pan amsterdam

Tableau
mediakit 2015
‘the leading international arts
magazine in the Netherlands
provides the most beautiful
journey through the world of fine
arts for art lovers, collectors and
professionals’
de man van zero
interview met heinz mack
extreem dichtbij
beelden van lotta blokker
out of africa
de meesters ontmaskerd
connaisseur quiz
pan amsterdam
49 highlights
in binnen- en buitenland:
van hynckes tot schiele
36ste Jaargang nr. 5
november 2014
Adviesprijs: € 9,95
Thee
in trek
Theetijd
TEFAF Maastricht 2009
TEFAF Maastricht 2009
1
Interview
TEFAF
30
liefdes
Piet Mondriaan (1872-1944),
Lozenge Composition with
Two Lines / Compositie
met twee lijnen, 1931, olie
op doek, diagonaal 114
cm, Stedelijk Museum,
Amsterdam
DEElnEMERs pREsEnTEREn
Pechtolds
visie
Dertig deelnemers aan de 22ste editie van The European Fine
Art Fair Maastricht vertellen over ‘momenten van siddering’, kleine en grote wonderen, ontdekkingen en favorieten. Van exotische olifantenklokken tot schilderijen van oude meesters, of van
de erotisch gedecoreerde snuifflesjes van Robert Hall tot
de aardewerken biggetjes van Ben Janssens. Twaalf pagina’s
persoonlijke favorieten van internationale experts.
Zijn ervaringen in de kunstwereld komen hem nog dagelijks van pas. Als
veilingmeester leerde hij een zaal bespelen; handig, voor een politicus.
Ook zijn kritische houding en alertheid kregen een boost als jarenlange
suppoost in museum De Lakenhal. Alexander Pechtold over de raakvlakken tussen kunst en politiek.
Theedrinken lijkt nu heel gewoon. Wereldwijd
is thee zelfs de meest gedronken drank. Maar
vroeger was het een bijzonder ritueel en alleen
voor de ‘happy few’. Dat heeft veel elegant en
kostbaar gebruiksgoed opgeleverd en een
charmante traditie. Een overzicht van porselein
en zilver, verrassend blik en design van nu.
Engelse theepotten uit de
18de en 19de eeuw, coll. Keramiekmuseum Princessehof en
De Ottema-Kingma Stichting,
foto: Erik en Petra Hesmerg
William McGregor Paxton
(1869-1941), Tea Leaves, 1909,
olie op doek, 91,6 x 71,9 cm,
coll. Metropolitan Museum
New York48 | Tableau Fine arTs magazine sepTember/okTober 2014
TEksT: RuuD van DER nEuT FoTogRaFiE: kERaMiEkMusEuM PRincEssEhoF E.a.
Achter de schermen
Het
nieuwe
stedelijk
pakt uit
Nog even en dan heeft een dubbel zo groot
en bijdetijds Stedelijk Museum Amsterdam alles in
huis zijn internationale toppositie weer in te nemen.
Klaar voor volgende decennia vol spraakmakende
tentoonstellingen. Maar hoe zit het met de beroemde vaste collectie? Wat gaat het publiek zien, wat niet,
en hoe? Tableau volgde achter gesloten deuren
drie zorgvuldig ‘puzzelende’ conservatoren.
TeKST: ANjA FreNKel FoTogrAFie: WouTer jANSeN
20 | Tableau Fine arTs magazine sepTember/okTober 2012
tekst ronald kraayeveld
36 | Tableau Fine arTs magazine Februari/maarT 2009
februari/maart 2010 tableau fine arts magazine | 33
Februari/maarT 2009 Tableau Fine arTs magazine | 37
Russen
in de
ruimte
Den Haag wordt deze zomer bevolkt door glimmende gouden ‘Warriors’ en
pikzwarte engelen en demonen, een opgezette beer in bontjas, een levensechte astronaut en nog veel meer meer wonderlijke schepsels. Ze zijn onderdeel van de tentoonstelling ‘Russia XXI - hedendaagse beeldhouwkunst
uit Rusland’, een presentatie van ruim honderd werken van de belangrijkste
Russische kunstenaars van de afgelopen dertig jaar.
Leonid Tishkov, Privémaan,
2005, lichtbak, 105 x 202
x 23 cm. ‘Privémaan’ is een
doorlopende performance
over de relatie tussen de mens
en de maan, gebaseerd op het
schilderij Le 16 Septembre van
René Magritte uit 1956, waarop
een halve maan in een boom is
te zien. Tishkov bracht dit werk
tot leven door een lichtobject
in een boom te hangen in een
bos bij Moskou. De afgelopen
tien jaar reisde het kunstwerk
de hele wereld over.
Traditie &
vernieuwing
Op PAN Amsterdam komen heden en verleden samen in beeldende
kunst, antiek en juwelen. Dat leidt tot spannende combinaties.
Tableau signaleerde in het aanbod ook oude kunst die ooit vernieuwend was en nieuwe kunst die teruggrijpt op het verleden. Voor de
traditionele en de nieuwe verzamelaar...
1
TeksT: beaTe veRscHuuR
november 2010 Tableau Fine arTs magazine | 49
Brancusi, Rosso, Man Ray
M
Kraplappen
Dutch
Design
en
Weense Vrouwen
Gustav Klimt
&
Niet iedereen was blij met de
ommezwaai van het Zuiderzeemuseum (ZZM) in Enkhuizen:
folklore eruit, actuele beeldende
kunst en Dutch Design erin.
Die lijn wordt voortgezet met
een ambitieuze expositie waar
Nederlandse topontwerpers
door klederdracht geïnspireerde
mode en accessoires tonen.
TEksT: Chris rEiNEwalD
Aanvankelijk werd zijn vernieuwende werk ‘te erotisch’
bevonden. Maar de Weense nouveau-riche dames van het fin-desiècle vonden de eigenzinnige Gustav Klimt onweerstaanbaar en
lieten zich graag door hem portretteren - altijd met blossen op de
wangen... Klimt toont ons de ‘moderne’ vrouw uit 1900 van haar
meest weelderige, decadente, mysterieuze en gevaarlijke kant.
tekst: AnjA Frenkel
eer dan een eeuw geleden tekende de Oostenrijkse kunstenaar Gustav Klimt een beeldschone, naakte vrouw
met lange rode haren. Hij beeldde haar frontaal af, verleidelijk, en drukte haar een spiegel in de hand. Nuda
Veritas, noemde hij haar. Voor Klimt was zij het symbool
van de nieuwe, revolutionaire kunst die hij voorstond.
Een kunst die de moderne mens liet zien zoals hij werkelijk was. Vandaar ook die spiegel, die niet naar de vrouw
toe is gekeerd, maar naar de kijker. In Wenen kon men
toen zien wat er werkelijk onder dat dunne laagje beschaving schuilging...
Sinds 1850 had Wenen zich in een sneltreinvaart uitgebreid, en een nieuwe elite was komen bovendrijven. De
oude aristocratische levensstijl van het afbrokkelende
Oostenrijks-Hongaarse Rijk (denk aan Sissi, walsen en
tiara’s) maakte plaats voor de nieuwe energie van rijke
industriëlen en handelaren. Rijk, maar niet stijf, radicaal en toch stijlvol, stonden ze in tegenstelling tot de
conservatieven open voor een frisse kijk op wetenschap
en cultuur. Rond 1900 vertoonde de stad een hausse aan
creativiteit en diversiteit in het culturele en artistieke
leven. In de Kaffeehäuser ontmoetten schrijvers, schilders, psychologen, filosofen elkaar en wisselden hun
ideëen uit. Terugkijkend bleek Wenen een waar laboratorium waarin cultuurbepalende ontdekkingen werden
gedaan: van de dieptepsychologie tot de monologue intérieur, van de atonale muziek tot aan de functionalistische bouwkunst en het expressionisme. En in die vernieuwing van de schilderkunst speelde Gustav Klimt een
sleutelrol.
Brancusi,Rosso,Man Ray
Hemel en aarde
Noire et blanche
Dit voorjaar zijn in Rotterdam van over de hele wereld topstukken van drie van
de meest invloedrijke kunstenaars van de twintigste eeuw te zien: Constantin
Brancusi, Medardo Rosso en Man Ray. De unieke samenkomst van sculpturen
en foto’s die zij van hun beelden maakten, biedt een blik over de schouder van
deze experimentele kunstenaars. Wie waren zij en wat bewoog ze?
Van historie naar symbool
Klimt is op 14 juli 1862 in Baumgarten, vlak bij Wenen,
geboren als de tweede van zeven kinderen van een zilver- en goudgraveur. Hij beleefde zijn jeugd tijdens de
Gründerzeit, de tijd van de economische opleving. Het
gezin was arm maar Gustav en zijn broer Ernst konden
toch naar de Kunstgewerbeschule, de latere hogeschool
voor toegepaste kunst, om te leren tekenen en schilderen. Zijn docent Laufberger regelde voor zijn studenten
opdrachten voor de decoratie van de nieuwe gebouwen
die verrezen aan de Ringstraße. In een periode waarbij
de Weense middenklasse zich vooral spiegelde aan ››
Nuda veritas, 1899, olie op linnen, 252 x 56,2 cm, Museum
20. Jahrhunderts, Wenen
tekst: RogieR oRMeling
Gustav Klimt met zijn kat in de tuin van het atelier aan de
Josefstädter Straße, omstreeks 1912-14.
< Dame mit Muff, 1916-1918, particuliere collectie.
december 2011/januari 2012 Tableau Fine arTs magazine | 49
Foto: ‘ Gejaagd door de wind’ door Maarten Schets, styling Frans Ankoné.
februari/maart 2014 tableau fine arts magazine | 19
Ontmoetingen in de kunsthandel
Tijdens de vroege jaren
twintig vonden de vermaarde salons van kunstverzamelaar Gertrude
Stein plaats in haar Parijse
appartement op 27 Rue
de Fleurus temidden van
haar indrukwekkende collectie werken van Matisse,
Picasso, Renoir en Manet
Verzamelaars komen
samen tijdens een MasterArt Society concert in de
Lotos Club in New York
speelden ook een belangrijke rol bij het ontstaan van de
Verlichtingsfilosofieën in Engeland, Frankrijk en Duitsland. Er kwamen allerlei open en besloten, zelfs geheime
genootschappen op, zoals de Vrijmetselarij en Rozenkruisersbeweging. In 1788 stichtten veertig burgers met een
wetenschappelijke en kunstzinnige interesse Felix Meritis in Amsterdam. In deze Tempel der Verlichting werden
culturele debatten gevoerd en concerten en literaire bijeenkomsten georganiseerd.
Voor veel vrouwen was de salon een informele universiteit, een gelegenheid om nieuwe kennis op te doen en
ideeën uit te wisselen met vrouwen én mannen. In 1750
kwam uit de druk bezochte Londense salon van Elizabeth
Montagu (1720-1800) de beroemde literaire ‘Blue Stockings Society’ voort. Waarschijnlijk een referentie aan de
excentrieke botanist en uitgever Benjamin Stillingfleet
die zich de gebruikelijke zwarte zijden kousen niet kon
permitteren maar evengoed welkom was met blauwe
wollen werkkousen. Later werd de naam ‘blauwkous’
een spotnaam voor geleerde vrouwen die huishoudelijk
werk als minderwaardig beschouwen. In Parijs werd een
literaire kring gevormd rond Madame de Staël (1766››
1817) die met haar charme en talent voor conversatie
Vruchtenmandje
‘Antiek (gipsen en bijenwas) kunstfruit, dat
vroeger deel uitmaakte van universitaire
studiecollecties, en nostalgisch culinair
etalagemateriaal van weleer heb ik al sinds
jaren verzameld. Nu komen de realistisch
vormgegeven doorgesneden granaatappel
en de praktisch niet van echt te onderscheiden kweeperen, appels, citroenen, kersen,
aardbeien, bramen en druiven goed van pas.
Nee, de banaan valt af: die was destijds nog
niet bekend. Wel échte - nieuwe oogst - walnoten, hazelnoten en amandelen, gescoord
in herfstig Frankrijk. En de trouvaille van de
dag, eveneens uit Frankrijk: een antiek rieten
hengselmandje dat praktisch identiek in een
aantal stillevens figureert. Een overdadig
opgetaste vruchtenkorf kan nu volledig in
stijl gerealiseerd worden.’
Oesters
‘Een bevriende restauranteigenaar stelt een lading
inmiddels lege, wilde oesterschelpen veilig. En
mosselen. Verstandig dat dit al een half jaar tevoren
geregeld is, want ondanks het grondig reinigen
met bleekwater blijkt het ruim drie maanden te
duren voordat de schelpen volledig reukloos zijn.
Vervolgens heb ik, na eindeloos geëxperimenteer
- onder meer met siliconen, kneedbare was en klei
- behoorlijk écht lijkende oesters gekneed en er
nadien met olieverf subtiele kleuren op aangebracht
als finishing touch. Maar er mist nog iets. De méést
agressieve wetlook haargel blijkt nét dat specifieke
vochtige effect te geven van een zojuist geopende
oesterschelp… Al doende leert men.’
Pronkbeker
‘Een van de topstukken in de museumcollectie is een uit 1604 daterende kapitale pronkbeker van de Utrechtse zilversmid Ernst Jansz. Van Vianen. Uniek, want deze St. Maartensbeker
- de naamgeving ontleend aan de schutspatroon van het Haarlemse brouwersgilde - staat
zelfs afgebeeld op een stilleven dat Pieter Claesz in 1641 schilderde. Helaas, de pronkbeker
mag ik niet gebruiken want: véél te kostbaar. Maar - toeval bestaat niet - het museum blijkt
een elektrolytisch verzilverde en laat negentiende-eeuwse, in Berlijn vervaardigde kopie in
bezit te hebben. Slechts een kenner ziet het verschil met het origineel.’
Stoffen
‘Na her en der zoeken vond ik stoffen voor het onderkleed,
de tafelloper, sjerpen en mantels van de officieren en kolonel
van het St-Jorisgilde, want dit beroemde groepsportret kijkt
letterlijk neer op het nagebouwde pronkbanket. Zowel in
textuur als materiaal, prijs en kleur - wonderwel geslaagd. Bij
de lokale Gouden Schaar-winkel raakte de Turkse kleermaker in verwarring. ‘Wat is een sjerp? Hoe maak ik een ronde
hoek? Dat kan niet, een hoek is recht. Altijd. Een mantel heeft
mouwen en deze lap niet.’ Na veel vijven en zessen is het
gewenste resultaat toch daar.’
De revival van de Salon
Een ‘salon’ is een bijeenkomst van mensen die bij iemand thuis kennis en ideeën uitwisselen over
literatuur, kunst en filosofie. Een fenomeen dat in de zestiende eeuw ontstond en in de eeuwen
die volgen ontspanning, inspiratie en geestelijke verrijking brengt. De traditie van de salon wordt
op innovatieve wijze nieuw leven ingeblazen door MasterArt, een initiatief van Henry Blundell.
Lille Métropole
tEkst: DEnisE HErMAnns
I
n het zestiende-eeuwse Italië ontmoetten aristocraten elkaar tijdens wekelijkse conversatieavonden in hun privésalon, de salone. Dit verschijnsel wint de daaropvolgende eeuw nog meer aan
populariteit, vooral in Frankrijk. Intelligente
gastvrouwen, de salonnières, waren het middelpunt van
de avond. Zij beheerden de gastenlijst, bemiddelden tijdens discussies en kozen de gespreksonderwerpen, vanuit
de gedachte ‘te behagen, hetzij de onderwijzen’ (Horatius,
Ars Poetica). Schrijvers, geleerden, filosofen en andere
58 | Tableau Fine arTs magazine november 2014
> Museumzaal van het
Palais des Beaux Arts
cultureel geïnteresseerden kwamen elke zaterdag samen.
Ook dichters, musici en kunstenaars mengden zich onder
de gasten in de hoop op een mecenaat. In Parijs waren de
literaire avonden van Markiezin de Rambouillet (15881665) vermaard, later overgenomen door Madeleine de
Scudéry (1607-1701).
Informele universiteit
De invloed van de salons op het culturele leven werkte door in de achttiende eeuw. De conversatieavonden
Anicet Charles Gabriel
Lemonnier (1743-1824),
Een lezing in de salon van
mevrouw Geoffrin, 1812
Het zakendistrict Euralille,
opgebouwd rond het Station
Lille Europe, is een modernere
bezienswaardigheid. Het werd
ontworpen door Rem Koolhaas,
Jean Nouvel, Christian de
Portzamparc en Claude Vasconi.
En opgevrolijkt door een bloemensculptuur van de beroemde
Japanse kunstenares Yayoi
Kusama.
In 2004 was Lille de Culturele Hoofdstad van Europa en dat heeft de stad en
omgeving geen windeieren gelegd. Talrijke musea en voor die gelegenheid tot
culturele centra omgetoverde fabrieken en pakhuizen bruisen sindsdien van de
activiteiten. Redenen genoeg deze Vlaams-Franse stad te bezoeken.
TEksT: waLTER dE VRIEs
april/mei 2014 Tableau Fine arTs magazine | 93
Peper
‘In een puntvormig zakje, gevouwen van
een pagina uit een zeventiende-eeuwse
almanak, lagen destijds peperkorrels op
tafel naast het tinnen bord met oesters. In
een spontane creatieve vouw-, scheur- en
plakactie met antiek, bedrukt papier en rode
peperkorrels ontstaat een getrouwe kopie.’
Kazen
Brood
‘Een ambachtelijke bakker maakt op
mijn verzoek witte broodjes, identiek
in kleur, vorm, formaat en textuur als
het brood op zeventiende-eeuwse
stillevens. Een matineus paniektelefoontje: ‘Het brood wil niet rijzen!’. Er
moet blijkbaar een enorme lading
zout en extra gist worden toegevoegd
aan het (oneetbare) deeg, dat anders
niet - en zeker niet voor de duur van
de tentoonstelling - te conserveren is.
Want een muizenplaag in een museum
wil je niet op je geweten hebben...’
‘Antieke presentatiemodellen van diverse kazen en
eigenhandig gecreëerde stukken kaas van duurzaam
materiaal moeten bij wijze van spreken de eetlust van
de beschouwer opwekken. Voor de enigszins vlokkerige
boterschraapsels die op veel schilderijen zijn afgebeeld,
gedrapeerd op Chinese Wan-Li periode porseleinen
schaaltjes of bordjes blijkt grove, handgemaakte zeep
heel natuurgetrouw over te komen.’
Damast
‘De spreekwoordelijke “kers op de
taart” in deze Gouden Eeuw-styling
wordt gevormd door authentieke
zeventiende-eeuwse damasten servetten, welwillend ter beschikking gesteld
door oud-conservator Pieter Biesboer.
Gedroogde wijnranken uit eigen tuin
completeren het geheel.’
Tableau
iNterNatioNal scope
loyal subscribers
•
MostrenomatedartmagazineintheNetherlands
•
Artlovers,artcollectorsandprofessionals
sincestartingin1978inAmsterdam.Itoffersgreat
•
Highlyeducatedmen(44%)andwomen(56%)with
editorialdiversity–coveringeverythingfromantiquitiestocontemporarywork
•For37yearsastrongbrandnameforinternational
anabove-averageinterestinart
•
Morethan85%eitherpossessesorcollectsart
•
Readersearnanabove-averageincome(71%)and
fineartpublications
traveltoculturaldestinations3timesayearore
•
SixtimesayearTableaucoversnews,develop-
moreoften.Theirfavoritepastimeisvisitinggal-
mentsandeventsintheworldofarttradeandart
exposure;fromOldMastersandImpressionismto
36ste jaargang nr. 1 - februari/maart 2014
•
baanbrekers
in beeld
tefaf 2014
thanfourtimestoreadinitagain;75%ofthema-
design
gazinesarepassedonandkept
Essays,artistportraitsandreportagesbyspeciali-
•
zedauthorsandartcritics
83%ownsahouse,21%asecondhouseor/and
boat
Ampleattentiontoauctionhouses,exhibitions
rosso, brancusi
& man ray
andartandantiquefairs,withcontributionsfrom
themagazine’sownforeigncorrespondentsin
trend:
romantiek
importantartsceneslikeParis,Brussels,London
•
50%visitsTEFAFMaastricht,58%PANAmsterdam,
90%otherinternationalartfairs
•
circulatioN
andNewYork
groots, meeslepend,
gevoelig en intiem
•
Interviewswithinspiredartists,collectors,
de waarde
van wanders
auctioneers,museumdirectorsandartdealers
•
Cityspecialswithtipsfortravelandstay
•
Productsfromtheworldofdesign,fashion,
watchesandjewelleryarelinkedwith
storiesofartofaspecificstyleperiodinarthistory
•
•
Bookreviews,readersoffers,connaisseursquiz
longerthan10years
•
Acompleteinternationalexhibitionscalendar
•
Tableauismediapartnerofimportantnationaland
•
Formandcontentarecharacterisedbyexpertise
internationalexhibitions,arteventsandinstitutions
incombinationwitheasyaccessibility
wherethemagazineisdistributed
•
Themagazineissupportedbythewebsite
• TableauFineArtsMagazineisparticipantand/or
www.tableaumagazine.nl
mediapartneroffairsworldwide,likePAN
•
Neverbeforetherewasthismuchinterestinartas
Amsterdam,BredaArtFair,ReailsmeAnsterdam,
today,bothfromcollectorsfrequentingfairsasthe
RotterdamContemporary,AffordableArtFair,
enthusiasticmuseumvisitor.ForthemTableauis
UnseenPhotoFair,TEFAFMaastricht,Masterpiece
anultimate,worldwideguidewithexpert
andFriezeMastersLondon,BRAFABrusseland
informationonthemarket
ParisTableau
top 10 internationale
veilingresultaten
36ste Jaargang nr. 1
februari/maart 2014
Adviesprijs: € 9,95
highlights in brussel • londen • parijs • new york
WERF FEBRUARI 2014.indd 4
Mostofthereaderspickupthemagazinemore
contemporaryartandphotographytoantiquesand
•
design & vintage
de primeurs van
leriesandmuseumsandfairs
•
13-02-14 18:36
‘every work of art has its own story.
tableau shares it with its readers in
an informative, inspirational and
passionate way.’
•
Withanaveragecirculationof16.000TableauFine
ArtsMagazineisdistributedbilingual(Dutch/English)inDutchandBelgianbookshopsandinterna-
tionalretailersworldwide
Thelargestpartgoestosubscribers:60%
Tableau Fine Arts Magazine wordt uitgegeven door Tableau Fine Arts Media BV
Aanleveradres: tableaumedia@kpnmail.nl | Tableau Fine Arts Media BV Churchilllaan 298-3 1078 GB Amsterdam | tel +31 (0)6 533 38 445 | www.tableaumaga-
advertisiNg iN tableau
advertisiNg rates 2015
Jeff Koons
•
Galleries,fairsandauctionhousesaretheprimaryadvertisers
1/1 page €2.500
ofTableauFineArtsMagazine.Inaddition,Tableauspecifically
1/2 page
€1.875
targetsadvertisersinthelifestylesegment,forexample
1/4 page
€1.000
culturaltourism,cars,jewelleryandwatches.Inviewofits
Cover 2
€2.750
Cover 3 €2.750
Cover 4 €3.500
2/1 page
€5.000
Opening spread €5.750
Postcard insert €1.200
Other inserts on request
Other positionrequests
+10%
audience,themagazineisagood‘platform’forinvestment,
bankandinsuranceproducts
•
Tableaucangetacrosscommercialmessagesinvariousways.
Forexamplewithbookletsandthematicguidesthatcanbe
sealedwiththemagazineincollaborationwithpartners.There
isalsocollaborationinthefieldofreaderoffers,contests,
subscriberactions,promotionalinsertsandadvertorials
‘tableau is a quality showcase for
a special audience of art buyers
and lovers of culture’
De Diepe oppervlakkigheiD van
Jeff koons
Cake, 1995-7, olie op
doek, 318 x 296 cm,
privé-collectie
> Hanging Heart (Blue/
Silver), 1994-2006,
20 | Tableau Fine arTs magazine juli/augusTus 2012
coll. William J. Bell
Toen het Stedelijk zijn ‘varkentje’ aankocht ging dat gepaard met
een rel. Inmiddels wordt zijn vaak suikerzoete werk verkocht voor
onwaarschijnlijk hoge prijzen. Jeff Koons krijgt dit jaar maar liefst
drie solotentoonstellingen, een in Basel en twee in Frankfurt.
teKst: RogieR oRmeling
De allereerste Rafaël-tentoonstelling in Nederland laat
vooral tekeningen van de Italiaanse meester zien. Voor
zijn late werken moet de bewonderaar naar het Prado of
het Louvre afreizen. Drie musea brengen een ode aan
de kunstenaar die door sommige tijdgenoten werd
gezien als ‘de meest begaafde schilder ooit’ – nog voor
Michelangelo en Leonardo da Vinci!
TeksT: Waldemar kamer
techNical specs
Rafaël
wonderkind
vorstenvriend
hartendief
Rafaël (Raffaello Sanzio, 1483-1520),
Madonna della Sedia (ook bekend als
Madonna met het Christuskind en de
jonge Heilige Johannes), ca. 1514,
olie op paneel, Ø 71 cm, coll. Galleria
Palatina, Florence
2015 productioN caleNdar
Frequency 6timesayear
Language Dutch/English
Basic size 116pages
Average printed circulation 16.000
retail price (NL)
€ 9,95
Paper inner pages 100gramswoodfree
satinatedmc
edition reservationbefore
materialbefore
dateofissue
Paper cover
250gramswoodfree
1
02-02-2015
04-02-2015
20-02-2015
satinatedmc
2
16-03-2015
18-03-2015
03-04-2015
Cover finish
glossyUV-coating
3
27-04-2015
29-04-2015
15-05-2015
Printing method
sheet-androtation-offset
4
24-08-2015
26-08-2015
11-09-2015
Trim size 230x297mm(wxh)
5
12-10-2015
14-10-2015
30-10-2015
+5mmbleedallaround
6
30-11-2015
02-12-2015
18-12-2015
Type area
200x267mm(wxh)
Finish
perfectbound
Gerhard
richter
en het
onvatbare
Gerhard Richter, 4 Glasscheiben, 1967, glas en ijzer, 190
x 100 cm, Anton and Annick
Herbert Collection
> Anton Corbijn, Gerhard
Richter, Keulen 2010, detail,
courtesy Anton Corbijn/FOAM
Zijn werk hangt in alle grote musea. Al jaren geldt
Gerhard Richter als een van de belangrijkste en
duurste nog levende kunstenaars ter wereld.
In 2012 wordt hij 80, reden voor Tate Modern
om hem te eren met een groot retrospectief.
tekst: RogieR oRmeling
Sizes:
Reservations/information: GideonKrebs,tel.+31(0)20-6720509
ormob.+31(0)6-24609825,adverterentableau@kpnmail.nl
Advertising material:certifiedPDFfiles.Spreadsasseperate
pageswith5mmbleed
Send material to:adverterentableau@kpnmail.nl
Hoofdredactie:AnjaFrenkel,tel.+31(0)20-6648543of
mob.+31(0)6-53328445,tableaumedia@kpnmail.nl
Abonneren:www.tableaumagazine.nl
© Tableau Fine Arts Media bv • Amsterdam
Zee
zucht
Deze zomer besteden veel Nederlandse musea
aandacht aan zee en strand. Isaac Israels steelt
de show in Den Haag, terwijl de Haarlemse
Hallen een overzicht geven van alle uitingsvormen die het onderwerp oproept.
tekst: Ruud van deR neut
Ferdinand Hart Nibbrig
(1866-1915), Op de duinen in Zandvoort,
ca. 1892, olieverf op doek,
coll. Singer Laren
1/1 trim size
230 x 297 mm
5 mm bleed all
around
1/1 type area
200 x 267 mm
1/2 horizontal
200 x 128,5 mm
1/2 vertical
95 x 267 mm
1/4 vertical
95 x 128,5 mm
Interview: Bob Haboldt
Meesters
uit de
eredevisie
Jan van Eyck
Meester
van zijn
Vanuit vestigingen in Amsterdam
Parijs en New York bedient hij
wereldwijd een internationale
clientèle van gerenommeerde musea
en collectioneurs. Onlangs verscheen
een indrukwekkend prachtboek met
een selectie van bijna vijfhonderd
meesterwerken die in dertig jaar door
hem verhandeld werden.
Hoog tijd voor een interview met
kosmopoliet Bob Haboldt,
tophandelaar in oude meesters.
tijd
tekst: Ruud van deR neut
old master to 19th ceNtury
Hoe groot was Jan van Eyck als kunstenaar, maar vooral: hoe
origineel en vernieuwend? Die vragen wil Museum Boijmans
Van Beuningen beantwoorden met de expositie De Weg naar
van Eyck. Want hoe groot het talent van Van Eyck ook was,
de kleurrijke pracht van een meesterwerk als Het Lam Gods
kwam niet zomaar uit de lucht vallen.
Jan en Hubert van Eyck,
Het Lam Gods, detail,
1432, olie op paneel, 340
x 440 cm, Sint-Baafskathe20 | Tableau Fine arTs magazin november/december 2012
draal, Gent
tekst: Adrie vAn Griensven
100 | Tableau Fine arTs magazine november/december 2012
november/december 2012 Tableau Fine arTs magazine | 101
•SixtimesayearTableauFineArtsMagazineinformsits
readersinasurprisingandattractivemanneraboutthemost
importantissuesandeventsintheartmarketandtheworldof
finearts,antiquesanddesigningeneral.FromOldMastersto
Impressionistsandfrommoderntocontemporaryart
romantiek
in ander
licht
Van ateliers tot
kunstfabriek
De Tretjakov Galerij in Moskou, Teylers Museum en
verzamelaar Jef Rademakers hebben de mooiste romantische
schilderijen uit hun collecties samengebracht in Haarlem.
Goede gelegenheid de lang ondergeschoven Nederlandse
romantiek tegen het licht te houden en nog eens op waarde
te schatten in goed gezelschap.
Het atelier is voor velen een magische plek, een laboratorium voor het
kunstenaarsbrein, waar losse materialen met divers gereedschap omgetoverd worden tot een verrassend kunstwerk. teylers Museum geeft
dit najaar inzicht in mythe en werkelijkheid van het klassieke atelier.
tekst: ruud van der neut
David Oyens, Bezoek aan het
atelier, 1882, olie op doek, 45
x 59 cm, Dordrechts Museum.
september/oktober 2010 tableau Fine arts magazine | 37
Maksim Nikiforovitsj Vorobjov, Eik gespleten door een
bliksemschicht (De storm),
1842, olieverf op doek, 100,5
× 131 cm, Tretjakov Galerij
tekst: anja frenkel
28 | Tableau Fine arTs magazine Februari/maarT 2014
Buitenland
HigHligHts
impressionisme
& het water
in normandië
•
Essays,artistportraitsandreportagesbyspecialised authorsandscholarsgiveinsightinlifeandworkof
famous,forgottenorunknownartiststhroughhistory
•
Interviewswithpassionateartists,collectors,exhibition
kunst
zonder
grenzen
Traditiegetrouw in het zomernummer: een reis door Europa
en overzee, vol verrassende ontmoetingen. De 26 pagina’s
lange tocht van Antwerpen tot Los Angeles voert langs oude
meesters, impressionisten, beeldhouwers, fotografen, filmers,
architecten, ontwerpers en lichtkunstenaars. Goede reis!
tekst: WAlDemAR kAmeR
moderN to coNtemporary
‘Zoals de rivieren naar zee stromen, gaat het impressionisme naar het water’ zou men kunnen uitroepen.
Want water speelt een bijzonder centrale rol in deze
kunststroming, die begon met een weerspiegeling
van de opgaande zon in het water. Als ‘wieg van het
impressionisme’ heeft Normandië in 2010 een festival georganiseerd met zo’n daverend succes (meer
dan een miljoen bezoekers) dat de dynamieke directrice Françoise Gaudin besloot drie jaar de tijd
te nemen om ‘een nog beter festival te organiseren’.
Zij koos dit keer voor een overkoepelend thema:
het water. Zo worden deze zomer 600 events rond
het thema ‘impressionisme & water’ georganiseerd,
van Splash in de Abbaye d’Ardenne, waar schrijvers
en filosofen ‘s middags rond het water zullen zitten,
tot een impressionistische verlichting van de kathedraal van Rouen rond middernacht. De drie jaar waren ook nodig om de twee grote tentoonstellingen
van internationaal niveau in Caen en Rouen voor te
bereiden, met echte topwerken van het impressionisme.
Festival Normandie impressionniste • Normandië
t/m 29 september
www.normandie-impressionniste.eu
Claude Monet (1840-1926), Les régates, Argenteuil, ca. 1872,
olie op doek, 48 x 75,3 cm, coll. Musée d’Orsay, Parijs
< John Singer Sargent (1856-1925), Deux femmes endormies
dans une barque sous les saules, 1887, olie op doek, 58 x
68,5 cm, coll. Museu Calouste Gulbenkian, Lissabon
68 | Tableau Fine arTs magazine zomer 2013
zomer 2013 Tableau Fine arTs magazine | 69
makers,museumdirectorsandartdealers,bringthe
readerclosertotheworkofartandgiveinsightintheart
sceneworldwide
ChuCk Close
‘Wat ik nu maak, is het beste’
de amerikaanse kunstenaar chuck close staat al bijna veertig jaar aan
de top van de kunstwereld. wars van modes, en dwars tegen de
heersende tijdgeest in, volgt hij gestaag zijn eigen weg: ‘als je gewoon
door blijft gaan met waar je goed in bent, komt het vanzelf.’
een exclusief interview in zijn atelier in new York.
tekst: koos de wilt atelierfotografie: renÉ clement
Oskar Kokoschka
Oskar Kokoschka
Zonder
gezicht
is de
mens
verloren
Museum Boijmans van Beuningen pakt uit met een
groot overzicht van vooral portretten van de veelzijdige
expressionist Oskar Kokoschka (1886-1980).
Het enfant terrible van het Wenen van Klimt en Freud
inspireerde vele generaties collega’s en fascineerde zijn
beroemde tijdgenoten. Provocerend en controversieel, met
passie voor alle gebieden van het leven streefde hij ernaar
het ‘innerlijke gezicht’ te onthullen.
teKst: ROgieR ORmeling fOtO’s: © fOndatiOn OsKaR KOKOschKa, VeVey / 2013, PROlitteRis
Beeldend kunstenaar/ dramaturg/
essayist/decorontwerper Oskar Kokoschka (1886-1980)met
zelfportretten, foto
door Herbert Gehr,
LIFE, 1949
september/oktober 2013 tableau Fine arts magazine | 21
Maskers
O
A
Theetijd
Thee werd zo
populair daT
bierbrouwers
hun poorTen
sloTen
ut
of frica
Meesters op het spoor
Toen Picasso, een enkele alerte kunstbroeder of een verzamelaar van het eerste uur begin 1900 Parijse of Brusselse rommelmarkten afstruinden op zoek naar primitieve maskers of
beelden, konden ze niet vermoeden dat de impact van deze
pure kunstuitingen een definitief stempel zou zetten op de
ontwikkeling van de twintigste-eeuwse Europese beeldende
kunst. Maar naar de scheppers van deze inspirerende, magische werken werd vooralsnog nauwelijks gekeken...
tekst: Ruud van deR neut
het eerste gezicht grote overeenkomsten vertonen. Vanaf
1700 worden de door de V.O.C. geïmporteerde blauwwit porseleinen theepotjes de grote mode. Later zou er
ook meerkleurig Famille Verte en Famille Rose ‘theegoed’
in China geproduceerd worden. De Chinees porseleinen
trekpotjes en theebussen kregen een mooie plek in het
interieur van de elite. Daarnaast kwamen zilveren theebussen, trekpotjes en bouilloires van Nederlandse makelij
in de mode. De theebereiding ging als volgt: in een koperen bouilloire of ketel – die in de kamer stond op een
brander – werd kokend water gegoten. De rijkere exemplaren waren meestal kleiner en in zilver uitgevoerd. In
het zilveren trekpotje werd een mengsel van theeblaadjes
gestrooid waarover kokend water gegoten werd. De theebus stond prominent op een blad of op tafel. De oudste
Hollandse zilveren theebussen (laat zeventiende-eeuws)
zijn vaak rechthoekig van model met een kleine, soms
geornamenteerde ronde dop. Na verloop van tijd werden
in China porseleinen theebussen naar Hollands zilveren
model gemaakt; het vroege Chine de Commande.
sensatie werden exotische ingrediënten als saffraan toegevoegd. Na het trekken van de thee werd er een bodem
van het sterke extract in (Chinese porseleinen) kopjes
geschonken en vervolgens aangevuld met heet water uit
de ketel. De thee werd met klonten kandij of suiker gezoet. Pas na 1870 werd thee – naar Engels voorbeeld – direct in grotere potten op sterkte gezet en uitgeschonken.
Theekransjes
Rond 1740 daalden de prijzen van thee in die mate dat
praktisch iedereen zich deze drank kon veroorloven. De
populariteit van het theedrinken had zelfs tot gevolg dat
rond 1800 driekwart van de vaderlandse bierbrouwerijen zijn poorten moest sluiten omdat de concurrentie te
groot was en men massaal ‘aan de thee’ ging. Terwijl ››
• Theekistje met zilverbeslag, ca. 1840, een Biedermeier schildpad lepeldoos en een messing theekistje uit begin 1800.
• Kop en schotel met voorstelling van Europeanen en Chinezen die kijken hoe de thee
wordt verpakt, 1755, China, porselein, Keramiekmuseum Princessehof.
• Japanse theeceremonie.
• Theebus, 1767, Jan Verdoes, Haarlem, zilver, Fries Museum (bruikleen Provincie Fryslân).
• Marquetterie theekist in exotische houtsoorten, ca.1760.
• Theepot, 1700-1722, China, steengoed, Keramiekmuseum Princessehof.
• Jean-Étienne Liotard (1702-1789), Stilleven met theeservies, ca. 1781-1783, olie op doek
op board, 37,8 x 51,6 cm, J. Paul Getty Museum, Los Angeles.
• Theetafeltje, Engels, ca. 137, V&A Londen.
• Theeketel op komfoor, 1700-1724, Jacobus Jongsma, Leeuwarden, zilver, collectie Fries
Museum (bruikleen Ottema-Kingma Stichting).
• Bord met voorstelling van het drogen van thee op bamboeschalen, uit 76-delig tafelservies, 1740-1745, China, Jingdezhen, porselein, Keramiekmuseum Princessehof
aNtiques & collectibles
De meest vermogende families bezaten een afsluitbaar
(vaak van kostbare houtsoorten of bewerkt parelmoer
vervaardigd) kistje met daarin gecombineerde theebussen. In het linker busje werd groene en in het rechter
zwarte thee gedaan. Het middelste compartiment diende
om de twee soorten te mengen. Voor een ultieme smaak-
52 | Tableau Fine arTs magazine sepTember/okTober 2014
Collector’s items: Oceania
Topografie
Duizenden eilanden liggen er in de Stille Oceaan, verspreid als de sterrenbeelden aan het firmament, en bewoond door een bonte verscheidenheid aan natuurvolkeren - zoals men ze vroeger noemde - met een veelheid
aan culturen. De eilanden in het zuidwesten van Oceanië, grotendeels bergachtig en bevolkt door bewoners
met een donkere huid, kregen de naam Melanesië, ‘de
zwarte eilanden’. In de kunst van Melanesië speelt een
mythologische wereld de hoofdrol. Mensen en dieren
zijn er even belangrijk. Polynesië, het rijk van de vele
eilanden, ligt tussen Hawaï in het noorden, NieuwZeeland en de Paaseilanden in. Ze zijn meest van vulkanische oorsprong en gezegend met een weelderige plantengroei. De kunst van Polynesië werd gemaakt voor de
heersende klasse, die stelde rechtstreeks van de goden af
te stammen. Micronesië bestaat uit veel kleine, door paradijselijk witte stranden omgeven koraaleilanden in het
noordwesten van de Zuidzee. De gebruiksvoorwerpen en
sieraden daarvan afkomstig zijn verfijnd en eenvoudig,
doorgegeven van geslacht op geslacht.
Meubelkunst
Meubelkunst
ze zullen
komen met
een boot
zonder
vlerken...
Wat Cook, vergezeld door wetenschappers, van zijn drie
reizen meenam aan etnografische en natuurhistorische
objecten raakte verspreid over allerlei museumcollecties, genootschappen en privéverzamelingen in vooral
Engeland, Frankrijk en de Duitstalige landen. Dat was
ook het lot van wat later kolonisten, expedities en missionarissen meebrachten van hun reizen. Het is - bij alle
tragiek die de inheemse bewoners trof - het behoud geweest van ontelbare objecten, vaak meesterwerken, omdat veel vergelijkbaars op de Zuidzee-eilanden niet meer
voorhanden is.
Museumcollecties
Originele stukken met een zekere leeftijd zijn het meest
waardevol en begerenswaardig. Men vindt ze in musea
in Amerika en Europa. In Australië en Nieuw-Zeeland
in Canberra, Adelaïde, Sydney en Wellington. En in
Honolulu en Port Moresby op Papoea-Nieuw-Guinea.
Van de Europese musea bezitten Londen, Berlijn en
Parijs, waar in 2006 het Musée du quai Branly opende,
magnifieke verzamelingen. Elk met hun eigen accenten, te danken aan de koloniën van die landen en de
uitgestuurde expedities. Verder in het Duitstalig gebied
Bremen, Hamburg, Stuttgart, Leipzig, Wenen, München
en Bazel. Amerika telt tientallen museumverzamelingen
van belang, zoals uiteraard de fantastische collectie in
New York, maar ook het nieuwe De Young Museum in
San Francisco mag er zijn, voorts Cleveland, St. Louis,
Denver, Cambridge (Mass), Houston.
Minder bekend is dat het antropologisch museum in
Vancouver, MOA, een collectie bezit. De kern ervan
vormt de gift van de Canadese schrijver-reiziger Frank
Burnett, die tussen 1895 en 1923 de Stille Oceaan doorkruiste. Hij doneerde wapens, maskers, sieraden, maar
ook een beschilderde vis om een schedel in te bewaren
van de Salomons-eilanden en een van koskosvezel gemaakte huisvormige palingfuik van de Kiribati. Toen het
museum in 1976 een nieuwe behuizing kreeg, werd de
collectie - na verblijf in depot - tentoongesteld. Aangevuld is deze mondjesmaat. In 2006 met knotsen en ››
Postorderbedrijven
Ook in Nederland, toch al wars van frivoliteit, ontstond belangstelling voor de strakke, ingetogen meubelstijl. De invoer van zowel Frans als Engels meubilair moet zulke grote
vormen aangenomen hebben en zo concurrerend geweest
zijn dat het Amsterdamse meubelmakersgilde St. Joseph in
1771 de invoer van alle buitenlandse meubelen verbood.
Aan de hand van gravures met gedetailleerde afbeeldingen
van meubelen, toe te passen ornamentering en te gebruiken
meubelbeslag haakten vaderlandse meubelmakers in op de
nieuwe mode. Er werd nauwelijks bronzen beslag gebruikt;
geelkoper of messing was goedkoper.
Het merendeel van het Lodewijk XVI-stijl beslag werd geimporteerd uit het Engelse Birmingham. Dankzij de industriële revolutie werd daar meubelbeslag als massagoed, tegen
een zeer concurrerende prijs, geproduceerd. Zo ontstonden
in de tweede helft van de achttiende eeuw postorderbedrijven waar men meubelbeslag uit catalogi bestellen kon.
Prauwstevenfiguur,
nguzunguzu, musumusu of
toto isu, Salomonseilanden,
hout, schelp, pigment,
privécollectie
Masker, Nieuw-Guinea, Astrolabebaai, hout, pigment,
h. 45 cm, privécollectie
Schild, Nieuw-Guinea,
Biwat of Angoram, hout,
vezels, pigment, h. 166 cm,
privécollectie
Figuur van de Madak,
Nieuw-Ierland
Halssnoer, lei niho palaoa,
Hawaï, ivoor, mensenhaar,
vezels, 27 cm, privécollectie
Figuur uit de Vérité Collectie, Nieuw-Ierland-Malangan,
geveild voor $442.260.
Knots, detail, Tonga
eilanden, hout,190 cm,
privécollectie
Dansschort, Nieuw-Guinea,
Hoogland, Mendi, vezels,
rotan, varkensstaarten,
pigmenten, 86 cm, coll.
Ghysels
Initiatiehoed jaren ‘60,
Bougainville, Noordoost
Papoea-Nieuw-Guinea. collectie Kauri New Guinea Art
Borstplaat, civavonovono,
Fiji-eilanden, Viti Levu,
midden 19de eeuw, ivoor,
parelmoer, metaal, vezels, 19
cm, privécollectie
Voorouderfiguur, yibwon,
Nieuw-Guinea, Karawari rivier, Sepikgebied, h. 185 cm
Geabstraheerd hoofd,
Nieuw-Brittannië, Vitu eilanden, hout, vezel, pigment,
h. 59 cm, coll. Jean Willy
Mestach
Hanger, Tonga, Walvisivoor,
h. 7,5 cm, coll. Berend
Hoekstra
Handknots, kotiate, NieuwZeeland (Aotearoa), Maori,
hout, 34 cm, privécollectie
Halssieraad, te itua nikabond, Kiribati, Beru, schelp
en vezel, 62 cm, privécollectie
Talisman, afkomstig van
de Caroline-eilanden, coll.
Michel Thieme, TEFAF Showcase 2009
56 | Tableau Fine arTs magazine Februari/maarT 2010
De uitstraling van
antiek handmatig
vervaardigd
beslag is niet te
evenaren.
succes geïntroduceerd door architect en ontwerper Robert
Adam (1728-1792).
Anachronismen
In de Nederlandse antiekhandel tref je regelmatig Louis
XV-meubilair aan met meubelbeslag dat alle stijlkenmerken
bezit van de latere Louis XVI-periode. Toch is het beslag
authentiek. Omdat Nederlandse ambachtslieden niet snel
waren in het navolgen van de nieuwste stijlen, werd hun
Louis XV-meubilair voorzien van beslag in de populair wordende Louis XVI-stijl. En soms werd stilistisch als gedateerd
beschouwd meubilair voorzien van beslag ‘nieuwe stijl’ ter
modernisering.
Het laat achttiende-eeuwse meubelbeslag is meestal gemaakt van latoenkoper. In een mal werden dunne geelkoperen platen in de juiste vorm geperst en gesneden. Dat was
goedkoper dan gieten, maar ook kwetsbaarder: door vaak
poetsen verdwenen de in reliëf geperste voorstellingen na
verloop van tijd.
Rond 1800 ontstond tijdens de regeerperiode van de zelfbenoemde keizer Napoleon I de empirestijl, de zuiverste vorm
van het classicisme. Deze stijl, waarin men zich liet inspireren door het monumentale aspect van de Romeinse keizertijd, vond in heel Europa navolging. Daarnaast herleefde
de belangstelling voor kunst- en cultuuruitingen van het
oude Egypte. Versieringen en ornamenten in de vorm van
leeuwen, adelaars, zwanen en fabeldieren, laurierbladeren,
palmetten, trofeeën en oorlogsemblemen als pijlenbundels,
zwaarden en speren, toortsen en sfinxen voeren de boventoon. Kenmerkend voor het empiremeubel zijn de dikwijls
aan weerszijden geplaatste volle zuilen, bekroond door een
geelkoperen of verguld bronzen kapiteel. Zo herbergt het
Koninklijk Paleis op de Dam in Amsterdam een collectie
empiremeubilair van Franse makelij. De Nederlandse interpretatie van de empirestijl heeft een meer ingetogen uitstraling: het beslag is spaarzamer toegepast.
Februari/maarT 2010 Tableau Fine arTs magazine | 57
•
Ampleattentiontoauctionhouses,exhibitions
andartandantiquefairs,withcontributionsfrom
themagazine’sownforeigncorrespondentsin
importantartsceneslikeParis,Brussels,London
andNewYork
Terug naar sobere functionaliteit
Toen de Franse hegemonie in Europa tot het verleden behoorde en de welvaart afnam, koos men voor lichte en sobere interieurs. Het meubilair diende degelijk en functioneel
te zijn. Tint en houtsoort werden belangrijker dan het meubelbeslag. Eenvoudige geelkoperen- of bronzen slotplaatjes
en handgrepen vormden het enige beslag op kabinet of ladekast.
Door de voortschrijdende industrialisatie deden in de negentiende eeuw nieuwe neostijlen hun intrede. Er werd
teruggegrepen op gotiek en renaissance, maar het fabrieksmatig geproduceerde meubelbeslag vormde een zwakke afspiegeling van het originele uit vroeger tijden. Zo werd het
patina kunstmatig aangebracht om ouderdom te suggereren.
Daarnaast werden materialen als leer en papier-maché gebruikt voor simpele slotplaatjes. Donkergetint Biedermeier
meubilair werd vaak versierd met in kleur contrasterend, uit
ivoor-, been- of parelmoer gezaagde slotplaatjes.
Aan het einde van de negentiende eeuw zorgden de Engelse
Arts & Craftsbeweging en de Wiener Werkstätte voor een
revolutie in stijlopvattingen. Kunstenaars en ambachtslieden - als reactie op de verregaande industriële productie
- focusten op het ambachtelijke aspect. Art nouveau- of
jugendstilmeubilair met de sierlijke, golvende lijnvoering
kreeg beslag, vormgegeven als gestileerde vrouwenfiguren,
bladmotieven en bloemen, zoals de lelie en iris. Maar na die
periode was meubelbeslag nog nauwelijks beeldbepalend. In
de art deco is het strak vormgegeven of werden er simpele
uitsparingen in de laden gemaakt als handgreep, waardoor
beslag zelfs overbodig werd.
Tegenwoordig kunnen we zelf het beslag kiezen om een
meubelstuk te completeren. Het belangrijkste basismateriaal is kunststof, verkrijgbaar in iedere kleur, vorm of maat.
Gereproduceerd meubelbeslag is wel verkrijgbaar in de ijzerhandel, maar veel meubelrestauratoren laten ontbrekend
of zwaar beschadigd authentiek beslag liever nagieten dan
het te vervangen door nieuwe, industrieel gemaakte exemplaren. De uitstraling van antiek - handmatig vervaardigd
- beslag is niet te evenaren.
››
k
ort voor de Europeanen
Polynesië
ontdekten,
deed zich bij de tempel
van Opoa op een van de
Genootschaps-eilanden
in de Stille Oceaan een
ongewoon verschijnsel
voor. Tijdens een eerbetoon aan de goden stak
bij heldere hemel plotseling een windvlaag op, die van een grote boom op het
tempelterrein alle takken afrukte. ‘Wat mag dit betekenen?’, vroegen de mensen verschrikt. De geraadpleegde
priester verklaarde dat het leven op de eilanden spoedig
zou verdwijnen, evenals de takken aan die boom, en veranderen door de komst van een nieuw volk. ‘Ze zullen
komen in een boot zonder vlerken,’ vulde de priester
zijn voorspelling aan. In juli 1767 naderde de met witte
zeilen uitgeruste Dolphin, met James Cook aan boord, de
noordoostkust van Tahiti. Kano’s vol inlanders omstuwden het schip. Ze waren nieuwsgierig, gastvrij en hadden
niet het minste kwaad in de zin. Maar het leven van de
Maori’s zou nooit meer hetzelfde zijn, daar evenmin als
op al die andere eilanden in de Stille Zuidzee.
Het British Museum in Londen bezit de enig bewaard
gebleven ‘vlerk’ van een schip van de Maori’s. Het is een
smal en spitstoelopend driehoekig zeil, van gevlochten
vlas met overlangs zigzagpatronen. Aan de breedste rand
zitten veren die bewegen in de wind. Nautische perfectie
en het gevoel voor decoratie gaan hand in hand - het
is een kenmerk van alle oorspronkelijke bewoners van
de uitgestrekte Stille Oceaan. Hun voorwerpen maakten
ze uit natuurlijke materialen met gereedschap van steen,
been, schelp of tand.
sepTember/okTober 2014 Tableau Fine arTs magazine | 53
Mahoniehouten empire
trumeau met vuurverguld bronzen beslag met
motieven van zwanen.
Hollands, omstreeks
1810-1820, coll. Van Nie
Antiquairs, Amsterdam.
Geheel met schildpad belijmd koloniaal miniatuurkastje, Ceylon, 1700-1720.
Zilveren slotplaat met
een afbeelding van de
hamsavogel. Ook de hoekmonturen, trekkers op de
laden en de nagels op de
buitenzijde zijn in zilver
uitgevoerd, coll. Van Nie
Antiquairs, Amsterdam.
De laden in de orgelgebogen, teakhouten
vitrinekast, Hollands, circa
1740, zijn getooid met
gegoten messing beslag
in ‘vleermuismotief’. Aan
de achterzijde het gietersmerk ‘Tottie’. Dergelijk
beslag werd massaal geimporteerd uit Engeland.
Coll. Van Nie Antiquairs,
Amsterdam.
Commode met Chinese
lakpanelen en verguld beslag, ca. 1775, gesigneerd
door Godefroy Dester,
90 x 47 x 60 cm, coll.
Röbbig München, TEFAF
stand 116.
54 | Tableau Fine arTs magazine Februari/maarT 2009
Februari/maarT 2009 Tableau Fine arTs magazine | 55
Ted Noten
Beurzen
< Maxima’s Tiara, 2002
> Grandma’s Bag Revisited, 2009
Fashionista in green, 2009
Turbo Princess, 1995
multi- & crossmedia
•
Productsfromthewolrdofdesign,fashion,watchesand
D
e nieuwe koningin Maxíma paste de tiara, die Ted
Noten in 2002 voor haar
ontwierp, nog steeds niet.
Basis vormt een in de sportwinkel gekochte polohelm.
Uit de voorkant zaagde
Noten een tiara. Elegantie die tegelijk als pantser
dient. Luxe en cliché. Alledaags en exclusief. Notens
beste werk maakt hij als hij tussen extremen balanceert.
Vaak prikkelt een opdracht zijn ontwerpersinzicht. Met
de Maxíma-tiarahelm won hij een wedstrijd van Museum
Het Kruithuis, voorloper van het huidige SM’s. Ook een
vroeg ‘ikoon’ binnen zijn oeuvre, de in acrylaat gegoten
muis-met-parelketting, ontstond in 1995 na een ontwerpopdracht. Sieraadgalerie Marzee in Nijmegen vroeg ontwerpers om nieuwe variaties op de parel(ketting). Noten
kwam met het meest extreme object. Het ‘plaagdier’ lag
op de vloer van zijn atelier. Dit gelukkige toeval leidde
tot een ontmoeting van uitersten. Immers: de gemiddelde parelkettingvrouw zal niets zo weerzinwekkends
vinden als een (dode) muis. Eerbiedig als betrof het een
afleg-ritueel kamde Noten de muishaartjes voor hij haar
het minuscule kettinkje omhing. Het geheel maakte hij
salonfähig door het in een acrylaat hanger te gieten.
Noten: ‘Als je het draagt kijken mensen bewonderend.
‘Ach wat is ze mooi!’. Dan bedoelen ze trouwens de muis,
zelden de draagster.’ Ziedaar Notens filosofie in een notendop. Benader het fenomeen sieraad vanuit een onverwachte, conceptuele invalshoek en je maakt mensen blij
met een dode muis.
Parodie, poep en prostitutie
juwelleryarelinkedwiththeworkofaspecificartistor
styleperiodinarthistory
•
Specialfeaturesabouthotography,architectureand newmedia
‘Ik probeer dingen op zijn kop te zetten… tegen de vertrutting in de sieraadkunst. Daarom is wat ik maak ››
‘ik snak ernaar
Dingen te Doen
Die geen enkele
zin hebben’
56 | Tableau Fine arTs magazine zomer 2013
zomer 2013 Tableau Fine arTs magazine | 57
Beurstrio
Rijp naast groen. Klassiek naast hip. Beschaafd naast brutaal. Vrij naast gebonden. Op de drie grote voorjaarsbeurzen lijken de grenzen tussen de verschillende vormen van beeldende en toegepaste kunst steeds meer te vervagen.
Tip: volg als beursbezoeker vooral je eigen ogen. Tableau selecteerde alvast
een aantal hoogtepunten.
Harry van der Woud, Two yellow Ikea chairs,
105 x 200 cm, Artipoli, Art Amsterdam 2011
TeKsT: ChRis Reinewald
Buitenland
HigHligHts
Chris Kabel, Sticky lamp,
Droog Design, 2007
Arnout Visser, Bush-glass,
bureaulamp, 2007
Philips, LivingColors green
lamp, 2009
82 | Tableau Fine arTs magazine december 2009/januari 2010
oed wonen is een serieuze zaak en verlichting zelfs nog
meer. Bij de Tien Geboden voor de Huisinrichting
(1934) adviseerde Otto van Tussenbroek, kunstenaar
en vormgevingscriticus, om op de ‘inwendige mensch’
te besparen en daardoor ’s avonds een lamp meer te kunnen laten branden, zodat de ‘uitwendige mensch’ zich in
het duister niet stoot en bezeert. Net zo’n afgepaste luxe
typeert het Nederlandse lampontwerp dat na de elektrificatie van ons land tussen 1902 en 1927 ontstond.
Exuberante lampen als kroonluchters pasten niet bij de
Nederlandse nuchterheid.
Nog steeds vallen lampen en hun ontwerpers uiteen in
twee categorieën waarbij of de mooie vormgeving of de
technologie de doorslag geven. Uiteraard staat het één
niet los van het ander.
Bij de eerste gloeilampen kon je niet de lichtsterkte bepalen. De dimmer is pas van recentere datum. Het fel
opgloeiende koolstofdraad in het doorzichtige, glazen
peertje verblindde de ogen en moest dus afgedekt worden. Het was even zoeken naar een doelmatige en toch
mooie vorm hiervoor. De in 1912 opgerichte gloeilampenfabriek Philips vroeg ambachtskunstenaars en architecten om voor hen armaturen te ontwerpen.
Gekunsteld wordt kunstloos
‘Apparatige dingen’ ogen per definitie ongezellig, daarom putten lampontwerpers in het prille begin vaak uit
de natuur. Paddenstoelen, bloemen of vazen bleken
bruikbare vormen voor lampen. Met (bloem)kelken of
schalen kun je het licht naar beneden verspreiden of het
juist omhoog richten. Vanuit de techniek geredeneerd
berekenden de ingenieurs onder de lampontwerpers de
effectiviteit van een gloeilamp met wiskundige formules
en bepaalden daarop de vormgeving. Voor dit technisch
functionalisme kon men toe met minimale middelen:
geometrische vormen met bollen, ringen - als een melkwegstelsel met planeten - of strakke constructies met
buizen en balken. Voordeel van deze standaardvormen
is dat je ze met enig inzicht ook onderling kunt uitwisselen, dus met dezelfde onderdelen verschillende lampen
kunt construeren. En veranderen de lampvormen en zo
de technologie, dan maak je daarmee ook weer nieuwe
compactere armaturen.
Het Nederlandse lampontwerp beslaat grofweg vier generaties, tijdperken en designtradities, die zich afhankelijk van de smaak tussen functionalisme en decoratie bewegen. Rond 1900 ontwierpen architecten als
Cuypers, Berlage of Van der Velde in één moeite door
unieke lampen voor hun gebouwen. Geïnspireerd door
de zakelijke ‘kunstlooze’ ontwerpen van het Bauhaus en
van de Zwitserse architect Le Corbusier bedacht ontwerper/zakenman Willem H. Gispen dat je niet alleen de
vorm maar ook de productiewijze kunt standaardiseren
om zo grotere oplages te maken. In 1927 kreeg hij zijn
kans door huizen in te richten voor de invloedrijke architectuurtentoonstelling van het Nieuwe Bouwen in
Stuttgart. De speciaal gebouwde nieuwbouwwijk, de
Weissenhofsiedlung, werd hét voorbeeld voor naoor- ››
december 2009/januari 2010 Tableau Fine arTs magazine | 83
koninginnen
in de musea
Vrouwelijke kunstenaars voeren de boventoon in de internationale musea.
Van het Japanse pop art-icoon Yayoi Kusama in Londen via de Duitse Rosemarie
Trockel in het Belgische Wiels tot een interesante ontmoeting van twee Italiaanse
modekoninginnen in het Metropolitan in New York.
hallucinerend polkadotspektakel
TEKST: ANJA fRENKEl
G
Pastelkleurige
metalen
kapjes met
koeltegaatjes
in de huis- of
slaapkamer.
Yayoi Kusama, de belangrijkste levende
kunstenaar van Japan, werd geboren in
1929, in een omgeving die zelfexpressie
niet aanmoedigde. Haar rijke en conservatieve familie keurde haar plan kunstenaar te worden dan ook niet goed, maar
ze volgde haar droom en ging haar eigen
weg. Haar broze lijf en obsessieve temperament maakten haar ongeschikt onderwezen te worden door een gevestigde
Japanse meester. Ze ging naar New York
en vond er wat ze nodig had in de wilde
kunstscene van de sixties. Veel steun en
vriendschap kreeg ze van kunstenaars als
Donald Judd, Andy Warhol, Joseph Cornell
en Claes Oldenburg.
Haar happenings in de jaren ‘60, onder
andere in Central Park en op de Brooklyn
Bridge en later in Rome en Amsterdam,
waarbij zij muren, vloeren, objecten, zichzelf en naakte assistenten beschilderde
met polkadots, werden steevast door de
politie beëindigd. Door haar illegale aanwezigheid in 1966 op de Biënnale van Venetië met de happening Narcissus Garden
wist zij de aandacht definitief op zich te
vestigen. Het was een enorm productieve
tijd, vol van vrijheid en overgave aan haar
visie, hoewel ze zichzelf te zwaar ging belasten, waaronder haar kracht en gezondheid te lijden hadden.
Het betekende haar terugkeer naar Japan
in 1973 en in 1977 liet ze zich opnemen in
het Seiwa ziekenhuis voor geesteszieken,
waar ze sindsdien woont. Ze heeft een
atelier in de buurt van het ziekenhuis en
werkt lange en intense uren en is op haar
82ste nog steeds creatief en productief. Zij
heeft ooit gezegd: ‘Zonder kunst had ik al
lang geleden zelfmoord gepleegd’. Haar
werk is haar vreugde en redding. Ze heeft
zichzelf en haar innerlijke leven geplaatst
in het middelpunt van alles wat ze doet,
ze dompelt zich erin onder en verwerkt zo
haar obsessies, met haar hallucinaties als
inspiratiebron.
Tate Modern stelt een duidelijke en goed
gekozen selectie tentoon van haar werk
tot nu toe, zodat het pad van haar carrière
te volgen is. Er is een enorm aanbod van
werk, van vroege, fijn uitgewerkte tekeningen en aquarellen, collages met repetitieve ontwerpen, kleuren en patronen, sculpturen en grote installaties, zoals I’m Here,
but Nothing 2000 een vreemde en verontrustende ruimte waarin een woonkamer is
bedekt met fluorescerende stickers, die lijken te zweven in de lucht. Kusama’s meest
toegankelijke en spectaculaire werken zijn
haar spiegelkamers. Ze heeft een nieuwe
gemaakt voor de tentoonstelling, Infinity
Mirrored Room - Filled with the Brilliance of
Life. In haar magische wereld ben je omgeven door reflecties van jezelf en de kleine
gekleurde lichten die om je heen hangen
en verdwijnen in de verre duisternis... ››
Tate Modern • Londen
t/m 5 juni
www.tate.org.uk/modern
mei/juni 2012 Tableau Fine arTs magazine | 63
art
in the
City
new york
Venetië rondom de Biënnale
oude kunstschattengaan
een dialoog aan
met nieuwe
Venetië
rondom de
biënnale
Welke liefhebber verlangt niet naar New York,
het kloppend hart van de hedendaagse kunstwereld? Wacht niet te lang met een bezoek,
want er zijn redenen genoeg om juist nu te
gaan. In maart worden The Art Show en The
Armory Arts Week georganiseerd, met tal van
beurzen en happenings. Tableau geeft 45 tips
voor een geslaagde trip. Bereid je voor op een
ware kunstmarathon...
1
Venetië is en overweldigende stad met een
grote concentratie van eeuwenoude kunstschatten. Het Canal Grande, het San Marcoplein, de imposante palazzi, de ontelbare
kerken en musea zijn op zich natuurlijk al de
moeite waard. Behalve de officiële locaties
van de biënnale, zijn er nog tientallen andere exposities en evenementen te vinden
in de paleizen, kerken en steegjes van de
stad (www.labiennale.org). Boeiend is te zien
hoe oude architectuur en kunstschatten een
dialoog aangaan met nieuwe, hedendaagse
kunstwerken, zoals in het Palazzo Grassi op
de Punta Dogana of in het Palazzo Fortuny.
Vaak is een en ander nog mooier te bekijken
vanaf het water.
TekST : ANjA freNkel foTo’S: CArolINe MeIjerS, ANjA freNkel e.A.
Wie op de hoogte wil blijven van de wereldwijde ontwikkelingen
op het gebied van de moderne kunst, ontkomt niet aan de Biënnale van Venetië.
Doen! nog t/m 24 november. Tijdens de Biënnale is een bezoek aan de
lagunestad extra bijzonder. Beste tijd om te gaan is overigens september
t/m november. Hierbij nog een aantal tips voor extra genieten.
TeksT: WalTer De Vries foTografie: WouTer Jansen e.a.
San GiorGio
Londen , Saatchi Gallery
De grootste blikvanger van de Biënnale 2013
is het 11 meter hoge Breath 1, de opblaasbare
replica van de marmeren Alison Lapper Pregnant van de Britse kunstenaar Marc Quinn.
Het was eerder te zien bij de openingsceremonie van de Paralympics 2012 in Londen.
Het roze beeld staat vlak naast de ingang van
de door Andrea Palladio in 1566 ontworpen
basiliek San Giorgio Maggiore op het gelijknamige eiland in de lagune recht tegenover
het Piazza San Marco.
Binnen in de kerk is het kunstwerk Perspectives
van minimalistisch ontwerper John Pawson
opgesteld. 3 In de kristallen lens, de grootste
die Swarovski ooit vervaardigd heeft, wordt
het gehele gewelf van het gebouw gespiegeld, als een eerbetoon aan de architectuur.
De kerk bevat overigens een aantal opmerkelijke schilderijen, waaronder de Getroonde
Madonna met Heiligen (1708) door Sebastiano
Ricci en van de beroemde maniërist Jacopo
Tintoretto het Laatste Avondmaal (1592/4) en
Het vallen van het Manna (1577).
Langs de kleine haven op het Isola San Giorgio Maggiore wijzen een aantal reusachtige
bronzen schelpen 6 van Marc Quinn de weg
naar de voormalige thuisbasis van de Vene-
tiaanse artillerie, nu het hoofdkwartier van
de Fondazione Giorgio Cini. Zij laten totaal
50 kunstwerken van Quinn zien, waarvan 15
nieuwe. Schokkend, ontroerend, spectaculair,
zoals we gewend zijn van de spraakmakende
Britse beeldhouwer, die zich vooral bezighoud met schoonheid en lelijkheid, het eeuwige en het vergangkelijke.
In de abdij van de San Giorgio Maggiore zijn
700 glazen bollen 2 te zien, stuk voor de stuk
handgeblazen door Pino Signoretto, een van
de glasblazers die op Murano wonen en werken. Vanwege de gelijkenis met schitterende
sneeuwballen ligt de benaming van deze installatie voor de hand. Kwetsbaar maar wonderschoon. Net als de hele omgeving van
Venetië.
2
3
uitzicht
De toren van San Giorgio Maggiore is een van
de hoogste en maar weinig bezochte uitkijkpunten van de stad. Bovenin (met de lift) heb
je niet alleen een fenomenaal uitzicht op het
historische centrum, maar ook op de eilanden in de lagune en de daarachterliggende
Adriatische Zee. Niet nodig dus om in de rijen
voor de Campanille op de Piazza San Marco te
gaan staan. En er zijn nog een aantal rustigere
plekken om van het onvolprezen Venetiaanse
uitzicht te genieten:
• Het terras op het dak van het Hotel Danieli
biedt naast een fraai uitzicht op het water en
de voor de San Marco gelegen eilanden, ook
een fantastisch ontbijt, lunch en diner. www.
danielihotelvenice.com
• Aan de andere kant van het water heb je het
mooiste zicht op San Marco en de boulevard
vanaf het terras van de CIPS Club van het Cipriani. Schitterend gelegen temidden van tuinen op de punt van Giudecca, vlak tegenover
Isola San Giorgio, is het befaamde hotel met
voortreffelijke keuken zowel tijdens lunch als
diner druk bezocht. Met transfer van de chique hotelboot vanaf San Marco. www.hotelcipriani.com
4
travel
5
6
september/oktober 2013 tableau Fine arts magazine | 63
18
Select Den Haag
O
ZoMerS
DEN HAAG
‘Den Haag is in de zomer vooral van de toeristen’, hoor je vaak. Juist daarom valt er
in de residentiestad de komende maanden veel te beleven, vooral in het historische
centrum. Galeries haken in op de grote Israëls-manifestatie, terwijl Den Haag Sculptuur
Zuid-Afrikaanse beelden in de buitenlucht plaatst.
TekST: MAAIke STAffHorST foToGrAfIe: HerMAn vAn HeuSDen
p de hoek van het
Noordeinde en de
Oranjestraat, vlakbij
het Koninklijk Paleis
en het Lange Voorhout, huist in een monumentaal pand Galerie De Twee Pauwen.
Als uitgangspunt voor
de zomertentoonstelling stuurde Lucas van
Hasselt van De Twee Pauwen alle kunstenaars waar de
galerie een vaste band mee heeft het beroemde gedicht
Herinnering aan Holland van Hendrik Marsman, ter inspiratie. Alhoewel de buitenlandse kunstenaars het niet
kenden, ontving Van Hasselt positieve reacties. ‘Vooral
de Oost-Europese kunstenaars zijn gek op Nederland’,
verklaart hij het enthousiasme. ‘Den Haag is alles wat
hun eigen grote steden niet zijn. Het is hier vredig, het
kunstklimaat is aantrekkelijk en ze vinden de Nederlanders heel open en aardig. Verder is Den Haag niet zo druk
als Amsterdam en ligt de stad aan zee.’
Aan de hand van Marsmans gedicht mochten de kunstenaars maken wat ze wilden. Ze bleven volgens Van
Hasselt allemaal trouw aan hun eigen stijl. Zoals de Roemeense schilder Sami Briss (1930), die getrouwd is met
een Nederlandse, maar sinds 1974 in Parijs woont en
werkt. Hij zette zijn sobere kleurenpalet van blauwen en
aardtinten in voor zijn En pensant à l’Hollande (van 24
juni t/m 26 augustus).
Even verderop, aan Noordeinde 51, is de exclusieve interieurwinkel Artefortunata onlangs verbouwd tot een
galerie met de nieuwe naam Broft/VanderHorst. ‘Begin
juni zijn we officieel geopend’, vertelt Per van der Horst,
die op deze plek de afgelopen drie jaar al bijzonder glas
en design verkocht. Nu is hij een samenwerking aangegaan met de Leerdamse glasgalerie Broft. ‘Naast glaskunst
specialiseren we ons in moderne en hedendaagse schilderkunst en fotografie’, vult hij aan. Op de eerste tentoonstelling is werk te zien van schilder Wim Buitendijk
in combinatie met Tsjechisch optisch geslepen glas van J.
Frydrych, P. Mandl, J. Stohanzl, V. Janacek, P. Hlava en
S. Grebenickova (t/m 22 juli).
Knippen en föhnen
Bij de buren, op nummer 57, confronteert Maayke Schuitema het publiek in Galerie 2.0 met een tentoonstelling
over vrouwelijk haar. De kunstenares: ‘Ons haar wordt
geknipt, geföhnd, gekleurd en in modieuze kapsels gemodelleerd. Haar zegt iets over karakter: donker is duister
en aards, blond lichtzinnig en hemels, en krullend haar
associëren we met levendig. In de pruikentijd droeg men
het nepkapsel statig in pompeuze ijdelheid, tegenwoordig is al onze lichaamsbeharing gekapt en geschoren.’
In schilderingen en potloodtekeningen (gecombineerd
met linoleumsnede) laat Schuitema zien hoe vrouwen ››
•
City-andcountryspecialswithtipsforartrelatedtravel
andstayworldwide:museums,galleries,studios,sight
seeing,hotels,restaurants,café’sandshops
Slapen
in een
MuSeuM
> Galerie De Twee
Pauwen
Samy Briss, En pensant
à l’Hollande, bladgoud
en olieverf op paneel,
35 x 47 cm, Galerie De
Twee Pauwen
Wim Buitendijk,
Nederland, nominale
waarde 2 cent, 2002-3,
eitempura op jute, 110
x 180 cm; Vlastimil
Janacek, optisch glas,
2012, 45 cm hoog,
Broft/Van der Horst
Steeds meer verzamelaars van betekenis kiezen ervoor hun collectie aan het grote publiek
te tonen. Niet in een museum, maar in de hectische omgeving van een hotel. De gasten
beleven er de unieke ervaring wakker te worden tussen de Warhols, Hockney’s of naast
een echte Tinguely. Tableau stelde een Top 20 samen van de meest kunstzinnige hotels
van de wereld, van hedendaags hip tot ingetogen klassiek.
Muurfoto op het
Noordeinde
tekst: Walter de Vries Foto: lobby Chelsea hotel NeW york
juli/augustus 2012 tableau Fine arts magazine | 55
terugblik & vooruitblik
Tentoonstellingsagenda / Calendar
veilingen
april/mei
Van
From
het duurste
liefje van picasso
Almere
De Paviljoens
Amersfoort
Museum Flehite
Amstelveen
Cobra Museum
De stuwende lijn omhoog van de topveilingen kreeg in juli een gevoelig knikje omlaag.
Vrij onvoorzien, want alle succes had de afgelopen zes maanden tot een euforie geleid,
ondanks euro-crisis en beursflauwte. Er gloorde weer een gouden toekomst, nee, ze leek
al aangebroken, want in New York werden in mei de sterren van de hemel geboden.
Zou Londen dit deze zomer evenaren? Niet dus.
Museum Jan van der
Togt
Amsterdam
Allard Pierson
Museum
1
2
service pages
Highlightsexhibitionsinmuseumsandgalleries,auctions
tekst: Adrie vAn Griensven
•
3
4
5
6
andfairswithcontributionsfromthemagazine’sown
foreigncorrespondentsinimportantartsceneslikeParis,
Brussels,LondonandNewYork
Bookreviews,readersoffers,shoppings,connaisseursquiz
• Newdevelopmentsandadviseincareandmaintanenceof
artworks
•
Completeexhibition,fairandauctiuoncalendars
Green Leaves and Bust,
4
1
Pablo Picasso, Angel
7
Fernández de Soto,
€ 42 miljoen.
4
Edouard Manet, Zelfportret, € 27 miljoen
Andy Warhol, Zelfportret
in lila, 1985, € 25,5 miljoen
1
2
5
Mark Rothko,
Untitled, € 24,7 miljoen
Henri Matisse, Stilleven
8
met bloemenvaas,
€ 22,5 miljoen.
Jasper Johns, Flag,
5
2
9
€ 22,5 miljoen
Andy Warhol, Silver Liz,
10
€ 14,4 miljoen
André Derain, Arbres à
9
Collioure , € 12,8 miljoen
Claude Monet, Effet de
printemps à Giverny,
€ 12 miljoen.
3
6
10
september/oktober 2010 tableau Fine arts magazine | 29
boeken • beurzen • evenementen
Art International zürich
www.art-zurich.com
16-20/10
PAD London Art + Design
www.pad-fairs.com
17-20/10
www.friezeartfair.com
La cage dorée, 2012 © Carolle Benitah/Galerie Esther Woerdehoff
JR, action at times square, nyc, 2013, © jr jr-art.net.
17-20/10
Frieze Masters London
www.friezemasters.com
18-21/10
Multiplied 2013 London
Contemporary Art in editions
Fair
www.multipliedartfair.com
18-27/10
Kunst-Messe München
www.kunstmesse-muenchen.com
21-23/10
Show Off Paris
www.showoffparis.fr
24-27/10
FIAC Paris
26 t/m 29 september, Gashouder, Westergasfabriek,
www.unseenamsterdam.com
Na de zeer succesvolle eerste editie van de Unseen Photo Fair
wordt reikhalzend uitgekeken naar de tweede editie van deze
bijzondere fotografiebeurs. Steeds meer internationaal gerenommeerde galeries nemen deel. Inmiddels zijn er 41 galeries
geselecteerd uit 13 landen. Unseen richt zich nu ook nadrukkelijk op nieuwe verzamelaars. Hiertoe wordt er een speciale
collectie van werk uitgelicht dat te koop is voor bedragen
onder de €1.000. Unseen is naast een beurs ook een festival
en een ontmoetingsplaats voor kunstprofessionals en kunstliefhebbers met een uitgebreid nevenprogramma: van lezingen en debatten in de Unseen Speakers’ Corner, tot films in de
Unseen Cinema en speciale tentoonstellingen (Unseen Exhibition, Unseen Collection, Bright Young Things Pavilion en Foam
Magazine Talent Exhibition.) Bezoekers worden uitgedaagd
mee te doen aan spectaculair fotoproject van undercover kunstenaar JR. Hij is bekend om zijn levensgrote portretten van
inwoners van steden waarmee hij gebouwen en straten beplakt. Mensen die normaal gesproken anoniem blijven krijgen
hiermee letterlijk een gezicht. Meer dan 150.000 mensen uit
meer dan 100 landen werden al deel van Inside Out. Nu is het
de beurt aan de bezoeker van Unseen in Amsterdam. De speciale fotostudio-bus waarin het publiek zich kan laten portretteren is voor het eerst te zien in Europa. De portretten worden
direct op groot posterformaat afgedrukt en aan de tentoonstelling toegevoegd. Zo worden de bezoekers onderdeel van
een steeds groter groeiend kunstwerk.
www.fiac.com
24-27/10
Slick Paris
www.slickartfair.com
24-27/10
Cutlog Paris
www.cutlog.org
24-27/10
The Affordable Art Fair
London
www.affordableartfair.com
25-28/10
ArtbO International bogotá
www.artboonline.com
25-31/10
The International Fine Art &
Antique Dealers Show nY
www.haughton.com
31/10-3/11
The Affordable Art Fair
Amsterdam
www.affordableartfair.com
31/10-3/11
ArT.FAIr Cologne
www.art-fair.de
24-05
Michael Tedja: Snake. Selectie tekeningen en schilderijen van de laatste tien jaar.
Armando vs Armando. Recent werk van Armando
(1929).
Ans Wortel (1929-1996). Overzichtstentoonstelling.
26-05
Nog tot en met 6 juni te zien
in het Gemeentemuseum
Den Haag: Luc Tuymans, Suspended, 1989, 60 x 40 cm,
olieverf op doek, coll. Dirk &
Carla Schutyser, Gent
30-06
02-06
02-06
02-06
21-04
05-05
31-12
25-08
16-05
12-05
13-09
25-04
16-06
24-05
13-04
20-04
01-09
27-10
26-05
25-08
28-04
22-09
05-05
15-09
14-07
25-04
08-06
21-07
30-06
30-06
20-05
30-03/’14
12-05
20-05
04-08
12-05
19-05
25-05
09-06
19-05
09-06
15-09
11-05
21-09
03-11
09-06
01-09
19-05
15-09
28-04
31-05
18-05
27-05
Van
From
Enschede
Rijksmuseum Twenthe Het ideaal als werkelijkheid: Landschappen uit
Mauritshuis en Rijksmuseum Twente.
Gorinchem
Gorcums Museum
Zwart & Wit / Black & White. Dertig kunstenaars laten
de mogelijkheden zien met deze ‘kleuren’.
’s-Gravenhage
Fotomuseum
Ja Natuurlijk. Hoe kunst de wereld redt. 80 kunstenaars laten verrassende partnerschappen zien tussen
mens, natuur en techniek.
GEM
Ja Natuurlijk. Hoe kunst de wereld redt.
Gemeentemuseum
Gustave Caillebotte (1848-1894). Een impressionist
en de fotografie.
Herkomst: Ivo Bouwman. 40 jaar kunsthandelaar.
Draadglas: Venetiaans glas met witte en kleurige
draden.
Karla Black. Installatie en 8 kleinere werken.
Luc Tuymans: grafisch werk 1989-2012.
Meesters uit het Mauritshuis.
Het wonder van Delfts Blauw.
Ja Natuurlijk. Hoe kunst de wereld redt.
Grote Kerk
Constantijn en Christiaan Huygens: Een Gouden
Erfenis.
Groningen
Grafisch Museum
Max Kisman: Beeld - Taal.
Groninger Museum
Nordic Art: The Modern Breakthrough. Noord Europese schilderkunst uit de 19de en 20ste eeuw.
Vrouwen van de Revolutie - Rusland 1907-1934.
Fuck off. Part II. By Ai Weiwei, Feng Boyi, Mark
Wilson. China na de millenniumwisseling.
Noordelijk ScheepFrom Sint-Petersburg with Love. Werken van acht
vaartmuseum
Nederlandse en acht Russische kunstenaars.
Haarlem
Frans Halsmuseum
Keith Edmier. Solotentoonstelling beelden.
De Hallen
Russische videokunst.
Historisch Museum
Speelgoed verzameld.
Anton Heyboer: De Haarlemse jaren.
Teylers Museum
Alledaagse Sprookjes. Fabels en legenden op munten
en penningen.
Rozen van Redouté. Overzicht van de tekeningen
van Pierre-Joseph Redouté (1759-1840): ‘Rembrandt
van de rozen’, ‘Rafaël der bloemen’.
Hollandse meesters uit New York: De collectie Clement C. Moore. Een collectie 17de-eeuwse Holandse
tekeningen.
Heerenveen
Museum Belvédère
Jan Mankes (1889-1920): In beeld en woord.
Paula Modersohn-Becker (1876-1907): Ein Wunderland, ein Götterland.
Heerlen
Schunck
Aad de Haas: Passie.
Heino/Wijhe
Kasteel Het Nijenhuis
Hieron Pessers (1939-2004): Dolce vita. Vierentwintig
monumentale schilderijen.
‘s-Hertogenbosch
Noordbrabants
The Moonlight Garden: 30 jaar Marc Mulders.
Museum
Pieter Saenredam in Den Bosch. Stadsgezichten en
kerkinterieurs.
Brabantse Nieuwe: Marina Višić. Abstracte en monumentale werken van duizenden gekleurde draden.
Co-evolution: Kiki van Eijk en Joost van Bleiswijk.
Hedendaags design.
Hoorn
Westfries Museum
Rembrandt in zwart-wit. Overzichtstentoonstelling
met meer dan 100 etsen.
Kampen
Stedelijk Museum
Frans Franciscus. Tekeningen en schilderijen.
Laren
Singer Museum
Cobra tot Dumas: de Collectie De Heus-Zomer.
Hollands impressionisme. Een onbekende. Nederlandse topverzameling.
Leerdam
Nationaal
Copier: een nieuw leven. Overzicht van zijn meest
Glasmuseum
artistieke en experimentele periode (1979-1991).
Brigitte Kleyn-Altenburger: Tale Telling Glass.
Leeuwarden
Princessehof
Het mysterie Ming. Chinese keramiek.
Leiden
De Lakenhal
Wereldschatten! Ontdek de collectie van de Universiteit Leiden.
Machtige glazen. Gebrandschilderd glas uit eigen
collectie.
Rijksmuseum van
Middeleeuws chic. Sierbeslag op riemen en tassen
Oudheden
(1300-1600).
Couperus en de Oudheid.
Mummiekisten van de Amon-priesters.
Museum Volkenkunde Een huis vol Indonesië. Het mooiste uit de Collectie
Liefkes.
T/m
Through
12-05
05-05
28-04
01-09
19-05
16-08
01-09
20-05
12-05
09-06
21-04
02-06
01-06/’14
31-12/’14
30-08
25-04
28-08
16-06
05-05
26-05
18-08
17-11
05-05
26-05
26-05
19-05
19-05
08-09
05-05
12-05
19-05
09-06
26-05
25-08
25-05
25-05
22-09
21-07
25-05
14-07
25-05
18-08
28-07
16-06
30-05
20-05
25-08
01-06
22-09
27-10
12-05
18-08
19-05
19-04
09-05
25-08
15-09
21-07
››
april/mei 2013 tableau Fine arts magazine | 111
shopping
Unseen Photo Fair
11-13/10
Frieze Art Fair London
Loes ten Anscher: Aegtensteen. Gevelsteen voor
KunstVaarRoute 2013.
Tijdloos Eigentijds: Kunstenaars kijken naar oude
meesters.
Annemieke Harkema: Wad getekend.
Jewyo Rhii: Walls to Talk to. Sculpturen en installaties.
12 + 12: Wijn en dromen der kunst. 12 kunstenaars
uit Nederland en 12 uit Rusland vervaardigden een
boek dat is gebaseerd op twee oude begrippen uit de
beeldende kunst: het Apollinische en het Dionysische.
Lissitzky - Kabakov: Utopie en werkelijkheid.
Museum
KIOSK
beurzen
•
7
8
9
10
Pablo Picasso, Nude,
€ 128,5 miljoen.
30-06
Troje. Stad, Homerus en Turkije. De Trojaanse wereld
aan de hand van topstukken uit Turkse archeologische
collecties uit Istanbul, Ankara en Çanakkale (locatie
van Troje).
Amsterdam Museum
De Gouden Eeuw, proeftuin van onze wereld.
Bijbels Museum
Divine Surprise! Het vrouwelijke in God.
FOAM - FotografieFoam 3h: Sara Cwynar - Everything In the Studio
museum
(Destroyed). Fotografie en installaties.
Foto Galatasaray - de fotostudio van Maryam
Şahinyan.
Hermitage Amsterdam Peter de Grote. Tentoonstelling over Peter de Grote
(1672–1725), de vernieuwer van Rusland.
Van Gogh uit het Van Gogh Museum.
Huis Marseille - MuPower/Prix Pictet 2012.
seum voor Fotografie
Joods Historisch
Beestenboel. Dieren in de kunst.
Museum
Philip Mechanicus. Fotografie.
Het Rembrandthuis
Langs Amsterdamse Grachten.
Rijksmuseum
Opening.
Stedelijk Museum
Aernout Mik: Communitas. Overzichtstentoonstelling.
Guido van der Werve: Nummer veertien, home.
Lucy McKenzie. Trompe l’oeil.
Tassenmuseum
Vilten tassen van Japanse ontwerpster Kimie Yagi.
Hendrikje
Schooltassen.
Tropenmuseum
Onverwachte ontmoetingen. Verborgen verhalen uit
eigen collectie.
Van Gogh Museum
Vincent. Het Van Gogh Museum exposeert in de
Hermitage Amsterdam.
Museum Van Loon
Adriaan Dortsman (1635-1682): de ideale gracht.
Apeldoorn
CODA
Wouter van Reek: Keepvogel en Kijkvogel - in het
ritme van Mondriaan.
Sjoerd Buisman. Tekeningen en sculpturen.
Pieter Puype: een Zeeuwse beeldhouwer in
Apeldoorn.
Paleis Het Loo
Beeld van Beatrix. Portretten van de koningin, geNationaal Museum
maakt door amateur- en professionele kunstenaars.
Meesters uit het Mauritshuis.
Arnhem
Museum voor
Female Power: Matriarchaat, spiritualiteit & utopie.
Moderne Kunst
De kamers van Piet Paris. Mode-illustraties.
Fiona Tan: Disorient. Filmproject.
Gelders Balkon 19 Cindy Moorman (loskomen).
Verzameling van diverse werken in combinatie met
performances.
Assen
Drents Museum
De Sovjet Mythe. Socialistisch realisme 1932-1960.
Herman van Hoogdalem: gezichten van dementie.
Samen en alleen. Leven in Rusland van 1900 tot nu.
Thijs Jansen: Ik ben er even niet. Figuratieve
schilderijen.
Barneveld
Veluws Museum
Feest! Schilderijen, tekeningen, grafiek van Martin
Nairac
Monnickendam ((1874 -1943).
Berg en Dal
Afrika Museum
Josiah Onemu - Beelden van een bruggenbouwer.
Deurne
Museum De Wieger
Figuratief expressionisme uit de collectie Govers.
Delft
Museum Het
Delfts Blauw. Kunst of Kitsch?
Prinsenhof
Deventer
Historisch Museum
Geknoopt en geweven. Geschiedenis van de Deventer
tapijtfabrieken.
Speelgoedmuseum
LEGO.
Dordrecht
Dordrechts Museum
Leonardo’s leerling. Tekeningen van Jan van der Kooi.
Willem II: Koning en verzamelaar.
Eelde
Museum De
Niels Smits van Burgst: Going nowhere East. OverBuitenplaats
zicht schilderijen.
Eindhoven
Van Abbemuseum
Sheela Gowda: Open Eye Policy. Retrospectief van
de veelgeprezen Indiase kunstenaar Sheela Gowda
(Bhadravati, Karnataka, 1957).
duurst geveilde kunstwerken zomer 2010:
T/m
Through
People can only deal with the fantasy when they are
ready for it. Aankopen.
It’s an ongoing process. Ontwerpers voor De Paviljoens 2001-2012.
FRIEZE MastERs
Deze Londense beurs geeft een hedendaags perspectief op kunst
door de eeuwen heen. Gelijktijdig met en op loopafstand van de
spraakmakende beurs voor eigentijdse kunst Frieze London, trekken
de twee evenementen in het decor van Regent’s Park samen liefhebbers en verzamelaars van zowel hedendaagse als historische kunst.
Victoria Sidall, directeur van Frieze Masters, hoopt hiermee verzamelaars van hedendaags kunst te interesseren voor kunst van voor
2000 en andersom en spreekt van ‘crossover verzamelen: historisch
ontmoet modern’. Een belangrijke inspiratiebron voor de beurs was
de ‘ontdekking’ dat veel hedendaagse kunstenaars juist hun inspiratie halen uit kunstwerken en kunstenaars uit eerdere perioden. De
Pablo Picasso, Le peintre, 1967, courtesy of Richard Green Gallery
tweede editie van Frieze Masters is in ieder geval een zorgvuldig
geselecteerde presentatie van ongeveer 120 van ‘s werelds meest toonaangevende handelaren in kunst van
de klassieke oudheid en oude meesters tot en met kunst uit de 20ste eeuw. Het deelnemersveld omvat een
variëteit aan specialisten in bijvoorbeeld Oceanische kunst, tapijten en miniaturen uit India. Er zijn zo’n 15 landen vertegenwoordigd. Een sectie van de beurs is gewijd aan solo-presentaties. In Spotlight worden werken
van 20ste-eeuwse kunstenaars gepresenteerd uit 14 landen: Oostenrijk, Argentinië, Benin, Brazilië, Egypte,
Frankrijk, Duitsland, India, Italië, Libanon, Servië, Zuid-Afrika, het Verenigd Koninkrijk en de VS. Wat betreft
kwaliteit zijn Frieze London en Frieze Masters niet te missen hoogtepunten op de internationale kunstagenda.
17 t/m 20 oktober, www.friezemasters.com
18 | Tableau Fine arTs magazine sepTember/okTober 2013
Nog even van een mooie tentoonstelling nagenieten in de museumwinkel is voor de meesten een
vast onderdeel geworden van een museumbezoek. Steeds meer musea proberen zich in het aanbod
te onderscheiden en hebben nu zowel live als online aantrekkelijke winkels. In veel gevallen kunnen
ze lokale designers en producenten artikelen laten vervaardigen tegen heel betaalbare prijzen.
Zo vind je in de assortimenten van museumwinkels wereldwijd al snel iets bijzonders, voor jezelf of
als origineel cadeau voor de komende feestdagen!
Oskar Kokoschka, Liebespaar mit Katzen (detail), 1918, Museum Folkwang, Essen. © Fondation Oskar Kokoschka, Vevey
Exclusie
voor f
Tablea
lezersu-
moma
De MoMA Store is beroemd om zijn
fantastische aanbod dat ze ook als een van
de eersten op het web hebben gezet. Je
kunt het zo gek niet bedenken of het is er.
Stoelen, krukken, tafels, lampen, klokken
en zelfs kussenslopen, fietsen en electronica. Veel producten zijn van de beroemdste
ontwerpers, die ook in de museumcollectie zijn opgenomen. Een opvallend
ontwerp in dit digitale tijdperk is de Timor
Perpetual Calendar uit 1967 van Enzo Mari.
Nu een moderne klassieker ($225). Nieuw
in het assortiment zijn kussenhoezen met
patronen ontworpen door onder anderen
Charles and Ray Eames in 1947 ($150).
www.momastore.org
Oskar Kokoschka
Kunstarrangement in Rotterdam
inclusief entree voor PAN Amsterdam
M
eer dan een halve eeuw nadat zijn werk voor het laatst is getoond in Nederland, zijn de confrontrerende portretten van
de Oostenrijkse Schilder Oskar Kokoschka (1886-1980) dit
najaar te bewonderen in Museum Boijmans Van Beuningen.
Kokoschka staat bekend om zijn woeste portretten. Als enfant terrible en
stadgenoot van Gustav Klimt en Sigmund Freud, inspireerde hij generaties
kunstenaars. Voor de grote overzichtstentoonstelling dit najaar in Rotterdam zijn honderdvijftig schilderijen en tekeningen ingevlogen uit internationale topcollecties van Praag tot Londen en van Washington tot Parijs. Aan
de hand van acht thema’s geeft Oskar Kokoschka - Mensen en beesten een
prachtig overzicht van het fascinerende werk van dit genie.
Geniet van deze tentoonstelling in combinatie met een overnachting in het
prachtige Bilderberg Parkhotel in het hart van centrum Rotterdam. Bilderberg Parkhotel en Museum Boijmans Van Beuningen bieden u echter nog
meer kunstvoordeel. U ontvangt twee entreekaarten voor de kunstbeurs
PAN Amsterdam (24 november t/m 1 december 2013), waar een uitgebreide Kokoschka-route te volgen is.
Inhoud van dit arrangement
•
•
•
•
Overnachting in een comfortabele kamer voor 2 personen
Uitgebreid Bilderberg Ontbijtbuffet
Twee entreetickets voor de tentoonstelling
Oskar Kokoschka - Mensen en beesten
Twee entreekaarten voor PAN Amsterdam
Boek dit arrangement voor slechts €119 per nacht.
Meer informatie en boeken via www.bilderberg.nl/kokoschka
of telefonisch op 010 436 36 11.
Dit arrangement is beschikbaar in de periode van 21 september 2013 t/m 19 januari 2014 op basis
van beschikbaarheid. Prijs is exclusief 4.5 % city tax. Dit arrangement kan niet worden gecombineerd met andere kortingsacties.
viTra miniaTuren
v&a
scandinavisch
winkelparadijs parijs
De belangrijkste musea van Parijs hebben het grote aanbod van hun winkels op een gezamenlijke website gezet. In het assortiment van Centre Pompidou is een door Jean Widmer
ontworpen hip armbandje waarin het door hem ontworpen logo van het museum in zilver
is verwerkt (€91). Op de bestsellerlijst van het d’Orsay staat een replica van de bekende
ijsbeer van François Pompon uit 1922 (in twee maten €190/498). Het Musée d’Arts Decoratifs
heeft een beeldschone winkel op Rue de Rivoli 107 en een eigen website.
www.boutiquesdemusees.fr, www.lesartsdecoratifs.fr
102 | Tableau Fine arTs magazine
november 2013
Het is niet verwonderlijk dat de museumwinkel van
het Moderna Museet in Stockholm bij hun aanbod
de nadruk legt op Scandinavische design. Beroemd
keuken- en tafeldesign is er te koop, maar opvallend
is het ruime aanbod speelgoed. Zo is er een leuke
en kleurrijke herinterpretatie van het dominospel,
een ontwerp van de Zweedse grafische designer
Ingela P. Arrhenius (SEK 125).
webshop.modernamuseet.se
T/m 14 januari presenteert het Victoria &
Albert Museum de tentoonstelling Pearls. En
wat je bij dit museum kan verwachten, bieden
ze in de museumwinkel weer een scala aan
producten rondom het thema van de expositie. Zo is er een potlood met een parel aan het
uiteinde (£2) of een collier (een van de vele
soorten en maten) vervaardigd van goudkleurige zoetwater keshi parel (£975), beide zijn
speciaal voor deze tentoonstelling gemaakt.
www.vandashop.com
Elke bezoeker aan het Vitra
Design Museum zal in de
collectie van meer dan 100
stoelen er zeker een naar
zijn smaak kunnen vinden.
Heb je er geen plek voor
je favoriet, of vind je het
meubel te duur, dan is
er altijd nog de collectie
miniaturen. De tot in het
kleinste detail met de
hand nagemaakte stoeltjes
zijn gewilde collectors
items. De miniaturen zijn
gemaakt onder licentie
van de ontwerper of de
nabestaanden. Bij de
vervaardiging wordt vaak
nog samengewerkt met
de designer (prijzen vanaf
€29). Een topcadeau!
››
www.design-museum.com
november 2013 Tableau Fine arTs magazine | 103
Tableau
gerrit dou
beroemder dan
rembrandt
zwagerman
Unseen 2014
kiest kunst in
dialoog
fotofeest voor verZamelaars
thee in trek
vormen van een traditie
the hagUe international
het haags initiatief
'the good, the bad & the Ugly' van
marlene dUmas
lille/rijsel
metropool
bomvol kunst
46 highlights
in binnen- en bUitenland:
van rothko tot Zero
de schreeuw van
francis bacon
36ste Jaargang nr. 4
september/oktober 2014
Adviesprijs: € 9,95
highlights in brussel • londen • parijs • new york
Tableau
WERF APRIL 2014.indd 3
Tableau
AAN TAFEL!
FEESTVIEREN IN
DE GOUDEN EEUW
PARIJS DANST
IN HET CENTRE
POMPIDOU
WEENSE VROUWEN
DE LIEFDES VAN GUSTAV KLIMT
AH.CoverDECDEF2011.indd 13
33ste jaargang nr. 1 - februari/maart 2011
34ste jaargang nr. 6 - december/januari 2012/2013
33ste jaargang nr. 6 - december 2011/januari 2012
PAUL KLEE
INSPIRATIEBRON
VAN COBRA
TEFAF 2011
ONTHULLINGEN
topcollectie
MAAKT
HISTORIE
rijksmuseum
warmt zich op voor
de grand opening
34ste Jaargang nr. 6
december/januari 2012/2013
Adviesprijs: € 7,50
33ste Jaargang nr. 6
december 2011/januari 2012
Adviesprijs: € 9,95
02-04-14 14:32
STADSGIDS
NEW YORK
MODERNIST LUCAS
VAN LEYDEN
GROOT VERZAMELAAR
VAN CALDENBORGH
van appel tot dumas
in het singer
ERWIN
OLAF
36ste Jaargang nr. 2
april/mei 2014
Adviesprijs: € 9,95
reis om
de wereld in
80 winter
highlights
33ste Jaargang nr. 1
februari 2011
22-11-11 15:44
NEWCAROanCoverDEF DEC-JAN 2012.indd 2
15-04-13 21:25
DEFCAROCoverFEb2011.indd 1
www.tableaumagaziNe.Nl
10-03-11 11:04