7 Haziran - Araştırma Yönetim Sistemi v2.0

Transcription

KONDA
7 Haziran
Sandık ve Seçmen Analizi
18 Haziran 2015
İÇİNDEKİLER
1.
SUNUŞ........................................................................................................................... 3
2.
SANDIK SONUÇLARI ..................................................................................................... 4
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.
2.6.
Seçimlere Katılım Oranları ......................................................................................................................... 10
Bölgelere Göre Oy Dağılımları .................................................................................................................... 12
Bölgelerde Katılım Oranları ve Oy Oranları Arasındaki İlişki..................................................................... 15
Büyükşehirler ve İller .................................................................................................................................. 20
İlçe Bazında Dağılım ................................................................................................................................... 25
Siyasi Rekabet ............................................................................................................................................ 30
3.
İLÇELERDE PARTİLERİN PERFORMANSLARI .............................................................. 36
4.
2011’DEN 2015’E PARTİLER ARASI OY KAYMALARI ................................................. 48
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
4.5.
4.6.
4.7.
Özet ........................................................................................................................................................... 48
HDP’nin En Çok Oy Aldığı 10 İl ve Toplam HDP Oyu ................................................................................. 49
2011-2015 Oy Kaymaları .......................................................................................................................... 51
Oy Oranı Değişimleri ................................................................................................................................... 53
Oy Miktarı Değişimleri ................................................................................................................................ 54
Oy Sayısı Değişimleri (Ak Parti / Ak Parti-dışı) ........................................................................................... 56
Yöntem ........................................................................................................................................................ 58
5.
SEÇMENLERİN DEMOGRAFİK PROFİLİ ....................................................................... 59
5.1. Barometre Siyasi Tercih Bulguları ............................................................................................................. 59
5.2. Temel Demografi ........................................................................................................................................ 60
5.3. Hayat Tarzı .................................................................................................................................................. 72
6.
FARKLI PROFİLLERDE SİYASİ TERCİH DEĞİŞİMİ ........................................................ 78
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
6.5.
6.6.
6.7.
6.8.
Eğitim Seviyesi ............................................................................................................................................ 78
Gelir Seviyesi ............................................................................................................................................... 80
Çalışanlar ve Çalışmayanlar ....................................................................................................................... 82
Dindarlık Seviyesi ....................................................................................................................................... 85
Etnik Kimlik ................................................................................................................................................. 87
Mezhep........................................................................................................................................................ 89
Haber Takip Edilen Televizyon Kanalı ....................................................................................................... 90
Kalabalıkların Aklı ....................................................................................................................................... 95
7.
ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ.......................................................................................... 100
7.1. Seçmen Profili İçin Kullanılan Örneklem ................................................................................................ 100
8.
TERİMLER SÖZLÜĞÜ ................................................................................................. 102
8.1. Terimlerin Kaynağı Olan Soru ve Veriler ................................................................................................. 103
KONDA – 7 Haziran Sandık ve Seçmen Analizi
18 Haziran 2015
Sayfa 2 / 104
1.
SUNUŞ
KONDA olarak 2010 yılının Mart ayında KONDA Barometresi adını verdiğimiz siyasal ve
toplumsal araştırmalar dizisine başladık ve her ay düzenli olarak araştırma yapmaya
ve abonelerimizle paylaşmaya devam ettik. 7 Haziran seçimlerinden bir hafta önce
saha çalışmasını yaptığımız Haziran’15 Barometresi ile bu dizinin 55. araştırmasını
yapmış ve sadece bu araştırma dizisi için Türkiye genelinde 150 binden fazla insanla
görüşmüş olduk.
Barometre araştırmaları için her ayın başında Türkiye’deki 18 yaş üstündeki seçmen nüfusu
temsil eden bir örneklemle, yaklaşık 3000 kişiyle hanelerinde yüzyüze görüşmeler
yapıyor ve analizlerimiz sonucunda oluşturduğumuz raporu ayın sonunda Barometre
sistemine dahil olan abonelerimize gönderiyoruz.
Barometre araştırmaları, sürekli olarak ölçtüğümüz demografi ve siyasi tercihler dışında,
halkın güncel siyasi olaylara tepkilerini ölçmeye yönelik sorular, sıklıkla
akademisyenlerle işbirliği kurarak yaptığımız toplumun karakterini anlamaya yönelik
toplumsal temalar ve zaman içindeki değişimleri tespit etme amacı taşıyan ve
kutuplaşma, memnuniyet ve moral gibi konuları ele alan endeksler içeriyor.
Bu araştırma dizisi kapsamında Haziran’15 Barometresi için yaptığımız araştırmanın seçim
bulguları, 7 Haziran’da yapılan Genel Milletvekili Seçiminin sonuçlarına yakın
çıkmıştır. Bu durum, araştırma bulgularını seçimin sandık sonuçlarıyla beraber analiz
etme, seçmenlerin profillerini ve davranışlarını ortaya koyma fırsatı sağlıyor.
Ak Parti
CHP
MHP
HDP
Diğer partiler
Toplam
Haziran’15 Barometresi
(30 Mayıs)
7 Haziran Genel Seçim
Yurt İçi Seçim sonucu
41,0
27,8
14,8
12,6
3,8
100
40,7
25,1
16,5
13,0
4,8
100
Bu raporda 7 Haziran Genel Seçiminin sandık sonuçları farklı farklı açılardan ele alınarak
analiz edilmiş ve sandık sonuçlarını anlamlandırmaya yarayabilecek olan ve KONDA
bulgularına dayanan seçmen profilleri ile seçmen profillerindeki siyasi tercih
değişimlerine de yer verilmiştir. Hem Prof. Dr. Murat Güvenç ve Ebru Şener’in ilçe
düzeyinde partilerin performansını gösteren haritaları, hem de Çilek Ağacı ekibinin
ekolojik çıkarım yöntemine dayanan oy kaymasına yönelik analizi sayesinde sandık
sonuçları kapsamlı şekilde ele alınmıştır.
İlginize sunarız,
KONDA Araştırma ve Danışmanlık
18 Haziran 2015
Sayfa 3 / 104
2.
SANDIK SONUÇLARI
Bu bölümde 7 Haziran Genel Seçimlerinin sonuçlarını analiz ediyoruz. Analiz önceki
seçimlerle karşılaştırma, katılım oranları, bölge, il ve ilçelere göre dağılımlar, yerleşim
türlerine göre karşılaştırma gibi farklı bölümler içeriyor.
ÖNEMLİ NOT: Bu bölümde 7 Haziran 2015 yerel seçimlerine ilişkin analizler,
seçimden sonra haber ajanslarından paylaşılan veriler temel alınarak hazırlanmıştır.
Dolayısıyla bazı rakamlar, kesin sonuçlardan küsurat mertebesinde farklı olabilir.
Ancak, genel eğilimleri mercek altına alan KONDA analizleri açısından önemli bir fark
üretmemektedir.
7 Haziran 2015 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimler toplumun her kesimi – gerek
sıradan vatandaş gerekse işi siyaset olanlar – için oldukça karmaşık bir süreçti.
Seçimlere giden süreçte siyasetin dili yine toplumsal kutuplaşma üzerine kurulmuş
olmasına rağmen, vatandaşlar sandıktaki tercihleri ile siyasi partilere uzlaşı çağrısı
yaptı. Başka bir deyişle, KONDA olarak yakın zamanda kalabalıkların aklı diye
tanımladığımız toplumsal davranış mekanizması, önümüzdeki dönemde siyasetçiler
için kutuplaşmayı ve siyasi güçte orantısızlığı değil ortaklaşmayı ve siyasi güçte
paylaşımı zorunlu kılan oldukça net bir meclis tablosu ortaya çıkardı. Bu seçimlerden
akılda en fazla kalacak meseleler ise; seçimlere giden süreçte Cumhurbaşkanı’nın
tarafsızlığını yitirmesi ve medyanın bir kısmı tarafından bunun görünmemesi, partiler
arasında siyasi rekabetin eşit olmayan şartlarda gerçekleşmesi ve HDP’nin yüzde 10
barajını aşıp aşmayacağı tartışması olurken seçimlerin ardından en fazla tartışılan
konular koalisyon veya erken seçim olup olmayacağı ve HDP’nin oylarının ne
kadarının CHP’li seçmenin emanet oyları olduğu oldu. Bu bölümde seçim sonuçlarına
kafa yoracağız ve bu meseleleri veriye dayalı tespitlerle aydınlatmaya çalışacağız.
Aşağıdaki ilk tabloda son üç seçimde seçmen sayısının ve partilerin aldığı toplam oy sayısını
karşılaştırmalı olarak görebilirsiniz.
2015 Genel Seçim* 2014 Yerel Seçimler
2011 Genel
Seçimler
Seçmen (milyon)
56,6
52,7
52,8
Kullanılan Oy
47,5
46,9
43,9
Geçerli Oy
46,2
45,1
42,9
AK Parti
18,6
20,5
21,3
CHP
11,5
12,5
11,1
MHP
7,5
6,9
5,5
6
2,7
2
2,3
2,4
2,4
HDP/BDP
Diğer
* Yüksek Seçim Kurulu’nun yayınladığı geçici sonuçlara göre yurtdışı toplam seçmen
18 Haziran 2015
Sayfa 4 / 104
Ak Parti 2002 yılının Kasım ayında gerçekleşen milletvekili seçimleri ile iktidara geldi ve o
günden bu yana ülkede gerçekleşen tüm seçimlerde büyük farkla birinci parti olarak
karşımıza çıkıyor. Aşağıdaki grafik, 2002 seçimleri de dâhil olmak üzere 13 yıldır
gerçekleşen seçimlerde partilerin aldığı oy oranlarını göstermektedir.
Seçim sonuçları: 13 yılda 7 sandık
60
50
50
47
46
42
39
40
41
35
32
28
26 25
23
21
20
18
30
10
0
2002 MV
2004 YEREL
2007 MV
2009 YEREL
2011 MV
2014 YEREL
2015 MV
20
Ak Parti
24
8
CHP
16 1516
14
13
11
13
6 5 5 6 7 6
MHP
HDP/BDP/DTP
16
13
5 5 5
Diğer P
7 Haziran 2015 seçimleri pek çok açıdan ilginç sonuçlar üretti. Bir taraftan, Ak Parti’nin ilk
iktidara geldiği 2002 yılından beri Türkiye siyasetine hâkim olan genel eğilimden
büyük bir sapma olmadı; siyasi rekabetsizlik küçük partileri ufaltmaya ve siyaseten
etkisiz kılmaya devam etti. Daha önce BDP’nin bağımsız milletvekilleri ile toplamda
dört parti arasında paylaşılan siyasi arena, son seçimlerinde HDP ile iyice bu dört parti
arasında konsolide oldu. Bundan önce genel gözlemlerimize dayanarak, belki biraz
çekinerek söylediğimiz, Türkiye siyasetinde dört farklı kimlik siyasetinden beslenen
dört temel siyasi partinin varlığını sürdürebileceği yönündeki savımızı seçim sonuçları
ile somutlaşmış oldu.
KONDA Barometresi raporlarında sürekli olarak belirttiğimiz bir analizi bu grafiğe bakarak bir
kez daha yinelemekte fayda var; 2014 Yerel Seçimleri öncesinde 12 sene boyunca
Ak Parti oyunu arttırırken, meclis dışındaki diğer küçük partilerin oyu sürekli ve
dramatik bir şekilde azaldı. 2002-2014 arasında küçük ve çoğunluğu sağ politika
sahibi olan partiler, oylarını iktidar partisi içinde kaybetmişlerdir. Zaman içinde aşama
aşama gerçekleşen bu eğilim, alternatif siyasal eğilimlerin temsiliyetinin azalmasına
ve neticede siyasi rekabetin yok olma noktasına gelmesine neden olmuştur. 1980
darbesi sonrası siyasi sistemimize giren yüzde 10’luk seçim barajı ise özellikle bu
konuda etkin rol oynamıştır. 7 Haziran 2015 seçimlerine baktığımızda da diğer sağ
partilerin toplam oranında yine bir düşüş görüyoruz. Ancak bu sefer öyle görünüyor ki
bu düşüş belki de ilk defa AK Parti lehine gerçekleşmedi. Hepimizin bildiği üzere AK
Parti’nin kendisi de büyük ölçüde oy kaybetti.
18 Haziran 2015
Sayfa 5 / 104
CHY’ye oy veren seçmen sayısı sabit kaldı
CHP de 7 Haziran 2015 seçimlerine kadar az da olsa istikrarlı bir şekilde oyların artıran ana
muhalefet partisiydi. CHP yukarıda bahsettiğimiz siyasi rekabetsizlik ortamında ikinci
sırada, ancak hâlâ Ak Parti’nin oldukça gerisinde yer alıyor. 12 yıldır en yüksek oyunu
30 Mart yerel seçimlerinde almış gözüken CHP’nin son genel seçimlerde, yani 2011
Genel Seçimlerinde aldığı oy oranın altına indiğini görüyoruz. Burada ilginç olan bir
nokta ise, her ne kadar hem Türkiye nüfusu hem de seçmen sayısı artmış olursa
olsun, CHP’ye oy veren toplam seçmen sayısının neredeyse sabit kaldığıdır. Bu yüzden
oy oranındaki düşüş aslında CHP’nin seçmen kaybetmesinden değil, nüfus ve
seçmen artışına rağmen, bu partinin kendine yeni seçmen kazandıramayışından
kaynaklanıyor. Örneğin raporumuzun sonraki sayfalarında da altını çizeceğimiz üzere
2011 Genel Seçimlerine kıyasla CHP Ankara’da sadece yeni 8007 seçmenden oy
olabilmiş; önemli büyük şehirlerden olan Adana’da 6099 oy, Konya’da ise 79 oy
kaybetmiş. Kısacası CHP bu üç büyük metropol alanında yerinde saymış. Hatay,
Edirne, Çanakkale gibi diğer daha küçük ama nüfus olarak önemli illerde ise nüfusu
5000’den fazla artmamış. Buradan da CHP’ye oy verenlerin oranında değişim olsa
dahi, aslında CHP seçmenin bütün partiler arasında en kemikleşmiş seçmen olduğu
savı da desteklenmiş oluyor. Bu karşılaştırmayı 2015 ve 2011 Genel Seçimleri
arasında yapmamızın – yani 2014 Yerel Seçimlerini dikkate almayışımızın nedeni –
yerel seçimlerin seçmen davranışı olarak genel seçimlerden çok daha farklı temellere
oturuyor olması. Yerel unsurların sözkonusu olduğu mikro düzeyde dinamikler
devreye giriyor ve en azından bölgesel olarak beklenmedik sonuçlar ortaya çıkabiliyor.
Bu yüzden de 2015 Genel Seçimlerini 2011 Genel Seçimleri ile karşılaştırmak,
kemikleşmiş seçmeni bulmak açısından daha sağlıklı bir veri sağlayacaktır.
2015 seçimlerine kadar CHP’nin ve MHP’nin oy artışı genel olarak baktığımızda ilk üç
partinin arasındaki alışverişten değil, yukarıda bahsettiğimiz küçük partilerin oylarının
erimesinden kaynaklanıyordu. Ancak AK Parti’nin seçmen kaybettiği ve CHP’nin
deyim yerindeyse yerinde saydığı bir seçimde daha farklı dinamiklerin sözkonusu
olmuş olduğunu anlamak hiç de güç olmuyor. Öyle görünüyor ki CHP’nin yeni seçmen
kazanamadığı bu son seçimde AK Parti milliyetçi oylarını Anadolu’da MHP’ye, Kürt
bölgelerindeki oylarını ise HDP’ye kaybetmiş. İlerideki sayfalarda da göreceğiniz üzere
AK Parti’nin metropol bölgelerinde kaybettiği oylar ise HDP’nin lehine olmuş. MHP’nin
büyükşehir ve metropol alanlarında seçmen sayısının artışı ile oy artışı arasında ise
bir bağıntı bulunmuyor.
‘Emanet oy’ gerçekten var mı?
Seçimde şüphesiz beklentilerini gerçekleştirebilen parti HDP oldu. Seçim sonrasındaki
dönemde üzerine en fazla yazılan konulardan biri ise HDP’nin barajı aşmasını
sağlayan unsurun CHP seçmeninin stratejik davranarak HDP’ye “emanet oy” verip
vermemesi oldu. Ancak, genel olarak CHP seçmen sayısının – anlamlı bir artmadan
ya da azalmadan ziyade – yerinde sayması/ değişmemesi bu iddiayı ilk bakışta
temelsiz kılıyor görünüyor. İlerideki sayfalarda HDP’nin oy oranlarına ve toplam oy
sayısına etraflıca bakacağız ve bu olasılığın üzerinden tekrar geçeceğiz.
18 Haziran 2015
Sayfa 6 / 104
18 Haziran 2015
Sayfa 7 / 104
Önceki sayfadaki grafik 2002 yılından beri gerçekleşen 7 seçimin sonuçlarını ve KONDA
Barometresi’nin ölçümlerini bir arada göstermektedir. Grafikte görülen kalın ve kesik
çizgiler partilerin oy oranlarının ortalama eğilim çizgisini (polinom) göstermektedir. Ak
Parti ve küçük partilerin 12 senelik ortalama çizgisine göz attığımızda aradaki
simetrik etkiyi görmek mümkün. 2002-2014 arasındaki dönemde CHP, MHP ve
BDP/HDP’nin düz bir şekilde ilerleyen ortalama eğilim çizgileriyle beraber
değerlendirdiğimizde, diğer partilerin oylarının daha ziyade iktidar partisine kaydığını
iddia etmek mümkün oluyordu. 2014 itibariyle bu durumun net bir şekilde HDP ve
biraz da MHP lehine döndüğünü gözlemliyoruz.
Ak Parti’nin ortalama eğilim çizgisinin son iki senedeki aşağıya doğru inişi de dikkat
çekilmesi gereken bir durum. 2002’den 2011 oylarını istikrarlı bir biçimde arttıran Ak
Parti için 2011 Genel Seçimlerinin tepe nokta olduğunu tespit etmek mümkün.
Ortalama çizgiyi o partinin gelecek oylarına ilişkin tahmin yapmak için de ele alabiliriz.
2014 Yerel Seçimleri sonrasında yayımladığımız seçim raporumuzda Ak Parti’de ta o
zaman görülen, aşağı doğru bu eğimin devam etme olasılığı üzerine ciddi şekilde
düşünmek gerektiğinin altını çizmiştik. Bu seneki 7 Haziran seçimleri de bu eğrinin
aşağıya doğru olan inişindeki ivmeyi hızlandırdığını ortaya çıkardı.
CHP’nin son 13 yıldaki seyrine baktığımızda arada bir bazı çıkışlara rağmen özellikle son bir
yılda düz bir çizgi halinde sabitlenme olduğunu tespit edebiliyoruz.
Her ne kadar HDP’nin oy arttırmaya başlaması ve seyrinin yukarı doğru olması, seçime parti
olarak girme kararlarından sorna gerçekleşmiş olsa dahi, yukarıya doğru eğilimin
aslında 2011 seçimleri sonrası başladığını da bu grafikte görebiliyoruz.
Aşağıdaki grafik, 2011’den 2014’e ve ardından 2014’ten 2015’e seçmen sayısı, kullanılan
oy sayısı ve geçerli oy sayısından başlayarak her bir partinin aldığı oy sayısındaki artış
veya azalmayı yüzde olarak gösteriyor. Örneğin seçmen sayısı 2011’de 100’den
2014’te 105’e yüzde 5 oranında artmış. Buna karşılık geçerli oy sayısı da 2011’de
100’den 2014’te 105’e yüzde 5 oranında arttığı halde, 2014’te 2015’e sayıda
değişiklik olmamış.
Bunun partiler içindeki artış ve azalmalarına bakacak olursak, Ak Parti 2011’den 2014’te
yüzde 4, ardından da 2014’ten 2015’e yüzde 11 oranında seçmen kaybetmiş. Bu
oranlar CHP için sırasıyla yüzde 13 artış ve yüzde 10 azalma, MHP için de yüzde 24
artış ve yüzde 8 artış olarak gerçekleşmiş.
Halbuki HDP en az seçmen sayısına sahip olmasına rağmen 2011’den 2014’e yüzde 4
seçmen kaybedip, 2014’ten 2015’de seçmen sayısını yüzde 113 oranında seçmen
arttırmış. 2014’te 2 milyon 746 bin oy almışken, 2015’te 5 milyon 838 bin oy almış.
Diğer bir ifadeyle 2014’te 100 olan seçmen sayısı 2015’te 213’e çıkmış. En az oy
almış olan parti olmasına rağmen, seçimler öncesinde HDP’nin barajı aşıp
aşamayacağının bu kadar yoğun şekilde tartışılmasının nedenini, destekçilerini
100’den 213’e çıkma, yani ikiye katlama ihtimalinin ve seçimle beraber bunun
gerçekleşmesinin tüm seçmenlerde yarattığı şaşkınlık olarak açıklayabiliriz.
18 Haziran 2015
Sayfa 8 / 104
Seçimler arasında seçmen sayısında oran olarak değişimler
%5
%2
Seçmen
Kullanılan Oy
Geçerli oy
Ak Parti
CHP
%7
-% 1
%5
%0
-% 4
-% 11
% 13
-% 10
MHP
%8
-% 4
HDP / Bağımsız
Diğer
-% 40
% 24
% 113
% 24
-% 13
-% 20
%0
% 20
2011-2014
% 40
% 60
% 80
% 100
% 120
2014-2015
Raporun kalan bölümünde, şimdiye kadar kabaca hatlarını çizdiğimiz sandık sonuçlarını
ortaya çıkaran nedenleri, hem sandık sonuçlarını, hem de KONDA verilerini
inceleyerek ortaya koymaya çalışıyoruz.
18 Haziran 2015
Sayfa 9 / 104
2.1. Seçimlere Katılım Oranları
Türkiye’de seçime katılım oranları genelde dünya ortalamasında üst seviyelerde bulunuyor
ve Türkiye seçmeninin katılımının 30 Mart 2014’te yüzde 86,6 ile 2002’den beri en
üst noktasına ulaştığını belirtebiliriz. 7 Haziran 2015’te ise katılım bir önceki
seçimden biraz daha azdı ve seçmenin yüzde 84,2’si sandığa gitti.
Aşağıdaki grafik 2002’den bu yana seçmen sayılarını, katılım sayılarını, geçerli ve geçersiz
oy sayılarını ve katılım oranlarını bir arada gösteriyor. Grafikte ilk olarak elbette ki
nüfus artışıyla doğru orantılı olarak seçmen sayılarının artışı dikkat çekiyor. Aşağıda
ayrıca genel seçmen sayısı içindeki geçerli oy oranına baktığımızda da seçmenlerin
hangi oranda sandığa gittiğini görebiliyoruz.
Seçimlere katılım oranları
2002 Milletvekili Seç.
31,5 milyon
2004 İl Genel Meclisi Seç.
32,3 milyon
34,7 milyon
39,9 milyon
42,9 milyon
45,1 milyon
Cumhurbaşkanlığı Seçimi
40,7 milyon
45,9 milyon
Geçerli oy
(% 76,2)
8,7 milyon
(% 74,2)
10,3 milyon
(% 81,5)
6,8 milyon
(% 83,2)
7,2 milyon
6,4 milyon
(% 85,5)
(% 86,6)
(% 75,9)
12,2 milyon
(% 84,2)
Geçersiz oy
5,8 milyon
7,3 milyon
Kullanılmayan
Son 4 seçimdeki katılım oranlarıı bölgelere göre ayrıntılandıran bir sonraki grafikte de
göründüğü üzere, seçmenin genel seçimlere sandığa olan ilgisi 2009 sonrasında
bölgelerden bağımsız olarak, son derece yaygın bir şekilde artmış. Ancak 2014 Yerel
Seçimlerinde kullanılan oy oranına bu seçimde HDP ile AK Parti’nin çekişmeli bir
seçim yaşadıkları (ve aynı oy oranına ulaştıkları) bölgelerden biri olan Kuzeydoğu
Anadolu bölgesi hariç ulaşılamamıştır.
18 Haziran 2015
Sayfa 10 / 104
Bölgelere göre katılım oranları
% 83,2
% 87,3
% 89,4
Türkiye
% 78,9
İstanbul
% 86,5
% 86,3
% 90,4
% 86,3
% 87,7
% 90,0
% 90,6
Batı Marmara
% 86,8
% 89,6
% 90,2
Ege
% 88,4
% 88,5
Doğu Marmara
% 85,4
% 89,3
% 92,2
% 88,5
Batı Anadolu
% 84,6
% 88,7
% 91,3
% 87,9
% 82,4
% 87,0
% 89,6
% 85,5
Akdeniz
% 85,4
% 87,1
% 87,9
Orta Anadolu
% 84,5
% 87,9
% 87,5
Batı Karadeniz
% 87,0
% 85,6
% 81,8
% 84,5
% 86,0
% 81,7
Doğu Karadeniz
% 83,0
% 82,2
% 81,5
Kuzeydoğu
Anadolu
% 83,6
% 78,7
% 83,7
% 86,1
Ortadoğu
Anadolu
% 84,4
% 80,9
% 85,4
% 87,6
% 84,0
Güneydoğu
Anadolu
%0
% 20
% 40
2009
2011
% 60
2014
18 Haziran 2015
% 80
% 100
2015
Sayfa 11 / 104
2.2. Bölgelere Göre Oy Dağılımları
Bu bölümde ilk olarak partilerin oylarının seçimlerdeki nüfus yoğunluklarına göre ne şekilde
dağıldığını gördük. Bu bölümde ise partilerin oylarının 12 coğrafi bölgede nasıl
dağıldığını tespit etmeye çalışacağız.
2.2.1. AK Parti Oylarının Bölgeler Göre Dağılımı
Aşağıdaki grafik Ak Parti oylarının 12 farklı bölgeye ne oranda dağıldığını göstermektedir.
Örneğin, Ege bölgesinde kullanılan geçerli oylar tüm ülkedeki oyların yüzde 14’ünü
oluştururken, Ak Parti oylarının yüzde 12’sini Ege bölgesinden almıştır. Ya da benzer
şekilde İstanbul’da kullanılan geçerli oylar tüm ülkede kullanılan geçerli oyların yüzde
18’ini oluştururken, AK Parti oylarının yüzde 19’unu İstanbul’dan almıştır. AK Parti
oylarının bölgelere dağılımına bakarsak, partinin varlığını hissettirmediği bir bölge
olduğunu iddia etmek hayli güç gözüküyor. Ancak özellikle Batı Marmara’da, Ege’de,
Akdeniz’de, Ortadoğu Anadolu’da ve Güneydoğu Anadolu’da geçerli oy ortalamasının
altında oy aldığını görüyoruz. Başka bir deyişle AK Parti bu bölgelerde, diğer
bölgelerde olduğu kadar yoğun temsiliyet bulmamış. Buna karşılık Doğu Marmara’da,
Batı Anadolu’da ve Batı Karadeniz’de ortalamanın biraz üzerinde temsiliyet bulmuş.
Ancak bu eğilim daha önceki seçim sonuçlarına kıyasla çok büyük bir fark arz etmiyor;
AK Parti seçimlerden – diğer partilere nazaran - bütün bölgelere en dengeli şekilde
dağılmış olan parti olarak çıkmış.
Ak Parti oylarının bölgelere dağılımı
18
19
İstanbul
Batı Marmara
5
4
Ege
14
12
Doğu Marmara
10
Batı Anadolu
10
Akdeniz
11
12
11
5
Orta Anadolu
7
6
Batı Karadeniz
3
Doğu Karadeniz
13
7
5
2
2
Kuzeydoğu Anadolu
4
4
Ortadoğu Anadolu
Güneydoğu Anadolu
7
0
5
9
10
15
Geçerli oy payı
20
25
30
35
Ak Parti
18 Haziran 2015
Sayfa 12 / 104
2.2.2. CHP Oylarının Bölgeler Göre Dağılımı
Aşağıdaki grafik ise aynı şekilde CHP’nin oylarının bölgelere dağılımını ortaya koyuyor.
İstanbul’da sayılan geçerli oylar ülke genelindeki oyların yüzde 18’ini teşkil ederken,
CHP yüzde 22 ile oylarının beşte birinden fazlasını İstanbul’dan almıştır. Diğer bir
beşte bir oy da Ege’den gelmiştir.
CHP oylarının bölgelere dağılımı
18
İstanbul
5
Batı Marmara
22
8
14
Ege
21
10
11
Doğu Marmara
10
10
Batı Anadolu
13
Akdeniz
Orta Anadolu
14
5
3
6
6
Batı Karadeniz
3
3
Doğu Karadeniz
Kuzeydoğu Anadolu
1
Ortadoğu Anadolu
2
4
1
Güneydoğu Anadolu
9
2
0
5
10
15
Geçerli oy payı
20
25
30
35
CHP
Görüldüğü gibi, CHP İstanbul’da ve Ege’de ve biraz da Batı Marmara’da daha yoğun oy
almışken, özellikle doğu bölgelerinde hiç varlık gösterememiştir. Güneydoğu Anadolu
bölgesinde kullanılan oylar ülke oylarının yüzde 9’unu oluştururken, CHP oylarının
sadece yüzde 2’sini bu bölgeden alabilmiştir. Bu durum 2014 Yerel seçimdeki
sonuçlara paralellik gösteriyor. 2014 Yerel Seçimiyle karşılaştırıldığında CHP’nin
Akdeniz Bölgesi’nden aldığı oyların toplam aldığı oy içerisindeki oranı biraz daha
artmıştır ve bu bölgede daha yoğun temsiliyet bulabilmiştir.
18 Haziran 2015
Sayfa 13 / 104
2.2.3. MHP Oylarının Bölgeler Göre Dağılımı
Aşağıdaki grafik ise MHP’ni bölgelerden aldığı oyları aynı şekilde incelememize olanak
veriyor. MHP, İstanbul ve doğu bölgeleri dışındaki yerlerde varlığını nüfusa oranlı bir
şekilde gösterebilen bir parti olarak göze çarpıyor.
MHP oylarının bölgelere dağılımı
İstanbul
18
12
5
Batı Marmara
5
14
Ege
Doğu Marmara
10
11
Batı Anadolu
10
11
13
Akdeniz
5
Orta Anadolu
17
8
6
Batı Karadeniz
16
8
3
4
Doğu Karadeniz
2
3
Kuzeydoğu Anadolu
Ortadoğu Anadolu
4
2
Güneydoğu Anadolu
9
4
0
5
10
15
Geçerli oy payı
20
25
30
35
MHP
Diğer yandan, en başta Akdeniz olmak üzere, Ege ve Batı Karadeniz, nüfusa oranladığımızda
MHP’nin çok daha fazla oy topladığı bölgeler olarak göze çarpıyor. Akdeniz bölgesinin
seçmeni ülkenin yüzde 13’ünü teşkil ederken, MHP oylarının neredeyse beşte birini
(yüzde 17’sini) bu bölgeden alıyor.
18 Haziran 2015
Sayfa 14 / 104
2.2.4. HDP Oylarının Bölgeler Göre Dağılımı
HDP’nin ilk defa parti olarak girdiği bu seçimlerde oylarının bölgelere en dengesiz şekilde
dağılan siyasi parti olduğunu aşağıdaki grafik üzerinden görüyoruz. HDP her üç
oyundan birini yüzde 32,3 ile Güneydoğu Anadolu’dan almış. Bunu ise yüzde 17,6 ile
İstanbul, 15,2 ile Ortadoğu Anadolu ve yüzde 9,5 ile Akdeniz’den almış.
HDP oylarının bölgelere dağılımı
18
18
İstanbul
Batı Marmara
5
1
Ege
14
8
Doğu Marmara
4
Batı Anadolu
4
10
10
Akdeniz
9
Orta Anadolu
1
Batı Karadeniz
1
Doğu Karadeniz
5
6
3
0
2
Kuzeydoğu Anadolu
7
4
Ortadoğu Anadolu
13
15
9
Güneydoğu Anadolu
0
5
32
10
15
Geçerli oy payı
HDP
20
25
30
35
2.3. Bölgelerde Katılım Oranları ve Oy Oranları Arasındaki İlişki
Buraya kadar partilerin oylarının bölgesel olarak nasıl dağıldığını ve bu dağılımın seçmene
orantısını (yani siyasi partilerin seçime katılma ortalamasının altında mı, yoksa
üstünde mi kaldığını) her bir bölgedeki geçerli oy oranı üzerinden tespit edebildik.
Elbette, bu oranları il bazında haritalarda incelemek daha derin bir analiz imkânı
sunacaktır. İller bazında partilerin oy oranları haritalarını ise ‘Siyasi Rekabet’
bölümünde inceleyebilirsiniz. Ancak şimdilik bu bölümde dile getirdiğimiz tespitleri,
2015 ve 2011 Genel Milletvekilliği seçimleri arasındaki seçime katılım oranları
arasındaki fark üzerinden her bir siyasi parti özelinde detaylandıracağız. Başka bir
deyişle, seçimlere katılım oranları değiştikçe partilerin oyunun ne kadar artıp
azaldığına her bir bölge üzerinden tek tek bakacağız.
18 Haziran 2015
Sayfa 15 / 104
2.3.1.
Ak Parti oy oranının bölgelerde değişimi (2011-2015)
Katılım farkı ve Ak Parti oy farkı
Türkiye
2,3
-5,9
Güneydoğu Anadolu
5,5
-18,4
Ortadoğu Anadolu
5,5
-19,2
Kuzeydoğu Anadolu
5,3
-21,0
-1,0
Doğu Karadeniz
Batı Karadeniz
0,9
0,8
-2,3
Orta Anadolu
1,4
-6,0
Akdeniz
3,1
-3,0
Batı Anadolu
-4,5
Doğu Marmara
-4,2
Ege
-3,9
1,8
0,6
0,6
-0,6
Batı Marmara
İstanbul
0,0
4,3
-4,3
-30
-20
-10
2011 - 2015 Katılım farkı
0
10
20
30
Ak Parti
Yukarıdaki grafikte de görüldüğü üzere, 2015 yılında (2011 seçimlerine kıyasla) seçime
katılımın arttığı yerlerde AK Parti’ye verilen oyda ülke genelinde düşüş yaşanmış.
Elbette ki fark en fazla HDP’nin Ak Parti’yi deyim yerindeyse mağlup ettiği Güneydoğu,
Ortadoğu ve Kuzeydoğu Anadolu bölgelerinde ortaya çıkıyor. O halde AK Parti’nin
oyları hangi bölgelerde kimlere gitti? Bu sorunun cevabı için hem takip eden grafikleri,
hem de ilçeleri, büyükşehirleri ve illeri karşılaştırdığımız ileriki bölümlerde
bulabilirsiniz.
18 Haziran 2015
Sayfa 16 / 104
2.3.2.
CHP oy oranının bölgelerde değişimi (2011-2015)
Katılım farkı ve CHP oy farkı
2,3
4,3
Türkiye
Güneydoğu Anadolu
5,5
-2,3
Ortadoğu Anadolu
-2,8
Kuzeydoğu Anadolu
-2,5
5,5
5,3
-1,0
Doğu Karadeniz
7,2
0,8
Batı Karadeniz
5,2
1,4
0,9
Orta Anadolu
3,1
4,7
Akdeniz
1,8
1,8
Batı Anadolu
Doğu Marmara
0,6
Ege
0,6
8,3
10,6
-0,6
Batı Marmara
11,7
4,3
2,4
İstanbul
-30
-20
-10
0
10
20
30
CHP
CHP oylarında 2011’den 2015’e olan farklara baktığımızda seçime katılma oranının AK
Parti’de olduğu gibi bütün bölgeler için birbirine benzer sonuçlar yaratmadığını
gözlemliyoruz; CHP için seçimlere katılım oranının artması her bölgede eşit sonuç
doğurmamış. İstanbul, Akdeniz, Batı Anadolu bölgelerinde katılımın artmasıyla
beraber CHP’nin oyu da artmış. Ancak doğu bölgelerinde, Doğu Karadeniz ve Batı
Marmara’da katılım arttığı halde CHP’nin oylarında düşüş yaşanmış.
HDP’nin büyük başarı sağladığı bölgelerde, yani Güneydoğu, Ortadoğu ve Kuzeydoğu
Anadolu’da kullanılan oyun oran olarak artmasına rağmen CHP oy kaybı yaşamış.
Hatta İstanbul için de benzer bir durum sözkonusu. Diğer bölgelerde ise CHP oylarını
arttırmış görünüyor. Yine ileriki bölümlerde CHP’nin Batı’daki metropol oylarının içine
sıkışıp sıkışmadığını irdeleyeceğiz.
18 Haziran 2015
Sayfa 17 / 104
2.3.3.
MHP oy oranının bölgelerde değişimi (2011-2015)
Katılım farkı ve MHP oy farkı
2,3
2,2
Türkiye
Güneydoğu Anadolu
5,5
1,3
Ortadoğu Anadolu
2,8
5,5
5,3
4,8
Kuzeydoğu Anadolu
-1,0
Doğu Karadeniz
4,0
0,8
Batı Karadeniz
6,8
1,4
Orta Anadolu
Akdeniz
10,3
3,1
0,0
1,8
3,1
Batı Anadolu
Doğu Marmara
0,6
Ege
0,6
0,6
-0,6
Batı Marmara
2,3
İstanbul
0,6
-30
-20
-10
4,4
4,3
0
10
20
30
MHP
Öncelikle MHP’nin bölgelerde katılımın artmasıyla birlikte oy arttırmış olması dikkat çekiyor.
Türkiye genelinde katılım yüzde 2 kadar artarken, MHP için de aynısı sözkonusu. MHP
seçimlere katılımın arttığı Doğu’da ve de İstanbul’da oylarını CHP’ye benzer şekilde
arttıramamış. MHP oylarının yüzde 17’sini barındıran Akdeniz bölgesinde ise yeni
seçmenin oyunu neredeyse hiç kazanamamış. MHP’nin katılım oranındaki artışa
kıyasla daha da fazla oy arttığı bölgeler ise Doğu Marmara, Doğu Karadeniz, Batı
Karadeniz ve özellikle Orta Anadolu olmuş.
18 Haziran 2015
Sayfa 18 / 104
2.3.4.
HDP oy oranının bölgelerde değişimi (2011-2015)
Katılım farkı ve HDP/Bağımsız oy farkı
2,3
Türkiye
7,7
Güneydoğu Anadolu
5,5
Ortadoğu Anadolu
5,5
Kuzeydoğu Anadolu
5,3
23,4
26,0
23,7
-1,0
-2,9
Doğu Karadeniz
0,8
0,7
Batı Karadeniz
Orta Anadolu
1,4
-0,8
3,1
Akdeniz
6,5
1,8
3,7
Batı Anadolu
Doğu Marmara
0,6
Ege
0,6
-0,6
Batı Marmara
4,0
4,9
3,0
4,3
İstanbul
-30
-20
-10
0
6,6
10
20
30
HDP
HDP Türkiye genelinde oyunu oran olarak en çok arttıran parti olmuş. HDP’nin oy artışı ve
seçime katılım arasındaki ilişkiye baktığımızda Güneydoğu, Ortadoğu ve Kuzeydoğu
Anadolu bölgelerinde partinin oylarını, katılımdaki artışa paralel biçimde çok büyük
oranlarda arttırdığını görüyoruz. Kısacası bu bölgelerde seçime katılım arttıkça
HDP’nin oyları da artmış. Ancak bu eğilimin sadece bu üç bölgeye özgü olmadığını
görüyoruz; Türkiye’nin neredeyse tüm kalanında seçmen katılımı artmasıyla HDP
oyları da artmış.
18 Haziran 2015
Sayfa 19 / 104
2.4. Büyükşehirler ve İller
Türkiye’de hâlihazırda 30 büyükşehirde yaşayanlar toplam seçmen nüfusunun neredeyse
yüzde 80’ini oluşturuyor. Aşağıdaki grafikte farklı nüfus yoğunluklarındaki yerleşim
birimlerinin nasıl dağıldığını görebiliyoruz. Özellikle, İstanbul ve Ankara’nın seçmen
sayısının toplamının 53 ildeki seçmen sayısından daha fazla olması, nüfus dağılımının
dengesizliğini gösterir nitelikte. Bu tabloya ilk grafikte bakınca görebiliyoruz ki,
nüfusun yarısı 11 büyük şehirde1 toplanmış durumdadır.
%
26
1
%
27
%
24
%
24
Burada bahsedilen büyük şehirler resmi tanıma göre büyükşehir olan iller değil, nüfusu itibariyle büyük olan şehirlerdir.
18 Haziran 2015
Sayfa 20 / 104
Yukarıdaki grafiği seçmen dağılımının bir altyapısı olarak kabul edersek, bu bölünmeler
kapsamında partilerin oy dağılımını yerleştirdiğimizde önemli ipuçları görebiliyoruz.
Aşağıdaki ilk grafikte farklı nüfus yoğunluklarının olduğu 4 kümede Ak Parti’nin eşit
oranda oy aldığı görülebiliyor. Nüfus yoğunluklarının az ya da çok olduğu illerde Ak
Parti’nin seçilme oranı farklılık göstermiyor. Kısacası AK Parti her ne kadar Türkiye
genelinde oy kaybetmiş olsa da, hâlâ seçmenin büyük şehirlere ve daha küçük ölçekli
şehirlerde en dengeli dağılan parti olarak karşımıza çıkıyor.
Ak Parti
42,7
41,0
38,2
18 Haziran 2015
41,0
Sayfa 21 / 104
Yukarıdaki dağılıma bir de CHP için göz attığımızda ciddi bir farklılaşma dikkatimizi çekiyor.
CHP, net bir şekilde nüfus yoğunluğu yüksek olan illerde çok daha fazla oy alıyor.
Büyükşehir olmayan 53 ilin toplamının sadece yüzde 17’sini oyunu alırken, iki
büyükşehirde bu oran yüzde 30’a çıkmış durumda. Ancak, hatırlatmamız gerekiyor ki
bu dağılım önceki seçimlerde çok daha dengesiz bir şekilde gerçekleşiyordu. Başka
bir deyişle CHP çok hızlı olmasa da bu farklılığı gitgide kapatan bir siyasi parti olarak
ortaya çıkıyor. Ancak bu dengelenme hali, CHP’nin küçük şehirlerden ve kırsaldan
yeni seçmen kazanıp arayı kapatmasından değil, tam tersine büyükşehirlerde ve
metropol alanlarındaki nüfus artışına rağmen yeni seçmen kazanamamasından
kaynaklanıyor.
CHP
29,5
29,4
23,6
17,4
18 Haziran 2015
Sayfa 22 / 104
MHP’nin farklı yerleşim türlerinden aldığı oy oranlarına baktığımızdaysa İstanbul ve
Ankara’da oyların sadece yüzde 13’ünü alabilmişken 53 küçük ilde yüzde 20’ye
yaklaştığını görüyoruz. Ancak, MHP oylarının CHP’den farklı bir dengesizlik içerdiğini
belirtebiliriz. Bir yandan MHP oylarının İstanbul ve Ankara’da diğer iller kadar yoğun
olmadığını görüyoruz. Öte yandan, ülke genelinde İstanbul ve Ankara dışında
dengesiz olarak dağıldığını söylemek son derece zor. Zira, oransız bir şekilde
büyümüş olan iki metropol dışında MHP’nin hayli yaygın olduğu gözüküyor. Kaldı ki
önceki seçimlere göre bu fark aynı CHP’de olduğu gibi biraz kapanmış görünüyor.
MHP
18,8
15,4
18,6
13,0
18 Haziran 2015
Sayfa 23 / 104
HDP’nin ise dağılımının düşük nüfuslu illerde yoğunlaşıyor olmasını farklı bir şekilde
açıklamak gerekiyor. Bu tabloyu, HDP’nin varlığını yoğun şekilde gösterdiği doğu
bölgelerinin nüfusun bir milyonun altında olan illerden oluşmasına bağlayabiliriz. HDP
her ne kadar Türkiye’nin batı tarafındaki büyük metropollerde oyunu arttırmış olsa da
bu fark genel dağılıma yansımıyor.
HDP
16,9
15,6
9,5
10,4
Aşağıdaki grafik ise farklı yerleşim türlerinde tüm partilerin oy oranlarını gösteriyor. Daha
önce farklı şekillerde açıkladığımız, küçük partiler konusu kendini bu grafikte farklı
bir şekilde gösteriyor. Görüldüğü gibi parlamento dışında kalan partiler bu seçimde
düşük nüfuslu bölgelerde kendilerini daha fazla göstermişler.
Bu dağılıma özellikle, Ak Parti ile diğer partiler arasındaki rekabet hakkında fikir edinebilmek
veya tahmin yürütebilmek için dikkatli şekilde bakmak gerekiyor. Her bir parti, farklı
nüfus büyüklerine sahip olan yerleşim türlerinde farklı performans sergilerken, AK
Parti halen gerçek anlamda yaygın bir taban oluşturmuş gözüküyor.
Partilerin ülke coğrafyasında nasıl yayıldığını ve 2011 seçimine göre nelerin değiştiğini
“Siyasi Rekabet” isimli bölümdeki grafik ve haritalarda daha net anlayabileceğiz.
18 Haziran 2015
Sayfa 24 / 104
4,2
4,3
16,9
15,6
4,1
9,5
18,6
18,8
6,2
10,4
13,0
15,4
Diğer
17,4
23,6
29,5
29,4
HDP
MHP
CHP
Ak Parti
42,7
41,0
38,2
41,0
2.5. İlçe Bazında Dağılım
Bu bölümde dört partinin Türkiye’deki 970 ilçede aldıkları oy oranlarını ele alıyoruz.
Aşağıdaki her bir kutu 970 ilçeden birini temsil etmektedir. İlçelerin niteliklerine
girmeksizin, her bir partinin sayı olarak kaç ilçede yüzde 60’ın üzerinde ve kaç ilçede
yüzde 10’un altında oy aldığını grafikler üzerinden gösteriyoruz. Grafiklere partilerin
yaygınlığını ortaya koymaları açısından özellikle dikkat edilmesi gerekiyor. Bu
grafiklerde, partilerin varlıklarını ağırlıklı olarak gösterdiği ve hiç gösteremediği ilçeleri
bir arada verilmektedir.
Oy dağılımına sadece ilçe bazında baktığımızda büyükşehirleri ve illeri karşılaştığımız önceki
grafiklerimizde ortaya çıkan üç temel bulgudan ikisi tasdikleniyor: Ak Parti hâlâ
Türkiye geneline en dengeli yayılmış parti olarak devam ediyor ve CHP ve MHP, farklı
yerleşim türlerinin ayrımında farklı uçları hâlâ temsil ediyor. Diğer bir deyişle CHP
daha büyük yerleşimlerde, MHP ise daha küçük yerleşimlerde temsil edilmeye devam
ediyor ama ikisinin de temsiliyetine azalma sözkonusu.
Ayrıca ilçelerdeki oyların dağılımına baktığımızda karşımıza yeni bir bulgu olarak HDP’nin
aslında çok oy aldığı ilçeler bakımından Ak Parti’ye daha çok benzediğini, yani başka
bir deyişle yüksek oy aldığı çok sayıda ilçe bulunduğunu, ancak az oy aldığı, yani yüzde
18 Haziran 2015
Sayfa 25 / 104
10’un altında aldığı ilçelerin sayıca hiçbir parti ile karşılaştırılamayacak kadar çok
olduğunu gözlemliyoruz.
Bu grafikte de ortaya çıktığı üzere Ak Parti ülke genelindeki 970 ilçenin 181’inde yüzde 60’ın
üzerinde oy alırken, sadece 41 ilçede yüzde 10’un altında oy almıştır.
Ak Parti’nin ilçelerdeki oy oranları
Ak Parti 970 ilçenin
181’inde
% 60
üzerinde oy aldı
Ak Parti 970 ilçenin
41’inde
% 10
altında oy aldı
18 Haziran 2015
Sayfa 26 / 104
CHP ise 970 ilçenin sadece 7’sinde yüzde 60’ın üzerinde, 262 ilçede ise yüzde 10’un altında
oy almıştır.
CHP’nin ilçelerdeki oy oranları
CHP 970 ilçenin
78’sinde
% 60
üzerinde oy aldı
CHP 970 ilçenin
262’sinde
% 10
altında oy aldı
18 Haziran 2015
Sayfa 27 / 104
MHP ise 970 ilçenin hiçbirinde yüzde 60’ın üzerine oy alamamıştır ve 188 ilçede yüzde 10’un
altında oy almıştır.
MHP’nin ilçelerdeki oy oranları
MHP 970 ilçenin
HİÇBİRİNDE
% 60
üzerinde oy alamadı.
MHP 970 ilçenin
188’inde
% 10
altında oy aldı
18 Haziran 2015
Sayfa 28 / 104
HDP ise 970 ilçenin 88’inde yüzde 60’ın üzerinde oy almıştır ve 743’ünde yüzde 10’un
üstünde oy alamamıştır.
HDP’nin ilçelerdeki oy oranları
HDP 970 ilçenin
88’inde
% 60
üzerinde oy aldı
HDP 970 ilçenin
743’ünde
% 10
altında oy aldı
18 Haziran 2015
Sayfa 29 / 104
2.6. Siyasi Rekabet
2.6.1. Haritalarla Partilerin Oy Farkları
Aşağıdaki haritada farklı oy dilimlerine göre Ak Parti’nin 2011 ve 2015 seçimlerindeki
illerdeki oy oranları görülüyor. Daha önceki bölümde de vurgulandığı gibi;

Ak Parti ülkenin tüm coğrafyasında yer almaktadır. Ancak son seçimlerde ülkenin doğu
ve güneydoğusundan ciddi oy kaybına uğramıştır.

Daha önce daha az olan batı-doğu arası oy farkları belirginleşmiştir.

Genel oy dağılımı örgüsü olarak bakıldığında da 2011 ve 2015 haritaları arasında
belirgin bir farklılaşma gözlenmiyor.
AK Parti’nin illerde göre oy oranları
18 Haziran 2015
Sayfa 30 / 104
CHP’nin illerdeki oy oranları haritalandığında ise şunları not etmek gerekir:

CHP tüm coğrafyaya yayılmış değil. CHP ülkenin belli bölgelerinde yoğunlaşıyor, belli
coğrafyalarındaysa hiç görülmüyor.

CHP’nin var olduğu coğrafya hem ülkenin batısı ve kıyıları, hem de sosyoekonomik
gelişmişlik seviyesi yüksek olan coğrafyadır.

2011’den 2015’e ülkeye yayılmak yerine, bulunduğu alanlarda daha da yoğunlaşan
CHP, yoğunlaştığı yerlerde de oy kaybına uğramıştır.
CHP’nin illere göre oy dağılımı
18 Haziran 2015
Sayfa 31 / 104
MHP oy dağılımı gösteren haritayı incelediğimizde ise:
 MHP’nin bulunduğu bölgelerde oyunu yaygın olarak arttırdığı görülüyor.

MHP’nin Orta Anadolu’da ve Ege’nin iç kesimlerinde yaygın olduğu görülüyor.

Ortadoğu ve Güneydoğu bölgelerinde MHP’nin var olmaması açısından 2011’den
2015’e değişiklik olmadığı görülüyor.
MHP’nin illere göre oy dağılımı
18 Haziran 2015
Sayfa 32 / 104
Genel seçimlere ilk defa parti olarak katıldığı için HDP’nin 2011 sonrası oy değişimi için farklı
haritalardan faydalanmak gerekiyor. HDP’nin 2015 seçimleri oy dağılımı gösteren
haritayı incelediğimizde ise:

HDP’nin hâlâ Türkiye’de belirli coğrafi bölgelere yoğunlaştığını görüyoruz. Ancak
Güneydoğu, Ortadoğu ve Kuzeydoğu Anadolu bölgelerine ek olarak partinin
Türkiye’nin dört önemli metropolünde, İstanbul, İzmir, Mersin ve Adana’da önemli
varlık gösterdiğini görüyoruz.

HDP ilk defa parti olarak meclise girdiği için, 2011 seçimlerinden farklı olarak bütün
illerde milletvekili adayı gösterdi. Daha önceki seçimlerde parti seçim barajına
takılacağı için genelde Kürt nüfusun yoğun yaşadığı, belirli illerde bağımsız aday
göstererek meclise girmeye çalışan BDP, HDP çatısı altında pek çok ilden bu nedenle
ilk defa oy aldı.

Ancak, HDP her ne kadar oylarını pek çok ilde büyük ölçüde arttırsa da bunun genel
toplamda ülke çapında dengeli bir dağılım gösterdiği söylenemez. Başka bir deyişle,
HDP önceden BDP’nin kuvvetli olduğu yerlerde gücünü arttırmışken, daha önceden
BDP örgütlenmesi bulunmayan birçok ilde meclise milletvekili sokacak kadar
yoğunluğa halen ulaşmamış görünüyor.
HDP’nin illere göre oy dağılımı
Aşağıdaki haritada ise HDP’nin 2015’te aldığı oyları BDP’nin 2011 yılında bağımsızlar ile
yakaladığı oy oranı ile karşılaştırınca, HDP’nin bu seçimde kaydadeğer bir oy almadığı
bazı illerde bile oylarını kuvvetli şekilde arttırdığını görüyoruz. Bir tarafta Muğla,
Eskişehir ve Ankara gibi önemli metropoller göze çarparken, diğer tarafta milliyetçi
oyların da kuvvetli olduğu Hatay, Osmaniye, Kahranmaraş ve Malatya dikkati çekiyor.
18 Haziran 2015
Sayfa 33 / 104
Yukarıdaki haritada altını çizmemiz gereken başka bir nokta ise, beyaz ile gösterilen illerin
HDP’nin oyunu artırmadığı değil ancak BDP’nin 2011 yılında hiç aday göstermediği
iller olmasıdır. Bu haritanın tamamlayıcısı olarak aşağıdaki haritaya baktığımızda ise
esasında HDP’nin daha önce hiç oy almadığı yerlerden de oy aldığını görüyoruz.
Bu grafikte ortaya çıkan tabloya göre HDP, BDP’nin daha önce aday göstermediği 39 ilde
aday göstermiş ve yüzde 0,7 ile yüzde 15,4 arasında değişen oylar almış. Ancak bu
39 ilin 28’inde yüzde 2’nin üzerinde oy alamamış – ve bu 28 ilde aldığı ortalama oy
yüzde 1,3 olarak gerçekleşmiş. Toplam oy sayısı olarak ise HDP bu illerden yaklaşık
155,000 oy almış. Bu da HDP’ye ilk defa oy veren 3,3 milyon seçmenin yüzde 5’ine
denk geliyor. Bu sayıyı yurtdışından yine HDP ilk defa parti olarak seçime girdiği için
gelen 200,000 oy ile birlikte düşünürsek, HDP’nin oylarının toplamda yüzde 10’unun
18 Haziran 2015
Sayfa 34 / 104
ilk defa yeni seçmenden geldiğini görüyoruz. Bu, partinin genel oyları toplamı içinde
çok büyük bir oran olmayabilir, ancak yüzde 10 barajı nedeniyle bundan önce
seçimlere parti olarak giremeyen HDP’nin 2015 yılına kadar ne kadar fazla oyunun
temsiliyet dışına atılmış olduğunun da önemli bir göstergesi.
Burada dikkat çekmek gereken başka önemli bir nokta ise çok basit bir matematik
hesaplaması sonucunda ortaya çıkıyor; HDP’nin barajı aşmasının en temel nedeni
seçime parti olarak girmesi oluyor. Bu konuya ilerleyen sayfalardaki seçmen profilleri
bölümünde daha çok eğileceğiz. Ancak öyle görünüyor ki, 2000li yılların başından
itibaren artan bir ivmeyle Türkiye’de Kürt siyaseti devletin kendine uyguladığı
stratejileri akıllıca alt-üst etmeyi, bunlara karşı yeni girişimlerde bulunmayı başarıyor
– 1980 darbesinin sonucu olan yüzde 10 barajının halen devletçe sahiplenilmesi ve
HDP’nin buna rağmen barajı geçmekle kalmayıp bütün meclisin milletvekil
sayısındaki dengeyi değiştirmesi başka ne şekilde açıklanabilir?
Bu hamle ve böylesi bir siyasi sonuç akıllara ünlü Fransız düşünür Michel de Certeau’nun
Gündelik Yaşamın Pratiği (The Practice of Everyday Life/L'Invention du Quotidien) adlı
eserini getiriyor. Bu eserde de Certeau “güçlü” ve “daha-az-güçlü” arasındaki güç
ilişkilerine bakar ve “güçlü”nün bütün stratejilerini dönüştürenin “daha-az-güçlü”nün
taktikleri olduğunu iddia eder. Kısacası strateji ve taktik arasında bir ayrım ortaya
çıkar. Buna göre, strateji “daha-az-güçlü”nün taktiksel manevraları tarafından o
kadar çok dönüşüme uğratılır ki, “güçlü” kendi stratejisi tarafından yenilgiye uğrar ve
stratejisini değiştirmek zorunda kalır. Bu düşünceyi devlet siyasetine tercüme
ettiğimizde ise, devletin mutlak kabul ettiği stratejilerin taktiklerin sonucu olarak
devlet eliyle değiştirildiğini gözlemliyoruz ki bu durum sadece Türkiye’ye özgü bir
durum değil. Gelecek dönemde seçim barajının değişip değişmeyeceğini ise yeni
mecliste partilerin ne şekilde yanyana gelecekleri belirleyecek.
18 Haziran 2015
Sayfa 35 / 104
3.
İLÇELERDE PARTİLERİN PERFORMANSLARI
KONDA Barometresi raporumuzun aşağıdaki bölümü Kadir Has Üniversitesi’nden
Prof. Dr. Murat Güvenç2 ve Ebru Şener tarafından hazırlanmıştır. Katkıları için
kendilerine teşekkür ederiz.
Yöntembilimsel not:
Bu bölümde yer alan haritalarda her partinin hem Türkiye genelinde hem de büyük
metropoller çevresindeki performansını görebiliyorsunuz. Haritaların sırrı, kullanılan
7 basamaklı yoğunluk normalizasyon göstergesinde yatıyor (Signed KHi Kare
indeksi). Signed Chi Kare göstergeleri, k-means sınıflama programıyla 7 grup
üzerinden kümelendi .
Yerleşim birimlerinin ölçek ve yığılma/yoğunluk farklarını dikkate alan bu göstergeler
üzerinden çok okunaklı haritalar elde ediliyor.
Haritaların renkleri partilerin performanslarını basit oy oranları yerine, istatistiksel açıdan
beklenen sıklık değerlerinden pozitif veya negatif sapmaları gösteriyor. Gözlenen ve
beklenen sıklık değerleri arasındaki manidar pozitif farklar (göreli) başarı, beklenenin
altında kalan negatif farklar göreli başarısızlık şeklinde değerlendirilebilir
2
Kadir Kas Üniversitesi Siyaset Bilimi Kamu Yönetimi Bölümü
18 Haziran 2015
Sayfa 36 / 104
18 Haziran 2015
Sayfa 38 / 104
18 Haziran 2015
Sayfa 39 / 104
18 Haziran 2015
Sayfa 40 / 104
18 Haziran 2015
Sayfa 41 / 104
18 Haziran 2015
Sayfa 42 / 104
18 Haziran 2015
Sayfa 43 / 104
18 Haziran 2015
Sayfa 44 / 104
18 Haziran 2015
Sayfa 45 / 104
18 Haziran 2015
Sayfa 46 / 104
18 Haziran 2015
Sayfa 47 / 104
4.
2011’DEN 2015’E PARTİLER ARASI OY KAYMALARI
KONDA Barometresi raporumuzun aşağıdaki bölümü Çilek Ağacı ekibini oluşturan
Amaç Herdağdelen, Eser Aygün, Deniz Cem Önduygu ve bu rapor kapsamında onlarla
beraber çalışan Onur Altındağ tarafından ortak olarak hazırlanmıştır. Daha önceki
seçim dönemlerinde büyük veri (big data) analizleri ve bilgi mimarisi alanında son
derece zihin açıcı çalışmaları olan bu genç ekibin Barometre raporumuza yaptıkları
zengin katkıdan dolayı KONDA olarak kendilerine teşekkürü bir borç biliriz.
4.1. Özet
Bu analizde 1997 yılında Harvard, Pittsburgh ve Northwestern üniversitelerindeki
araştırmacılar tarafından önerilen ve İtalya’da 2006–2008 seçimlerindeki oy
kaymalarını inceleyen bir çalışma tarafından da kullanılan bir ekolojik çıkarım
yöntemi ile ilçe bazındaki oy değişimlerini kullanarak 2011’den 2015’e partiler arası
oy kaymalarına ait çıkarımda bulunduk.
Analiz sonuçlarımıza göre Halkların Demokratik Partisi’nin 2015 Genel Seçimi’ndeki
başarısına en büyük katkısı olan iki etmen AK Parti’den kayan oylar ve önceki
seçimde oy vermemiş olan seçmenin oyları oldu. Buna göre 2011’den 2015’e
HDP’nin oy artışının %53’ü (%36–%67 güven aralığında) 2011’de AK Parti’ye oy
vermiş olan seçmenlerden kaynaklandı. 2011’de sandığa gitmemiş olan ya da yaşı
tutmayan seçmenler ise oy artışının %33’üne (%22–%39 güven aralığında) kaynaklık
etti.
CHP tabanının HDP’ye olan desteği ise sınırlı oldu. Analizimize göre HDP’nin oy artışının %6’sı
CHP seçmeninden kaynaklandı (%4–%18 güven aralığında).
Yukarıda özetlediğimiz oy kaymaları çıkarımları ana hatlarıyla Konda’nın anket verileriyle
uyum içinde. Sonuçlarımızı Konda’nın seçmenlerle yüzyüze görüşerek elde ettiği
anket verileriyle beraber yorumladığımızda



HDP’nin oy artışının ardında temel olarak Kürt kökenli seçmenlerin oylarının olduğu,
Bu seçmenlerin büyük bir kısmının 2011’de AK Parti’ye oy vermiş olduğu,
CHP’den HDP’ye kaydığı varsayılan “emanet” oyların miktarının özellikle Türk kökenli
seçmenler arasında sınırlı miktarda olduğu
sonuçlarına varıyoruz.
Çilek Ağacı ekibinin Onur Altındağ (onuraltindag.info) ile birlikte hazırladığı değerlendirmenin
ve görsellerin tamamına www.cilekagaci.com adresinden de ulaşabilirsiniz.
Sonuçlar
2011’de bağımsız adaylarla seçime giren ve başta BDP olmak üzere çeşitli sol örgütlerden
oluşan Emek, Demokrasi ve Özgürlük Bloku, 2015’te HDP’ye evrildi ve oyunu
%6’lardan %13’lere taşıyarak parti olarak meclise girmeyi başardı.
4.2. HDP’nin En Çok Oy Aldığı 10 İl ve Toplam HDP Oyu
Yukarıdaki grafikte HDP’nin 2015’te aldığı toplam oy sayısını ve en çok oy aldığı on ildeki oy
miktarlarını görüyoruz. Kürt kökenli nüfusun baskın olduğu illerin yanı sıra, İstanbul
ve İzmir’den gelen oyların miktarı ve HDP’nin genel olarak daha önce oy alamadığı
yerlerde de varlık göstermesi, HDP’ye gelen yeni oyların kaynağı ve bunun Türkiye’nin
siyasi arenasına etkisi konusunda pek çok spekülasyona yol açtı. HDP’ye verilen
yaklaşık 3,4 milyon yeni oyun hangi kesimlerden geldiği, özellikle CHP’lilerin barajı
aşması için HDP’ye “emanet oy” verip vermediği üzerine en çok tartışılan konular
arasında.
Bu analizde 2011 Genel Seçimleri’nden 2015 Genel Seçimleri’ne partiler arası oy
kaymalarına ait bir çıkarımda bulunduk. Bunun için 1997 yılında Harvard, Pittsburgh
ve Northwestern üniversitelerindeki araştırmacılar tarafından önerilen ve İtalya’da
2006–2008 seçimlerindeki oy kaymalarını inceleyen bir çalışma tarafından da
kullanılan bir ekolojik çıkarım yöntemini kullandık. Ayrıca analizi yaparken yeni
seçmeni (2011’de oy kullanmamış seçmen) ayrı bir grup olarak ele alarak 2015
Genel Seçimleri’nde dikkat çekici biçimde artan katılımın partilere yönelimini
inceledik. Analiz sonuçlarını aşağıdaki tabloda görebilirsiniz.
18 Haziran 2015
Sayfa 49 / 104
AKP 2015
CHP 2015
MHP 2015
HDP 2015
Diğer 2015
Toplam
AKP 2011
%79,13
%0,36
%7,48
%8,49
%4,54
%100
CHP 2011
%0,39
%90,85
%4,40
%1,89
%2,47
%100
MHP 2011
%7,57
%1,66
%89,68
%0,08
%1,02
%100
Bağımsız 2011
%0,01
%0,01
%0,01
%99,93
%0,04
%100
Diğer 2011
%36,61
%16,99
%7,66
%14,58
%24,17
%100
Yeni seçmen 2011
%16,81
%13,94
%8,97
%53,51
%6,76
%100
Satırlarda seçmenin 2011 tercihi, sütunlarda 2015 tercihi belirtilmiştir. Her hücre, 2011’de
satırda denk gelen tercihi yapanlar içinde 2015’te sütunda denk gelen tercihi
yapanların oranını vermektedir. Örnek olarak bu tabloya göre 2011’de AK Parti’ye oy
vermiş olan seçmenlerin %8,49’u 2015’te HDP’ye oy vermiştir.
18 Haziran 2015
Sayfa 50 / 104
4.3. 2011-2015 Oy Kaymaları
(100.000 oyun altındaki kaymalar grafikte gösterilmemiştir.)
Elde ettiğimiz sonuçlar CHP’nin HDP’ye kayda değer miktarda oy kaybettiği algısının yanıltıcı
olduğunu gösteriyor. Çıkarımlarımız sonucu HDP’nin yeni oylarının büyük bölümünün
daha önce AK Parti’ye oy vermiş olan seçmenlerden geldiğini görüyoruz. AK Parti
geçerli oyların %3,7’sine denk gelen 1,8 milyon oyun HDP’ye kaymasına engel
olamadığı gibi, neredeyse bir o kadar oyu da MHP’ye kaptırmış görünüyor. CHP’nin
18 Haziran 2015
Sayfa 51 / 104
HDP oylarındaki payı ise geçerli oyların yalnızca %0,4’üyle sınırlı kalmış. Güven
aralıklarını da dikkate aldığımızda elimizdeki bulgular CHP’den HDP’ye kayan oyların
geçerli oyların %1,3’ünden (CHP seçmeninin %6’sından) az olduğuna işaret ediyor.
Ayrıca CHP’nin HDP’ye kaybettiği oyun iki katı kadarını MHP’ye kaybetmiş olması da kayda
değer diğer bir gözlemimiz.
Konda araştırmaları HDP’ye kayan oyların hangi kesimlerden geldiği hakkında bir izlenim
edinmemizi sağlıyor. Anket verilerine göre HDP’nin kazandığı oyların %72’si (%68–
%76 güven aralığında) Kürt, %28’i (%24–%32 güven aralığında) ise Türk kökenli
seçmen kaynaklı.
Bu sonuçlar CHP’nin Tunceli’de ve AK Parti’nin genel olarak Doğu ve Güney Doğu Anadolu’da
aldığı sonuçlarla oldukça uyumlu görünüyor.
18 Haziran 2015
Sayfa 52 / 104
4.4. Oy Oranı Değişimleri
2011 ve 2015 Genel seçimlerine ait ilçe düzeyindeki oy oranlarının karşılaştırılması
ekolojik çıkarımdan çıkan sonuçları destekler nitelikte. Aşağıdaki haritalar mecliste
yer alacak dört partinin ilçe düzeyinde aldıkları oy oranlarının 2011’den 2015’e
değişimini resmediyor. Kırmızı alanlar partilerin oy oranlarının azaldığı, mavi alanlar
ise arttığı ilçeleri gösteriyor: rengin koyuluğu oy kaybının ya da artışının miktarıyla
doğru orantılı. Haritadan çıkan en önemli bulgular, AK Parti’nin tüm Türkiye’de oy
kaybettiği, kaybedilen oyların özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da HDP’ye, Orta
Anadolu ve İç Ege’de ise MHP’ye yöneldiği şeklinde. Tunceli’de CHP’den HDP’ye oy
geçişi dikkate değer biçimde yoğun fakat diğer bölgelerde benzer bir ilişkiden
bahsetmek korelasyon düzeyinde bile mümkün değil.
18 Haziran 2015
Sayfa 53 / 104
4.5. Oy Miktarı Değişimleri
Yukarıdaki haritalar ise 2011’den 2015’e mutlak oy değişimini yine ilçe düzeyinde
göstermekte. Ek olarak her ilçe için seçmen sayısındaki mutlak değişimi de grafiğe
ekledik. Özellikle Suriye sınırında görülen sandığa giden seçmen sayısındaki artış ve
bu mutlak artışın yoğun olduğu yerlerde AK Parti’nin oy sayısındaki paralel düşüş
dikkat çekici. Suriye sınırı boyunca mutlak oy sayısının arttığı hemen hemen her yerde
HDP’nin oyunu benzer biçimde artırması ise Kürt nüfustan gelen tepki oylarının bir
18 Haziran 2015
Sayfa 54 / 104
göstergesi olabilir. Mutlak oy sayısındaki değişim, yerleşim yerindeki nüfusun
yoğunluğu ve partilerin oy sayısındaki artış ve azalışın birbiriyle doğal bir korelasyon
içinde olacağı için nüfus yoğunluğunun görece az olduğu güney sınırındaki AK Parti
ve HDP haritalarında görülen koyu renkler bu tezi doğrular nitelikte. Not etmek gerekir
ki ilçe sayısı ve sınırları değişkenlik gösterdiği için, Manisa il düzeyinde kümeleştirildi
ve mutlak değer haritasında aykırı bir gözlem olduğu için yorumlamadan hariç
tutuldu.
Aşağıdaki haritalar ise mutlak oy değişimlerini İstanbul’un ilçeleri dahilinde gösteriyor. HDP
İstanbul’da katılımın arttığı ya da azaldığı her ilçede oy sayısını arttırdı. MHP de
nispeten başarılı bir grafik çizerken hem AK Parti’nin hem de CHP’nin boğaza yakın
ilçelerdeki oy kaybı ve bu ilçelerde mutlak oy sayısını anlamlı biçimde artıran tek
partinin HDP olması çokça sözü edilen İstanbul eliti ve HDP arasındaki dirsek
temasını doğrular nitelikte.
18 Haziran 2015
Sayfa 55 / 104
4.6. Oy Sayısı Değişimleri (Ak Parti / Ak Parti-dışı)
2015 seçimlerinde dikkat çeken sonuçlardan bir diğeri özellikle Doğu illerinde gözlenen
artan katılım oranıydı. İlçeler düzeyinde seçime katılım ve partilerin oy oranlarını
incelemek için aşağıdaki serpme diyagramını kullanıyoruz. Burada yatay eksen bir
ilçede 2011’den 2015’e kullanılan geçerli oy sayısındaki değişimi, düşey ekseni ise
her ilçe için sırasıyla AK Parti ve mecliste temsil edilen diğer üç partinin toplam
oylarındaki değişimi temsil ediyor. Bir ilçedeki toplam muhalefet oylarını gösteren
noktalar, o ilçede en yüksek oy alan muhalefet partisine göre renklendirilmiş.
Muhalefet partilerinin toplam oylarının bir ilçedeki geçerli oy sayısı arttıkça arttığını, AK
Parti’nin oylarının ise kayda değer bir değişim göstermediğini gözlüyoruz. Gerek oy
kaymasına, gerek bu sonuçlara bakarak, AK Parti seçmeni arasında 2015 seçimine
katılımın az olduğuna dair bir sonuca ulaşamıyoruz.
18 Haziran 2015
Sayfa 56 / 104
18 Haziran 2015
Sayfa 57 / 104
4.7. Yöntem
Gruplanmış sonuçlara bakarak bireylerin davranışını tahmin etme işine ekolojik çıkarım
denir. Yukarıda tartıştığımız üzere, bazı temel varsayımlar yaparak ve grupların
boyutunu olabildiğince küçülterek bireylerin davranışlarını istatistikî olarak kayda
değer şekilde ortaya koymak mümkündür.
2001 yılında Rosen ve çalışma arkadaşları bunun nasıl yapılabileceğine dair oldukça kabul
görmüş bir yöntem önermişlerdir. Biz de oy kaymaları analizimizde ilçe bazındaki
sonuçlar üzerinde bu yöntemi uyguladık. Sonuçların gerçeği büyük oranda
yansıttığına inansak da, tekrar hatırlatalım ki ekolojik çıkarım kaçınılmaz olarak
varsayımlara dayanır ve kesin yargılara varmaya izin vermez.
Oy kaymalarını incelerken dikkat edilmesi gereken bir husus, hareketin sadece artışta veya
azalışta olmak zorunda olmadığıdır. Sayılar bize toplam oyu söyler, oyların nereden
geldiğini değil. AK Parti’nin bu seçimdeki oy oranın bir önceki seçimdeki oranın
%85’ine düşmüş olması, önceki seçimdeki seçmeninin %85’ini koruduğunu
ispatlamaz. Teoride geçen seçimde AK Parti’ye oy veren seçmenin bu seçimde başka
partilere, geçen seçimde başka partilere oy veren seçmenin de bu seçimde büyük
oranda AK Parti’ye oy vermiş olması mümkündür. Böyle olmadığını elbette biliriz,
çünkü seçmenin belli bir tutarlılığı olduğunu varsayarız. Bu makul bir varsayımdır,
fakat yine de bir varsayımdır.
Ülke genelindeki oy oranları bize en kaba sayıları verir. AK Parti’nin oylarının %7 düştüğü bir
senaryoda sadece bu veriye bakarak bir tahmin yürütmek zorunda olsaydık, AK
Parti’den en az %7 (muhtemelen başka partilerle alışverişten dolayı biraz daha fazla)
oyun CHP, MHP ve HDP’ye kazandıkları yeni oy oranında dağıldığını söyleyebilirdik.
CHP bir miktar oyu başka partilere kaptırmış olabilir, fakat aynı oranda oyu geri
kazanmış olmalı. Bu oyların oranının ne olduğunu söylemek sadece bu sayılara
bakarak imkansız. Ayrıca 2015’te ilk kez oy verenleri de unutmamak lazım. Safça
yaklaşımımız bu yeni oyların partilere oy oranlarınca dağılmış olduğundan fazlasını
söyleyemez.
Ulusal düzeydeki oy değişimleri bize kısıtlı bir bilgi veriyor olsa da bir mahalle ya da ilçe gibi
nispeten ufak bir seçim bölgesindeki oy değişimleri bize partiler arası oy kaymaları
hakkında daha detaylı bir fikir verir. Farklı farklı mahallelerden/ilçelerden gelen oy
değişimlerini bir arada inceleyerek ülke genellindeki oy kaymaları hakkında çıkarımda
bulunmak mümkündür. Örneğin AK Parti’nin oyunun azaldığı ilçelerin bazılarında
sadece MHP’nin oylarının arttığını, bazılarında ise sadece HDP’nin oylarının arttığını
gözlersek buradan AK Parti’den kayan oyların ne kadarının HDP’ye ne kadarının
MHP’ye kaçtığını tahmin etme imkanımız doğar.
Rosen ve çalışma arkadaşlarının önerdiği yöntem, hiyerarşik katlıterimli Dirichlet modeli
(hierarchical multinomial-Dirichlet) kullanarak bu ufak bölgelerdeki değişimleri belli
bazı varsayımlar altında en iyi açıklayan ulusal oy kaymaları oranlarını bulur.
18 Haziran 2015
Sayfa 58 / 104
5.
SEÇMENLERİN DEMOGRAFİK PROFİLİ
5.1. Barometre Siyasi Tercih Bulguları
KONDA Barometresi araştırması kapsamında her ay görüştüğümüz kişilere ‘Bugün seçim
olsa kime oy vereceksiniz?’ sorusunu soruyoruz. Herhangi bir seçim tarihine
yaklaştıkça da o özel seçimde kime oy vereceklerini öğrenmeye çalışıyoruz. Aynı
şekilde 7 Haziran seçimleri için de son iki aylık Barometre araştırmalarında
görüştüğümüz kişilere 7 Haziran Genel Milletvekilliği seçimlerinde kime oy
vereceklerini sorarak ayrıca aynı soru formu dahilinde yer alan bir oy pusulası
üzerinde tercihlerini belirtmelerini istedik.
Kişiler siyasi tercihlerini farklı şekillede belirtebiliyor, bazen partinin adını söyleyip, bazen de
liderinin ismini iletiyorlar. Verilen bu cevapların hepsi uygun siyasi tercihler etiketine
göre dağıtılıyor. Herhangi bir tercih yapanlar dışında, kararsız olduğunu belirtenler ve
seçimde oy kullanmayacağını belirtenler ayrı ayrı değerlendiriliyor.
Nisan'15
2 Mayıs'15
23 Mayıs'15
30 Mayıs'15
Ak Parti
CHP
MHP
34,2
20,9
12,0
32,7
23,2
11,7
34,6
35,4
24,1
12,8
HDP
Diğer
Kararsız
Oy kullanmaz
Toplam
9,6
3,0
17,1
3,2
9,3
4,0
16,4
2,7
11,1
2,6
10,9
3,3
11,7
1,8
100,0
100,0
100,0
100,0
21,3
13,5
4,5
12,5
Aşağıdaki tabloda 7 Haziran seçimlerden önce yaptığımız 4 saha çalışmasının siyasi tercih
bulguları, yurtiçi sandık sonuçları ile beraber verilmiştir.
Ak Parti
CHP
MHP
HDP
Diğer partiler
Nisan'15
2 Mayıs'15
23 Mayıs'15
30 Mayıs'15
Yİ.* Seçim
sonucu
42,9
26,2
15,1
12,1
3,8
40,5
28,7
14,4
11,5
4,9
40,7
41,0
27,8
14,8
12,6
3,8
40,7
25,1
16,5
13,0
4,8
25,1
15,9
13,1
5,2
* Yurtiçi sandıklar
4 Haziran 2015 günü abonelerimizle ve web sitemizden kamuoyu ile paylaştığımız araştırma
sonucu verileri yukarıdaki oranların kararsız ve oy kullanmazların oranlı bir şekilde
dağıtılmasıyla elde edilmiş verileridir.
18 Haziran 2015
Sayfa 59 / 104
KONDA, Barometre araştırmaları kapsamında bir ay arayla iki saha çalışması
gerçekleştirmiştir. Ancak, 7 Haziran milletvekili seçimlerinin farklı açılardan son
derece kritik gelişmelere gebe bir süreç olduğu ve mümkün olduğu kadar hassas bir
ölçüm yapılması gerektiği için bir aylık süre zarfında 3. bir araştırma
gerçekleştirilmiştir. Neticede, bir aylık bir çerçevede Türkiye genelinde üç farklı
araştırma gerçekleştirilmiştir. 2-3 Mayıs, 23-24 Mayıs ve 30-31 Mayıs tarihlerinde
gerçekleştirdiğimiz üç araştırma kapsamında görüştüğümüz 9803 kişiyle görüşme
yapılmıştır. 10 bine yakın kişinin siyasi tercihlerinin yanı sıra demografik özelliklerini
de tespit etmeye çalıştık. Aşağıda inceleyebileceğiniz veriler ve yorumlar farklı siyasi
partilere oy verdiğini belirten seçmen kümelerinin ne tip farklılıkları olduğunu ortaya
koyuyor. Bu bölümde ayrıca, seçmen profillerinin yanı sıra, farklı demografik
kümelerin değişen siyasi tercihleri de gösteriliyor.
5.2. Temel Demografi
5.2.1.
Cinsiyet
Parti seçmenlerinin cinsiyet dağılımı
Türkiye
48
52
Ak Parti'liler
49
51
CHP'liler
49
51
MHP'liler
36
HDP'liler
64
42
58
Kararsız
62
Oy kullanmaz
38
49
51
%0
% 50
Kadın
% 100
Erkek
Bütün partiler içinde erkek seçmeni en yoğun olan parti MHP’dir. Ayrıca Türkiye genelinde
her 100 kişiden 13’ü MHP’ye oy vereceğini söylerken, erkekler arasında bu oran her
100 kişinin 16, kadınlarda ise her 100 kişiden 10 olarak gerçekleşmiştir.
Seçimden önceki ayda yapılan üç araştırma kadınların daha yüksek oranda kararsız
olduklarını gösteriyor. Erkeklerin yaklaşık olarak onda biri kararsızken, her 100
kadından 15’i kararsız olduğunu belirtmiştir.
18 Haziran 2015
Sayfa 60 / 104
Cinsiyete göre genel seçim oyu
Türkiye
35
Erkek
34
Kadın
24
13
24
37
16
25
%0
11
10
3
12
10
4
2
5.2.2.
CHP
MHP
HDP
Diğer
8
15
% 50
Ak Parti
12
2
2
2
% 100
Kararsız
Oy kullanmaz
Yaş
Parti seçmenlerinin yaş dağılımı
Türkiye
25
Ak Parti'liler
35
21
CHP'liler
39
36
24
43
32
45
MHP'liler
33
35
31
HDP'liler
32
37
31
Kararsız
24
Oy kullanmaz
37
33
40
36
0
18–28 yaş
50
29–43 yaş
31
100
44 yaş üstü
MHP ve HDP seçmenleri arasında genç yaş grubunda, yani 18-28 yaş grubu arasında olanlar,
Türkiye ortalaması olan yüzde 25’in üzerindedir. Her 100 CHP seçmeninin 45’i, her
100 Ak Parti seçmeninin ise 43’ü 44 yaş üzeriyken, bu oran MHP ve HDP
seçmenlerinde yüzde 31’dir. Dolayısıyla MHP ve HDP’li seçmenler daha genç seçmen
gruplarıdır.
MHP ve HDP, seçmenlerin yaşı arttıkça daha düşük oranda oy alabiliyor. Türkiye
ortalamasında her 100 kişiden 13’ü MHP’ye, 11’i HDP’ye oy vereceğini söylerken, bu
oran 18-24 yaş arasındaki seçmenlerde 17 ve 14 olarak gerçekleşmiş. Buna karşın
44 yaş üstü seçmenlerde bu iki parti Türkiye ortalamasının altına düşüyor.
Ak Parti 18-28 yaş grubunda Türkiye ortalamasından yüzde 5 daha az oy alıyor. CHP’nin oy
oranını Türkiye ortalamasının üzerine çıkarttığı tek yaş grubu ise 44 yaş üstüdür.
Ancak diğer yaş kümelerinde Ak Parti’nin 18-28 yaş arasındakilerde yaşadığı gibi
keskin bir oy düşüşü yaşamadığı görülüyor.
18 Haziran 2015
Sayfa 61 / 104
Yaşa göre genel seçim oyu
Türkiye
35
18–28 yaş
24
30
29–43 yaş
23
37
44 yaş üstü
22
13
27
%0
11
17
38
3
12
2
14
3
11
2
11
4
12
2
12
1
10
8
3
% 50
Ak Parti
5.2.3.
13
CHP
MHP
HDP
% 100
Diğer
Kararsız
Oy kullanmaz
Eğitim durumu
Türkiye’de 18 yaş üstü yetişkin nüfusun yüzde 6’sı okuryazar değil, yüzde 34’ü ilkokul
mezunu, yüzde 15’i ortaokul mezunu, yüzde 27’si lise mezunu ve yüzde 13’ü
üniversite mezunu.
Parti seçmenlerinin eğitim seviyesi dağılımı
Türkiye
6
Ak Parti'liler
7
CHP'liler
2 3
3
34
3
15
42
27
MHP'liler 12
16
Kararsız
7
Oy kullanmaz
8
3
16
39
24
0
8
11
23
33
12
15
50
Okuryazar değil
Diplomasız okur
İlkokul mezunu
Lise mezunu
Üniversite mezunu
Yüksek lisans / Doktora
1
2
15
24
15
15
1
20
35
27
2
23
32
19
5
13
16
13
27
HDP'liler
27
2
1
2
2
100
Ortaokul mezunu
Eğitim seviyelerini aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi sadeleştirdiğimizde, parti seçmenleri
arasındaki eğitim seviyesi farkı daha net görülebiliyor. Ak Parti’ye oy verenlerin yüzde
68’i lise seviyesinin altında eğitime sahip olanlardan, yüzde 23’ü lise mezunu
olanlardan ve yüzde 9’u üniversite veya daha yüksek eğitimi olanlardan oluşuyor.
HDP seçmeninin ve kararsızların eğitim profili ise birbirne benziyor ve ortalamanın biraz
altında. CHP ve MHP seçmenleriyse Türkiye ortalamasının üstünde bir eğitime
sahipler. CHP’ye oy veren her 100 kişiden 22’si, MHP oy veren her 100 kişiden ise
17’si üniversite mezunu.
18 Haziran 2015
Sayfa 62 / 104
Parti seçmenlerinin eğitim seviyesi dağılımı
Türkiye
58
Ak Parti'liler
27
14
68
CHP'liler
23
46
MHP'liler
32
48
22
35
HDP'liler
64
Kararsız
63
Oy kullanmaz
17
24
12
23
50
0
9
14
33
50
Lise
Lise altı
17
100
Üniversite
Aşağıdaki iki grafik, eğitim seviyesiyle seçmenlerin seçimde oy verdikleri parti arasındaki
ilişkiyi gösteriyor. Eğitim seviyesi arttıkça Ak Parti’ye oy verenler azalırken, CHP’ye ve
kısmen MHP’ye oy verenler artıyor.
HDP’nin birbirlerinden oldukça farklı seçmenlerinde oluşması, yani eklektik bir yapıya sahip
olması da dikkat çekiyor. Okuryazar olmayan her 100 kişiden 28’i HDP’ye oyunu
vereceğini söylüyor. Buna karşın eğitim seviyesi arttıkça CHP’de pozitif, Ak Parti’de
negatif şekilde oluşan keskin değişim, HDP’de yaşanmıyor.
Her 100 seçmenin 11’i HDP’ye oy vereceğini söylerken, üniversite mezunlarında bu oran 9
olarak gerçekleşiyor. Bir başka ifadeyle, okuryazar olmayanlar ve diplomasız okurlar
yoğun şekilde HDP’yi tercih ederken, eğitim seviyesi arttıkça HDP’den ortalamanın
altına düşecek kadar bir uzaklaşma olmuyor.
Eğitim seviyesine göre genel seçim oyu
Türkiye
35
Okuryazar değil
24
43
Diplomasız okur
10
34
İlkokul mezunu
Üniversite mezunu
CHP
15
14
10
12
1
9
13
2
2
12
16
30
%0
Ak Parti
15
37
20
3
18
10
28
22
Yüksek lisans / Doktora
8
20
30
11
28
20
36
Lise mezunu
3
27
44
Ortaokul mezunu
13
4
10
9
3
5
10
HDP
Diğer
18 Haziran 2015
2
9
2
14
1
11
2
10
2
11
2
14
% 50
MHP
2
2
% 100
Kararsız
Oy kullanmaz
Sayfa 63 / 104
Eğitim seviyesine göre genel seçim oyu
Türkiye
35
Lise altı
24
41
Lise
19
30
Üniversite
28
21
13
11
3
12
2
11
12
3
13
2
16
36
10
15
%0
3
9
6
10
2
11
2
% 50
Ak Parti
CHP
MHP
BDP
% 100
Diğer
Kararsız
Oy kullanmaz
Bu veriler Ak Parti seçmenliğiyle eğitim seviyesi arasında ters yönde bir ilişki bulunduğunu
gösteriyor. Buna karşın her beş üniversite mezunundan birinin Ak Parti’ye oy verdiğini
söylediğini de belirtmek gerekiyor.
CHP’de ise eğilim Ak Parti’nin tersine çalışıyor. Üniversite ve üzeri eğitimliler lise altı
eğitimlilerden neredeyse iki kat daha fazla oranda CHP’yi tercih ediyorlar.
5.2.4.
Gelir Seviyesi
Parti seçmenlerinin aylık hane gelirine göre dağılımı
Türkiye
7
Ak Parti'liler
7
CHP'liler
6
MHP'liler
6
HDP'liler
29
34
27
37
23
29
6
Oy kullanmaz
6
11
19
34
19
18
36
13
31
36
32
36
0
13
18
33
13
Kararsız
17
33
12
16
15
50
700 TL ve altı
2001- 3000 TL
701 - 1200 TL
3001 TL'den fazla
9
9
11
100
1201- 2000 TL
Tüm seçmenler arasında CHP’li seçmenlerin hane geliri diğer seçmenlere kıyasla daha
yüksek seviyede. HDP’liler ise en düşük gelir seviyesine sahip. CHP’li seçmenlerin
neredeyse yüzde 40’ın hane geliri 2000 TL’den daha fazla iken, bu oran HDP’li
seçmenlerde yüzde 20 civarında.
18 Haziran 2015
Sayfa 64 / 104
Ak Parti’li seçmenlerin de gelir seviyesinin Türkiye ortalamasının altında olduğu ve gelir
açısından ülke geneline en yakın seçmenin MHP seçmeni olduğu söyleyebiliriz.
Aylık hane gelirine göre genel seçim oyu
Türkiye
35
700 TL ve altı
34
701 - 1200 TL
24
20
12
%0
12
2
2
13
2
3
11
2
8
4
10
2
8
1
14
36
3
10
13
35
25
Ak Parti
13
26
30
3001 TL ve üstü
17
23
37
2001- 3000 TL
11
12
38
1201- 2000 TL
13
6
5
11
4
9
2
% 50
CHP
MHP
HDP
% 100
Diğer
Kararsız
Oy kullanmaz
Hane gelir gruplarının parti tercihleri tablosuna baktığımızda en dikkat çekici bulgu Ak Parti
ile CHP oylarındaki değişim. Hane geliri arttıkça Ak Parti’nin oy oranı azalıyor,
CHP’ninki artıyor. Öyle ki 3001 TL ve üstü hane gelirine sahip seçmenlerde CHP’nin
oy oranı Ak Parti’nin Türkiye genelindeki oy oranına neredeyse denk olurken bu
seçmenlerde Ak Parti’nin oy oranı da CHP’nin Türkiye’deki oy oranına denk hale
geliyor.
MHP için hane gelir seviyesi çok büyük bir avantaj ya da dezavantaj üretmiyor. HDP ise en
çok en alt gelir grubunda arasında tercih ediliyor.
5.2.5.
Çalışma Durumu
Parti seçmenlerinin çalışma durumuna göre dağılımı
Türkiye
42
Ak Parti'liler
13
38
CHP'liler
33
13
39
43
MHP'liler
18
51
HDP'liler
Kararsız
34
Oy kullanmaz
31
11
39
Emekli
Evkadını
18 Haziran 2015
6
7
33
Öğrenci
5
10
14
% 50
Çalışan
41
10
44
8
%0
8
23
5
41
6 21
26
10
45
8
3
31
3 3
% 100
İşsiz
Çalışamaz halde
Sayfa 65 / 104
Türkiye genelinde yetişkin nüfusun yüzde 42’si çalışıyor, yüzde 33’ü (kadınların yüzde 68’i)
ev kadını, yüzde 13’i emekli ve yüzde 8’i öğrenci.
Ak Parti seçmenlerinin bu profile oldukça yakın olmaları ve ev kadınlarının oranının biraz
daha yüksek olması dikkat çekiyor.
CHP’liler arasında emeklilerin ülke ortalamasının üstünde ve ev kadınların altında olması,
MHP’lilerinse neredeyse yarısının çalışanlardan oluşması dikkat çekiyor.
HPD’liler arasında en dikkat çekici oran emekli oranının düşük olması. Bunun dışında
öğrencilerin, işsizlerin ve çalışamayacak durumda olanların ortalamadan daha fazla
olması da seçmen profilleri açısından dikkat çeken bir diğer bulgu.
Çalışma durumuna göre her bir grubun oy tercihlerindeki dağılımı aşağıdaki grafikteki gibi
incelediğimizdeyse, Ak Parti ve ev kadınları arasındaki yakınlık yine dikkat çekiyor. Ev
kadınlarının yüzde 42’si Ak Parti’ye oy vereceğini söylüyor.
Emekliler ise bu kırılımda CHP’yi en çok tercih eden küme. Ev kadınlarında ve çalışamaz
halde olanlarda ise oy ortalamasının altında kalıyor. MHP emekliler, çalışamaz halde
olanlar ev kadınlarından daha az destek görürken, diğer tüm gruplarda ortalamasının
üstünde oy alıyor.
HDP emeklilerde ortalamasının epey altında tercih edilirken çalışamaz halde olanlar, işsizler
ve öğrencilerde ortalamasının üstünde tercih edilme oranına ulaşıyor.
Çalışma durumuna göre genel seçim oyu
Türkiye
35
Çalışan
24
33
Emekli
25
37
Evkadını
26
İşsiz
9
17
28
%0
10
14
17
16
18
6
3
12
10
19
36
Ak Parti
16
24
22
Çalışamaz halde
11
34
42
Öğrenci
13
29
12
2
9
2
10
1
4
4 4
2
16
4
10
3
MHP
HDP
Diğer
18 Haziran 2015
3
11
1 7
% 50
CHP
2
2
5
% 100
Kararsız
Oy kullanmaz
Sayfa 66 / 104
5.2.6.
Etnik Köken
Parti seçmenlerinin etnik kökene göre dağılımı
Türkiye
78
Ak Parti'liler
16
86
CHP'liler
12 3
9
88
MHP'liler
5 11 4
95
HDP'liler
12 3
9
2112
84
313
Kararsız
81
12
12 4
Oy kullanmaz
81
12
1 6
%0
% 50
Türk
Kürt
Zaza
Arap
% 100
Diğer
“Hepimiz Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıyız, ama değişik etnik kökenlerden olabiliriz; Siz
kendinizi, kimliğinizi ne olarak biliyorsunuz veya hissediyorsunuz?” şeklinde
sorduğumuz soruya cevaben görüştüğümüz kişilerin yüzde 78’i Türk, yüzde 16’sı
Kürt, yüzde 1’i Zaza, yüzde 2’si Arap ve yüzde 3’ü bunlar dışındaki etnik kökenlerden
birinden olduğunu belirtti.
HDP dışındaki diğer partilerin seçmenlerinin çok büyük çoğunluğu Türkiye ortalamasına
benzer şekilde Türklerden oluşuyor. Ak Partili’lerin yüzde 9’u kendini Kürt olarak
tanımlarken, bu oran CHP’de 5 ve MHP’de yüzde 2 oranında. HDP’ye oy verenlerin
ise yüzde 84’i kendini Kürt ve yüzde 3’ü de Zaza olarak tanımlıyor. Dikkat çeken diğer
bir nokta, HDP’ye oy verenlerin yüzde 13’ü, yani 8 HDP seçmeninden biri Kürt ya da
Zaza kökenli değil.
Etnik kökene göre genel seçim oyu
Türkiye
35
Türk
24
39
Kürt
20
27
8
1
11
15
3
12
2
14
12
2
59
%0
Ak Parti
13
2
% 50
CHP
MHP
HDP
Diğer
9
1
% 100
Kararsız
18 Haziran 2015
Oy kullanmaz
Sayfa 67 / 104
Etnik grupların oy tercihlerine baktığımız yukarıdaki grafikte Zazaları, Arapları ve diğer etnik
kökenlerden gelenleri bir alt kırılıma bakmak için anlamlı bir sayının altında
kaldıklarından dolayı yer vermedik. Bu grafikte ilk göze çarpan bulgu kendini Kürt
olarak tanımlayan her 10 seçmenden 6’sının HDP’ye oy vermesidir.
Kendini Türk olarak tanımlayanlar içinde Ak Parti, CHP ve MHP’nin toplam oy oranı Türkiye
ortalamasının üzerine çıkıyor. Ayrıca her partideki artış yaklaşık olarak eş oranda.
Bunun temel sebebi kendisini Türk olarak tanımlayanların sadece yüzde 1’inin
HDP’ye oy vermesidir.
Bu bulguyu aşağıdaki 2014 yerel seçim bulgusu ile kıyaslayınca kendisini Kürt olarak
tanımlayan seçmenlerin oy tercihindeki keskin değişimi ve Ak Parti’den HDP’ye olan
oy kaymasını daha net görüyoruz.
Etnik kökene göre 2014 yerel seçim oyu
Türkiye
42
Türkler
42
Kürtler
42
24
26
6
%0
4
5 1 4
10
4
11
16
32
7
3
6
% 50
Ak Parti
5.2.7.
14
CHP
MHP
BDP
HDP
% 100
Diğer partiler
Bağımsız adaylar
Kararsız
Din / Mezhep
Parti seçmenlerinin din/mezhebe göre dağılımı
Türkiye
90
Ak Parti'liler
6 22
97
CHP'liler
112
76
18
MHP'liler
4 2
95
HDP'liler
2 12
87
7
4 2
Kararsız
93
3 13
Oy kullanmaz
92
23 3
%0
Sünni Müslüman
% 50
Alevi Müslüman
Diğer Müslüman
18 Haziran 2015
Diğer
% 100
Sayfa 68 / 104
Parti tercihi ve din/mezhep arasındaki ilişki temel olarak CHP ve Aleviler arasındaki yakınlığı
gösteriyor. CHP oyunun yüzde 18’ini, yani kabaca beşte birini Alevilerden alıyor ve
Alevilerin yüzde 71’i CHP’ye oy verdiğini belirtiyor. Alevilerin yüzde 12’sinin, yani
sekizde birinin HDP’ye vermiş olması da dikkat çekiyor. Sünnilerin Ak Parti’ye ülke
ortalamasına göre 3 puan daha fazla, CHP’ye 4 puan daha az oy veriyor olması da
aşağıdaki grafikte dikkat çekiyor.
Mezhepler üzerinden tercih edilme oranı Türkiye geneline en yakın olan parti HDP. HDP’nin
tercih edilme oranı mezheplere göre sadece iki puan değişmekteyken, diğer
partilerde bu oran çok daha yüksektir.
Dine/mezhebe göre genel seçim oyu
Türkiye
35
Sünni Müslüman
24
38
Alevi Müslüman
20
5
71
%0
Ak Parti
13
11
3
12
2
14
10
3
12
2
5
12
% 50
CHP
MHP
HDP
Diğer
Kararsız
1 6 1
% 100
Oy kullanmaz
5.2.8.
İlk Defa Oy Veren Seçmenler ve Önceki Seçimlerde Sandığa
Gitmeyenler
Bu seçimin bir diğer popüler konusu da “ilk defa oy veren seçmenler”di. Seçimden önceki
araştırmalarımızda 30 Mart 2014 yerel seçiminde oy verme yaşından küçük olan 265
kişi ve 12 Haziran 2011 genel seçiminde oy verme yaşından küçük olan 460 kişi
üzerinden yaptığımız analiz, ilk defa oy veren seçmenler diğer seçmenlerden daha
fazla oranda HDP’yi ve MHP’yi tercih ettiği gösteriyor.
2014’te yaşı oy vermeye tutmayanlar arasında MHP ikinci partidir ve CHP ile HDP’nin oy
oranı birbirine yaklaşıyor. Ayrıca Ak Parti de genç ve yeni seçmenler arasında Türkiye
ortalamasına kıyasla ciddi oranda düşük oy almaktadır.
18 Haziran 2015
Sayfa 69 / 104
İlk defa oy kullananlar
Türkiye
35
24
13
11 3 12 2
30 Mart 2014'te yaşı oy vermeye tutmayanlar
29
16
20
13
12 Haziran 2011'de yaşı oy vermeye
tutmayanlar
28
19
17
15
%0
Ak Parti
CHP
MHP
HDP
3
5
14
13 2
% 50
Diğer
Kararsız
4
% 100
Oy kullanmaz
Geçtiğimiz ayki araştırmalarımızda 2014’teki seçimde sandığa gitmediğini söyleyen 532;
2011’de sandığa gitmediğini söyleyen de 355 kişi bulunuyor. Bu kişilerin 2015 genel
seçimindeki oy tercihlerine baktığımızda ise HDP’nin oyu kimlerde arttırdığına dair
önemli bir bulguya ulaşıyoruz.
Araştırmamızda yüzde 14 oranında kararsız olan ve oy vermeyen seçmen bulunurken, bu
oran 2014’te sandığa gitmeyenler arasında yüzde 44’e, 2011’de sandığa
gitmeyenler arasında ise yüzde 39’a ulaşıyor. Yüzde 40’ın üzerindeki kararsız ve oy
vermeyen oranına rağmen, bu seçimde sandığa gitmeye karar verenler arasında
HDP’nin oy oranı Türkiye genelindeki oranını koruyor, hatta 2011’de sandığa
gitmeyenlerde ise bir puan artıyor. MHP de daha önce sandığa gitmeyen seçmeni bu
seçimde sandığa yönlendirmiş gözüküyor.
Buna karşın özellikle Ak Parti ve CHP’nin önceki seçimde sandığa gitmeyen seçmenleri kendi
partileri lehine sandığa yeterince çekemediklerini görüyoruz.
Buradan hareketle partiler arası oy geçişkenliğinden ziyade sandığa giden/gitmeyen
seçmenlerin seçim sonucuna etki ettiğini söyleyebiliriz. Bu ifadeyi açmak gerekirse,
bir seçimde A Partisine oy veren seçmen, mevcut siyasi kutuplaşma içinde A
Partisi’nden memnun değilse oy tercihini değiştirip B Partisi’ne oy veremiyor ama bu
memnuniyetsizliğini sandığa gitmeyerek gösteriyor. Memnuniyetsiz olarak hiçbir
partiye oy vermeyen seçmenler de kendilerini memnun edeceklerini düşündükleri bir
parti bulduklarında sandığa gidip o partiye oy veriyor. Özellikle sandığa gitmeye karar
vermekle HDP’ye oy vermek arasında bir ilişki bulunduğuna dair analizlerimiz raporun
diğer bölümlerinde de bulunabilir.
18 Haziran 2015
Sayfa 70 / 104
Önceki Seçimlerde Sandığa gitmeyenler
Türkiye
35
30 Mart 2014'te sandığa gitmeyenler
18
12 Haziran 2011'de sandığa gitmeyenler
14
24
13
16
11
11 4
14
12
%0
Ak Parti
CHP
MHP
13
34
5
% 50
HDP
Diğer
11 3 12 2
Kararsız
30
10
9
% 100
Oy kullanmaz
Peki kim bu sandığa gitmeyenler?

Bundan önceki iki seçimde sandığa gitmeyip oy kullanmamış olanlar tüm
seçmenlerin yaklaşık olarak yüzde 5,5 ila 6’sını oluşturuyorlar.

Eğitim seviyesi Türkiye ortalamasının epey üzerinde. Yaklaşık olarak yüzde 20’si
üniversite ve üzeri eğitim almış.

Yüzde 40’a yakını 18-28 yaş arasında ve bu kümenin yaklaşık beşte biri, Türkiye
ortalamasının üzerinde bir şekilde, kendini Kürt olarak tanımlıyor.

Bu küme “Türkiye’yi kimin yönetmesini istersiniz?” sorusuna yüzde 15 oranında
Selahattin Demirtaş cevabını veriyor. Bu da Demirtaş’ı sandığa gitmeyenler
kümesinde Ahmet Davutoğlu’ndan sonra ülkeyi en çok yönetmesi istenen isim
yapıyor. Davutoğlu birinci sırada olmasına rağmen ülkeyi yönetmesi Türkiye
ortalamasında yüzde 39’a yakın oranda istenirken, sandığa gitmeyenler kümesinin
ancak yüzde 22’si Davutoğlu’nun ülkeyi yönetmesini istiyor.
18 Haziran 2015
Sayfa 71 / 104
5.3. Hayat Tarzı
5.3.1.
Hayat Tarzı Kümeleri
Parti seçmenlerinin hayat tarzı kümelerine göre dağılımı
Türkiye
25
Ak Parti'liler
47
9
28
47
CHP'liler
44
54
MHP'liler
24
HDP'liler
25
Kararsız
24
Oy kullanmaz
23
38
56
20
53
23
51
26
41
%0
36
% 50
Modern
8
Geleneksel muhafazakâr
% 100
Dindar muhafazakâr
2008’deki “Biz Kimiz? Hayat Tarzları” araştırmamızda ortaya koyduğumuz hayat tarzı
kümelerinin açıklayıcı niteliğinden dolayı, hayat tarzı kümesini tek bir soruda tespit
edebilme amacıyla KONDA Barometresi araştırmalarımızda 2012 yılının başından
beri görüştüğümüz kişilere “Kendinizi, hayat tarzı bakımından aşağıda sayacağım üç
gruptan hangisinde sayarsınız?” şeklinde bir soru yöneltiyor ve “Modern,”
“Geleneksel Muhafazakar” ve “Dindar Muhafazakar” seçeneklerini sunuyoruz. Bu üç
kümeyi tartışmalı bulabilecek olanlar, farklı hayat tarzı kümeleri bulunması
gerektiğini savunanlar olabilir. Ancak belirtmek isteriz ki bu soruya cevap vermekte,
kendilerini ait hissettikleri hayat tarzı kümesini tanımlamakta görüşülen kişilerin
ancak yüzde 1 ila 3’ü zorlanıyor.
Toplumun yüzde 25’i Modern, yüzde 47’si Geleneksel Muhafazakar ve yüzde 28’i Dindar
Muhafazakar hayat tarzına sahip olduğunu belirtiyor. Ak Partili’ler arasında Dindar
Muhafazakarlar yüzde 47, CHP’liler arasında Myüzde 54, MHP’liler arasında
Geleneksel Muhafazakarlar yüzde 56 ve HDP’liler arasında Dindar Muhafazakarlar
yüzde 23 oranında. Kararsızların yüzde 51’inin Geleneksel Muhafazakar olması da
dikkat çekiyor. Yine de parti seçmenleri içinde hayat tarzı kümelerinin Ak Parti ve CHP
dışında Türkiye ortalamasına oldukça benzer şekilde dağıldığını söyleyebiliriz.
18 Haziran 2015
Sayfa 72 / 104
Hayat tarzı kümesine göre genel seçim oyu
Türkiye
35
Modern
24
12
50
Dindar muhafazakâr
11
12
35
20
7
%0
3
10
15
57
Ak Parti
13
9
3
12
2
11
2
12
2
13
2
9
5
11
2
% 50
CHP
MHP
HDP
Diğer
% 100
Kararsız
Oy kullanmaz
Hayat tarzı ve parti tercihleri arasındaki ilişki oldukça belirgin. Kendini Modern olarak
tanımlayanların yarısı CHP’ye oy verirken, kendini Dindar Muhafazakar olarak
tanımlayan her on kişiden neredeyse altısı Ak Parti’ye oy veriyor. Geleneksel
Muhafazakarların oy tercihleri Türkiye geneline oldukça yakın.
HDP tüm partiler içinde hayat tarzı kümelerine en dengeli dağılan parti. Bir başka ifade ile
kendini Modern olarak tanımlayanlar arasında da, Dindar Muhafazakar olarak
tanımlayanlar arasında da birbirine çok yakın oranda tercih ediliyor.
5.3.2.
Örtünme Durumu
Parti seçmenlerinin örtünme durumuna göre dağılımı
Türkiye
28
Ak Parti'liler
53
12
68
CHP'liler
10
59
MHP'liler
28
28
HDP'liler
46
19
Kararsız
%0
5
Örtmüyor
6
50
Başörtüsü
Türban
Çarşaf, peçe
18 Haziran 2015
10
12
14
5 1
7
% 50
1
21
57
22
12
2
61
28
Oy kullanmaz
6 1
2
Bekar erkek
9
19
% 100
Sayfa 73 / 104
Türkiye toplumunun demografik durumunu anlamak için sorduğumuz bir diğer soru ise
örtünme durumu ile ilgili. Örtünme şekli konusunda topladığımız veriler, tamamen
görüşülen kişinin beyanına dayanıyor.
Ak Parti oyunun ancak yüzde 12’sini kendisi veya erkekse eşi başını örtmeyenlerden alırken,
CHP seçmenlerinin yüzde 59’u örtünmeyenlerden oluşuyor. Ak Parti’den sonra
örtünmeyen seçmeni nispeten düşük olan bir diğer parti ise HDP.Gençlerin ve
erkeklerin daha ağırlıklı olduğunu daha önceki bölümlerde gösterdiğimiz MHP
seçmeni arasında bekar erkekler ortalamanın üzerinde.
Örtünme durumuna göre genel seçim oyu
Türkiye
35
Örtmüyor
24
15
Başörtüsü
13
50
46
Türban
13
13
11
56
7
%0
11
7
13
10
10
% 50
Ak Parti
CHP
MHP
HDP
Diğer
3
12
2
3
12
1
3
13
5
10
2
2
% 100
Kararsız
Oy kullanmaz
Örtünmeyenlerin yüzde 50’si oyunu CHP’ye, yüzde 15’i Ak Parti’ye veriyor. Diğer bir deyişle
örtünmeyenler CHP’ye ortalamanın iki katı oranında, Ak Parti’ye ise neredeyse yarısı
oranında oy veriyorlar.
Başörtüsüyle örtünenler arasında Ak Parti’ye oy verenler yüzde 46 ile, örtünme durumunu
türban olarak belirtenler arasında ise yüzde 56 ile Türkiye ortalamasının oldukça
üzerinde. MHP örtünme durumuna göre diğer partilere kıyasla daha dengeli dağılıyor.
18 Haziran 2015
Sayfa 74 / 104
5.3.3.
Dindarlık Seviyesi
Parti seçmenlerinin dindarlık seviyesine göre dağılımı
Türkiye
3
24
Ak Parti'liler
11
CHP'liler
5
HDP'liler
12
70
18
45
MHP'liler 1
45
27
7
23
Kararsız 1
Oy kullanmaz
62
20
3
22
0
İnançsız
İnançlı
50
5
63
9
59
11
69
9
64
11
Dindar
100
Sofu
Halkın dindarlık seviyesini tespit etmek üzere görüşülen kişilere “Dindarlık açısından
kendinizi aşağıda okuyacaklarımdan hangisiyle tarif edersiniz?” sorusunu sorup,
aşağıdaki tabloda yer alan seçeneklerden birini seçmelerini istiyoruz. “İnançsız”,
“inançlı”, “dindar” ve “sofu” tanımları ise bize ait.
Dindarlık açısından kendinizi aşağıda okuyacaklarımdan hangisiyle tarif edersiniz?
İnançsız: Dinin gereklerine pek inanmayan biri
İnançlı: İnançlı ama dinin gereklerini pek yerine getiremeyen biri
Dindar: Dinin gereklerini yerine getirmeye çalışan dindar biri
Sofu: Dinin tüm gereklerini tam yerine getiren dindar biri
Toplumun yüzde 24’ü kendini inançlı, yüzde 62’si dindar ve yüzde 12’si sofu olarak
tanımlıyor. Parti seçmenlerinin dindarlık açısından dağılımı, Ak Parti’lilerin Türkiye
ortalamasına göre daha dindar olduğunu, CHP’liler arasında ise dinle ilişkisi daha
zayıf olanların daha fazla olduğunu gösteriyor. Ancak CHP’lilerin yarısnın kendini
dindar veya sofu olarak tanımladığını da not etmek gerekiyor.
Dindarlık seviyesine göre genel seçim oyu
Türkiye
35
İnançsız
6
İnançlı
24
46
16
Dindar
13
6
41
18
13
11
%0
10
10
10
3
3
10
% 50
Ak Parti
CHP
MHP
HDP
Diğer
12
5
14
54
3
30
45
Sofu
11
5 2
10
13
4
2
9
2
2
2
% 100
Kararsız
18 Haziran 2015
Oy kullanmaz
Sayfa 75 / 104
Yukarıdaki grafik, halkın dinle ilişkisi güçlendikçe, kendilerini daha dindar olarak
tanımladıkça aralarında Ak Parti’ye oy verenlerin hızla arttığını ve CHP’ye oy verenlerin
hızla azaldığını net olarak gösteriyor.
İnançsızlar bu kümeler içinde en küçüğü olsa da (9803 kişi içinde 246 kişi) inançsızlar
içindeki HDP tercihi dikkat çekici. Ayrıca inançlıların, dindarların ve sofuların HDP’yi
aynı oranda tercih ettiğini görüyoruz. Aynı üç dindarlık kümesinde MHP’nin de tercih
edilme oranları birbirlerine oldukça yakın.
5.3.4.
Haber Seyredilen Televizyon Kanalı
Araştırmalarımızda görüştüğümüz kişilere haberleri seyretmek için hangi televizyon kanalını
tercih ettiklerini düzenli olarak soruyoruz. Haber seyredilen televizyon kanalı reyting
belirlemekten daha çok, siyaseten hangi televizyon kanalına yakın hissettiklerini,
benimsediklerini tespit etme amacını taşıyor.
Haber seyrettiği televizyon kanalı
ATV
13
Star
4
Halk TV
4
Samanyolu
Kanal D
10
Kanal 7
2
Show TV 2
4
Habertürk
NTV
TRT
9
2
Ulusal
2
1
2
CNNTürk
Fox TV
14
1
2
Kanaltürk
1
Diğer kanallar
9
Roj TV
Yerel kanallar
Yukarıdaki grafik, halkın neredeyse yarısının haber seyretmek için ATV, Kanal D, TRT
kanallarını veya Fox TV’yi tercih ettiğini gösteriyor. Diğer yarısı ise kaynak olarak diğer
kanalları tercih ediyor.
Haber için en çok tercih edilen 12 kanalın izleyicilerinin parti tercihlerini aşağıdaki grafikteki
gibi incelediğimizde ilk ve en çarpıcı bulgu, bazı kanalların neredeyse sadece tek
18 Haziran 2015
Sayfa 76 / 104
partinin seçmenleri tarafından tercih edilmesi. Kanal 7’yi, ATV’yi ve TRT’yi izleyenler
ağırlıklı olarak Ak Parti seçmeni. Haberleri Halk Tv, Fox ve CNN Turk’ten izleyenler ve
televizyon izlemediğini söyleyenler CHP’yi Türkiye ortalamasından daha fazla tercih
ediyor.
Haber seyredilen televizyon kanalına göre MHP için Ak Parti ve CHP kadar keskin tercih
farklılıkları oluşmuyor. HDP seçmenlerinintercihleri ise daha belirgin. Haberleri Stêrk,
Med Nûçe ya da Ronahi TV gibi Kürtçe yayın yapan kanallardan takip edenlerin
neredeyse tamamı HDP seçmeni. Bu kanallardan sonra haberleri CNNTürk ve Kanal
D’den izlemeyi tercih eden seçmenler HDP’yi Türkiye ortalamasının üzerinde tercih
ediyor. Hatta bulgularımız, seçimden önceki ay yapılan 3 araştırmamızda her 3
CNNTürk seçmeninden birinin HDP seçmeni olduğunu gösteriyor.
Haber seyrettikleri televizyon kanalına göre yerel seçim oyu
Türkiye
35
Kanal D
24
27
13
27
ATV
11
13
16
67
Samanyolu
9
37
Star
14
31
Show TV
21
25
Fox
7
16
17
13
44
Kanal 7
28
25
TRT 1
1
22
9
1
11
1
7
2
14
2
6
4
12
2
13
2
10
4 3
11
Habertürk
17
8
8
8
32
23
38
3
9
19
10
Halk TV 1
16
3 3
10
33
2
14
5
5
14
% 50
Ak Parti
CHP
MHP
HDP
2
12
1
8
1
5 3 2 4
34
%0
3
12
4
85
23
1
12 3
63
İzlemiyorum
13
93
NTV
CNNTürk
2
7 2
5
Stêrk/Med
11
Nûçe vs.
2
9
16
67
12
9
20
46
3
Diğer
18 Haziran 2015
4
% 100
Kararsız
Oy kullanmaz
Sayfa 77 / 104
6.
FARKLI PROFİLLERDE SİYASİ TERCİH DEĞİŞİMİ
Bir önceki bölümde seçmenlerin genel profilini ve farklı demografik kümelerde siyasi tercihin
nasıl değiştiğini gördük. Bu bölümde ise farklı profillerdeki siyasi tercihin son 1 yıl
içinde nasıl değiştiğini görmeye çalışacağız.
KONDA Barometresi dahilinde görüşülen kişilere her araştırmada düzenli olarak demografik
sorular da yönlendiriyoruz. Cinsiyet, yaş, eğitim ve gelir seviyesi, çalışma durumu gibi
genel demografik parmetreler dışında dindarlık seviyesi, örtünme durumu, etnik
kimlik, dini mezhep, aidiyet hissedilen hayat tarzı grubu gibi ölçümleri de her anket
çalışmasına ekliyoruz. Ayrıca yine düzenli olarak haberleri takip etmek için tercih
edilen televizyon kanallarının da oranını biliyoruz.
Herhangi bir bulgunun bu demografik kırılımlara göre nasıl değiştiği son derece önemli. Aynı
şekilde siyasi tercihlerin de farklı demografik profillerde nasıl değişiklik gösterdiği son
derece önemli ipuçları içeriyor.
Özellikle, son 8 aylık dönemde büyük bir seçmen kitlesinin hareket ettiği, diğer bir deyişle
siyasi tercih değiştirdiği düşünülürse bu hareketin detaylarını anlamakta fayda var.
Ak Parti’nin düşüşü ve HDP’nin yükselişinin hangi demografik kümelerde değişim
gösterdiğini tespit etmek için aşağıdaki grafikler fayda sağlayacaktır.
6.1. Eğitim Seviyesi
İlk olarak 4 farklı eğitim seviyesi grubunun içinde siyasi tercih değişikliğine bakıyoruz. Bu
grafikteki oranlar o ayın Barometre ölçümünde o demografik kümedeki her bir
partinin oy oranını gösteriyor. Bazı kümelerin sayısal büyüklüğü tam doğru veri için
yeterli olmadığından ve anlamı olmayan hareketler ortaya çıkabileceğinden hareketli
ortalama ile seri değişim gösterilmiştir. Kalın çizgilerle gösterilen hareketli
ortalamada her iki veride bir ortalama alınıp seri olarak kullanılmıştır.
Okuryazar olmayanlar
80
70
60
Ak Parti; 64
69
62
56
66
50
30
20
10
52
48
31
40
HDP; 25
19
CHP; 9
10
22
13
21
8
32
25
13
15
10
0
18 Haziran 2015
Sayfa 78 / 104
İlk olarak ülke nüfusunun yüzde 6’sını teşkil eden okur yazar olmayanlara baktığımızda Ak
Parti’nin düşüşünü ve HDP’nin yükselişini net bir şekilde takip edebiliyoruz. HDP’nin
özellikle son dört aydaki yükselişinin bu kümede daha da görünür olmasının sebebi
Kürtler. Zira, ülke genelinde yüzde 15 civarında olan Kürt oranı okur yazar olmayanlar
içinde yüzde 42’ye kadar yükseliyor.
Ak Parti’nin oyunun eğitim seviyesi azaldıkça artıyor olduğunu birçok Barometre raporunda
belirtmiştik. Ancak, Ak Parti’nin yüzde 70’ler mertebesinde oy aldığı en eğitimsizler
kümesinde dahi oyu radikal şekilde düşmüş gözüküyor.
Ak Parti ortaokul mezunları arasında da birinci parti olmaya devam etmiş gözüküyor. Ancak,
bu kümedeki oyunun üçte birini kaybettiğini gözlemleyebiliyoruz. Bu eğitim seviyesi
grubunda, son 12 aydır düşmekte olan Ak Parti oylarının özellikle bir partiye
yöneldiğini düşünmek zor. Özellikle HDP’nin son 5 ay içinde oyunu 5 puana yakın
arttırdığını görebiliyoruz.
60
50
Ortaokul/ İlköğretim mezunları
Ak Parti; 58
53
50
40
49
44
39
30
20
CHP; 19
10 HDP; 7
20
9
22
22
27
19
12
11
13
16
40
22
14
0
Ülke nüfusunun yaklaşık dörtte birini teşkil eden lise mezunlarının siyasi tercih seyrinin diğer
gruplara göre en önemli farkı, Ak Parti oylarının nispeten daha yumuşak bir düşüş
yaşamış olması.
18 Haziran 2015
Sayfa 79 / 104
50
40
Lise mezunları
Ak Parti; 41
CHP; 31
30
20
10
37
44
30
20
14
20
18
11
7
HDP; 7
17
20
10
35
31
28
26
26
MHP; 19
37
39
19
32
35
20
17
20
17
12
9
9
0
Üniversite mezunları yetişkin nüfusun yüzde 13’lük kısmını teşkil ediyor. Her zaman için
araştırma verilerine göre eğitimli kümelerde CHP’nin oyunun daha fazla olduğunu
tespit ediyoruz. Ancak, aşağıdaki grafikten de görülebildiği gibi en düşük noktasında
bile üniversite mezunlarının dörtte biri oyunu Ak Parti’den yana kullanıyor.
Üniversite mezunları
47
50
CHP; 48
43
40
40
36
38
37
30
23
Ak Parti; 28
20
MHP; 17
10
HDP; 6
28
15
15
8
8
40
19
23
29
20
16
10
6
7
25
17
10
0
HAZ'14
TEM'14
AĞU'14
EKİM'14 KASIM'14 ARALIK'14 OCAK'15 ŞUBAT'15 MART'15 NİSAN'15 MAYIS'15 HAZ'15
Üniversite mezunlarında HDP’nin oyundaki harekete ilişkin olarak belirtmemiz gereken
önemli bir nokta bulunuyor. HDP’nin, özellikle Kürt olmayan kesimden aldığı oyların
önemli bir kısmının yüksek eğitim seviyeli ve kentli metropol hayat tarzına sahip
kişilerden geldiğini biliyoruz. Bu varsayımla bakarsak, HDP oylarının 6 ay öncesinden
itibaren seviye olarak neredeyse hiç değişmemiş olması HDP’ye karşı yaklaşımın son
2 aydan daha önceki bir dönemde şekillenmiş olduğunu düşünebiliriz.
6.2. Gelir Seviyesi
Eğitim seviyesi kümeleriyle paralel harekete edebilecek olan gelir gruplarındaki siyasi tercih
seyri ise farklı ipuçları içeriyor.
18 Haziran 2015
Sayfa 80 / 104
KONDA Barometresi dahilinde oluşturduğumuz ‘gelir grupları’, aylık hane gelirinin yanı sıra,
hanede yaşayan kişi sayısı ve hanenin sahiplikleri üzerinden oluşturduğumuz bir
kümelendirme. Dört gelir grubu arasında Ak Parti ve CHP tercihi açısından önemli fark
bulunuyor. Ancak, eğitim seviyesinden farklı olarak, üst gelir gruplarında CHP oyu
artıyor olsa da, her bir gelir grubunda Ak Parti hep birinci parti olarak gözüküyor.
80
Alt Gelir Grubu
70
60
Ak Parti; 66
50
56
40
30
20
10
0
21
CHP; 18
AĞU'14
EKİM'14
25
24
12
12
9
MHP; 8
48
39
15
13
HDP; 9
49
KASIM'14
ARALIK'14
ŞUBAT'15
11
12
MART'15
NİSAN'15
28
20
MAYIS'15
HAZ'15
Alt Orta Gelir Grubu
80
70
60
50
Ak Parti; 55
56
55
47
40
30
CHP; 21
28
19
20
10
40
25
25
HDP; 9
MHP; 12
8
12 16
11
14
9
13
11
0
AĞU'14
EKİM'14
KASIM'14
ARALIK'14
ŞUBAT'15
MART'15
NİSAN'15
MAYIS'15
HAZ'15
Alt ve orta gelir gruplarına baktığımızda esas değişimin bu kümelerde olduğunu görebiliyoruz.
Toplumun yaklaşık yüzde 21’ini teşkil ettiğini düşündüğümüz alt gelir grubunda, 10
aylık süre çerçevesinde HDP oyu 19 puan artmış, Ak Parti oyu ise 27 puan azalmıştır.
Yaklaşık aynı gelir seviyesinden en az 2,5 milyon kişinin 10 ay içinde aşama aşama
siyasi pozisyonunu değiştirdiğini düşünebiliriz.
Yaklaşık yüzde 34’ü teşkil eden alt orta gelir grubundaki hareket en alt gelir grubundakiler
kadar sert gözüküyor. Ayrıca, bu kümede CHP oyunda 8 puanlık bir artış meydana
gelmiştir.
18 Haziran 2015
Sayfa 81 / 104
Toplumun otomobil sahibi olan alt orta geliri olarak tarif edebileceğimiz yeni orta sınıf
yaklaşık dörtte biri oluşturuyor. Bu grubun aşağıdaki grafikten de görülebileceği gibi,
diğer kümeler kadar dinamik bir siyasi pozisyonu olduğunu söyleyemeyiz.
Yeni Orta Sınıf Gelir Grubu
80
70
60
50
Ak Parti; 61
60
55
52
50
20
22
917
8
40
30
20
10
0
20
CHP; 18
6
MHP; 14
HDP; 6
AĞU'14
EKİM'14
16
17
5
16
KASIM'14
ARALIK'14
ŞUBAT'15
MART'15
NİSAN'15
MAYIS'15
17
HAZ'15
Toplumun beşte biri ‘üst gelir grubu’nda yer alıyor. Bu grupta 10 aylık dönemde, Ak Parti’nin
oyu yüzde 57’den yüzde 34’e düşmüş, CHP’nin oyu ise yüzde 21’den yüzde 42’ye
yükselmiş gözüküyor. Bu demografik kümenin, genel olarak baktığımızda en dikkat
çekici özelliği siyasi tercihindeki ciddi değişikiliğin son 4 ayda gerçekleşmiş olması.
Bu bulguya dayanarak, nispeten daha yüksek gelir ve aidiyete sahip olan kişilerin
siyasi tercihini seçime yakın dönemde değiştirebiliyor olmasını daha ziyade maddi
kazanımları hesaplayarak siyasi pozisyon almalarına da kısmen bağlayabiliriz.
80
Üst Gelir Grubu
70
60
50
Ak Parti; 57
42
53
52
40
30
46
25
24
CHP; 21
20
10
34
20
HDP; 7
MHP; 12
15
14
12
9
11
5
12
15
0
AĞU'14
EKİM'14
KASIM'14
ARALIK'14
ŞUBAT'15
MART'15
NİSAN'15
MAYIS'15
HAZ'15
6.3. Çalışanlar ve Çalışmayanlar
Toplum içindeki önemli demografik tanımlardan bir diğeri de çalışma durumu. Özel sektör
çalışanları, devlet memurları, emekliler, öğrenciler, çiftçiler veya ev kadınlarının siyasi
tercihinin zaman içinde nasıl bir değişim gösterdiğini tespit etme imkanı buluyoruz.
18 Haziran 2015
Sayfa 82 / 104
İlk olarak kendini devlet memuru olarak tarif eden yüzde 6’lık kesime baktığımızda Ak
Parti’nin ciddi bir oy kaybı yaşadığını görüyoruz. Aylık ölçümler arasındaki radikal
değişimler yüzde 6 gibi ufak bir kümenin içindeki oranlardan bahsetmemizden
kaynaklanıyor. Ancak 2 aylık ortalamalar üzerinden oluşan seyirden genel eğilimi
görmek mümkün oluyor. 12 ay boyunca devlet memurları içinde Ak Parti ve CHP’nin
birbirine yakın seyri son 4 aylık dönemde CHP’nin yükseliş trendine dönüşmüş.
Önemli görülebilecek diğer bir bulgu ise HDP’ye ilişkin. Ağustos’14 itibariyle devlet
memurlarının sadece yüzde 5’i oyunu HDP’ye vereceğini söylemişken, bu oran 10 ay
içinde yüzde 10’un üstüne çıkmıştır.
60
50
Devlet memurları
CHP; 46
40
30
41
37
36
29
Ak Parti; 32
24
20
10
36
44
21
17
MHP; 15
BDP; 5
7
4
28
12
19
35
26
29
32
22
21
16
10
11 15
8
0
HAZ'14
TEM'14
AĞU'14
Devlet memurlarındakine benzer bir seyir özel sektörde memur veya müdür olarak çalıştığını
belirtenler arasında da görülüyor. Seçime 2 ay kala bir zamana kadar Ak Parti ve
CHP’nin beyaz yakalılardan aldığı oy oranı aynı seviyelerdeydi. Ancak, araştırmaların
verilerine göre, son iki ayda CHP’nin oyları yukarı eğilime, Ak Parti oyları ise aşağı
eğilime geçti. Diğer bir deyişle, özel sektör çalışanları içinde kararsızların azalmasıyla
birlikte, CHP oylarını yükseltti.
Beyaz yakalılıar HDP’ye barajı geçirtmemiş.
HDP oyları özel sektör çalışanları arasında da artmış gözüküyorsa da, bu beyaz yakalılar
gurubu arasında HDP hiçbir zaman barajı geçememiş gözüküyor.
60
50
Özel sektör çalışanları
CHP; 46
40
30
35
42
30
20
10
15
MHP; 15
BDP; 3
38
32
Ak Parti; 35
3
44
44
45
34
20
19
6
6
31
37
7
15
18
16
7
24
17
9
0
HAZ'14
TEM'14
AĞU'14
18 Haziran 2015
Sayfa 83 / 104
Toplumun yaklaşık yüzde 6’sını teşkil eden esnaflar arasında da Ak Parti oyunun Erdoğan’ın
Cumhurbaşkanı olduğu Ağustos ayından Aralık ayına kadar radikal bir düşüş
sergilediğini tespit etmek mümkün. Diğer partilerin de esnaflar arasındaki oranları
Aralık ayından itibaren sabit bir doğruda hareket ettiğini görebiliyoruz.
HDP ise yükseliş eğrisi dahilinde son üç aylık dönemde esnaflar arasında barajı geçiyor.
Esnaflar
80
70
60
50
60
Ak Parti; 56
40
46
30
20
26
18
CHP; 16
MHP; 17
10
50
118
17
10
15
816
38
37
20 24
12
43
25
21
12 19
18 22
14
BDP; 9
0
Çalışma durumu açısından ülkemizdeki en büyük küme üçte bir ile ev kadınlarıdır. Toplumun
üçte biri, kadınların ise üçte ikisinin ev kadını olduğunu biliyoruz. Ayrıca, ev
kadınlarının en başından beri Ak Parti’nin seçmen kalesi olduğunu farklı Barometre
raporlarında tekrarlıyoruz. Seçimden sadece bir hafta önce yapılan araştırma
dahilinde bile ev kadınlarının en az yarısı oyunu Ak Parti’den yana kullanacağını
belirtiyordu. Ancak, bu oranın tam bir yıl önce yüzde 70 olduğunu düşününce, ciddi
bir düşüş olduğunu iddia edebiliriz. Diğer yandan, ev kadınları arasında CHP’nin
oyunun 8 puana yakın arttığını görebiliyoruz. HDP ve MHP’nin de ev kadınları gibi
büyük bir kümenin içinde oylarını arttırmış olması dikkate değer. Ev kadınları da,
HDP’yi son 3 içine baraj altından üstüne çıkarmış bir küme olarak dikkat çekiyor.
Ev kadınları
80
70
60
Ak Parti; 67
70
65
59
50
51
57
51
40
30
20
10
CHP; 15
14
7
BDP; 7
7
MHP; 10
0
HAZ'14
TEM'14
AĞU'14
21
19
7
9
6
10
21
11
9
10
25
23
11
12
EKİM'14 KASIM'14 ARALIK'14 OCAK'15 ŞUBAT'15 MART'15 NİSAN'15 MAYIS'15
18 Haziran 2015
12
9
HAZ'15
Sayfa 84 / 104
Ülkede yaşayan yetişkinlerin yaklaşık yüzde 12’si emekli olduğunu belirtiyor. Dolayısıyla hayli
büyük bir demografik kümeden bahsediyoruz. Emekliler içinde de Ak Parti’nin oyu
düşüp, oyu yükselmekte olan CHP ile aynı seviyeye gelmiştir. Yüzde 50’nin üstünde
olan Ak Parti oyu 40 seviyesine inmiş, yüzde 30 olan CHP oyu ise yüzde 40
mertebesine çıkmıştır. Nedeni tam olarak verilerle tespit edememekle birlikte,
CHP’nin emeklilere yönelik vaatlerinin etkili olduğunu düşünebiliriz. Emekliler
arasında, HDP’nin oyu hiçbir zaman yüzde 5’i geçmemiş gözüküyor.
Emekli
60
50
Ak Parti; 54
54
40
30
45
CHP; 29
31
28
48
39
36
42
39
41
36
27
20
16
10
BDP; 5
MHP; 10
11
3
1
15
4
13
4
11
14
4
5 11
0
6.4. Dindarlık Seviyesi
Konda Barometreleri dahilinde her ay ölçümünü yaptığımız dindarlık seviyesinin siyasi tercih
açısından son derece etken bir parametre olduğunu bir önceki parti seçmen profilleri
bölümünde tespit etmiştik. Dindarlık seviyesi arttıkça Ak Parti seçmeni olma
ihtimalinin artıp CHP seçmeni olma ihtimalinin azaldığını doğru kabul ediyoruz. Bu
bağlamda, farklı dindarlık seviyelerinde Ak Parti oyunun nasıl hareket ettiğini
incelememiz gerekiyor.
İnançsızlar içindeki oy tercihlerinin dalgalanmasının esas sebebi, bu kümenin yüzde 3’ten
bile küçük olmasından kaynaklanıyor. Bu kadar ufak bir kümenin içindeki
salınımlardan ziyade genel eğilime göz atmak gerekiyor. Bu ufak küme içinde CHP’nin
oyunun azalıp HDP oyunun artmış olduğunu iddia edebiliriz. Ancak gene de, en fazla
1,5 milyonluk bir kitleden söz ettiğimizi unutmamak gerekiyor.
18 Haziran 2015
Sayfa 85 / 104
İnançsızlar
80
70
60
CHP; 60
60
53
48
50
40
34
40
30
29
41
36
33
28
30
22
BDP; 21
20
10
0
Ak Parti; 8
MHP; 2
10 4
3
3
6
4
7
5
4
9
6
5
3
Kendini ‘dinin gereklerine inanan ama pek yerine getirmeyen biri’ olarak tarif eden inançlılar
kümesi yaklaşık toplumun dörtte birine karşılık geliyor.
'İnançlı'lar
60
50
CHP; 42
46
44
45
49
45
52
40
30
Ak Parti; 33
20
10
MHP; 16
BDP; 7
25
12 17
24
18
9
15
18
20
21
11 17
20
20
11 15
12 17
17
0
Bu küme içinde, 12 ay önce, üçte bir mertebesinde Ak Partili mevcutken bu oran yüzde 17’ye
inmiş durumdadır. Oyunu CHP’ye vereceğini söyleyenlerin oranı ise 10 puan artarak
yarıdan fazlayı aşmıştır. Bu küme de HDP’yi baraj üstüne geçirten gruplardan biridir.
Kendini dindar (dinin gereklerini yerine getirmeye çalışan biri) olarak tarif edenler yüzde 61
mertebesindedir. Dindarların içinde de ülke genelindeki gibi Ak Parti tercih oranı
düşmüştür. Ancak, halen yüzde 60’lık dindarlar kümesinin yarısı seçimden bir hafta
önce Ak Parti’ye oy vereceğini söylemiştir.
18 Haziran 2015
Sayfa 86 / 104
'Dindar'lar
80
70
60
50
63
58
Ak Parti; 58
55
46
52
49
40
30
20
10
CHP; 19
14
BDP; 8
MHP; 14
6 14
17
10
12
15
816
18
11 15
14
22
21
12 15
11 15
0
Dinin tüm gereklerini yerine getiren kişi olarak tanımladığımız sofular içinde dahi Ak Parti
oyunda azalma göze çarpıyor. Ancak, 16 puan düşmüş olsa bile halen, yüzde 12’lik
sofular kümesinin yüzde 60’ı oyunu Ak Parti’den yana kullanacağını belirtiyor.
'Sofu'lar
80
70
Ak Parti; 76
73
60
61
68
66
60
50
40
30
16
20
10
0
CHP; 9
BDP; 4
MHP; 7
HAZ'14
106
12
64
4
TEM'14
AĞU'14
9
8
10
8
12
15
7
15
10
10
10
4
6.5. Etnik Kimlik
KONDA Barometresi kapsamında etnik kimliğe dair sürekli ölçüm yapıyor ve özellikle
Kürtlerin siyasi tercihlerinin yanı sıra algı ve beklentilerini de tespit etmeye çalışıyoruz.
Ancak, 2015 milletvekili seçimlerinde HDP’nin barajı geçip geçmemesi itibariyle son
derece önemli bir rol üstlenecek olması ve diğer yandan HDP’nin temel ve tabanının
Kürt siyasetine dayanması Kürt vatandaşların siyasi tercihini daha da önemli hale
getirdi.
Aşağıdaki grafik 2014 yılının başından itibaren Kürt olduğunu belirten yüzde 14-16
arasındaki seçmenin siyasi tercih seyrini gösteriyor.
18 Haziran 2015
Sayfa 87 / 104
Kürtlerin 1,5 yıllık siyasi tercih seyri
80
67
70
60
50
47
50
40
BDP;
38 49
Ak Parti;
47
0
MHP; 1
2
4
1
62
26
8
25
10
12
22
36
29
25
4
62
34
37
5
61
48
CHP; 11
10
57
43
52
40
30
20
62
58
1
8
6
4
1
1
2
5
4
2
2
2
2
1
Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı olduğu Ağustos’14’e kadar Kürtler arasında Ak Parti ve HDP
(veya öncesinde BDP) Kürtlerden eşit oy alıyordu. Ancak, Demirtaş’ın da
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde baraj sınırı olan yüzde 10’a yakın oy almasıyla Kürtler
arasında Ak Parti ve HDP arasındaki yarık açılmaya başladı. İki parti yüzde 14’lük Kürt
oyunu neredeyse yarı yarıya paylaşırken, HDP yüzde 60’lara çıktı, Ak Parti ise yüzde
20’ler mertebesine indi.
HDP’nin oy potansiyelinin yüzde 80’den fazlasını oluşturan Kürt seçmenlerin oylarının
önümüzdeki seçimlerde ne oranda geri dönüşü olacağını tahmin etmek güç. Ancak,
grafiğe baktığımızda, sadece sandığa yönelik bir tavırdan ziyade genel bir siyasi tavır
değişikliği olduğunu düşünüyoruz.
Sandık tarihi yaklaştıkça ve siyasi rekabet söylemleri kızıştıkça, özellikle Kürtlerin dindarlığı
veya dindar Kürtlerin tercihleri söz konusu edilmeye başladı. Özellikle,
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın doğu illerinde yaptığı açılış konuşmalarında elinde
‘Kürtçe Kur’an’ tutmasıyla tetiklenen tartışmalar dahilinde dindar Kürtlerin siyasi
tercihinin Ak Parti ağırlıklı olacağı konusunda iddialar ortaya atıldı.
Aşağıdaki grafik ise Kürtler arasında kendini yalnız ‘dindar’ veya ‘sofu’ olarak tarif edenlerin
siyasi tercihini gösteriyor. Bu grafik yukarıdakilerden farklı olarak kararsızlar
dağıltılmadan önceki, doğrudan tercih oranlarını göstermektedir.
18 Haziran 2015
Sayfa 88 / 104
3
60
Kendine Dindar ve Sofu diyen Kürtler
50
40
30
20
10
0
Kararsız
Oy kullanmaz
Ak Parti
CHP
MHP
BDP
Seçimden önceki son aylara doğru kararsız oranının azalmasına rağmen Ak Parti’deki düşüş
devam etmiştir. Diğer bir deyişle, dindar Kürtler arasında da Kürtlerin genelindeki gibi
Ak Parti ve HDP arasında ciddi bir yarık oluşmuştur. Onlar arasında da, Ak Parti’nin
oyu düşmüş, HDP’nin oyu artmıştır. Hatta, son aylarda kararlı hale gelen
kararsızlardan Ak Parti hiç pay almadan, dindar Kürtler içindeki oyunu kaybetmeye
devam etmiştir.
6.6. Mezhep
Alevi vatandaşlarımızın toplumun ne kadarlık bir kesimin teşkil ettiğine dair farklı iddialar
ortaya atılabiliyor. Ancak, KONDA’nın farklı ölçeklerde yaptığı araştırmalarda Alevi
nüfusun yetişkin nüfus içindeki oranı yüzde 5-6 seviyelerindedir. Genel siyasi eğilimi
CHP’den yana olan Alevilerin bu seçim öncesinde de beşte dördü oy tercihini CHP’den
yana kullanacağını belirtmiştir. Şubat aylarındaki düşüş eğiliminin karşılığında HDP
oyunun da aynı dönemde az da olsa arttığını görebiliyoruz.
Aleviler
100
90 CHP; 84
80
85
82
83
80
76
76
68
70
83
77
78
10
12
12
11
6
6
6
4
63
60
50
40
30
20
10
0
BDP; 7
Ak Parti; 2
11
11
6
14
13
5
4
7
4
7
18 Haziran 2015
15
6
11
5
Sayfa 89 / 104
Alevilerin içinde de HDP’ye değişen bir yaklaşım olduğunu tespit etmek mümkün. Zira
Alevilerin yoğunluklu yaşadığı Tunceli’de bu seçimde HDP’nin birinci çıkması bu
durumu yeteri kadar teyit ediyor. Dolayısıyla, yukarıdaki grafiğin dikey eksenini biraz
daraltıp yüzde 20 içinde dağılan partilere bakmak gerekiyor.
Aleviler
20
14
15
13
11
10
12
11
10
11
BDP; 7
6
5
7
7
6
4
6
5
4
0
12
11
6
6
4
Ak Parti; 2
Bu grafikte HDP’nin pembe çizgisine bakarsak, genel bir artış eğrisine sahip olduğunu
görüyoruz.
HDP’nin bu artışını yüzde 6’lık bir küme içindeki yüzde 12’lik bir oran olarak görebiliriz.
Ancak, bu raporun farklı bölümlerinde de belirttiğimiz gibi HDP’nin son 8 ayda
arttırdığı oyun Kürtler dışındaki kısmı tüm farklı kümelerin neredeyse hepsinden ufak
oranlarda katkıyla oluşmuş bir fark.
6.7. Haber Takip Edilen Televizyon Kanalı
Haberleri seyretmek için tercih edilen televizyon kanalı, siyasi tercih tarif etmek için sürekli
kullandığımız bir parametre. Özellikle, kutuplaşmanın, bireylerin ötesinde kurumlara
da etki ettiği son yıllarda televizyon kanalı tercihi birçok anlamda çok açıklayıcı
olabiliyor. Ancak, diğer yandan, aşağıdaki grafiklerde görülebileceği gibi televizyon
kanalının yayın politikasına göre seyircilerinin siyasi tercihi de belli oranlarda
değişebiliyor. Bu noktada, bir kanalı seyreden seyircilerin yapılan propaganda türevi
yayınlardan etkilenip fikirlerini mi değiştirdiği, yoksa kişiler kendilerinin siyasi
tercihine paralel yayın yapan televizyon kanallarını mı seyretmeyi tercih etmeye
başladığı konusunda kesin bir yargıya varmak çok zor. Ancak, yaptığımız derin
analizlerin de yardımıyla değişen şeyin seyircilerin fikirleri değil, tercih edilen kanallar
olduğunu iddia edebiliriz.
Televizyon kanalı tercihine göre siyasi tercih seyrini gösterdiğimiz bu grafiklerde kararsız
oranlarını muhafaza ettik. Zira, hangi kanallardan haber takip edenlerin fikirlerinin
hangi noktada kararsızlıktan çıktığını görmek istedik. Ayrıca, eğilim çizgilerini çıkıntı
18 Haziran 2015
Sayfa 90 / 104
noktaları biraz daha törpülememize olanak veren polinom yöntemiyle yaptık.
Neticede bu grafiklerde oranlardan ziyade eğilimler üzerinden analiz yapmak daha
doğru olacaktır.
Kanal D
40
30
20
10
0
Haz.'14
Tem.'14
Ağu.'14
Kararsız
Ekim'14 Kasım'14 Aralık'14 Ocak'15 Şubat'15 Mart'15
Oy kullanmaz
Ak Parti
CHP
Nisan'15 Mayıs'15
MHP
Haz.'15
BDP
Kanal D izleyicisinin genel Barometre verilerine göre Türkiye’nin genel profiline yakın bir
tablo ortaya koyduğunu iddia edebiliriz. Haberleri Kanal D’den izleyenlerin 12 aylık
seyrine baktığımızda özellikle HDP’nin oyunun radikal şekilde arttığını görüyoruz. Son
aylardaki azalan kararsızlardan Ak Parti’ye neredeyse hiç oy gitmeyip, sadece HDP’ye
ve biraz da CHP’ye kanalize olmuş gibi gözüküyor.
ATV izleyicisi ise tam anlamıyla Ak Parti taraftarıdır. Diğer tüm kümelerde azalan Ak Parti oyu
bir tek ATV izleticileri arasında azalmamıştır. ATV’nin geçtiğimiz bir yıl ve belki de daha
fazla süredir yayın politikasının net bir şekilde iktidar ve özellikle Recep Tayyip
Erdoğan yanlısı olduğunu iddia edebiliriz. Zira Ak Parti oyu sabit yüzde 65-70
bandında devam etmiştir.
ATV
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Haz.'14
Tem.'14
Ağu.'14
Kararsız
Ekim'14 Kasım'14 Aralık'14 Ocak'15 Şubat'15 Mart'15 Nisan'15 Mayıs'15 Haz.'15
Oy kullanmaz
Ak Parti
18 Haziran 2015
CHP
MHP
BDP
Sayfa 91 / 104
TRT izleyicilerinin de siyasi tercihi ülke genelinden farklı şekilde, değişmeyen bir iktidar
destekçisi tablosu ortaya koymuştur.
80
TRT
70
60
50
40
30
20
10
0
Haz.'14
Tem.'14
Ağu.'14
Kararsız
Oy kullanmaz
Ak Parti
CHP
MHP
BDP
Yukarıdaki grafiklere baktğımızda, tüm toplumun bileşenleri içinde Ak Parti oyu düşerken bir
tek ATV ve TRT izleyicileri arsında düşmüyor olması, medyanın ve propagandanın
gücünü bir kez daha düşünmemizi gerektiriyor.
Aşağıda grafiği bulunan Fox TV izleyicilerininse geçen yıl net bir şekilde siyasi bir taraf
olduğunu söylemek güç. Sadece, özellikle son 8 aylık dönemde bir nebze daha iktidar
ve başkanlık sistemine karşı bir duruş sergilediğini gözlemleyebiliriz. Aşağıdaki
grafikte de bu iddiayı destekleyen bir tablo ortaya çıkıyor. Haziran 2014’ten itibaren
Fox TV izleyicileri içinde Ak Parti oyu düzenli olarak azalmıştır. Diğer bir deyişle, hem
Fox TV izleyenlerin siyasi tercihi değişmiş, hem de Ak Parti taraftarları Fox TV
seyrettiklerini daha az belirtmeye başlamışlardır.
Fox TV
50
40
30
20
10
0
Haz.'14
Tem.'14
Ağu.'14
Kararsız
Oy kullanmaz
Ak Parti
18 Haziran 2015
CHP
MHP
BDP
Sayfa 92 / 104
Ancak, Fox TV izleyicileri arasında esas yükselişe geçen parti CHP’dir. Kararsızların oranı
seçime doğru azaldıkça HDP oyu ve daha yüksek oranda CHP oyu artmıştır.
En son olarak iki haber kanalı CNNTurk ve NTV izleyicilerinin siyasi tercih profiline bakacağız.
İkisini de tercih edenlerin oranı denek sayısı açısından hayli düşük olduğundan
sadece genel eğilim çizgisini değerlendirmeye almakta fayda var.
CNNTurk
50
40
30
20
10
0
Haz.'14
Tem.'14
Ağu.'14
Kararsız
Oy kullanmaz
Ak Parti
CHP
MHP
BDP
NTV
50
40
30
20
10
0
Haz.'14
Tem.'14
Ağu.'14
Kararsız
Oy kullanmaz
Ak Parti
CHP
MHP
BDP
CNNTurk izleyicileri içinde, kararsızlar azaldıkça ortaya çıkan siyasi tercih değişimi son
derece dikkat çekici. Önceki dönemlerdeki ölçümlere baktığımızda CNNTurk
izleyicisinin Ak Parti karşıtı olduğunu tespti edebiliyorduk. Ağırlıklı olarak CHP
seçmeninden oluşan CNNTurk izleyicisinde CHP’nin yerini net bir şekilde HDP’ye
bırakmış olması son derece dikkat çekici.
NTV izleyicisi içinde de son ayda HDP’ye doğru bir eğilim göze çarpıyor. Ancak, özellikle son
bir senelik dönemde NTV seyircisinin artık, CHP veya Ak Parti seçmeni ağırlıklı
olduğunu iddia etmek mümkün değildir.
18 Haziran 2015
Sayfa 93 / 104
Farklı demografik kümelerde siyasi tercihin zaman içinde nasıl değiştiğini inceledik. Tüm bu
bölümden net bir şekilde ortaya çıkan bulgu Ak Parti’nin tüm kümelerde oy kaybına
uğradığıdır. Bazı kümelerde çok sert, bazı kümelerde ise daha az sert düşüşler
görülmüştür. Dolayısıyla, iktidar partisinin düşüşünü herhangi bir zümre veya grubun
tepkisiyle açıklama mümkün değildir. Ak Parti’nin oylarının düşmediği görünen iki
küme TRT ve ATV izleyenlerdir. Bu iki kanal dışında başka birkaç televizyon kanalını
tercih eden gruplarda da Ak Parti oyu düşmemiştir. Ancak, bu televizyon kanalları da
yayın politikaları daha ziyade iktidar yanlısı olanlardır. Neticede, Ak Parti kendi oyunun
düşmesini sadece propaganda kanalıyla ulaşabildiği kişilerde engelleyebilmiştir.
Siyasi tercih değişimlerinde diğer bir dikkat çekici tablo HDP’ye ait. Ak Parti’nin düşüşü kadar
olmasa da HDP’nin yükselişi de hayli yaygın. Az ya da çok çoğu demografik kümede
HDP’nin yükselen eğrisini görmek mümkün. Ayrıca, çoğu kümede HDP barajı seçimin
birkaç ay öncesinden geçmiş gözüküyor. Bu bölümdeki analizleri bir araya
getirdiğimize bir kez daha toplumsal bir gerçeği idrak ediyoruz. Ne kadar büyük olursa
olsun, sadece bir zümrenin veya bir grubun etkisiyle hiçbir siyasi dinamik değişmiyor.
En azından 7 Haziran seçimlerinde olduğu gibi siyasi tabloyu değiştiremiyor. Değişim
tüm toplum bileşenleriyle birlikteyse oluşabiliyor. Toplum ikiye bölünmüşse bile
sadece bir tarafıyla hiçbir aşama kaydedilemiyor.
18 Haziran 2015
Sayfa 94 / 104
6.8. Kalabalıkların Aklı
Şubat’tan Haziran’a 5 ay boyunca görüştüğümüz kişilere kime oy vereceklerinin yanısıra,
hangi partinin ne kadar oy alacağına dair tahminlerini sorduk. Meclisteki dört partinin
her biri için Haziran’daki seçimde alacakları oy oranıyla ilgili tahminlerini
söylemelerini istedik. Bu soru halkın seçim sonucuyla ilgili ortalamadaki beklentilerini
yansıtmakla kalmıyor, aynı zamanda istatistikteki bir teoriyi sınamaya yardımcı oluyor.
Francis Galton adında İngiliz bir istatistikçi, 1907 yılında Nature dergisinde yayınladığı bir
makalesinde “kalabalıkların aklı” (wisdom of the crowds) adını verdiği durumu
anlatmıştı. Bir şenlikte bir sığırın ağırlığının tahmin edildiği bir yarışmada, yarışmaya
katılan 800 kişinin hiçbiri ağırlığını doğru tahmin edemese de ve bazı tahminler çok
aykırı kaçsa da, bu 800 kişinin tahminlerinin ortalaması alındığında sığırın gerçek
ağırlığına çok yakın bir sayı çıkmıştı. Galton makaleyi yazarken aslında halkın oy
vermeye ehil olmadığını savunma niyetindeydi ve ortalama tahminlerin gerçeğe bu
kadar yakın olması kendisini de şaşırtan bir bulgu oldu.3
Daha sonra bu konuda yapılan çalışmalar, doğru şartlar dahilinde olduğu sürece, herhangi
şahsın veya uzmanın tek başına bilme olasılığı çok düşük olan konularda, bir grup
insanın ortalama fikrinin çok aydınlatıcı olabileceğini gösteriyor. Bir örnekte, kaybolan
bir denizaltı için denizde uzun süre yapılan arama sonuç vermemiş ama uzmanlığı
olan ve olmayan bir grup insanın denizaltına ne olmuş olabileceği, ne hızda ne yöne
gitmiş olabileceğine dair tahminlerin ortalaması sayesinde, denizaltının yeri 200
metrelik sapmayla bilinebilmişti. Kalabalıkların aklına dayalı bu yöntemi, ABD’nin
istihbarat teşkilatı olan CIA de gelecekte dünyada dış politikalarını etkileyebilecek ne
tür olayların ne zaman olabileceğine dair kestirimde bulunarak geleneksel
yöntemlerini desteklemek için kullanıyor. 4
http://galton.org/essays/1900-1911/galton-1907-vox-populi.pdf
http://www.npr.org/blogs/parallels/2014/04/02/297839429/-so-you-think-youre-smarter-than-a-ciaagent?utm_campaign=storyshare&utm_source=share&utm_medium=twitter
3
4
18 Haziran 2015
Sayfa 95 / 104
Ne kadar oy alırlar? Gerçek tahmin oranları
Şubat'15
Ak Parti 49,8
CHP 25,7
MHP 18,0
9,3
Mart'15
Ak Parti 48,3
CHP 26,8
MHP 19,0
9,8
Nisan'15
Ak Parti 46,2
CHP 27,4
19,4
9,97
Mayıs'15
Ak Parti 45,9
CHP 27,8
19,6
10,1
Haziran'15
Ak Parti 44,1
MHP 20,4
HDP
10,8
0
20
CHP 28,5
40
60
80
100
120
Partilerin alacağı oylarla ilgili tahmine gelecek olursak, her bir parti için yüzde 0’dan yüzde
100’e kadar birbirinden oldukça farklı oranlar söylendi. Her bir parti söylenen bu
oranların ortalaması alındığında, yukarıdaki tabloda da görülen oranlar ortaya çıktı.
Kişilerin yüzde 0, 1 veya 95, 100 gibi rasyonel olmayan tahminler yapmalarına karşın
toplamın 100’e çok yakın bir sayı olması kalabalıkların aklı teorisini doğrular
niteliktedir.
Buna göre seçime bir hafta kala yapılan Haziran’15 araştırmasında, halk 7 Haziran
seçiminde Ak Parti’nin ortalamada yüzde 44,1, CHP’nin yüzde 28,5, MHP’nin yüzde
20,4 ve HDP’nin yüzde 10,8 oranında oy alacağını tahmin etti. Bu oranlar, meclis dışı
diğer partilerin dahil edilmemesine rağmen yüzde 104’e toplanıyor. Dolayısıyla
ortalamada çok ince hesaplanmış tahminlerden bahsetmek mümkün değil. Ancak
görüştüğümüz kişilere oranların toplamının yüzde 100’ün altında olması gerektiği
şeklinde bir kısıtlama da konmamıştı.
Kalabalıkların aklı teorisinin öngördüğü gibi, görüşülen kişilerin çok küçük bir kısmı o ayki
araştırmadaki seçim sonucu bulgusuna yakın tahminlerde bulunabilmiş. Örneğin
Şubat araştırmasında görüşülen 2722 kişiden sadece 44 kişi her 4 parti için 2
puanlık yanılmayla tahminlerde bulunabilmiş.
Kalabalıkların aklından doğru tahminler
Aylara göre kalabalık aklını, yani seçim sonucu tahminini gösteren yukarıdaki grafikte ilk
dikkat çeken bulgu, Ak Parti ile ilgili tahmindeki oranın, araştırma bulgularına paralel
şekilde azalırken, HDP’nin de aynı şekilde artmış olması. Dolayısıyla seçmenlerin bir
kısmı Ak Parti’ye desteklerini çekerken, bir bütün olarak seçmenler de bu değişikliği
öngörmüş ve tahminlerine yansıtmışlar.
18 Haziran 2015
Sayfa 96 / 104
Seçim tahminleriyle oy oranları arasındaki ilişkiyi aşağıdaki grafikte daha net şekilde
görebiliyoruz. Oy oranlarının 100’e toplanarak daha anlamlı bir sonuç üretmesi için,
‘kalabalıkların aklı’ olarak tarif ettiğimiz tahmin oranlarında meclis dışındaki diğer
partilerin KONDA bulgusundaki oranı eklenip nihai toplamın 100 olmasına yönelik
ayarlama yapılmıştır Diğer bir deyişle, örneğin Haziran’da dört parti için toplamda
yüzde 104’lük tahmin yapıldığı halde, bu yüzde 104, oyu yüzde 3,8 olan diğer partiler
dışında ilk dört partiye düşen yüzde 96,2’ye tamamlanacak şekilde yeniden
hesapladık.
Partilerin oy oranları
Kalabalıkların aklı
(Kalabalıkların aklı ve KONDA hesabı karşılaştırması)
Şubat'15
45,9
23,7
16,6
Mart'15
44,7
24,7
17,6
9,1 4,2
Nisan'15
43,2
18,2
9,3 3,8
Mayıs'15
42,3
Haziran'15
40,8
25,7
26,4
46,2
22,3
5,6
18,1
9,4
18,9
10,0 3,8
15,3
10,5
4,9
5,6
Mart'15
42,7
26,7
15,1
11,3 4,2
Nisan'15
42,9
26,2
15,1
12,1
3,8
Mayıs'15
40,5
28,7
14,4
11,5
4,9
Haziran'15
41,0
27,8
14,8
12,6
3,8
2015 Genel
Seçim
Sonucu
Konda hesabı
Şubat'15
25,7
8,6
40,7
25,1
%0
16,5
% 50
Ak Parti
CHP
MHP
HDP
13,0
4,8
% 100
Diğer
Bu grafikte de görüldüğü gibi, KONDA bulgusuna göre Ak Parti oyu azalırken, kalabalıkların
aklına göre de oyu azalıyor. Benzer şekilde CHP’deki oy artışı da kalabalıkların aklına
yansımış. HDP ise Şubat ayında beridir barajı geçer görünürken, kalabalıkların aklı
ancak Haziran araştırmasında barajı geçebileceğini öngörmüş. 7 Haziran’daki seçim
sonucuyla karşılaştıracak olursak, kalabalıkların aklı ile Ak Parti’nin oy oranının bir
18 Haziran 2015
Sayfa 97 / 104
hafta kala neredeyse birebir tahmin edilebildiği, CHP ve MHP yüksek tahmin
edilirken, HDP’nin düşük tahmin edildiği görülüyor. Toplumun birçok kesiminin
HDP’nin barajı yüzde 13 gibi bir oranla geçmiş olmasına şaşırmasını, ortalama
beklentinin tam baraj sınırında olmuş olmasıyla açıklamak mümkün.
Siyasi tercihler ve oy oranı tahminlerine bir sonraki sayfada yer alan grafikte olduğu gibi
birlikte baktığımızda beklenebileceği gibi her seçmen grubunun kendi desteklediği
siyasi partiye daha yüksek oranla tahminler verdiğini görüyoruz. Seçmenlerin kendi
partilerinin gerçek oyundan daha yüksek oy almasını beklemeleri gayet olağan bir
durumdur.
Ak Partililer her ne kadar kendi partilerine ortalamada 4 ila 6 puan daha fazla oy
yakıştırmışsalar da, 5 ay içinde bu oy tahminin, genel ortalamaya paralel şekilde
azaldığını net olarak görebiliyoruz.
Gerçek durum ile kendi partisi için verdiği tahmin arasında en büyük fark oluşan seçmen
grubu HDP’liler, en küçük farkla tahmin eden seçmen grubu da MHP’lilerdir. MHP’liler
ayrıca oran tahminlerinde aydan aya en az değişiklik, oynama gören seçmen grubu
olmuş.
Son tahlilde toplumun genelinin ülke siyaseti hakkında ortak bilinçle hareket edip,
meselelere rasyonel yaklaşabildiğini söyleyebiliriz. Seçim yapılması ve gerçek
sonucun ortaya çıkmasıyla birlikte, kalabalık aklı teorisinin işimize yarayıp
yaramadığını değerlendirebiliriz. Diğer bir deyişle, Türkiye’de hanelerde yüzyüze
anket yaparak ve seçimle ilgili tahminler yapılmasını isteyerek seçim sonuçlarının
öngörülüp görülemeyeceğini bir anlamda test etmiş olduğumuz için, teorinin bu
durumda geçerli olup olmadığını inceleyebiliriz. Yukarıdaki grafikte Haziran’15
tahminlerini, Haziran’15 araştırma bulgularını ve seçim sonuçlarını
karşılaştırdığımızda, öncelikle araştırma bulgularının seçim sonuçlarına daha yakın
olduğunu görüyoruz. Ancak tek tek kişilerin çok büyük çoğunluğunun gerçek
durumdan oldukça uzak oy oranları vermelerine rağmen, tahminlerin ortalamada
seçim sonuçlarına bu kadar yakın olması oldukça çarpıcı bir sonuç. Bu yakınlık bu
yöntemin genel olarak seçim sonuçlarını veya benzer oran dağılımlarını öngörmek
için, anket yöntemini destekleyebileceği, hatta belki yöntemin geliştirilmesiyle
alternatif haline gelebileceği konusunda ipucu sağlıyor.
18 Haziran 2015
Sayfa 98 / 104
Ak Partililer
Türkiye
Aylara göre parti seçmenlerinin seçim sonucu tahminleri
Şubat 2015
45,7
23,6
16,6
Mart 2015
44,6
24,6
17,5
9,1
4,2
Nisan 2015
43,2
18,1
9,2
3,8
Mayıs 2015
42,2
Haziran 2015
40,9
21,5
Mart 2015
50,6
22,3
Nisan 2015
48,4
Mayıs 2015
47,9
CHP'liler
MHP'liler
9,3
4,9
18,9
10,0
3,8
15,3
23,3
22,7
46,3
40,4
29,5
Mart 2015
39,2
31,0
7,3
5,6
15,7
7,2 4,2
16,7
7,8 3,8
16,4
24,0
Şubat 2015
5,6
18,0
26,5
50,3
8,1
17,6
8,3
16,0
8,4
17,4
4,9
3,8
5,6
8,2
4,2
9,0
3,8
Nisan 2015
36,8
Mayıs 2015
36,3
31,2
18,9
8,7
4,9
Haziran 2015
35,3
32,3
18,8
9,8
3,8
31,7
18,7
Şubat 2015
39,5
Mart 2015
40,3
23,4
25,2
6,8 4,2
Nisan 2015
39,1
24,4
24,3
8,3
3,8
Mayıs 2015
39,0
24,8
23,8
7,4
4,9
Haziran 2015
37,9
Şubat 2015
HDP'liler
25,5
Şubat 2015
Haziran 2015
Kararsızlar
25,7
8,6
23,4
24,3
25,2
41,4
Mart 2015
39,5
Nisan 2015
40,9
7,2
25,0
20,9
8,1
14,0
20,8
18,1
12,8
23,3
Mayıs 2015
39,3
23,0
Haziran 2015
38,6
24,6
4,2
16,6
14,6
18,2
16,4
3,8
5,6
22,6
15,3
5,6
3,8
4,9
16,7
3,8
Şubat 2015
45,3
Mart 2015
44,3
24,5
18,3
8,7
4,2
Nisan 2015
43,8
26,0
17,6
8,8
3,8
Mayıs 2015
43,1
Haziran 2015
24,5
24,8
40,4
0
10
20
16,8
26,3
30
Ak Parti
40
CHP
MHP
50
HDP
18 Haziran 2015
60
70
7,8
5,6
17,9
9,3
4,9
19,0
10,5
3,8
80
90
100
Diğer
Sayfa 99 / 104
7.
ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ
7.1. Seçmen Profili İçin Kullanılan Örneklem
Bu raporun Seçmenlerin Demografik Profili bölümü için, saha araştırması 2-3 Mayıs
tarihlerinde yapılan Mayıs’15 Barometresi araştırmasının, saha araştırması 23-24
Mayıs tarihlerinde yapılmış olan ve kendi kaynaklarımızla karşılayarak
raporlamadığımız bir araştırmanın ve saha araştırması 30-31 Mayıs tarihlerinde
yapılan Haziran’15 Barometresi araştırmasının verileri birleştirilmiştir. Bu sayede
9803 kişiden oluşan bir örneklemle toplumdaki küçük demografik grupların dahi
siyasi tercihleri hakkında sağlıklı bilgi sunulabilmektedir. Bu araştırmalar, KONDA
Barometresi aboneleri için, KONDA Araştırma ve Danışmanlık A.Ş. tarafından
gerçekleştirilmiştir.
Örneklemler, ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) verilerine dayalı mahalle ve köylerin
nüfus büyüklükleri ve eğitim seviyeleri verileri ile 12 Haziran 2011 genel seçimlerinin
mahalle ve köy sonuçları katmanlandırılarak hazırlanmıştır.
Yerleşim yerleri önce kır/kent/metropol olarak ayrıştırılmış ve 12 bölge esas alınarak
örneklem tespit edilmiştir.
Örneklem
Araştırma
2-3 Mayıs
23-24 Mayıs
30-31 Mayıs
Toplam
Gidilen il
27
30
30
30
Gidilen ilçe
109
131
126
211
Gidilen mahalle/köy
154
197
200
516
Görüşülen denek
2691
3569
3543
9803
Üç araştırmanın siyasi tercih ve demografi bulguları, araştırmaların yapıldığı dönem boyunca
seçmen tercihlerinde büyük değişim olmadığını ve verilerin birleştirilebileceğini
göstermektedir.
18 Haziran 2015
Sayfa 100 / 104
Görüşülen deneklerin bölgelere ve yerleşim yerleri türüne göre dağılımı aşağıdaki tablodadır.
Kır
1
Anketin yapıldığı bölge
İstanbul
2
Batı Marmara
2,1
3,1
3
Ege
4,0
5,7
5,2
14,8
4
Doğu Marmara
1,5
2,9
5,2
9,6
5
Batı Anadolu
,5
9,0
9,5
6
Akdeniz
3,5
3,0
6,0
12,5
7
Orta Anadolu
1,5
2,0
1,5
5,0
8
Batı Karadeniz
2,5
3,8
6,3
9
Doğu Karadeniz
1,5
1,7
3,2
10
Kuzeydoğu Anadolu
1,1
,4
1,5
11
Ortadoğu Anadolu
1,4
3,1
4,5
12
Güneydoğu Anadolu
2,2
3,5
3,2
8,9
21,8
29,2
49,0
100,0
Toplam
Kent
18 Haziran 2015
Metropol
Toplam
18,9
18,9
5,2
Sayfa 101 / 104
8.
TERİMLER SÖZLÜĞÜ
Bulgular, araştırmaların saha çalışmalarında görüşülen kişilerle yüz yüze yapılan anketlerde
sorulan sorulara dayandırılmaktadır. Bazı sorular ve cevap seçenekleri sonrasında
kısaltılarak veya basitleştirilerek, raporda gündelik dilde kullanılan terimlerle ifade
edilmektedir. Örneğin kendini ne kadar dindar gördüğüne dair soruya cevaben
“İnançlı ama dinin gereklerini pek yerine getiremeyen biri” için, raporda kısaca
“inançlı” ifadesi kullanılmaktadır. Bu bölüm terimlerle ilgili açıklamaya ihtiyaç
duyanlar için hazırlanmıştır. İlk tabloda terimler ve açıklamaları, daha sonraki
tablolarda bu terimlerin kaynağı olan soru ve cevap metinleri yer almaktadır.
Terim
Alevi Müslüman:
Alt orta sınıf:
Alt sınıf:
Arap:
Açıklama
Kendi din / mezhebini Alevi Müslüman olarak tanımlayan kişi
Kişi başı geliri ortadaki yüzde 60’lık kesimde olan ama
otomobili olmayan kesim
Kişi başı geliri en düşük olan yüzde 20’lik kesim
İdeolojik:
Kendi etnik kökenini Arap olan tanımlayan kişi
Kendisi veya erkekse eşinin başörtüsü ile örtündüğünü
belirten kişi
Kendisi veya erkekse eşinin çarşafla örtündüğünü belirten
kişi
Dinin gereklerini yerine getirmeye çalışan dindar biri
Kendi hayat tarzını dindar muhafazakâr olarak tanımlayan
kişi
Kendi hayat tarzını geleneksel muhafazakâr olarak
tanımlayan kişi
Siyasi görüşüme en yakın parti o, diyen kişi
İnançlı:
İnançlı ama dinin gereklerini pek yerine getiremeyen biri
İnançsız:
Dinin gereklerine pek inanmayan biri
Nüfusun 4000'in üstünde olan yerleşim yerleri (idari
tanımdan farklıdır)
Nüfusun 4000'in altında olan yerleşim yerleri (idari tanımdan
farklıdır)
Kendi etnik kökenini Kürt olan tanımlayan kişi
Başörtülü:
Çarşaf:
Dindar:
Dindar muhafazakâr:
Geleneksel muhafazakâr:
Kent:
Kır:
Kürt:
Liderci:
Modern:
Liderine, başkanına güveniyorum, beğeniyorum, diyen kişi
Nüfusu en yüksek 15 şehrin bütünleşik şehir merkezi
sınırlarındaki yerleşim yerleri (idari tanımdan farklıdır)
Kendi hayat tarzını modern olarak tanımlayan kişi
Örtünmeyenler:
Kendisi veya erkekse eşinin örtünmediğini belirten kişi
Partisiz:
Bu partilerden hiçbirisi beni temsil etmiyor, diyen kişi
Metropol:
18 Haziran 2015
Sayfa 102 / 104
Sofu:
Son Dakikacı:
Sünni Müslüman:
Taraftar:
Türbanlı:
Türk:
Üst sınıf:
Yeni orta sınıf:
Zaza:
Dinin tüm gereklerini tam yerine getiren dindar biri
Seçim dönemlerinde partilerin çalışmalarına bakarak karar
veriyorum, diyen kişi
Kendi din / mezhebini Sünni Müslüman olarak tanımlayan
kişi
Ben / biz hep o partiye oy veririm, diyen kişi
Kendisi veya erkekse eşinin türbanla örtündüğünü belirten
kişi
Kendi etnik kökenini Türk olan tanımlayan kişi
Kişi başı geliri en yüksek olan yüzde 20’lik kesim
Kişi başı geliri ortadaki yüzde 60’lık kesimde olan ve
otomobili olan kesim
Kendi etnik kökenini Zaza olan tanımlayan kişi
8.1. Terimlerin Kaynağı Olan Soru ve Veriler
Kendinizi, hayat tarzı bakımından aşağıda sayacağım üç gruptan hangisinde sayarsınız?
Modern
Dindar muhafazakâr
Eşiniz veya siz, sokağa çıkarken başınızı örtüyor musunuz? Nasıl örtüyorsunuz?
Örtünmüyor
Başörtüsü
Türban
Çarşaf
Görüşülen kişi bekâr erkek
Hepimiz Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıyız, ama değişik etnik kökenlerden olabiliriz; Siz
kendinizi, kimliğinizi ne olarak biliyorsunuz veya hissediyorsunuz?
Türk
Kürt
Zaza
Arap
Diğer
Kendinizi ait hissettiğiniz dininiz ve mezhebiniz nedir?
18 Haziran 2015
Sayfa 103 / 104
Sünni Müslüman
Alevi Müslüman
Diğer
Dindarlık açısından kendinizi aşağıda okuyacaklarımdan hangisiyle tarif edersiniz?
Dinin gereklerine pek inanmayan biri
İnançlı ama dinin gereklerini pek yerine getiremeyen biri
Dinin gereklerini yerine getirmeye çalışan dindar biri
Dinin tüm gereklerini tam yerine getiren dindar biri
Genel olarak sandıktaki oy tercihinizi sayacağım sebeplerden hangisi etkiliyor, hangisi
belirliyor?
Ben/biz hep o partiye oy veririz.
Siyasi görüşüme en yakın parti o.
Liderine, başkanına güveniyorum, beğeniyorum.
Bu partilerden hiçbirisi beni temsil etmiyor.
Seçim döneminde partilerin çalışmalarına bakarak karar veriyorum.
Toplam
Yerleşim Kodu (Örneklemden gelen veri)
Kır
Kent
Metropol
Ekonomik sınıflar (Hanedeki kişi sayısı, hane geliri ve otomobil sahipliği kullanılarak
hesaplanıyor)
Alt sınıf
Alt orta sınıf
Yeni orta sınıf
Üst sınıf
18 Haziran 2015
Sayfa 104 / 104

7 Haziran - Araştırma Yönetim Sistemi v2.0

Transcription

Similar documents

2009, Sayfa: 13-30 ISSN: 1302-3284