Diyarbakır-2011 - TC ÇEVRE ve ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI

Transcription

DİYARBAKIR VALİLİĞİ
ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ
DİYARBAKIR
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
2011
HAZIRLAYANLAR
M.Fesih YAŞAR
ÇED, İzin ve Denetim Şube Müdürü
Beyza ÖZCAN
Peyzaj Mimarı
Sedat KARAHANLI
Kimyager
Nurtaç KARATAŞ
Çevre Mühendisi
Diyarbakır Valiliği
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Tel:0-412-237 14 06
Faks:0-412-237 14 00
Web: www.csb.gov.tr/iller/diyarbakir/
İÇİNDEKİLER
KONULAR
İçindekiler
Tablo dizini
Harita Dizini
A. COĞRAFİ KAPSAM
A.1.Giriş
A.2. İl ve İlçe Sınırlar
A.3. İlin Coğrafi Durumu
A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu
A.5. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi
A.5.1 Metomorfizma ve Magnetizma
A.5.2 Tektonik ve Paleocoğrafya
B. DOĞAL KAYNAKLAR
B.1. Enerji Kaynakları
B.1.1. Güneş
B.1.2. Su Enerjisi
B.1.3. Kömür
B.1.4. Doğal Gaz
B.1.5. Rüzgar
B.1.6. Biyomas
B.1.7 Petrol
B.1.8. Jeotermal Sahalar
B.2. Flora ve Fauna
B.2.1 Ormanlar
B.2.2. Çayır ve Mera
B.2.3. Sulak Alanlar
B.2.4. Endemik Bitkiler
B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar
B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiat Koruma
Alanları
B.3. Toprak
B.4. Su Kaynakları
B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar
B.4.2. Yer Altı Su Kaynakları
B.4.3 Akarsular
B.4.4. Göller ve Göletler
B.5. Mineral Kaynaklar
B.5.1 Sanayi Madenleri
B.5.1.1. Endüstriyel Hammaddeler
B.5.2. Metalik Madenler
B.5.3. Enerji Madenleri
B.5.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler
C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM)
C.1. İklim ve Hava
C.1.1 Doğal Değişkenler
C.1.1.1. Rüzgar
C.1.1.2. Basınç
C.1.1.3. Nem
SAYFA
1
1
2
3
4
5
5
6
6
7
8
8
8
9
9
9
9
9
10
10
10
10
10
11
13
14
19
19
22
22
22
23
24
24
24
25
25
25
26
27
C.1.1.4. Sıcaklık
C.1.1.5. Yağışlar
C.1.1.6. Seller
C.1.1.7. Kuraklık
C.1.1.8. Mikroklima
C.1.2. Yapay Etmenler
C.1.2.1 Plansız Kentleşme
C.1.2.2 Yeşil Alanların Azalması
C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar
C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar
C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyon
C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları
C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman
C.2.2. Partikül Madde Emisyonları
C.2.3. Karbonmonoksit
C.2.4. Nitrojen Oksitler (NOX)
C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları
C.3. Atmosferik Kirlilik
C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkisi
C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri
C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri
C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkileri
C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri
C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri
C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri
C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri
C.4.2. Yapay Çevreye Etkisi
D.SU
D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı
D.1.1 Yer altı Suları
D.1.2. Akarsular
D.1.3. Göller,Göletler ve Rezervuarlar
D.1.4. Denizler
D.2. Doğal Enerji ve Drenaj Sistemleri
D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri
D.3.1. Yer altı Suları ve Kirlilik
D.3.2. Akarsularda Kirlilik
D.3.3. Göller,Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik
D.4. Su ve Kıyı Yönetimi Strateji ve Politikalar
D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri
E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI
E.1. Genel Toprak Yapısı
E.1.1. Toprak Bünyesi
E.1.2. Diyarbakır İli Toprağına Ait Özellikler
E.2. Toprak Kirliliği
E.3. Arazi
E.3.1. Arazi Varlığı
E.3.1.1. Arazi Sınıfları
E.3.1.2. Arazi Kullanım Durumu
28
29
32
32
32
32
32
32
33
33
33
34
34
34
34
34
35
35
35
35
35
35
35
35
35
35
39
37
37
37
38
39
39
39
39
40
42
44
45
47
47
47
48
49
49
49
49
E.3.2. Arazi Problemleri
F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER
F.1. Ekosistem Tipleri
F.1.1. Ormanlar
F.1.1.1 Ormanların Ekolojik Yapısı
F.1.1.2. İlin Orman Envanteri
F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları
F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları
F.1.2. Çayır ve Meralar
F.2. Flora
F.2.1. Türler ve Populasyonları
F.3. Fauna
F.3.1. Habitat ve Toplulukları
F.3.2. Türler ve Populasyonu
F.4. Hassas Yöreler
F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar
F.4.1.1 Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma
Alanları
F.4.1.2. Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme
Alanları
F.4.1.3. Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanları
önemli Kiliseler, camiler, türbeler, medreseler, hanlar
52
F.4.1.4. Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları
F.4.1.5. Sulak Alanlar
F.4.1.6. Hassas Kirlenme Bölgeleri
F.4.1.7. Özel Çevre Koruma Bölgeleri
F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu’na Göre Koruma Altına Alınan
Alanlar
F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan
Yerler
F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen
Alanlar
F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması
Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar
F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar
F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak
Yürürlüğe Giren “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği’’nde Belirtilen
Alanlar (17 Mayıs 2005 tarihinde revize edilerek yürürlüğe giren Sulak
Alanların Korunması Yönetmeliği)
F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca
Korunması Gerekli Alanlar
F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak
Yürürlüğe Giren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını
Koruma Sözleşmesi” (BERN Sözleşmesi) Uyarınca
F.4.2.3. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete’de
Yayımlanarak Yürürlü_e Giren “Özellikle Su Kuşları
Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak
Alanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi)
Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar
F.4.3. Korunması Gereken Alanlar
84
84
86
86
86
58
58
58
59
59
59
60
61
62
65
65
72
83
83
83
83
83
86
86
86
86
86
87
87
87
87
F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak
Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen
Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik
Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.)
F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan,
Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II,
III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II.
Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı
F.4.3.3. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları
F.4.3.4. Bilimsel Araştırmalar için önem arz eden ve / veya Nesli Tehlikeye
Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz için Endemik olan Türlerin
Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biosfer Rezervi, Biotoplar, Biogenetik Rezerv
Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların
Bulunduğu Alanlar
F.4.3.5. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda
Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal
Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak
Üzere Ayrılan Alanlar
G.TURİZM
G.1.Yörenin Turistik Değerleri
G1.1.Yörenin Doğal Değerleri
G.1.1.1.Konumu, Fiziksel Özellikleri
G.1.2. Kültürel Değerler
G.2.Turizm Çeşitleri
G.3.Turistik Altyapı
G.4.Turist Sayısı
G.5.Turizm Ekonomisi
G.6.Turizm Çevre İlişkisi
H.TARIM VE HAYVANCILIK
H.1.Genel Tarımsal Yapı
H.2.Tarımsal Üretim
H.2.1. Bitkisel Üretim
H.2.1.1.Tarla Bitkileri
H.2.1.1.1.Buğdaygiller
H.2.1.1.2.Yem Bitkileri
H.2.1.1.3.Endüstriyel Bitkiler
H.2.1.1.4.Süs Bitkileri
H.2.1.2. Bahçe Bitkileri
H.2.1.2.1.Meyve Üretimi
H.2.1.2.2.Sebze Üretimi
H.2.2. Hayvansal Üretim
H.2.2.1.Büyükbaş Hayvancılık
H.2.2.2.Küçükbaş Hayvancılık
H.2.2.4.Su Ürünleri
H.2.2.5.Kürk Hayvancılığı
H.2.2.6.Arıcılık ve İpekböceği Yetiştiriciliği
H.2.2.7.Kanatlı Hayvancılık
H.3.Organik Tarım
H.4.Tarımsal İşletmeler
H.4.1.Kamu İşletmeleri
H.4.2. Özel İşletmeler
87
87
87
87
88
89
89
89
90
100
100
104
104
105
106
109
109
109
112
113
113
114
114
114
115
116
118
120
121
124
124
125
126
126
126
127
H.5.Tarımsal Faaliyetler
H.5.1.Pestisit Kullanımı
H.5.2. Gübre Kullanımı
I.MADENCİLİK
127
127
127
I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler
I.1.1.Sanayi Madenleri
I.1.2.Metalik Madenler
I.1.3.Enerji Madenleri
I.1.4.Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler
I.2.Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri
I.3.Cevher Zenginleştirme
I.4.Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri
I.5.Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla
Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları
J.ENERJİ
J.1.Kaynaklarına Göre Enerjilerin Sınıflandırılması
J.1.1.Birincil Enerji Kaynakları
J.1.1.1.Güneş Enerjisi
J.1.1.2.Rüzgar Enerjisi
J.1.1.3.Su Enerjisi
J.1.1.4.Biyogaz Enerjisi
J.1.1.5.Biyomas Enerjisi
J.1.1.6.Odun
J.1.1.7.Kömür
J.1.1.8.Petrol
J.1.1.9.Jeotermal Enerji
J.1.1.10.Doğalgaz Enerjisi
J.1.2.İkincil Enerji Kaynakları
J.1.2.1.Termik Enerji
J.1.2.2.Hidrolik Enerji
J.1.2.3.Nükleer Enerji
J.2.Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı
K.SANAYİ VE TEKNOLOJİ
K.1.İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçim Süreçleri ve Bunu Etkileyen
Etmenler
K.2.Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması
K.3.Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı
K.4.Sanayi Gruplarına Göre İş Yeri Sayıları Ve istihdam Durumu
K.5.Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı
K.6.Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler
K.6.1.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği
K.6.2.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği
K.6.3.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği
K.6.4.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği
K.6.5.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar
K.7.Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı
L.ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME
L.1.Altyapı
L.1.1.Su Sistemi
130
130
131
133
133
134
135
135
136
137
137
137
137
137
140
140
140
140
142
142
142
142
151
151
151
152
143
145
145
145
146
146
146
146
146
146
147
147
148
148
L.1.2.Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi
L.1.3.Yeşil Alanlar
L.1.4.Elektrik İletim Hatları
L.2.Ulaşım
L.2.1.Karayolları
L.2.1.1.Karayolları Genel
L.2.1.2.Ulaşım Planlaması
L.2.1.3.Toplu Taşım Sistemleri
L.2.1.4 Kent içi Yollar
L.2.1.5 Araç Sayıları
L.2.2. Demiryolları
L.2.2.1.Kullanılan Raylı Sistemler
L.2.4. Havayolları
L.3. Haberleşme
L.4. İlin imar Durumu
L.5. İldeki Baz istasyonları Sayısı
M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS
M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama
M.1.1. Kentsel Alanlar
M.1.1.1.Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri
M.1.1.2.Kentsel Büyüme Deseni
M.1.1.3.Planlı Kentsel Gelişme Alanları
M.1.1.4.Kentsel Alanlarda Yoğunluk
M.1.1.5.Kentsel Yenileme Alanları
M.1.1.6.Endüstri Alanlarda Yer Seçimi
M.1.1.7.Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar
M.1.2. Kırsal Alanlar
M.1.2.1.Kırsal Yerleşme Deseni
M.1.2.2.Arazi Mülkiyeti
M.2.Altyapı
M.3.Binalar ve Yapı Çeşitleri
M.3.1. Kamu Binaları
M.3.2.Okullar
M.3.3.Hastaneler ve Sağlık Tesisleri
M.3.4.Sosyal ve Kültürel Tesisler
M.3.5.Endüstriyel Yapılar
M.3.6.Göçer ve Hareketli Barınaklar
M.3.7.Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar
M.3.8.Bürolar ve Dükkanlar
M.3.9.Kırsal Alanda Yapılaşma
M.3.10.Yerel Mimari Özellikler
M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel
materyaller
M.4.Sosyo-Ekonomik Yapı
M.4.1.Göçler
M.4.2.Göçebe İşçiler ( Mevsimlik )
M.4.3.Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı
M.4.4.Konut Yapım Süreçleri
M.4.5.Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri
M.5.Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri
152
154
156
157
157
157
158
158
158
158
159
159
159
159
160
160
162
162
162
163
163
164
165
166
166
167
167
169
174
174
175
178
180
181
182
182
182
182
183
184
184
184
184
185
185
185
188
200
M.5.1.Binalarda Ses İzolasyonu
M.5.2.Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan
Gürültü Zonları
M.5.3.Ticari ve Endüstriyel Gürültü
M.5.4.Kentsel Atıklar
M.5.5.Binalarda Isı Yalıtımı
M.6.Nüfus
M.6.1.Nüfusun Yıllara Göre Değişimi
M.6.2.Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre
Dağılımı
M.6.3.Nüfus Değişim Oranı
M.6.4.Yer Değiştirme Olayları
M.6.5.Turizm ve Seyahat
M.6.6.İşsizlik
N.ATIKLAR
N.1.Evsel Katı Atıklar
N.2.Tehlikeli ve Zararlı Atıklar
N.3.Özel Atıklar
N.3.1.Tıbbi Atıklar
N.3.2.Atık Yağlar
N.3.3.Pil ve Aküler
N.3.4.Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller
N.3.5.Tarama Çamurları
N.3.6.Elektrik ve Elektronik Atıklar
N.3.7.Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar
N.4.Diğer Atıklar
N.4.1. Radyoaktif Atıklar
N.4.2. Hayvan Kadavraları
N.4.3. Mezbaha Atıkları
N.5. Atık Yönetimi
N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu
N.7.Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transfer
istasyonları
N.8.Atıkların Bertaraf Yöntemleri
N.8.1. Katı Atıkların Depolanması
N.8.2. Atıkların Yakılması
N.8.3. Kompost
N.9.Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi
N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri
O.GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM
O.1.Gürültü
O.1.1.Gürültü Kaynakları
O.1.1.1.Trafik Gürültüsü
O.1.1.2.Endüstri Gürültüsü
O.1.1.3.İnşaat Gürültüsü
O.1.1.4.Eğlence Yerlerinde Gürültüsü
O.1.1.5.Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler
O.1.2. Çevreye Olan Etkileri
O.1.2.1. Fiziksel Çevreye Olan Etkileri
O.1.2.2. Sosyal Çevreye Olan Etkileri
200
201
189
189
189
189
189
190
191
197
197
197
199
207
207
207
211
211
211
211
211
212
212
212
212
212
212
212
212
213
213
213
213
213
214
215
215
216
216
218
218
218
219
219
219
O.1.3. İnsanlar Üzerine Olan Etkileri
O.1.3.1.Fiziksel Etkileri
O.1.3.2.Fizyolojik Etkileri
O.1.3.3.Psikolojik Etkileri
O.1.3.4.Performans Etkileri
O.2.Titreşim
P.AFETLER
P.1.Afet Olayları
P.1.1. Depremler
P.1.2.Heyelan ve Çığlar
P.1.3. Seller
P.1.4. Orman ve Otlak Yangınları
P.1.5 Fırtınalar
P.2.Afetler ve Sağlık Zararları
P.2.1. Radyoaktif Maddeler
P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar
P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli Maddeler
P.3.Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri
P.3.1. Sivil Savunma Birimleri
P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri
219
219
219
219
219
220
P.3.5.Tehlikeli ve zararlı Maddelerin Sınırlar arası
Taşınımı için Alınan Tedbirler
R.SAĞLIK VE ÇEVRE
R.1Temel Sağlık Hizmetleri
R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı
R.1.2. Çevre Sağlığı Hizmetleri
R.1.2.1.İçme ve Kullanma Sularının Sağlık Durumu
R.2. Bulaşıcı hastalıklar ile ilgili Çalışmalar
S.ÇEVRE EĞİTİMİ
S.1.Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile ilgili Faaliyetleri
S.2.Çevre ile ilgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri
S.2.1. Çevre Dernekleri
T.ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA
T.1.Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi
T.2.Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak
Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi
T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Taşıma
Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması
T.4.Çevrenin insan-Psikososyal ihtiyaçlarıyla Uyumunun
Sağlanması
T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması
KAYNAKLAR
226
TABLOLAR
Ortalama Güneşlenme Süresi
b.1
221
222
222
222
223
223
235
223
223
223
223
223
224
227
227
230
230
244
237
237
238
239
240
241
241
241
243
SAYFA
6
b.2
b.3
b.4
b.5
b.6
b.7
b.8
b.9
c.1
c.2
c.3
c.4
c.5
c.6
d.1
d.2
d.3
d.4
d.5
d.6
d.7
d.8
e.1
e.2
e.3
e.4
e.5
e.6
e.7
e.8
e.9
f.1
f.2
f.3
f.4
f.5
Ortalama Güneşlenme Şiddeti
Petrol Üretim Miktarı
Toprak Gruplarına Göre Arazi Sınıfları
Kuyu ve Kaynak Suları Bilgileri
Gözeli Havzasına Ait Debi Verileri
Yapılan Akım Ölçümleri
Devamlı Ölçüm Yapılan Akarsu ve Kaynaklar
Petrol Üretim Envanteri
Diyarbakır ve İlçelerinin Uzun Yıllar Aylık Ortalama Nispi
Nem Ortalaması
Diyarbakır ve İlçelerinin Uzun Yıllar Sıcaklık Ortalaması
40 yıllık Diyarbakır Meteorolojik Parametrelerin Türkiye
Geneli ile Kıyaslaması
Diyarbakır ve İlçelerinin Uzun Yıllar Yağış Ortalaması
Yıllık Yağışın Mevsimlere göre Dağılımı
2011 Yılında İlimiz SO2 ve PM Ortalamaları, En Düşük ve En
Yüksek SO2,PM Değerleri Ve KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün
Sayısı
Devegeçidi ve Göksu Barajları İle Gözegöl Göletine Ait
Su Kotları
Dicle Nehri Suyunda Bazı Ağır Metal Tayinleri
Devegeçidi Barajı Dip savağından Alınan Su Numuneleri
Analiz Sonuçları
Dicle Baraj Aksından Alınan Su Numuneleri Analiz
Sonuçları
Devegeçidi Barajı-Dipsavak Analiz Sonuçları
Dicle Baraj Aksı Analiz Sonuçları
Devegeçidi Barajı-Dipsavak Örnekleme Noktasında Bazı
Parametrelerin % 90 Olasılık Değerleri ile Bunlara
Karşılık Gelen Kalite Sınıfları
Dicle Baraj Aksı için Bazı Parametrelerin % 90 Olasılık
Değerleri ile Bunlara Karşılık Gelen Kalite Sınıfları
Diyarbakır Topraklarına Ait pH, Tuz, Organik Madde,
Kireç Analiz Sonuçları
Dicle Nehri Suyu ile Sulanan Topraklarda Cu, Zn ve Ni
Konsantrasyonu Karşılaştırması
Diyarbakır İli Arazi Kabiliyet Sınıfları Dağılımı
Arazi Kullanımı
Diyarbakır İli Topraklarının Eğim – Taş Kayalılıkları
İlimizde Erozyonlardan Etkilenen Alanların Havza
Bazında Dağılımı
Diyarbakır İlinde Toprak Sınıflarına Göre Erozyona
Uğrayan Topraklar
2010 yılı Korunan Ağaçlandırma Sahaları
Hatıra Ormanları
Diyarbakır İli Çayır, Mera, Orman Varlığı
Sulak Alanlar ve Etrafında Bulunan Bitki Toplulukları
Ağaçlar, Çalılar ve Otsu Bitkiler
GAP Bölgesi’nde İşletmeye Açılmış Olan Baraj Gölleri
DSİ Genel Müdürlüğünce GAP Rezervuarlarında
Uygulanan Balıklandırma Çalışmaları
6
9
13
16
18
19
21
24
27
28
28
29
31
34
37
40
42
42
42
43
44
44
47
48
47
48
49
50
50
51
51
60
61
61
85
85
g.1
g.2
g.3
g.4
g.5
g.6
h.1
h.2
h.3
h.4
h.5
h.6
h.7
h.8
h.9
h.10
h.11
h.12
h.13
h.14
h.15
h.16
h.17
h.18
h.19
h.20
h.21
h.22
h.23
h.24
h.25
h.26
h.27
h.28
ı.1
ı.2
j.1
k.1
k.1.2
k.1.3
k.1.4
k.1.5
I.1
Diyarbakır İlinde Kutlanan Festivaller Ve Diğer Özel Günler
Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesislerimiz
Turizm İşletme Ve Yatırım Belgeli Yeme –İçme Tesislerimiz
İlimizde Mevcut Seyahat Acenteleri
Mahalli idarelerce Belgelendirilen Konaklama Tesislerimiz
İlimizi Ziyaret Eden Yerli ve Yabancı Turistlerin Turizm
Sezonunda Bıraktıkları Döviz Miktarı
Arazi Dağılımı
GAP’ta Tarımsal Sulama
İlimizdeki GAP Kapsamındaki Sulama Alanları
Toplam Tarım Alanının Sulama Durumu
Diyarbakır İlinde Önde Gelen Ürünlerde Üretim Miktarları
İlimizde Üretimi Yapılan Tarla Ürünleri
Diyarbakır İli Tarım Arazileri Dağılımı
Diyarbakır İlinde Hububat Üretim Miktarı
Diyarbakır İli 2011 Yılı Yem Bitkileri Üretiminin Dağılımı
Diyarbakır İli 2011 Yılı Endüstri Bitkileri Üretiminin
Dağılımı
İlimizde Üretimi Yapılan Meyveler
İlimizde Üretimi Yapılan Sebzeler
Diyarbakır İli İlçeler Bazında Sebze Üretim Alanları
Genel Hayvan Varlığı
Yıllara Göre Hayvan Varlığı Karşılaştırması
2011 Yılı İlimiz Hayvan Varlığı
İlimizde Büyükbaş Hayvan Varlığı
İlimizde Yetiştirilen Büyükbaş Hayvan Türleri
İlimizde Elde Edilen Hayvansal Ürünler
İlimizde Küçükbaş Hayvan Varlığı
İlimizde Küçükbaş Hayvancılıktan Elde Edilen Hayvansal
Ürünler
Diyarbakır İl Sınırları içerisinde Yer Alan Rezervuar Alanları
Diyarbakır İlinde Yıllara Göre Yapılmış Balıklandırma
Çalışmaları (Sazan-Adet)
Diyarbakır Arıcılık Ve Ürünleri İstatistiği
İlimizde Arıcılık ve ipekböcekçiliğinden Elde Edilen
Hayvansal Ürünler
2011 Yılı İlimizde Kanatlı Hayvan Varlığı
İlimizde Kanatlı Hayvancılıktan Elde Edilen Hayvansal
Ürünler
Diyarbakır İlinde Ortalama Yıllık Tüketilen Gübre Miktarı
Diyarbakır İlinin Maden Potansiyeli
Hakkında “ÇED Gerekli Değildir” Kararı verilen Maden
Kanununa Tabi işletmelerin Sayısal Verileri
2011 Yılı Abone Gruplarına Göre KWH Satışı
İlimizde Organize Sanayi Bölgesi Yatırımları
İlimizin Genel Sanayi Durumu
Küçük Sanayi Siteleri
Sanayi Tesislerinin Sektörel Bazda İlçelere Göre Dağılımı
Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu
Atıksu Arıtma Tesisi Dizayn Verileri
99
100
101
101
105
108
106
107
108
108
109
110
111
112
113
114
115
115
116
116
117
117
118
118
119
120
120
122
123
124
125
125
125
128
129
134
142
143
144
144
145
145
154
I.2
I.3
I.4
I.5
I.6
I.7
I.8
Atıksu Arıtma Tesisi Çıkışında Beklenen Değerler
Yeşil Alanların Kent İçindeki Dağılımı
380 Kilovoltluk Enerji İletim Hatları
154 Kilovoltluk Enerji İletim Hatları
Diyarbakır’ın Bazı İllere Olan Uzaklığı
İl Merkezinin İlçelere Uzaklığı
2011 Yılı İtibarıyla Tescilli Araçlara Ait İstatistik Formu
154
155
156
156
157
157
158
(motorlu)
I.9
I.10
m.1
m.2
m.3
m.4
m.5
m.6
m.7
m.8
m.9
m.10
m.11
m.12
m.13
m.14
m.15
m.16
m.17
m.18
m.19
m.20
m.21
m.22
m.23
m.24
m.25
m.26
m.27
m.28
n.1
n.2
n.3
n.4
n.5
2011 Yılı Aralık Ayı İtibarıyla Tescilli Araçlara Ait
İstatistik Formu (motorsuz)
İldeki Baz İstasyonları Sayısı
Diyarbakır Merkez Kentsel Arazi Kullanımı
Kentsel Nüfusun İlk Kademe Belediyelerine Göre Dağılımı
Planlama Alanındaki Arazilerin Tarımsal Potansiyeli
Tarım Dışı Kullanıma İzin Verilen Alanlar
Kamuya Ait Araziler
Kamu Arazilerinin Bölgelere Göre Dağılımı
Büyükşehir Belediyesi ve İlk Kademe Belediyelerinin
Arazi Kullanımı
Kamu Arazilerinin Belediyelere Göre Dağılımı
Kamu Arazilerinin Ortalama Parsel Büyüklükleri
Eğitim Kademelerine göre Okul, Öğrenci ve Öğretmen Sayısı
2000 Yılı İtibariyle Diyarbakır İli ve İlçelerinde Yataklı
Tedavi Kurumlarının Durumu
Diğer Sağlık Kuruluşlarının Dağılımı
Diyarbakır Kenti - Sağlık Tesisleri
Tiyatrolar
Tescilli Yapılar
Diyarbakır Kenti, İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri
Nazım İmar Planına Göre Yerleşim Alanları Yoğunluk
ve Nüfus Dağılımı
Nüfusun Belediyelere Göre Dağılımı
İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yıllık Nüfus Artışı
Hızı
Nüfus Yoğunlukları
Diyarbakır Kanalizasyon ve Yağmursuyu Master
Planına Göre Tahmini Nüfus Artışları
Diyarbakır İlinin Yıllık Nüfus Artış Hızları
İlimizin Nüfus Projeksiyonu
Kentsel Bölge Nüfus Tahmini
Kırsal Bölge Nüfus Tahmini
Kentsel ve Kırsal Bölge Toplamı Nüfus Tahmini
İlk kademe Belediyeleri’nin Nüfus Projeksiyonları
(Sonuç Tablosu)
İş ve İşçi Bulma Kurumu’na Yapılan Başvurular ve İstihdam
Diyarbakır’da Üretilen Çöpün Özellikleri ve Bileşenleri
Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Diyarbakır Büyükşehir
Belediyesi)
Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Ergani İlçe Belediyesi)
Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Çüngüş İlçe Belediyesi)
Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Eğil İlçe Belediyesi)
158
161
164
165
168
169
170
170
171
173
173
179
180
180
180
181
181
182
187
188
189
191
193
193
194
194
195
195
196
197
199
199
200
200
201
n.6
n.7
n.8
n.9
n.10
n.11
n.12
n.13
n.14
n.15
n.16
n.17
n.18
o.1
o.2
o.3
o.4
o.5
p.1
r.1
r.2
r.3
r.4
r.5
r.6
r.7
r.8
r.9
Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Lice İlçe Belediyesi)
Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Çınar İlçe Belediyesi)
Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Dicle İlçe Belediyesi)
Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Kulp İlçe Belediyesi)
Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Silvan İlçe Belediyesi)
Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Bismil İlçe Belediyesi)
Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Kocaköy İlçe Belediyesi)
Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Çarıklı Belde Belediyesi)
Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Bağıvar Belde Belediyesi)
Diyarbakır Kent Merkezi Katı Atık Analiz Sonuçları
Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Katı Atık Boşaltım
Yerinde Yapılan Katı Atık Analiz Sonuçları, % Değerleri
ve Toplam Katı Atık İçindeki Varsayımsal Miktarı
N.V. Turkse Perenco Atık Envanteri
Tıbbi Atık Üreten Kurum ve Kuruluşlara Ait Atık Miktarları
2011 İtibarıyla Tescilli Araçlara Ait İstatistik Formu
(Motorlu)
2011 Aralık Ayı İtibarıyla Tescilli Araçlara Ait
İstatistik Formu (Motorsuz)
Endüstri Tesisleri İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri
İç Ortam Gürültü Seviyesi Sınır Değerleri
İlimiz Merkezinde Faaliyet gösteren İşletmelere Ait
Ölçümlerden Elde Edilen Sonuçlar
Yapımı Devam Eden Afet Konutları Listesi
Diyarbakır İlinde İlçelere Göre Sağlık Kurumlarının
Dağılımı
İlimizde Etkin Aile Planlamaları Yöntemi Kullanımının
Yıllara Dağılımı
2011 Yılı Su Numune Analiz İstatistiği
2011 Yılı Bakiye Klor Analiz İstatistiği
Diyarbakır İllinde En Sık Görülen Bulaşıcı Hastalıklar
İlimizde Görülen Zoonoz Hastalıklar
Aşılama Oranlarının Yıllara Göre Dağılımı
UAG Çalışmaları
İlimizde Faaliyet Gösteren Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan
Özel Sağlık Kuruluşları
HARİTALAR
Diyarbakır İli İl ve İlçe Sınırları
a.1
Diyarbakır İli Yükselti Haritası
a.2
Kamu Kuruluş Alanları
m.2
201
202
202
203
203
204
204
205
205
205
206
207
207-208
216
216
216
217
218
225
227
227
230
230
232
232
233
233
234-236
SAYFA
2
3
177
A. COĞRAFİ KAPSAM
A.1. Giriş :
Diyarbakır ili, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin orta kısmında, El-Cezire de denilen
Mezopotamya’nın kuzey batısındadır. Doğudan Batman, Muş; güneyden Mardin; batıdan
Şanlıurfa, Adıyaman, Malatya; kuzeyden Elazığ ve Bingöl illeriyle çevrilmiştir.
Diyarbakır’ın tarihi M.Ö. 5000 yıllarına uzandığı bilinmektedir. İnsanların
göçebelikten yerleşik hayata geçtikleri ve kent uygarlığının ilk temelleri atıldığı “Neolitik
Dönem” den başlamak üzere teknolojinin yaşam biçimi içerisinde yerine aldığı tarihsel
süreçte, birçok ilklerin tanıklığını yapan bir kenttir.
Yüzyıllar boyunca 26 medeniyete beşiklik etmiş olan Diyarbakır’da her devrin ayrı bir
izini görmek mümkündür. M.Ö. 300 Yıllarında Hurriler döneminden başlayarak Osmanlılara
kadar uzanan yoğun bir tarihi olan Diyarbakır’da yaşayanlar kendi kültür ve medeniyetleriyle
şehri güzelleştirmişlerdir.
Diyarbakır M.Ö. 14. yüzyıldan günümüze kadar Amidi, Amida, Augusta, Karaamid,
Karakale, Karacakale, Hamid, Karahamid, Diyarbekir ve Diyarbakır isimleri ile anılmıştır.
Rekor yoğunluğu ile Çin Seddi’nden sonra dünyada birinci gelen Diyarbakır surları
şehri çepeçevre sarmaktadır. Dünyada eşi olmayan yüksek ve büyük burçları günümüzde
koruma altına alınmıştır. Üzerindeki taş işçiliği ve motiflerin zenginliği ile göz dolduran
surlar 4 büyük yapı ile geçit vermekte ve şehir tüm saldırılardan bu sayede korunmaktadır.
Belirli bir mimari üslubun ürünü olan çok sayıdaki tarihi eserlerin böylesin topluca bir alanda
görüldüğü yerlerden biridir. Akkoyunlulardan kalan Dört Ayaklı Minare, Anadolu’nun en
eski Camii olan Ulu Camii, Anadolu’nun İlk Türk Üniversitesi olan Mesudiye Medresesi İlk
anda görülmesi gereken eserlerdendir.
A.2. İl ve İlçe Sınırları:
Diyarbakır İli doğudan Batman il merkezi, Beşiri, Kozluk, Sason, Hasankeyf ve
Gerçüş, Muş İl Merkezi, Hasköy; Şanlıurfa’nın Siverek, Viranşehir; Adıyaman’ın Gerger;
Malatya’nın Pötürge, Doğanyol; kuzeyden Elazığ’ın Solhan İlçeleriyle sınırlandırılmıştır.
Diyarbakır İli’nin İlçeleri sırasıyla şöyledir; Bismil, Çermik, Çınar, Çüngüş, Dicle,
Eğil, Ergani, Hani, Hazro, Kocaköy, Kulp, Lice ve Silvan’dır.
1
İl ve İlçe sınırlarının gösterimi Harita a.1. de verilmiştir.
Kaynak: Diyarbakır İmar Planı Araştırması - 1991
A.3. İlin Coğrafi Durumu :
Diyarbakır İli Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, 37 derece 30 dakika ve 38 derece 43
dakika kuzey enlemleriyle, 40 derece 37 dakika ve 41 derece 20 dakika doğu boylamları
arasında yer almaktadır. Yüz ölçümü 15.355 Km2 ’dir. İl merkezinin denizden yüksekliği 670
m’dir. 2007 ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) veri tabanına göre ilin toplam
nüfusu 1.460.714 olup, bunun 855.389’u İl ve İlçe Merkezlerinde, 605.325’i bucak ve
köylerde yaşamaktadır. İl topraklarının % 45 ‘i sürüme elverişlidir. Toprakların % 95 ’i ise
tarıma elverişli nitelik taşımaktadır. % 37 ‘sini dağların kapladığı il alanında ovaların payı %
31 dolaylarındadır.
Diyarbakır çevre il ve ilçelere devlet karayolları ile bağlanmış durumdadır.
Türkiye’nin nüfus bakımından gelişmiş kentlerden bir olan Diyarbakır, Güneydoğu Anadolu
Torosların güneyinde kalmaktadır. Dicle Irmağı ile Güneydoğu Toroslar arasında uzanan
geniş alana Diyarbakır havzası denir. Bu bölümün güneyinde ise orta yükseklikteki dağlardan
oluşan Mardin yükseltisi yer alır. Kuzeybatı Güney doğrultusunda uzanan Karacadağ
yükseltisi, Diyarbakır Havzasıyla batıdaki Şanlıurfa yaylasını birbirinden ayırır. Sönmüş bir
Volkan olan Karacadağ 1.954 m. yüksekliği ile yörenin en yüksek noktasıdır. Bölgenin batı
sınırını Fırat Nehri oluşturur. Doğuda yer alan Ambar ve Göksu Çayları Dicle Nehrine karışır.
Batısında Şanlıurfa, Güneydoğusunda Mardin kuzey batısında Elazığ ve doğusunda
Batman illeri bulunan Diyarbakır’da karasal iklim gözlenir. Gündüz ile gece arasında belirgin
sıcaklık farkları yaşanır. Doğal bitki örtüsü ve Orman alanları gelişmemiştir. Daha çok
makilik ve çalılık alanları gözlenmektedir.
2
A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu
Diyarbakır ve çevresinde ana Jeomorfolojik birimler; Plato alanları, aşınım yüzeyleri,
ova ve vadi tabanı ile bu birimler arasında yer alan geçiş zonu olmak üzere dört gruba ayrılır.
Plato Alanları :
Dicle Nehri’nin batısında yer alır. Volkan yaşlarına göre farklı eğimler gösterir. Eski
volkanizma üzerinden topoğrafya aşınmadan dolayı düz olup, yer yer akarsularla ayrılmıştır.
Çıkış bacaları düzleşmiştir. Yeni volkanizma üzerinde kraterler volkan konileri belirgin olup,
eğimleri fazladır.
Aşınım Yüzeyleri :
Dicle Nehri’nin batısında Pliyosen yaşlı yeniköy formasyonu üzerinde yer yer
akarsularla yarılmış, uzayabilen geniş düzlüklerdir.
Vadi Tabanı Taşkın Alanı :
Dicle Nehri boyunca menderesli yataklar, akarsu sekileri, bum odaları, eski nehir
yatakları, kopuk menderesler, kulaklar, taban dolgusu biçiminde oluşmuştur.
Geçiş Zonu :
Plato alanı ve aşınım yüzeyleriyle Dicle nehri taşkın alanı arasında yer alan, yer ter az
eğimli yamaçlar, dik yamaçlar aşınım ve birikim glasileri ile akarsu ağızlarında yelpazeler
şeklinde gözlenir.
Diyarbakır ilinin yükselti haritası harita a.2’de gösterilmiştir.
Diyarbakır İmar Planı
Araştırması - 1991
3
A.5. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi
İnceleme alanında Jeolojik birimler otokton ve allokton olmak üzere iki kısımda
incelenir. Diyarbakır ilinin jeolojik durumu ‘Ekler’ bölümünde harita a.3.’de verilmiştir.
a)Otokton Birimler
Midyat Grubu :
İsmini Mardin ‘in Midyat İlçesinden almıştır. Alton üste doğu Gercüş Formasyonu ve
Gaziantep Formasyonu olmak üzere ikiye ayrılır. Alt Eosen yaşlı Gercüş Formasyonu kırmızı,
pembe, mor renkli konglomera, kumtaşı, çamurtaşı ile temsil edilir. Tane boyutu 1-3 cm’den
oluşan çakıl Eosen yaşlı Gaziantep formasyonu bulunur. Killi-kumlu, tebeşirli kireç
taşlarından oluşan birim kirli beyaz, krem renk tonuna sahiptir. Bal fasilli ve karstik yapılara
sahiptir.
Fırat Formasyonu :
Alt Miyosen yaşlı formasyon daha çok pembe, krem renkli sert kristalize kireç
taşlarından oluşur. Resifal kireçtaşı litolojisinde olan birim, bol alg-mercan ve kavkılıdır.
Taban kısımlarında yerel olarak çakıllı kireçtaşı seviyesi gözlenir.
Lice Formasyonu :
İnceleme alanında çok geniş alanlar kaplayan birim, Alt Miyosen yaşındadır. Kumlu,
Killi ve kireçtaşı bantları içermektedir. Kalınlığı 1000 m2 ye kadar varan istifle fosil
gözlenmektedir.
Şelmo Formasyonu :
Üst Miyosen yaşlı formasyon tutturulmamış çakıltaşı, kiltaşı ardalanmasından oluşur.
Bol çapraz tabakalı olan birim, gri- beyaz renklidir.
b) Allokton Birimler
Karadut Karmaşığı :
Kretase yaşlı Karadut formasyonu krem, kirli beyaz gri renkli kumtaşı, kiltaşı
ortalamasından oluşur. Yer ter Dört yumrulu kumlu kireçtaşı tabakaları da mevcuttur.
Tanelerde derecelenme ve çimentolaşma mevcuttur.
Koçali Karmaşığı :
Juro-alt kretese yaşlı Koçali Karmaşığı olarak adlandırılanlar, birim serpantinit, gabro,
bozalt tüt ve piroklastlardan oluşur. Genelde yeşil renk tonlarına sahiptir. Kalınlığı 300 m.
civarındadır.
Çüngüş Formasyonu :
Eosen-Alt Miyosen yaşlı formasyonun litolofisi kumtaşı-kiltaşı ardalaşmasından
oluşur. Gri, krem renginde karbonat çimentolu olup, ince katmanlıdır. Tabaka duruşları kısa
mesafede sıkça değişmektedir. Kil taşlarının yoğun olduğu kısımların topografyası fazlaca
düzleşmiştir.
4
Pötürge Metomorfitleri :
Adını Malatya’nın Pötürge ilçesinde alan birim gnays, şilt litolojisindedir.
Metamorfiklerin tepe kısımlarında kristalize beyaz mermerler bulunun. Krem, bej renk
tonlarına sahip üstü geniş alanlara yayılmıştır.
A.5.1. Metemorfizma ve Mağmatizma:
İlimizde gerçekleşen volkanik oluşumlar yaklaşık 10.000 km2 ’lik bir alana yayılan
volkanikler bazalt litolojisinde olup, yer yer piroklastikler şeklinde çıkış yerleri hakimdir. Ana
çıkış yerleri K-G açılma çatlağı şeklinde olan Karacadağ civarıdır. Bu bazaltlar orta
miyosenden itibaren Arap plakası ile Anadolu plakasının çarpışması sırasında sıkışma sonucu
kuvver dinyelemesine bağlı olarak polisen K-G yönlü impaktejen türlü riftlerden monta
yükselimi vasıtasıyla meydana gelen kıtasel plato bazaltlarıdır. Bunları oluşturan ana mağma,
üst montonun kısmı ergimesi sonucu meydana gelmiştir.
Kuzey kısımlarda ise bitli, metomortizlerinin devamı olan pötürge metomortikleri
bulunur. Oldukça kıvrımlı, ezilmiş, kayak topluluğuna sahip bu metomortikler bol kıvrım ve
olaylara sahiptir.
A.5.2. Tektonik ve Paleocografya
İlimizde gerçekleşen tektonik faaliyetler; Jeolojik süreç içinde çalışma alanımız ve
yakın çevresi önemli tektonik olaylara maruz kalmıştır. Bunun sonucu olarak pek çok
tektonik yapı gelmiştir. Gelişen bu yapılar Anadolu levhası ile Arabistan levhalarının üst
kretose’den günümüze değil birbirleriyle olan karşılıklı hareketlerin sonucudur. Çalışma alanı
geneli Güneydoğu Anadolu kurum kuşağı içerisinde yer alır. Kuzey alanlarda Güneydoğu
Anadolu bindirme kuşağına yaklaşıldığından tektonik yapılarda artış gözlenir. Bölgede en
önemli kurumlanma olayı, orta-üst miyosen döneminde Arap ve Anadolu levhalarının
çarpışmaya başlaması sonucu meydana gelmiştir. Bu kıvrımlanma sonucu, yaşlı yaşlı birimler
ile üste gelen genç birimler hep birlikte kıvrımlanmış ve bölgenin bugünkü kıvrımlı
topoğrafyası meydana gelmiştir.
İlimizde ve çevresinde özellikle tortul kayaçlar içinde çok sayıda fosil tespit edilmiştir.
Örnek olarak numulit assilina, miogypsina, alveolina gibi fosiller gösterilebilir.
SONUÇ:
Kentin gelişim yönü; doğuda kentin bulunduğu platodan 100 metre aşağıdaki Dicle
Nehri vadisinden dolayı bu yönde doğal bir eşikle sınırlanmış durumdadır. Ayrıca kuzeybatı
ve batı yönünün zemin sağlamlığı ve diğer kentsel oluşum eşiklerinden dolayı kent kuzeybatı
ve batı yönlerinde gelişim göstermektedir.
KAYNAKLAR:
1. Çevre Durum Raporu, Diyarbakır, 2010
2. MTA Bölge Müdürlüğü, Diyarbakır ve Çevresinin Mühendislik Jeoloji Haritası
5
B. DOĞAL KAYNAKLAR
B.1. Enerji Kaynakları
B.1.1. Güneş:
Bütün dünya ülkelerinde görülen enerji sorunlarına karşı dünyanın gözleri ‘Temiz
enerjiye’ dönmüştür. Dünyanın tropik ve yarı tropik bölgeleri bol güneşli olup güneş
enerjisinde tam ve ekonomik olarak yararlanabilecek ülkeleri içine almaktadır. Daha açık bir
anlatımla havanın 200 ve hatta 300 günden çok açık olduğu yani güneşli olduğu bölgelerde
güneş enerjisinden ekonomik olarak yararlanılabilmektedir. (Yıllık 200 saati geçen yörelerde)
Dünyamızın 45’kuzey ve 45’güney enlem kuşakları arasında bulunan “Güneş komeii” adı
verilen bölgeler, en çok güneş alan yerler arasındadır. Türkiye’de bu kuşak içinde yer
almaktadır. Bu nedenle, dünyanın en çok güneş enerjisi potansiyeline sahip olan ülkelerinden
birisidir. Ülkemizde cm2 ’ye bir saatte düşen güneş enerjisinin yıllık ortalama değeri, 40 kalori
civarındadır. Ayrıca ortalama olarak 2.610 saat olup, maksimum ve minimum süreler
Temmuz (362h) ve Aralık (98h) aylarında gerçekleşmektedir.
Aylık Ortalama Açık Gün Sayısı
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
7,4
6,8
7,1
6,3
9,8
19,1
23,8
24,7
22,3
14,0
10,2
6,9
13,2
İlimizde 1980 ila 2011 yılları arasında ortalama yıllık 155 gün hava açık geçmektedir.
2011 yılında ise açık gün sayısı 174 dür. Uzun yıllar verisine göre Diyarbakır’da 1999 yılında
218 açık gün sayısı ile en açık yıl denilebilir.
Bilimsel olarak, yıllık güneşlenmenin 2.000 saati geçtiği bütün yörelerde güneş
enerjisiyle çalışan aygıtlar ekonomik sayılırlar. Teorik olarak yılda, Türkiye’nin tüm yüzeyine
isabet eden güneş enerjisi miktarı 1,2 x 1011 ton taş kömürüne eşit olduğunu hesaplanmıştır.
İlimizde Meteoroloji Bölge Müdürlüğü tarafından ölçümler uzun yıllar ve 2010 yılına
ait aylık ortalama güneşleme süresi ve güneşlenme şiddeti değerleri tablolarda görülmektedir.
2010 yılında toplam güneşlenme süresi 2784.8 saattir.
Tablo –b.1.AYLIK ORTALAMA GÜNEŞLENME SÜRESİ (Saat)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
3,9
4,8
5,6
7,0
9,7
12,2
12,4
9,9
7,4
5,4
3,8
7,8
11,7
2011 yılı Aylık Ortalama Güneşlenme Süresi (Saat)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
2,7
3,2
5,6
8,2
9,4
10,8
12,0
9,3
6,9
6,9
5,3
7,6
11,2
Tablo –b.2.AYLIK ORTALAMA GÜNEŞLENME ŞİDDETİ (Cal/ Cm2)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
184,6
259,3
362,4
457,1
568,3
649,8
634,7
481,4
338,2
225,7
162,5
407,7
567,8
2011 yılı Aylık Ortalama Güneşlenme Şiddeti (Cal/Cm2)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
203,0
271,2
509,6
716,4
893,7
966,3
1032,6 930,2
702,0
495,4
395,1
261,7
614,8
6
İlimiz 2011 yılında ortalama günlük 7,6 (7 Saat 36 dk) saat güneşleme süresi ve 614,8
cal/m gün güneş ışınım şiddeti ölçülmüş olup güneş enerjisi bakımından en şanslı İllerden
biri olmasına rağmen, güneş enerjisinden en az yararlanan illerdendir.
2
Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılan ölçümlere göre;
İlimizin, en fazla Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül aylarında güneş ışığına maruz
kaldığı ve güneş ışınlarının şiddetli olduğu tespit edilmiştir.
B.1.2. Su Enerjisi:
Nehirler ve akarsular, su toplama havzalarında biriktirilerek barajlar oluşturulmakta ve
elektrik enerjisi üretilmektedir. Suyun bu şekilde elektrik enerjisine dönüştürülmesi düşük
maliyetli, yüksek verimlidir.
Su enerji açısından büyük önem arz eden ve DSİ 10. Bölge Müdürlüğü etüt
programında yer alan ileri yıllarda ele alınacak olan projeler :
Barajlar :
Diyarbakır’da bitmiş, inşaat halinde ve proje aşamasında olan birçok baraj ve gölet
mevcuttur. İlin geniş tarım alanlarını sulamaya yönelik göletlerin yapımında son yıllarda
büyük gelişmeler sağlanmıştır.
1-Karakaya Barajı ve HES Tesisleri:
Diyarbakır ili Çüngüş ilçesi sınırlarında olan Karakaya barajı 1987 yılında işletmeye
açılmıştır. Enerji üretmek amacıyla inşa edilen baraj, beton kemer tipindedir. Temelden
yüksekliği 173 m gövde hacmi 2 hm3, toplam göl hacmi 9580 hm3 olan baraj, yılda 7354
GWh elektrik üretmektedir.
2-Devegeçidi Barajı:
Kaya dolgu tipi ile yapılan Devegeçidi barajı 1972 yılında işletmeye açılmıştır.
Diyarbakır ili sınırlarında olan baraj 106.000 ha cazibeli sulama amacıyla inşa edilmiştir.
Halen 5800 ha net alanı sulamaktadır.
3-Yukarı Dicle Projesi Çınar-Göksu ve Tesisleri İnşaatı:
Diyarbakır ili Çınar ilçesine 5 km mesafede Diyarbakır-Mardin ili Devlet Karayolu
üzerindeki Göksu Köprüsünün 700 m mansabında Göksu Çayı üzerinde 657 m talveg kotunda
bulunmaktadır. Kil çekirdekli kaya dolgu tipinde, temelden yüksekliği 52 m olarak inşa edilen
baraj ile Göksu çayının sağ ve sol sahilinde bulunan tarıma elverişli arazilerden 3.582 ha arazi
sulanmaktadır.
1- Kralkızı-Dicle Projesi:
a) Kralkızı barajı ve HES tesisleri inşaatı. Diyarbakır’a 81 km mesafede olan Kralkızı
Barajı Diyarbakır il sınırları içinde Dicle Nehrinin ana kollarından olan Maden Çayı üzerinde;
Dicle ilçesinin 6 km güney batısında 707 m talveg kotunda kaya dolgu tipinde, temelden
yüksekliği 126 m olan barajın göl hacmi 1919.6 hm3 ve maksimum göl alanı 57.7 km2 dir.
b) Dicle Barajı ve HES İnşaatı. Diyarbakır ili sınırları içerisinde Eğil ilçesinin 7 km
güneydoğusunda Dicle nehrinin ana kollarından olan Maden ve Dibni Çaylarının birleştiği
Dicle Nehri’nin meydana getirdiği mevkiinden 800 m ve Kralkızı Barajı aksının 22 km
menbasında, 640 talveg kotunda inşa edilmiştir.
7
İçme suyu + sulama+enerji amaçlı baraj Kralkızı Barajı ve Devegeçidi Barajları ile
ortak olarak çalışmaktadır. Baraj eksenel kil, çakıl çekirdekli, kaya dolgu tipinde temelden
yüksekliği 87 m olan Dicle barajının göl hacmi 1 250 hm3 ve göl alanı 24 km2 dir. Dicle
Barajından alınacak su ile Dicle Nehrinin sağ sahilinde bulunan Ergani, Diyarbakır merkez,
Çınar ve Mardin-Savur ovaları sulanacaktır. Dicle sağ sahil ovalarından 54.279 ha cazibe,
75.880 ha da pompajla olmak üzere toplam 130.159 ha arazi sulanacaktır. Ayrıca santral
2x55=110 MW gücünde olup, yılda 298 milyon KW elektrik enerjisi üretilecektir. Diyarbakır
İline 1.etapta 3 m3/s olmak üzere toplam 6 m3/s içme suyu temin edilecektir.
B.1.3. Kömür :
Kömür yanabilen fosil bir yakıttır. İlimizde Silvan – Hazro İlçelerinde 1.800.000 ton
(mümkün) linyit kömürü mevcuttur. Günümüzde mevcut olan kömür kaynaklar tekniğine
uygun olarak işletilip, değerlendirilmemiştir.
B.1.4. Doğal Gaz :
Temiz bir yakıt olan ve hava kirliliğinin azaltılmasına olumlu katkı yapacağı
düşünülerek doğalgaz kullanımı yaygınlaşmaya başlamıştır. İlimiz Kocaköy – katin sahasında
doğal gaz rezervi mevcuttur. Rezerv miktarı açısından herhangi bir resmi araştırma
yapılmamış olup sözkonusu rezerv özel sektör tarafından elektrik üretiminde
kullanılmaktadır. Malatya-Diyarbakır-Adıyaman’dan geçecek olan doğalgaz hattının
döşenmesi devam etmekte olup proje tamamlandıktan sonra doğalgaz enerjisi İlimizde
konutlarda ve sanayi tesislerinde kullanılacaktır.
B.1.5. Rüzgar:
Rüzgârlar, sıcaklık farkları ile alçak ve yüksek basınçların yer değiştirmesiyle oluşur.
Rüzgâr enerjisinden yel değirmenleri ile elektrik enerjisi üretilebilmektedir. Rüzgâr enerjisi
kirlilik yaratmayan, yenilenebilir bir enerjidir.
AYLIK ORTALAMA RÜZGAR YÖNÜ VE HIZI (m/s)
Ocak
1,8
Şubat
2,1
Mart
2,2
Nisan
2,1
Mayıs
2,2
Haziran Temmuz
Ağustos
3,0
2,6
2,9
Eylül
2,3
Ekim
1,8
Kasım
1,6
Aralık
1,6
Yıllık
2,2
Diyarbakır İli 1970–2011 yıllarına ait ortalama rüzgâr hızı 2,2 m/sn olarak ölçülmüş
olup hali hazırda rüzgâr enerjisinden faydalanılmamaktadır.
B.1.6. Biyomas ( Biyogaz, Odun, Tezek ):
Biyogaz; gübre, bitkisel atık ve benzeri organik atıkların oksijensiz ortamda fermante
olması sonucu meydana gelen yanıcı bir gazdır. İlimizde biyogaz denilen enerjiden
yararlanılmamaktadır.
Biyomas; bitkisel ürünlerin, hayvan ve ortam atıklarının, şehir ve endüstri artıklarının
çevirimi yoluyla enerji elde etme metodudur. İlimizde Kırsal kesimlerde yaşayanlar tarafından
ısınma dönemlerinde hayvan gübresi çok yaygın kullanılmaktadır.
8
B.1.7. Petrol:
İlimiz sınırları içersinde zengin petrol rezervleri mevcuttur. Kocaköy-Katin, BismilKastel, Eğil-Sarıcak ve Merkeze bağlı Baykan, Kurkan Şahaban sahalarında mevcut petrol
rezervleri TPAO ve özel sektör tarafından işletilmektedir. Petrol üretimine ait bilgiler tabloda
verilmiştir.
Tablo b.3. Petrol Üretim Miktarı
Firma Adı
Günlük Petrol Üretimi
(Su+Petrol) Varil
Ayrıştırılan Petrol Miktarı
Varil
Ayrıştırılan Su Miktarı
Varil
15.430
1.860
13.670
114.000
16.000
TPAO
N.V. TURKSE
140.000
PERENCO
KAYNAK: MTA Bölge Müdürlüğü, Envanter Çalışmaları
B.1.8. Jeotermal Sahalar:
Çermik Kaplıcası:
Diyarbakır Çermik ilçesine 3 km. mesafede Hamambaşı mevkiindedir. Kaplıca
suyunun; debisi 6.66 L/s, sıcaklığı 48.5 c, kükürtlü hidrojen, kokulu kükürt çözeltisi bırakan
renksiz sulardır. Radyoaktivitesi 10 Eman, katı unsurun miktarı 845.9 mg/L, serbest gaz 670.1
mg/L, erimiş unsur miktarı 1516 mg/L’dir. Çermik Kaplıcası suları hipotermal – sodyumlu –
bikarbonatlı, klorürlü sular sınıfına girer.
B.2. Flora ve Fauna
B.2.1. Ormanlar:
Diyarbakır’ın il genelindeki orman alanın genel alana oranı %24.3 ‘tür. Bu ülke
genelindeki arzulanan %25 orana çok yakındır. Ancak yöremizde var olan ormanlar
çoğunlukla bozuk karakter taşıyan ormanlar olduğundan rehabilitasyon zarureti vardır.
Orman yapısı, ağırlıklı olarak mazı meşesi adı verilen türden oluşmaktadır. Yüksek
kesimlerde aşırı soğuklara dayanıklı ardıçlar ön plana geçer.
Diyarbakır Orman İşletme Müdürlüğünün saha döküm verileri şöyledir:
Normal Koru
: -Bozuk Koru
: -Normal Baltalık
: 71.609 Ha.
Bozuk Baltalık
: 269.998 Ha.
Açıklık Alan
: 1.123.366 Ha.
Genel Alan
: 1.464.973 Ha.
İl ormanlarında normal koruluk yoktur. Meşe dışında, ormanların ana ağaç yapısını,
ardıç, karaçam, söğüt, çınar, ceviz, kavak ve menengiç gibi türler oluşturmaktadır.
Diyarbakır ilinde orman funda olarak kullanılan arazilerin toplam alanı 384.662
hektardır. Bunun % 0,2’si düz % 1,7’si hatit % 18,1 ‘i orta, % 79,3 ‘i dik eğime sahip olup, %
1,3 ‘ü orta, % 4,9 ‘u sığ, % 93,6 ‘sı toprak derinliğine sahiptir. Bağ-Bahçe arazilerinin toplam
yüz ölçümü 28,705 hektardır. (Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü )
B.2.2. Çayır ve Mera:
9
İlimiz Çayır ve mera varlığı 381642 hektardır. Arazinin % 1’i düz, % 12,2’si hafif,
%36,5’i orta, % 50,2 ‘si dik eğime sahiptir. Çayır – mera arazinin % 0,3’ü derin, % 1,1 ‘i orta
derin, %29,4’ü sığ, %69,01 çok sığ toprak derinliğine sahip olup, %0,6’sı hafif, %13,9’u orta,
%49,4’ü şiddetli, %36’sı çok şiddetli eğime sahip arazilerdir.
B.2.3. Sulak Alanlar:
Diyarbakır şu anda yapımı tamamlanarak faaliyete geçen sulama göletleri:
GÖLETİN ADI
Beşpınar Göleti
Ortaviran Göleti
Kabaklı Göleti
Gözegöl Göleti
Halilan Göleti
Künreş Göleti
Kurtkayası Göleti
Karahan Göleti
Kozan Göleti
Alatosun Göleti
YERİ
İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL
Diyarbakır İli Çınar İlçesi sınırları içinde
Kuruçay Deresi üzerinde inşaa edilmiştir.
Çınar İlçesi, Ortaviran Deresi
Diyarbakır’a 10 km. uzaklıkta Kadıköy
Deresi üzerinde
Diyarbakır’a 21 km. uzaklıktaki Çağtıran
Deresi üzerinde
Çermik İlçesi sınırlarında Çoruk Deresi üzerinde
Çınarlı İlçesi
Diyarbakır
Çınar İlçesi
Diyarbakır Merkez
Çınar İlçesi
Batman-Silvan (I.Kıs.)
Sağ Sahil Sulama (II. Kıs.)
Silvan İlçesi
1980
1963
1980
1964
1979
1979
1970
2004
1996
2004
1972
1989
Bunlardan başka mesire ve piknik alanı olarak yoğun bir şekilde kullanılan Devegeçidi
Barajı vardır.
B.2.4. Endemik Bitkiler:
İlimizde “endemik bitkiler” ile ilgili bilgiler F. Bölümünde verilmiştir.
B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar:
Bu konuda bilgiler F. Bölümünde verilmiştir.
B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları
Bu konudaki mevcut bilgiler F. Bölümünde verilmiştir.
B.3. Toprak
10
İklim topoğrafya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Diyarbakır’da çeşitli büyük
toprak grupları olmuştur. Büyük toprak gruplarının yanı sıra toprak örtüsünden yoksun bazı
arazi tipleri de görülmektedir.
Alüvyon Topraklar:
Bu topraklar akarsular tarafından taşınıp depolanan materyal üzerinde oluşan ( A ) C
profili genç topraklardır. Mineral bileşimleri akarsu havzasının litolojik bileşimi ile jeolojik
periyotlarda yer alan toprak gelişim bağlı olup heterojendir. Profillerinde horizonlaşma ya hiç
yok ya da çok az belirgindir. Buna karşılık değişik özellikte katlar görülür. Çoğu yukarı
arazilerden yıkanan kireççe zengindir. Alüvyal toprakları, bünyelerine veya bulundukları
bölgelere yahut evrim devlerine göre sınıflandırılırlar. Bunlarda üst toprak alt toprağa belirsiz
olarak geçit yapar. İnce bünyeli ve taban suyu yüksek olanlarda düşey geçirgenlik azdır.
Yüzey namlı ve organik maddece zengindir. Alt toprakta hafif seyreden bir indirgenme olayı
hüküm sürer. Kaba bünyelikler iyi drene olduğundan yüzey katları çabuk kurur. Üzerlerindeki
bitki örtüsü iklime bağlıdır. Bulundukları iklime uyabilen her türlü kültür bitkisinin
yetiştirilmesine elverişli ve üretken topraklardır. Alüvyon topraklar Diyarbakır ilinde daha
çok Dicle nehri ve Batman çayı boyunca uzanmaktadır. Toplam alanları 28.328 hektardır.
Bunun 27.935 hektarı I. Sınıf, 368 hektarı II. Sınıf, 25 hektarı III. Sınıf arazilerdir. Diyarbakır
ilindeki alüvyal toprakların tuzluluk ve alkalilik sorun yoktur.
Kolüvyal Topraklar:
Genellikle dik eğimlerin eteklerinde ve vadi ağızlarında yer alırlar. Yer çekimi, toprak
kayması, yüzey akışı ve yan derelerle taşınarak birikmiş materyaller üzerinde oluşmuş ( A ) C
profili genç topraklardır. Ayrıca özellikleri bakımından daha çok çevredeki yukarı arazi
topraklarına benzerlerse de ana materyalde derecelenme ya hiç yada yetersizdir. Profilde
yağışın veya yüzey akışın yoğunluğuna ve eğim derecesine göre değişik parça büyüklüğü
içeren katlar görülür. Bu katlar alüvyal topraklarda olduğu gibi birbirine paralel olmayıp
düzensizdir. Dik eğimliler ve vadi ağızlarında bulunanlar çoğunlukla az topraklı olup, kabataş
ve molozlarla parçaların çapları küçülür. Eğimin çok azaldığı yerlerde parçaların çapları
küçülüp alüvyon parçaları düzeyine geleceğinden bu gibi yerlerde kolüvyal topraklar geçişli
olarak alüvyol topraklara karışır.
Bunlarda eğim tek tip olup materyalin geldiği yöne doğru artmaktadır. Ara sıra taşkına
maruz kalırlarsada eğim ve bünye nedeniyle drenajları iyidir. Tuzluluk ve sodiklik gibi
sorunları yoktur. Kolüvyol topraklar Diyarbakır ilinin her yerinde özellikle küçük akarsu
vadilerinde bulunmaktadır. Yağışın yeterli olması veya sulanmaları halinde verimleri
yüksektir. Toplam alanları 21.032 hektardır.
Kahverengi Orman Toprakları:
Kahverengi Orman toprakları kireçce zengin ana madde üzerinde oluşur. Profilleri A (
B ) C şeklinde olup Horizonlar birbirine tedricen geçiş yapar. A horizonlar çok gelişmiş
olduğundan iyice belirgindir. Koyu kahverengi ve dağılgandır. Gözenekli veya granüler bir
yapıya sahiptir. Reaksiyonu genellikle kalevi bazen de nötr’dür. B horizonunun rengi açık
kahverengi ile kırmızı arasında değişir. Reaksiyonu A horizounundaki gibidir. Yapı granüler
kil birikmesi olabilir. Çok az miktarda kil birikmesi olabilir. Horizonun aşağı kısımlarında
CaCO3 bulunur. Kahverengi orman toprakları genellikle geniş yapraklı orman örtüsü altında
oluşur. Bunlarda etkili olan toprak oluşum işlemleri kalsifikasyon ve biraz da podzollaşmadır.
Drenajları iyidir. Çoğunlukla orman veya otlak olarak kullanılır. Tarıma alınmış olanların
verimleri iyidir. Kahverengi orman topraklarına Diyarbakır’ın her ilçesinde rastlanmaktadır.
11
Bunun 86.568 hektarı I. – IV. Sınıfları, diğerleri VI. – VII. Sınıflardadır. Eğimleri yüksek
buna bağlı olarak derinlikleri sığ, yer – yer çok sığ’dır.
Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları:
A ( B ) C profilli topraklardır. A horizonu iyi oluşmuş ve gözenekli bir yapısı vardır.
(B) horizonu zayıf oluşmuştur. Kahverengi veya koyu kahverengi granüler veya yuvarlak
köşeli blok yapıdadır. ( B ) horizonunda kil birikimi yok veya çok azdır. Kireçsiz kahverengi
orman toprakları genellikle yaprağını döken orman örtüsü altında oluşur. Bu topraklar Çüngüş
ilçesinde bulunmaktadır. Toplam alanı 251 hektardır.
Kahverengi Topraklar:
Çeşitli ana maddelerden oluşan ABC profilli topraklardır. Oluşumlarında
kalsifikasyon rol oynar. Bu işlem sonucu profillerinde çok miktarda kalsiyum bulunur.
Erozyona uğrayanlarında A ve C horizonu kahverengi veya grimsi kahverengi 10-15 cm.
kalınlığında ve granüler yapıdadır. Organık madde içeriği ortadadır. Reaksiyonu nötr veya
kalevidir. B. Horizonu açık kahverengiden koyu kahverengiye değişir ve kaba yuvarlak köşeli
blok yapıdadır. Bu horizon tedrici olarak soluk kahverengi veya grimsi, çok kireçli ana
maddeye geçit yapar. Kahverengi topraklarda bütün profil kireçlidir. B. Horizonunun altında
beyazımsı ve çoğunlukla sertleşmiş kireç birikme katı yer alır. Bu topraklar yazın uzun
periyotlar kuru kalır ve bu periyotlarda kimyasal ve biyolojik etkinlikler yavaştır. Kahverengi
topraklar Merkez, Bismil, Dicle, Hazro, Lice, Silvan ilçelerinde bulunmaktadır. Toplam
alanları 197,312 hektardır. Eğimleri genellikle dik ve çok dik olup, derinlikleri genellikle
sığdır.
Kırmızı Kahverengi Topraklar:
Solunum rengi hariç, hemen bütün özellikleri kahverengi toprakların aynı veya
benzeridir. A horizonu tipik olarak kırmızımsı kahverengi veya kırmızı ve yumuşak
kıvamdadır. B horizonu kırmızı veya kırmızımsı kahverengi, daha ağır bünyeli ve oldukça
sıkıdır. B horizonu bulunur. Beyazımsı olan bu horizon yumuşak veya çimentolaşmış olabilir.
Kırmızımsı kahverengi toprakları çeşitli ana maddeler üzerinde oluşur. Doğal bitki örtüsü
uzunca otlar ve çalılarda doğal drenajları iyidir. Bu topraklar Merkez, Bismil, Çermik, Çınar,
Dicle, Ergani, ilçelerinde bulunur. Toplam alanları 307.508 hektardır.
Bazaltik Topraklar:
Bu toprakların özellikleri bir dereceye kadar, benzer iklim koşullarında kireçtaşı
üzerinde oluşmuş topraklarınkine benzemektedir. Ağır kili topraklardır ve profilleri iyi
gelişmemiştir. A horizonunun yapısı granülerden blok’a kadar değişim B horizonu genellikle
daha ağır bünyeli ve blok yapıdadır. Bazaltik topraklarda nötr ile orta kalevi arasında değişir.
Fiziksel özellikleri kötü olduğundan verimleri düşüktür. Diyarbakır’da bu topraklar Merkez,
Çermik, Çınar, Dicle ve Ergani ilçelerinde bulunur. Eğimleri dik veya çok dik buna bağlı
olarak derinlikleri sığ veya çok sığdır. Bu toprakların % 38’i taşlı, % 13’ü kayalıdır. Bu
toprakların % 63’ü toprak işlemeli tarıma uygundur.
Çıplak Kaya ve Molozlar:
Üzerinde toprak örtüsü bulunmayan parçalanmamış veya kısmen parçalanmış sert
kaya ve taşlarla kaplı sahalardır. Genellikle bitki örtüsünden yoksundurlar. Bazen arasında
toprak bulunan kaya çatlaklarında veya topraklı küçük ceplerde yetişen çok seyrek orman
ağaçları çalı ve otlar bulunabilir. Diyarbakır genelinde bu tip arazilerin toplam alanı 42.439
hektardır. Bu alan il genel alanının % 2,8’ini oluşturur.
Irmak Taşkın Yatakları:
12
Akarsuların normal yatakları dışında feyezan halinde iken yayıldıkları alanlardır.
Genellikle kumlu, çakıllı ve molozlu malzeme ile kapatırlar. Taşkın sulan ile sık-sık
yıkanmaya maruz kaldıklarından toprak materyali ihtiva etmezler ve bu nedenle arazi tipi
olarak nitelendirilirler. Tarıma elverişli olmadıkları gibi üzerlerinde doğal bitki örtüsü de
yoktur. Diyarbakır’da bu tür arazilerin toplam alanı 16.054 hektardır. İl Genel yüz ölçümünün
% 1 ‘ini meydana getirirler.
Büyük
Toprak
Grubu
Tablo b 4 - Büyük Toprak Gruplarına Göre Arazi Sınıfları ( Hektar )
Arazi Sınıfları ( Hektar )
Toplam
Alüvyal
Topraklar
Kolüvyal
Topraklar
Kahverengi
Orman Top.
Kireçsiz Kah.
Orman Top.
Kahverengi
Topraklar
Kırmızımsı
ah.
Topraklar
Bazalt
Topraklar
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
27935
1368
25
2075
13006
4482
1338
100
31
21032
1785
19775
34354
30654
115555
398949
601072
251
251
19917
32004
197317
33061
40435
307508
64916
44487
295060
29328
4746
24316
43112
73222
59370
85555
36529
51643
48235
65217
29648
42557
915
Irmak
Yatakları
16054
16054
Çıplak kaya
ve
Molozlar
144146 209237 148150
Toplam
42439
42439
58493
1510961
199414
915
233549
516157
KAYNAK: MTA Bölge Müdürlüğü Envanter Çalışmaları, İl Tarım Müdürlüğü Envanter Çalışmaları
B.4. Su Kaynakları:
Su Kaynakları Potansiyeli
Yerüstü Suyu Toplamı
Dicle Havzasından
Fırat Havzasından
Yeraltı Suyu
Toplam Su Potansiyeli
Dicle nehri Akışı
Sinek Çayı Akışı (Fırat’tan)
Toplam Su Akışı
: 6905 hm3
: 6520 hm3
: 385 hm3
: 350 hm3
: 7255 hm3
: 7128 hm3
: 200 hm3
: 7328 hm3
B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar:
İçme Kullanma Suyu Potansiyeli;
Ön incelemesi tamamlanan
Diyarbakır Kenti İçme Suyu II. Merhale
(Planlanan)
13
:
---: 3 000 lt/sn (*)
Diyarbakır Kenti İçme Suyu I. Merhale (İşletmede)
Gözeli Su Havzası Kaptajı
(İşletmede)
Gözeli Su Havzası YAS (kuyular)
(İşletmede)
5216 Sayılı Yasa İleYeni Birimler
(İşletmede)
İşletmeden Çıkarılmış Kaynaklar
Kent İçi Özel+Resmi Kuyular
İl Toplamı
: 3 000 lt/sn
: 150 lt/sn
: 200 lt/sn
: 934 lt/sn
: 386lt/sn
(**)
: 149 lt/sn
: 7 435 lt/sn
(**) İlimizde daha önce içme suyu kaynağı olarak kullanılıp daha sonra çeşitli nedenlerden
ötürü hizmet dışı kalan kaynaklar şunlardır:
1. Anzele Kaynağı
: 110 lt/sn
2. İçkale Kaynağı
: 10 lt/sn
3. Alipınar Kaynağı
: Kuru
4. Toplu Konut (kuyular)
: 24 lt/sn
5. Yeniköy’deki YAS (Kuyular)
: 70 lt/sn
6. Silvan yolu YAS (Hamidiye Kuyuları) : 100 lt/sn
7. Kent İçinde Kalmış Diğer Kuyu ve Kaynaklar: 72 lt/sn
TOPLAM
: 386 lt/sn
Aktif Su Potansiyeli;
(*) (**)
7 435 –(3 000+386) = 4 049lt/sn = 127,7 hm3/yıl
İl Sınırları Dahilindeki Barajlar
Baraj Rezervuarı Yüzeyleri
Atatürk Barajı
Batman Barajı
Devegeçidi Barajı
Dicle Baraji
Dibni Barajı
Dilaver Barajı
Ergani Barajı
Göksu Barajı
Ilısu Barajı
Karakaya Barajı
Kale Barajı
Kıbrıs Barajı
Kralkızı Barajı
Kolluder Barajı
Lice-Hani Barajı
Oyuklu Barajı
Silvan Barajı ve ara depolamalar
: 50.272 ha
: 2.452 ha (81 700 ha)
: 3.100 ha
: 3.214 ha
: 2.650 ha
: 4.160 ha
:
71 ha
:
89 ha
: 390 ha
: 3.750 ha
: 1868 ha (29 800 ha)
: 960 ha
: 152 ha
: 6000 ha
: 273 ha
: 340 ha
: 45 ha
: 20.758 ha
14
Bölgenin jeolojik yapısı incelendiğinde memba niteliğindeki kaynakların Karacadağ
bölgesindeki bazalt formasyonundan beslendiği anlaşılmaktadır.
Bazaltların normal bir yer altı su napı yoktur. Ancak damar halindeki bazalt
çatlaklarının eklem ve çatlaklarına bağlı olarak batı istikametindeki yayvan vadilerle beslenen
mevzi suların oluşturduğu bir yeraltı mevcuttur. Bu nedenle açılan kuyulardaki yer altı suyu
derinliği 2–10 m arasındadır.
Şelmo Formasyonu genellikle kili, siltli kumtaşı ve çakıl taşı marnlı seviyelerin
ardalaşmasından oluşmuştur. Hakim litoloji kil olup, genelde geçirimsiz bir birim
oluşturmuştur. Kuzeyde Deve geçidi deresi, güneyde Havar çayı vadilerinde bazalt örtüsü
altında görülmeleri Karacadağ volkanikleri altında sürekli yayıldığını göstermektedir. Bu
formasyon az da olsa altı suyu taşımaktadır. Şelmo formasyonunun yer altı su tablasının
ortalama statik seviyesi 5–15 m arasındadır ve yer altı su tablası genelde topografyaya
uygunluk göstermektedir.
Midyat formasyonu kireçtaşı yapısındadır. Bazalt örtüsünün altındaki Şelmo sonra yer
yer çakıltaşlı marnlı yapıdaki Çermik formasyonun altında yer almaktadır. Bu formasyon
Akifer yapısındadır. İlimiz acil içme suyu kapsamında Dicle nehri kıyısında Hamidiye
mevkiinde açılan derin içme suyu kuyularında statik seviyenin 25–30 m olduğu gözlenmiş, bu
da Akifer basıncının yüksek olduğunu göstermektedir.
Derin kuyulardan elde edilen yeraltı suları ise Akifer esaslıdır. Bu itibarla ana su
kaynağı Karacadağ etekleridir denilebilir.
Yukarıda yazılı su kaynaklarından 1, 4, 5, 6, sıralarında verilen kaynaklar kent içi
yoğun yerleşimler nedeni ile şehir merkezinde kalmışlardır. Bu kaynakların ilgili SKKY
esaslarına göre kamulaştırma ve diğer tedbirlerin getirilmesi olağanüstü harcamaları
gerektirmektedir. İdaremiz bu kaynakların kirlenmeye karşı korunmasına ilişkin gereken
tedbirleri almaktadır.
Şehrin su ihtiyacının temin edildiği en önemli kaynak hâlihazırda Gözeli su havzasıdır.
Havzadan elde edilen içme suyu rezerv Bazalt formasyonundan karşılanmaktadır. Bölgedeki
su temini 17 adet aktif ve 4 adeti ise devre dışı olmak üzere toplam 21 adet kuyudan ve kaptaj
marifetiyle elde edilmektedir. Gözeli su havzası 14 Aralık 1993 tarih ve 21788 sayılı resmi
gazeteyle “Diyarbakır Serap Güzeli (Gözeli) İçme Suyu Sondaj Kuyuları İletme Sahası” ilan
edilmiştir.
Gözeli su havzası koruma bantları sınırları içerisine Havar ile Gözeli köyleri
girmektedir. Bölgedeki konut sayısı 189 adettir. Yeni aynı alanda faaliyet gösteren çoğu
entegre olmak üzere 16 adet endüstriyel tesis mevcuttur. Gözeli su havzasını tehdit altında
bırakan bu endüstriyel tesislerin atıksuları merkezi bir sistemle toplanmış olup şehrin atıksu
arıtma tesisine pompalanması ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.
Diyarbakır ili içme suyu kaynaklarının adı, kaynak türü, yeri bağlı olduğu bölge ve su
analiz raporları, debi verileri tablolarla verilmiştir.
Tablo b.5. Kuyu ve kaynak suları bilgileri
Köy
AD
NS
20
09
H.
Sa
yıs
ı
Bel
edi
ye
S.
No
5216 Sayılı Belediyeler Yasası İle DİSKİ’ye Bağlanan Yeni Yerleşim Birimleri Dahil Aktif Kaynak Bilgileri
Mezra
15
Sondaj
D. S.
(m)
Q
(lt/sn)
100
20
55
3,0
Derinlik
S. S.
(m)
Ağaçgeçit (kırtı)
2
Bağcılar
88 evler
350
3
Batıçanakçı
Yemişalan
304
45
389
50
114
12
75
5,0
226
29
144
28
122
3,0
37
6
195
130
157
2,0
171
28
68
20
40
10,0
4
5
BAĞLAR
1
346
Batıkarakoç
Batıkarakoç
Karamus
35
95
KAYNAK
Buçuktepe (Hıgecug)
7
Buçuktepe (Hıgecug)
8
Develi
588
70
180
105
130
8,0
9
Gömmetaş (Sırım)
1045
140
100
30
74
5,0
10
Kabahıdır
551
65
152
90
140
1,0
11
Kolludere (kodı)
45
6
126
30
50
0,5
12
Kolludere (kodı)
Eğertutmaz
264
35
140
100
120
4,0
13
Kolludere (kodı)
Kaşıkçı
90
12
130
25
88
6,0
14
Kolludere (kodı)
Taşdirek
452
60
140
28
70
4,5
Körtepe
838
90
148
50
108
5,0
Pınaroğlu (Mezrık)
190
20
152
64
76
3,0
17
Sarıdallı (Dırmeşur)
439
52
384
10
62
7,0
18
Topraktaş
515
60
98
5
63
10,0
19
Uzunbahçe (Baluc)
494
72
320
190
205
3,0
20
Uzunbahçe (Baluc)
137
20
152
80
110
1,6
21
180
35
100
1,5
22
Yukarımollaali
(Melealiyajorin)
Beneklitaş (Hestiya)
23
Beneklitaş (Hestiya)
24
15
16
BAĞLAR
6
Aşağıbeyan
Ballıca
201
25
28
?
96
19
78
33
35
5,0
Cankatran
934
103
54
6
41
4,5
25
Cücük
235
30
?
26
Cücük
117
15
?
27
Çölgüzeli
191
36
80
21
32
5,0
28
29
Çölgüzeli
Gözalan
Serapgüzeli
1325
373
250
50
?
Gözalan
Leylek
238
32
159
20
400
20
38
4,0
119
15
100
10
60
5,0
30
31
32
KAYAPINAR
141
Toprakevler
Balpınar(Gırzo)
Gözegöl (Dengecük)
Gözegöl (Dengecük)
Alçak-Taşova
KAYNAK
KAYNAK
33
Talaytepe (Gırbelk)
1001
50
208
61
73
8,0
34
Uyandık (Sekar)
265
25
80
10
55
6,0
35
Yolboyu
2592
450
114
26
96
8,0
36
Yolboyu
Çayır
86
15
85
72
75
3,0
37
Yolboyu
Güldalı (Tilolık)
29
5
100
15
58
3,5
38
Yolboyu
Kuyusırtı
248
43
72
1
20
6,0
39
Büyükkadı
540
85
258
90
155
1,5
40
Büyükkadı
44
7
130
?
?
41
Dicle Tm yanı
352
A=1,5
48
İnk
0,5
10,5
400
A=6
30
14,0
Abdioğlu
8832
1.044
42
DicleTm dışı
16
43
Dicle KH
44
Dicle Keson
45
Doğuçanakçı
46
47
323
A=2
51
9,0
KAYNAK
87
17
300
20
168
5,0
Erimli (Sımaki)
1015
200
300
33
144
7,0
Esenbağ (Zeynıka)
455
70
250
4
140
3,5
48
Gencan
334
61
400
20
168
4,0
49
Gölpınar (Aslanoğlu)
569
75
252
15
162
4,0
50
Hacıosman
268
30
290
10
148
4,0
51
Karabaş
997
110
322
68
159
5,0
52
Karpuzlu (Hacıis)
1196
170
400
A=13
53
Kervanpınar
642
120
320
0
54
Kırmasırt (İngici)
885
85
55
Kozan
756
90
106
14
56
Köprübaşı
629
90
57
Nahırkıracı (Şarabi)
357
60
58
Pınardüzü (Cırnık)
286
59
Sati (Satya)
60
4
15,0
100
5,5
KAYNAK
67
2,0
KAYNAK
152
20
120
2,2
50
355
48
210
5,0
923
120
180
30
72
10,0
Tanoğlu (Sadi)
204
30
200
30
158
2,0
61
Tavuklu
667
80
150
12
140
0,5
62
Yeşilvadi (Çarıklı)
Hayvan Borsası
370
A=50
63
DSİ
367
A=?
86
45,0
64
Kurtkayası
400
38
76
4,5
65
Geyiktepe
70
120
4,5
66
4457
763
400
Alpu (Karaveri)
308
40
455
67
Bahçelievler
305
28
40
68
Başil
494
80
69
Dökmetaş (Karakilis)
652
70
Dökmetaş (Karakilis)
71
Güvendere (Kamişek)
1020
Güvercinlik (Aynetu)
401
6,0
15
30
8,0
412
6
45
10,0
70
152
12
102
6,0
9
85
140
54
6
41
4,5
40
28
10
16
10,0
200
20
54
28
40
9,0
Sancar (iğliyan)
156
25
150
0
115
3,0
75
Tanışık (Harbicin)
856
120
168
8
55
8,0
76
Üçkuyu
1104
110
110
18
67
7,0
77
Yolaltı (Şilbe)
6504
300
360
120
280
4,0
78
Yukarınasırlar
96
25
80
22
70
10,0
79
Yüksek(Aynetojorin)
401
40
70
15
20
5,0
80
GÖZELİ 1
70
18,5
51
23,0
81
GÖZELİ 2
70
29
53,5
23,0
82
GÖZELİ 3
56
17,6
39,2
29,0
GÖZELİ 4
56
3
20
46,0
GÖZELİ 5
50
20
35,5
33,0
85
GÖZELİ 6
60
21
38
23,0
86
GÖZELİ 7
40
0,5
1
47,0
87
GÖZELİ 8
60
2,4
24,5
25,0
73
74
83
84
GÖZELİ
72
YENİŞEHİR
105
Güvercinlik (Aynetu)
Temsanevleri
84
Harbut
17
32
GÖZELİ 9
20
0,7
15,1
31,0
89
GÖZELİ 10
22
0,5
12
25,0
90
GÖZELİ 11
70
9,8
40
42,0
91
GÖZELİ 12
70
4,3
52
38,0
92
GÖZELİ 13
70
1,9
10,8
60,0
93
GÖZELİ 14
70
5
38
24,0
94
GÖZELİ 15
70
34
42,7
23,0
95
GÖZELİ 16
70
12
39
22,0
96
GÖZELİ 17
70
33,5
53,5
Kuru
97
GÖZELİ 18
70
30
40
24,0
98
B.Şehir Karayolları piknik alanı
99
B.Şehir Yeniköy kuyusu
100
B.Şehir Koşuyolu Parkı1
101
102
B.ŞEHİR
88
B.Şehir Koşuyolu Parkı2
B.Şehir Devegeçidi piknik alanı1
103
104
105
B.Şehir Hayvan Barınağı
Kaynak: DİSKİ Genel Müdürlüğü
Tablo : b.6. Gözeli Havzasına Ait Debi Verileri
1)
Gözeli Kaptaj
Ölçü Tarihi
19/06/1999
2)
Debi
150 lt/s
Gözeli Depo (17 kuyunun toplama deposu)
18/05—18/06/1999
200 lt/s
İçme Suyu Temin Edilecek Olan Kaynaklar:
1. Dicle Barajı: Diyarbakır 2025 yılı projeksiyonuna göre planlanan Dicle Baraj
Gölünün arıtması tamamlanmış olup, arıtmadan kazanılan su şehir suyu dağıtım sistemine
bağlanmıştır. Barajdan arta kalan su, Diyarbakır, Ergani, Çınar ve Bismil ovalarında yaklaşık
130.000 ha araziyi sulayacaktır.
2. Habaş Pınarı: İlimizin yaklaşık 35 km güney batısında Karacadağ eteklerinde
bulunan bir kaynaktır. Bu kaynak bazalt formasyonu kaynaklı olup, anılan bölgede yüzeyden
akmaktadır. İdaremiz bölgeye ait kamulaştırma, proje inşaatı gibi çalışmaların hazırlığına
başlamıştır.
B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları:
Diyarbakır çevresindeki yeraltı su kaynakları iki ayrı akifer şeklindedir. Bunlar üstte
bazalt ve derinlerdeki kalker akiferdir. (yaklaşık 300 m derinlikte ). Üstteki akiferin ortalama
0–60 m arasında değişir.
18
Kentimizdeki yer altı sularının doğal drenaj sistemleri, bazalt ve kalker akifer için
farklıdır. Bazalt akiferin drenaj alanı Karacadağ ’ın tepesinden Dicle Vadisi’ne kadar olan
sahadır.
Kalker akifer drenaj alanı ise Diyarbakır’ın yaklaşık 30–35 km. kuzeyinden itibaren
yayılım gösteren Silvan-Midyat formasyonu ile Diyarbakır’ın 25–30 km. güneyinden itibaren
yayılım gösteren Midyat formasyonudur.
B.4.3. Akarsular:
Diyarbakır’daki Akarsular (Yukarı Dicle Havzası) etüt sahası doğar. Hepsi birleşerek
tek bir noktada ovayı terk eder. En önemli akarsu Dicle nehri olup, diğerleri onun
kollarıdırlar.
Etüt sahasının kuzeybatısında Hazar Gölü yakınlarından doğan Maden çayı ile
kuzeydeki Altıkardaş dağı eteklerinden nehrini meydana getirirler. Önceleri güneye doğru
akan Dicle nehri, Diyarbakır’ın hemen doğusundan geçerek Fabrika köyü civarında doğuya
doğru yönelir ve ovayı doğu-batı yönünde kat eder. Dicle nehri, batıdan Devegeçidi
(Furtaşko) çayı ve Fabrika (Dankıran) deresini, güneyden Karasu, Göksu, Seyhan ve Savur
çaylarını, kuzeyden ise Ambar çayı, Kuru çay, Pamuk çayı, Salat çayı, ve en önemlisi Batman
çayını alır. Bu kollardan Batman çayı hariç, diğerlerinin suyu yazın çok azalır. Batman çayı
ise, Dicle’nin en büyük kolu olup, etüt sahasının kuzeydoğusundan doğar. Malabadi
köprüsünden itibaren ovaya dahil olur. Güneye doğru akarak Zivi köyü yakınlarında Dicle’ye
karışır. Bu nokta aynı zamanda Dicle nehrinin etüt sahasını terk ettiği yerdir. Bu noktadan
itibaren Dicle nehrinin drenaj alanı etüt sahasının alanına eşit olup, 20.000 km2’ye yakındır.
Yapılan ölçümlere göre, Dicle nehri, Batman çayını da aldıktan sonra etüt sahasını terk
ederken, 18,956 m3/sn su akıtmaktadır. Etüt sırasında mevcut istasyonlar dışında bazı
akarsuların lüzum görülen yerlerinde akım ölçüleri yapılmıştır. Bu ölçülerden elde edilen
değerler toplu olarak Tablo b.8 ve b.9 ’da verilmiştir.
Tablo b.7 Yapılan Akım Ölçüleri:
Akarsu veya
Kaynak Adı
Name of
Stream or
Spring
Ölçü Tarihi
Date of Measurement
Ölçü yeri
Measuring
Point
Eylül 1969
Sept.
Mayıs 1970
May
Temmuz 1970
July
Eylül 1970
Sept.
Ekim 1970
Oct.
Debi ( lt/sn )
Discharge ( 1/sec )
Dicle Nehri
Ova Çıkış
( Batman)
Çayıyla
birleşmeden
Önce
Dicle
Köprüsü
9273
7666
1009
Tepebaşı
Köy
3529
19
16506
Şahaban
Köyü
6518
9805
Batman Çayı
Malabadi
Köprüsü
SinanDDY
Köprüsü
7992
4489
Dicle
Kavşaği
Kulp Çayı
11607
18534
Kemuk
3607
Zori Çayı
Dekikan
1008
Sason Çayı
1070
Ambar Çayı
Ambar
Köprüsü
1000
745
Tablo b 8 ‘in devamı
Pamuk Çayı
Kuru Çayı
DDY
Köprüsü
345
Yasince Köy
44
Salat Çayı
Başnık Köy
DevegeçidiÇayı
( Furtaşko )
Fabrika Çayı
( Dankıran )
381?
Dicle
Kavşağı
411
40
Fabrika
Köyü
326
120
79
46
Karasu Dere
Göksu Dere
Şeyhan Çayı
Savur Çayı
Mardin
Köyü
79
Şikeftan
Köyü
802
399
Hasırlı
Köyü
596
291
Kırıkdirek
Köyü
625
295
Koşi Köyü
454
112
Hola
(Matar)
Köyü
1154
825
20
Salatun
1196
674
Zellek Kaynağı
Batman
Çayı içinde
Koki Kaynağı
Koki Köyü
206
Serdi kaynağı
Serdi Köyü
52
Hani Kanağı
Hani
103
Silvan Kanağı
Kaynak Altı
285?
Yılanlı Kaynağı Kaynak Altı
121
7325
Diyarbakır içi
a-İç kale
b-Gazi Köşkü
Dere
c-Diğerleri
Toplam
43
50
45
Silvan yolu, Köprü-Devegeçidi
çayı
Arasında Bazarltlardan
( Toplam )
Karaköprü-Diyarbakır
arasında Bazaltlardan
( Toplam )
46
30
29
KAYNAK: DSİ 10. Bölge Müdürlüğü
Tablo b.8 Devamlı ölçüm yapılan akarsu ve kaynaklar:
AYLARA GÖRE DEBİLER
Akarsu veya
Kaynak Adı
Name of
Stream or
Spring
Ölçü yeri
Measuring
Point
Eylül 1969
Sept.
Mayıs 1970
May
Temmuz 1970
July
Eylül 1970
Sept.
Ekim 1970
Oct.
Debi ( lt/sn )
Discharge ( 1/sec )
Batman Çayı
Malabadi
Köprüsü
240004
9616
5275
5269
Sinan DDY
köprüsü
21279
8246
4114
5417
Dicle
Kavşağı
29017
15751
10747
12523
222
297
316
305
176
163
140
127
Silvan Kaynağı Kaynak Altı
Yılanlı
Kaynağı
Yol Altı
21
192
KAYNAK: DSİ 10. Bölge Müdürlüğü
B.4.4. Göller ve Göletler:
Diyarbakır İli’nde doğal göl yoktur. Fakat ırmakların üzerinde yapılmış ve yapılmakta
olan Barajlarla Diyarbakır yakında çok önemli bir ‘Göller Yöresi’ olmak durumundadır.
Devegeçidi Baraj Gölü İlin ilk yapay su birikintisidir. Karakaya Baraj Gölü, Atatürk Baraj
Gölü, Kral kızı Baraj Gölü, Dicle Baraj Gölü, Göksu Baraj Gölü bunların en önemlileridir.
Barajlar İl ekonomisine büyük yararlar sağlayacaktır. Baraj gölleri de halkın eğlence, dinlence
gereksinimini karşılayacak ve turizm, Rekreasyonel hareketler canlılık kazanacaktır. Baraj
göllerinin oluşturduğu bu geniş su yüzeyleri buharlaşmayı arttıracağı için iklim özelliklerinde
değişmeler de beklenebilir.
İlimizde mevcut olan Göletlerin toplam rezervuar yüzeyleri 127 ha. olup, göletlerle
ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir.
Ortaviran Göleti: Diyarbakır’ın 50 Km. güneyinde ve Çınar İlçesi’nde bağlı
Ortaviran Köyü’nün 1.5 km batısında olup,Gölün rezervuar yüzeyi 28 ha.’dır. Gölet, Mardin Mazıdağı yöresinin sularını toplamaktadır. Aşağı Ortaviran, Yukarı Ortaviran, Lüküs,
Gölkesen ve Curan Köylerinin içme suyunu sağlayan gölet ayrıca 125 hektarlık alanı
sulamaktadır.
Gözegöl Göleti : Diyarbakır’ın batısında kente 25 km uzaklıkta olup, Gölün rezervuar
yüzeyi 65 ha.’dır. Dengecük, Bücük, Gürzo, Demalan, Cankatran ve Hestiyan yörelerinde 550
hektar alanı sular. Ayrıca büyükbaş hayvanların içme suyu gereksinimini de bu gölet karşılar.
Kurtkaya Göleti : 1970’de yapılmış olup, Gölün rezervuar yüzeyi 5 ha.’dır. Gölet
9.000 ha’lık bir alanı sular.
İlimizde bulunan diğer göletler ise; Beşpınar Göleti; Gölün rezervuar yüzeyi 5,5
ha.’dır. Kabaklı Göleti; Gölün rezervuar yüzeyi 6 ha.’dır. Halilan Göleti (Çermik); Gölün
rezervuar yüzeyi 17,5 ha.’dır. Künreş Göletidir (Çınar); Gölün rezervuar yüzeyi 4,5 ha.’dır.
B.5. Mineral Kaynaklar
B.5.1. Sanayi Madenler:
MTA Genel Müdürlüğü’nce bilinen Diyarbakır’ın metalik maden ve endüstriyel
hammaddelerini şu şekilde sıralayabiliriz.
B.5.1.1. Endüstriyel Hammaddeler:
ASBEST ( Asb )
Eğil ( Kandelo ) zuhuru:
Tenör: Rezerv: Zuhur
BARİT ( Ba )
Diyarbakır-Dicle Viskül Köyü, Bircik Köyü ve Keferbere Köyü Yatakları:
Tenör: %80–94 BaSo4
22
Rezerv: 2850 ton görünür olup bu yataklar uzun süre sondaj çamuru katkı maddesi
olarak işletilmiştir.
ÇİMENTO HAMMADDELERİ (Çmh )
Ergani Sahası:
Kalite:
Rezerv: 462.647.937 ton kireçtaşı, 58.871.214 ton kil
FOSFAT ( P )
Çınar-Ballıbaba, Bilmece Sahası:
Tenör: %7.7–26.48 P2o5
Rezerv: 14.554.672 ton görünür, 5.060.902 mümkün olup rezervin küçük olması
nedeni ile işletilmemektedir.
TUĞLA-KİREMİT ( TğKi )
Merkez ve Lice İlçeleri ile Sincangölü-Varisinbağı-Zengo, Angülgölü ve Patrik
Köyleri Yatakları:
Kalite: Orta ve iyi kalite
Rezerv: 3.000.000 ton muhtemel
MERMER:
Diyarbakır ili Hazro, Çermik, Hani ve Eğil civarı çok sayıda mermer ocakları
çalışmaktadır. Bu mermerler daha çok gri, bej, pembe renk tonlarında olup iyi cila ve
parlatılabilme özelliğindedir. Dış ülkelerde iyi pazar bulabilen bu mermerler daha çok
kaplama ve ıslak zeminlerde kullanılmaktadır.
B.5.2 Metalik Madenler:
Demir yatakları: Kulp ilçesi Koçkan Köyü mevkii % 23 Fe ihtiva eder. 250.000 ton
toplam rezervli hematit mevcuttur.
Kurşun – çinko: Dicle merkezi Kurşunlu Köyü’nde % 3 – 35 Pb + Zn içeren 24.575
ton görünür. + muhtemel 18 – 295 mümkün kuşun – çinko rezerv saptanmıştır. Yöredeki bazı
rezervler ancak küçük işletmeler için elverişli olabilir.
Manganez yatakları: Ergani Merkez Gömayık Köyü’nün 4 km. batısında Polikan Çayı
mevkiinde %40O2 ve %41 Fe2O3 İhtiva eden 4.000 ton görünür ve 15.000 ton muhtemel
rezervli manganez mevcuttur.
DEMİR (Fe)
Kulp (Koçkan ) Yatağı:
Tenör: Hematit
Rezerv: 250.572 ton görünür+muhtemel
KROM ( Cr )
Dicle zuhuru:
Tenör:Rezerv: Elazığ sınırında zuhur
B.5.3 Enerji Madenleri:
23
Petrol:
İlimiz sınırları içersinde Kocaköy-Katin, Bismil-Kastel, Eğil-Sarıcak ve Merkeze bağlı
Beykan, Kurkan Şahaban sahalarında zengin petrol yatakları mevcuttur. Petrol üretimine ait
bilgiler aşağıda verilmiştir. İlimizde petrol üretim envanteri Tablo B.3.1.’de verilmiştir.
Tablo b.9 Petrol Üretim Envanteri
Firma Adı
Günlük Petrol Üretimi
(Su+Petrol) Varil
Ayrıştırılan Petrol Miktarı
Varil
Ayrıştırılan Su Miktarı
Varil
TPAO
15.430
1.860
13.670
N.V. TÜRKSE
PERENCO
Kaynak : MTA Bölge Müdürlüğü
140.000
114.000
16.000
LİNYİT ( Lin )
YATAĞIN
BULUNDUĞU
YER
Silvan – Hazro
KİMYASAL ÖZELLİKLERİ (%)
REZERV (1000 ton)
Su
Kül
Kükürt AID
K Gör Muh
Müm
Jeo
kal/kg
1.17 30.34 ----5190
----1800
---
AÇIKLAMA
Eski İşletme
B.5.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler
Bu konudaki bilgiler madencilik başlığı altında, I.1.’de verilmiştir.
KAYNAKLAR:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Meteoroloji Bölge Müdürlüğü
Devlet Su İşleri X. Bölge Müdürlüğü
Maden Tetkik Arama Enstitüsü Bölge Müdürlüğü
Tarım İl Müdürlüğü
Mülga Köy Hizmetleri 8. Bölge Müdürlüğü
Çevre Durum Raporu, Diyarbakır, 2010
C. HAVA ( ATMOSFER ve İKLİM )
C.1. İklim ve Hava:
Diyarbakır’da sert bir kara ve subtropik yayla iklimi hakimdir. İklimin sertliği ve
yağışların azlığı dolayısıyla yazlar kurak geçer. Yazlar çok sıcak, kışlar Doğu Anadolu’daki
gibi çok sert geçmez, çünkü Güneydoğu Toroslar kuzeyden gelen soğuk havaların yolunu
keser. Diyarbakır’da 1970-2011 yılları arası ölçüm verisine göre; yıllık SICAKLIK
ortalaması 15,8 ºC dir. İlimizde en yüksek (maksimum) sıcaklık; 1998 yılı Ağustos ayının 28.
gününde 44,8 0C, en düşük (minimum) sıcaklık; ise 2006 yılı Aralık ayının 30. gününde -23,4
0
C olarak kayıt edilmiştir.
Yine 40 yıllık verilere göre yıllık ortalama yağış toplamı miktarı 474.9 mm’dir.
Yağışlar daha ziyade kış ve bahar aylarında görülmekte, yaz ayları kurak geçmektedir.
24
Kuzeydeki dağların eteğine doğru gidildikçe OROGAFİK sebeplerden dolayı yağışlarda artma
görülür. Kar yağışları Aralık, Ocak, Şubat ve daha az miktarda Kasım ve Mart aylarında
olmaktadır. Karın yerde kalış süresi, kar yağışı devamlı olmadığından 1 ila 6 gün arasında
değişir.
C.1.1. Doğal Değişkenler:
C.1.1.1. Rüzgâr
Diyarbakır’ın yıllık ortalama rüzgar hızı 2.2 m/sn olup en yüksek olduğu ay 3.0 m/sn
ile Haziran, en düşük 1.6 m/sn ile Kasım ve Aralık ayıdır. Hakim rüzgar yönü WNW (BATIKARAYEL ) ikinci hakim yön ise NNW (YILDIZ-KARAYEL) yönüdür. Diyarbakır için
hakim rüzgar KARAYEL yönlerinden esmektedir. Bu güne kadar ölçülen en yüksek hızı
1987 yılı haziran ayında WSW (Batı Güney Batı) yönden 32.2 m/sn olarak kaydedilmiştir.
EN HIZLI ESEN RÜZGARIN YÖNÜ VE HIZI (m/s)
OCAK
N
ŞUBAT
MART
NİSAN
SE
WSW
SSE
WSW
N
WSW
WSW
SW
SE
WSW
WSW
27,6
25,1
26.2
32.2
23,7
22.4
26
26,7
22.0
22.3
32.2
N
26,6
22,7
MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL
EKİM
KASIM ARALIK YILLIK
Uzun yıllar verilerine göre; ortalama rüzgar hızı 2.2 m/sn’dir. Ortalama rüzgâr
Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında rüzgar normallerin üzerinde esmektedir.
AYLIK ORTALAMA RÜZGAR YÖNÜ VE HIZI (m/s)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
1,7
2,0
2,1
2,1
2,2
Haziran Temmuz
3,0
2,8
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
2,6
2,3
1,8
1,6
1,6
2,2
. Hakim rüzgar yönü WNW (BATI-KARAYEL ) ikinci hakim yön ise NNW (YILDIZKARAYEL) yönüdür. Diyarbakır için hakim rüzgar KARAYEL yönlerinden esmektedir.
Hakim rüzgar gülü;
DİYARBAKIR RÜZGAR GÜLÜ
25
Fırtınalı Günler: Rüzgar hızının 17.2 m/sn ve daha fazla olduğu günler fırtınalı
günler kapsamına girer. Uzun yıllar verilerine göre yıllık ortalama fırtınalı (rüz.hız>=17.2
m/s) gün sayısı 7.8 gündür. 1970 ila 2011 yılları arasında 2009 toplam 28 fırtınalı gün ile en
fırtınalı yıldır. Uzun yıllara göre Diyarbakır’da yılda toplam 18 gün fırtınalı gün gerçekleşir.
AYLIK ORTALAMA VE YILLIK TOPLAM FIRTINALI GÜN SAYISI
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
0,4
0,4
0,8
1,1
1,1
1,2
0,4
0,6
0,4
0,2
0,3
7,1
0,2
Güneşlenme Müddeti: Diyarbakır güneşlenme müddeti en fazla olan illerimizin
başında yer alır. Elimizdeki mevcut verilere göre günlük ortalama güneşlenme süresi 7 saat 48
dakikadır. En fazla güneşlenme 12 saat 24 dakika ile Temmuz, en az ise 3 saat 48 dakika ile
Aralık ayında görülmektedir.
AYLIK ORTALAMA GÜNEŞLENME SÜRESİ (Saat)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
3,6
4,5
5,4
6,6
9,4
12,1
12,3
9,6
7,2
5,2
3,5
7,6
11,4
C.1.1.2. Basınç:
Diyarbakır ili serbest atmosfer basıncı kış aylarında yüksek ilkbahar yaz aylarında
alçak değer gösterir. 1970-2011 rasat yılları içerisinde yıllık ortalama aktüel basınç değeri
935.8 mb.’dır. İlişik tabloda görüldüğü gibi aylar içindeki basınç gidişi az bir farklılık
gösterir. Kış aylarında bir artma, ilkbahar ve yaz aylarında ise düşme görülmektedir.
26
ORTALAMA AKTÜEL BASINÇ (mb)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
940,9
938,8
937,0
935,5
934,4
930,7
927,6
934,2
938,6
941,0
941,5
935,8
929,2
EN YÜKSEK AKTÜEL BASINÇ (mb)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
952,9
952,7
951,3
946,2
943,5
940,2
935,0
945,9
948,6
953,3
953,1
953,3
936,5
EN DÜŞÜK AKTÜEL BASINÇ (mb)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
922.0
920.2
920.8
919.4
923.1
921.3
919.4
926.5
927.2
923.7
920.5
919.4
921.4
C.1.1.3. Nem:
80 yıllık rasat verilerine göre ortalama nisbi nem % 54,5’ dir. Bölgede yazlarının sıcak
ve nemin az olmasından dolayı, sıcaklıklar Akdeniz Bölgesindeki gibi fazlaca bunaltıcı
olmamaktadır. Nemin en fazla olarak görüldüğü aylar Ocak ve Aralık aylarıdır. Bu aylarda
ortalama değer % 75 civarındadır. Nemin az olduğu aylar ise Temmuz ve Ağustos ayları olup,
ortalama değer % 28 ye kadar düşmektedir.
2011 Yılı Nisbi Aylık Ortalama Nem Miktarı ( % ) olarak Minimum : 22’dir.
2011 Yılı Nisbi Aylık Ortalama Nem Miktarı ( % ) olarak Maksimum : 76’dır.
2011 Yılı Nisbi Aylık Ortalama Nem Miktarı ( % ) olarak Ortalama : 53’tür.
Tablo c.1. DİYARBAKIR ve İLÇELERİNİN UZUN YILLAR AYLIK ORTALAMA NİSBİ NEM
(%)
A
MERKEZ
ŞUBAT
Y
MAYIS
L
A
R
HAZİRAN
TEMMUZ
AĞUSTOS
EYLÜL
EKİM
ARALIK
YILLIK
75
72
66
65
56
38
29
28
34
51
66
75
55
Bismil
76
70
63
59
53
32
23
26
30
47
67
77
51
Çınar
68
76
66
72
61
65
59
65
53
51
39
29
32
23
32
21
37
33
51
57
62
72
69
74
52
53
Çüngüş
84
82
66
64
69
39
26
28
33
49
68
81
57
Ergani
MART
NİSAN
Diyarbakır
Çermik
OCAK
KASIM
67
64
58
57
48
33
27
28
33
49
62
68
50
Lice
77
72
65
57
49
38
30
33
39
58
72
76
55
Hani
63
63
57
54
48
34
26
24
26
39
53
60
45
Hazro
64
61
54
51
48
34
27
30
34
50
63
68
48
Dicle
74
72
63
58
52
42
35
34
35
48
64
72
54
Kulp
75
73
69
62
61
56
55
48
53
61
67
75
62
Silvan
81
78
70
62
54
37
29
27
31
50
72
80
55
İlçe Meteoroloji Müdürlüklerinden sadece Ergani ve Çermik faaldir
C.1.1.4. Sıcaklık:
Serin kuzey rüzgârlarına kapalı bulunan, Diyarbakır ilimiz yılın 4 ayı bunaltıcı
sıcaklıklara maruz kalır. Özellikle Temmuz ve Ağustos aylarında sıcaklık değerleri
27
Türkiye’nin en sıcak şehrinin Diyarbakır olduğunu göstermektedir. Diyarbakır’da yaz
mevsiminin başlama tarihi ortalama Nisan 17, sona erme tarihi ise ortalama Ekim 26’dir.
Ancak yaz mevsiminin uzaması nedeniyle şimdiye kadar yapılan gözlemlerde yaz mevsiminin
başlangıcı en erken Mart 17, sona erme tarihi ise en geç Kasım 18 olarak tespit edilmiştir.
İlimizde 40 yıllık ortalamaya göre; yıllık sıcaklık ortalaması 15.8 ºC dir. En yüksek sıcaklık
Ağustos ayında (28.08.1998) 44.8 ºC, en düşük sıcaklık ise Aralık ayında (30.12.2006) -24.2
ºC, olarak tespit edilmiştir.
Tabloc.2. Diyarbakır ve ilçelerinin uzun yıllar sıcaklık ortalaması (0C)
A
MERKEZ
OCAK
ŞUBAT
MART
NİSAN
Y
MAYIS
L
A
R
HAZİRAN
TEMMUZ
AĞUSTOS
EYLÜL
EKİM
KASIM
ARALIK
YILLIK
Diyarbakır
1,5
3,5
8,6
13,8
19,3
26,3
31,2
30,3
24,7
17,1
9,0
3,7
15,8
Bismil
2.5
4.2
8.5
14.6
18.9
25.8
30.4
29.1
23.6
16.7
9.3
4.2
15.7
Çermik
2,8
4,3
8,9
14,4
19,9
26,4
31,0
30,2
24,8
17,9
10,0
4,9
16,3
Çınar
2.2
3.9
7.9
14.8
19.3
26.9
31.7
29.8
26.5
17.5
9.5
3.8
16.2
Çüngüş
-0.1
1.0
5.8
10.9
15.0
22.1
27.4
27.1
21.7
15.5
6.1
-0.7
12.7
2,2
3,3
8,0
13,7
19,4
25,6
30,5
30,0
25,1
17,8
9,8
4,3
15,8
Lice
0.8
1.9
6.6
13.1
18.0
24.1
29.0
28.4
23.4
16.1
8.1
3.1
14.4
Hani
2.1
3.0
7.3
13.3
18.0
24.6
29.9
29.7
25.6
17.6
10.0
4.7
15.5
Hazro
2.3
2.8
7.0
13.6
17.6
23.7
28.7
28.7
24.4
17.4
9.2
4.0
15.0
Dicle
2.0
2.4
7.4
13.9
18.7
25.0
30.0
29.6
25.5
17.8
9.3
3.5
15.4
Kulp
2.1
1.8
6.0
13.8
17.7
24.7
29.5
29.2
25.1
17.5
10.3
4.9
15.2
2.0
3.5
7.9
13.7
18.3
24.1
27.8
27.1
23.0
16.5
9.5
4.5
14.8
Ergani
Silvan
İlçe Meteoroloji Müdürlüklerinden sadece Ergani ve Çermik faaldir.
AYLIK EN YÜKSEK SICAKLIK ORTALAMASI ( °C)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
6,4
8,9
14,6
20,3
26,5
33,6
38,4
33,3
25,2
15,8
8,8
22,5
38,0
AYLIK EN DÜŞÜK SICAKLIK ORTALAMASI ( °C)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
-2,7
-1,3
2,6
7,1
11,3
17,0
21,7
15,9
10,1
3,7
-0,5
8,8
21,0
AYLIK MAKSİMUM-MİNİMUM FARK ORTALAMALARI (OC)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
15,5
16,7
18,6
19,4
20,4
21,6
21,4
22,0
21,0
18,3
15,3
19,3
21,5
Tabloc.3. 40 yıllık Diyarbakır Meteorolojik parametrelerinin Türkiye geneli ile kıyaslaması
METEOROLOJİK PARAMETRELER
1
Yıllık Ortalama Günlük Sıcaklık ºC
28
DİYARBAKIR
TÜRKİYE
15.8 ºC
13.1 ºC
2
Yıllık Ortalama En Yüksek Sıcaklık ºC
21.0 ºC
19.2 ºC
3
Yıllık Ortalama En Düşük Sıcaklık ºC
8.8 ºC
8.7 ºC
4
En Yüksek Sıcaklığın Günü
ºC
44.8 ºC (28.08.1998)
----
5
En Düşük Sıcaklığın Günü
ºC
-24.2 ºC (30.12.2006)
----
6
Yıllık Ortalama Nispi Nem
(%)
% 55
% 65
7
Yıllık Ortalama Yağış Toplamı (m2 / kg )
474.9 m2 / kg
637.7 m2 / kg
8
Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı
2.1 m/sec.
2.4 m/sec
9
Yıllık Ortalama Rüzgar Yönü
WNW (BatıKuzeyBatı)
NW (Kuzeybatı)
(m/sec.)
C.1.1.5. Yağışlar:
Çanak şeklinde olan Diyarbakır havzasında yağışlar, çoğunlukla kış ve ilkbahar
aylarında görülür. Kış ve ilkbahar yağışlarının fazlalığı, ilimizin azda olsa Akdeniz ikliminin
ılık ve nemli hava kütlelerinin etkisinde kaldığını gösterir.
40 yıllık ortalamalara göre; metre kareye döşen yıllık yağış miktarı 474,9 mm dir.
Uzun yıllar içinde en çok yağış 663.3 mm. ile 1996 yılında. En az yağış ise 146.3 mm ile
1970 yılında olmuştur.
Tabloc.4. Diyarbakır ve ilçelerinin uzun yıllar yağış ortalaması(mm)
UZUN YILLAR AYLIK ve YILLIK YAĞIŞ VERİLERİ
A
Y
L
A
R
MERKEZ
DİYARBAKIR
BİSMİL
ÇERMİK
ÇINAR
ERGANİ
LİCE
HANİ
HAZRO
DİCLE
KULP
SİLVAN
OCAK
ŞUBAT
MART
NİSAN
62,8
57.9
122,3
33.7
112,8
129.4
147.0
140.9
109.8
143.4
98.5
67,8
68.6
107,1
68.6
112,7
173.2
153.7
186.7
145.8
196.7
122.0
67,3
62.1
98,2
65.5
105,6
147.5
126.6
120.8
95.4
128,0
97.6
67,7
50.0
83,4
38.9
93,0
112.8
115.4
97.7
63.7
81.9
87.6
MAYIS
HAZİRAN
TEMMUZ
AĞUSTOS
9,0
9.6
11,3
9.0
13,4
16.5
14.9
11.9
12.4
9.1
10.4
0,4
3.5
1,4
0.0
0,8
1.1
0.6
4.2
3.2
0.0
0.9
0,4
0.3
1,4
0.0
1,4
2.2
0.6
2.1
0.5
0.0
0.8
39,6
37.8
47,8
28.8
54,4
84.0
65.8
79.6
62.2
88.4
42.6
EYLÜL
4,3
0.6
5,8
4.7
5,2
4.6
1.8
1.4
3.1
0.4
1.7
EKİM
KASIM
32,1
32.4
53,7
26.3
50,9
76.6
50.2
66.2
69.5
65.9
50.1
51,1
56.7
90,4
70.6
87,4
159.7
132.2
159.5
115.5
162.2
96.2
ARALIK
YILLIK
67,4
68.4
120,1
40.2
117,1
158.8
165.9
168.9
135.1
178.5
114.6
469,9
447.9
742,9
386.3
754,7
1066.4
974.7
1039.9
816.2
1054.5
723.0
İlçe Meteoroloji Müdürlüklerinden sadece Ergani ve Çermik faaldir.
AYLIK ORTALAMA BULUTLULUK (0-10)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
5,6
5,4
5,1
5,1
3,7
1,6
0,9
1,1
3,1
4,3
5,3
3,5
0,8
Kar Yağışları: Diyarbakır ve civarı yaklaşık 4–5 ay kurak geçmesine rağmen ve kış
aylarının fazlalığına rağmen kar yağışlarından mahrum kalmamaktadır. Ortalama Aralık
ayında başlayan kar yağışı, mart ayında son bulmaktadır. 1929–2011 yılları arasındaki
periyotta en erken kar yağışı 22 Kasım 2001 yılında, en geç ise 19 Mart 1987 ve 19 Mart
1997 yıllarında olmuştur. Yıllık toplam kar yağışlı gün sayısı 18.7 gündür. Kar yağışının örtü
yaptığı gün sayısı, en çok 5.4 gün ile Ocak, en az ise 2,2 gün ile Mart ayıdır. 1970–2011
29
yıllar arasında, en yüksek kar kalınlığı 65 cm. olarak 16 Ocak 1973 günü
gerçekleşmiştir.
AYLIK ORTALAMA VE YILLIK TOPLAM KAR YAĞIŞLI GÜNLER SAYISI
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
4,8
3,6
0,9
0,1
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
0,4
2,1
11,9
Kasım
Aralık
Yıllık
0,2
1,9
10,7
AYLIK ORATALAMA VE YILLIK TOPLAM KAR ÖRTÜLÜ GÜNLER SAYISI
Ocak
Şubat
Mart
4,8
3,5
0,3
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Sisli Günler: Uzun yıllar ortalamalarına göre yıllık sisli gün sayısı 18,3 gündür. Yaz
aylarında sis görülmez, daha ziyade Aralık, Ocak ve Şubat aylarında görülür. Bu aylarda
ortalama 2–6 gün sisli geçer.
AYLIK ORTALAMA VE YILLIK TOPLAM SİSLİ GÜNLER SAYISI
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
6,3
2,7
1,1
0,6
0,2
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
0,2
2,3
4,9
18,3
AYLIK ORTALAMA VE YILLIK TOPLAM DONLU GÜNLER SAYISI (Sıcaklığın -0.1 derece ve altında olduğu günler)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
21,1
15,7
7,0
0,5
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
0,1
4,7
15,9
65,0
Dolulu Günler: Dolu yağışı ise nadiren görülür. Genellikle Mart, Nisan ve Mayıs
aylarında birkaç gün dolu hadisesi meydana gelir. Ocak, Temmuz ve Ağustos aylarında dolu
kaydına rastlanmamıştır. Yıllık toplam dolulu gün sayısı 2 gündür.
AYLIK ORTALAMA VE YILLIK TOPLAM DOLULU GÜNLER SAYISI
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
0,2
0,7
0,5
0,5
0,1
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
0,1
Yıllık
2,1
Orajlı Günler: Oraj hadisesine her zaman rastlamak mümkündür. Özellikle İlk ve
Sonbaharın Nisan, Mayıs, Eylül, Ekim ve Kasım aylarında sağanak ve Orajlı yağışlar
görülmektedir. Uzun yıllar verilerine göre toplam Orajlı gün sayısı 21 gündür. Kış aylarında
çok nadiren görülür, en fazla Nisan ve Mayıs aylarında görülür.
AYLIK ORTALAMA VE YILLIK TOPLAM ORAJLI GÜNLER SAYISI
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
0,1
0,6
1,6
4,8
5,6
2,9
0,5
0,8
2,7
0,8
0,1
20,9
0,4
1970-2011 yıllar arası 42 yıllık verilere göre, yıllık ortalama yağışlı gün sayısı 85,0
gündür. Yağışlı günlerin en fazla olduğu ay 11.9 gün ile Nisan, en az ise 0,3 gün ile Ağustos
ayıdır.
30
AYLIK ORTALAMA VE YILLIK TOPLAM YAĞIŞLI GÜNLER SAYISI (aylik yagisin 0,1 mm ve buyuk olduğu günler sayisi )
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
11,7
11,6
11,4
11,9
8,9
3,0
0,4
1,2
5,8
8,0
10,8
85,0
0,3
AYLIK TOPLAM BUHARLAŞMA (mm)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Yıllık
0,0
0,0
0,5
107,7
181,8
307,6
401,3
251,1
140,0
30,9
0,6
1784,3
362,8
Tablo c.5.YILLIK YAĞIŞIN MEVSİMLER GÖRE DAĞILIMI SÖYLEDİR:
DİYARBAKIR
Yağış Miktarı
Yağış Oranı
(mm)
(%)
170,7
36,0
11,1
2,3
MEVSİMLER
İLKBAHAR
YAZ
SONBAHAR
KIŞ
TOPLAM
91,8
19,3
201,3
474,9
42,4
%100
TÜRKİYE
Yağış Miktarı
(mm)
169.9
65.0
150.2
Yağış Oranı
(%)
26.6
10.2
23.6
253.4
39.6
637.7
%100
Diyarbakır’da Toz Taşınımı:
Diyarbakır ili coğrafik olarak toz taşınımlarından rahatlıkla etkilenebilecek
konumdadır. Meteorolojik parametrelerin (yağış, basınç ve rüzgar) de tetiklemesiyle sıkça toz
taşınımına maruz kalmaktadır. Toz taşınımının, özellikle son 4 yılda etkisini giderek artırdığı
görülmektedir. Toz taşınımı için Diyarbakır Meteoroloji Meydan İstasyonunda yapılan saatlik
METAR rasatları incelenerek toz taşınımı olayının Diyarbakır’daki dağılımı incelenmiştir.
Toz taşınımı diğer doğal afetler gibi insan sağlığı ve günlük yaşantımızda olumsuzluklara
neden olması itibari ile önemli bir meteorolojik hadisedir.
Diyarbakır Yıllık Toz Taşınımı Dağılımı
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
59
20
47
45
31
36
28
88
185
135
118
Diyarbakır’da 2000-2011 arası Yılları Toz Taşınımının Aylık Toplam Dağılımı.
Şubat
Ocak
65
Mart
56
Mayıs
Nisan
168
93
Haziran
98
Temmuz Ağustos
53
4
49
Eylül
Kasım
Ekim
48
52
26
Aralık
Yıllık
80 792,0
C.1.1.6. Seller:
Diyarbakır Havzasında yağışlar fazla görülmez yağışın büyük çoğunluğu Ekim-Mart
arası görülür. Yörenin bitki örtüsü zayıf olmasından dolayı zaman, zaman yağış suları yüzey
akışa geçerek sel halini almaktadır. Diyarbakır kent merkezi başta olmak üzere diğer ilçe
merkezlerinde altyapı yetersizliğinden dolayı, yağışın bol olduğu dönemlerde seller maddi ve
manevi zararlar meydana getirmektedir.
C.1.1.7. Kuraklık:
31
Diyarbakır ilinde Güneydoğu Anadolu’nun ılıman karasal iklimi hüküm sürer. Yazlar
kurak ve çok sıcak kışlar az soğuk ve yağışlı geçer. Yağışlar daha çok yağmur ve kar
ilkbaharda yağmur şeklindedir. 41 yıllık ortalama yağış miktarı 474.9 mm dir. Uzun yıllar
içinde en çok yağış 663.3 mm. ile 1996 yılında. En az yağış ise 146.3 mm ile 1970 yılında
olmuştur.
C.1.1.8. Mikroklima
GAP Projesi dahilinde ilimizde pek çok baraj ve gölet yapılmıştır. 1991-2002
yıllarında yapılan ölçümler iklimde genel olarak önemli değişim olmadığını bazı elemanlarda
nispi değişim olduğu görülmektedir.(örnek olarak: 1990 yıllına kadar ortalama en düşük
sıcaklık 8.9 C iken 1991-2002 yılları arası aynı değer 8.3 C,donlu gün sayısı 62.6 iken 69.0
gün, ortalama nispi nem %53.6 iken %54.1 değeri, yıllık yağış ortalaması 489.9 mm iken
472.2 mm, yağışlı gün sayısı 88.4 iken 84.2 gün ve kar yağışlı gün sayısı 6.1 gün iken 5.8 gün
olduğu tespit edilmiştir.
C.1.2. Yapay Etmenler:
C.1.2.1. Plansız Kentleşme:
Güneydoğunun en önemli yerleşmelerinden biri olarak öne çıkan Diyarbakır, doğal
özellikleri ve morfolojik avantajları ile bölgenin, Ortadoğu’nun ve Kafkas’ların en önemli bir
geçiş merkezi olmak niteliğine sahip bulunmaktadır.
Bu özelliklerden dolayı İlde sanayileşme ve kentleşme hızla artmıştır. 1979’da onaylanan
mevzi imar planı hızlı nüfus artışına cevap verememiş, dolaysıyla çarpık bir kentleşmeye
zemin hazırlanmıştır.
İlimiz; yakın illerin kırsal alanlarından, ekonomik ve sosyal nedenlerle yoğun bir göç
almıştır. İlin mevcut altyapısı yetersiz olması başta çevre ve sağlık olmak üzere bir takım
sorunların çıkmasına neden olmuştur. İlimizde gecekondulaşma oldukça yoğun, yeşil
alanların miktarı azdır.
C.1.2.2. Yeşil Alanların Azalması:
Diyarbakır İlinde kişi başına düşen yeşil alan yaklaşık 1,6 m2’dır(dünya standardı 7
m2’dir). Kent koşullarına uygun bir bitki türleri ise; ardıç, karaçam, söğüt, çınar, ceviz, kavak,
mazı, akasya dut, çam ve menengiç gibi türler sayıla bilir.
C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar:
İlimizde konut ve işyerlerinin ısıtılmasında yakıt olarak kömür, odun, özel kalorifer
yakıtı, motorin, doğalgaz kullanılmaktadır. Kentin kenar mahallelerinde ikamet eden ailelerin
çoğunluğu tezek yakmaktadırlar. Bakanlığımız tarafından yayımlanan genelge ve İl Mahalli
Çevre Kurulu kararında belirtilen standartlara uyan, Valiliğimizden izin alınan kömürlerin
satışı serbesttir. Ayrıca Bakanlığımız genelge ile yasaklanan petrokok Kömürünün kullanımı
ve satışı yasaklanmış olup İlimize girişi ve satışını önlemek amacıyla denetimlerimiz sürekli
devam etmektedir.
32
Şehrimizde çoğunlukla ithal taşkömürü ( Rus, Çin ve G.Afrika ) kömürü, odun ve
kalorifer yakıtı kullanılmaktadır.
Hava kalitesinin korunması amacıyla İlimiz Valilik bahçesinde bir sabit ölçüm
istasyonu kurulmuştur. Son yıllarda doğalgazın ilimizde yaygınlaşmasından dolayı hava
kalitesi değerlerinde ciddi iyileşmeler gerçekleşmiştir.
C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar
İlimizde endüstriyel emisyon kirliliği yapan kuruluşların sayıları az olması nedeniyle
kirlilik oranı azdır. Hava kirliliğine sebebiyet veren önemli endüstriyel kuruluşların başında
Limak Ergani Çimento Fabrikası ve Et ve Balık Ürünleri Tesisi gelir. 2011 yılı içerisinde
aşağıda gösterilen tabloda endüstriyel emisyon konulu bilgiler yer almaktadır.
EMİSYON
TEYİT
ÖLÇÜMÜ
UYGUNLUK
UYGUNSUZLUK
YAZISI
YAZISI
KAPSAM
DIŞI
YAZISI
GEÇİCİ
FAALİYET
BELGESİ (GFB)
GEÇİCİ
FAALİYET
BELGESİ RED
(GFB)
ÇEVRE İZNİ
13 (4 Adet
Değerlendirme
Aşamasındadır)
12
1 (1 Adet
Değerlendirme
Aşamasındadır
YAPTIRAN
TESİS SAYISI
52
35
3
46
C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyon:
Bilindiği üzere motorlu taşıtlardan kaynaklanan emisyonlar hava kirliliğinde önemli
bir yer tutmaktadır. Egzozlardan yayılan CO ( % 70–90), No ( % 40–70), Hidrokarbonların
(% 50) ve Pb (% 100) emisyonlardan hava kirliliğinin % 35 ‘i oluşturmaktadır.
İlimizde 2011 yılı itibariyle trafiğe kayıtlı motorlu taşıtların miktarı: 106044
adettir.
İlimizde şehir trafiği azaltacak çevre yolları olmayışı kent merkezinde yoğun trafik
yaşamasına neden olmaktadır. Bunun sonucunda hava kalitesi egzoz gazlarından belirgin bir
şekilde olumsuz etkilenmektedir.
C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları
C.2.1. Kükürtdioksit (SO2) Konsantrasyon ve Duman
İl Merkezinde ( Ofis Semt ) sabit ölçüm istasyonunda ölçülen hava kalitesi
parametrelerinden Kükürtdioksit (SO2) ve partikül madde (PM) konsantrasyonu Tablo c.6’da
verilmiştir.
33
Tablo c.6.2011 Yılında İlimiz Kükürtdioksit (SO2) ve Partikül Madde (PM) Ortalamaları, En Düşük, En
Yüksek SO2, PM Değerleri ve KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün Sayısı
AYLAR
Ölç.İst.Sa
yısı
Ölç.Yap
Gün
Sayısı
Ortalama
En Düşük
SO2
SO2
PM
En Yüksek
PM So2
PM
Ocak 2011
1
31
13
87
27
138
Şubat 2011
1
28
9
84
13
354
Mart 2011
1
31
9
15
52
102
Nisan 2011
1
30
8
68
19
237
Mayıs 2011
1
28
1
13
10
113
Haziran 2011
1
28
4
33
11
90
Temmuz 2011
1
30
4
80
11
220
Ağustos 2011
1
31
10
32
31
118
Eylül 2011
1
30
10
86
14
131
Ekim 2011
1
2
0
2
0
37
Kasım 2011
1
21
2
32
7
152
Aralık 2011
1
30
5
91
14
164
Kaynak: Diyarbakır Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü Hava Kalitesi İzleme İstasyonu.2011
KVS Değerlerinin
Aşıldığı Gün Sayısı
So2>0300 PM>0
300
-----------------------------------------------
NOT: Mart 2007– Ekim 2007 Arasında Bulunan Veriler Cihazın Test Aşamasında Alınan
Değerlerdir.
C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları:
Partikül madde ölçüm sonuçları tablo c.6’da verilmiştir.
C.2.3. Karbon monoksit:
İlimizde CO ve CO 2 ölçümleri yapılmamaktadır.
C.2.4. Nitrojen Oksitler (NOX) :
İlimizde NOX ölçümleri yapılmamaktadır.
C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları:
Egzoz gazlarından kaynaklanan
Müdürlüğümüzce yapılmamaktadır
Hidrokarbon
ve
Kurşun
emisyon
ölçümü
C.3. Atmosferik Kirlilik
C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri:
İlimizde meydana gelen hava kirliliğinin ve sanayi türlerinde kullanılan yakıt
cinslerinin ozon tabakasına hangi oranda zarar verdiği akademik bir çalışmayı
gerektirdiğinden dolayı böyle bir çalışmayla ilgili bilgi elde edilememiştir.
34
C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri:
Asit yağmurlarının etkileri ve içeriği ile ilgili bilgi ve çalışma bulunmamaktadır.
C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Etkileri:
C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri:
İlimizde sanayi ve evlerden meydana gelen emisyonların uzun sürede doğal çevreye
yapmış olduğu konusundan somut bir kanıt yoktur.
C.4.1.1. Su Üzerine Etkileri:
İlimizde hava kirliliğinden kaynaklanan asit yağmurları ve su kirliliği üzerinde bir
çalışma yapılmamıştır.
C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri:
İlimiz Ergani İlçesinde faaliyet gösteren Ergani Çimento Fabrikasından kaynaklanan
toz, duman, kükürtdioksit, vb.. kirletici parametrelerden yapılar ve toprak örtüsü belirgin bir
şekilde olumsuz etkilenmiştir. Ancak bu konuda araştırma yapılmamıştır.
C.4.1.3. Flora Fauna Üzerine Etkileri:
Hava kirliliğinin insan yaşamında görülen etkileri hayvan ve bitkiler üzerinde de etkisi
olmaktadır. Kirli hava bitkilerin solunun sırasında gözeneklerden içeri giderek fotosentezi
yavaşlatır özellikle bu durum tarımsal bitkilerde olumsuzluklar yaratarak ürün kalitesi ve
verimi düşürür. Örneğin İlimiz Bağıvar Beldesinde bulunan tuğla fabrikaları faaliyetlerinde
kaynaklanan toz ve benzeri partikül maddeleri civarda bulunan pamuk tarlaları olumsuz
etkiletmekte ve verimi düşürmektedir.
C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkisi:
Hava kirletici maddelerden karbon monoksit renksiz, kokusuz ve zehirli bir gazdır.
Sülfürlü ve azotlu hava kirleticileri de insan sağlığını olumsuz yönde etkilemekte, farenjit,
astım, bronşit gibi solunun yolları enfeksiyonlarına yol açabilmekte, maruz kalma süresine
insandaki etkileri artmaktadır.
İlimizde 1993 yılına kadar (İl Çevre Müdürlüğünün kuruluşu) yoğun bir hava kirliliği
yaşanmaktaydı. Ancak günümüzde alınan idari ve teknik tedbirlerle hava kirliliği minimuma
indirgenmiştir.
C.4.2. Yapay Çevreye Etkisi:
Kirliliği oluşturan SO2 - CO2 gibi gazların meydana getirdiği olumsuz etkiler
atmosferde meydana gelen konsantrasyonu güneş ışınlarını, çevreye etkisini değiştirir.
Çevrenin normal hava koşullarının fiziksel ve kimyasal oranına etki ederek çevre yaşamını
olumsuz olarak etkiler. Ayrıca hava kirletici gazların yağmur etkisiyle asit yağmuruna
dönüşmesi ile asidik karakter kazanır. Asit yağmurları korozif özellik taşıdıkları için
bölgedeki yapay çevrede aşındırıcı etki göstermektedir. Konuyla ilgili araştırmaya
rastlanmaması nedeniyle bölgedeki boyutları hakkında kesin bilgiye ulaşılamamıştır. Bölgede
hava kirletici kaynaklardan önemli bir görüntü kirliliği oluşmamakla birlikte, yerleşim
35
bölgelerinde ısınma amaçlı kullanılan yakıtlardan, taşıtların egzoz gazlarından ve sanayi
kuruluşların baca gazlarından çıkan emisyonlar kış sezonunda yoğunluk kazanması nedeniyle
görüş alanını zaman zaman etkilemektedir. Yaz döneminde kirletici gaz emisyonu
yoğunluğunun azalmasıyla bu etki azalmaktadır.
KAYNAKLAR:
Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Envanter Çalışmaları, 2011
İl Sağlık Müdürlüğü Envanter Çalışmaları
Diyargaz A.Ş
Diyarbakır İl Emniyet Müdürlüğü
D. SU
D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı
Diyarbakır ilindeki su kaynakları yüzey suları, yeraltı suları ve kaynak suları
şeklindedir. Kaynak ve yeraltı sularında içme, kullanma ve kısmen sulama amacıyla
yararlanılmaktadır. Yüzey suları sulama amacıyla kullanılmaktadır.
D.1.1. Yeraltı Suları:
Diyarbakır kenti ve çevresinde en üstte bazalt bulunmaktadır. Önemli miktarda yeraltı
suyu bulunduran bu birimin altında yeraltı suyu yönünden verimsiz olan Şelmo formasyonu
yer almaktadır. Bunun altında ise sahanın kuzey kısımlarında Silvan formasyonu, güney
kısımlarında Çermik formasyonu bulunmaktadır. En altta ise yeraltı suyu yönünden verimli
36
olan akifer niteliğindeki Midyat formasyonu vardır. Midyat formasyonu kent ve yakın
çevresinde 200–300 m derinlikte bulunmakta olup 200–300 m kalınlığa sahiptir. KireçtaşıKilli, tebeşirli kireçtaşlarından oluşan bu formasyonda açılan kuyularda ortalama 15–20 lt/s su
alınmaktadır.
Diyarbakır içme suyu ihtiyacı 2001 yılına kadar kaynak ve sondaj kuyularından
karşılanmakta idi. 2001 yılı ikinci yarısında tamamlanan ve devreye giren içme suyu ve
arıtma ünitesi ile Dicle Barajından getirilen su arıtılarak şehrin içme suyu ihtiyacına
sunulmuştur.
Ayrıca Gözeli su havzasındaki kaynak ve sondaj kuyularından da yararlanılmaktadır.
Anzele ve İçkaledeki kaynakların kent merkezinde oluşu ve bu sebeple kirlenmesi
nedeni ile sulama suyu sorunu olan Hevsel Bahçelerine aktarılmıştır. Yeniköy sondaj
kuyularından da kent merkezindeki yeşil alanlara sulama suyu taşınmaktadır.
D.1.2. Akarsular:
Diyarbakır ili akarsularından doğal kaynaklar bölümünde bahsedilmiştir. İlimizde
bulunan Dicle Nehri’ne ait su temin verileri Tablo:d.1 de verilmiştir.
Tablo:d.1. Devegeçidi ve Göksu Barajları ile Gözegöl Göletine Ait Su Kotları
Max Su Kotu(m)
Devegeçidi Barajı 757
Göksu Barajı
703.03
Gözegöl Barajı
753.05
Min. Su Kotu(m)
740
682
-
Kret Kotu(m)
759
705.53
754.3
Talveg Kotu(m)
724
657
744.18
Kaynak: DSİ 10. Bölge Müdürlüğü
İlimizdeki göletler ile ilgili bilgiler ayrıca Doğal Kaynaklar Bölümünde verilmiştir.
D.1.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlar:
Diyarbakır ilinde doğal göl bulunmamaktadır. Fakat önemli baraj göllerimiz vardır.
İlimizde bulunan göletler şunlardır. Gözegöl Göleti, Ortaviran Göleti, Halilan Göleti,
Beşpınar Göleti, Künreş Göleti, Kabaklı Göleti, Kurtyakası Göleti.
Toplam gölet rezervuarı 1.261 ha’dır
Barajlar:
Diyarbakır’da bitmiş, inşaat halinde ve proje aşamasında olan birçok baraj ve gölet
mevcuttur. İlin geniş tarım alanlarını sulamaya yönelik göletlerin yapımında son yıllarda
büyük gelişmeler sağlanmıştır.
1-Karakaya Barajı ve HES Tesisleri: Diyarbakır ili Çüngüş ilçesi sınırlarında olan
Karakaya barajı 1987 yılında işletmeye açılmıştır. Enerji üretmek amacıyla inşa edilen baraj,
37
beton kemer tipindedir. Temelden yüksekliği 173 m gövde hacmi 2 hm3, toplam göl hacmi
9.580 hm3 olan baraj, yılda 7.354 GWh elektrik üretmektedir.
2-Devegeçidi Barajı: Kaya dolgu tipi ile yapılan Devegeçidi barajı 1972 yılında
işletmeye açılmıştır. Diyarbakır ili sınırlarında olan baraj 10 600 ha cazibeli sulama amacıyla
inşa edilmiştir. Halen 5800 ha net alanı sulamaktadır.
3-Yukarı Dicle Projesi Çınar-Göksu ve Tesisleri İnşaatı: Diyarbakır ili Çınar ilçesine 5
km mesafede Diyarbakır-Mardin ili Devlet Karayolu üzerindeki Göksu Köprüsünün 700 m
menbaında Göksu Çayı üzerinde 657 m talveg kotunda bulunmaktadır. Kil çekirdekli kaya
dolgu tipinde, temelden yüksekliği 52 m olarak inşa edilen baraj ile Göksu çayının sağ ve sol
sahilinde bulunan tarıma elverişli arazilerden 3.582 ha arazi sulanmaktadır.
1- Kralkızı-Dicle Projesi:
a) Kralkızı barajı ve HES tesisleri inşaatı. Diyarbakır’a 81 km mesafede olan Kralkızı
Barajı Diyarbakır il sınırları içinde Dicle Nehrinin ana kollarından olan Maden Çayı üzerinde;
Dicle ilçesinin 6 km güney batısında 707 m talveg kotunda kaya dolgu tipinde, temelden
yüksekliği 126 m olan barajın göl hacmi 1919.6 hm3 ve maksimum göl alanı 57.7 km2 dir.
b) Dicle Barajı ve HES İnşaatı. Diyarbakır ili sınırları içerisinde Eğil ilçesinin 7 km
güneydoğusunda Dicle nehrinin ana kollarından olan Maden ve Dibni Çaylarının birleştiği
Dicle Nehri’nin meydana getirdiği mevkiinden 800 m ve Kralkızı Barajı aksının 22 km
menbasında, 640 talveg kotunda inşa edilmiştir.
İçme suyu sulama+enerji amaçlı baraj Kralkızı Barajı ve Devegeçidi Barajları ile ortak
olarak çalışmaktadır. Baraj eksenel kil, çakıl çekirdekli, kaya dolgu tipinde temelden
yüksekliği 87 m olan Dicle barajının göl hacmi 595 hm3 ve gölalanı 24 km2 dir. Dicle
Barajından alınacak su ile Dicle Nehrinin sağ sahilinde bulunan Ergani, Diyarbakır merkez,
Çınar ve Mardin-Savur ovaları sulanacaktır. Dicle sağ sahil ovalarından 54.279 ha cazibe,
75.880 ha da pompajla olmak üzere toplam 130.159 ha arazi sulanacaktır. Ayrıca santral
2x55=110 MW gücünde olup, yılda 298 milyon KW elektrik enerjisi üretilecektir. Diyarbakır
İline 1.etapta 3 m3/s olmak üzere toplam 6 m3/s içme suyu temin edilecektir.
Planlama ve Kesin Proje Aşamasında Olan Tesisler:
A. Batman – Silvan Projesi Silvan Barajı ve HES: Batman çayının ana kollarından olan Kulp
çayı üzerinde inşa edilecektir. Enerji ve sulama amaçlıdır. Projenin gerçekleşmesi
durumunda 245.372 ha arazi sulanacaktır. Bu projenin kapsamında 7 adet depolama tesisi
yer almaktadır. Bunlar: Ambar, Başlar, Bulaklıdere, Karacalar, Kıbrıs, Kuruçay ve
Pamukçay barajlarıdır.
B. Ergani Barajı: Ergani ilçesinde Hilari Deresi üzerindedir. Baraj sulama amaçlıdır. Yapımı
tamamlandığında 1.787 ha araziyi sulayacaktır.
C. Çermik Kale Projesi: Şeyhan (Sinek) çayı üzerindedir. Sulama amaçlı baraj
tamamlandığında 20.238 ha araziyi sulayacaktır.
D. Dibni projesi: Diyarbakır Dicle ilçesi yakınlarında kurulacak olan baraj sulama ve enerji
amaçlıdır. Su kaynağı Dibni çayıdır. Planlama aşamasındaki baraj tamamlandığına toplam
enerji 19.888 ha araziyi sulayacak ve toplam 265 GWh/yıl enerji üretecektir.
38
E. Çınar-Dilaver Projesi: Diyarbakır Çınar yolunun 8. km' sinden ayrılan eski Derik yolunun
25.km 'sinde yer alan Dilaver Köprüsü yakındadır. Kesin proje aşamasındaki baraj sulama
amaçlıdır. Tamamlandığında 3.278 ha alanı sulayacaktır.
F. Çüngüş Projesi (Oyuklu Barajı) : Çüngüş İlçesi Oyuklu Köyünün 2 km güneyinde yer
alan proje planlama aşamasındadır. Sulama amaçlı olup bitirildiğinde 986 ha arazi
sulayacaktır.
G. Kolludere Barajı: İlimizin 15 km batısında bulunmaktadır. Planlama raporu hazırlanan
baraj sulama amaçlı olup bittiğinde 1.100 ha arazi sulayacaktır.
D.1.4. Deniz:
İlimizin deniz kıyısına sınırı bulunmamaktadır.
D.2. Doğal Enerji ve Drenaj Sistemi:
Kentimizdeki yeraltı sularının doğal drenaj sistemleri bazalt ve kalker akifer için
farklıdır. Bazalt akiferin drenaj alanı Karacadağ’ın tepesinden Dicle Vadisine kadar olan
sahadır.
Kalker akifer drenaj alanı ise Diyarbakır'ın yaklaşık 30-35 km kuzeyinden itibaren
yayılım gösteren Silvan-Midyat formasyonu ile Diyarbakır'ın yaklaşık 25-30 km güneyinden
itibaren yayılım gösteren Midyat formasyonudur.
D.3 Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri:
D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik:
Diyarbakır da yeraltı sularından içme ve kullanma amaçlı kullanılmaktadır. Kent
içindeki meskûn mahal sularının kullanılması içme sularının sürekli kirlenme tehdidi altında
bulunmasına veya kirlenmesine neden olmaktadır.
Diyarbakır kentinin içme suyu ihtiyacının büyük bir kısmının karşılandığı gözeli
kaynağı ve sondaj kuyuları sahası ve çevresi yeraltı suyu işletme sahası olarak tespit edilmiş
ve resmi gazetede de ilan edilmiştir. Buna göre belirlenen bu sahada yeni kuyu açılması
yasaklanmış ve "Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinin” 22. Maddesi uygulanmıştır.
Bunun yanında DİSKİ Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan “Gözeli Su Havzası
Havza Koruma Yönetmeliği” 17.05.2008 tarihinden bu yana yürürlüktedir.
Halen petrol üretimi sırasında çıkan tuzlu su yüzeye yakın olan ve Diyarbakır Kentinin
önemli içme suyu kaynaklarından birini oluşturan Midyat Formasyonu içerisindeki yeraltı
suyu akiferine verilmektedir. Bu işlem bu akiferin kirlenmesine yol açmaktadır. Midyat
Akiferi kentin stratejik önemi olan su kaynağıdır. Bu sebeple petrol üretim izni veren
kurumların verilen ruhsatları yeniden gözden geçirmeleri önem arz etmektedir.
D.3.2 Akarsularda Kirlilik:
Dicle Nehri, Güneydoğu Anadolu Bölgesi için en önemli su kaynağı olma özelliğini
taşımaktadır. Fiziksel kirlilik olarak tanımlanan kil, kum, yabancı katı parçacık gibi suda
çözünmeyen maddeler Dicle Nehri’ne önemli miktarlarda katılmakta ve suyun rengi, kokusu
ve tadını değiştirmektedir.
39
Genellikle nüfus yoğunluğunun ülke ortalamasının altında olduğu, sanayileşmenin
henüz yaygınlaşmadığı, sert iklim koşulları nedeni ile birkaç verimli ova dışında yoğun
tarımın yapılmadığı ve akarsuların büyük debileri sebebi ile yüksek seyrelme potansiyeline
sahip olduğu bölgemizde bugün için diğer gerçekleştirmede olduğu en büyük kapsamlı
teknolojik uygulama olan GAP Projesi bölgedeki üretimi önemli ölçülerde arttıracağı için
projenin gerçekleşmesi ile birlikte çevresel sorunlarında başlaması kaçınılmazdır.
DSİ Diyarbakır Bölge Müdürlüğü Kalite Kontrol ve Laboratuar Şubesinde Dicle
Nehri’nin bazı kolları ile Dicle Nehri boyunca değişik yerlerden alınan su numunelerinde
bulanıklık, renk koku-tat, iletkenlik, pH, toplam tuz, toplam sertlik, geçici - kalıcı
buharlaştırma kalıntısı, organik madde kalsiyum, magnezyum, amonyum, sodyum potasyum,
organik madde, kalsiyum, magnezyum, amonyum, sodyum potasyum, karbonat, bikarbonat,
klorür, sülfat, nitrat, fosfat analizleri rutin olarak yapılmaktadır.
Gerek KOİ, BOİ ve gerekse de daha incelenen pH, CL-, SO4-², Na+, Ca+²,NO-³
iyonları ile ilgili parametreler bakımından Dicle Nehri fazla sorunlu değildir. Ancak yeterli
incelenmeyen ağır metal ve toksit elementler kesin belli olmadığından ve suyun kalitesinin en
sakıncalı parametre belirleyeceğinden mevcut durum tam bir sonuç sağlayamaz.
Dicle Nehri’ndeki ağır metal kirliliği ile ilgili çalışmalar oldukça azdır. Su numuneleri
üzerinde yapılan element analizleri, beklenenin aksine bu elementlerin suda çözünmüş haldeki
konsantrasyonlarının oldukça düşük olduğunu ortaya koymuştur. Ağır elementlerin tamamı 1
ppm, (1 mg/l) değerinin oldukça altındadırlar. Bu durum Dicle Nehri ph 'ının bazikliği ve
Etibank Bakır İşletmesi tarafından nehre verilen atıklardaki Sülfür iyonlarından kaynaklanır.
Ph'ın yaklaşık 8 civarında oluşu ve suda çözünmüş halde sülfürün mevcudiyeti, ağır
elementlerin suda çözünmeyen sülfür veya hidroksit bileşikleri haline dönüşmüş olabileceğine
işaret etmektedir. Böylece yıllardır kullanılan Dicle Nehrinin kirli görünümlü suyunun neden
sağlık bakımından çevreye ciddi zararlar vermediği anlaşılabilmektedir. Genel olarak, Dicle
Nehri ile ilgili ağır metal kirliliği ciddi boyutlardadır. Bu durum elementlerin sudaki
konsantrasyonlarından ziyade partikül-sediment şeklinde bulunmasından kaynaklanmaktadır.
Nehir suyunun bazik karakterde oluşu ve muhtemelen, sülfür iyonlarından dolayı suda
çözünmüş haldeki ağır element miktarı umulandan düşük konsantrasyondadır. Fakat nehir
yatağı çok ciddi boyutlarda kirliliğe maruz kalmıştır. Özellikle Cu ve Zn oranları çok
yüksektir. Dicle Nehri’nden yakalanan balıkların tümünde, ağır element oranları çok yüksek
değerlerde bulunmuştur. Özellikle bakır ve çinko oranları normalin 10–100 katı
seviyelerindedir. Dicle Nehri civarı arazilerinden alınan buğday, toprak ve mantar
numunelerinde de ağır element kirliliği saptanmıştır. Bu sonuçlar nehrin kirlenmişliğinin
başka bir kanıtıdır.
Mayıs 2006’da aşağıda haritada gösterilen işaretli yerlerden alınan numuneler Dicle
Üniversitesi ve Tallinn Teknoloji Üniversitesi (Estonya) tarafından ortaklaşa incelenmiştir.
Numuneler İngilizce baş harfler kullanılarak sembolize edilmiştir. İçme (Drinking) suyu
anlamındaki kelimenin İngilizce baş harfi D ile diğerleri de benzer şekilde, R: Nehir (River)
ve S: Kaynak (Spring) harfleri ile gösterilmiştir. Böylece mevcut içme sularından 3, şehir içi
değişik kaynak sularından 3 ve Dicle nehri sularından 3 numune olmak üzere toplam 9
numune metallerden bakır(Cu) ve Çinko(Zn) ile organik madde (humik madde) bakımından
analiz edilmiştir.
40
Kuzeyden-güneye doğru olmak üzere; R1: Sadi Köprüsü civarı, R3: Dicle Üniversitesi
Köprüsü ve R2: Tekel İçki Fabrikası civarı numunelerdeki bakır (Cu) miktarları sırayla 0,64;
2,19 ve 5,93 μg/L olarak saptanmıştır(I. Kalite sularda Cu<20 μg/L). Benzer şekilde çinko
(Zn) ise 0,08; 0,14 ve 0,20 mg/L ölçülmüştür. (I. Kalite sularda Zn < 200 μg/L). Humik
madde miktarları da oldukça düşük olarak saptanmıştır.
Tablo d.2. Dicle Nehri Suyunda Bazı Ağır Metal Tayinleri
Numune
Pb
Zn
D1 (mg/l)
0.012
0.042
D2 (mg/l)
0.029
0.023
D3 (mg/l)
0.015
0.021
D4 (mg/l)
0.015
0.008
D5 (mg/l)
0.014
0.010
Kaynak: DSİ 10. Bölge Müdürlüğü
Numune Kodu
Cr
Mn
Fe
Cu
Cd
Hg
Ar
0.028
0.012
0.009
0.021
0.021
0.108
0.060
0.052
0.020
0.037
1.15
0.20
0.38
0.28
0.20
0.060
<0.005
<0.005
<0.005
<0.005
<0.005
<0.005
<0.005
<0.005
<0.005
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
0.0001
0.0001
0.0001
0.0001
0.0001
Yeri
:
D1
Maden çıkışı
D2
Dicle Barajı gölalanı
D3
Tekel İçki Fabrikası sonu
D4
Diyarbakır / Sadi Köprüsü
D5
Bismil İlçesi köprüsü,
D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik:
41
Bölgemizde yer alan göletler ve rezervuarların kirlenmesine sebep olan kirletici
kaynakları şu şekilde sıralayabiliriz.
-
Her türlü evsel atık
Katı atıklar
Kanalizasyon suları
Tarım alanlarından kaynaklanan gübre ve zirai ilaçlar
Mevcut petrol kuyuları ve maden yatakları
Tablo d.3. Devegeçidi Barajı Dipsavağından alınan su numuneleri analiz sonuçları:
Parametr
Birim
Sodyum(Na)
Kalsiyum(ca) g/l
CaCO3
Mg/l
Sülfat (SO4)
Mg/l
Mg/l
Su kalite sınıfı
TS-266
Avrupa
Topluluğu
(1980)
1
2
3
4
Tavsiye Max. Tavsiye max
edilen
edilen
125*
20
150
M 125 250 250+
75*
200
100
500
500
200* 200 400 400+ 200
400
25
250
WHO
(1986)
Devegeçidi Barajı-Dipsavak
(Mayıs-1996)
Tavsiye Ad. Min. Ort. Maks
edilen
200
86
2.07
5.5
89
8
35
min150
89
85
153
400
82
0
21.9
14.4
94
410
90
Kaynak: DSİ Genel Müdürlüğü içmesuyu ve kanalizasyon dairesi başkanlığı
Diyarbakır kenti içmesuyu kaynakları çevre koruma projesi
Tablo d.4 Dicle Baraj Aksından alınan su numuneleri analiz sonuçları:
Parametre
Birim
Su kalite sınıfı
TS-266
Avrupa
Topluluğu
(1980)
1
2
3
4
Tavsiye Max. Tavsiye max
edilen
edilen
125*
20
150
M 125 250 250+
75*
200
100
500
500
200* 200 400 400+ 200
400
25
250
Sodyum(Na)
Kalsiyum(ca) g/l
CaCO3
Mg/l
Sülfat (SO4)
Mg/l
Mg/l
Kaynak: DSİ Genel Müdürlüğü içmesuyu ve kanalizasyon dairesi başkanlığı
Diyarbakır kenti içmesuyu kaynakları çevre koruma projesi
WHO
(1986)
Devegeçidi Barajı-Dipsavak
(Mayıs-1996)
Tavsiye Ad. Min. Ort. Maks
edilen
200
65
0.92
5.38 10.60
65
22
51.6
88
min150
62
113
226
350
400
36
6.0
36.5
63.4
Tablo d.5 Devegeçidi Barajı-Dipsavak Analiz Sonuçları
Su Kalite Parametreleri
Değişim Aralığı
N
A Fiziksel Parametreler
1. Sıcaklık (ºC)
2. pH
3. Çözünmüş Oksijen (mg/l)
4. Klorür İyonu (mg/l)
5. sülfat İyonu (mg/l)
6. Amonyak Azotu (mg NH3-N/I)
7. Nitrit Azotu (mg NO2-N/I)
8. Nitrat Azotu(mg NO3-N/I)
9.Orto-Fosfat Fosforu (mg/I)
10.Renk (Pt-Co birimi)
11. Sodyum (mg/I)
B Organik Parametreler
1. BOİ (mg/I)
2. Emülsifiye Yağ ve Gres (mg/I)
42
SKKY
Sınıfı
80
95
32
89
82
90
56
60
54
81
86
Min.
0
6
0.8
0
0
0
0
0
0
5
2.07
Ort.
15
8.1
7.1
9.8
21.9
0.21
0.063
1.37
0.07
12
5.5
Maks.
36
8.7
15.0
24.9
90.0
3.2
1.0
12.3
0.68
70
14.4
I*
I*
II*
I
I
II*
IV
I*
I*
II*
I
5
24
0.8
0
1.6
1.4
3.5
3.0
I
IV
3.Metilen Mavisi aktif Maddeler (mg/I)
22
0.00
C. İnorganik Endüstriyel Kirlenme Parametreleri
1. Civa (mg/I)
5
0.0005
13
13
4
22
13
13
5
18
59
26
28
13
2. Kadminyum (mg/I)
3. Kurşun (mg/I)
4.Arsenik (mg/I)
5. Bakır (mg/I)
6. Krom Toplam (mg/I)
7. Çinko (mg/I)
8. siyanür Toplam (mg/I)
9. Florür (mg/I)
10. Demir (mg/I)
11. Mangan (mg/I)
12. Bor (mg/I)
D.Bakteriyolojik parametreler
1. Toplam Koliform (EMS/100 ml
0.00
0.10
I*
0.0005
0.0005
II
0.005
0.005
0.001
0
0.005
0.009
0.002
0.00
0
0
0
0.005
0.029
0.003
0.04
0.006
0.094
0.004
0.17
0.17
0.07
0.34
0.005
0.26
0.005
0.25
0.017
0.312
0.008
0.57
2.00
0.43
1.30
II
III*
I
II*
I
I*
I
I*
I*
I*
I*
240
7198
42200
II*
*maksimum değer verilen sınıfı aşıyor
**minimum değer verilen sınıfı aşıyor
Kaynak: DSİ Genel Müdürlüğü İçme Suyu ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı
Diyarbakır Kenti İçme Suyu Kaynakları Çevre Koruma Projesi
Tablo.d.6. Dicle Baraj Aksı Analiz Sonuçları
Su Kalite Parametreleri
Değişim Aralığı
N
A Fiziksel Parametreler
1. Sıcaklık (ºC)
2. Ph
3. Çözünmüş Oksijen (mg/l)
4. Klorür İyonu (mg/l)
5. sülfat İyonu (mg/l)
6. Amonyak Azotu (mg NH3-N/I)
7. Nitrit Azotu (mg NO2-N/I)
8. Nitrat Azotu(mg NO3-N/I)
9.Orto-Fosfat Fosforu (mg/I)
10.Renk (Pt-Co birimi)
11. Sodyum (mg/I)
B Organik Parametreler
1. BOİ (mg/I)
2. Emülsifiye Yağ ve Gres (mg/I)
3.Metilen Mavisi aktif Maddeler (mg/I)
C. İnorganik Endüstriyel Kirlenme Parametreleri
1. Civa (mg/I)
2. Kadminyum (mg/I)
3. Kurşun (mg/I)
4.Arsenik (mg/I)
5. Bakır (mg/I)
6. Krom Toplam (mg/I)
7. Çinko (mg/I)
8. siyanür Toplam (mg/I)
9. Florür (mg/I)
10. Demir (mg/I)
11. Mangan (mg/I)
12. Bor (mg/I)
D.Bakteriyolojik parametreler
1. Toplam Koliform (EMS/100 ml
58
40
18
64
36
64
54
46
37
64
65
Min.
3.0
7.2
4.0
0
6.0
0
0
0
0
0
0.92
Ort.
15.6
8.0
7.9
13.7
36.5
0.37
0.13
0.96
0.13
11
5.38
Maks.
34.0
8.4
12.0
35.0
63.4
9.5
1.82
2.60
1.45
30
10.60
I*
I
II
I
I
II*
IV
I
I*
II
I
2
1
1.0
0.004
1.0
0.004
1.0
0.004
IV
I
2
0.0005
0.0005
0.0005
II
3
2
2
9
2
3
25
20
0.005
0.008
0.000
0.000
0.029
0.015
0
0
0.005
0.016
0.004
0.227
0.046
0.054
0.46
0.38
0.005
0.024
0.007
1.000
0.062
0.125
5.5
1.70
II
II*
I
IV
II*
I
II*
I*
*maksimum değer verilen sınıfı aşıyor
**minimum değer verilen sınıfı aşıyor
43
SKKY
Sınıfı
Tablo d.7. Devegeçidi Barajı-Dipsavak Örnekleme Noktasında Bazı Parametrelerin % 90 Olasılık
Değerleri ile Bunlara Karşılık Gelen Kalite Sınıfları
Parametre
NH3-N
NO2-N
o-PO4-P
Renk
Yağ
Cu
Zn
Fe
%90 Olasılık değeri (mg/l)
0.74
0.36
0.28
28.1
3.12
0.15
0.22
0.48
Su kalite sınıfı
II
IV
III
II
IV
III
I
II
Tablo d.8 Dicle Baraj Aksı için Bazı Parametrelerin % 90 Olasılık Değerleri ile Bunlara Karşılık Gelen
Kalite Sınıfları
Parametre
NH3-N
NO2-N
o-PO4-P
Cu
Fe
%90 Olasılık değeri (mg/l)
1.92
0.63
0.52
0.68
1.94
Su kalite sınıfı
III
IV
IV
IV
III
D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları:
Su ve kıyı yönetimi ile ilgili faaliyet gösteren kurumlardan biri olan DSİ ülkenin
yeraltı ve yerüstü sularının korunmasını sağlamak, zararlarını önlemek ve bunlardan çeşitli
şekillerde yararlanmak amacıyla kurulmuştur. Bu işleri yerine getirirken temel ile su tasarrufu
ve verimliliğini sağlamak, suyun zararlarını en alt düzeye indirecek planlama-projelendirme
yapmak ve bunu hayata geçirmektir.
DSİ'nin su ve kıyı yönetimi ile ilgili bazı işleri şunlardır.
123-
Sulama tesisleri yapmak
Enerji amaçlı Barajlar yapmak
Nüfusu 100.000 'in üzerinde olan şehirlerin, içme, kullanma ve endüstriyel
suyunu sağlamak
4Taşkınlara ve sellere karşı koruyucu tesisler yapmak
5Kıyı ve akarsu rejiminin düzenli olmasını sağlamak için kum ya da başka
malzeme alımını belirleyen şartları koymak.
İlimizde DSİ X. Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülen en önemli projelerden birisi
Dicle İçme Suyu Projesidir. Bu proje kapsamında baraja ait koruma alanları tespit edilmiş,
kirletici unsurlar belirlenerek, gerekli kamulaştırma işlemleri için çalışmalara başlanmıştır.
İlimizin en önemli su kaynaklarından biri olan Dicle Nehri birçok kirletici unsurun
etkisinde bulunmaktadır. Dicle Nehrine kıyısı olan her yerleşim birimi kanalizasyon sularını
nehre boşaltılmakta, sanayi kuruluşları atık suları doğrudan ya da kanalizasyon yolu ile Dicle
44
Nehri’ne akmakta ve Nehrin çevresinde bulunan petrol kuyuları ve tesislerinde meydana
gelen aksaklıklardan dolayı olan sızıntılar Dicle Nehri’ne karışarak Dicle Nehri’ni ciddi
oranlarda kirletmektedir.
Dicle Nehrindeki kirliliğin önlenmesi amacı ile gerekli çalışmalar ivedilik ile
yapılmalı, Nehir çevresindeki fabrikaların arıtma tesisleri kurmaları sağlanarak atıklarının Su
Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nde sektöründe yer alan standart değerlerin altına düşürdükten
sonra deşarjına izin verilmeli, nehir çevresindeki yerleşim birimlerinin atık sularının
arıtıldıktan sonra nehre verilmesi temin edilmelidir.
Ayrıca şehrin içme suyunun sağlandığı Gözeli Havzasındaki kaynak ve kuyuları
çevrede bulunan fabrika atıkları, gözeli Köyünün ve 500 Evlerin evsel atıkları Gözeli İçme
suyu Havzasının içinden geçmektedir.
DİSKİ Genel Müdürlüğü söz konusu atksuları kanalizasyon şebekesi marifeti ile
havzanın dışına kadar uzaklaştırmıştır.
Ayrıca yeraltı sularının kirlenmesine neden olan petrol üretim şirketlerinin gerekli
önlemleri alması için girişimlerde bulunulmuş olup bu konudaki çalışmalar devam
etmektedir. Su kaynaklarını korunması için bu konudaki yönetmeliklere uyulması
gerekmektedir.
D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri:
İlimizin su kaynakları olan, Devegeçidi ve Dicle Barajları drenaj alanlarında bulunan
yerleşim alanlarından ve endüstri tesislerinden kaynaklanan evsel ve endüstriyel nitelikli atık
sular, hâlihazırda doğrudan ve dolaylı yollarla derelere ve dereler kanalıyla da rezervuarlara
ulaşmaktadır. Bu derelerin yukarıdaki tablolarla verilmiş olan mevcut su kaliteleri de bu
sonucu doğrulamaktadır.
Su toplama havzalarında bulunan kirletici kaynaklar, DSİ tarafından hazırlanan
‘Diyarbakır kenti içmesuyu kaynakları çevre koruma projesi’ kapsamında, noktasal ve yayılı
kaynaklar olmak üzere iki sınıf içinde toplanmış ve sınıflandırma içine giren kirletici
kaynaklar aşağıda sıralanmıştır.
—Noktasal kaynaklar:
 Evsel kirletici kaynaklar
 Endüstriyel kirletici kaynaklar
—Yayılı Kaynaklar:
 Sulu tarım alanlarından dönen sular,
 Yerleşim alanlarının yağış suları ile olan drenajları,
 Katı atık depo ve dökme sahalarında olan sızıntılar,
 Erozyon nedeniyle oluşacak toprak kirliliği.
Tablolarda verilen analiz sonuçlarından çıkarılan kirletici kaynakların önlenmesine
yönelik düşünülen tesisler ve alınacak önlemlere ait D.S.İ Genel Müdürlüğünce hazırlanan
proje çalışmalarında her drenaj alanı ayrı ayrı ele alınmış ve aşağıda verilen sıra takip
edilmiştir.
—Devegeçidi barajı drenaj alanında
45





Org.Fazıl Bilge Garnizonunda yer alan askeri birliklerin deşarjını önleyici
tesisler
Petrol üretim sahalarından karışan atıkları önleyici tesisler
Diyarbakır kentinin yeni çöp sahasından kaynaklanan sızıntı sulara karşı
önlemler
Ergani ilçesinin atık sularını önleyici tesisler
Sulu tarım alanlarından dönen suları önleyici tesisler
—Dicle Barajı drenaj alanında
 Maden ilçesinin atıksularını önleyici tesisler
 Dicle ilçesini atıksularını önleyici tesisler
 Eğil ilçesinin atıksularını önleyici tesisler
 Etibank-Maden Bakır İşletmesi deşarjları için önleyici tesisler
—Devegeçidi ve Dicle Barajları drenaj alanları için ortak önlemler
 Ergani, Dicle, Eğil ve Maden ilçeleri katı atıkları için önlemler
 Diğer yerleşim alanlarının atıksuları için önlemler
 Erezyon nedeniyle su ve toprak kirliliğinin önlenmesi
 Jeolojik formasyon nedeniyle düşük kaliteli suların önlenmesi
KAYNAKLAR
1-Devlet Su İşleri X. Bölge Müdürlüğü verileri
2-DSİ Genel Müdürlüğü İçme Suyu ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı
Diyarbakır Kenti İçme Suyu Kaynakları Çevre Koruma Projesi, Kat’i Proje Raporu
3-Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi DİSKİ Genel Müdürlüğü
4-Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Çevre Durum Raporu, 2010
E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI
E.1 Genel Toprak Yapısı
İlimizde tarım toprakları Dicle Irmağı’na dere ve çayların vadilerinde zincirleme bir
sıra oluşturur. Büyük bir bölümü alüvyal vadi tabanlarından oluşur. %10’un üstünde olan
tarım toprakları dalgalı platolara, dağlık ve tepelik alanlara yayılmış durumdadır. Mermer,
Hani ve Lice ovaları gibi küçük düzlüklerin dışında kalan ovaların büyük bir bölümünde
topraklar killi olup, Dicle vadisinde yer yer orta ve hafif yapıda topraklara rastlanır. Islakken
çok yapışkan olan bu topraklar nemli iken dağılabilir yapıdadır. Nadas alanlarında yağışlardan
sonra yüzey 3–4 cm. kalınlığında bir kabuk bağlar. Bununla birlikte kolaylıkla kırılarak
tanecikli bir nitelik alırlar. Kireç oranları genellikle iyi ise de üstteki kirecin tümü ya da bir
bölümü yıkanmıştır. Mermer ovası engebeli dağlık bir alan olup ana madde yer yer kalkerli
kumlu ya da siltli kildir. Kireçtaşı bakımından genellikle derin, geçirgenlikleri iyi, içerdikleri
organik madde oranı düşüktür. Kalker bir taban üzerinde oluşan Lice ve Hani ovalarının
toprakları kahverengi orman toprakları grubuna girer.
Diyarbakır havzasında yer alan tarıma elverişli bu topraklar arasında özellikleri
bakımından önemli farklar görülür.
46
E.1.1. Toprak Bünyesi
Yapılan analiz sonucunda ilimiz topraklarının killi – tınılı, killi – siltli olduğu tespit
edilmiştir.
E.1.2 Diyarbakır ili toprağına ait özellikler
İlimiz tarım topraklarında yapılan analizler sonucunda tuzluluk ve alkalilik sorununun
olmadığı görülmektedir. Ayrıca toprakların orta kireçli olduğu ve organik madde bakımından
zayıf olduğu tespit edilmiştir. İlimize ait topraklarda yapılan pH, tuz, kireç ve organik madde
analiz sonuçları Tablo e.1 ‘de verilmiştir.
Tablo e.1 Diyarbakır topraklarına ait pH, Tuz Organik Madde, Kireç Analiz sonuçları:
İstasyon No Organik Madde (%)
PH
Tuz (%)
1
1.88
7.90
0.021
2
0.77
7.95
0.035
3
3.28
7.65
0.031
4
1.12
7.70
0.038
5
2.30
7.85
0.040
6
1.12
7.15
0.039
7
1.26
7.25
0.040
8
1.40
7.35
0.035
9
2.24
7.40
0.048
10
2.24
7.45
0.020
11
0.77
7.45
0.027
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü envanter çalışmaları
İstasyon No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Kireç (%)
2.29
2.46
1.26
1.71
11.38
8.56
15.24
13.68
12.30
19.75
10.17
Toprak Örneklerinin Alındığı Yer
Diyarbakır – Bismil 40. km. yolun sağ kenarı
Diyarbakır – Ergani 8. km. yolun sağ tarafı
Diyarbakır – Siverek 30. km. yolun kuzeybatısı
Diyarbakır – Lice 69. km. Fis Köyü Ovası, yolun doğusu
Diyarbakır – Hani – Lice 6. km. yolun sol tarafı
Diyarbakır – Bilge Kışlası 23. km. yolun sol tarafı
Diyarbakır – Dicle Üniversitesi Kampüsü, Kabaklı göletinin
kuzeydoğusu
Diyarbakır – Ofis – Seyrantepe yol ayrımının kuzeyi
Diyarbakır – Silvan 10. km. yolun kuzeyi
Diyarbakır – Lice – Kulp 3. km. yolun doğusu
Diyarbakır – Çermik – Çüngüş 8. km. yolun doğusu
E.2 Toprak Kirliliği
İlimizde tahıllar için genelde ekim esnasında kullanılan yapay gübrelerden dolayı
toprak kirliliği yalnız Bismil ilçesi kırmızı – kahverengi ve kahverengi orman topraklarında
fosfat birikmesi olarak saptanmıştır.
47
Dicle nehrinin suyu ve sedimentinde Bakır (Cu), Kurşun (B), Çinko (Zn), Nikel (Ni)
ve Kobalt (Co) gibi ağır metallerin konsantrasyonunun standart değerlerden yüksek olduğu ve
Dicle nehri ile sulanan tarım topraklarında özellikle Cu ve Zn tutularak bitkileri zehirleyici
düzeye çıktıkları saptanmıştır.
Kullanılan pestisidler toprak ve yeraltı suyunu kirletecek miktarda verilmediğinden
topraklarda bir pestisid kirliliğine rastlanmamıştır. Dicle nehri ile sulanan ve sulanmayan
topraklarda Cu, Zn, ve Ni konsantrasyon Tablo e.2 ‘de verilmiştir.
Tablo e.2 Dicle Nehri suyu ile sulanan topraklarda Cu, Zn ve Ni konsantrasyonunun karşılaştırılması
Numune Yeri
Dicle Üniversitesi Havuzbaşı (sulanan alan)
Dicle Üniversitesi Göletyolunun solu (sulanmayan alan)
Bismil Merdanoğlu Köyü (sulanmayan alan)
Bismil Merdanoğlu Köyü (sulanmayan alan)
Bismil Atgeçen Köyü (sulanmayan alan)
Bismil Atgeçen Köyü (sulanmayan alan)
Kaynak:Dicle Üniversitesi Çevre Araştırma Merkezi
Cu (ppm)
147
79
122
52
117
105
Zn (ppm)
163
87
149
71
126
108
E.3 Arazi
E.3.1 Arazi Varlığı
E.3.1.1 Arazi Sınıfları
Tablo e.3 Diyarbakır ili arazi kabiliyet sınıfları dağılımı
ARAZİ SINIFLAMASI
I. SINIF ARAZİ
II. SINIF ARAZİ
III. SINIF ARAZİ
IV. SINIF ARAZİ
V.VI.VII.VIII SINIF ARAZİ
YERLEŞİM SAHASI
SU YÜZEYİ
TOPLAM
ALAN (Da.)
1.252.860
1.913.670
1.552.230
1.828.170
8.393.790
337.184
277.096
15.555.000
Kaynak:Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
E.3.1.2 Arazi Kullanım Durumu
Tablo: e.4 Arazi Kullanımı
CİNSİ
TARIM ALANI
ÇAYIR-MERA
ORMAN
TAR. ELVERİŞSİZ ALAN
TOPLAM
Miktarı (Ha.)
684.289
230.092
335.094
301.717
1.555.527
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
48
%
44
15
22
19
100
Ni (ppm)
43
32
39
35
31
24
E.3.2 Arazi Problemleri:
İlimizde belli arazi problemleri şunlardır. 399 Ha. Alanda drenaj, 463.638 Ha. Alanda
taşlık 1.151.616 Ha. Alanda orta şiddetli ve çok şiddetli derecede su erozyonu problemi
mevcuttur. 223.357 Ha. Alan derin, 210.739 Ha alan orta derin, 367.827 Ha. Alan sığ,
649.645 Ha’ lık toprak alanı çok sığdır.
Tablo e.5 Diyarbakır İli topraklarının Eğim – Taş Kayalılıkları
Eğim Grupları
Düz
Hafif
Orta
Dik
Çok Dik
Sarp
Taşsız – Kayasız (Ha)
158703
197078
279739
159708
179690
4875
Taşlı (Ha)
58149
62186
122698
87372
38853
---
Kayalı (Ha)
1152
12274
11126
26537
13854
574
Toplam (Ha)
245004
271538
413563
283617
232397
5449
Kaynak:Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
Drenaj
İlimiz tarım topraklarının 399 Ha. lık alanında sorun vardır. (II., III. Ve IV. Sınıf
topraklarda)
Tuzluluk – Sodiklik:
İlimiz topraklarında aşırı derecede tuzluluk ve sodiklik yoktur.
Erozyon
İlimiz toprakları ve tarım arazileri genellikle su erozyonundan etkilenmektedir.
II., III. Ve IV. Sınıf arazilerde 402.596 Ha. alan, II. Ve VII. Sınıf arazilerde 7.490.230
Ha. alan, toplam olarak 1.151.616 Ha.lık su erozyonuna maruz kalmaktadır. Bununla birlikte
II., III. Ve IV. Sınıf arazilerde 338.643 Ha. alan, VI. Ve VIII. Sınıf arazilerde 28.022 Ha.
toplam olarak 366.665 Ha. alanda orta derecede erozyon görülmektedir.
II., III. Ve IV. Sınıf arazilerde 63.978 Ha. alan, VI. Ve VII. Sınıf arazilerde 340.647
Ha. alan, toplam olarak 380.376 Ha. lık alanda çok şiddetli erozyon görülmektedir.
Diyarbakır ilinde rastlanan erozyon çeşidi yüzey erozyonu dediğimiz eğimli
arazilerde, aşırı yüzeysel akışlar sonucu toprağın oldukça eşit kalınlıkta ince tabakalar halinde
yıkanarak taşınan şeklidir.
Yüzey erozyonu şiddet olarak dünyanın hemen hemen tüm ülkelerinde dört derece
üzerinde sınıflandırılır.
I. Derece
II. Derece
III. Derece
IV. Derece
: Hiç veya Hafif erozyon (Üst toprağın yaklaşık %25’inden azı
gitmiştir.
: Orta şiddette erozyon. (Üst toprağın %75’i gitmiştir.)
: Şiddetli Erozyon (Üst toprağın hemen hemen tümü alt toprağın ise
%25 kadar gitmiştir.)
: Çok şiddetli erozyon (Üst toprağın ve alt toprak katmanın da büyük bir
kısmı gitmiştir. Ham ve taşlı alt yapılar yüzeye çıkmıştır. Seyrek, derin,
sık ve sığ yarıntılar görülür.
Erozyonla mücadele yöntemleri çok çeşitlidir. Gradon tipi yapımı, ot ekimi, kuru
49
duvar eşik yapılması, taş kordon yapımı, çukurda fidan dikimi, ahşap çit yapımı vb. temelde
hepsi erozyonla mücadele yöntemi olup farklı uygulama alanları vardır. Mesela oyuntu ve
yarıntıların ıslahı için kuru duvar eşik yapılırken meyilli arazilerde gradoni tipi veya ahşap
çitlerde arazinin yer işlendirilmesine çalışılır. Bazı uygulamalarda gradon teraslar arasına
çizgide ot ekimi de yapılmaktadır.
Diyarbakır ilinde erozyonlardan etkilenen alanların havza bazında dağılımı aşağıdaki
gibidir.
Tablo:e.6. İlimizde Erozyonlardan Etkilenen Alanların Havza Bazında Dağılımı
e.1 (Çok Hafif)
e.3 (Şiddetli)
e.2 (Orta)
Salat Çayı Havzası
11395 Ha.
31953 Ha.
Çermik Çayı Havzası
2400 Ha.
42939 Ha.
Dibin Suyu Havzası
111 Ha.
2723 Ha.
Maden Çayı Havzası
27753 Ha.
10430 Ha.
Serkan Çayı Havzası
-3551 Ha.
Seyhan Çayı Havzası
55261 Ha.
160690 Ha.
Ambar Çayı Havzası
398272 Ha.
93358 Ha.
Kaynak:Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Başmühendisliği
64993 Ha.
144919 Ha.
28490 Ha.
82992 Ha.
7498 Ha.
39114 Ha.
63297 Ha.
e.4 (Çok
Şiddetli)
11904 Ha.
15520 Ha.
5223 Ha.
18255 Ha.
1672 Ha.
2393 Ha.
12300 Ha.
Toplam
120246 Ha.
204875 Ha.
36547 Ha.
139430 Ha.
12721 Ha.
237558.5 Ha.
567.227 Ha.
Tablo e.7 Diyarbakır İlinde Toprak Sınıflarına Göre Erozyona Uğrayan Topraklar
II., III. Ve IV. Sınıf Topraklar
Orta
Kuvvetli
Çok Kuvvetli
V., VI. Ve VII. Sınıf Topraklar
Toplam
Orta
330949
51098
---382047
11980
Kaynak: Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Başmühendisliği
Kuvvetli
Çok Kuvvetli
Toplam
316187
451485
779652
Ağaçlandırma Çalışmaları
Diyarbakır Genelini Kapsayan İstatistikî Bilgiler:
PROJE - SAHASI
ALANI
Çüngüş Çaybaşı Erozyon Kontrolü Projesi
1.318 ha
Ergani Kortaş Erozyon Kontrolü Projesi
1.050 ha
Çüngüş Polatuşağı Erozyon Kontrolü Projesi
500 ha
Diyarbakır Kırklardağı Erozyon Kontrolü Projesi
107 ha
Ergani Makam dağı Erozyon Kontrolü Projesi
72 ha
Çermik Heykelönü Erozyon Kontrolü Projesi
66 ha
Hazro Mutluca Rehabilitasyon Projesi
368 ha
Hani Yayvan Rehabilitasyon Projesi
170 ha
Cumhuriyet Hatıra Ormanı
25 ha
Diyanet Hatıra Orman
7 ha
Milli Eğitim Hatıra Ormanı
6,5 ha
Maliye Ormanı
7 ha
D.Ü Özel Ağaçlandırma Projesi
136,8 ha
Behçet TEKTEKİN Özel Ağaçlandırma Projesi
22,4 ha
Mahmut DÜŞÜK Özel Ağaçlandırma Projesi
23,4 ha
Korunan Ağaçlandırma Sahaları
Tablo e.8 2010 yılı Korunan Ağaçlandırma Sahaları
50
DURUMU
1050 Ha yapıldı
Tamamlandı
Tamamlandı
Projesi Yapılacak
Tamamlandı
Tamamlandı
Tamamlandı
Tamamlandı
Tamamlandı
Tamamlandı
Tamamlandı
Tamamlandı
Ünv Tamamladı
Tamamlandı
Tamamlandı
SIRA NO
1
2
3
4
5
PROJE SAHASI
ÖDEME 1-6 AY
ÖDEME 6-12 AY
ALAN( Ha)
4430.78
5303.26
3893.81
3054.72
3625.32
4430.78
5303.26
3893.81
3054.72
3625.32
400
600
300
170
250
8861.56
10606.52
7787.62
6109.44
7250.64
1.720
40,615.78
POLATUŞAĞI
KORTAŞ
MUTLUCA
YAYVAN
ÇAYBAŞI
TOPLAM
ÖDENEN
Kaynak : Mülga Diyarbakır İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, AGM Şube Müdürlüğü, 2010
Hatıra Ormanları
Tablo e.9 Hatıra Ormanları
HATIRA ORMANI ADI İLÇESİ
TES.YILI
ALANI
(Da)
DİKİLEN
FİDAN
BAŞARI
(%)
Diyanet İşl.Bşk. Diyarbakır İl Ergani
Müf.
2003
65
1.500
85
80. Yıl Cumhuriyet Ormanı
Merkez
2003
250
6.300
55
Milli Eğitim Hatıra Ormanı
Merkez'
2004
70
2.800
70
1998
50
2.500
75
75.Yıl Maliye Hatıra Ormanı
Kaynak : Mülga Diyarbakır İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, AGM Şube Müdürlüğü,2010
Ağaçlandırma Çalışmaları Yapılan Sahalar : (AGM Şube Müdürlüğü Verileri)
a - Çermik Erozyon Kontrolü Projesi:
Toplam alanı 66,5 hektar olan proje sahasında çalışmalar 2003 yılında başlanmış ve
2004 yılına kadar 66 ha alanda çalışma yapılmıştır.
Yılı
Program
Bakım
66
66
30
30
30
30
Tesis
2004
2005
2006
2007
2008
2009
-
-
Gerçekleşme
Tesis
Bakım
66
66
30
30
30
30
b - Kırklardağı Erozyon Kontrolü Sahası:
Kırklardağı erozyon kontrolü sahasında çalışmalara 2005 yılında başlanmış ve 2006
yılına kadar 107 ha alanda çalışma yapılmıştır.
Yılı
Program
Tesis
Bakım
51
Gerçekleşme
Tesis
Bakım
2004
2005
2006
2007
2008
2009
85
19
-
88
107
107
107
88
19
-
88
107
107
107
c - Polatuşağı Erozyon Kontrolü Projesi:
Yılı
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Program
Bakım
360
450
400
Tesis
251
100
Gerçekleşme
Tesis
Bakım
350
100
350
450
400
d - Makamdağı Erozyon Kontrolü Projesi:
Yılı
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Program
Bakım
28
28
72
38
30
Tesis
28
30
-
Gerçekleşme
Tesis
Bakım
28
28
30
28
72
38
30
e - Kortaş Erozyon Kontrolü Projesi:
Yılı
2004
2005
Program
Tesis
300
-
Bakım
624
863
52
Gerçekleşme
Tesis
Bakım
380
624
863
2006
2007
2008
2009
-
613
606
257
600
-
613
606
606
600
f - Çaybaşı Erozyon Kontrolü Projesi:
Yılı
Gerçekleşme
Program
Bakım
Tesis
2008
100
2009
300
Tesis
Bakım
250
250
800
250
g-Hani Yayvan Rehabilitasyon Projesi:
Toplam alanı 488,5 hektar olan proje sahasında çalışmalara 2005 yılında başlanmış ve
2007 yılına kadar 170 ha alanda çalışma yapılmıştır. Sosyal sorun olduğundan kalan alanda
çalışma yapılamamaktadır.
Yılı
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Program
Bakım
-
Tesis
370
-
Gerçekleşme
Tesis
Bakım
170
-
h - Hazro Mutluca Rehabilitasyon Projesi:
Toplam alanı 368 hektar olan proje sahasında çalışmalara 2004 yılında başlanmış ve
Yılı
2004
2005
Program
Tesis
300
-
Bakım
53
Gerçekleşme
Tesis
Bakım
300
-
-
2006
2007
2008
2009
-
-
-
Özel Ağaçlandırma ve Proje İşleri:
a - Dicle Üniversitesi Özel Ağaçlandırma Projesi
2006 yılına kadar 136,8 ha alanda çalışma yapılmıştır.
Yılı
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Program
Bakım
136,8
136,8
Tesis
136,8
-
Gerçekleşme
Tesis
Bakım
136,8
136,8
136,8
136,8
136,8
b – Kulp İlçesi Behçet TEKTEKİN Özel Ağaçlandırması
Yılı
2009
Program
Bakım
-
Tesis
22,48
Gerçekleşme
Tesis
Bakım
22,48
-
c – Silvan İlçesi Mahmut DÜŞÜK Özel Ağaçlandırma Projesi
Yılı
2009
Program
Tesis
23,4
Bakım
-
Gerçekleşme
Tesis
Bakım
23,4
-
2009-2011 Yılları Arasında Çalışma Yapılması Planlanan Projelendirilmiş Sahalar
Çaybaşı Erozyon Kontrol Sahası
Alanı 1318 ha dır. Projesi mevcut olup onaylanmıştır.
54
Dikilecek Fidan Adedi (Tamamlamalar Dahil)
Karaçam
: 18.940
Sedir
: 57,020
Akasya
: 28,310
Meşe
: 391,552
Keydan Deresi Erozyon Kontrolü Sahası
Alanı 778,5 ha dır. Projesi mevcut olup onaylanmıştır.
Karaçam
: 412,603
Sedir
:
35,708
M.Yapraklı :
21,505
Meşe
: 1,315,313
Silvan Yeşil Kuşak Ağaçlandırma Sahası
Alanı 55 ha dır. Projesi mevcut olup onaylanmıştır.
Kızılçam
: 49,657
İran Çamı
: 44,641
Dışbudak
:
1,334
Mavi Servi :
9,143
Sedir
:
4,066
Akasya
:
658
GAP Eylem Planında Yerimiz (2008 – 2012);
Fidanlık Mühendisliği
55
Fidan Üretim Çalışmaları
Yıllara göre Fidan Üretim i (1000 Adet)
1840 2000
2000
1800
1600
1400
1400
1170
1200
1000
800
600
829
501
610
400
200
0
0
2002
2004
2006
2008
Fidan Adedi (1000)
Yıllara Göre Tohum Üretimi (Ton)
5.8
6
5.4
5
4
2.7
2.6
3
2
1
0.1
0
0
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Tohum Miktarı (Ton)
KAYNAKLAR
:
1. Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
2. Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Brifing Raporu, 2011
3. Mülga Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol Başmühendisliği Bölgesel Araştırma
Raporu-Diyarbakır
56
4. Dicle Üniversitesi Çevre Araştırma Merkezi,’’Dicle Havzası Diyarbakır ve Yöresi
Çevre Araştırma Projesi 1. Aşama Nihai Raporu’
5. Diyarbakır Valiliği, 2000’e Beş Kala Diyarbakır
6. Komisyon “Yurt Ansiklopedisi, Türkiye İl İl, Dünü, Bugünü, Yarını” III. ve IV.
Ciltler, Anadolu Yayıncılık
7. Mülga Diyarbakır İl Çevre ve Orman Müdürlüğü AGM Şube Müdürlüğü Verileri,
2010
57
F. FLORA, FAUNA ve HASSAS YÖRELER
F.1. Ekosistem Tipleri
F1.1 Ormanlar
F.1.1.1 Ormanların Ekolojik Yapısı
Diyarbakır Havzası, Basra Körfezi’nden başlayıp Toros eteklerine kadar uzanan ve
Güneydoğu Toroslar yayını çizerek Amanos dağları ve Lübnan yolu ile Filistin’e ulaşan
“Verimli Hilal”in kuzey ucunda yer alır. Havza; Karacadağ, Mardin Eşiği ve Toros dağları
arasında bir step adacığı görüntüsündedir. Bu step adacığının çerçevesini orman tahripleri
sonucunda çıplak kalmış sahalar veya bodur meşe toplulukları meydana getirmiştir. Bu
nedenledir ki, Diyarbakır bölgesi bitki örtüsü ve orman yönünden çok fakir bir durumdadır.
Step kenarında yer alan meşeler bölgede Akdeniz iklimine yaklaşan karasal bir iklim
tipi hüküm sürdüğü için kurakçıl orman karakterindedir.
Tabii ormanın alt sınırı Diyarbakır Havzasının kuzeybatı ucu ile Mardin Eşiği’nin dış
eteklerinde diğer bölgelere göre biraz daha yüksektir. Dicle ile Hazro ilçeleri arasında
çizilecek bir hattın kuzeyinde ise yer yer, nispeten az tahrip edilmiş meşe toplulukları yer
almaktadır. Yabanî meyve ağaçları ise Dicle nehri yakınlarında bulunur. Meşe türleri arasında
en yaygın olanı mazı meşesidir (Quercus infestoria). Bununla beraber Quercus brantii,
Quercus vesca gibi türlere de rastlanmaktadır. Havzayı kuzey ve kuzeydoğudan kuşatan
Bitlis-Hakkari Torosları’nda da başlıca ağaç türlerini meşeler (Quercus iberica, Quercus
castaneafolia, Quercus infectoria vb) oluşturmaktadır. Kışların uzun sürdüğü yüksek
kısımlarda meşelerin yerini soğuğa karşı daha dayanıklı olan ardıçlar yer almaktadır. Kuytu
ve sulak vadi tabanlarında ise söğüt, çınar, ceviz, kavak ve menengiç gibi ağaç türlerine
rastlanır. Bu dağlık sahada ormanın üst sınırı tahribatın olmadığı yerlerde 2400 m’ye kadar
çıkmakta ve bu sınırın üzerinde de Astragalus ve Acanthalimon’un geniş çapta yayıldığı alpin
kat yer almaktadır.
İlin önemli bir bölümünü oluşturan steplerde yağış az, bağıl nem düşük ve kurak
dönem çok uzundur. Bu durum bitki yaşamı için önemli bir engel oluşturur. Havzadaki step
bitkilerinin başlıcaları Verbascum, Astragalus, Delphinium, Eryaglum, Euphorbia, Gentiana,
Silene, Trifolium, Bromus, Thymus, Achillea ve Convulvulus’ların çeşitli türleridir.
Doğal orman alt sınırının Siirt civarında 700 m’ye, batıda ise Ergani’nin güneyindeki
kalker topografya üzerinde 800 m’ye kadar inmesi stepin çekirdek sahasını az çok
belirtmektedir. Çeşitli nedenlerle orman alanları gittikçe daralmış, ortaya çıkan step alanı ise
genişlemiştir. Bitki örtüsü aşırı otlatma sonucu ortadan kalkmış, toprağın ince taneli üst
tabakası aşınarak verimi düşmüştür.
F.1.1.2. İlin Orman Envanteri
58
Diyarbakır’da orman varlığı çok zayıftır. En çok dikkati çeken orman ağacı
meşelerdir. Meşeler içinde mazı meşesi (Quercus infestoria) önemlidir. Yüksek kesimlerde
aşırı soğuklara dayanıklı ardıçlar ön plana geçer. Orman değilse de çalılık ya da bozuk
baltalık olarak yer yer menengiç ağaçları görülür.
Diyarbakır’ın il genelindeki orman alanının genel alana oranı %23,3’tür. Bu oran ülke
genelindeki arzulanan %25 oranına çok yakındır. Ancak yöremizde var olan ormanlar
çoğunlukla bozuk karakter taşıyan ormanlar olduğundan rehabilitasyon zarureti vardır.
Diyarbakır Orman İşletme Müdürlüğünün saha döküm verileri şöyledir;
Normal koru
:
Bozuk koru
:
Normal baltalık :
73.681 ha
Bozuk baltalık : 273.396 ha
Açıklık alan
: 1.141.251 ha
Genel alan
: 1.488.328 ha
İl ormanlarında normal koruluk yoktur. Meşe dışında, ormanların ana ağaç yapısını
ardıç, karaçam, söğüt, çınar, ceviz, kavak ve menengiç gibi türler oluşturmaktadır.
F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları
Bu konuda yapılmış bir proje çalışması bulunmamaktadır.
F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları
Diyarbakır Havzası yaklaşık olarak 6000 yıldan daha eski bir zamandan beri yerleşim
sahasıdır. Diyarbakır’a yerleşen ilk insanlar kendilerine tarım arazisi temin etmek, yakacak
ihtiyaçlarını karşılamak ve hayvanlarını otlatmak için meşe ormanlarını tahrip etmiştir. Bunun
en canlı örneğini Ergani-Dicle yolu üzerine görmek mümkündür. Yol boyunca uzanan bağlar,
meşe çalılıkları arasında küçük parseller biçiminde yer alır ve insanın doğal bitki örtüsü
üzerinde yol açtığı değişikliği yansıtır.
Diyarbakır ili stepleri büyük ölçüde doğal değil, antropojendir (insanın olumsuz
etkileri sonucunda ortaya çıkmıştır.) Özellikle dağlık alanlarda ve tepelik yörelerde
rastladığımız, ağacın hiç olmadığı, çalının bile bulunmadığı yerler insanın doğaya verdiği
zararların sonucunda bu duruma gelmişlerdir. Bugünkü Ergani ve dolayları, Karacadağ,
Güneydoğu Toroslar geçmişte büyük ölçüde ormanlarla kaplıydı. Ormanların hiç
tükenmeyeceği sanılarak ağaçsız Arap çöllerine, Musul’a, Bağdat’a yüzyıllar boyunca odun
ve tomruk taşındı. Ormanlar yakılarak tarlalar elde edildi. Diyarbakır’da sayısı pek çok olan
hamamlar dağlardaki ormanların tüketilmesinde önemli rol oynadı. Yüz yıl kadar önce kuzey
yamaçları ormanlarla kaplı olan Karacadağ’da bugün bu ormanlardan eser kalmamıştır. Doğal
bozkır bulunmayan Diyarbakır ilinde antropojen bozkırlar da 1950’li yıllarda başlayan
tarımda makineleşme sonucu tahıl yetiştirilen ekeneklere dönüştürülmüştür.
İlimiz topraklarında yağış rejiminin düzensiz oluşu, bitki örtüsünün zayıflığı, mera
hayvancılığının yaygın oluşu, mevcut meralarda aşırı otlatma nedeniyle, zayıf olan bitki
örtüsünün daha da zayıflaması neticesinde erozyon meydana gelmektedir.
59
Erozyonu önlemek için yukarı orman sahalarının su toplama havzalarında bozuk
ormanları ıslah etmek, istinat duvarları ile orman rejimine alınan su toplama havzalarında
doğal dengeyi sağlamak gerekir.
Bu amaca yönelik olarak 1987 yılında Karakaya Erozyon Kontrol Projesi ile 5.144 ha
saha yapılmıştır. Bu projede 1650 ha sahada çalışmalar sonuçlandırılmıştır. Bu proje
Diyarbakır İline 140 km uzakta, Çüngüş ilçesi dahilinde yürütülmüştür. Amacı Fırat nehri
üzerinde kurulmuş olan Karakaya baraj havzasını yeşil örtü ağaçlandırma ve kuru duvar
tesisleriyle korumaktır.
İlimizde orman alanlarının genişletilmesi amacıyla çalışmalar yürütülmektedir.
F.1.2. Çayır ve Meralar
İlimizde çayır ve meralar toplamı 1.546.400 dekarlık alanı kaplamaktadır. Bunun en
büyük bölümü Çınar, Ergani ve Merkez ilçelerinde bulunmaktadır. İlimizde çayır ve meralar
yeterli değildir. Ekilen yem bitkileri ise çok sınırlıdır. Büyük boyutlarda bozulmuş olan
bölgemiz meralarının ıslahı teknik çalışmalarla çok zordur. Tek çözüm ise ekstansif
hayvancılıktan entansif hayvancılığa geçmektir. Yapılan çalışmalarla yem bitkilerin ıslahı ve
ekiminde nisbî bir başarı sağlanmış olmakla beraber yeterli değildir.
Tablo f.1. Diyarbakır ili çayır / mera ve orman varlığı
İLÇELER
MERKEZ
BİSMİL
ÇERMİK
ÇINAR
ÇÜNGÜŞ
DİCLE
EĞİL
ERGANİ
HANİ
HAZRO
KOCAKÖY
KULP
LİCE
SİLVAN
TOPLAM
BUCAK
SAYISI
MEZRA
SAYISI
KÖY
SAYISI
ÇAYIR / MERA
ALANI
ORMAN
ALANI
3
3
2
2
1
1
1
2
1
1
1
4
2
1
25
228
86
38
77
32
54
23
101
36
38
11
119
109
70
1022
141
108
75
86
37
27
23
78
18
24
10
50
56
77
810
179.920
94.000
16.000
516.000
22.000
10.000
51.000
390.400
8.000
16.000
12.080
73.000
64.000
94.000
1.546.400
69.598
--124.000
160.000
100.000
370.000
108.212
220.000
251.000
95.000
18.190
720.000
483.000
221.000
2.940.000
Kaynak: Diyarbakır Orman İşletme Müdürlüğü
F.2. Flora
60
Güneydoğu Anadolu Bölgesi bitki türü sayısı yönünden çok zengindir. İlimizde
bulunan zengin flora varlığı çeşitli nedenlerden dolayı tehdit altındadır. Bunlar şöyle
sıralanabilir.
1. Zirai mücadele ilaçlarının bilinçsizce kullanılması
2. Tarla açılması
3. Baraj yapımı nedeniyle bazı bitki türlerinin bulunduğu alanların sular altında
kalması
4. Meraların bilinçsizce kullanılması
5. Betonlaşma ve yeşil alanların yok edilmesi
6. Erozyon
İlimizde tespit edilen başlıca karasal ve sucul tür ve populasyonlar şunlardır:
Tablo f.2.Sulak alanlar ve etrafında bulunan bitki toplulukları
Sucul Bitkiler
Yerel adı
Düğünçiçeği
Saz
Darıcan
Sinirotu
Nilüfer
Nilüfer
Sumercimeği
Su yosunu
Bilimsel adı
Ranunculus sp.
Carex otrubae
Rumex sp.
Echinochloa sp.
Plantago sp.
Nymphaea sp.
Nuphar sp.
Lemna sp.
Potamogeton sp.
Myriophyllum sp.
Tablo f.3.Ağaçlar, çalılar ve otsu bitkiler
Ağaçlar
Otsu bitkiler
Dikenli bitkiler
Yerel adı
Söğüt
Halepotu
Yulaf
Lale
Yonca
Üçgül
Arpa
Geven
-
Bilimsel adı
Salix sp.
Sorghum halepense
Avena sp.
Papaver sp.
Medicago sp.
Trifolium sp.
Hordeum sp.
Astragalus sp.
Bromus sp.
61
FILICATAE
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
Sinopteridaceae (tek cins, 2 tür)
Adiantaceae (tek tür)
Aspleniaceae (2 cins ve 5 tür)
Cupressaceae (tek tür)
Aristolochiaceae (tek tür)
Nymphaeaceae (tek tür)
Ranunculaceae (7 cins ve 28 tür)
Berberidaceae (tek tür)
Papaveraceae (3 cins ve 5 tür)
Fumariaceae (tek tür)
Platanaceae (tek tür)
Moraceae (2 cins ve 2 tür)
Crassulaceae (tek cins ve 2 tür)
Rosaceae (5 cins ve 6 tür)
Fabaceae (Leguminosae) (18 cins ve 73 tür)
Onagraceae (2 cins ve 2 tür)
Lythraceae (tek cins ve 2 tür)
Haloragaceae (tek tür)
Linaceae (tek cins ve 3 tür)
Geraniaceae (tek cins ve 2 tür)
Apiaceae (23 cins ve 36 tür)
Santalaceae (tek tür)
Euphorbiaceae (cins ve 12 tür)
Hypericeae (tek cins ve 5 tür)
Violaceae (tek cins ve 2 tür)
Cistaceae (tek tür)
Tamaricaceae (tek tür)
Capparaceae (2 cins ve 2 tür)
Brassicaceae (16 cins ve 22 tür)
Malvaceae (4 cins ve 8 tür)
Primulaceae (2 cins ve 4 tür)
Caryophyllaceae (8 cins ve 22 tür)
İllecebraceae (tek tür)
Polygonaceae (2 cins ve 7 tür)
Plumbaginaceae (tek cins ve 3 tür)
Rubiaceae (6 cins ve 10 tür)
Valerianaceae (tek cins ve 4 tür)
Dipsacaceae (3 cins ve 8 tür)
Oleaceae (tek cins ve 2 tür)
Convolvulaceae (tek cins ve 4 tür)
Boraginaceae (12 cins ve 29 tür)
Solonaceae (3 cins ve 3 tür)
Scrophulariaceae (7 cins ve 28 tür)
Orabanchaceae (tek cins ve 3 tür)
Plantaginaceae (tek cins ve 2 tür)
Acanthaceae (tek tür)
Verbenaceae (2 cins ve 3 tür)
Lamiaceae (13 cins ve 38 tür)
Campanulaceae (2 cins ve 9 tür)
62
50. Asteraceae (30 cins ve 56 tür)
51. Cichoriaceae (6 cins ve 10 tür)
LILIATAE (MONOCOTYLEDONEAE)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Butomaceae (tek tür)
Potamogetonaceae (tek tür)
Liliaceae (8 cins ve 20 tür)
Amarylilidaceae (2 cins ve iki tür)
Iridaceae (3 cins ve 13 tür)
Orchidaceae (6 cins ve 13 tür)
Jumcaceae (tek tür)
Cyperaceae (6 cins ve 8 tür)
Typhaceae (tek tür)
Poaceae (32 cins ve 49 tür)
Araceae (2 cins ve 2 tür)
MAGNOLIOPHYTINA (DICOTYLEDONEAE)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Fabaceae
Astragalus eryhrotaenius
Cicer echenospermum
Lathyrus trachycarpus
Trifolium batmanicum
Apiaceae
Tigonosciadium tuberusum
Brassicaceae
Isatis demiriziana
Malvaceae
Alcea fasciculiflora
Caryophyllaceae
Arenaria sabulinea
Boraginaceae
Pracaryum kurdistanicum
Scrophulariaceae
Scrophularia mesopotamica
Verbascum globiferum
Lamiaceae
Ajuga xylorrhiza
Nepata baytopii
Asteraceae
Centaurea sclerolepis
10. Liliaceae
Allium armerioides
Allium variegetum
Hyacinthella siirtensis
11. Orchidaceae
Ophrysbornmuelleri ssp. carduchorum
63
İlimiz florasına ait nadir ve tehdit altındaki türler şunlardır:
V (vulnerable): Önlem alınmazsa tehlikeye girebilecek bitkiler
R (rare): Sınırlı bir yayılışa sahip olduğu halde fazla tehdit altında olmayan endemik ve nadir
bitkiler
K (insufficiently known): Hakkında yeterli bilgi bulunmayan bitkiler
MAGNOLIATAE (DICOTYLEDONEAE)
1. Ranunculaceae
Anemone coronaria (V)
Nigella arvensis var. caudata (R)
2. Fabaceae (Leguminosae)
Astragalus caspicus (R)
Astragalus garaensis (R)
Hedysarum kotschyi (R)
Hedysarum pannosum (R)
3. Apiaceae (Umbelliferae)
Hippomarathrum scaprum (K)
Pimpinella eriocarpa (K)
4. Euphorbiaceae
Euphorbia craspedia (R)
Euphorbia pyhsocalos (R)
5. Caryophyllaceae
Minuartia formasa (K)
6. Rubiaceae
Crucianella kurdinastanica (R)
7. Boraginaceae
Buglossoides tenuiflora (R)
Onosma rechingeri (R)
Onosma xanthotrichum (R)
Paracaryum sintenisii (K)
8. Verbenaceae
Vitex pseuodo-negundo (R)
9. Lamiaceae (Labiarae)
Teucrium spinosum (R)
10. Campanulaceae
Campanula phyctidocalyx (K)
11. Asteraceae
Centeurea bruguirana ssp. bruguierana (V)
Sigesbeckia orientalis (R)
Tanacetum argyrophyllum var. polycephalum (K)
12. Cichoriaceae
Rhagadiolus hamosus
1. Amaryllidaceae
Ixyolirion tataricum ssp. tataricum (R)
2. Iridaceae
Iris gatesii (R)
64
Iris masia (R)
3. Orchidaceae
Ophrys schulzi (R)
4. Poaceae (Gramineae)
Triticum dicocoides (V)
F.3. Fauna
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde fauna üzerine yapılan çalışmalar yeterli değildir.
Dicle Üniversitesi’nin hazırlamış olduğu fauna varlığı envanterinden elde edilen bilgilere göre
ilimizdeki faunaya ait türler ve alt türler şöyledir.
F.3.1. Habitat ve Toplulukları:
PROTOZOA (Tek hücreliler)
Amiplerden Entamoeba histolytica, Flagelatlardan Giardia intestinalis, Leichmania
tropica ve Trichomonas vaginalis, Sporozoadan Plasmodium vivax ve P. falciparum
varlığından bahsedilmektedir.
METAZOA (Çok hücreliler)
PLATHELMINTES (Yassı Kurtlar)
Planaria sp., Distomum lanceolatum, Fasciola hepatica
NEMATHELMİNTES (Yuvarlak Solucanlar)
Ascaris lumbricoides, Oxyurus vermicularis
CLASSIS: ROTATORIA
1. Bachionidae
4 cinsi ve 9 türü bulunur.
2. Euchlanidae
Euchlanis sp.
3. Mytilinidae
Mytilina ventralis
4. Trichotridae
Trichotria pocillum
5. Lecanidae
Lecane luna
Monostyla quadridentata
Monostlya bulla
6. Trichocercidae
Trichocerca elongata
7. Synchaetidae
Polyarthra sp.
8. Asplanchnidae
Scaridium longicaudum
9. Testudinellidae
Tek cinsi ve 2 türü bulunur.
10. Filiniidae
11. Hexarthridae
Hethraxar sp.
65
12. Colothecidaea
Collotheca mutabilis
MOLLUSCA (Yumuşakçalar)
CLASSIS: GASTROPODA
1. Neritidae
Theodoxus syriacus
2. Melaniide
3. Hydrobiidae
4. Valvatidae
Valvata saucyi
5. Physidae
Physa acuta
6. Lymnaeidae
Radix peregra
Galba truncatula
7. Plonorbidae
8. Ancylidae
Ancilus fluviatilis
9. Succineidae
Succinea elegans
10. Pomatiasidae
Pomatias rivulare
11. Pupillidae
Pupilla interrupta
12. Orculidae
13. Enidae
14. Freussaciidae
15. Zaenitide
16. Helicidae
CLASSIS: BIVALVIA
1. Unioni
3 cins ve üç türü bulunur.
2. Sphaeridae
Pisidium casertanum
ARTHROPHODA (Eklembacaklılar)
CLASSIS: CRUSTACEA
Dicle Üniversitesi tarafından Kabaklı Göleti’nde yapılan araştırma sonucu
Cladocera’dan 7, Copepoda’dan 2 tür tespit edilmiştir.
66
Bulundukları su sisteminin verimliliği açısından çok önemli olan Crustacea, özellikle
balıkların ve diğer birçok hayvanın gıdasını oluşturur. Mevsimlere bağlı olarak
populasyonlarında önemli varyasyonlar görülmektedir.
1. Bosminidae
Bosmina longirostris
2. Chydoride
3. Daphnidae
4. Sididae
Diaphanosoma brachyurum
5. Cyclopidae
Cyclops vicinus
6. Diaptomidae
Acanthodiaptomus denticornis
CLASSIS: ARACHNIDA (Örümcekler)
1. Theraphosidae
Acanthodiaptomus denticornis
2. Eresidae
Erosus niger
3. Amaurobiidae
Amururobius erberi
4. Palmimanidae
Palmimanus gibulus
5. Hersilidae
Hersiliola sp.
6. Tetranychidae
Tetranychus urtica (Pamuk zararlısı)
CLASSIS: INSECTA (Böcekler)
1. Tetrigidae
Tetrix bolivari
2. Gryllotalpidae
Gryllotalpa gryllotalpa
3. Acrididae
4. Catonpidae
5. Gryllidae
6. Tettigoniidae
7. Lachnidae
8. Chaitopridae
Chaitophorus leucomelos
9. Aphalaridae
Agonoscena targionii
10. Delphacidae
67
11. Tridactylidae
12. Blattidae
Shifordella tartara
13. Corydiidae
Polyphaga aegyptiace
14. Cicadelidae
15. Cocoidae
16. Dictyophoridae
17. Derbidae
Malenia turanica
18. Issidae
19. Cercopidae
20. Cicadidae
3 cins ve 4 türü bulunur.
21. Pseudococcidae
Pseudococcus citri
22. Tettigometridae
23. Aphidadae
24. Lachnidae
25. Miridae
26. Antheoridae
27. Chaitophoridae
Chaitophorus leucomelos
28. Aphalaridae
29. Tingidae
30. Labidae
31. Lygaeidae
32. Berytidae
Berytinus montivagus
33. Corixidae
34. Rhopalidae
35. Alydidae
68
36. Pentatomidae
37. Scutelleridae
Eurogaster intergriceps
38. Coroidae
39. Reduviidae
40. Cydnidae
41. Stenocephalidae
42. Chrysopidae
43. Tenebraidae
Baliothrips graminu
44. Aelothripidae
45. Thripidae
Haplothrips reuleri
46. Scarabaeidae
47. Bruchidae
48. Ceranbycidae
Tek cins (yabani badem, kayısı, kiraz, erik, elma, ayva, armut, aşılı ve yabani güllerin
dallarında zararlıdır)
49. Curcilionidae
50. Cicindellidae
Cicindella campestris
51. Hydrophilidae
52. Buprestidae
53. Dermestidae
54. Attelabidae
Rhynchites smyrnensis (badem zararlısı)
55. Coccinellidae
56. Cerabide
57. Chyrsomelidae
HYMENOPTERA (Arılar)
1. Vespidae
2. Eumenidae
8 cinsi ve türü bulunur.
69
3. Aphidiidae
4. Braconidae
5. Cescelionidae
6. Chrysididae
Chrysis (Larva paraziti)
7. Ichneumonidae
8. Chalcideidae
9. Eurytomidae
Eurytoma amygdali (Badem zararlısı)
10. Tentredinidae
Caliroa limacina (Yaprak zararlısı)
11. Sphecidae
Ammatamus sp.
12. Gimbicidae
Cimbex quadrimaculata
13. Formicidae
LEPIDOPTERA (KELEBEKLER)
1. Papilonidae
2. Nymphalidae
3. Satyridae
4. Lycaenidae
5. Hesperidae
6. Noctuidae
7. Tortricidae
8. Psychidae
Amicta oberthuri (Nohut mercimek zararlısı)
9. Arctiidae
Artia villica (Bağ zararlısı)
10. Zygaenidae
Theresimima ampelophaga (Bağ zararlısı)
11. Pyralidae
Ectomyelois ceratomiae (Nar zararlısı)
12. Gelechiidae
13. Saturniidae
Saturnia pyri (Yaprak zararlısı)
14. Geometridae
70
Nychiodes amygdalaria (Badem ağaçlarında yaprak zararlısı)
DIPTERA (Çiftkanatlılar)
1. Asilidae
2. Sarcophagidae
Sarcophaga sp. (Pamuk zararlısı)
3. Cephidae
Cephus sp. (Buğday üzerinde zararlı)
4. Phycodidae
Phleobotomus papatasii
5. Culicidae
6. Empididae
7. Bibionidae
Bibio sp. (Yonca, susam, buğday zararlısı)
8. Cecidobyiidae
Aphidoletes aphidimyza
9. Chloropidae
10. Syrphidae
11. Tabanidae
Chrysops flaxipes (Yonca zararlısı)
12. Tephrididae
Myiopardalis pardalina (Yonca, kavun, şeftali zararlısı)
13. Agromyzidae (Buğday zararlısı)
14. Trypedidae
15. Tachinidae
CHORDATA (Kordatlılar)
CLASSIS: OSTEICHTHYES (Kemikli Balıklar)
Dicle Nehri ve kollarında yaşayan 9 familyaya ait yaklaşık 40 tür veya alt tür
yaşamaktadır:
1. Salmonidae
Salmo trutta macrostigma
2. Cyprinidae
3. Cobitidae
71
4. Sisoridae
Gyptothorax kurdistanicus
5. Bagridae
6. Ariidae
Arius cous
7. Mugilidae
Liza abu
8. Mastacembilidae
Mastacembellus simack
9. Poecilidae
Gambusia affinis
CLASSIS: AMPHIBIA (Kurbağa ve semenderler)
Hyla arborea savignyi
Rana ridibunda
Bufo viridis
CLASSIS: REPTILIA (Sürüngenler)
ORDO: TESTUDINATA (Kaplumbağalar)
Rafetus euphraticus
Mauremys caspica
Testodo graeca
LACERTILIA (Kertenkeleler)
Cyrtopodion heterocercus
Cyrtopodion kotchyi
Hemidactylus turcicus
Agama stellio
Trapelus ruderata
Ablepharus kitaibellii
Eumeces schneideri
Mabuya aurata
Mabuya vittata
Podarcis muralis
Lacerta cappadocica
Lacerta trilineata
Ophisops elegans
OPHIDIA (Yılanlar)
1. Typhlopidae
Kör yılan (Typhlops vermicularis)
2. Colubridae
Kara yılan (Coluber jugularis)
Sikkeli yılan (Coluber nummifer)
Kırmızı yılan (Coluber schmidti)
Yakalı yılan (Eirenis collaris)
Çizgili yılan (Eirenis decemlineatus)
Çukurbaş yılan (Malpolon monspessularis)
Küpeli yılan (Natrix natrix)
Su yılanı (Natrix tessellata)
72
3. Viperidae
Koca engerek (Vipera lebetina)
CLASSIS: AVES (Kuşlar)
Familya
Türkçe Adı
Bilimsel Adı
Podicipedidae
Bahri
Kara boyunlu batağan
Küçük batağan
Karabatak
Küçük balaban
Balaban
Alaca balıkçıl
Gece balıkçılı
Sığır balıkçılı
Büyük ak balıkçıl
Küçük ak balıkçıl
Gri balıkçıl
Erguvanî balıkçıl
Çeltikçi
Leylek
Kara leylek
Boz kaz
Sakarca kazı
Suna
Angıt
Yeşilbaş
Boz ördek
Fiyu
Çamurcun
Çıkrıkçın
Kılkuyruk
Kaşıkgaga
Macar ördeği
Tepeli patka
Elmabaş patka
Pasbaş patka
Kara çaylak
Yılan kartalı
Küçük akbaba
Kızıl akbaba
Saz delicesi
Gökçe delice
Bozkır delicesi
Çayır delicesi
Atmaca
Şahin
Kızıl şahin
Arı şahini
Küçük orman kartalı
Podiceps cristatus
Podiceps nigricollis
Tachybaptus ruficollis
Phalacrocorax carbo
Ixobrychus minutus
Botaurus stellaris
Ardeola ralloides
Nycticorax nycticorax
Bubulcus ibis
Egretta alba
Egretta garzetta
Ardea cinerea
Ardea purpurea
Plegadis falcinellus
Ciconia ciconia
Ciconia nigra
Anser anser
Anser albifrons
Tadorna tadorna
Tadorna ferruginea
Anas plathyrhynchos
Anas strepera
Anas penelope
Anas crecca
Anas querquedula
Anas acuta
Anas clypeata
Netta rufina
Aythya fuligula
Aythya ferina
Aythya nyroca
Milvus migrans
Circaetus gallicus
Neophron percnopterus
Gyps fulvus
Circus aerigunosus
Circus cyaneus
Circus macrourus
Circus pygargus
Accipiter nisus
Buteo buteo
Buteo rufinus
Pernis apivorus
Aquila pomarina
Phalacrocoracidae
Ardeidae
Threskiornithidae
Ciconiidae
Anatidae
Accipitridae
73
Falconidae
Phasianidae
Rallidae
Gruidae
Otidae
Haematopodidae
Recurvirostridae
Burhinidae
Glareolidae
Charadriidae
Scolopacidae
Laridae
Tavşancıl
Küçük kartal
Kaya kartalı
Bozkır kartalı
Ulu doğan
Gök doğan
Delice doğan
Ala doğan
Boz doğan
Kerkenez
Küçük kerkenez
Kınalı keklik
Kum kekliği
Bıldırcın
Bıldırcınkılavuzu
Benekli suyelvesi
Bataklık suyelvesi
Küçük suyelvesi
Sukılavuzu
Sutavuğu
Sakarmeke
Turna
Toy
Poyrazkuşu
Uzunbacak
Kocagöz
Bataklık kırlangıcı
Halkalı cılıbıt
Küçük halkalı cılıbıt
Kızkuşu
Sürmeli kızkuşu
Mahmuzlu kızkuşu
Akkuyruklu kızkuşu
Küçük kumkuşu
Döğüşkenkuş
Su çulluğu
Büyük su çulluğu
Çulluk
Çamur çulluğu
Kervan çulluğu
Döğüşken kuş
Kara kızılbacak
Kızılbacak
Yeşilbacak
Yeşil düdükçün
Bataklık düdükçünü
Dere düdükçünü
Deniz düdükçünü
Karabaş martı
Vangölü martısı
Büyük karabaş martı
Hieraaetus fasciatus
Hieraaetus pennatus
Aquila chrysaetus
Aquila nipalensis
Falco cherrug
Falco peregrinus
Falco subbuteo
Falco vespertinus
Falco columbarius
Falco tinnunculus
Falco naumanni
Alectoris chukar
Ammoperdix gresiogularis
Coturnix coturnix
Crex crex
Porzana porzana
Porzana parva
Porzana pusilla
Rallus aquaticus
Gallinula chloropus
Fulica atra
Grus grus
Otis tarda
Haematopus ostralegus
Himantopus himantopus
Burhinus oedicnemus
Glareola pratincola
Charadrius hiaticula
Charadrius dubius
Vanellus vanellus
Vanellus gregarius
Hoplopterus spinosus
Chettusia leucurus
Calidris minuta
Phylomachus pugnax
Gallinago gallinago
Gallinago media
Scolopax rusticola
Limosa limosa
Numenius arquata
Phylomachus pugnax
Tringa erythropus
Tringa totanus
Tringa nebularia
Tringa ochropus
Tringa stagnatilis
Actitis hypoleucos
Phalaropus lobatus
Larus ridibundus
Larus armenicus
Larus ichthyaetus
74
Pteroclididae
Columbidae
Cuculidae
Strigidae
Caprimulgidae
Apodidae
Alcedinidae
Meropidae
Coraciidae
Upopidae
Picidae
Alaudidae
Hirundinidae
Motacillidae
Sumru
Küçük sumru
Gülen sumru
Kara sumru
Akkanatlı sumru
Bıyıklı sumru
Bağırtlak
Kaya güvercini
Tahtalı
Kumru
Küçük kumru
Üveyik
Guguk
Peçeli baykuş
Çizgili ishakkuşu
İshakkuşu
Puhu
Kukumav
Alaca baykuş
Kulaklı orman baykuşu
Kır baykuşu
Çobanaldatan
Ebabil
Akkarınlı sağan
Yalıçapkını
Alaca yalıçapkını
İzmir yalıçapkını
Arıkuşu
Gökkuzgun
İbibik
Alaca ağaçkakan
Ortanca ağaçkakan
Boyunçeviren
Boğmaklı toygar
Küçük boğmaklı toygar
Bozkır toygarı
Çorak toygarı
Tepeli toygar
Tarlakuşu
Kum kırlangıcı
Kır kırlangıcı
Kızıl kırlangıç
Ev kırlangıcı
Kır incirkuşu
Ağaç incirkuşu
Çayır incirkuşu
Dağ incirkuşu
Sarı kuyruksallayan
Dağ kuyruksallayanı
Sarı başlı kuyruksallayan
Ak kuyruksallayan
75
Sterna hirundo
Sterna albifrons
Gelochelidon nilotica
Chlidonias niger
Chlidonias leucopterus
Chlidonias hybridus
Pterocles orientalis
Columba livia
Columba palumbus
Streptopelia decaocto
Streptopelia senegalensis
Streptopelia turtur
Cuculus canorus
Tyto alba
Otus brucei
Otus scops
Bubo bubo
Athene noctua
Strix aluco
Asio otus
Asio flammeus
Caprimulgus europaeus
Apus apus
Apus melba
Alcedo atthis
Ceryle rudis
Halcyon smyrnensis
Merops apiaster
Coracias garrulus
Upopa epops
Dendrocopos syriacus
Dendrocopos medius
Jynx torquilla
Melanocorypha calandra
Melanocorypha bimaculata
Calandrella brachydactyla
Calandrella rufescens
Galerida cristata
Alauda arvensis
Riparia riparia
Hirundo rustica
Hirundo daurica
Delichon urbica
Anthus campestris
Anthus trivialis
Anthus pratensis
Anthus spinoletta
Motacilla flava
Motacilla cinerea
Motacilla citreola
Motacilla alba
Troglodytidae
Prunellidae
Turdidae
Sylviidae
Muscicapidae
Çitkuşu
Dağbülbülü
Büyük dağbülbülü
Çalı bülbülü
Kızılgerdan
Benekli bülbül
Bülbül
Buğdaycıl
Taş bülbülü
Kızılkuyruk
Kara kızılkuyruk
Çayır taşkuşu
Taşkuşu
Boz kuyrukkakan
Kuyrukkakan
Alaca kuyrukkakan
Karakulaklı kuyrukkakan
Aksırtlı kuyrukkakan
Kızılca kuyrukkakan
Karatavuk
Ökse ardıcı
Öter ardıç
Tarla ardıcı
Kamış bülbülü
Dik kuyruklu ötleğen
Saz bülbülü
Büyük kamışçın
Bıyıklı kamışçın
Çalı kamışçını
Kındıra kamışçını
Kuzey kamışçını
Ağaç kamışçını
Bataklık kamışçını
Ak mukallit
Dağ mukallidi
Akgözlü ötleğen
Çizgili ötleğen
Küçük akgerdanlı ötleğen
Akgerdanlı ötleğen
Boz ötleğen
Kara başlı ötleğen
Maskeli ötleğen
Pembe göğüslü ötleğen
Çıvgın
Söğütbülbülü
Doğu söğütbülbülü
Orman söğütbülbülü
Çalıkuşu
Benekli sinekkapan
Küçük sinekkapan
Alaca sinekkapan
76
Troglodytes troglodytes
Prunella modularis
Prunella collaris
Cercotrichas galactotes
Erithacus rubecula
Luscinia luscinia
Luscinia megarhynchos
Luscinia svecica
Irania gutturalis
Phoenicurus phoenicurus
Phoenicurus ochruros
Saxicola rubetra
Saxicola torquata
Oenanthe isabellina
Oenanthe oenanthe
Oenanthe pleschanka
Oenanthe hispanica
Oenanthe finschii
Oenanthe xanthoprymma
Turdus merula
Turdus viscivorus
Turdus philomelos
Turdus pilaris
Cettia cetti
Prinia gracilis
Acrocephalus scirpaceus
Acrocephalus arundinaceus
Acrocephalus melanopogon
Acrocephalus palustris
Acrocephalus schoenobaenus
Acrocephalus dumetorum
Locustella fluviatilis
Locustella luscinoides
Hippolais pallida
Hippolais languida
Sylvia hortensis
Sylvia nisoria
Sylvia curruca
Sylvia communis
Sylvia borin
Sylvia atricapilla
Sylvia melanocephala
Sylvia mystacea
Phylloscopus collybita
Phylloscopus trochilus
Phylloscopus orientalis
Phylloscopus sibilatrix
Regulus regulus
Muscicapa striata
Ficedula parva
Ficedula semitorquata
Aegilithaliidae
Paridae
Sittidae
Remizidae
Oriolidae
Laniidae
Corvidae
Sturnidae
Fringillidae
Emberizidae
Kara sinekkapan
Uzunkuyruklu baştankara
Akyanaklı baştankara
Mavi baştankara
Büyük baştankara
Büyük kaya sıvacıkuşu
Kaya sıvacıkuşu
Duvar tırmaşıkkuşu
Çulhakuşu
Sarıasma
Kızılsırtlı örümcekkuşu
Karaalınlı örümcekkuşu
Büyük örümcekkuşu
Kızılbaşlı örümcekkuşu
Maskeli örümcekkuşu
Alakarga
Saksağan
Küçük karga
Ekin kargası
Leş kargası
Kuzgun
Sığırcık
Ala sığırcık
Serçe
Söğüt serçesi
Küçük serçe
Kaya serçesi
İspinoz
Dağ ispinozu
Küçük iskete
Kara iskete
Florya
Saka
Ketenkuşu
Kara başlı iskete
Çütre
Kocabaş
Sarı kirazkuşu
Kaya kirazkuşu
Kirazkuşu
Karabaşlı kirazkuşu
Küçük kirazkuşu
Bataklık kirazkuşu
Tarla kirazkuşu
Ficedula hypoleuca
Aegithalos caudatus
Parus lugubris
Parus caeruleus
Parus major
Sitta tephronota
Sitta neumayer
Tichodroma muraria
Remiz pendulinus
Oriolus oriolus
Lanius collurio
Lanius minor
Lanius excubitor
Lanius senator
Lanius nubicus
Garrulus glandarius
Pica pica
Corvus monedula
Corvus frugilegus
Corvus corone pallescens
Corvus corax
Sturnus vulgaris
Sturnus roseus
Passer domesticus
Passer hispaniolensis
Passer moabiticus
Petronia petronia
Fringilla coelebs
Fringilla montifringilla
Serinus serinus
Serinus pusillus
Carduelis chloris
Carduelis carduelis
Carduelis cannabina
Carduelis spinus
Carpodacus erythrinus
Coccothraustes coccothraustes
Emberiza citrinella
Emberiza cia
Emberiza hortulana
Emberiza melanocephala
Emberiza pusilla
Emberiza schoeniclus
Miliaria calandra
CLASSIS: MAMMALIA (Memeliler)
TAKIM: INSECTIVORA (BÖCEKÇİLLER)
1. Erinaceidae
Hemiechinus auritus (Gmelin, 1770) (Uzun Kulaklı Çöl Kirpisi)
2. Soricidae
77
Sorex sp.
Crocidura suaveolens (Palas, 1811) (Sivriburunlu Bahçefaresi)
TAKIM: CHIROPTERA (YARASALAR)
3. Rhinolophidae
Rhinolophus ferrumequinum (Schreber, 1774) (Nalburunlu Büyükyarasa)
Rhinolophus hipposideros
Rhinolophus euryale
Rhinolophus mehelyi
4. Vespertilionidae
Myotis myotis (Borkhausen, 1797) (Farekulaklı Büyükyarasa)
Myotis oxygnathus
Miniopterus schreiberi
Pipistrellus savii
Pipistrellus kuhli
Eptesicus serotinus
Nyctalus noctula
TAKIM : LAGOMORPHA (TAVŞANLAR)
5. Leporidae
Lepus europaeus Pallas, 1778 (Yabani Tavşan)
TAKIM: RODENTIA (KEMİRİCİLER)
6. Sciuridae
Sciurus anomalus Chreber, 1758 (Kafkas Sincabı)
7. Dipodidae
Allactaga euphratica Thomas, 1881 (Araptavşanı)
8. Muridae
Ellobius lutescens Thomas, 1897 (İran Körfaresi)
Microtus guentheri (Danford ve Alston, 1880) (Tarla Faresi)
Gerbillus dasyurus Vagner, 1842 (Kayalık Gerbili)
Meriones tristrami Thomas, 1892 (Çöl Sıçanı)
Meriones crassus
Arvicola terrestris hintoni
Cricetulus migratorius cinerascens
Apodemus mystacinus (Danford ve Alston, 1877) (Kayalık Orman Faresi)
Apodemus sylvaticus tauricus
Mus domesticus (Linnaeus, 1758) (Siyah Ev Faresi)
Rattus rattus (Linnaeus, 1758) (Evsıçanı)
Rattus norvegicus (Berkenhout, 1769) (Göçmen Sıçan)
9. Spalacidae
Spalax leucodon Nordman, 1840 (Körfare)
Spalax ehrenbergi (Nehring, 1898) (Güney Körfaresi)
Spalax e. intermedius
10. Hystricidae
Hystrix indica Kerr, 1792 (Oklukirpi)
TAKIM: CARNIVORA (YIRTICI MEMELİLER)
11. Canidae
Canis lupus (Linnaeus, 1758) (Kurt)
78
Vulpes vulpes (Linnaeus, 1758) (Kızıl Tilki)
12. Ursidae
Ursus arctos (Linnaeus, 1758) (Boz Ayı)
13. Mustelidae
Mustela nivalis (Linnaeus, 1766) (Gelincik)
Martes foina (Erxleben, 177) (Kaya Sansarı)
Meles meles (Linnaeus, 1758) (Porsuk)
Lutra lutra (Linnaeus, 1758) (Su samuru)
TAKIM: ARTIODACTYLA (ÇİFT TOYNAKLILAR)
14. Suidae
Sus scrofa scrofa (Linnaeus, 1758) Yaban domuzu
15. Bovidae
Capra aegagrus Erxleben, 177 (Yaban Keçisi)
Sulak Alan ve Etrafında Bulunan Hayvan Toplulukları:
“Sulak Alan Kullanımı” hanesine üreme için Ü, Göç için G, kışlama için K, sürekli için S
yazılmıştır.
“Durumu” hanesine iyi için İ, nadir için N, tehlike altında için T yazılmıştır.
“EN” (Endangered: tehlike altında); “R” (Rare: nadir); “V” (Vulnerable: duyarlı); “K”
(Insufficiently known: yeterince bilinmeyenler); “I” (Indeterminated: meçhul); “DD” (Data
deficient: yetersiz bilgi), “NE” (Not evaluated: değerlendirilemedi); “LR” (Lower risk: düşük
risk).
Balıklar
Bilimsel ismi
Yerel ismi
Achanthobrama marmid
Achanthobrama terrasacte
Alburnoides hipunctatus fasciatus
Alburnus heckeli
Aspius vorax
Barbus xanthopterus
Barbus esocinus
Barbus rajonorun mystaceus
Barbus capito pectoralis
Bertinius subquicuncinatus
Tor grypus
Carasobarbus hiteus
Barbus mezopotamicus
Kosswigobarbus koswigi
Cypinus carpio
Chalcalburmus mossulensis
Chondrostoma regium
Cyprinion macrostomus
Garra (Garra) rufa obtusa
Garra (Discognatus) variabilis
Leuciscus cephalus
Leuciscus lepidus
Marmid kızılkanat
Noktalı incibalığı
Kocaağız
Sarı bıyıklıbalık
Cero
Bıyıklı balık, siring
Benekli bıyıklıbalık
Siring
Komando balığı
Şebot
İripullu
Sazan
Musul kolyozu
Kababurun
Beneklisazan
Yağlıbalık
Tatlısu kefali (behran)
Behran
79
Sulak alan
kullanımı
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
Koruma
Statüsü
LR
LR
LR
NE
VU
DD
DD
DD
LR
DD
VU
VU
LR
VU
VU
LR
LR
LR
VU
VU
VU
LR
Capoeta trutta
Capoeta capoeta umbla
Cohitis sp.
Neomacheilus tigris
N. panthera
N. malapterurus
N. angoreo
N. insignus euphraticus
Turcineomakhelies kosswigi
Siturus triostegus
Bagrus halepensis
Mytus calvilli
M. petusis
Giptothorax sp.
Aphanius asipimatus
Gambusia affinis
Liza abu
Mustacembellus simack
Amfibiler (Çift yaşamlılar)
Hyla arborea
Rana ridibunda
Sürüngenler
Mauremys c. Caspica
Rafetus euphraticus
Yılanlar
Natrix tessellata
Berat (çepiç)
Karabalık
Taşısıran
Dicle çöpçübalığı
Çöpçübalığı
Çöpçübalığı
Çöpçübalığı
Fırat çöpçübalığı
Çöpçübalığı
Yayın balığı
Yeşilyayın (kedibalığı)
S
S
S
S
S
S
S
S
S
Sivrisinek balığı
Kefal
Tatlısu yılanbalığı
S
S
S
S
S
S
G
S
Yeşil kurbağa
Su kurbağası
S
S
Su kaplumbağası
Fırat kaplumbağası
S
Su yılanı
S
Vantuzlu yayın
Kuşlar
NESLİ TÜKENME TEHLİKESİ ALTINDAKİ TÜRLER
Cygnus cygnus (Ötücü Kuğu)
Pandion haliaetus (Balık Kartalı)
Grus grus (Turna)
Ceryle rudis (Alaca Yalıçapkını)
Otis tarda (Toy)
BÜYÜK TEHDİT ALTINDAKİ KUŞ TÜRLERİ
Podiceps cristatus (Tepeli batağan)
Podiceps grisegena (Kızılboyunlu batağan)
Egretta alba (Büyük ak balıkçıl)
Bubulcus ibis (Sığır balıkçılı)
Tadorna ferruginea (Angıt)
Buteo rufinus (Kızıl şahin)
Neophron percnopterus (Küçük akbaba)
Ammoperdix griseogularis (Kum kekliği)
Haplopterus spinosus (Mahmuzlu kızkuşu)
Gelochelidon nilotica (Gülen sumru)
80
LR
LR
LR
DD
NE
NE
NE
DD
NE
NE
VU
VU
VU
VU
VU
VU
DD
VU
EN
Remiz pendulinus (Çulhakuşu)
Podiceps nigricollis (Karaboyunlu batağan)
Phalacrocorax carbo (Karabatak)
Ardea purpurea (Erguvani balıkçıl)
Egretta garzetta (Küçük ak balıkçıl)
Circus macrourus (Bozkır delicesi)
Hieraaetus pennatus (Küçük kartal)
Gypus fulvus (Kızıl akbaba)
Alectoris chukar (Kınalı keklik)
Charadrius dubius (Küçük halkalı cılıbıt)
Chlidonias leucopterus (Akkanatlı sumru)
Streptopelia turtur (Üveyik)
Tyto alba (Peçeli baykuş)
Caprimulgus europaeus (Çobanaldatan)
TEHDİT ALTINDAKİ KUŞ TÜRLERİ
Tachybaptus ruficollis (Küçük batağan)
Ardeola ralloides (Alaca balıkçıl)
Ixobrychus minutus (Küçük balaban)
Plegadis falcinellus (Çeltikçi)
Ardea cinerea (Gri balıkçıl)
Nycticorax nycticorax (Gece balıkçılı)
Ciconia ciconia (Leylek)
Anas strepera (Boz ördek)
Anas clypeata (Kaşıkgaga)
Circus aeruginosus (Saz delicesi)
Circus pygargus (Çayır delicesi)
Pernis apivorus (Arı şahini)
Himantopus himantopus (Uzunbacak)
Athene noctua (Kukumav)
Anthus campestris (Kır incirkuşu)
Anas querquedula (Çıkrıkçın)
Circus cynaeus (Gökçe delice)
Buteo buteo (Şahin)
Falco subbuteo (Delice doğan)
Tringa totanus (Kızılbacak)
Glareola pratincola (Bataklık kırlangıcı)
Dendrocopos syriacus (Alaca ağaçkakan)
Calandrella rufescens (Bozkır toygarı)
Troglodytes troglodytes (Çitkuşu)
Luscinia megarhynchos (Bülbül)
Emberiza hortulana (Kirazkuşu)
Oenanthe oenanthe (Kuyrukkakan)
Emberiza melanocephala (Karabaşlı kirazkuşu)
POTANSİYEL TEHLİKE ALTINDAKİ KUŞ TÜRLERİ
Anas platyrhynchos (Yeşilbaş)
Anas penelope (Fiyu)
Aythya nyroca (Pasbaş patka)
Accipiter nisus (Atmaca)
Coturnix coturnix (Bıldırcın)
81
Vanellus vanellus (Kızkuşu)
Sterna albifrons (Küçük sumru)
Apus apus (Ebabil)
Motacilla cinerea (Dağ kuyruksallayanı)
Cettia cetti (Kamışbülbülü)
Carduelis carduelis (Saka)
Anas acuta (Kılkuyruk)
Netta rufina (Macar ördeği)
Aythya fuligula (Tepeli patka)
Milvus migrans (Kara çaylak)
Falco tinnunculus (Kerkenez)
Gallinula chloropus (Sutavuğu)
Sterna hirundo (Sumru)
Columba palumbus (Tahtalı)
Merops apiaster (Arıkuşu)
Delichon urbica (Ev kırlangıcı)
Motacilla alba (Ak kuyruksallayan)
Carduelis chloris (Florya)
Emberiza schoeniclus (Bataklık kirazkuşu)
Anser albifrons (Sakarca)
Tringa ochropus (Yeşil düdükçün)
Gallinago gallinago (Çulluk)
Tringa nebularia (Yeşilbacak)
Limosa limosa (Çamur çulluğu)
Larus genei (İncegagalı martı)
Tringa stagnatilis (Bataklık düdükçünü)
Larus ridibundus (Karabaş martı)
F.4. Hassas Yöreler
F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar
İlimizde korunmaya muhtaç bitki türleri bulunmaktadır. Bu bitkilerin korunmalarını
sağlamak amacıyla, ya bulundukları doğal alanın koruma alanı ilan edilmesi ve çevrelenip
insanların, hayvan sürülerinin ve motorlu araçların kontrolsüzce girmesinin engellenmesi
veya böyle bir olanak yaratılamıyorsa, bu bitkilerin başka bir yerde bir koruma alanı içerisine
alınıp titizlikle korunmalarını gerçekleştirmek gerekir.
F.4.1.1 Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiat Koruma Alanları
İlimiz sınırları dâhilinde milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı, tabiat koruma alanı
bulunmamaktadır.
F.4.1.2 Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları
İlimizde Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme alanları
bulunmamaktadır.
F.4.1.3 Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanları önemli
Kiliseler, camiler, türbeler, medreseler, hanlar
82
Diyarbakır, Güneydoğu Anadalu Bölgesinde yer almaktadır. Diyarbakır surları
burçların büyüklüğü ve yüksekliği itibariyle birinci, uzunluğu bakımından Çin Seddinden
sonra dünyada ikinci olarak bilinmektedir. Surlarda dört ana kapı (Dağkapı, Urfakapı,
Mardinkapı ve Yenikapı) ayrıca surların üzerinde 82 burç vardır. Duvarların yüksekliği 12 m.,
genişliği 12 m., uzunluğu ise 5 km. dir.
Surlarda bulunan önemli burçlar: Keçi burcu, Yedi kardeş burcu, Evli beden
burcudur. Her tarafı çesitli devir ve medeniyetleri yansıtan kitabeler, asma ve kabartma
motiflerle doludur.
Çeşitli yazıtlar, meyve ve tahıl motifleri, silah şekilleri, güneş ve yıldız sembolleri,
gamalı haç, kaplan, boğa, çift başlı kartal, akrep ve at kabartmaları bulunmaktadır.
İlk yapılış tarihi bilinmemekte, ancak M.S. 349 yılında Roma imparatoru
Konstantinos tarafından genişletilerek bazı kısımları onarılmıştır. Bugünkü şeklini
Büyük imparator Justinianus tarafından yaptırılan onarımla almıştır
Diyarbakır il merkezinde bulunan tarihi Diyarbakır Surları’nın etrafı surların koruma
alanı veya koruma bandı olarak belirlenmiştir.
Sit türleri kentsel sit, doğal sit, arkeolojik sit, tarihi sit alanlarıdır.
Kentsel ve yöresel nitelikleri, mimari ve sanat tarihi açısından gösterdikleri fiziksel
özellikleri ve bu özellikleri ile oluşan çevrenin dönemin sosyoekonomik, sosyokültürel
yapılanmasını, yaşam biçimini yansıtarak bir arada bulunduran ve bu açılardan doku
bütünlüğü gösteren alanlar kentsel sit alanlarıdır. Diyarbakır Suriçi bölgesi kentsel sit alanıdır.
ÇAYÖNÜ: Arkoolojik Sit
Diyarbakır'ın 65 kilometre kuzey batısında, Ergani yakınlarında, Sinek çayı kıyısında yer alan
eski bir yerleşim merkezidir. Yapılan araştırmalarda yörenin tarihi M.Ö. 7500 Yıllarına, Cilali
Taş Devrine kadar inmektedir. Yakın doğunun açılmış en büyük Neolitik kültür alanıdır.
Çayönü buluntuları Diyarbakır Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir.
ÇERMİK KAPLICALARI: Doğal Sit
Çermik İlçesinin 3 km. doğusunda yer alan kaplıca, Türkiye’nin en önemli kaynakları
arasındadır. İstanbul Tıp Fakültesi’nce yapılan analizlere göre iltihaplı romatizmalarda, üst
solunum enfeksiyonlarında ve kadın hastalıklarında olumlu etkileri olduğu saptanmıştır.
Sıcaklığı 48.2 ºC ve akım değeri 10 lt/sn’dir.
DAKYANUS HAREBELERİ VE ESHAB-I KEHF MAĞARALARI: Tarihi Sit
Efsanesi tüm dünyaca bilinen, çeşitli ülke ve şehirlerin sahip çıktığı Eshab-ı Kehf (Yedi
Uyuyanlar) Mağarası'nın aslı, yine efsanede adı geçen Dakyanus şehri ile birlikte
Diyarbakır'ın Lice ilçesi yakınındadır. Mağaraya yaya olarak dört saat uzaklıkta Fis
ovasındaki Dakyanus şehri kalıntılarında zaman zaman eski paralara heykellere, işlemeli
taşlara ve sütunlara rastlanmaktadır.
GÜVERCİNLİKLER:
83
Dicle boyundaki köylerin birçoğunda ev sayısı kadar güvercinlik (Borhane) vardır. Buralarda
binlerce güvercin beslenir. Her güvercinlikten yılda 2-4 ton "Koğa" adı verilen güvercin
gübresi elde edilir. Koğa, karpuz ekiminde kullanılır
ULAŞIM:
Geniş bir enterlandı olan il merkezi karayollarının kavşak noktasıdır. Diyarbakır'a hem
karayolu, hem hava ve hem de demiryolu ile ulaşım sağlanabilmektedir. Her gün Antalya,
Ankara ile İstanbul'dan düzenli uçak seperleri yapılmaktadır. Diyarbakır'dan hemen hemen
Türkiye'nin her yerine otobüs ile yolculuk mümkündür. Ayrıca Ortadoğu ülkelerine taksi ile
yolcu taşımacılığı da yapılmaktadır. Diyarbakır'dan İstanbul 1272, İzmir 1460, Ankara 946,
Mersin 610, Malatya 263, Şanlıurfa 184, Elazığ 162, Van 383, Mardin 94, Muş 262
kilometredir. Demiryolu bulunan tüm hatlarda Diyarbakır'dan tren seferleri yapılmaktadır.
F.4.1.4 Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları
İlimiz sınırları dahilinde avlanmanın tamamen yasaklandığı sular bulunmamaktadır.
F.4.1.5. Sulak Alanlar
Sulak alanlar, doğal ya da yapay, sürekli ya da geçici, durgun ya da akar, tatlı, acı ya da tuzlu
bütün sular ile bataklık, sazlık, ıslak çayır ve turbalıkları kapsamaktadır.
İlimizde bu kapsamda değerlendirilebilecek önemli akarsular, göletler ve baraj gölleri
mevcuttur. Bu rezervuarlarla ilgili koruma ve yönetim planlama çalışmaları devam
etmektedir.
1- Göletler
:
Beşpınar Göleti
:
Diyarbakır İli Çınar İlçesi sınırları içinde
Ortaviran Göleti
:
Çınar İlçesi,
Kabaklı Göleti
:
Diyarbakır’a 10 km. uzaklıkta
Gözegöl Göleti
:
Diyarbakır’a 21 km. uzaklıkta
Halilan Göleti
:
Çermik İlçesi sınırlarında Çoruk Deresi üzerinde
Künreş Göleti
:
Çınar İlçesi
Kurtkayası Göleti :
Diyarbakır
Batman-Silvan
:
Silvan İlçesi
Sabun Gölü, Soğan Gölü, Arık Gölü: Bismil İlçesi
2- Nehirler
:
Dicle Nehri
3- Barajlar
:
Atatürk Barajı : 2.452 ha (81 700 ha)
Batman Barajı
: 3.100 ha
Devegeçidi Barajı : 3.214 ha
Dicle Baraji
: 2.650 ha
Göksu Barajı
: 390 ha
Karakaya Barajı
: 1868 ha (29 800 ha)
Kralkızı Barajı
: 6000 ha
84
4-Çay ve Dereler
Kulp Çayı
Sarım Çayı
Deveğeçidi Deresi
Berklin Çayı
Çermik Çayı
Ambar Çayı
Batman Çayı
Tablo f.4.GAP Bölgesi’nde İşletmeye Açılmış Olan Baraj Gölleri
Adı
Nehir Havzası
İli
Yüzey Alanı
(Ha)
Depolama Hacmi
(106 m3)
Kıralkızı
Dicle
Diyarbakır
6000
1,919
Batman
Dicle
Diyarbakır
4 925
1,175
Devegeçidi
Dicle
Diyarbakır
3 214
20,032
Dicle
Dicle
Diyarbakır
2650
595
Göksu
Dicle
Diyarbakır
390
62
Tablo f.5.DSİ Genel Müdürlüğünce GAP Rezervuarlarında Uygulanan Balıklandırma Çalışmaları
Rezervuar Adı
Balıklandırma Yılları
Atılan Toplam Balık
Miktarı (adet)
Balık Türü
Batman
1999-2011
3.460.000
Kültür Sazanı
Karakaya
1990-2011
9.720.000
Kültür Sazanı
Karakaya
1993-2011
1.250.000
Gökkuşağı Alabalığı
Devegeçidi
1980-2011
2.510.000
Kültür Sazanı
Göksu
1992-2011
2.150.000
Kültür Sazanı
Kıralkızı
1998-2011
4.310.000
Kültür Sazanı
Dicle
1998-2011
1.970.000
Kültür Sazanı
F.4.1.6. Hassas Kirlenme Bölgeleri
İlimiz sınırları dâhilinde hassas kirlenme bölgesi bulunmamaktadır.
F.4.1.7. Özel Çevre Koruma Bölgeleri
İlimiz sınırları dâhilinde özel çevre koruma bölgesi bulunmamaktadır.
F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu’na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar
85
İlimizde Boğaziçi Kanununa göre koruma altına alınan bir alan bulunmamaktadır.
F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler
F.1.2 ‘de sözkonusu alanlar ile ilgili bilgiler verilmiştir.
F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar
İlimizde Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar bulunmamaktadır.
F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması
Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar
İlimizde Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda
Belirtilen Alanlar bulunmamaktadır.
F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar
F.1.2 ‘de sözkonusu alanlar ile ilgili bilgiler verilmiştir.
F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak
Yürürlüğe Giren “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”nde Belirtilen Alanlar (17
Mayıs 2005 tarihinde revize edilerek yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması
Yönetmenliği)
İlimizde bu kapsamda Belirtilen sulak alanlarla ilgili çalışmalar devam etmektedir.
F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması
Gerekli Alanlar
İlimizde Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması
Gerekli Alanlar kapsamına giren bir alan bulunmamaktadır.
Yürürlüğe Giren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma
Sözleşmesi” (BERN Sözleşmesi) Uyarınca
İlimizde koruma ve kontrol çalışmaları devam etmektedir.
Yürürlüğe Giren “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme
Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca
Koruma Altına Alınmış Alanlar
Çalışmalar devam etmektedir.
F.4.3. Korunması Gereken Alanlar
86
F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan
Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri
Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.)
İlimiz sınırları dâhilinde, biyogenetik rezerv alanı ve Jeotermal alan bulunmamaktadır.
F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması
Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa
Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının
Tamamı
Bu konuda, H. Tarım ve Hayvancılık başlığı altında detaylı bilgi verilmiştir.
F.4.3.3. Göller, Akarsular, Yer altı suyu İşletme Sahaları
Bu konu ile ilgili bilgi D.Su maddesinde verilmiştir.
F.4.3.4. Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye
Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı
Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz
Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar
İlimizdeki endemik bitki ve hayvanların yaşama ortamları ile ilgili bilgiler F.4 te
verilmiştir. İlimizde Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz
Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar bulunmamaktadır.
1- Toy (Otis tarda): Nesli tükenme aşamasında olan toy bölgemizde özellikle Bismil
civarında bulunmaktadır. Korunmasına yönelik olarak halkımızı bilinçlendirme çalışmaları
yapılmış, avcı eğitim kurslarında konu vurgulanmıştır.
2- Leylek (Ciconia ciconia): Diyarbakır’da Dicle nehri ile nehri besleyen kuçük
dereler ve kollarında, 250 civarında yuvadan oluşan önemli leylek populasyonları vardır.
Sadece Bismil bölgesinde 30 km lik yol boyunca 53 yuva tespit edilmiştir. Devegeçidi baraj
gölü civarında ise 350 birey kaydedilmiştir. Leylek bölgede sevilen bir hayvandır ve
üremeleri desteklenmekte, bazı yerlerde köylüler tarafından yuva kuleleri inşa edilmektedir.
Dicle Nehri leylekler için önemli bir beslenme alanı durumundadır. Bölgemizde kışlayan
bireylerin varlığı da bilinmektedir. Bu konuda Dicle Üniversitesi Biyoloji Bölüm
Başkanlığıyla ilgili çalışmalarımız devam etmektedir.
3- Fırat Yumuşakkabuklu Kaplumbağası (Rafetus euphraticus): Fırat
kaplumbağası, Trionychidae familyasından, dibi çamurlu göl ve nehirlerde yaşayan bir
kaplumbağa türüdür. Büyüklüğü yaklaşık 1 metreye ulaşabilir. Kabuğunun üzeri yumuşak
deriyle örtülüdür. Başının ucunda ufak bir hortum bulunur. Havayı bu hortumun ucunda
bulunan burun delikleriyle alır. Güneşlenmek için nadiren su dışına çıkar. Hayatlarının
çoğunu dipte çamura gömülü olarak geçirirler. Deri ve ağız içi solunumu da yaptıkları için
uzun süre su altında kalabilirler. Türkiye'de Fırat ve Dicle nehirleri ile kollarında görülürler.
Fırat nehrinde nesli yok olma sürecine girmiştir. Küresel ölçekte nesli yüksek tehlike
altındadır.
87
F.4.3.5. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın
Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden
Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar
İlimizde böyle bir alan bulunmamakta olup araştırmalar devam etmektedir.
KAYNAKLAR:
Kültür ve Tabiat Varlıklarının Koruma Kurulu Müdürlüğü
Dicle Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü verileri
Diyarbakır Orman İşletme Müdürlüğü
Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü
Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanlığı DSİ Genel Müdürlüğü, Diyarbakır Kenti İçmesuyu
Kaynakları Çevre Koruma Projesi Kati Proje Raporu
6. Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
1.
2.
3.
4.
5.
88
G. TURİZM
G.1. Yörenin Turistik Değerleri:
G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri
G.1.1.1. Konumu – Fiziksel Özellikleri :
a) Hilar Kayalıkları :
Ergani ilçe merkezinin 7 km. kadar güneybatısında, Çayönü Tepesi kazı yerinin 50 m.
güneyinde, Sesveren pınar (Hilar) Köyü çevresindedir.
Kayalığın çevresinde, özellikle doğu ve batı yüzünde çok mezar odası vardır. Kayanın
içinde oyulmuş ve bu bölgede yaygın olarak bulunan Roma mezarları ile aynı, özellikleri
gösteren mezarların çoğu üçlü gruplar halinde düzenlenmiştir. Bazılarının dış cephesinde
Roma eyalet üslubunda kabartmalar vardır. Kabartmalar da görülen figürlerin giysilerinin İran
üslubunda olması, yazıtta ise Kuzey Suriye’de yaygın olan Sami yazısının kullanılmış olması
ilginçtir
b) Birkleyen (Birklin) Mağaraları :
Diyarbakır-Lice Bingöl Karayolunun 104. Km. Lice sınırları içinde Birkleyn çatının
kenarında ve yolun doğusundadır. 1899 yılında Alman tarihçesi Lehman Haupt tarafından
mağaralar incelenmiş, mağaranın birinde Asur Kralı I.Tiglat Pileser’e (M.Ö. 1116-1090) ait
bir stel ve iki kitabe, diğer bir mağaranın batıya bakan yüzünde ise Asur Kralı III.
Salmanassar’a (M.Ö.859-825) ait bir stel iki kitabeyi bularak yayınlamıştır.
c) Hassuni Mağaraları :
Silvan ilçesi sınırları içinde, Silvan-Batman karayolunu kuzeyindeki kayalık mevkide
bulunmaktadır.
Diyarbakır Müzesi Müdürlüğü tarafından bir dönem kurtarma kazısı yapılan Hassuni
mağaraları 300 adet büyüklük küçüklük odadan oluşmaktadır. Mağarada ve mağaranın
bulunduğu vadide eteklerinde M.Ö.I. Bin demir çağda M.S. 13. yüzyıla kadar tarihleşen
buluntulara rastlanmıştır.
d) Kazılar ve Örenyerleri :
Diyarbakır sınırları içinde büyüklü-küçüklü çok sayıda höyük bulunmaktadır.
Binaların bir kısmında bilimsel kazı yapılabilmiş bir bölümü de sadece tespit ve tescil
edilebilmiştir. Antik kent kalıntılarında de kapsamlı bir araştırma yapılmıştır. Kazı ve
araştırma yapılan yerleşmeler aşağıdadır.
e) Çayönü :
Diyarbakır ili Ergani ilçesi bağlı Sevseren köyünün (eski adı Hilar) tam kuzeyinde
Boğa çay adında küçük bir derenin kuzey yakasında Ergani 7 km. güneybatısındadır. Büyük
tepe gibi duran Çayönü höyüğünün ilk kurulduğu dönemlerde iki tepede oluştuğu ve
aralarında olasılıkla bir nehir bulunduğu açıkça ortaya çıkmıştır.
Yedievler bir gelişme gösteren Çayönü tepesinde 1963 yılında İstanbul ve Chicago
Üniversiteleri tarafından başlatılan çalışmalar 1984 kadar aralıklarla 1984-1991 yılları
arasında kesintisiz sürmüştür.
89
Çayönü mimarlık tarihi ve ilk mimarinin başlangıcı açısından çok önemlidir. Çayönü
yerleşmesinde bugüne kadar M.Ö: 7500-5000 yılları arasındaki dönemi kapsayan 60 yapı kat
bulunmuş, dallardan yapılmış, basit yuvarlak kulübeden taş temelli dörtgen yapılara geçiş,
kapı, çatı, temel, su basmanı, merdiven gibi özelliklerin ortaya çıkışı, toprak dolgudan kerpiç
toplarına bundan da kerpiç tuğlaya nasıl geçildiği gibi konularda günümüze kadar gelen köy
mimarisinin başlangıç ve oluşumunu yansıtmıştır.
f) Grikihaciyan Höyüğü :
Diyarbakır ovasında Ergani-Diyarbakır karayolunun doğusunda, Ergani ilçe
merkezinin yaklaşık olarak 20 km. kadar güneydoğusunda, Ekinciler köyünün 1 km.
güneyindedir.
g) Yayvantepe Höyük (Til Huzur) :
Ergani İlçe merkezinin 4 km. kadar güneybatısında Ergani’den Çayönü tepesine ve
Sevseran köyüne giden yolun kenarında çayönü tarafından kaplanmış durumdadır.
Neolitik çağdan ortaçağa kadar çeşitli dönemlerin görüldüğü höyükte, özellikle çayönü
ile çağdaş Neolitik ve ilk Kalkolitik katlar önem taşımaktadır.
h) Dakyanus Öneryeri :
Diyarbakır-Lice karayolu üzerinde Lice’nin 18 km. batısında Fisovanın yanındaki
1.110 rakamlı bir tepe üzerindedir.
I) Zülkarneyn Ören Yeri :
Diyarbakır’a 90 km. Lice-Hani yolundan ayrılan Bingöl yolunun sonunda Çeper
(Şeper) köyü yakınlarındadır.
j) Eshab-ül Kehf Mağaraları :
Lice İlçesinde Fis Ovasında bulunmaktadır.Burada zaman zaman köylüler tarafından
yapılan kazılarda eski paralar, heykeller, işlemeli taş ve sütunlar bulunmaktadır.
G.1.2. Kültürel Değerler :
a) Diyarbakır Surları (Kaleler) :
Diyarbakır Kalesi :
Çin Seddinden sonra dünyanın ayakta kalan en sağlam kalesi olan Diyarbakır kalesi,
surların uzunluğu itibariyle İstanbul surların sonra gelmektedir. Diyarbakır il merkezinde
bulunan tarihi Diyarbakır Surları’nın etrafı surların koruma alanı veya koruma bandı olarak
belirlenmiştir.
Şehrin doğusunu sınırlandıran ve Dicle yatağından 100 m. kadar yükseklikte bulunan
Fiskayası isimli sarp kayalığın İçkale kesiminin buranın ilk yerleşme yeri olarak inşa edildiği
sanılmaktadır.
Kuruluş tarihi kesin olarak bilinmeyen kentin, M.S. II. Constantius döneminde,
şimdiki Mardin Kapı-Yeni Kapı-Dağkapı’ya kadar olan doğu bölümü inşa ettirilmiş, şehir
genişletilmiş, ilk kale iç kale durumuna gelmiştir.
Diyarbakır surları VI. Yüzyılda Justinianus zamanında güçlendirilerek son şeklini
almış, zaman zaman onarımlarla günümüze kadar ulaşmıştır.
90
Dışkale :
Dışkale surlarının kuşattığı alan doğudan batıya 1700, kuzeyden güneye 1300 m.
Surların yüksekliği 8-12m, kalınlıkları 3-5 m, arasında değişmekte olup uzunluğu 5 km’den
fasladır.
Dışkale surlarında 82 burç vardır. Burçlar çoğunlukla yuvarlak, birkaç tanesi çok
köşeli, Ben u sen ve Dicle Vadisine bakan bölümlerde ise genellikle dört köşedir. Surlara
çıkmak için burçların iç yüzeylerindeki kapı yanlarında sağlı sollu merdivenler vardır. Bütün
surların üstünde ve burçların içinde çeşitli yönlere açılmış mazgallar bulunur. Bu mazgallarda
silahlı bir adamın rahatlıklı savaşabileceği, kolaylıkla geçebileceği geçitler yapılmıştır. Sur
üzerindeki devriye yolu dışarıya doğru bir metre yükseklikle kalın bir mazgal bir duvarı ile
korunmuştur. Alt katları depo, üst katları savaş zamanında kaleyi savunan askerlerin kaldığı
burçlar iki katlıdır.
Dış kalenin dört yöne açılan ve mimarlık tarihi açısından birbirinden önemli dört
kapısı vardır. Kuzeyindeki Dağkapı (Harput kapısı), batısındaki Urfa Kapı (Rumkapısı),
güneydeki Mardin Kapı (Tell kapısı ), doğusundaki Yeni Kapı (su ya da Dicle Kapısı ) olarak
adlandırılır. Bu kapıların iki yanında yer lan burçlarla batı kesimindeki burçlar diğerlerine
göre daha büyük ve güçlüdür. Burçların en önemlileri Evli beden, Yedi Kardeş, Keçi ve Nur
Burçlarıdır.
Artuklu Sarayı:
Diyarbakır’da en hakim tepede İçkale’de Virantepe ya da Top Tepe denilen Tepe
üzerinde 1957’de yapılan bir inşaatın temel kazısı esnasında saray kalıntılarının çıkması
üzerine 1961-1962 yıllarında Prof. Dr. Oktay Aslanapa tarafından yapılan kazılar sonucunda,
surlarla çevrili olduğu anlaşılan saray, İç Kale için de ikinci bir sur olarak karşımıza çıkmıştır.
Yapılan kazılar sonucunda İç Kale’de, tepenin batı kısmında, ortada süslü bir havuzu bulunan
ve dört yöne evyanlarla açıldığı anlaşılan sarayın en zengin bezemeli kısmı ortaya çıkmış,
ayrıca havuza suların dökülerek geldiği bir sebilin varlığı görülmüştür. Havuzun zeminindeki
cam mozaik süslemenin örneğine Türk süsleme sanatında rastlanmamıştır. Havuzun
çevresindeki çini, mermer ve mozaik süslemeler zeminin süslemesini tamamlamaktadır. Çini
yazıtlar ve çift başlı kartal armalı çiniler, tarihlendirme konusunda yardımcı olmaktadır.
Sarayın batı bölümün bir hamamın varlığı da görülmüştür. Yapı, 13 yy başlarına
tarihlenmektedir.
Evli Beden (Ulu Beden) Burcu :
Diyarbakır surlarının en batı ucundadır. Kara bazalt taştan yapılan burcun bulunduğu
yerde dikkate alınırsa anıtsal bir görünüme sahiptir. Kitabelerine göre Artuklulara ait olduğu,
605 Hicri-1208 / 1209 Miladi yılında Melik Salih Mahmut’un emriyle mimar. İbrahim
Bincafer tarafından son şekline sokulduğu anlaşılmaktadır. Artuklu askeri mimarisinde
olduğu kadar bütün Türk askeri mimarisi tarihinde önemli bir yere sahiptir. Burcu kuşak gibi
saran çiçekli nesih yazıtı, çift başlı kartal ve kanatlı aslan kabartmaları süsleme olarak
kullanılmıştır.
Yedikardeş Burcu :
Surların güneyinde Mardin kapısının batısındadır. Kitabesinde, kesin tarih
bulunmamakla birlikte, Melik el Salih’in planı üzerine Yahya Bin İbrahim El Sarafi
91
tarafından yapıldığı yazılmaktadır. Buna göre XIII. Yüzyılın ilk yıllarına tarihlenmektedir.
Tamamen bazalt kesme taştan yapılan dış görünüş sülmeler, çift başlı kartal ve kanatlı aslan
kabartmaları ve iri nesih kitabesi ile hareketlendirilmiştir. Halk arasında evli beden ve
Yedikardeş burçlarına baba ile oğulları tarafından yapıldığı için Ben u Sen denildiği
söylenmektedir.
Keçi Burcu :
Mardin Kapısının doğusunda, yontulmuş kaya kitlesinin üstüne inşa edilen burç, diğer
burçların en büyüğü ve en eski olup, yapım tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Üzerindeki
kitabenin okunabilen kısımlarından H. 437/450-M 1045/1058 yıllarında Mervanoğlularından
Ahmet tarafından olduğu sanılmaktadır. Geniş ve yüksek yapılan burcun içinde düzenli 11
kemer bulunmaktadır. Eskiden tapınak olarak kullanıldığı sanılan burcun son bölümünde bir
kuyu ve yer altı geçidini andıran bir dehliz bulunmuşsa da beton bir blok ile üste kapatılmıştır.
Silvan Kalesi :
Silvan kalesinin ne zaman kurulduğu tartışmalıdır. Bazı araştırmacılar M.Ö. 77
yıllarında kurulan Tigranocerta kentinin Silvan olduğunu iddia etmektedir. İlk adi
Matriapolis’tir. Süryanice Mipherket, Ermenice Nephrkert, Muhargin, İslam kaynaklarından
Meyyafarikin şeklinde yazılmaktadır.
Eğil Kalesi :
Eğil İlçesinde, Dicle Irmağının sarp yamaçları üzerindeki kayalar oyularak meydana
getirilen Kale, Asurlular tarafından yapılmıştır. Kale, Dicle Irmağına değişik yönlerden giden
gizli yollar ve geçitlerle doludur. Ayrıca Dicle kıyısında Asur Hükümdarlarına ait birçok
mezar ve ehram vardır.
Çeşitli denemelerde ve dillerde İngilene, Angl, İggel, Agilene, Encil, Agel, Gelgibi
adlar alan Eğil kalesinin kuruluş efsanesi ile ilgili Şerefnamede şu bilgiler vardı. “Bu Eğil,
eğik bir kemer üzerinde kurulmuş sağlam bir kaledir ve o kadar yüksektir ki ona bakan
herkese korku ve vehim olur. Halkın ağzında dolaşan ve söylenen göre, Allah’ın evliyaların
biri oradan geçerken o kemere işaret ederek türkçe olarak “eğil” demiş, bunun üzerine kemer
Allah’ın izniyle eğilmiş ve eğik bir durum almıştır.”
b)Camiler :
Diyarbakır Ulu Camii :
Anadolu’nun en eski camisidir. Daha önceleri kilise olarak kullanılan yapı 639
yılından sonra camiye çevrilmiştir. Önceleri Büyük Selçuklu döneminde, daha sonra da
İnaloğulları, Artuklular, Anadolu Selçuklular, Akkoyunlar ve Osmanlılar döneminde geçirdiği
onarımlar ve eklemeler cami bugünkü görünümünü almıştır.
Dikdörtgen bir avlusu ve çeşitli bölümleri olan caminin ana bölümü transept plan
tipindedir. Enine dikdörtgen olarak bu kısım iki sıra ayakla üç nefi dik olarak kesen
dikdirtgen bir orta neften oluşmaktadır. Bu plan, kiliseden camiye çevrilen yapılarda görülen
ve kökeni Emevilere dayanan bir plan tipidir.
Hazreti Ömer Camii :
Suriçi’nin Dicle’ye bakan tarafında, Hüsrev Paşa, Kervansarayı’nın yakınında bulunan
cami İnaloğulları dönemine tarihleşmektedir. Diyarbakır Surları’nın Mardin Kapı bölümünün
92
iki girişi kapatılarak cami haline getirilmiştir. Değişik bir plan gösteren yapının süslemeleri
giriş kapısının üstündeki kemerlerde yer alan yazıtlar ve pencereleridir.
Sefa Camii :
Ulu cami’nin batısında bulunan ve Parlı ismiyle de bilinen bu cami XV. Yüzyılda
yapılmış bir Akkoyunlu eseridir. Siyah beyaz kesme taştan inşa edilen cami dönemin
özelliğini gösteren çinileri, mimarî ve cami dış cephesindeki taş süslemeleriyle önem
kazanmıştır.
Hazreti Süleyman Camii :
İçkale’de surlara bitişik olan cami Nisanoğulları döneminde yapılmıştır. Çeşitli
dönemlerde onarım geçiren camii en son Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce elden geçirerek
bugünkü şeklini almıştır. Caminin bitişiğindeki bölüm mezar kısmı olup ziyaret yeri olarak
kullanılmaktadır.
Nebi (Peygamber) Camii :
XV. Yüzyıla ait bir Akkoyunlu Camisidir. Dağkapı Semti’nde ana cadde üzerinde
bulunan cami kesme taştan yapılmıştır. Son cemaat yerinin cephesinde ve minarede siyah taş
kullanılarak iki renkli süslemeye gidilmiştir.
Aynı Minare Camii :
Diyarbakır Suriçi’nin güneyinde bulunan ve Hoca Ahmet adıyla da bilinen bu camii
1489 yılında Akkoyunlular döneminde yapılmıştır.
Şeyh Matar Camii :
Hasan Paşa Hanı’nın batısında dar bir sokak içindedir. Değişik bir biçim gösteren dört
ayaklı minaresiyle tanınan bir camiidir. 1500 yılında Akkoyunlu döneminde yaptırılan cami
siyah beyaz taştan yapılmış ve tek kubbelidir.
Lala Bey Camii :
Lala Bey Mahallesinde buluna XV. Yüzyıl başı arasında Eğil Beyi Kasım Bey
tarafından yaptırılan bir camiidir. Kesme taştan yapılmıştır. Küçük ve tek kubbeli olan
yapının üç kubbeli bir son cemaat yeri vardır. Minaresi kalın ve kütlevidir. Kötü bir onarım
geçiren caminin planında yer yer değişmeler olmuştur.
Şeyh Yusuf Camii :
Dabakhane civarında XVI. Yüzyıldan kalma bir camiidir. Caminin iç kısmında ana
mekanı, mihraba dik iki sütun sırası üç nefe bölünmektedir. Son cemaat yeri bir sütüne
dayanan iki ana kemerden oluşmuştur. Camii içinde ve dışında taş süslemeye rastlanmıştır.
Fatih Paşa Camii :
Suriçi’nde kentin doğusunda bulunan, ya da Bıyıklı Mehmet Paşa Adıyla da bilinen
bir camiidir. 1516-1520 yılları arasında Osmanlılar döneminde ilk Diyarbakır Valisi olan
Bıyıklı Mehmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kesme taştan inşa edilen caminin son cemaat
yeri seki sütuna dayanan yedi kubbeyle örtülüdür.
Ali Paşa Camii :
Mardin kapı ile Urfakapı arasında bulunan camii 1534-1537 tarihleri arasında Osmanlı
Valilerinden Hadım Ali Paşa tarafında yapılmıştır. Kesme taştan yapılan camii tek kubbeli bir
plan gösterir.
93
Hüsrev Paşa Camii :
Kentin güneyinde Mardin kapı civarındadır. 1521-1528 tarihleri arasında Osmanlı
döneminde ikinci Diyarbakır Valisi Hüsrev Paşa tarafından medrese olarak yaptırılmıştır.
Daha sonra da mescid kısmı camii olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Kad Camii :
1533-1543 tarihleri arasında yaptırıldığı düşünülmektedir. Kadı semtinde bulunan
camii hakkında bilgi sahibi olunamamaktadır.
İskender Paşa Camii :
Sur içi İskender Paşa Mahallesinde bulunan camii 1551 yılında Diyarbakır Valisi
İskender Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kesme taştan yapılan caminin ön cephesinde yer alan
son cemaat yeri köşelerde L şeklinde ayaklara ve bunların içinde yer alan dört sütuna
dayanmaktadır.
Behram Paşa Camii :
Suriçinin güneyinde bulunan camii 1572 yılında Osmanlılar döneminde Diyarbakır
Valisi Behram Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kesme taştan yapılmış tek kubbeli bir camiidir.
Zengin taş işçiliği bakımından Diyarbakır’ın en güzel camilerindendir. Son cemaat yeri beş
kubbelidir. Ortadaki kubbe diğerlerinden daha yüksek tutulmuştur. Dış cephe iki renkli taş
işçiliği ile renklendirilmiş ve kemer aralarına örgü süslemeler yerleştirilmiştir. Minaresi tek
şerefenin silindirik. Osmanlı tipi minarelerindendir. Avluda yer alan şadırvanı taşıyan
sütunların değişik süslemelri ilgi çekicidir.
Caminin içi ise yerden bir metre yüksekliğe kadar boydan İznik çinileri ile
kaplanmıştır.
Melik Ahmet Camii :
Urfakapı yakınında kendi adıyla anılan semtte bulunan camii 1587-1791 tarihleri
arasında Osmanlılar döneminde Melek Ahmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. Alt kısmı
dükkan olarak yapılan cami yerden yükseltilecek merdivenle yukarıya çıkış sağlanmıştır.
Caminin kuzey ve güney cepheleri beyaz kesme taştan yapılarak süslemeye gidilmiştir.
Caminin son cemaat yeri yoktur.
Defterdar Camisi :
Aynı adı taşıyan mahallede bulunan camii 1594 yılında Defterdar Ahmet Paşa
tarafından yapılmıştır. Siyah kesme taştan yapılan camii kısmına merdivenle çıkılmaktadır.
Caminin içinde enine iki bağımsız sütün ve iki duvar ayağını birleştiren üç kemer, yapıyı iki
bölümü ayırmaktadır.
Kara Camii :
XVI. Yüzyılda yapılmış bir Osmanlı caminidir. 1926 yılında yıktırılmıştır.
Aziz Efendi Camii :
Caminin 1591–1620 yılları arasında yaptırıldığı zannedilmektedir. Yapı hakkında
kesin bilgiler bulunmamaktadır.
Nasuh Paşa Camii :
94
Diyarbakır’ın doğusunda yeni kapı yakınında bulunan camii 1664–1650 yılları
arasında Diyarbakır Valilerinden Kara Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır. Caminin
avlusunda sekizgen bir şadırvan yer alır. Son cemaat yeri üç kubbelidir. Caminin iç kısmı çok
kubbeli plan tipindedir.
Paşa Camii:
Mardinkapı semtinde Kastal mahallesinde bulunan camii 1691 yılında Çalık Ali Paşa
tarafından yaptırılmıştır. Bugün yıkık bir durumdadır.
Kurt İsmail Paşa Camii :
Sur dışında bulunan ve Kışla adıyla da bilinen bu cami 1869–1875 tarihlerinde Vali
Kurt İsmail Paşa döneminde yapılmış bir geç dönem camisidir. Caminin planı diğer
yapılardan ayrı bir özellik göstermektedir. Yapının planı sekizgen bir ana mekan ve sekizgen
revak sırasından oluşmuştur. Caminin süslemesi yoktur.
Sinanoğlu Camii :
Hangi tarihte ve dönemde yaptırıldığı belli olmayan camii Suriçin’de kendi adıyla
anılan semttedir. Sinanoğlu Caminin alt kısmında dükkanlar yer almaktadır. Çeşitli onarımlar
geçiren caminin asıl planı hakkında kesin bir bilgiye sahip olunmamaktadır.
Hanzade Camii:
Osmanlılar döneminde yapıldığı düşünülen caminin tarihi belli değildir. Bu gün
yıkılmak üzere olan bir camiidir.
Göl Camii:
Yapım tarihi bilinmemektedir. Hazade Mahallesinde bulunan camii bugün yıkılmak
üzeredir.
Sultan Sa’sas Camii
İlk Arap Valisi döneminde yaptırıldığı düşünülmektedir. Bugün bu caminin yeri park
haline dönüştürülmüştür.
Hüsameddin Camii :
Artukoğulları döneminde yaptırıldığı düşünülen ve kendi adıyla anılan mahallede
camii yıkık durumdadır. Yaşı hakkında bilgi sahibi olunamamıştır.
Muallak Camii:
Mardin kapı semtinde bir kilisenin üzerine yaptırılmış olan camii bugün ayakta
değildir. Yapım tarihi ve hangi dönemde yaptırıldığı bilinmemektedir.
c) Kiliseler:
Mar Thoma Kilisesi:
Bu kiliseye Saint Thoma kilisesi de denilmektedir. Hıristiyanlığın kabul edilmesinden
önce puta tapanların kullandığı bir mabet olarak inşa edilen yapının yapılış tarihi
bilinmemektedir. Hıristiyanlığın resmi bir din olmasından sonra bir takım eklemelerle yapı,
95
kilise olarak kullanılmaya başlanmıştır. M.S. 639 yılında Diyarbakır’ın İslam Ülkeleri
tarafından fethinden donra camiye çevrilen kilisenin yerinde Ulu Camii bulunmaktadır.
Meryem Ana Kilisesi:
Diyarbakır’ın batısında Lala Bey Camii ile şeytan pazarı arasında bulunan kilise çok
eski bir mabettir. Daha sonra kilise olarak kullanılan yapının mihrabı ve kapısı Bizans ve
Roma dönemlerindendir. Yapı pek çok onarım geçirmiştir. Bugün halen kullanılan bir
Süryani Kadim kilisesidir.
Vaftizci Maryuhanna Kilise:
4 Yüzyılda yaptırılan ve daha sonra kilise olarak kullanılan yapı, içinde yok olup
gitmiştir.
Mar İstefonos Kilisesi:
Bu kilise de 4. Yüzyıldan kalmadır. 503 yılında şehrin Sasanlı Kubat tarafından işgal
edilmesi ile İranlılar tarafından ateşgede olarak kullanılmıştır. Yeri ve ne zaman yıkıldığı belli
değildir.
Mar Zu’oro Kilisesi:
1. Yüzyılda yapılmış daha sonra yıkılarak yok olan bir kilisedir.
Mar Hananyo Kilisesi:
Bu kilise hakkında bilgi edilememiştir.
Saint George Kilisesi :
Yapılış tarihi bilinmeyen
kullanılmaktadır.
kilise
bugün
İçkale
Semtinde
cezaevi
olarak
Kırklar Kilisesi:
5.Yüzyıl sonrası yapılan kilisede bugün yalnızca bir duvar kalıntısı ve mahzen kısmı
kalmıştır. Yeri kırklar dağı üzerindedir.
Mar Kozma Kilisesi:
Meryem ana kilisenin güneydoğusunda bulunan kilise 1930 yılında yıkılmıştır. Bu
kiliseye ait bir takım mozaik parçaları ve dini kitaplar Meryem ana kilisesine götürülmüştür.
Mar Şilo Kilisesi:
520 yılında yapılmıştır. Yeri ve yıkılış tarihi bilinmemektedir.
Şemsiler Tapınağı:
Mardin kapı semti yakınlarında bulunan kilisede bugün hiçbir şey kalmamıştır.
Mar Pityon Kilisesi:
Şeyh Mutahhar camii yakınlarında önceleri tapınak olarak kullanılan kilisedir. Bugün
gene aynı yerde küçük bir kilise bulunmaktadır.
Saint Teodoros Kilisesi:
Fatih Paşa Caminin bitişiğinde olduğu bilinen kilise bugün yok olup gitmiştir.
96
d) Hanlar:
Hüsrev Paşa Hanı:
Şehrin güneyinde yer alan Mardin kapısının sağında bulunmaktadır. Osmanlı Valisi
Hüsrev Paşa tarafından yaptırılmıştır. Yapının daha çok Deliler Hanı olarak bilinmesinin
nedeni Hicaz’a giden hacı adaylarına ait kervanları götürecek delillerin burada
bulunmasındandır.
Hanın yapımında, yöresel malzeme olan siyah-beyaz kesme taş ve tuğla kullanılmıştır.
Ana caddeye bakan kanatta ahır bölümü tek kat, ana bölüm ise çift katlıdır.
Hasan Paşa Hanı:
Gazi caddesi üzerinde ve Ulu Camii’nin doğu girişinde yer almaktadır. Diyarbakır
Valisi Hasan Paşa tarafından yaptırılmıştır.
Gerek fiziksel gerekse fonksiyonel bir çekişmeye karşı karşıya kalan han, bugün
değişik ticari amaçlarla kullanılmaktadır. Yapının en ilginç kanadı batı kanadıdır. Altta beşik
tonozlu dükkanlar, ortada yapının ikinci katından taştan iki süslü pencereyle dışa açılan orta
kısım yer almaktadır.
Çifte Han:
Hasan Paşa Hanı2nın güneyinde bulunmaktadır. İlk etapta çifte han olarak
düşünülmüş olduğundan giriş kısmı ve ikinci hana geçiş eksenden kaydırılmıştır.
e) Köprüler:
Dicle Köprüsü:
On gözlü köprüde denilir. Üzerindeki kitabesinde 457 (miladi 1065) yılında inşa
edildiği yazılır.
Malabadi Köprüsü:
Diyarbakır-Batman yolu üzerinde, Silvan ilçesine 24 km. uzaklıktadır. Kitabesinden
H.542 (M.1147) yılında Timurtaş Bin-i Artuk tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır.
Farklı uzunluklarda, kırık hatlar halinde üç bölümden oluşmaktadır. Doğu ve batıda
hafif eğimlerle yollara bağlanmıştır. Orta bölümde ayakları kayalıklara oturtulmuş 38.6 m.
açıklıkta sivri bir kemer ile sepet kulpu şeklinde 3m. açıklıkta küçük bir kemer yer
almaktadır. Birinci bölüme paralellik gösteren üçüncü bölümde sivri kemerli iki açıklık
görülür. Köprünün boyu 150 m. eni 7 m., yüksekliği 19 m.’dir. Kemerin her iki yanında kışın
sıcağından, yazın soğuğundan korunmak için iki oda bulunmaktadır. Kitabesi, kabartmaları ve
mimarisi ile eşsiz olan bu köprü Albert Gabriel şu bilgileri vermektedir. ‘.... Modern statik
hesabının olmadığı devirde bu açılıkta o zaman için böyle bir eser hayranlık ve taktiri
muciptir. Ayasofya’nın kubbesi köprünün altına rahatlıkla girer. Balkanlarda, Anadolu’da,
Ortadoğu’da bu açıklıkta, bu yaşta bir köprü yoktur.’
İlimizde Diğer Önemli Köprüler :
Murat Köprüsü ve Devegeçidi Köprüsüdür.
f) Müzeler ve Örenyerleri :
97
Müzeler :
Arkeoloji Müzesi :
1934 yılında Diyarbakır Ulu Camii Külliyesi içinde bulunan Zinciriye (Sincariye)
Medresesinde 150–200 eserle hizmete açılmıştır. Zamanla eser sayısının çoğalması ile teşhire
elverişsiz koşulları gidermek amacıyla 1971 yılında bugünkü müze binasının yapımına
başlanmış 1992 yılında yapımı, teşhir ve tanzimini tamamlanarak hizmete hazır duruma
getirilmiştir.
Modern müzecilik anlayışına göre tanzimi yapılan Arkeoloji Müzesinin teşhiri de
yörede çıkan eserlerin kronolojik ve tipolojik olarak sergilenmesinden oluşmaktadır. Geç
Epipaleolitik, Neolitik, Kalkolitik, Hitit, Asur, Urartu, Roma, Bizans, Erken Hıristiyan,
Emevi, Abbasi, Selçuklu, Artuklu, Akkoyunlu ve Osmanlı çağlarına ait eserler
sergilenmektedir.
Cahit Sıtkı Tarancı (Etnografik) Müzesi:
Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi (Kültür Müzesi) Türk edebiyat tarihinin tanınmış
şairlerinden Cahit Sıtkı Tarancı’nın doğup büyüdüğü ev, 1973 yılında Kültür Bakanlığı
tarafından satın alınarak müze haline getirilmiş ve Cumhuriyetin 50. Yılında hizmete
açılmıştır.
Ziya Gökalp Müzesi:
Yazar Ziya Gökalp’ın doğduğu evdir. 1956 yılında müze haline getirilmiştir.
Diyarbakır’ın karakteristik konut mimarisi özelliğinde, yontma kara bazalt taştan, bodrum
üzerinde iki katlı, haremlik ve selamlık olarak inşa edilmiştir. Üzerindeki kitabeye göre
H.1221-M.1808 tarihinde yapılan bina, mimari Cahit Sıtkı Tarancı Evi ile büyük benzerlik
gösterir.
Gazi Köşkü:
Aslı adı “Seman Köşkü” olan köşk, Mardin kapısının dışında, Dicle Köprüsünün batı
yamacındadır. XV. Yüzyıldan kalma Akkoyunlu Devri eseri olarak bilinir. I. Dünya Savaşı
sırasında Atatürk’ün Diyarbakır’da kolordu komutanı iken karargah olarak kullanıldığı 1937
yılında Diyarbakır Belediyesi tarafından Atatürk’e armağan edilmiştir. Atatürk’ün
doğumunun 100. Yıl dönümü sebebiyle 1981 yılında yeniden onarılarak çevresi düzenlenmiş
ve Atatürk Müzesi olarak kullanılmıştır.
g) Yöre Halkının Kültür, Örf ve Adetleri, Yöreye Has Yemekler, Yerel Giysiler,
El Sanatları, Festival ve Anma günleri:
Diyarbakır’ın İran, Irak, Suriye ve Anadolu’nun arasındaki stratejik bir kent olmasının
ve halkın sanayiye, ticarete, sanata olan yatkınlığının ekonomik açıdan en zengin kentlerden
biri olmasına ilişkin iki önemli etken olduğunu söyleyebiliriz. Evliya Çelebi’nin anlattıklarına
göre: Diyarbakır’da tekstilcilikten kuyumculuğa, bakırcılıktan ipekçiliğe dek tüm sanatları iç
içe görmek mümkündür. Eski Diyarbakır’ın tüm kent dokusuna varıncaya dek içine girmiş,
refah seviyesini, sosyal yaşantısın yükseltmiş olan el sanatlarının şehrin ünü konusunda çok
büyük bir önemi vardır.
Diyarbakır’ın en önemli el sanatlarından biri kuşkusuz “Kuyumculuk” tur. Hala eski
tip törelerini sürdüren ailelerden işlenmiş ayna, gülaban ve ziynet takımlarını korumak için “
Peştahtan” adı verilen gümüş işlemeli sandıklar bulunmaktadır.
98
Keçecilik, çok eski tarihlerden beri yapılmaktadır. Asurlar ve Sümerler’den kalma bir
sanattır. Keçenin belirgin özelliği, beyaz üzerine siyah, kahverengi yünlerle stilize edilmiş
bazı şekiller yapılır.
Yöremizde hayvancılık ileri olmasından dolayı dabakçılığa (dericilik) önem
verilmiştir. Yöre insanlarının en önemli geçim kaynaklarından olan bir sanattır. Bundan
dolayı deve, sığır, koyun, keçi, kuzu ve av hayvanlarından derileri eski ilkel yöntemlerle
terbiye edilir.
Diyarbakır’da kozacılık ve ipekçilik oldukça eskilere dayanmaktadır. Kaynaklardan
edinilen bilgilere göre Kurtuluş savaşı öncesinde yüzden fazla üretici bu işi sürdürüyordu.
Fakat savaşın tahribatıyla bu işletmeler dağıtılmış dutluklara bakılmaz olmuştur. Eskiden
Diyarbakır’da biri motorlu olmak üzere 71 adet puşi dokuma tezgahı mevcuttu.
Yöremiz insanları arasında vücudun çeşitli yerlerine yapılan dövmeler çok eskilere
dayanmaktadır. Bu adet daha çok sınır kesimlerinde görülür. Mardin, Şanlıurfa illerine yakın
yerleşim yerlerindeki insanlarımız tarafından yapılan dövmeler çeşitli inanışları ve aşiretlerin
simgelerini yansıtır. Bunların sağlık için yapıldığı da görülmektedir. Bazı kesimler ise bunu
nazardan korunmak veya nazarı bertaraf etmek için yaparlar.
Yöremizde kutlanan festivaller ve özel günler tablo g.1 de verilmiştir.
Tablo g.1. Diyarbakır ilinde kutlanan festivaller ve diğer özel günler
MAHALLİ
KUTLAMANIN
BAŞLADIĞI
AÇIKLAMA
KUTLAMA ADI
YAPILDIĞI YER
TARİH
Ali Emiri Efendiyi
Diyarbakır
1997
anma günü
Diyarbakır sinema
Diyarbakır
1998
günleri
Kültür sanat ve
Diyarbakır
1995
karpuz festivali
Atatürkün
Diyarbakırlıları fahri
Diyarbakır
1926
hemşeriliğe kabul
günü
Atatürkün
Diyarbakır
1937
Diyarbakıra gelişi
Celal Güzelsesi
Diyarbakır
1922
anma günü
Cahit Sıtkı Tarancıyı
Diyarbakır
anma günü
Ziya Gökalpin
Doğumunu anma
Diyarbakır
günü
Nevruz
Diyarbakır
1991
Hıdırellez
Diyarbakır
1991
Murat şenliği
Diyarbakır
KUTLAMA
TARİHİ
SÜRE
23 Ocak
1 gün
Aralık ayı
5 gün
Eylül ayı
15 gün
5 Nisan
1 gün
15 kasım
1 gün
Şubat ayı
1 gün
13 Ekim
1 gün
23 Mart
1 gün
21 Mart
6 Mayıs
17 Mart
1 gün
1 gün
1 gün
Kaynak: İl Turizm ve Kültür Müdürlüğü
G.2. Turizm Çeşitleri:
Anadolu tarih içinde pek çok medeniyetin kurulduğu ve sona erdiği bir bölgedir.
İlimiz de bu medeniyetlerin kesişme noktası olması itibarı ile tarihi eserler (höyükler, antik
yerleşimler, kaleler, kervansaraylar, köprüler, hanlar, camiler, türbeler) bol bulunduğu bir
bölgedir. Yöre halkının kendine özgü örf adet ve inanışları da coğrafyanın kültürel değerini
artırmakta ve kültür turizmi için geniş olanaklar sunmaktadır.
99
Sadece İlimize değil bölgeye hizmet veren ve Ülkemizin büyük Üniversiteleri arasına
girmeyi başaran Dicle Üniversitesi sayesinde İş ve Kongre Turizmi”; zengin mağaraları ile
“Mağara Turizmi” ve Çermik kaplıcaları sayesinde de termal turizmi gibi alternatif turizm
olanaklarına sahiptir.
G.3. Turistik Altyapı:
Yatak Kapasitesi:
İlimizde Turizm Bakanlığından Belgeli Konaklama Tesislerimiz, Turizm Yatırım
Belgeli Konaklama Tesislerimiz, Turizm İşletme ve Yatırım Belgeli Yeme-İçme Tesislerimiz,
İlimizde mevcut Seyahat Acentaları, Mahalli İdarelerce Belgelendirilen Konaklama
Tesislerimiz ile ilgili bilgiler Tablo g2, 3, 4, 5, 6’da verilmiştir.
Tablo g2: Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesislerimiz
SIRAN
O
İŞLETMENİN ADI
SINIFI
ODA
SAYISI
YATAK
SAYISI
TELEFON
NO
FAX
NO
106
2289606
2239522
114
216
2295000
2292599
54
113
2295054
2295055
B.KERVANSARAY OTEL
ÖZEL BELGELİ
48
1
2
CLASS OTEL
3
PRESTİJ OTEL
4
DEDEMAN OTEL
4 YILDIZLI
98
200
2288130
2247353
5
MALABADİ OTEL
4 YILDIZLI
94
195
2374040
2373111
6
TURİSTİK OTEL
3 YILDIZLI
57
80
2247550
2286460
7
DEMİR OTEL
59
125
2288800
2288809
8
MİROĞLU OTEL
3 YILDIZLI
71
115
2296000
2233780
9
D.BÜYÜK OTEL
3 YILDIZLI
72
138
2281295
2244859
3 YILDIZLI
50
103
2281735
2244509
BALKAR OTEL
2 YILDIZLI
52
100
2281233
2246936
12
KRİSTAL OTEL
2 YILDIZLI
46
94
2293801
2240187
13
KAPLAN OTEL
2 YILDIZLI
44
94
2249606
2240187
GÜLER OTEL
2 YILDIZLI
32
64
2243661
2240294
BİRKENT OTEL
2 YILDIZLI
29
53
2287131-32
2287145
ASLAN OTEL
2 YILDIZLI
36
58
2247096
2241179
10
5 YILDIZLI
4 YILDIZLI
3 YILDIZLI
GRAND GÜLER OTEL
11
14
15
16
100
T
O
P
L
A
M
956
1854
Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Tablo g3: Turizm İşletme ve Yatırım Belgeli Yeme-İçme Tesislerimiz
TESİSİN ADI
S.NO
1
SINIFI
MÜŞTERİ
KAPASİTESİ
TELEFON NO
ADRES
104
2244447
Aliemiri 3. Sok Oryıl15 Apt.
Altı
SELİM AMCA SOFRA SALONU
2.SINIF
2
MİLLENİUM (Müstakil Eğlence
Yeri)
Aliemiri 5. Sok. Müşavirler
Apt. Altı Yenişehir
110
3
ASMİN RESTORAN
1.SINIF
4
ÖZNEVA RESTORAN
1.SINIF
5
BEYZADEM RESTORAN
1.SINIF
113
200+100
Dr. Selahattin Yazıcı Oğlu
Cad. Bınefş Apt. Altı No:1
Yenişehir
2243197
2371715
Huzur evleri Mah. Dr.Sıtkı
Göral Cad. 47. Sok.
No:64/Kayapınar
2282158
Lise Cad. 5.Sok. Arma Yapı.
Sitesi Altı No:4/2 Yenişehir
Tablo g4: İlimizde Mevcut Seyahat Acentaları
S.NO
TESİSİN ADI
1
ADSIZ TRAVEL AGENCY
A
5259
EKINCILER CAD. OSMANBEY APT. K:1 NO:2
0412 228 22 21
2
AFFAN TURIZM
A
5397
ISTASYON CADEDSI, TEK UMUT APT ALTI, NO:10
0412 229 56 74
3
AGUSTA TRAVEL
A
5569
OFIS GEVRAN CAD. YENIÇERI APT. K:1 NO:7
0412 229 00 25
4
AGUSTA TRAVEL (ŞB)
A
5569
TURGUT ÖZAL BUL. AYDINKENT ŞELALE EVLERİ
BABİL A.V.M. NO:86 BAĞLAR
0412 2383435
5
AMIDI TURIZM
A
6039
ISTASYON CAD., ESKI HAL CIVARI,
ATIKOGULLARI APT., NO:1/1
0412 226 11 56
6
ASLANHAN TURIZM
A
4920
2.HINDIBABA SOKAK., GENÇTASKAYA
APARTMAN ALTI, NO:1, 1/D
0412 224 66 29
7
BAT-AIR TURIZM(DIYARBAKIR
SB.)
B
2377
NEBI CAMII MAH., INÖNÜ CAD., NO:9
0412 213 40 85
8
BENGISU TURIZM (DIYARBAKIR
SB.)
A
3933
BAGLAR ILÇESI, HAVALIMANI CAD. NO:1, SOKAK
HAVALIMANI KAVSAGI NO:28
0412 252 56 40
9
BETÜL TURIZM
A
4897
EKINCILER CAD. SAYAR APT. 1/1
0412 228 85 90
10
BIANCA TURIZM
B
3270
EKINCILER CAD., ÇIGDEM APT., NO:1-14
0412 223 14 25
11
BOTAN TURIZM
A
3504
GEVRAN CADDESI, ALTINBAY 2 APT., K:1, D:1
0412 223 42 25
12
ER-SAN TURIZM
A
5640
ISTASYON CAD., MARMARA APT., NO:1/1, OFIS,
0412 229 33 28
13
FSM TURIZM (1.DIYARBAKIR SB.)
A
5055
MEVLAHA HALIT MAH., 1.SOK., ÇELIK APT., ALTI,
NO:5/B
0412 235 02 02
14
FSM TURIZM (2.DIYARBAKIR SB.)
A
5055
ALIEMRI CAD., OK 3 APT., A BLOK, K:1, NO:2
0412 223 58 50
15
FSM TURIZM (3 DIYARBAKIR SB)
A
5055
GAZI CADDESI, KUYUMCULAR PASAJI, K:1,
NO:43,
0412 223 03 93
GRUBU
BELGE NO
101
ADRES
TELEFON NO
16
FSM TURIZM
A
5055
GEVRAN CADDESI, RIZVANAGA SOK.,
KARABULUT APT., NO:13/A
0412 223 53 12
17
MZE TURİZM
A
5805
DABANOĞLU MAH. İNÖNÜ CAD. NO:4/C
SUR/D.BAKIR
4122233787
18
GIRAL TURIZM
B
1562
AZIZMAHMUTOGULLARI CAD., KUPIK APT., K:1,
NO.1
0412 224 43 43
19
KANÇUL TURIZM (DIYARBAKIR
SB.)
A
1974
INALOGLU CADDESI, EBRU APARTMANI, NO:7/D
0412 223 92 92
20
ÖMAK TURIZM
B
5387
ELAZIG CAD., AKTAS 2 APT., 31/C
0412 229 66 00
21
TANAMAN TURIZM
A
5167
YENISEHIR MAH., ALIEMIRI CAD., 2. SOK.,
YILMAZ 5 APT. NO:1/3
0412 229 20 02
22
UÇAR TURIZM
A
2644
INÖNÜ CADDESI, NO:32
0412 224 99 39
23
ULASIM TURIZM HAVACILIK
A
2495
EKINCILER CADDESI, ONUR PASAJI, NO: 30
0412 228 54 70
24
ULASIM TURIZM
HAVACILIK(DIYARBAKIR SB.)
A
2495
CAHIT SITKI TARANCI SOK., GENÇ KALAN APT. A
BLOK, K:1 NO:3
0412 228 45 55
25
VESGAB TURIZM
A
5448
OFIS EKINCILER CAD., ONUR PASAJI, K:2, NO:25,
0412 223 36 70
26
YATKIN TURIZM
A
3835
CAMI KEBIR MAH, ULUGLAR SOK, NO:2
0412 228 46 12
27
YILTES TURIZM
B
3668
LISE CAD., ES-SAL 2 APT., NO:11
0412 224 30 63
28
YAKTEK TURİZM
A
4625
Havaalayı karşısı Evin Yapı. Koop. C/Blok No:11
0412 235 01 01
29
ORTİM TURİZM
A
6218
5 Nisan Mah. Emek Cad. Medine Blv. Kayalar Apt. Altı
No:1/A Bağlar
412 236 73 83
30
MARUF TUR TURİZM
A
6201
Melik Ahmet Cad. Japon 2 Pasajı No:2/35 Sur/D.Bakır
412 22 812 91
31
KARAŞİN TURİZM
A
6100
Yenişehir Mah. Lise 2. Sok. Aktaş 4 Apt. Altı No:8/B
Yenişehir D.Bakır
0412 224 16 56
32
ZEUBA TURİZM
A
3922
Ekincler Cad.No:20/5 Ofis/D:BAKIR
412 228 14 14
33
MFS ÖZLEYEN TURİZM
A
6246
KOOP. MAH. EKİNCİLER CAD. ERBAY APT. NO:9
KAT:1 NO:3 YENİŞEHİR/D.BAKIR
412 223 93 24
34
HİMA TURİZM
A
6280
KURTULUŞ MAH. ÖZGÜRLÜK BUL. NO:24/C
BİSMİL/DİYARBAKIR
35
DİLEK TURİZM
A
6319
LİSE CAD. BOĞAZİÇİ APT. NO:1/3 NO:23
YENİŞEHİR/D.BAKIR
36
C.N.G TURİZM
A
5403
KIBRIS CAD. NO:25/B DAĞKAPI/D.BAKIR
37
ULASIM TURIZM
HAVACILIK(DIYARBAKIR SB.)
A
2495
CAHIT SITKI TARANCI SOK., GENÇ KALAN APT. A
BLOK, K:1 NO:3
0412 228 45 55
38
VESGAB TURIZM
A
5448
OFIS EKINCILER CAD., ONUR PASAJI, K:2, NO:25,
0412 223 36 70
39
YATKIN TURIZM
A
3835
CAMI KEBIR MAH, ULUGLAR SOK, NO:2
0412 228 46 12
40
YILTES TURIZM
B
3668
LISE CAD., ES-SAL 2 APT., NO:11
0412 224 30 63
41
YAKTEK TURİZM
A
4625
Havaalayı karşısı Evin Yapı. Koop. C/Blok No:11
0412 235 01 01
42
ORTİM TURİZM
A
6218
5 Nisan Mah. Emek Cad. Medine Blv. Kayalar Apt. Altı
No:1/A Bağlar
412 236 73 83
102
412 2230424
43
MARUF TUR TURİZM
A
6201
Melik Ahmet Cad. Japon 2 Pasajı No:2/35 Sur/D.Bakır
412 22 812 91
44
KARAŞİN TURİZM
A
6100
Yenişehir Mah. Lise 2. Sok. Aktaş 4 Apt. Altı No:8/B
Yenişehir D.Bakır
0412 224 16 56
45
ZEUBA TURİZM
A
3922
Ekincler Cad.No:20/5 Ofis/D:BAKIR
412 228 14 14
46
MFS ÖZLEYEN TURİZM
A
6246
KOOP. MAH. EKİNCİLER CAD. ERBAY APT. NO:9
KAT:1 NO:3 YENİŞEHİR/D.BAKIR
412 223 93 24
47
HİMA TURİZM
A
6280
KURTULUŞ MAH. ÖZGÜRLÜK BUL. NO:24/C
BİSMİL/DİYARBAKIR
48
DİLEK TURİZM
A
6319
LİSE CAD. BOĞAZİÇİ APT. NO:1/3 NO:23
YENİŞEHİR/D.BAKIR
49
C.N.G TURİZM
A
5403
KIBRIS CAD. NO:25/B DAĞKAPI/D.BAKIR
412 2230424
Tablo g5: Mahalli İdarelerce Belgelendirilen Konaklama Tesislerimiz
TESİSİN ADI
ERTEM PALAS
KENAN OTEL
DİVAN OTEL
BİNGÖL OTEL
SURKENT OTEL
OKAN OTEL
ŞENOL OTEL
KÖPRÜCÜ OTEL
SÜRMELİ OTEL
ÖZDAL OTEL
BAL PALAS
ALTINDAĞ OTEL
AKDAĞ OTEL
OTEL GAP
VAN PALAS
BAĞDAT PALAS
ŞEFKAT OTELİ
MALKOÇ OTEL
KALELİ OTELİ
BATMAN OTELİ
DİYAR OTEL
SENAR OTEL
ADRESİ
Suriçi izzet paşa cad.. No:13
Suriçi izzet paşa cad.No:20
Suriçi Gazi cad.Deveci Sok. No;9
Suriçi Gazi cad. Suakar Sok:No:5
Suriçi İzzet paşa cad.No:19
Suriçi Dabanoğlu Mh.Arman Sk.No:25
Suriçi Gazi cad.Manav sk.No:8
Suriçi İnönü Cad.1.Çıkmaz Sk.No:5
Suriçi izzetpaşa cad.no:22
Suriçi İzzetpaşa cad.Nebioğlu Sk.No:3
Suriçi Gazi cad.Eski Ziraat Bankası Sok.
Elazığ Yolu 13.km
Suriçi izzetpaşa cad.no:25
İnönü cad.2.çıkmaz
İnönü cad.2.çıkmaz
Gazi cad. Demirciler sk.No:6
Melikahmet cad.2.çıkmaz sk.
Suriçi İnönü cad. No:6
Melikahmet cad.no:30
Suriçi İnönü cad. Amid Sok. No:2
Gazi Cad. Cami Kebir Mh. Pirinççi sok.
No:10
Suriçi Kıbeıs cad. Yoğurtçu sok. No:2
G.4. Turist Sayısı:
DİYARBAKIR İLİ 2009 YILI YERLİ VE YABANCI GİRİŞ – GECELEME FORMU
YERLİ
AİT OLDUĞU
AY
YABANCI
GİRİŞ
GECELEME
OCAK
12352
16794
704
1132
ŞUBAT
11538
15483
529
760
MART
NİSAN
MAYIS
14160
GİRİŞ
19326
13955
19284
15765
20953
103
GECELEME
1225
1779
1928
2631
1660
2728
HAZİRAN
14006
18804
1412
1804
TEMMUZ
11742
16318
1603
2325
AĞUSTOS
14318
23673
EYLÜL
14369
25120
2215
3195
EKİM
18120
25172
1907
3115
KASIM
14788
19280
1158
1876
ARALIK
16542
22096
1045
1760
16046
26265
1941
3011
YERLİ VE YABANCI
TOPLAM
170109
TURİZM DANIŞMA
BÜROSUNA GELEN YERLİ VE
YABANCI TURİST SAYILARI
GENEL TOPLAM
242303
1646
1140
171755
17186
G.5. Turizm Ekonomisi:
Surları, Hanları, Hamamları, tarihi İpek yolu üzerinde bulunana Kervansarayları ile 26
medeniyetin izlerini taşıyan İlimizin turizmin hak ettiği payı aldığını söylemek bir hayli zor.
Ancak, GAP Projesi kapsamında bölgenin sosya-ekonomik yapısında önemli
gelişmelerin ve değişimlerin yaşanacağı beklenmektedir. Bu hareketlilikte İlimizin turizm
ekonomisine büyük katkılar sağlayacaktır.
İlin turizm sektörü açısından bölgedeki gelişimini inceleyecek olursak, Turizm
sektöründe, gerek GAP Projesi ana hedefleri arasında yer alan, ekonomide faaliyetlerin
çeşidinin arttırılması, bu doğrultuda diğer sektörlerin dolaylı etkileri, gerekse merkezi
otoritenin, ilke genelinde turizmin geliştirilmesi yönünde politika ve uygulamaların doğrudan
etkileri ile olumlu bir gelişme görülecektir. İl’in gelecekteki turizm hareketleri içerisindeki
mevcut kaynakların korunması, geliştirilmesi, arkeolojik potansiyelin değerlendirilmesine
yönelik çalışmaların başlatılması ile bu alanda geliştirilmiş, çeşitlendirilmiş, zenginleştirilmiş
kaynaklar, İl’e yönelik bir yerli ve yabancı konaklama talebinin doğmasını ve gelişmesini
sağlayacaktır. Mevcut kaynakların içerisinde geliştirilecek yeşil alan, ticari aktivite ve
hizmetleri bu alanlara yönelik günübirlik hareketlere de yol açacaktır. İl’de eksikliği duyulan
rekreasyonu yönelik çekim odakları böylece oluşturulabilecektir.
Bölgenin çok zengin ritmik, hareketli, folklorik özellikleri, bölgeye has el sanatlarının
varlığı, turizm potansiyeli oluşturan bir başka değerdir. GAP Projesi kapsamında bölgenin
sosyo-ekonomik yapısında önemli gelişlerin ve değişimlerin yaşanacağı beklenmektedir.
GAP’ın amacı bölgesel kalkınmayı sağlamak olduğuna göre, turizm sektörü de bu projede
önemli bir yere sahip olacaktır. Ekonomik ve sosyal gelişmişlik düzeyi arttıkça, diğer bir
deyişle refah düzeyi geliştikçe, yeme-içme, dinleme, seyahat etme ve konaklama faaliyetleri
şeklinde iç turizm de canlanacaktır. İç ve dış ticaretin gelişmesi, bölgeye yerli ve yabancı
birçok iş adamının gelmesini sağlayacak ve iş turizmi gelişecektir. Diyarbakır’da tarıma
dönük imalat sanayi, eğitim, tıp konularına yönelik kongre turizmi ile bunun yanı sıra
dağcılık, mağaracılık, sağlık turizmi ve doğa yürüyüşleri (traking) gibi alternatif turizm
olanakları da bu sayede gelişecektir.
104
1996–1999 yılları arasında İlimizi ziyaret eden yerli ve yabancı turistlerin turizm
sezonunda bıraktıkları döviz miktarı Tablo g7’de verilmiştir, son yıllara ait sağlıklı veri elde
edilememiştir.
Tablo g.6 İlimizi ziyaret eden yerli ve yabancı turistlerin turizm sezonunda bıraktıkları döviz miktarı (1996 – 1999)
YILLAR
BIRAKILAN DÖVİZ
1996
24.500 $
1997
25.850$
1998
38.140$
1999
13.750$
Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
G.6. Turizm - Çevre İlişkisi:
Anadolu tarih içinde pek çok medeniyetin kurulduğu ve sona erdiği bir bölgedir.
İlimizde bu medeniyetlerin kesişme noktası olması itibarı ile tarihi eserler (höyükler antik
yerleşimler, kaleler, kervansaraylar, köprüler, hanlar, camiler, türbeler)’in bolca bulunduğu
bölgedir. Bu eserlerin bir bölümü yerleşim yerlerinin değişmesi sebebi ile sahipsiz ve
korunmasız kalarak tahribe açık hale geldiği gibi bir kısmı da kontrolsüz yapılaşmadan ileri
gelen tahribata uğramaktadır. Korunmasız tahribata açık olan yerlerin başında höyükler, antik
yerleşim yerleri gelmektedir.
Kontrolsüz, denetimsiz yapılaşma özellikle il merkezindeki tarihi evleri, hanları,
çeşmeleri tahrip etmektedir.
Uzun yıllar tahribata açık durumda olan Tarihi Diyarbakır Surları son zamanlarda
etkin bir şekilde korunmaya ve tahrip olan yerler onarıma alınmıştır.
Ayrıca Karayolları’nın yeni yol yapım ve yol genişletme çalışmaları da özellikle
höyüklerin tahribine sebep olmaktadır.
18. yüzyılın sonundan itibaren sanayi ve teknolojinin gelişmesi sonucu zenginleşen
batı ülkelerinde, tarihi eser bakımından zengin olan Akdeniz ülkeleri – özellikle ülkemizdikkatleri çekerek, eski eser meraklılarının, zenginlerin, diplomatların, seyyahların akımına
uğramıştır. Bu kişiler, o dönemde Anadolu’yu bölge bölge dolaşmışlar, izinli veya izinsiz
birçok kazılar yapmışlar, bulduklarının çoğunu yurt dışına götürmüşlerdir. Nitekim, bugün
Avrupa ve Amerika’daki pek çok milli müze, antikacı ve koleksiyonerlerde Anadolu kökenli
kültür varlığı vardır.
KAYNAKLAR
1. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
2. Diyarbakır Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü
H. TARIM VE HAYVANCILIK
H.1. Genel Tarımsal Yapı:
Yüzölçümü 15.355.000 da olan Diyarbakır İli topraklarının 779.797 ha’ı tarım
alanı, 230.092 ha‘ı çayır ve mera, 265.365 ha‘ı orman, 294.142 ha’ı da tarıma elverişsiz
alandır. Diyarbakır ilindeki tarım işetmelerinin %50‘sinde yalnız bitkisel üretim, %45‘ inde
105
bitkisel ve hayvansal üretim, %5‘inde ise sadece Hayvansal üretim faaliyeti yapılmaktadır.
İlimizin arazi cinsine göre dağılmış tablo h.1.‘de verilmiştir.
Tablo h.1. Arazi Dağılımı
CİNSİ
TARIM ALANI
ÇAYIR-MERA
ORMAN
TAR. ELVERİŞSİZ
ALAN
TOPLAM
Miktarı (Ha.)
695.923
230.092
323.460
306.052
%
45
15
21
19
1.555.527
100
Kaynak : Gıda,Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
İlimizde genellikle tarla tarımı yapılmakta olup, sulu tarım alanının az
olmasınedeniyle arazinin bir bölümü nadasa bırakılmaktadır. İlimizi de kapsayan GAP
Projesinin bağlaması ile birlikte yapılacak sulu tarımda hem nadas olayının ortadan kalkacağı
hem de ikinci ürün ekiminin gündeme gireceği ve dolayısıyla üretimin artacağı
planlanmaktadır. Köylerdeki nüfusla birlikte il ve ilçe merkezlerinde ya ayan nüfusun büyük
bir kısmı tarım ve hayvancılıkla direkt veya dolaylı olarak ilgilenmektedir. İlimizin sahip
olduğu 15.355 km2‘lik alanın % 52 ‘si olan 534.576 hektar tarım alanında 50.212 aile tarımsal
faaliyette bulunmaktadır.
Tablo h.2. GAP’ta Tarımsal Sulama
PROJE ADI
SULAMA ALANI
A- FIRAT HAVZASI
Aşağı Fırat Bölgesi
7.062.810
Karakaya Barajı ve HES
-
Sınır Fırat Projesi
-
Suruç Baziki Projesi
1.465.000
Adıyaman Kahta Projesi
778.240
Adıyaman Göksu – Araban Projesi
715.980
106
(Da.)
Gaziantep Projesi
890.000
ALT TOPLAM
10.912.080
B- DİCLE HAVZASI
Kıralkızı Dicle Projesi
1.260.800
Batman Projesi
377.440
Batman – Silvan Projesi
2.570.000
Garzan Projesi
600.000
Ilısı Baraj HES
-
Cizre Projesi
1.210.000
ALT TOPLAM
6.018.240
GENEL TOPLAM
16.930.270
GAP‘ın Dicle Havzası Projesinden Kıralkızı – Dicle, Batman, Batman – Silvan
Projeleri ilimizi kapsamaktadır. İlimizde GAP ve diğer sulama projeleri ile sulanacak
alanlar tablo h.3‘te verilmiştir.
Tablo h.3. İlimizdeki GAP Kapsamındaki Sulama Alanları
SULAMA ALANI
PROJE ADI
(Da.)
DİCLE SULAMASI
1.260.800
BATMAN SAĞ SAHİL SULAMASI
187.580
BATMAN-SİLVAN SULAMASI
2.570.000
ÇINAR DİLAVER
49.410
ÇERMİK KALE
104.760
107
ERGANİ SALLAR
12.000
HALEN SULANAN ALAN
915.246
GENEL TOPLAM
5.099.796
İlimizde halen %11.1 olan sulu tarım alanı GAP ile %64‘e yükselecektir.
Diyarbakır‘da sulu arazinin az olması sebze-meyve ve bağ-bahçe üretimini olumsuz
yönde etkilemektedir. Mevcut bulunan sebzelik ve bahçeler sadece Dicle Nehri etrafında
az miktarda bulunmaktadır.
Diyarbakır‘ın toplam
684.289 hektarlık
tarım arazisinin 69.453 hektarı
sulanabilecek
durumdadır. Geriye kalan 606.717 hektarlık alanda kuru tarım
yapılmaktadır.
Tablo h.4. Toplam Tarım Alanının Sulama Durumu
Sulama Durumu
TOPLAM TARIM ALANI
TOPLAM SULAMA ALANI
DEVLET SULAMASI
HALK SULAMASI
Alan ( ha. )
695.973
114.662
34.614
80.048
Kaynak : Gıda,Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
Diyarbakır‘a toprak-insan ilişkisi yönünden bakıldığında topraklarımızın, % 44‘ü
tarımsal faaliyetlere elverişli olmakla beraber kırsal alan da yaşayan çiftçi ailelerin 545‘i
topraksızdır. Türkiye genelinde olduğu gibi Diyarbakır ilindeki tarım işletmeleri, hızlı nüfus
artışı ve artan nüfusun tarım dışı sektörde istihdam edilmesi zorunluluğuna karşılık bu
sektörlerde iş gücü talebinin nüfus artışına uygun düzeyde arttırılamaması; tarımın gelişim
hızının nüfus artışını karşılamada yetersiz kalması ve miras yoluyla arazilerin bölünmesi
gibi nedenlerle giderek küçülmüştür. Bu durum tarımsal faaliyetlerde ve bölgemizin
kalkınmasında engelleyici rolleri meydana getirmektedir.
H.2. Tarımsal Üretim:
Diyarbakır ilindeki tarım işletmelerinin %25’sinde yalnız bitkisel üretim, %61’ inde
bitkisel ve hayvansal üretim, %14’inde ise sadece Hayvansal üretim faaliyeti yapılmaktadır.
Türkiye genelinde olduğu gibi Diyarbakır ilindeki tarım işletmeleri, hızlı nüfus artışı
ve artan nüfusun tarım dışı sektörde istihdam edilmesi zorunluluğuna karşılık bu sektörlerde
işgücü talebinin nüfus artışına uygun düzeyde arttırılamaması; tarımın gelişim hızının nüfus
artışını karşılamada yetersiz kalması ve miras yoluyla arazilerin bölünmesi gibi nedenlerle
giderek küçülmüştür.
H.2.1. Bitkisel Üretim:
Yağışın yıllık toplamının azlığı ve mevsimlere göre dağılışındaki dengesizlik
nedeniyle, ilde kuru tarım sistemi hakimdir. Bitkisel üretim tahıllar üzerinde yoğunlaşmış
108
olup, tahıl yetiştirmede tahıl + ikinci ürün ekim sistemi uygulanmaktadır. Diyarbakır’da
toplam 684.289 ha tarım arazisi mevcut olup, Tablo-9 da tarım arazilerinin kullanım
durumlarına göre dağılımı aşağıya çıkarılmıştır.
H.2.1.1. Tarla Bitkileri:
Yağışın yıllık toplamının azlığı ve mevsimlere göre dağılışındaki dengesizlik nedeniyle,
ilde kuru tarım sistemi hakimdir. Bitkisel üretim tahıllar üzerinde yoğunlaşmış olup, tahıl
yetiştirmede tahıl + ikinci ürün ekim sistemi uygulanmaktadır.
Tablo h.5. Diyarbakır İlinde önde gelen ürünlerde üretim miktarları (Ton)
Diyarbakır İli 2011 Yılı Önde Gelen Ürünlerin Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
Buğday
Arpa
Mercimek
Pamuk
Mısır(Dane)
Üzüm (Sofralık)
Kaynak:TUİK 2011
ALAN
(da)
ÜRETİM
(ton)
VERİM
(kg/da)
4222264
537006
438031
240443
128126
170843
1606674,6
182969
59921
102248,77
140163
110070
381
341
137
425
1094
671
TÜRKİYE
VERİM(kg/d
a)
220
222
142
429
684
1226
Diyarbakır İli 2011 yılı Sebze Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
DOMATES (Sofralık)
PATLICAN
HIYAR
BİBER(sivri ve dolmalık)
T.FASULYE
T.SOĞAN
T.SARIMSAK
KAVUN
KARPUZ
Kaynak:TUİK 2011
ALAN
(da)
22109
7546
9360
9421
2279
1684
470
19870
47040
109
ÜRETİM
(ton)
66196
19129
23520
12639
1750
2505
280
56691
210001
TÜRKİYE ÜRETİMİ
(TON)
6.971.650
863.737
1.528.124
727.190
519.968
185.140
23.905
1.661.136
3.796.680
Tablo h.6. İlimizde Üretimi Yapılan Tarla Ürünleri:
Ürünler
TOPLAM
Tahıllar
Buğday
Arpa
Çavdar
Yulaf
Kaplıca
Mısır (Dane)
Darı
Çeltik
Kuruyemiş
Mahlut
Baklagiller
Bakla
Bezelye
Nohut
Fasulye (Kuru)
Mercimek (y)
Mercimek (k)
Börülce
Fiğ (Ot )
Burçak (Dane)
Buy
Mürdümük
Endüstriyel
Bitkiler
Tütün
Şeker pancarı
Keten (lif)
Kenevir (lif)
Haşhaş
Pamuk(kütlü)
Pamuk(saf)
Anason
Kırmızı biber
Kimyon
Acı bakla
Şerbetçi otu
Yaşlı
Tohumlar
Susam
Alan
Verim Üretim
Fiyat
(hektar)
(Kg/Ha) (Ton)
(YTL/Kg)
Ekilen Hasat
Edilen
672 276 668 638
- 1 484 661
485.607 482.818
- 1.394.376
323270 321654
2849
916392
0,36
150470 149345
2684
400842
0,27
9009
8999
7766
69886
0,22
1295
1262
2067
2608
1563
1558
3480
4648
0,85
114.550 114.518
- 150.930
23888 23888
1692
40418
0,90
180
160
2833
453
1,00
89727 89720
1218
109278
0,60
245
240
1000
240
510
510
1067
541
- 222.783
3860
80
58420
-
3860
80
58380
2913
1450
60 000
3638
-
5597
4 800
212386
2441
2,85
0,66
-
306
306
480
147
2,75
110
Ayçiçeği
2612
2607
880
2294
Keten(tohum)
Kenevir(tohum)
Haşhaş (tohum)
Çiğit
Yerfıstığı
Soya
Aspir
Kolza
Yumru
1 069
15557
bitkiler
Soğan(kuru)
658
658
15356
12903
Sarımsak(kuru)
351
351
5938
2084
Patates
60
60
9500
570
Hayvan pancarı
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
0,48
0,25
1,80
0,30
-
Diyarbakır‘da toplam 846.850 ha tarım arazisi mevcut olup, tablo h.7. de tarım
arazilerinin kullanım durumlarına göre dağılımı a aşıya çıkarılmıştır.
Tablo h.7. Diyarbakır İli Tarım Arazileri Dağılımı
MİKTARI
(ha.)
651.408
7.835
18.965
17.765
695.923
ARAZİNİN CİNSİ
TARLA ALANI
MEYVELİK
SEBZELİK
BAĞ
TOPLAM TARIM ARAZİSİ
Kaynak:TUİK 2011
TARIM ARAZİSİNE ORANI
%
93
1
3
3
100
H.2.1.1.1. Buğdaygiller:
İlimizde yetiştirilen buğday çeşidi makarnalık ve ekmeklik, arpa ise yemlik çeşidi
olarak üretilmektedir. Çeltik olarak yöresel Karacadağ çeşidi üretilmektedir. Tahıllar genel
olarak Toprak Mahsulleri Ofisi, Un fabrikaları ve tüccarlar tarafından alıcı bulmaktadır.
Bubaşlık altındaki ürünlerin, miktar, değer ve pazarlanması ile ilgili veriler tablo h.8‘de
verilmiştir. Kuru tarımın en büyük bölümünü hububat tarımı oluşturmaktadır.
Tablo h.8. Diyarbakır İlinde Hububat Üretim Miktarı(Ton)
Buğday
Arpa
Mısır
Darı
Çeltik
Üretim
(Ton)
Üretim
(Ton)
Üretim
(Ton)
Üretim
(Ton)
Üretim
(Ton)
MERKEZ
269.178
117.924
4.200
-
2.137,5
BİSMİL
199.500
82.500
31.500
-
-
İLÇELER
111
ÇERMİK
47.400
7.800
300
44
882
ÇINAR
225.000
42.000
2.000
-
1.959
ÇÜNGÜŞ
4.185
1.650
175
-
-
DİCLE
37.280
8.750
105
108,75
-
EĞİL
27.220
4.500
-
67,5
-
ERGANİ
113.600
42.900
1200
1575
1250
HANİ
40.680
5.619,75
26,65
-
-
HAZRO
34.400
12.150
500
-
95,34
KOCAKÖY
42.000
5.200
410
-
707,85
KULP
25.320
8.800
451
30
-
LİCE
25,925
3.327,6
-
-
-
SİLVAN
204.750
34.000
18.600
-
-
1.296.438
377.121,35
59.467,6
5
1.825,25
7.031,69
TOPLAM
H.2.1.1.2. Yem Bitkileri:
Hayvansal üretimin gelişmiş olduğu ülkelerde yem bitkileri, ekili alanların % 2530’unu teşkil ederken, bu oran ülkemizde ancak % 3,25 dolayındadır. Bu durum yem
bitkileri yetiştiriciliğinin yetersizliğinin açık bir ifadesidir. Yem bitkileri ekili alanları
itibariyle bölgeler bazında karşılaştırılacak olursa; Fiğ üretim alanlarının büyük kısmı
Bismil-Merkez-Ergani de bulunmaktadır.
Tablo h.9. Diyarbakır İli 2011 Yılı Yem Bitkileri üretiminin Dağılımı
TOPLAM EKİLEN ÜRÜN (DA)
İLÇELER
YONCA
KORUNGA
FİĞ
SĞLAJLIK MISIR
BİSMİL
16,318
-
2.033,638
2.056,106
ÇERMİK
85,800
-
295,000
-
ÇINAR
-
-
189,277
-
DİCLE
-
-
7.094,645
82,496
112
EĞİL
-
-
1.749,299
50,104
ERGANİ
27,778
-
3.880,551
256,409
HANİ
705,035
-
9.549,238
293,063
HAZRO
-
-
411,800
520,751
KOCAKÖY
-
-
680,477
-
KULP
433,931
438,805
840,381
464,170
LİCE
31,837
-
2.060,000
41,515
MERKEZ
59,668
-
2.294,648
2.238,519
-
-
5.924,259
3.454,464
1.360,367
438,805
37.003,213
9.457,597
SİLVAN
TOPLAM
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011, Yem Bitkileri Desteklemesi
H.2.1.1.3 Endüstriyel Bitkiler:
Bölgede üretimi yapılan pamuk ürününün alımı Çukobirlik, çırçır fabrikaları tarafından
yapılmakta, tütün alımı, ise Tekel idaresince yapılmakta, çok cüzi bir miktarı üretici kendi
içimi için ayırmaktadır. Şeker pancarı İlimizde yalnız Bismil İlçesinde üretilmekte,
ürünü Elazığ Şeker Fabrikasına satılmaktadır Üretilen ayçiçeği ise Karadeniz Birlik
tarafından, susam ve diğer ürünler genel olarak iç piyasada ve tüccarlar tarafından
alınmaktadır. İlimizde üretimi yapılmakta olan endüstriyel bitki türlerine ait veriler tablo
h.10‘da verilmiştir
Diyarbakır ilinde endüstri bitkilerinden pamuk ekiminin Merkez-Bismil-Çınar-EğilSilvan da yoğunlaştığı görülmektedir Bismil-Kulp-Lice-Silvan‘da ise tütün ekimi çokaz bir
alanda gerçekleştirilmektedir
Tablo h.10. Diyarbakır İli 2011 Yılı Endüstri Bitkileri üretiminin Dağılımı
İLÇELER
BİSMİL
ÇERMİK
ÇINAR
ÇÜNGÜŞ
DİCLE
EĞİL
ERGANİ
HANİ
HAZRO
KOCAKÖY
KULP
PAMUK
ALAN
ÜRETİM
(da)
(ton)
60000
24000
12000
4500
46000
20700
0
0
0
0
14500
5800
9000
4140
900
351
0
0
330
148,5
300
120
113
TÜTÜN
ALAN
ÜRETİM
(da)
(ton)
2500
325
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1300
182
500
65
3500
350
LİCE
SİLVAN
BAĞLAR
KAYAPINAR
SUR
YENİŞEHİR
TOPLAM
Kaynak:TUİK 2011
0
922
2241
13750
29000
51500
240443
0
424,12
896,4
6118,75
12905
22145
102248,77
2500
780
0
0
0
0
11080
337,5
117
0
0
0
0
1376,5
Tabloda görüldüğü üzere Diyarbakır‘da tütün üretim miktarı diğer ürünlere göre
düşüktür. Üretilen Tütün‘ün hemen hemen tamamı Bismil-Hazro-Kulp-Lice ve Silvan‘da
olup, toplam 3.333,2 ton‘dur. Pamuk üretiminin tamamına yakın bir kısmı Merkez-BismilÇınar‘da yoğunlaşmış olup; Kulp ve Dicle de az miktarda üretilmektedir Toplam üretilen
Pamuk miktarı 226.973,5 ton‘dur.
H.2.1.1.4. Süs Bitkileri:
Bölgede ticari amaçlı süs bitkileri üretimi yapılmakla birlikte bu konuda yeterli
bilgi edinilememiştir.
H.2.1.2.Bahçe Bitkileri:
H.2.1.2.1. Meyve Üretimi:
İlimizde üretimi yapılan meyve çeşitlerinin miktar, değer ve pazarlanması ile ilgili
veriler tablo h.11‘de verilmiştir
Tablo h.11.İlimizde Üretimi Yapılan Meyveler:
DİYARBAKIR İLİ 2011 YILI MEYVE EKİLİŞ ALANLARI
2011
09
ÜRÜN
TOPLU
MEYVE
MEYVELİKLERiN VEREN AĞAÇ
ÜRETİM
KAPLADIĞI
SAYISI
(Ton)
(Adet
)
ALAN
(Da.)
ANTEPFISTIĞI
4380
79180
577,31
BADEM
4796
147225
2099,87
CEVİZ
3018
71858
2042,35
ELMA (Golden)
959
15335
377,88
ELMA (Starking)
114
4280
98,32
ELMA (Amasya)
92
2343
53,06
ELMA (Diğer)
3170
46599
1206,40
ARMUT
5316
86000
2017,33
AYVA
1029
19290
501,82
ERİK
3276
63730
1105,45
KAYISI
2668
57805
1172,79
K RAZ
1303
30525
450,38
ŞEFTALİ
868
19960
350,47
114
ZERDAL
VİŞNE
DUT
İNCİR
NAR
UZUM (Sofralık)
UZUM ( Şaraplık )
UZUM (Kurutmalık )
ZEYTİN
160
1251
7693
1702
2252
198980
10450
24690
40
3000
24450
270870
48409
50070
181860
9040
18225
-
54
334,81
3706,27
790,31
1031,30
115668
7010
2805
-
NOT: Meyvelerde ağaç başına ortalama verim alınmıştır Ürünlere ait veriler istatistiki
verilerdir
Kaynak: Gıda,Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
H.2.1.2.2. Sebze Üretimi:
İlimizde üretimi yapılan sebze çeşitlerinin miktar, değer ve pazarlanması ve dağılımı
ile ilgili veriler tablo h.12 ve tablo h.13‘te verilmiştir.
Tablo – h.12 : Diyarbakır İli 2011 yılı Sebze Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
DOMATES (Sofralık)
PATLICAN
HIYAR
BİBER(sivri ve dolmalık)
T.FASULYE
T.SOĞAN
T.SARIMSAK
KAVUN
KARPUZ
Kaynak:TUİK 2011
ALAN
(da)
22109
7546
9360
9421
2279
1684
470
19870
47040
ÜRETİM
(ton)
66196
19129
23520
12639
1750
2505
280
56691
210001
TÜRKİYE ÜRETİMİ
(TON)
6.971.650
863.737
1.528.124
727.190
519.968
185.140
23.905
1.661.136
3.796.680
Tablo h. 13. Diyarbakır İli İlçeler Bazında Sebze Üretim Alanları (2011)
İLÇELER
Üretim Alanı
(da)
2920
40550
6874
29370
26821
13875
36850
17010
8901
470
17990
BİSMİL
ÇERMİK
ÇINAR
ÇÜNGÜŞ
DİCLE
EĞİL
ERGANİ
HANİ
HAZRO
KOCAKÖY
KULP
115
LİCE
SİLVAN
BAĞLAR
KAYAPINAR
SUR
YENİŞEHİR
TOPLAM
Kaynak:TUİK 2011
36247
17884
28
302
781
359
257232
Diyarbakır ilinde sebze üretimi tabloda görüldüğü gibi kavun, karpuz, domates ve
hıyar ağırlıklı yapılmaktadır. Bu sebzelerin üretimi özellikle Merkez-Bismil-Çınar- ErganiSilvan ve Çermik-Çüngüş’te yoğunlaşmaktadır. Diyarbakır ilinde yetiştirilen tüm sebzelerin
üretim alan toplamları 2.933 ha.’ dır. Sebze üretimi de meyve üretimi de daha fazla ek gelir
getirici ve öz tüketim amacıyla yapılmaktadır
H.2.2. Hayvansal Üretim
Diyarbakır ilindeki tarım işletmelerinin %50‘sinde yalnız bitkisel üretim, %45‘ inde
bitkisel ve hayvansal üretim, %5‘inde ise sadece Hayvansal üretim faaliyeti yapılmaktadır
Tablo h.14. Genel Hayvan Varlığı (2011)
CİNSİ
SIĞIR
KOYUN
KIL KEÇİSİ
FENNİ KOVAN
YERLİ KOVAN
Kaynak:TUİK 2011
MİKTARI (adet)
214.701
466.693
145.065
64.388
2.866
Tablo h.15. Yıllara Göre Hayvan Varlığı Karşılaştırması
CİNSİ
BÜYÜKBAŞ
Yerli Sığır
MİKTAR (Adet)
116.735
Melez Sığır
67.088
K.Irkı Sığır
Manda
KÜÇÜKBAŞ
Koyun
Keçi
KANATLI
Tavuk
Hindi
Kaz
Ördek
ARI KOVANI
Fenni Kovan
Yerli Kovan
27.128
3.750
466.693
145.065
404.800
59.603
15.536
13.730
64.388
2.866
116
Kaynak:TUİK 2011
Tablo h.16. 2011 Yılı İlimiz Hayvan Varlığı
CİNSİ
BÜYÜKBAŞ
Yerli Sığır
MİKTAR (Adet)
116.735
Melez Sığır
67.088
K.Irkı Sığır
Manda
KÜÇÜKBAŞ
Koyun
Keçi
27.128
3.750
466.693
145.065
KANATLI
Tavuk
Hindi
Kaz
Ördek
ARI KOVANI
Fenni Kovan
Yerli Kovan
Kaynak:TUİK 2011
404.800
59.603
15.536
13.730
64.388
2.866
2011 YILI KESİLEN HAYVAN SAYISI 2011 YILI ET VE DERİ ÜRETİMİ
HAYVAN
TÜRLERİ
Koyun
Kıl Keçisi
Tiftik Keçisi
Sığır
Manda
Deve
Domuz
TOPLAM
KESİLEN
HAYVAN SAYISI
(BAŞ)
661.995
2.373
46.227
710.595
ET ÜRETİMİ
(TON)
8.760
41
9.477
18.278
DERİ ÜRETİMİ
(ADET)
661.995
2.373
46.227
710.595
H.2.2.1. Büyükbaş Hayvancılık:
İlimizde yetiştirilen büyükbaş hayvan türleri, sayısı ve pazarlanması ile
ilgili bilgiler tablo h.17.,tab1o h.18., tab1o h.19.‘de veri1miştir.
Tablo h.17. İlimizde Büyükbaş Hayvan Varlığı
117
CİNSİ
BÜYÜKBAŞ
Yerli Sığır
MİKTAR (Adet)
116.735
Melez Sığır
67.088
K.Irkı Sığır
Manda
Kaynak:TUİK 2011
27.128
3.750
Tablo h.18.İlimizde Yetiştirilen Büyükbaş Hayvan Türleri :
Hayvanlar
Sığır
Sayı
Fiyat
(YTL/baş)
Değer (YTL)
Pazarlananın
değeri (YTL)
248 072
-
-
-
Sığır(ku1tur)
11 290
2.400,00
27.096.000
-
Sığır (kültür
melezi)
51 941
2.100,00
109.076.100
-
Sığır (yer1i)
184 841
1.940,00
358.591.540
-
Dana (kültür)
2 753
900,00
2.477.700
-
Dana (kültür
melezi)
14 129
860,00
12.150.940
-
Dana (yerli)
33 371
730,00
24.360.830
-
Manda
3 721
-
-
-
Manda
2 272
1.300,00
2.953.600
-
Manda yavrusu
1 049
800,00
839.200
-
19
-
-
-
-
-
-
-
Deve
Domuz
Kaynak: Gıda,Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
Tablo h.19.İlimizde Elde Edilen Hayvansal Ürünler:
Hayvansal
ürünler
Miktar (ton)
Fiyat (TL/kg)
De₣er (YTL)
Pazarlananın
de₣eri (YTL)
Süt
213 645
595 447
127 214 319
75 245 112
İnek sütü
179 681
579 975
104
210 488
63 568 398
118
Manda sütü
1 613
579 975
935 500
196 455
Et
9 854
7 353 185
72 458 284
68 567 170
Sığır eti
5 876
7 341 000
43 135 716
41 410 287
Manda eti
4
7 000 000
28 000
28 000
Deve eti
-
-
-
-
Domuz eti
-
-
-
-
440 791
9 642 158
4 250 177
4 250 177
47 035
26 046 000
1 225 074
1 225 074
21
13 620 000
286
286
Deri
Sığır derisi
Manda derisi
H.2.2.2. Küçükbaş Hayvancılık.
İlimizde yetiştirilen küçükbaş hayvan türleri, sayıları ve pazarlanması ile
ilgili bilgiler tablo h.20, tablo h.21 ‘de verilmiştir.
Tablo h.20. İlimizde Küçükbaş Hayvan Varlığı
KÜÇÜKBAŞ
Koyun
Keçi
Kaynak:TUİK 2011
MİKTARI( Adet )
466.693
145.065
Tablo h.21.ilimizde Küçükbaş Hayvancılıktan Elde Edilen Hayvansal Ürünler:
Hayvansal
ürünler
Süt
Koyun sütü
Kı1 keçisi sütü
Tiftik keçisi sütü
Miktar (ton)
Fiyat (TL/kg)
Değer (YTL)
Pazarlananın
değeri (YTL)
213 645
595 447
127 214 319
75 245 112
24 288
682 153
16 568 132
9 775 198
8 063
682 153
5 500 200
1 705 062
-
-
-
-
119
Et
9 854
7 353 185
72 458 284
68 567 170
Koyun eti
3 883
7 370 000
28 617 710
26 614 470
91
7 438 000
676 858
514 412
-
-
-
-
Deri
440 791
9 642 158
4 250 177
4 250 177
Koyun derisi
386 389
7 745 000
2 992 583
2 992 583
7 346
4 388 000
32 234
32 234
-
-
-
-
1 259
2 439 088
3 070 812
1 873 195
89
787 500
70 088
65 882
-
-
-
-
Kı1 keçisi eti
Tiftik keçisi eti
Kı1 keçisi derisi
Tiftik keçisi
derisi
Yapağı
Kıl
Tiftik
H.2.2.4. Su Ürünleri:
Mevcut yatırım teşvikleri ve kredilerin iyileştirilmesi en önemli faktörler arasında yer
almaktadır. Diğer sektörsel yatırımlara nazaran su ürünleri sektöründe daha fazla yatırım
teşviklerine ihtiyaç duyulmaktadır. Zira su ürünleri yetiştiriciliğinde en az 1 yıllık süreç
sonunda yetiştirilen ürün satış büyüklüğüne ulaşmakta ve karlılık noktası bu süreçten sonra
yakalanabilmektedir.
Diyarbakır da gerçekleşen Su Ürünleri üretiminin hemen hemen tamamı avcılık
faaliyetlerine dayanmaktadır.
Bölgedeki avcılık faaliyetinin tümü ferdi ve ilkel av araçları ile yapılmaktadır.
Dolayısıyla elde edilen ürünün insan tüketimine sunulması da ilkel biçimde ve sağlıksız bir
şekilde gerçekleşmektedir.
Bölge balıkçısının istihsal ettiği düşük değerli balık türlerini genelde halk pazarlarında
yada seyyar satıcılık şeklinde insan tüketimine sunduğunu görmekteyiz. İl de 2 adet toptan
satış noktası olmasına rağmen bu noktalardaki su ürünleri sirkülasyonu Diyarbakır ilinde
tüketime sunulan balık miktarının tespitinde bir kriter olarak değerlendirilememektedir. Zira il
de satışa sunulan su ürünleri miktarının % 80 e yakın kısmı kaçak yollarla tüketiciye
ulaşmaktadır.
Diyarbakır ilinde su ürünleri sektörü Türkiye ortalamasına göre çok düşük bir düzeyde
seyretmektedir. Bunun başlıca nedenleri arasında;
1- Özel sektörün bölgeye yatırım yapmaması
120
2- Dünya Bankası, Avrupa Bankası, IMF Kredileri v.s. gibi uluslararası finans
kurumlarından kredi temin edilememesi.
3- Yatırımların özendirilmesi ve geliştirilmesi için özellikle demonstrasyon amacı
güden kurumsal yatırımların gerçekleştirilmemesi.
4- Su ürünleri sektöründe faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlar arasında bilgi
alışverişinin ve işbirliğinin halen çok yetersiz olması.
5- Bölgemizde su ürünleri konusunda faaliyet gösteren ıslah, geliştirme ve araştırma
merkezlerinin halen kurulamamış olması.
6- Diyarbakır da yer alan su rezarvuarlarındaki stoklara ekonomik değerinin yüksek
olduğu belirlenen tür ilavesinin yapılmamış olması
Diyarbakır’da sadece 2 adet su ürünleri kooperatifi faal halde olup 2005 yılına kadar
mevcut su ürünleri rezarvuarlarında 3 bölge kiralanmıştır. Rezarvuarlardaki kiralanma oranın
düşüklüğü nedeniyle su ürünleri stoklarının korunması, oto kontrol sistemleri ve stokların
ekonomik bir biçimde kullanılmasını sağlayamamıştır.
121
Tablo h.22 . Diyarbakır il Sınırları İçerisinde Yer Alan Rezervuar Alanları
BARAJ GÖLÜ
KAMULAŞTI
RILAN ALAN
(Ha.)
AVLANABİ
LİR STOK
MİKTARI
(Kg/Yıl)
1253.6
34.000
502.1
15.000
789.4
15.000
500
290.6
5.000
Si1van
1.760
948.2
14.000
Kız1a1
860
209.6
7.000
Ku1p
760
438.6
6.000
BALIKLANDIRMA ÇALIŞMALARI (Adet)
BULUNDUĞU REZERVUAR
MEVKİ
ALANI (HA.)
2002
Kralkızı baraj Gölü
1.Bölge
Dicle
baraj
gölü
Dicle Baraj Gölü
1.Bölge
Dicle Baraj Gölü
2.Bölge
Batman Baraj Gölü
1.Bölge
Batman Baraj Gölü
2.Bölge
Batman Baraj gölü
3.Bölge
2005
2006
2007
250.000
300.000
200.000
270.000
-
1.465
Ergani
Dicle
1.800
200.000
Eğil
Devegeçidi Baraj Gölü
D.bakır-Ergani
Göksu Baraj Gölü
Diğer (Doğal Göletler)
TOPLAM
2004
3.230
300.000
Kralkızı
2.Bölge
2003
200.000
200.000
200.000
200.000
200.000
200.000
200.000
90.00
390.000
-
4.700
200.000
500.000
200.000
200.000
0
-
-
Çınar
510
200.000
400.000
200.000
200.000
0
-
-
-
-
225
170.000
180.000
125.000
125.000
0
150.000
-
350
15.810
1.270.000
1.730.0
00
1.225.000
1.125.000
650.000
150.000
4.432,1
112.550
Kaynak: DSİ , 2008
122
Tablo h.23.Diyarbakır İlinde Yıllara Göre Yapılmış Balıklandırma Çalışmaları (Sazan-Adet)
İl
2004
DİYARBAK
IR
83.000
2005
2006
110.000 110.000
2007
--
2008
98.000
2009
2010
2011
100.000
--
120.000
TOPLA
M
621.000
GAP'ın hayata geçmesi ile bölgede toplam 217.714 ha’lık göl alanı oluşacaktır.
Ayrıca, 30’un üzerinde akarsu bulunmakta, bunların toplam uzunluğu 2,235 km'yi
bulmaktadır. Bölgenin kışın soğuk, yazın sıcak iklime sahip olması, yaz aylarında baraj
göllerinde ortalama 20° C’lik bir su sıcaklığına ulaşılmasını sağlamaktadır. Bu rezervuarlarda
oluşacak ekolojik özelliklerin soğuk ve ılıman iklim balıklarının birlikte yaşamalarına olanak
sağlayacaktır. Bölgenin tatlı su ürünleri çeşidi olarak; alabalık, sazan, tatlı su kefali, kara
yayın, kayabalığı, yılan balığı akarsu ve göletlerde yaşamaktadır. Su ürünleri üretiminin
düşük olmasının nedeni bölgede yaşanan olaylar, varolan potansiyelin oldukça altında
verimlilikte organize ve teknik olmayan avcılıkla gerçekleştirilmesidir.
Atatürk Baraj Gölü, Kralkızı, Batman, Göksu baraj göllerinde ağ kafeste balıkçılık
potansiyeli yüksek olup istihdam alanları açılabilir. İlin ekonomik olarak kalkınmasına büyük
etki edebilir.
Diyarbakır İlinde su urun1eri sektörünü ge1iştirebi1mek için Devlet tarafından su
ürünleri kooperatiflerinin kurulması teşvik edilmiş fakat şu ana kadar sadece 2 adet
kooperatif kurulabilmiştir
Güneydoğu Anadolu bölge illerinin bir çoğunda o1duğu gibi Diyarbakır ilinde de su
ürünleri üretimi büyük çoğunlukla avcılık faa1iyet1erine dayanmaktadır Bu avcı1ık
faa1iyet1eri gene1de i1ke1 av araç ve gereç1eri i1e gerçek1eştiri1mekte, av1anan
ba1ık1arın insan tüketimini sunu1uş biçimi gayri sıhhi ve yavaş o1maktadır. İ1de mevcut
baraj gö11erinin 4.432 ha. 1ık yüzey a1anının %20 si (886 ha.) kafes ba1ıkçı1ığına e1veriş1i
o1masına rağmen bö1gede ha1en kafes ba1ıkçı1ığı iş1etmesi bu1unmamaktadır.
Bö1gede Nisan-Ey1u1 ay1arı arasında ba1ık av1ama yasak1arı o1masının yanı sıra ağ
i1e avcı1ığı yapı1an ayna1ı sazanın kış ay1arında derin1erde bu1unması ba1ıkçı1arında
ise buna uygun av materya11erinin o1mayışı, avcı1ık verimini düşürmüştür. Bunun yanı
sıra av1anan ba1ık1arın pazar1anması da tam o1arak koordine o1amamıştır
123
H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı:
İ1imizde gene1 o1arak kurk hayvanı yetiştirici1iği yapı1mamakta, ya1nızca Çarık1ı
Be1demizde Angora tavşancı1ığı (300 adet) yapı1maktadır. Şu anda ise sadece anaç o1arak
satı1maktadır. Yetiştirici1erin sayısının çoğa1ması i1e yün satışı o1acağı ve bir1ik
o1uşturu1acağı tahmin edi1mektedir.
H.2.2.6. Arıcılık ve İpekböcekçiliği:
İlimizde arıcı1ık yapı1maktadır. Ayrıca gezgin arıcı1ık yapan üretici1er de
bu1unmaktadır. Ba1 pazar1amasında öze11ik1e Türkiye Ka1kınma Vakfı tarafından a1ım
yapı1makta (kovan karşı1ığı bal almaktadır),
iç
piyasa
ve
çevre
illerede
pazarlanabilmektedir.
Kulp ilçemize 400 kutu ipekböceği tohumu dağıtımı yapılmış
tarafından alımı yapılmaktadır.
olup, Kozabirlik
Tablo h.24. Diyarbakır Arıcılık Ve Ürünleri İstatistiği (2011)
İLÇELER
ARI
KOVANLARI
ÜRÜNLER
Eski
Usul
Kovan
Sayısı
Bal
Yeni
Usul
Kovan
Sayısı
Arı
Besley
en
Balmum Köyle
u
r
Sayısı
(Kilo)
(Kilo)
Diğer
Arı
Ürünl
eri
Gezgi
nci
Arıcı
Sayısı
Sabit
Arıcı
Sayısı
Ort.
Bal
Verim
i
Kğ/Ko
van
0
MERKEZ
365
46.768
2.436i600
80.000
168
-
253
-
40
1
BİSMİL
40
208
4.700
730
1
-
1
-
33
2
ÇERMİK
180
2.543
114.000
3800
18
-
18
-
17
3
ÇINAR
-
-
21.000
700
-
-
-
-
-
4
ÇÜNGÜŞ
300
4.490
60.000
6.500
36
-
36
-
28
5
DİCLE
600
2.100
57.000
5.000
24
-
24
-
5
6
EĞİL
-
270
1.000
1.000
3
-
3
-
8
7
ERGANİ
-
3.211
77.500
6.200
16
-
16
-
6
8
HANİ
-
-
1.500
2.000
-
-
-
-
-
9
HAZRO
-
-
1.680
5.000
-
-
-
-
-
1
0
KOCAKÖ
Y
-
-
65
5
-
-
-
-
-
124
1
1
KULP
-
-
5i000
250
-
-
-
-
-
1
2
LİCE
350
700
7i500
2i500
4
-
4
-
30
1
3
SİLVAN
-
625
2i500
200
2
-
2
-
31
565
60.915
272
-
357
-
198
TOPLAM
2.790.045 106.685
2011 YILI KÜMES HAYVANLARI ARICILIK VE İPEK BÖCEKÇİLİĞİ
Tablo h.25.İlimizde Arıcılık ve İpekböcekçiliğinden Elde Edilen Hayvansal Ürünler:
MİKTARI ( Adet )
64.388
2.866
ARI KOVANI
Fenni Kovan
Yerli Kovan
Kaynak:TUİK 2011
2011 YILI HAYVANSAL ÜRETİM ( TON )
Ba1
2.733
Ba1mumu
108
Yumurta Tavuk
39.934.800
Japon Kozası
-
H.2.2.7 Kanatlı Hayvancılık
Tablo h.26. 2011 Yılı İlimizde Kanatlı Hayvan Varlığı
MİKTARI ( Adet )
404.800
59.603
15.536
13.730
KANATLI
Tavuk
Hindi
Kaz
Ördek
Kaynak:TUİK 2011
Tablo h.27.İlimizde Kanatlı Hayvancılıktan Elde Edilen Hayvansal Ürünler:
Hayvansal
ürünler
Miktar (ton)
Fiyat (TL/kg)
125
Değer (YTL)
Pazarlananın
değeri (YTL)
Beyaz et
-
-
-
-
Tavuk eti
-
-
-
-
Hindi eti
-
-
-
-
Ördek eti
-
-
-
-
Kaz eti
-
-
-
-
3 434
2 239 520
7 690 512
5 921 694
Yumurta
H.3. Organik Tarım:
Bugün tarımsal üretimde, ge1enekse1 tarım, modern tarım, entegre tarım ve eko1ojik
tarım sistem1eri ku11anı1maktadır. Dünyadaki ge1işmiş ü1ke1erde, Avrupa pazar1arında
organik tarım ürün1erine o1an ta1ep gün geçtikçe artmaktadır Eko1ojik tarım yapı1acak
a1anda en az 2-3 yı1 kimyasa1 gübre ve tarım i1acı ku11anı1mamı
o1ması
istenmektedir. İ1imizde bu nite1ikteki tarım a1an1arının be1ir1enerek eko1ojik tarım a1anı
o1arak korunması gerekmektedir.
Organik tarımda gübre o1arak kom post, hayvan gübresi ve yeşi1 gübre
ku11anı1ma1ıdır. İlimizde hayvancı1ığın ge1işmesi i1e bir1ikte ihtiyaç duyu1an gübrenin
sağ1anması mümkün o1acaktır.
Ayrıca Diyarbakır‘da faa1iyette o1an içme suyu arıtma tesisinde e1de edi1en
atık1ardan gübre üretimi ça1ışma1arı bu1unmakta ve bu tesisten e1de edi1en gübrenin
organik tarımda ku11anı1ması o1anağı bu1unmaktadır. Diyarbakır‘da birçok yerde öze11ik1e
dağ1ık yöre1erde ge1enekse1 tarım sistemi i1e üretim yapı1makta ve ge1enekse1
tarımdan eko1ojik tarıma geçi1mesi daha ko1ay o1maktadır. Hem dağ1ık yöre1erdeki
uretici1erin ge1ir düzeyini yukse1tmek hem de kimyasa1 i1aç ku11anımını aza1tmak
için organik tarım destek1enerek yaygın1aştırı1ma1ıdır.
Öze11ik1e kuzey i1çe1erde (Çüngüş, Çermik, Dic1e, Lice, Ku1p) kısmen yüksek
rakım1arda bu1unan ve i1aç ve gübre ku11anımının hemen hemen hiç o1madığı tarım
a1an1arında organik tarım potansiye1i çok yüksektir.
Ayrıca Karacada Bö1gesindeki taş1ık a1an1arın temiz1enmesi sonucu ortaya çıkan
toprak1ar organik tarım için büyük bir fırsattır.
H.4. Tarımsal İşletmeler:
H.4.1. Kamu İşletmeleri:
İlimizde kamu iş1etme1erinde tarımsa1 üretim, çok düşük bir oranda, araştırma
ge1iştirmeye yöne1ik o1arak yapı1maktadır.
126
H.4.2. Özel İşletmeler:
İimizde yapı1an tarımsa1 üretimin (yukarıda rakamsa1 değer1er veri1miştir) tamamı
diyebi1eceğimiz bir oranı öze1 iş1etme1erde yapı1maktadır.
H.5. Tarımsal Faaliyetler:
H.5.1. Pestisit Kullanımı:
Dünyanın hız1a nüfus artışına karşı mevcut tarım a1an1arın aza1ması bu a1an1arın en
yüksek miktarda yara1anmayı zorun1u ha1e getirmektedir. Tarım a1an1arından yüksek
verim e1de etmek amacıy1a mevcut doğa1 denge içerisinde yer a1an bazı parazit can1ı1arın
yok edi1mesi amaç1anır. Bunun için uzun vadedeki zarar1ar göz ardı edi1mek1e
bir1ikte üretimde %65‘1ik bir ürün sağ1anması pestisit ku11anımı zorun1u o1arak teşvik
etmektedir. Pestisit1er fayda1ı mikroorganizma1ar üzerinde ö1durücü etki yapmaktadır.
Ayrıca yer a1tı su1arına u1aşabi1me1eri akarsu, gö11ere ve deniz1ere karış abi1me1eri
zaman1a te1afisi imkansız sonuç1ar doğurabi1mektedir. Toprakta biyo1ojik parça1anmayan
pestisit1er bitki kök1erine difüzyon yo1u i1e girebi1mekte bu bitki1er1e bes1enen
insan1arda zehir etkisi görü1mektedir, hatta bazı pestisit1er gen1er aracı1ığıy1a yeni
nesi11ere taşınabi1mektedir.
Diyarbakır‘da ku11anı1an insektisit1erin ü1kemiz gene1 orta1aması değerinin (kg/ha)
a1tındadır. Ayrıca bö1gemizde ku11anı1an pestisit1erden doğrudan toprağa uygu1anan1arın
miktarı bitkiye uygu1anan1ara göre çok düşük düzeydedir.
Diyarbakır İ1 çevresinde tarım a1an1arının büyük kısmı hububat urun1erine ayrı1mıştır.
Bu urun1ere musa11at o1an süne, kımı1, zarar1arı i1e sürme ve rastık hasta1ık1arı en
önem1i1eridir. Bu amaç1a yı11ık içerisinde 660.595 1t.sıvı, 8.372 kg toz i1aç ku11anı1mışıtr.
Bö1gemizde yayın yapan TRT GAP te1evizyonunda entegre mucade1e i1e i1gi1i
yayın1arda ku1tur bitkisi bazında hazır1anan entegre mucade1eye uygun renk1i
çiftçi broşur1eri i1e kimyasa1 i1aç ku11anımına aza1tmak, kimyasa1 i1aç1ama
yapı1madan diğer mucade1e yöntem1eri ku11anarak da hasta1ık ve zarar1ının kontro1
a1tına a1ınabi1eceği an1atı1maktadır.
H.5.2. Gübre Kullanımı:
Diyarbakır i1 merkezi ve i1çe1erinde Gübre ku11anımı su1u ve kuru tarım a1an1arda
bazı fark1ı1ık1ar göstermektedir. Ayrıca eki1en urunun cinsi ve mevsim1ere bağ1ı
o1arak tuketi1en gübrenin turu önem1i ro1 oynamaktadır. Su1u a1an1arda ku11anı1an gübre
miktar1arı kuru a1an1ara göre daha faz1adır. Su i1e veri1en gübre, toprağın a1t
tabaka1arına hız1ı bir eki1de u1aşmakta ve bir kısmı bitki1er ku11anı1madan taban
suyuna karışmaktadır. Kuru a1an1arda veri1en gubre1er yaşı
o1madığı surece
gene11ik1e bitkinin kök bö1gesinde uzun zaman ka1abi1mektedir. Böy1e a1an1arda
gübrenin etkisiy1e toprağın konsantrasyonu artmakta Ph değişim1erine neden
o1maktadır.Bu durumda bitki topraktaki gübreyi a1amadığı gibi toprağın yoğ un1uk
kazanması i1e bir miktarda su kaybetmektedir.
İlimizde ku11anı1an azot1u ve fosfor1u gübre yı11ık azot 220.808 ton/yı1, fosfor
108.589 ton/yı1, potas1ı gübre ise 12 ton/yı1 dır.
127
2006 yı1ında 19 bayiden 23 adet numune a1ınarak yaptırı1mıştır. 22 adedi bitki besin
e1ementi yönünden TSE‘ye uygun o1duğu, 1 tanesinin top1am fosfor ve potasyum yönünden
TSE‘ye uygun o1madığı be1ir1enmiş ve Kimyevi Gübre Denetim Yönetme1iği
doğru1tusunda ahit numune1er TSE‘ye gönderi1miştir.
Tablo h.28. Diyarbakır İlinde Ortalama Yıllık Tüketilen Gübre Miktarı
GÜBRENİN CİNSİ
Amonyum Sülfat % 21
ÇİFTÇİYE SATIŞ
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Toplam
0,00
0,00
0,00
0,00
16,00
0,00
16,00
K.Amonyum Nitrat % 26
9.669,05
12.247,98
9.123,00
5.635,37
1.439,00
2.133,80
40.248,20
Amonyum Nitrat % 33
3.000,44
4.206,84
2.734,66
1.624,27
512,61
2.081,41
14.160,21
463,80
260,40
178,60
128,90
667,05
1.772,88
3.471,63
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
95,00
50,00
75,80
399,05
152,25
289,45
1.061,55
213,95
210,63
438,84
1.055,60
520,44
544,34
2.983,80
94,10
40,00
44,60
230,75
113,50
457,10
980,05
Kompoze 15.15.15
0,00
0,00
30,00
23,00
25,00
0,00
78,00
Kompoze 15.15.15 süper
0,00
4,00
1,00
5,00
0,00
0,00
10,00
Kompoze 26.13.0
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Kompoze 25.5.10
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Kompoze 25.5.0
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Kompoze 8.24.8
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Kompoze 12.30.12
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Kompoze 10.25.20 Pt.Sül.
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
MAP 11.52
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Potasyum Nitrat 13.0.46
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Potasyum Sülfat % 50
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Potasyum Klorür %60
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Kalsiyum Nitrat 15,5+26,5
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
31,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
31,00
elementler (kükürt)
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
2,50
2,50
20.20.0 SÜPER
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
20-32 Pamuk
0,00
0,00
0,00
50,00
64,00
0,00
114,00
13.24.12+ME ÇİNKO
0,00
0,00
5,00
53,00
0,00
0,00
58,00
A.Sülfat 20-50
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
10.25.5+5(CAO)+15(SO3)KOM.EKİN
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
13.567,34
17.019,85
12.631,50
9.204,94
3.509,85
7.281,48
63.214,94
Üre %46
TSP (%42-44 P2O5)
DAP 18.0.46
Kompoze 20.20.0
Kompoze 20.20.0 süper
20-20-20 (süper Fosfat)
TOPLAM
Diyarbakır İ1i geniş hububat ekim a1an1arına sahip o1up üretim miktarı yüksek tarım
arazi1erine sahiptir. Ancak bi1inç1i bir şeki1de toprak ana1izi yapı1madan ku11anı1an gübre
miktarının faz1a1ığı çiftçinin istihsa1 masraf1arını arttırmaktadır.
128
KAYNAKLAR:
1. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Mudurluğu Brifing Raporu, 2011
2. TUİK, 2011
I. MADENCİLİK
Ülke ekonomilerinin önemli sektörlerinden biri olan madencilik ulusların
sosyoekonomik kalkınmaları için gerekli olan enerji ve sanayinin temel ham maddelerini
sağlayan tüm faaliyetlerini kapsamaktadır.
Madenler ülkelerin doğal kaynaklarından biri olup giderek artan talepleri karşılamak
yüzünden de işletilmeleri kaçınılmazdır. Ancak kullanılmakta olan maden çıkarma
metotlarına bakılmaksızın her türlü maden işeltmeleri yoğun olarak arazi bozulmalarına ve
doğal çevrenin tahribine sebep olmaktadır.
Madencilik işletmeleri ile doğal kaynaklar olan madenler ve mineraller insan refahı için
bir taraftan ekonomiye kazandırılırken diğer taraftan ekolojik çevreye verilen büyük
tahribat ve zararları çoğu zaman göz ardı edilmektedir. Faaliyetlerin yapıldığı alanlarda ve
özellikle açık işletme yöntemi ile çalışılan sahalarda çalışmalar bittikten sonra topografya,
jeolojik yapı, rölyef, su rejimi, iklim ve peyzaj tamamen değişmekte ve bitki örtüsü de
harap olmaktadır.
İlimizin maden potansiyeli Tablo I.1’de verilmiştir.
MADEN ADI
Maden Kömürü
BULUNDUĞU İLÇE
TENÖR
Hazro-Dada
REZER
V
Görünür
12.500 ton
Muhtemel
400 ton
Mümkün 1.800 000 ton
Linyit
Mermer
Görünür
3.240.000 m3
3
İ ş letilebilir 2.836.000 m
Ergani-Salihli
Çermik-Petekkaya
Hazro-Zogbirim
Hani-Koki
Çüngüş
Lice
3.000.000 m3
Tuz
Turba
Ham Petrol
Doğalgaz
Uranyum
Toryum
Demir
Kulp-Koçkan
% 48.23 Fe
% 1.96 A1203
% 26.55 Si02
% 0.08 Ti02
% 0.51 Mn
% 0.24 Ca0
% 0.001’den az As
% 0.090 Zn
% 0.31 S
129
250.572 ton
MADEN ADİ
Krom
Bakır
Altın
Manganez
Boksit
Bor
Pirit
BULUNDĞU İLÇE
TENÖR
Çüngüş -Koçak Köyü
%45-48 Cr203
Ergani-KündikanMamer Köyü
%45-50 Cr203
%10 Fe
%4.8 Si02
1.000 ton
% 80-94 BaS04
% 4 Si02
% 0.4 Fe203
Manyezit
Feldispat
Pomzata ı
Kur un-Çinko
Dicle-Pirejman
% 19.5 Pb
88 gr/ton Ag
Çimento Ham.
Ergani-Ahurlar Yöresi
Fosfat
Çınar-BallıbabaBilmece
Çermik-Midye Köyü
0yukba Tepe Zuhuru
Lice-SincangömüVarisinbağı-ZengoAngülgömü ve Patrik
Köyü Yatakları
Çermik
Mika
Tu la-Kiremit
Jeotermal
95.000 ton
Çermik-Mahmudan Kö.
Dicle-Viskül Köyü
Bircik Köyü
Keferbere Köyü
Barit
REZERV
% 7,7-26.48 P205
2.850 ton
Gör+Muh 24.575 ton
Müm
18.925 ton
58.871.214 ton kil
462.647.937 ton kçt
Görünür 14.554.672 ton
Mümkün 5.060.902 ton
3.000.000 ton
20 lt/sn
I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler
I.1.1 – Sanayi Madenleri :
a ) KROM
İlimizde bulunan sanayi madenlerinden krom Ergani ilçesinde bulunmaktadır.
Bulunduğu saha şistli kil taşları ve serpantinlerden ibarettir. Cevher yatağı serpantinler içinde
yer alır. Kromit esas mineraldir. Cevher kütlesi adese ( mercek ) ve serpinti halindedir.
Boyutları 5 – 10 metre kadar cevherlemeyi tektonizma kontrol eder. Ayrıca krom madeni
Çüngüş ilçesi Koçak köyünde de bulunmaktadır. Tenörü % 45 – 48 Cr203, rezervi ise 100 ton
civarındadır.
130
b ) MERMER
İlimizin Ergani ilçesinde bulunan ve bölgede en yaşlı birim jura – kretase yaşlı
kireçtaşlarıdır. Diyabaz, serpantin, gabro, dolenit, peridotit grubu ultra bazik kayaçlar
jura – kretase yaşlı kireçtaşları üzerinde görülür.
Bu yeşil kayaçlar üzerinde üst kretase ve alt eosen yaşlı volkanik ara katkılı bol fosilli
fliş serisi gelir. Fliş bir taban çakıl taşı ile başlar. Kum taşı, çamur taşı, kil taşı, killi kumlu
kireçtaşı radiolarit ve plaket kireçtaşlarının ardalanması ile devam eder.
Spilit ara katkılı olan bu çökeller yer yer diyorit ve gabro daykları kesilmiştir. Bu birime
eski çalışmacılar karadut formasyonu ismini vermişlerdir. Bu seri üzerinde kil numulitesi
fosilli alt Eosen yaşlı kireçtaşları üzerine uyumlu olarak orta Eosen yaşlı plaket kireçtaşları
gelir.
Alt miyosen, orta Eosen üzerine uyumsuz olarak oturan kil fosilli kireçtaşları ile
başlar. Pliyosen, miyosen çökelleri üzerine uyumsuz olarak iri elemanlı gevşek çimentolu
çakıl taşı ve kum taşı seviyeleri gelir.
Kuvaterner eski ve yeni alivüyonlarla temsil edilirler. Bölgede Karacadağ
volkanizmasının ürünü olan bazalt ve bazaltik materyaller çok geniş alanlara yayılır.
Volkanizma üst pliyosende başlamış olup kuvaternerde devam etmiştir.
Ayrıca ilimizin Çermik ilçesinde de bulunan mermer madeni ile ilgili bölgede hakim
kaya toluluğu orta eosen yaşlı Midyat kireçtaşarıdır. Bol nummulites fosilli kalkerler
plaketli ve tebeşirli kısımlar içermekte olup masif olan kısımları fazla kalınlık arz
etmezler. Tektonik kuşağa yakınlıkları sebebi ile bol eklen ve çatlak yüzeylere sahiptirler.
Üzerlerine üst miyosen yaşlı şelmo formasyonu gelmekte olup kil, çakıl ve kum taşı
ardalanmasından oluş maktadır.
Hazro ilçesinde ise orta eosenin plaketli kalkerleri üzerine gelmiş alt miosen yaşlı Fırat
kalkerlerinden oluşmaktadır. Yatay tabakalanma gösteren Fırat kireç taşları yer yeryağmur
aşınmasına maruz kalmış
şekiller arz etmekte olup üstüne üst miyosen yaşlı
şelmo
formasyonu gelmektedir.
Hani ilçesinde en üstte üst miyosen yaşlı bol çapraz tabakalı kum taşı ve
çakıltaşlarından oluşan
şelmo formasyonu bulunmaktadır. Altında alt miyosen yaşlı
Fırat kireçtaşları gelmekte olup kalınlıkları 20 – 30 metre civarındadır. En altta ise
bol nummulites fosilli tebeşirli ve plaketli orta eosen yaşlı Midyat kalkerleri
bulunmaktadır. Mermer olarak sert alt miyosen yaşlı Fırat kireçtaşlarında üretim
yapılmaktadır.
I.1.2 Metalik Madenler
a ) DEMİR
İlimizin Kulp ilçesinde bulunan demir madeni ile ilgili, sahada kuzeyden güneyedoğru
torid kuşağı otoktan kıvrım kuşağı olmak üzere 2 tektonik birlik ile bunlar arasında kabaca
KB – GD gidişli aryajlarla sınırlanan renkli karışık kuşağı vardır. Bu tetonik birlikler
aynı zamanda ayrı kaya toplulukları içeririler.
131
Torid kuşağı kaynakları başlıca birimleri gnays, mikaşist, kuvarsit ve bunları kesen asit
manyetitleridir.
Gnayslar; sahada siyah, kahverengimsi, gri renklerde görülmekte olup alterasyon
yüzeyleri sarımsı kahverengi renklerdedir.
Mikaşistler; sahanın büyük kısmında yüzeylenmektedir, çok alterasyona maruz
kalmaları ve boyanmaları nedeni ile ilkel renklerini kaybederler. Çoğunlukla sarı
kahverenginin muhtelif tonlarında görülürler.
Kuvarsitler; çok kırık ve çatlaklı yer yer faylanmalara maruz kalan kuvarsitler sür
beyazından gri beyaza kadar değişen renklerde görünüm arz ederler.
Renkli karışık kuşağı kayaları ise serpantinit, dünit gibi litolojik birimleri
yüzeylenmektedir. Otoktan kıvrım kuşağı kayaları ise kum taşı, kil taşı birimleridir.
b ) BAKIR
İlimiz Çermik ilçesi Mahmudan köyü sınırları içersinde bulunan bakır madeni ile ilgili
çalışma sahasında en eski formasyonlar metamorfik karakterli paleozoik oluşumlardır.
Bunların üzerinde diskordan olarak üst kretase yaşlı ofiyolitik kayaçlar bulunur. Paleozoik
seriler yer yer ofiyolitik kayaçlar üzerine itilmiştir.
Paleozoik yaşlı oluşumlar permiyen veya permiyen öncesi yaşlı metamorfik
serilerdir. Bunlar kuvarsit, kalkşist, kuvars serisit şist, biyotik, muskovit şist ( gnays ) ve
bunların üzerine gelen mermer veya yarı mermerlerden olu maktadır. Bu nedenle
paleozoik seriyi altta kuvarsit ve kristalin şistler, onun üzerine de mermerler olarak ikiye
ayırabiliriz.
Mesozoik – Senozik yaşlı oluşumlar : Çökeller az yer kaplar.
Ust Kretase – Alt Eosen : Midye köyü güneyinde filiş
sedimanlar, çamur taşı, kil taşı, marn, killi kireç taşıdır.
fasiyesinde çökelen
c ) KURŞUN – ÇINKO
İlimiz Dicle ilçesi sınırları dahilinde bulunan etütü sahasında antik linal
çekirdeklerinde serpantinler görülür. Serpantinlerin üst kratese yaşında olduğu kabul
edilir. Serpantinler üzerine uyumsuz olarak gelen paleosen yaşlı antak formasyonu
tuğla kırmızısı mor rengiyle temsil olunur. Antak formasyonu üzerinde uyumsuz olarak
oturan Midyat formasyonu geniş bir alanı kaplar. Hemen hemen inceleme alanında
Midyat formasyonu daima antak formasyonunun üzerinde izlenir. Sahada antak ve midyat
formasyonlarını genellikle kendilerinden genç olan Lice formasyonu üzerine kuzeyden
itilmiş olarak görülmektedir. Bunun sonucu olarak da lice formasyonu adı geçen
formasyonlarla örtülmüştür. Bölgede oldukça karışık bir yapı vardır. Kuzeyde karabegan
nahiyesinde geçen belirgin bir bindirme izlenir. Burada kretase, miyosen yaşlı genç filiş
çökelleri üzerine bindirmiştir. Sahanın güneyinde oldukça güzel görünen ekaylanmalar
vardır. Bu ekaylarda antak ve Midyat formasyonları genç miyosen filiş çökelleri üzerine
bindirmiştir. Bazı yerlerde midyart formasyonu kendi arasında da ekaylanmalar gösterir.
132
I.1.3.Enerji Madenleri :
TAŞ KÖMÜRÜ
Yatak ilimizin Hazro antiklinalinde yüzeylenmiştir. Antik linal geniş bir ters yer
sahası ortasında yer alan ve devoniyene kadar mostra veren yaşlı formasyonların oval
şekilde kubbelenmesi ile oluşmuştur.
Çevrede devoniyen yaşlı dada
formasyonu şeyl
–
metakum
taşı ve
silttaşı ardalanması şeklindedir. Permiyen yaşlı Hazro formasyonu çapraz tabakalı ince
taneli petrol içerikli kum taşları, kil taşı, silt taşı, kireçtaşı eklinde izlenir. Üst
kısımlarında kömür oluşumları yer alır. Permiyen yaşlı gomanibrik formasyonu kum taşı,
silt taşı, kil taşı, marn ve ara seviyeler halinde kireç taşları olarak devam eder. Triyaz
yaşlı Uludere formasyonu, kum taşı, siltli kil taşı, silt taşları ile başlar. Sert kireç taşları ile
ardalanmalı izlenir. Jura kretase, yaşlı Mardin formasyonu, kireç taşları ve üzerine alt
eosen yaşlı Gercüş formasyonu ve en üstte kanatlarda Midyat orta eosen formasyonu yer
alır. Kömüre permiyen yaşlı serilerde rastlanır.
Ayrıca konuyla ilgili ayrıntılı bilgiye enerji bölümünde değinilmiştir.
I.1.4 – Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler :
İlimizde Maden Kanununa tabi doğal malzemeler grubuna giren taş, mermer, kum, kil,
ariyet, cüruf ocakları işletmeciliği yapılmaktadır. Kum ve taş ocakları, bu grubun
çoğunluğunu oluşturmaktadır. İlimiz sınırları dahilinde, hakkında “ÇED Gerekli Değildir”
kararı verilen işletmelerin türü ve yıllara göre sayısal dağılımı tablo I.2’de verilmiştir.
133
Tablo I.2 Hakkında “ÇED Gerekli Değildir” kararı verilen Maden Kanununa Tabi
işletmelerin sayısal verileri:
İŞLETMENİN
TURU
2005
Kum Ocağı
2008
2009
2010
2011
12 (6 tanesi 10 (2 tanesi 10 (2 tanesi
kamuya ait) kamuya ait) kamuya
ait)
10
4
15
8
Taş Ocağı
3 (1 tanesi 3
kamuya ait)
8 (2 tanesi
kamuya ait)
4
2
--
--
6
8
-
2
1
Mermer Ocağı (*)
1
4
4
2
--
3
3 (3 tanesi
kamuya
ait)
1
--
--
--
6
8
--
7
15
3 (1 tanesi
kamuya
ait)
--
1
--
--
35
9
24
27
Kil Ocağı
Volkanik
Cüruf Ocağı
8
---
3 (2 tanesi 1
kamuya ait)
Maden Ocağı (Krom, 1
Bakır, Demir Vb.)
Teras ve Ariyet
Ocakları
2006
12
(hepsi
kamuya ait)
1
10
(hepsi
kamuya ait)
2007
40
25
TOPLAM
40
Kaynak : Diyarbakır İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü
(*) İlimizde ruhsatlı çok sayıda mermer ocağı bulunmakta olup, ÇED Yönetmeliğinin ilgili
maddesinde yer alan kapasitenin (5 000 m3/yıl) altında üretim yapılacağı beyan
edildiğinden dolayı bir çoğu ÇED Yönetmeliğinden muaftır. Bu durumda bulunan
yaklaşık 17 mermer ocağı bulunmaktadır.
İ.2 – Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri
Genellikle Dicle nehri havzası içersinde ve ilçe sınırları dahilinde bulunan kum,
çakıl ocaklarının faaliyet gösterdi iş alan ile ilgili jeolojik özellikler bölgede yüzeyleşen en
litostigrafik birimlerin büyük çoğunluğu Arap levhasına ait otoktom birimlerinden
oluşur. Bunun yanı sıra güneydoğu Anadolu bindirme kuşağı içersinde yer alan ve bölgeye
allokton olarak yerleşen birimler çalışma alanının KB köşesinde dar sayılabilecek bir
alanda yüzeylenirler.
134
İnceleme alanının kuzey bölümünde en yaşlı birimler jura – kretase yaşlı koçali
karmaşığı, karadut karmaşığı ve hezan grubuna ait birimlerdir. Güney kesimlerde ise
Mardin grubuna ait üst kretase yaşlı karababa formasyonunun üst kesimleri ile üzerine
uyumlu olarak gelen karabo az formasyonudur. inceleme alanında gözlenen mesozoik
yaşlı birimlerin birbirleriyle olan ili kileri gözlenmemi tir. Hem kuzey hem de güney
alanlarda mesozoik yaşlı birimler üzerine eosen yaşlı midyat grubuna ait birimler uyumsuz
olarak gelir. Midyat grubu bölgede transgresif bir seri ile çökelme başlamış regresif bir seri
ile çökelimini tamamlamıştır. Bunun üzerine miyosen döneminde yine transgresif olarak
silvan grubuna ait birimler uyumsuz olarak gelmiştir. Üst miyosen döneminden sonra
denizel ortamın bölgeden tamamen çekilmesi sonucunda karasal nitelikli şelmo,
Yeniköy ve gölpınar formasyonları çökelmiştir.
Anadolu levhası ile arap levhası arasında orta miyosenden gelişen kıta – kıta
çarpışmasını izleyen dönemde bölge sıkışma tektoniği rejiminin etkisi altında kalmıştır.
Bölgede kuvvet dengelenmesine bağlı olarak K – C doğrultulu açılma çatlakları gelişmiş ve
bu çatlaklardan manto yükselimi sonucunda karacada ve ovabağ volkanitleri yüzeylenerek
tüm yaşlı birimleri örtmüştür. Bölgede yapılan çalışmalar sonucunda volkanizmanın KB den
GD’ ye doğru gençleştiği gözlenmiştir.
Hidrojeolojik Özellikler
Diyarbakır ilinin yer altı su kaynağı midyat akiferi olup genel yapısı kireçtaşıdır ve iki
ayrı akış biriminden oluşmaktadır. Bu birimler 160 metre derinlikteki az geçirgen üst birim
ile 90 metre derinlikteki daha geçirgen alt birimdir. Bu akiferin %23’ u havzanın
kuzeyinden %77’ si ise havzanın güneyinden kaynaklanan yağış sularından beslenmektedir.
İçme suyu temini amaçlı kullanılan bu yer altı su kaynağı gözeli mevkii, yeniköy,
silvan yolu ve Dicle vadisi boyunca açılan sondajlar vasıtası ile kullanılmaktadır.
Sondajlardaki statik su seviyeleri jeolojik yapıya bağlı olarak bazalt birimlerinde 75 – 100
metrede şelmo formasyonunda 100 – 150 metrede ve kalker akiferinde 100 – 450 metre
derinlikte yer almaktadır. Sondaj kuyularından analiz için alınan su numunelerinde munferit
kuyular hariç sulama suyu bakımından önemli bir kimyasal problemlerinin olmadığı tuzluluk
sınıflamasında C2S1 ve C3S1 sınıfında olduğu wilcox diyagramına göre çok iyi-iyi
grubunda olduğu elektrik konduktive değerlerinin EC=300-2000 mikromhos / cm arasında
değiştiği, bütün suların bazik karakterli ve PH = 7’ den büyük olduğu sertli inin 10 –
30 FS arasında olduğu araştırmalar sonucu tespit edilmiştir. Toprak tabakasının altındaki
bazalt tabakası şelmo formasyonu geçirimsiz zemin olarak kabul edildiği için yer altı su
kaynaklarının yüzeydeki faaliyetlerinden etkilenmesi söz konusu değildir. Ancak petrol üretim
faaliyetleri sonucu midyat akiferinin kirlendiği bilinmektedir.
I.3 Cevher Zenginleştirme
İlimizde cevher zenginleştirme ile ilgili herhangi bir çalışma yapılmamaktadır.
I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri
Madencilik faaliyetleri sonucunda arazinin doğal yapısında bozulmalara ve işletme
esnasında çevre kirliliğine (hava,su kirliliği,gurultu,vibrasyon) neden olmaktadır. İlimizde
135
faaliyet gösteren ocakların denetlenmesi sonucunda birçok ocakta malzeme alımından
kaynaklanan derin çukurların ve tümseklerin oluştuğu, taş ve mermer ocaklarında
rezerv yüzeyinden itibaren çok derine inildiği ve dolayısıyla iş ve işçi güvenliği açısından
tehlike arz edecek yüksekliklerin oluştuğu, hemen tüm ocaklarda malzemenin çıkartılması,
işleme tabi tutulması ve taşınması esnasında toz emisyonun çıktığı ve tozun minimize
edilmesi için alınan önlemlerin yeterli olmadığı tespit edilmiştir.
I.5 . Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan
Rehabilitasyon Çalışmaları
İlimizde faaliyet gösteren madencilik faaliyetleri sürekli denetlenmekte ve
Taahhütleri doğrultusunda mümkün olduğunca
arazi ıslahı çalışmalarıyaptırılmaktadır.
Arazinin eski topografik yapısına uyumlu hale getirilmesi işi üretimin bitimine
bırakılmamalıdır. Malzeme alımının tamamlandığı alanların, üretimden kaynaklı maden
atıklarıyla doldurulması, tümseklerin düzeltilmesi, iş, işçi ve halk sağlığı ve güvenli iş
için tehlike arz edecek derinlikten malzeme alınmaması, işletmenin sona ermesi durumunda
sahada açılmış
olan
sızdırmasız
fosseptik
çukur
kapatılması
yönünde
denetimlerimiz devam etmektedir.
KAYNAKLAR
1. MTA Güneydoğu Anadolu Bölge Müdürlüğü
136
J.ENERJİ
J.1. Kaynaklarına Göre Enerjinin Sınıflandırılması
J.1.1. Birincil Enerji Kaynakları
J.1.1.1. Güneş Enerjisi
Dünyanın en görkemli ve temiz enerji kaynağı Güneş enerjisi olduğu kuşkusuzdur.
Alışılmamış ya da alternatif enerji kaynakları denilen yeni ve yenilenebilir ya da tükenmez
enerji kaynaklarının başta geleni, Güneş enerjisidir. Güneş enerjisinden yararlanma açısından
öncelikli ülkeler olarak kabul edilen Güneş Kuşağı Ülkeleri arasında Türkiye’de yer
almaktadır.
Temiz ve tükenmez bir kaynak olan Güneş enerjisinden yeterince yararlanmak,
enerjide tasarruf ve daha temiz çevre demektir.
Güneydoğu Anadolu bölgesi güneşleme süresi bakımında Türkiye’de ilk sıralarda yer
almaktadırlar. Bu bakımdan iklime bağlı olarak ilimizde her mevsim güneşi görmemiş
mümkündür. Ayrıca ilimizde su ısıtmak amacıyla güneş enerjisinden faydalanılmaktadır.
Diğer alemlerde güneş enerjisinin kullanımı ile ilgili herhangi bir çalışma mevcut değildir.
J.1.1.2. Rüzgâr Enerjisi
İlimizde rüzgâr enerjisinden faydalanılmamaktadır. İlimizde ortalama rüzgâr hızı 2.42
m / Sn olarak tespit edilmiştir.
Bu konudaki bilgiler Doğa kaynakla bölümünde verilmiştir.
J.1.1.3. Su Enerjisi:
İlimiz dahilinde Su enerji üretimi yapmak maksadıyla hidro elektrik barajı ad altında
enerji ve sulama amaçlı üretim aşamasında olan;
Kulp I (Özel girişim) : 24 MW, 80,44 GWh/yıl
Kulp IV (Özel girişim) : 13MW
Planlama ve proje aşamasında olanlar:
Silvan Barajı:
160 mw, 681 gwh/yıl
İşletmede olanlar
Karakaya Barajı Çüngüş
Kral kızı – Dicle ilçesi
Batman Barajı (Malabadi)
Dicle Barajı Eğil ilçesi
:
: 1800 MW
: 204 MW
: 198 MW
: 298 MW
137
8023.5 GWh/yıl
138.3 GWh/yıl
474.1 GWh/yıl
268.7 GWh /yıl
BÖLGEMİZDE ÜRETİMDE BULUNAN
HİDROELEKTRİK BARAJLAR
Karakaya barajı
: Karakaya HES 1800 mw (6x300) kurulu güce sahiptir. İlimizin
yaklaşık 300mw olan elektrik ihtiyacı bu santralden karşılanmaktadır. Karakaya HES. Çüngüş
sınırlarında Fırat Nehri üzerinde olup 1987 dan bu yana üretim yapmaktadır.
Karakaya Barajı HES
Barajın Yeri
Akarsuyu
Çüngüş- Diyarbakır
Fırat Nehri
Amacı
Enerji
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı
Gövde dolgu tipi
Gövde hacmi
Yükseklik (talvegden)
Normal su kotunda göl hacmi
Normal su kotunda göl alanı
Sulama alanı
Güç
....... - 1987
Beton kemer
Yıllık Üretim
3
2 hm
158 m
3
9 580 hm
2
................ km
.................. ha
1 800 MW
7 354 GWh
Kralkızı Barajı ve HES, Diyarbakır ili sınırları içerisinde Diyarbakır'a 81 km, Dicle
ilçesine 6 km mesafede Dicle Nehri'nin ana kolu olan Maden Çayı üzerinde yer almaktadır.
Enerji üretmek amacıyla 1985-1997 yılları arasında inşa edilmiştir.
Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 15.172.000 m3, akarsu yatağından
yüksekliği 126,00 m., normal su kotunda göl hacmi 1919,00 hm3, normal su kotunda göl
alanı 57,50 km2'dir. Baraj 90 MW güç ile yıllık 146 GWh'lik enerji üretmektedir
Kralkızı Barajı HES
Barajın Yeri
Akarsuyu
Amacı
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı
Gövde dolgu tipi
Gövde hacmi
Yükseklik (talvegden)
Normal su kotunda göl hacmi
Normal su kotunda göl alanı
Sulama alanı
Güç
Yıllık Üretim
138
Dicle- Diyarbakır
Maden Çayı
Enerji
....... - 1998
Kil Çekirdekli Kaya Dolgu
3
1 919 hm
113 m
3
15,17 hm
2
1 300 km
.................. ha
94 MW
146 GWh
Batman Barajı, Batman'da, Batman Çayı üzerinde, sulama, taşkın önleme ve enerji üretmek
amacıyla 1986-1999 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır.
Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 7.181.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği
85,00 m, normal su kotunda göl hacmi 1175,00 hm³, normal su kotunda göl alanı 49,25
km²'dir. Baraj 37.744 hektarlık bir alana sulama hizmeti verirken, 198 MW güç ile de yıllık
483 GWh'lik enerji üretmektedir.
BATMAN BARAJI
Adı
BATMAN
Yeri
Batman
Akarsu
Batman
Amaç
Sul+Taşkın
Koruma+Enerji
İnşaatın Başlama-Bitiş Yılı
1986 - 1999
Gövde Dolgu Tipi
Kaya
Gövde Hacmi
7181 dam3
Yükseklik (Talvegden)
85
Normal Su Kotunda Göl Hacmi
1175 hm3
Normal Su Kotunda Göl Alanı
49 km2
Sulama Alanı
37744 ha
Güç
198 MW
Yıllık Üretim
379,70 GWh
m
Dicle BARAJI : 2x55= 110 MW kurulu güce sahip olup Dicle Nehri üzerinde (Eğil
sınırları içerisinde ) kurulmuştur. Dicle barajında elektrik üretimine başlanmıştır. 199,31 GWh
üretimi bulunmaktadır. Sulama ve içme suyu projesi halan devam etmektedir.
139
J.1.1.4. Biyogaz Enerjisi:
İlimizde Biyogaz Enerjisi üretimi ve tüketime yönelik olarak yapılmış olan bir çalışma
yoktur. Ancak Kırsal kesimlerde yaygın bir şekilde tezek kullanılmaktadır.
J.1.1.5. Biyomas Enerjisi:
İlimizde bu tür enerji üretimi ve tüketimi mevcut değildir.
J.1.1.6. Odun:
İlimizde devlet ormanlarının kapladığı alınan 341.607 Ha olup, bu ormanlardan
ortalama olarak yıllık yaklaşık 25.000 ile 30.000 ster arası yakacak odun üretilmektedir.
İlimizde odun satışı miktarı yıllara göre değişmekle beraber ortalama olarak 20–25.000 ster
civarındadır. Buda yaklaşık 8.000 tona tekabül etmektedir.
J.1.1.7. Kömür
İlimizdeki kömür rezervleri ile ilgili bilgiler Doğal kaynaklar bölümünde verilmiştir.
Diyarbakır ili sınırları içerisinde satışının yapılmasına izin verilen ithal ve yerli
kömürlerde bulunması gereken özellikler aşağıda verilmiştir.
Isınma Amaçlı Kullanılacak İthal Kömür Özellikleri (Yönetmelik Tablo-10)
Özellikler
Sınırlar
Toplam Kükürt
(kuru bazda)
: max. % 0,9
Alt Isıl Değer
(orijinalde)
Uçucu Madde (kuru
bazda)
Toplam Nem
(orijinalde)
: min 6200 kcal/kg (- 400 tolerans)
: % 12-28 (+1 tolerans)
: max. % 10
Kül (kuru bazda)
: max. %14 (+1 tolerans)
Şişme İndeksi
: max. 1
Boyut*
: 18-150 mm (18 mm altı ve 150 mm üstü için
max. %10 tolerans)
*Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18 mm olabilir.
140
Sınır Değerlerinin Aşıldığı İl ve İlçelerde Kullanılacak Isınma Amaçlı Yerli Kömürler
(Yönetmelik Tablo-11)
Yerli Kömürlerin
Özellikleri
Toplam Kükürt (kuru
bazda)
Alt Isıl Değer
(orijinalde)
Toplam Nem (satışa
sunulan)
Kül (kuru bazda)
Şişme İndeksi*
Boyut**
Sınırlar
Kullanılacağı İller ve İlçeler
max. % 2
min. 4000 Kcal/kg (-200
tolerans)
max. %25
max. %25
max. 1
18-150 mm (18 mm altı max.
%10 tolerans
150 mm üstü max. % 10
tolerans)
Bu Yönetmeliğin 28 inci
maddesine göre sınır
değerlerinin aşıldığı (I.Grup)
İl ve İlçeler
* Uygunluk Belgesi verilme aşamasında dikkate alınır.
**Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18 mm olabilir.B: ısınma amaçlı
kullanılacak yerli kömür standartları
Sanayi Amaçlı İthal Edilecek Kömür Özellikleri
Alt Isıl Değeri (orijinalde)
: min 6000 kcal/kg (-500 kcal/kg tolerans)
Toplam Kükürt (kuru bazda)
: max. % 1
Uçucu Madde (kuru bazda)
: max. % 36
Boyut
: 0-50 mm
Sanayi Amaçlı Kullanılacak Yerli Kömür Özellikleri
Özellikler
Sınırlar
Alt Isıl Değeri (orijinalde)
Toplam Kükürt (kuru bazda)
Uçucu Madde (kuru bazda)
Boyut
Emisyon İznine Baca gazında EKHKKY’nde
belirtilen sınır değerlerin sağlanması koşuluyla
kısıtlama yok.
Tozumayı önleyici her türlü tedbirin alınması
koşuluyla boyut ve torba kısıtlaması yok
SKHKKY: Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği
İlimizde hava sirkülasyonun olduğu kırsal alanlar, ilçeler ile Tuğla fabrikaları ve
Tavuk Çiftlikleri haricinde yukarıda belirtilen standartlara uymayan Şırnak, Silopi, Cizre ve
Hazro benzeri yerli linyitlerin ısınma amaçlı olarak kullanılması yasaklanmış, ayrıca kömür
ve kömür briketi üretimi yapan ve kömür ithal eden gerçek ve tüzel kişiler Diyarbakır İl
sınırları içinde kömür satışı yapmak istedikleri takdirde Diyarbakır Valiliğine ( İl Çevre ve
Orman Müdürlüğü ) baş vurup kömür satış izin belgesi alıp kömür satışı yapabileceklerdir.
141
J.1.1.8. Petrol
İlimizde bulunan petrol rezervleriyle ilgili bilgiler Doğal kaynaklar bölümünde
verilmiştir.
J.1.1.9. Jeotermal Enerji
Bu konudaki bilgiler Doğal kaynaklar bölümünde verilmiştir.
J.1.1.10. Doğal Gaz Enerjisi
J.1.2. İkincil Enerji Kaynakları
J.1.2.1. Termik Enerji
İlimizde termik enerjisi santralı bulunmamaktadır.
J.1.2.2. Hidrolik Enerji
J.1.2.3. Nükleer Enerji
İlimizde Radyoaktif Madde Rezervleri ile Nükleer enerji santrali mevcut değildir.
j.2 Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımı
Tablo j.1. 2011 Yılı Abone Gruplarına Göre KWH Satışı
Abone Grupları
Sanayi
Ticarethane-Yazıhane
Tarımsal Sulama
Meskenler
Resmi Daire
Diğer Abone grupları
Bedeli Sokak Aydınlatma
Bedelsiz Sokak Aydınlatma
Toplam Enerji Satışı
Yıl Sonu İtibariyle Enerji Açığı
Satın Alınan Enerji kWh Toplamı
Yılla Göre Kayıp Kaçak Oranı %
2011 Yılı kWh
163.881.769
205.152.209
55.914.135
420.528.627
137.857.508
117.803.362
34.569.904
2.616
1.115.710.130
- 2.670.602.784
3.786.312.912
-70.53%
Kaynak: TEİAŞ Diyarbakır İl Müdürlüğü
142
KAYNAKLAR
1.
2.
3.
4.
TEİAŞ Diyarbakır İl Müdürlüğü
Metoroloji Bölge Müdürlüğü
Diyarbakır İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü
Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı Bölge Müdürlüğü
K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ
K.1 İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler:
Ülke sanayisinin değişmekte olduğu şu günlerde, teknolojik arenada hakettiği yeri
almak isteyen Diyarbakır’ın da hedefine doğru emin adımlarla ilerlemekte olduğu açıkça
görülmektedir.
Gerçekten de, sahip olduğu birçok avantajlar ve potansiyelin yanı sıra GAP Projesi’nin
de önemli uygulama alanlarından biri olması, İlimizi yerli ve yabancı yatırımcılar için bir ilgi
odağı haline getirmiştir. Son aylarda yaşanan ve bizlerin de destekleyici olarak rol aldığımız
bu büyük yatırımcı sirkülasyonu, artık ilimizin taze verilere donatılmış yeni bir sanayi
fotoğrafının oluşturulmasını kaçınılmaz hale getirmiştir.
1985 yılına kadar devam eden bu süreç teşvik tedbirlerin uygulanması ile değişmeye
başlamış ancak uzun sürmemiştir.
Bu nedenle, İlimizin genel Sanayi yapısı tespit edilirken bu süreçten bahis edilmesi
gerekir. Teşvik mevzuatının uygulandığı 1985 yılı öncesinde, İlimizin Kamu ve Özel Sanayi
kesimine ait toplam yatırım adedi 40 civarında iken getirilen cazip teşvik tedbirleri sayesinde
özellikle 1985–1997 yılları arasında yoğun bir yatırım hamlesinin başlatıldığı ve bu dönem
içerisinde Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığından alınan Yatırım Teşvik Belge Sayısının
604 civarından olduğu ve bunlardan takriben 241 Yatırımın Fiziki imalata başladığı Yatırım
Envanter Çalışmalarında tespit edilmiştir.
İlimizde faaliyette bulunan 284 Sanayi tesisi bulunmaktadır. Son yıllarda verilen
krediler sayesinde yeni proje sayısında önemli bir artış görülmektedir. İlimizdeki hızlı nüfus
artışına paralel olarak artan işsizlik sorununun bir nebze olsun hafifletilebilmesi için bu tür
teşvik ve yatırımların arttırılması gerekli ve önemlidir.
İlimizde Tasdikli Sanayi alanlarının çoğu Merkezde olmalarına karşın Ergani, Silvan,
Çermik, Bismil, Lice ve Çınar İlçelerinde de sanayi tesisleri bulunmaktadır.
İlimiz sınırları dahilinde bir adet Organize Sanayi Bölgesi, 6 adet küçük sanayi sitesi
bulunmaktadır.
Tablo k.1. İlimizde Organize Sanayi Bölgesi Yatırımları
Kaçıncı Organize Sanayi Bölgesi Olduğu
………..
Faaliyete Başladığı Yıl
Alanı (Hektar)
Parsel Sayısı
Üretime Geçen
Parsel Sayısı
Tesis Sayısı
Organize Sanayi Bölgeleri
……1…………. ……………….
1996
--532 Ha
--227
--141
-----
143
……………….
Parsel Sayısı
Tesis Sayısı
Parsel Sayısı
Tesis Sayısı
Parsel Sayısı
Tesis Sayısı
İnşaat Safhasında
Proje Safhasında
TOPLAM
Tahsis ed. Parsel Sayısı
İstihdam
Kapasitesi
21
------Engebeli parsel
---
29
227
6100
% 100
Mevcut
Toplam
------12 adet
---
K.2 Genel Anlamda Sanayi Gruplandırılması:
İl Merkezi ve İlçelerinde faal durumda olan sanayi tesisleri, EKLER kısmında tablo
k.2, k.3, k.4, k.5, k.6, k.7, k.8, k.9, k.10 ve k.11’de verilmiştir.
Tablo k.1.2.İlimizin Genel Sanayi Durumu
2011 Yılı
Birimi
SANAYİ DURUMU
Özel Sektöre Ait Sanayi Tesisleri
Kamuya Ait Sanayi Tesisleri
Organize Sanayi Bölgeleri
Endüstri Bölgeleri
Küçük Sanayi Tesisleri
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri
Teknoparklar
Serbest Bölgeler
Nitelikli Sanayi Bölgeleri
Sanayi Odaları
Adet
Adet
Adet
Adet
Adet
Adet
Adet
Adet
Adet
Adet
280
4
2
-6
-1
--1
Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü
Tablo k.1.3.Küçük Sanayi Siteleri
Adı
2. Oto Tamircileri Küçük Sanayi
Sitesi Yapı Koop.
3. Oto Tamircileri Küçük Sanayi
Sitesi Yapı Koop.
Mar Marangozlar Küçük San.Sitesi Yapı
Koop.
Ergani Küçük Sanayi Sitesi Yapı
Koop.
Faaliyet
e
Başladığ
ı Yıl
1991
1992
1994
1997
Silvan Küçük San.Sitesi Yapı Koop.
1996
Bismil Küçük Sanayi Sitesi Yapı
Koop.
1990
Toplam
Alanı
60.000m
2
256.000
m2
30.000m
2
40.000
m2
50.000
m2
45.000m
.
Toplam
İşyeri
Dolu
İşyeri
Sayısı
Boş
İşyeri
Sayısı
Doluluk
Oranı
Mevcut
İstihdam
298
298
Yok
% 100
1.192
520
520
Yok
% 100
2.600
99
99
Yok
% 100
350
120
120
Yok
% 100
480
220
220
Yok
% 100
850
108
108
Yok
% 100
432
Çermik Küçük Sanayi Sitesi Yapı
Koop.
Çınar Küçük Sanayi Sitesi Yapı
Koop.
144
K.3 Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı:
Diyarbakır İline bağlı ilçelerde faaliyet gösteren sanayi tesislerinin sektörel bazda
ilçelere göre dağılımı Tablo k.14’deki gibidir.
Tablo k.1.4. Sanayi Tesislerinin Sektörel Bazda İlçelere Göre Dağılımı
Sektörler
İlçeler
Gıda
Sanayi
KimyaPlastik
Sanayi
Tekstil
Sanayi
Ağaç ve
Orman
Ürünleri
Sanayi
Bismil
2
1
9
Çermik
1
Çınar
1
Çüngüş
Dicle
Eğil
Ergani
2
Hani
Hazro
1
Kocaköy
Kulp
1
Lice
1
Silvan
1
Metal EşyaMakine
Sanayi
Taş ve
Toprağa
Dayalı
Sanayi
Maden
(Mermer)
Sanayi
Diğer
2
11
2
1
5
2
2
2
2
2
1
K.4 Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu:
İlimizde faaliyet gösteren sanayi tesislerin il genelinde sayıları ve istihdam durumu
Tablo k.15 ‘de gösterilmiştir.
Tablo k.1.5. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu
Sektörü
Firma Sayısı
Toplam Çalışan Sayısı
Kimya
14
150
Mobilya
69
535
Plastik
42
605
Metalve Makine
57
628
Diğer
48
1240
Gıda
79
1523
Madencilik Sektörü
64
2312
İnşaat
69
2568
Tekstil
80
3760
TOPLAM
522
13321
Sektörler
İşyeri
Sayısı
% ORANI
1,1%
4,0%
4,5%
4,7%
9,3%
11,4%
17,4%
19,3%
28,2%
100,0%
Gıda
Sanayi
KimyaPlastik
Sanayi
Tekstil
Sanayi
Ağaç ve
Orman
Ürünleri
Sanayi
Metal EşyaMakine
Sanayi
Taş ve
Toprağa
Dayalı
Sanayi
Maden
(Mermer)
Sanayi
Diğer
79
56
80
69
57
69
64
48
112
241
1239
925
196
İstihdam
946
288
2797
Durumu
145
K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı
Bu konuda yeterli bilgi elde edilememiştir.
K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve alınan Önlemler:
K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği:
İlimiz Ergani İlçesi faaliyet gösteren Ergani Çimento Fabrikası için geçmiş yıllarda
etrafa yaydığı toz emisyonun ‘Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği’ inde
de belirtilen sınır değerleri üzerinde olması dolayısıyla 1997 yılında Valiliğimizce Çevre
Kanunu’nun ilgili hükümleri gereği para cezası, Ergani Belediye Başkanlığınca da kapatma
cezası uygulanmıştır. İşletmenin elektrofiltresi ve soğutma kulesinin yenilenmesi ve
revizyonu yapılarak faaliyete geçmiş ve böylece işletmenin çevreye uyumlu halde çalışması
sağlanmıştır.
İlimizde N.V.Turkse Perenco ve TPAO tarafından petrol çıkarma faaliyetleri ve
çıkarılan petrolün pompalanması esnasında kullanılan enerji, Katin Petrol sahasında kurulu
bulunan doğalgaz çevirim istasyonundan elde edilmektedir.
İlimizde asbestin üretilen ve işlenen herhangi bir tesis bulunmamaktadır.
K.6.2 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği:
Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ve ilgili tebliğler gereği; İlimizde faaliyet gösteren
sanayi kuruluşları periyodik olarak denetlenmektedir. Denetimler neticesinde atıksuyu mevcut
olup arıtmadan ortama vermemesi gereken işletmelerden iş termin planı istenmiş, iş termin
planlarında belirttikleri sürede arıtma tesisi yaptırmaları sağlanmış ve inşaatı devam eden
arıtma tesisleri takip edilmektedir. Ayrıca denetimler neticesinde Deşarj İzin Belgesi ve Kanal
Bağlantı İzni olmayan işletmelerin yetkili makamlara başvurusu sağlanarak bu belgeleri
almaları sağlanmıştır.
K.6.3 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği:
İlimizde N.V.Turse Perenco TPAO tarafından yürütülen petrol çıkarma faaliyetleri
esnasında petrol itetim hatlarında çeşitli nedenlerden dolayı oluşan çatlaklardan sızan petrol
toprağı kirletmektedir. Söz konusu şirket bünyesinde kirlenen toprağın temizlenmesi amacı ile
bir laboratuar kurulmuştur.
K.6.4 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği:
İlimizde gürültü kirliliğine neden olan sanayi tesisleri ile ilgili olarak 2872 sayılı Çevre
Kanunu ve Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi Ve Yönetimi Yönetmeliği çerçevesinde,
gürültü kirliliği kontrol ve denetimleri İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından
yürütülmektedir.
146
K.6.5 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar:
Diyarbakır İlinin yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının korunması açısından endüstriyel
ve evsel nitelikli sıvı atıkların S.K.K.Y. ve Ç.K.A.G.İ.L.H.Y. doğrultusunda bertarafının
sağlanması önem taşımaktadır.
İlimizde faaliyet gösteren ve endüstriyel sıvı atıkları olan sanayi kuruluşları
yönetmelik hükümleri doğrultusunda denetlenmiş, arıtma tesisi kurmakla yükümlü işletmelere
arıtma tesisinin yapılması ve çalıştırılması için gerekli yaptırımlar uygulanmıştır. İl
merkezinden kaynaklanan evsel nitelikli atıksuların arıtılması için Büyükşehir Belediye
Başkanlığı tarafından kurulan atıksu arıtma tesisinin fiziksel arıtma ünitesi çalışmakta olup
kentin atıksuyunun analizlerle karakteri belirlenerek gereken diğer üniteler inşa edilerek tam
kapasiteyle işletmeye alınmıştır.
K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı:
İlimizde, endüstriyel kaza riski olan tesislerin tespitine yönelik bir çalışma
bulunmamaktadır.
KAYNAKLAR
1- Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü
2- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
3- Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığı ile Bilim, Sanayi
ve Teknoloji İl Müdürlüğü ortak çalışması, Sanayi Envanteri
147
L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME
L.1. Altyapı
L.1.1. Su Sistemi
İlimizdeki mevcut içme suyu iki ana gruptan ibarettir; kaynak suları ve derin
kuyulardan dalgıç pompalarla çıkarılan sular. İlimizin su temini Dicle Barajı ve Gözeli Su
Havzasından sağlanmaktadır. Gözeli su membası Diyarbakır’ın en eski su kaynağıdır.
Zamanla kaynağın su kapasitesi artırılmıştır. Ancak havza civarında kontrolsüz açılan sulama
amaçlı kuyular ile küresel ısınma gibi çevre faktörlerinin etkisi ile havzada bulunan mevcut
kuyuların bir kısmından su alınamamaktadır. Hâlihazırda kaynaktan sağlanan içme suyu 150
L/s, aktif olan kuyulardan (17 adet) da 200 lt/sn olmak üzere toplamda havzadan 350 lt/sn
civarında su temini yapılabilmektedir. Elde edilen içme suyu sınıf YAS-I kalitede olup, havza
içerisinde klorlanıp isale hattı ile şehir şebekesine verilmektedir. Gözeli su kaynakları ve 17
kuyudan dalgıç pompa ile çıkarılan sular Bağlar başı ana su deposuna isale hattı ile gelmekte
ve dağıtımı yapılmaktadır. 2011 yılı içerisinde Havzadan 7.643.899 m3 su temini sağlanmış
ve sadece klorlanıp tüketime sunulmaktadır. Su kirliliği için özel klorlama cihazları
kullanılmaktadır. Klorlamanın sağlıklı yapılıp yapılmadığı her gün Çevre Sağlık Müdürlüğü
teknisyenlerince şehrin çeşitli yerlerinden alınan su numunelerin tahlili ile denetlenmektedir.
İlimizde içme ve kullanma sularının Hıfzıssıhha Müdürlüğü tarafından kimyasal ve
bakteriyolojik analizleri yapılmakta olup Çevre Sağlık Müdürlüğü’nce kontrolü yapılmaktadır
Dicle Barajından temin edilen su ise İçme Suyu Arıtma Tesisinde arıtıma tabi tutulduktan
sonra dağıtımı yapılmaktadır.
Dicle Barajı Su Temin Sistemi Haziran 2001 tarihinde devreye girmiştir. Barajdan
2200’lük bir hat ile elde edilen su, Pompa istasyonuna iletilmekte, Pompa İstasyonundan
yaklaşık 6 kilometre uzaklıktaki ve tesise göre 185 metre yükseklikte bulunan kondüvi
yapısına ulaşmaktadır. Kondüvi yapısından yaklaşık 25 kilometre uzunluğunda 1600 mm
çaplı cazibeli boru hattı ile Arıtma Tesisine ulaşmaktadır. Arıtma Tesisi 255.000 m3/gün
kapasiteye sahiptir. 1995 yılında inşaatı başlayan tesis 2001 yılı ortalarında tamamlanarak
Büyükşehir Belediye Başkanlığı DİSKİ Genel Müdürlüğü tarafından işletmeye alınmıştır.
2011 yılında tesisten 56.992.000 m3 su üretilip tüketime sunulmuştur.
DİSKİ Genel Müdürlüğü tarafından su kayıplarına yönelik yürütülen etkin çalışmalar
kapsamında; şebekede basınç regülâsyonu, SCADA projesi ile su dağıtımı ile üretimi arasında
su dengesinin sağlanması ile ciddi miktarda geri kazanım sağlanmıştır.
Kentin ortalama su tüketimi 200.000 m3/gün iken hâlihazırda 165.000 m3/gün
civarındadır. Yıllık üretim miktarı ise 70 milyon m3/yıl iken 58 milyon m3/yıl civarına
indirgenmiştir.
148
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
149
Derinlik
H.
Sayısı
ADNS 2009
Belediye
BAĞLAR
BAĞLAR
1
2
3
4
5
6
5216 SAYILI BELEDİYELER YASASI İLE DİSKİ’YE BAĞLANAN YENİ
YERLEŞİM BİRİMLERİ DÂHİL AKTİF SU KAYNAKLARI
Köy
Mezra
Sondaj
S. S.
D.
Q
(m)
S.
(m) (lt/sn
)
Ağaçgeçit (kırtı)
346
35
95
Bağcılar
88 evler
350
100
20
55
3,0
Batıçanakçı
Yemişalan
304
45
KAYNAK
Batıkarakoç
389
50 114
12
75
5,0
Batıkarakoç
Karamus
226
29 144
28
122
3,0
Buçuktepe
37
6 195
130 157
2,0
(Hıgecug)
Buçuktepe
Aşağıbeyan
171
28
68
20
40
10,0
(Hıgecug)
Develi
588
70 180
105 130
8,0
Gömmetaş (Sırım)
1045 140 100
30
74
5,0
Kabahıdır
551
65 152
90
140
1,0
Kolludere (kodı)
45
6 126
30
50
0,5
Kolludere (kodı)
Eğertutmaz
264
35 140
100 120
4,0
Kolludere (kodı)
Kaşıkçı
90
12 130
25
88
6,0
Kolludere (kodı)
Taşdirek
452
60 140
28
70
4,5
Körtepe
838
90 148
50
108
5,0
Pınaroğlu (Mezrık)
190
20 152
64
76
3,0
Sarıdallı (Dırmeşur)
439
52 384
10
62
7,0
Topraktaş
515
60
98
5
63
10,0
Uzunbahçe (Baluc)
494
72 320
190 205
3,0
Uzunbahçe (Baluc) Ballıca
137
20 152
80
110
1,6
Yukarımollaali
201
25
180
35
100
1,5
(Melealiyajorin)
Beneklitaş
141
28
?
(Hestiya)
Beneklitaş
Toprakevler
96
19
78
33
35
5,0
(Hestiya)
Cankatran
934
103
54
6
41
4,5
Cücük
235
30
?
Cücük
Balpınar(Gırzo 117
15
?
)
Çölgüzeli
191
36
80
21
32
5,0
Çölgüzeli
Serapgüzeli
1325 250
KAYNAK
Gözalan
373
50
?
Gözalan
Leylek
238
32
KAYNAK
Gözegöl
159
20 400
20
38
4,0
(Dengecük)
KAYAPINAR
S. No
ARITMA TESİSİ HARİÇ DİĞER AKTİF KAYNAKLAR
33
34
35
36
37
Gözegöl
(Dengecük)
Talaytepe (Gırbelk)
Uyandık (Sekar)
Yolboyu
Yolboyu
Yolboyu
38
39
40
Yolboyu
Büyükkadı
Büyükkadı
41
Dicle Tm yanı
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
DicleTm dışı
Dicle KH
Dicle Keson
Doğuçanakçı
Erimli (Sımaki)
Esenbağ (Zeynıka)
Gencan
Gölpınar
(Aslanoğlu)
Hacıosman
Karabaş
Karpuzlu (Hacıis)
Kervanpınar
54
55
56
57
58
59
60
61
62
Kırmasırt (İngici)
Kozan
Köprübaşı
Nahırkıracı (Şarabi)
Pınardüzü (Cırnık)
Sati (Satya)
Tanoğlu (Sadi)
Tavuklu
63
64
65
66
67
68
69
Alpu (Karaveri)
Bahçelievler
Başil
Dökmetaş
(Karakilis)
32
Alçak-Taşova
Çayır
Güldalı
(Tilolık)
Kuyusırtı
Abdioğlu
119
15
100
10
60
5,0
1001
265
2592
86
29
50
25
450
15
5
208
80
114
85
100
61
10
26
72
15
73
55
96
75
58
8,0
6,0
8,0
3,0
3,5
248
540
44
43
85
7
72
258
130
1
90
?
20
155
?
6,0
1,5
İnk
0,5
10,5
8832
352
87
1015
455
334
569
17
200
70
61
75
300
300
250
400
252
A=1, 48
5
A=6
30
A=2
51
KAYNAK
20
168
33
144
4
140
20
168
15
162
268
997
1196
30
110
170
120
290
322
400
320
10
68
A=13
0
YENİŞEHİR
1.044
400
323
642
885
756
629
357
286
923
204
667
Hayvan
Borsası
DSİ
Kurtkayası
Geyiktepe
4457
308
305
494
652
150
85
90
90
60
50
120
30
80
763
40
28
80
70
148
159
4
100
152
355
180
200
150
370
KAYNAK
14
67
KAYNAK
20
120
48
210
30
72
30
158
12
140
A=50
367
400
400
455
40
412
152
A=?
38
70
32
15
6
12
106
86
76
120
105
30
45
102
14,0
9,0
5,0
7,0
3,5
4,0
4,0
4,0
5,0
15,0
5,5
2,0
2,2
5,0
10,0
2,0
0,5
45,0
4,5
4,5
6,0
8,0
10,0
6,0
Dökmetaş
(Karakilis)
Güvendere
(Kamişek)
Güvercinlik
(Aynetu)
Güvercinlik
(Aynetu)
Sancar (iğliyan)
Tanışık (Harbicin)
70
71
72
73
74
75
Temsanevleri
Harbut
84
9
85
1020
140
54
6
41
4,5
401
40
28
10
16
10,0
200
20
54
28
40
9,0
156
856
25
120
150
168
0
8
115
55
3,0
8,0
1104
6504
96
401
110
300
25
40
110
360
80
70
18
120
22
15
67
280
70
20
7,0
4,0
10,0
5,0
70
70
18,5
29
51
53,
5
39,
2
20
35,
5
38
1
24,
5
15,
1
12
40
52
10,
8
38
42,
7
39
53,
5
40
23,0
23,0
80
81
Üçkuyu
Yolaltı (Şilbe)
Yukarınasırlar
Yüksek(Aynetojori
n)
GÖZELİ 1
GÖZELİ 2
82
GÖZELİ 3
56
17,6
83
84
GÖZELİ 4
GÖZELİ 5
56
50
3
20
85
86
87
GÖZELİ 6
GÖZELİ 7
GÖZELİ 8
60
40
60
21
0,5
2,4
GÖZELİ 9
20
0,7
GÖZELİ 10
GÖZELİ 11
GÖZELİ 12
GÖZELİ 13
22
70
70
70
0,5
9,8
4,3
1,9
93
94
GÖZELİ 14
GÖZELİ 15
70
70
5
34
95
96
GÖZELİ 16
GÖZELİ 17
70
70
12
33,5
97
GÖZELİ 18
70
30
88
89
90
91
92
GÖZELİ
76
77
78
79
151
29,0
46,0
33,0
23,0
47,0
25,0
31,0
25,0
42,0
38,0
60,0
24,0
23,0
22,0
Kuru
24,0
Şebeke ve dağıtım sistemi;
İçme Suyu Dağıtım Projesi Genel Bilgileri:
Kentin topoğrafik şartları göz önüne alınarak şebeke 6 basınç katına ayrılmıştır. İçme Suyu
Dağıtım Projesinde değişik hacimlerde 11 adet birinci kademe ve 4 adet ikinci kademe olmak
üzere 15 adet su deposu dizayn edilmiş ve projedeki toplam depo hacmi 214.000 metreküptür.
Şebeke katlarında birinci ve ikinci kademe olmak üzere toplam 935.831 metre şebeke
döşenmesi öngörülmüştür.
Mevcut Durum:
Depolar:
DY2.2
Bağlarbaşı Su Deposu
DY3.1
Peyas Su Deposu
DY3.2
Karakuyu Su Deposu
DY4.2
Tepeşehir Su Deposu
DY5.2
Talaytepe Su Deposu
TK–1
Toplu Konut Şilbe Su Deposu
TK–2
Toplu Konut Üçkuyular Su Deposu
Arıtma
Arıtma Tesisi Su Deposu
30.000 m3
30.000 m3
15.000 m3
15.000 m3
15.000 m3
2.500 m3
5.000 m3
10.000 m3
Toplam Aktif Hacim
122.500 m3
Şebeke:
Şebeke de ise; 100 mm Pvc ile 1.400 mm Ç.B. çapları arasında değişen hatlar mevcuttur.
5216 Sayılı Yasa ile İdaremiz yetki sınırına bağlanan yeni yerleşim birimlerindeki şebeke
çalışmamaları ile beraber değişik çaplarda toplam olarak 1.102 kilometre civarında şebeke
hattı işletilmektedir.
L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi:
Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, atık su arıtma tesisi DİSKİ Genel Müdürlüğü
tarafından faaliyete geçirilmiştir. Büyükşehir Belediyesine tabi olan atık su arıtma tesisi, şu
anda % 30 verimle, mekanik olarak arıtma yapmaktadır.
Şehirdeki evsel atık sular yaklaşık 694 km uzunluğunda toplama sistemi ile
toplanarak, toplam 52 km uzunluğunda çapları 700 mm ile 1.800 mm arasında değişen
kolektör hatlarına bağlanarak 2.000 mm’ lik tek bir kolektör hattı ile cazibeli bir şekilde
arıtılmak üzere Atık su arıtma tesisine verilmektedir.
Kent içindeki atık suların toplanıp bunların tekrar kullanıma sunulması amacıyla
yapılan toplama sistemleri dört İlçe Belediyesinden; Suriçi sınırları dâhilinde tamamlanmış
olup, Bağlar, Kayapınar ve Yenişehir Belediyesi yeni yerleşim alanlarında tamamlama
çalışmaları devam etmektedir. DİSKİ Genel Müdürlüğünün Avrupa Birliği 2009-2013 IPA
Kapsamında Kent Merkezinde ayrık sistemde Yağmur suyu projesi, Kentin E Havzasına hitap
eden Batı kolektörü, Bağıvar-Çarıklı-Pirinçlik ve Üniversite Bölgesini kapsayan kanalizasyon
şebeke çalışmaları yapılacaktır.
Ayrıca, mevcut Mekanik Arıtma Tesisine ilave olarak Diyarbakır İleri Biyolojik
Atıksu Arıtma Tesisi de IPA 2009-2013 dönemi kapsamında bulunmaktadır.
152
MEVCUT ARITMA ÜNİTELERİNİN AYRINTILARI
ARITMA ÜNİTESİ
BİRİM
EBAT
Giriş Pompa İstasyonu
Ünite Sayısı
Tank Genişliği
Tank Uzunluğu
Adet
m
m
1
17.00
25.00
Kaba Izgaralar
Ünite Sayısı
Kanal Genişliği
Kanal Derinliği
Adet
m
m
2
1.80
2.30
İnce Izgaralar
Ünite Sayısı
Yaklaşım Kanalı Genişliği
Kanal Genişliği (Izgara Aşamasında)
Kanal Derinliği
Adet
m
m
m
4
1,00
1,20
2,05
Kum Ve Yağ Tutucular
Ünite Sayısı
Kum Aşaması Genişliği
Yağ Aşaması Genişliği
Tank Derinliği
Tank Uzunluğu
Her Bir Tankın Hacmi
Adet
m
m
m
m
m3
4
3,50
2,10
3,50
43,00
636
Ön Çökeltme Havuzları
Ünite Sayısı
Tank Genişliği
Tank Derinliği
Tank Uzunluğu
Hacim, Tane
Adet
m
m
m
m3
4
12,00
3,00
60,00
2.160
Graviteli Yoğunlaştırıcılar
Ünite Sayısı
Tank Çapı
Tank Derinliği
Hacim, Tane
Adet
m
m
m3
2
12,00
4,50
452
Anaerobik Çamur Çürütücüler
Ünite Sayısı
Hacim, Tane
Çürütücü Çapı
Çürütücü Yüksekliği
Adet
m3
m
m
2
3.500
16,50
14,50
Çürütülmüş Çamur Depolama Tankı
Ünite Sayısı
Birim Hacim
Tank Çapı
Tank Derinliği
Adet
m3
m
m
1
1.175
16,50
5,50
Biyogaz Depolama Tankı
Ünite Sayısı
Birim Hacim
Tank Çapı
Adet
m3
m
1
3.500
19,60
Çamur Deposu
Ünite sayısı
Ebatlar (uzunluk x genişlik x derinlik)
Hacim, Tane
Adet
m
m3
1
51 x 12 x 2
1.200
Deşarj Hattı
Boru Çapı
Uzunluk
mm
m
1.400
250
153
Tablo l.1.Atıksu arıtma tesisi dizayn verileri:
Eşdeğer nüfus
Günlük yağışsız mevsim debisi
Ortalama saatlik debi
Maksimum saatlik debi
Minimum saatlik debi
KOI yükü
BOI yükü
Toplam Azot yükü
Toplam Fosfor yükü
m3/gün
m3/saat
m3/saat
m3/saat
kg/gün
kg/gün
kg/gün
kg/gün
2005 yılı (Aşama 1)
666,491
109,344
4,556
8,454
3,868
66,649
33,325
6,665
1,666
2010 yılı (Dizayn)
903,242
166,926
6,955
12,637
5,864
90,324
45,162
9,032
2,258
Kaynak: Diski Genel Müdürlüğü
Atıksu arıtma tesisi çıkışında beklenen değerler tablo l.2’deki gibidir.
Tablo l.2 Atıksu arıtma tesisi çıkışında beklenen değerler:
BOI
Azot
Fosfor
mg/l
mg/l
mg/l
2005 yılı (Aşama)
255
61
15
2010 yılı (Dizayn)
225
54
14
Kaynak: Diski Genel Müdürlüğü
Atıksu arıtma tesisi çamur arıtım ünitesinden çıkan çürümüş çamurlar gerekli analiz ve
araştırmalardan sonra uygun bulunursa tarım arazilerinde toprak iyileştirici ve gübre şeklinde
kullanılması düşünülmektedir. 2010 yılı içerisinde tesiste 750.000 m3 gaz üretimi sağlanmış
ve yaklaşık 300.000 m3 gaz tesiste kullanılmış, geri kalan ise; yakma ünitesinde yakılmıştır.
L.1.3.Yeşil Alanlar:
Diyarbakır kent merkezi ölçeğinde aktif yeşil alan 195.700 m2 dir. Mevcut durumda
göçten dolayı istatistikî rakamlar sağlıklı olmayabilir. Kişi başına düşen yeşil alan miktarı
0.66 m2’dir. Bu yeşil alanın çoğunluğu kent halkının kullanımına açık alan değildir. Çoğu çay
bahçeleri niteliğindedir.
—Pasif yeşil alanlar 1.800.000 m2 civarındadır üniversite sahası: 1.000.000 m2,
—Askeri alanlar: 600.000 m2,
—Diğer resmi alanlar: 200.000 m2. Aktif pasif alanlarda kişi başına düşen yeşil alan
miktarı: 1.33 m2’dir. Kentte yeşil alan olarak düşünülen 77.000 m2’lik Koşuyolu’ndaki alanın
yaklaşık 1/2’si yeşil alan niteliğinde değildir. Bunun 5.000–6.000 m2’lik bölümü
yeşillendirilmiştir. 3194 sayılı İmar Yasası ile mücavir alanlarda kişi başına 7 m 2, mücavir
alan dışında da 14 m2 yeşil alan gerekli olduğu belirtilmiştir.
Kentimizde yeşil alan miktarı ihtiyaca cevap verecek yeterlilikte değildir. Kentimize
olan hızlı, zorunlu göç nedeniyle plansız bir şekilde gelişen hızlı yapılaşma sonucu çarpık,
düzensiz imar planlarına uygun olamayan bir yapılaşma ortaya çıkmaktadır. Bu durumda
olması gereken yeşil alanlar göz ardı edilmiştir. Ayrıca Kentin topoğrafya ve iklim
154
koşullarının etüdü, rüzgar yönünün saptanması, havadaki kirletici maddelerin özellikleri,
kullanılacak bitkilerin bu maddelere toleransı, kentin ana yapı ve nüfus yoğunluğunun
bilinmesi gerekir. Bilinçsizce izlenecek bir yeşil alan politikası olumsuz sonuçlar
doğuracaktır.
Kentte yapı kitleleri arasında geniş boşluk ve yeşil alanlar bırakarak ve kent
çevresinde yeşil kuşaklar tesis ederek hava sirkülâsyonu sağlanmalıdır. Böylece havada
biriken zararlı maddeler ortamdan uzaklaştırılır. Özellikle geniş yapraklı ağaç türlerinin bazı
gaz ve tozları absorbe ederek havayı temizleme özelliği vardır.
İlimizde kişi başına düşen yeşil alan miktarı dünya standartlarının oldukça altındadır.
Yeşil alanların şehir içinde dağılışları ve her bir yeşil alanın kendi bünyesi içinde hangi
özelliğe taşıdığı ve ne şekilde hizmet ettiği yönünde yeterli bir sistem ortaya koyulmalıdır.
İlimizde yeşil alanların ilgili en son yapılan çalışmalar Dicle Bulvarı’nın sol tarafında
büyük bir alanın Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi tarafından yeşil alan olarak ayrılması olup
çalışmalar devam etmektedir.
İlimizde yeşil alanların şehir içindeki dağılımı Tablo l.3’te verilmiştir.
Tablo l.3: Yeşil Alanların Kent İçindeki Dağılımı
BULUNDUĞU YER
(m2)
AKTİF ALAN
İstasyon Caddesi
Alipınar Refüjleri
Sento Caddesi
Hatboyu Caddesi
Dicle Bulvarı
Seyrantepe Refüjleri
Seyrantepe – Dağkapı Hattı
Mavi Park
Belediye Önü
RızanağaParkı
Yeşil Park
Anıt Parkı
Beyaz Park
Kırmızı Park
Eflatun Park
Kültür Parkı
Sur Dipleri
Sur Dipleri (Çay bahçesi)
Koşu yolu
Gazi Köşkü
Trafik Çay Bahçesi
2000
1000
2400
1200
2100
4300
10500
3000
1000
500
3000
30000
1200
1500
2000
177100
30000
100000
77000
700000
9335
Toplam
1.157.135
155
BULUNDUĞU YER
PASİF ALAN (m2)
Üniversite Sahası
Askeri Alanlar
Diğer Resmi Alanlar
1.000.000
600.000
200.000
Kaynak: Büyükşehir Belediye Başkanlığı
L.1.4.Elektrik İletim Hatları
İlimizde mevcut (154 Kv ve 380 Kv’lik) elektrik iletim hatları hallındaki bilgiler
aşağıdaki tablolarda verilmiştir. İlimizde yeraltından geçen 380 veya 154 Kv’lik elektrik
iletim hattı bulunmamaktadır.
Tablo.l.4.380 Kilovoltluk Enerji İletim Hatları :
E.İ.H.Adı
Uzunluğu
D.Sayısı
Karakaya-D.Bakır
95+897
236
D.Bakır-Batman
92+846,69
220
Kaynak: TEİAŞ Diyarbakır Müdürlüğü
İletken Cinsi
3*(2*954)MCM ACSR
3*(2*954)MCM ACSR
Tablo.l.5.154 Kilovoltluk Enerji İletim Hatları
E.İ.H.Adı
Uzunluğu D.Sayısı İletken Cinsi
Maden-D.Bakır
69+431
218
3*477 MCM ACSR
Karakaya-D.Bkaır
104+855,6
313
3*477 MCM ACSR
Batman-D.Bakır
83+931
268
3*477 MCM ACSR
D.Bakır-PS4
128+400
368
3*477 MCM ACSR
D.Bakır-Mardin
81+180
243
3*477 MCM ACSR
Branşman-D.Bakır 3
11+443
36
3*477 MCM ACSR
Branşman 1-D.Bakır 3
0+695,5
4
3*477 MCM ACSR
Branşman 2- D.Bakır 3
0+897,5
4
3*477 MCM ACSR
Bingöl-Lice
60+869
174
3*477 MCM ACSR
Branşman-D.Bakır
0+724
3
2*(3*477) MCM ACSR
Karakaya- Kzy.İrt.Hat.
1+525
8
3*477 MCM ACSR
Karakaya-Gny.İrt.Hat.
1+519
8
3*477 MCM ACSR
Branşman - Etifosfat
13+535
38
2*(3*477) MCM ACSR
Batman HES- Silvan
17+454,23
55
795 MCM ACSR
D.Bakır3-D.Bakır2 Hat 3 12+193,74
41
1272 MCM ACSR
D.Bakır-Batman 380 Kv
0+301
3
1272 MCM ACSR
E.İ.H.154 kV D.Bakır 3 İrt
Kralkızı-Ergani
28+058
81
3*1272 MCM ACSR
D.Bakır3-D.Bakır 4
14+149,31
40
2*1272 MCM ACSR
Dicle-Kralkızı
19+116,25
60
2*795 MCM
Branşman-Bismil
4+710,37
14
2*477 MCM
Kralkızı-D.Bakır3
38+219
113
1272 MCM
Lice –Silvan
68+583,4
198
1272 MCM ACSR
Kaynak: TEİAŞ Diyarbakır Müdürlüğü
156
L.2.Ulaşım
L.2.1. Karayolları
L.2.1.1.Karayolları Genel
Karayolları 9. Bölge Müdürlüğü sorumluluk alanına giren Diyarbakır İlinde toplam
devlet yolu uzunluğu 407 km., İl yolları uzunluğu ise 483 km.’dir.
Tablo l.6. Diyarbakır’ın Bazı İllere Olan Uzaklığı
İLLER
ELAZIĞ
ŞANLIURFA
ADIYAMAN
MARDİN
SİİRT
BATMAN
ŞIRNAK
ANKARA
İSTANBUL
İZMİR
UZAKLIK (km)
151
180
206
96
187
99
284
911
1314
1422
Tablo l.7. İl Merkezinin İlçelere uzaklığı
İLLER
ERGANİ
BİSMİL
ÇERMİK
ÇÜNGÜŞ
ÇİNAR
HAZRO
EĞİL
LİCE
KULP
SİLVAN
KOCAKÖY
DİCLE
HANİ
Kaynak: Çevre Durum Raporu, Diyarbakır, 2010
157
UZAKLIK (km)
55
55
86
110
37
71
48
88
127
79
61
87
87
L.2.1.2. Ulaşım Planlaması
İlin bir ulaşım analizi ve planlaması bulunmamaktadır.
L.2.1.3. Toplu Taşıma Sistemleri
Kent içi toplu taşımacılıkta özel şahıslara ait küçük otobüsler, hatlı minibüsler ile ticari
taksiler kullanılmaktadır.
İlimizde 5 adet kooperatif toplu taşımacılıkta etkin rol oynamaktadır.
Günlük taşınan yolcu sayısı ile ilgili yeterli bilgi elde edilmemiştir.
L.2.1.4. Kent İçi Yollar
Diyarbakır kent merkezinde bir süredir yoğun olarak kent içi yolların düzenlenmesi
sürdürülmektedir. Bu çalışmalar genel olarak yol genişletme çalışmalarından ibaret olup
sıkışık bölgelerdeki trafiği rahatlatmaya yöneliktir.
L.2.1.5. Araç Sayıları
2011 yılı Aralık ayı itibarıyla il genelinde kayıtlı motorlu araç sayıları tablo l.8’de,
motorsuz araç sayıları tablo l.9’da verilmiştir.
Tablo l.8 2011 itibarıyla tescilli araçlara ait istatistik formu (motorlu)
ARAÇ CİNSİ
İL MERKEZİ
Motosiklet
4833
Otomobil
35810
Minibüs
4024
Otobüs
1072
Kamyonet
15615
Kamyon
4082
Traktör
10082
Çekici
469
Özel araçlar
318
Tanker
343
Arazi taşıtı
236
Diğer(iş mak.,zırhlı,sakat
aracı,motorlu bisiklet)
1485
Toplam
78369
Kaynak:İl Emniyet Müdürlüğü
İL MERKEZİ VE İLÇELER
6636
45086
6381
1206
19565
5225
18628
711
361
410
251
1584
106044
Tablo1.9.2011Aralık ayı itibarıyla tescilli araçlara ait istatistik formu (motorsuz)
ARAÇ CİNSİ
İL MERKEZİ
Romork
57
Yarı römork
646
Toplam
703
158
İL MERKEZİ VEİLÇELER
57
953
1010
L.2.2 Demiryolları
L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler
İlimizde kent içi demiryolu taşımacılığı yoktur. Diyarbakır’ın kent dışı demiryolu
uzunluğu 150 km.’dir. Demiryollarımızda yük treni, banliyö treni, posta treni ve ekspresler
hizmet vermektedir.
L.2.4. Havayolları
Diyarbakır Havaalanı 2011 yılı verileri:
Uçak trafiği : 6 972
Gelen yolcu :422 380
Giden yolcu : 422 679
Hava alanının şehre uzaklığı:6 km
Terminal binası kapasitesi: 1.450.000 yolcu/yıl
L.3. Haberleşme
İlimizde İç Şebekeler İmar Planı mevcut olup imara uygun gelişen yerleşim
birimlerinde yeraltı ağırlıklı, imar planı olmayan yerler ile kırsal yerleşim birimlerinde havai
olarak tesis edilmektedir. Son zamanlarda havai telefon şebekelerinin sürekli çalınması
üzerine kırsal alanda da kablolar yeraltına alınmaya çalışılmaktadır.
Türk Telekom Diyarbakır İl Müdürlüğü hizmet sahası kapsamındaki şehir
merkezlerinde mevcut telefon şebekelerinin %85’i yer altı %15’i havai şebekedir. Bu oran
kırsal kesimde %60 yer altı, %40 havai şebeke şeklindedir.
Bina içi telefon tesisatı (ankastre) olmayan binalarda daire ve iş yerlerine bina
dışından telefon kabloları çekilerek pencere veya balkonlardan dairelere giriş yapılmakta bu
da büyük bir çevre kirliliğine neden olmaktaydı.
Bunun önüne geçilebilmesi için Diyarbakır’daki alt yapı kuruluşları tarafından
oluşturulan alt yapı koordinasyon merkezince (AYKOME) yeni inşa edilen tüm binalarda
şartnamelere uygun bina için telefon tesisatı olup olmadığının İl Telekom Müdürlüğü
tarafından denetlenmesi yönünde karar alınmıştır. Bu karar gereği yeni inşa edilen binalara İl
Telekom Müdürlüğü’nün onayı olmadan iskan ruhsatı verilmemektedir.
Ankastre sisteminin eski binalarda da uygulanması için çalışmalar yapılmaktadır ve
pek çok eski binaya ankastre sistemi tesis edilmiştir.
Ankesörlü telefon,saha dolabı,menhol gibi telefon alt yapı birimleri türk Telekom
tarafından çevreye uyum sağlayacak şekilde tasarlanmakta ve estetik bir görünümde tesis
edilmektedir.kırsal alan telefon santrallerinin bir çoğunda elektrik enerjisi güneşten elde
edilmektedir.
Bütün bu çalışmalar yaşanabilir bir çevre sağlanmasına olumlu katkı sağlamaktadır.
159
L.4.İlin İmar Durumu
Diyarbakır merkez yerleşim alanının Güneydoğu Anadolu Bölgesinde önemli ulaşım
ağı odağında olması nedeniyle kentsel büyümesi yoğunluk kazanmış ve 1984 yılarında
onaylanan Nazım İmar Planı, 1994 ‘te revize edilmiş, bu revizyon da yetersiz kalınca GAP
İdaresi tarafından Nazım İmar Planına uygun bir şekilde Çevre Düzeni Planı hazırlanmıştır.
Son yıllarda, gerek çevre illerden, gerek ilin kendi kırsal nüfusunun kent merkezine göçünün
hız kazanmasıyla mevcut imar planları, plan dili, yaklaşımı ve kararları itibariyle günümüz
ihtiyaçlarını karşılamaktan oldukça uzaktır. Bu yüzden yeni bir Çevre Düzeni Planının
hazırlanması gerekmektedir. Nitekim son yıllarda hızla artan nüfus ile birlikte hız kazanan
konut yapılaşması ve sanayi gelişimi göz önünde bulundurularak Büyükşehir Belediye
Başkanlığı tarafından başlatılan Mevzi İmar Planı çalışmaları devam etmektedir.
Mevcut Çevre Düzeni Planı içerisinde bulunan belediyeler Diyarbakır Büyükşehir
Belediyesi, Yenişehir Belediyesi, Sur Belediyesi, Bağlar Belediyesi, Bismil Belediyesi, Çınar
Belediyesi, Bağıvar Belediyesi, Kayapınar Belediyesi, Çarıklı Belediyesi ve Ambar
Belediyeleri olmak üzere 10 belediyeyi kapsamaktadır.
İlimiz merkeze bağlı Yolboyu Köyünde düşünülen ve Çevre düzeni planında OSB
olarak belirtilen yer OSB olarak kullanılmamaktadır. Diyarbakır İl İdare kurulu DiyarbakırErgani Karayolu üzerinde Yaytaş Köyü civarında 08.06.1995 tarih ve id.ku.01-1995/367
sayılı kararı almış ve söz konusu 1/5000 ve 1/1000 ölçekli mevzi plan teklifi GAP Bölge
kalkınma İdaresi Başkanlığınca incelenmiş ve uygun görülerek 388 sayılı Kanun Hükmünde
Kararnamenin 3. maddesi uyarınca imzalanmıştır.
Yapılan Çevre Düzeni Planına göre konut alanlarındaki yoğunluklar şöyle
belirlenmiştir:
Diyarbakır
Seyrek yoğunluklu konut alanlarında brüt yoğunluk 280 kişi/hektar
Orta
“
“
“
“
“
420 kişi/hektar
Yüksek
“
“
“
“
“
525 kişi/hektar
Bismil
Tarımsal nitelikli konut alanlarında brüt yoğunluk 280 kişi/hektar
Seyrek yoğunluklu “
“
“
“
200 kişi/hektar
Orta yoğunluklu
“
“
“
“
300 kişi/hektar
Yüksek yoğunluklu “
“
“
“
450 kişi/hektar
Çınar
Seyrek yoğunluklu konut alanlarında brüt yoğunluk 150kişi/hektar
L.5.İldeki Baz İstasyonları Sayısı
İl sınırları dahilinde Telekomünikasyon kurumu Diyarbakır Bölge Müdürlüğü
tarafından izin verilen ve kurulu bulunan baz istasyonları sayısı aşağıdaki gibidir.
(01.01.2011-31.12.2011 tarihleri arası)
160
Tablo I.10 İldeki Baz İstasyonları Sayısı
OPERATÖR
TOPLAM
2G
3G
2G +3G TOP.
TURKCELL
163
37
200
VODAFONE
89
20
109
AVEA
37
32
69
TOPLAM
289
89
378
KAYNAKLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
İL
:
Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası
İl Emniyet Müdürlüğü
D.S.İ. X. Bölge Müdürlüğü
Telekomünikasyon Bölge Müdürlüğü
PTT Başmüdürlüğü
Mülga Bayındırlık İl Müdürlüğü
TEİAŞ Diyarbakır Müdürlüğü
161
M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS
M.1.Kentsel ve Kırsal Planlama
M.1.1.Kentsel Alanlar
M.1.1.1.Doğal özelliklerin Kent formuna etkileri
Diyarbakır İli Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin orta bölümünde yer almaktadır.
Doğuda Siirt, Muş; Güneyde Mardin; Batıda Urfa, Adıyaman, Malatya; Kuzeyde Elazığ ve
Bingöl İlleri ile çevrilidir. Güneydoğu Anadolu’yu kuzeyden bir yay gibi çevreleyen,
Güneydoğu Toros Dağ Kuşağı’nın güneyinde, Karacadağ Volkanitleri’nin oluşturduğu
aşınmış bir plato üzerinde yer almaktadır.
Kent Dicle Havzası’nda, Dicle Nehri’nin batısında, vadi tabanından yaklaşık 100
metre yükseklikte 650 metre yükseklikte bir düzlükte kurulmuştur.
İldeki Tarıma elverişli ovalar Dicle’ye kavuşan dere ve çayların açtığı vadi boyların
sıralanmıştır. Bu ovalar, İlin Güney, Güneydoğu ve Batı kesimlerinde yer almaktadır. Tarıma
elverişli ovaların en zengin olduğu İlçeler; Ergani, Merkez, Çınar, Bismil ve Dicle’dir.
Kent merkezinin yaklaşık 40 km batısındaki plato üzerinde yükselmiş bir ada
görünümünde olan Karacadağ’ın en yüksek yeri 1957 metredir.
Dicle Nehri, planlama alanı içinde, kuzey-güney doğrultusunda geçerek, güneyde,
doğuya yönelmektedir. Nehrin ana kollarından olan Ambar Çayı planlama alanının
doğusundan, Havar Çayı güneyinden geçmekte, Devegeçidi Çayı ise kuzey sınırını
oluşturmaktadır.
Diyarbakır ekonomik yapısının geri kalmışlığına karşın nüfus 1 milyonu aşan İller
arasında yer almaktadır. Diyarbakır kentinde büyük nüfus toplanması dışında İlde nüfus
dağılımını belirleyen en önemli etkin çevre koşullarıdır.
İl kırsal kesiminde mezralar şeklindeki küçük yerleşme biçimi yaygındır. Bunun
nedenleri yörede göçebe ve yarı göçebe yaşamın önemli olması, feodal yapının belli ölçülerde
sürmesi, topografik yapı, ulaşım ağının yetersizliği ve tarımsal üretimin gelişmemiş olmasıdır.
İlde nüfus (yerleşim) tarıma elverişli toprakların, sulama olanaklarının ve uygun iklim
koşullarının bulunduğu alanlarda toplanmıştır.
Ovalarda kurulmuş, halka hem tarla tarımı, hem hayvancılık, hem de bağcılıkla
geçiren köyler daha fazla nüfusludur.
Diyarbakır’ın iklimi, doğal kaynakları ve gelişme potansiyeli, kentin iç göçlerden
payını kırsal yerleşimlerin nüfus erozyonuna uğramasıdır. İlde işsizlik oranının istatistiklere
göre %14 olması bu durumu kanıtlamaktadır. Nüfus artış hızındaki dönemsel dalgalanmalarda
ülkenin ekonomik ve toplumsal konjonktürü ve kırsal alanlardaki sosyal ve ekonomik
zorlukların etkili olduğu bilinmektedir.
162
M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni:
Diyarbakır, 15.355 km2’lik yüzölçümü olup, toplam GAP alanı içinde %20’lik bir alan
oluşturmaktadır.
Diyarbakır ili, güneyinde Mardin, doğusunda Batman, batısında Şanlıurfa ve
Adıyaman, kuzeyinde Elazığ, Bingöl ve Muş illerimizle çevrilidir. Diyarbakır yaylası adı
verilen ve yükseltisi 500–800 m. olan çanak biçimi havzayı kuzeyden Güneydoğu Torosları
yayı kuşatmıştır. Güneybatısında ise 1.938 m. yükseklikte Karacadağ ve güneyinde Mardin
eşiği yükselmektedir. Havzanın eksenini geniş Dicle Vadisi oluşturmaktadır.
Diyarbakır genelde tarıma dayalı toprak yapısına sahip olması ve bölgede GAP
projesiyle birlikte yatırım alanların genişlenmesi ve buna paralel olarak da kent
yerleşimlerinde nüfus açısından cazip olmuştur.
Öngörülen yerleşme deseni ise:
Mevcut eğilimler ve öngörülen ekonomik gelişme stratejileri, büyük kentlerin
önemlerini koruyacağını göstermektedir. Bölge kentsel deseninin plan döneminde, mevcut
eğilimlere de uygun olarak, “Çok Eksenli ve Kutuplu” bir form şeklinde gelişmesi
öngörülmüştür. Önerilen yerleşme deseninde, Diyarbakır Kenti, “Diyarbakır-Bismil-Batman
Ekseni” içinde yer almaktadır.
Bu form esas itibariyle 1989 GAP Master Planı’nda öngörülen ve 1990’lardaki
gelişmelerle güçlenen “Kırık - Gelişme - Aksı” ve bu aksın doğu yönünde devamı ile aksın
çeperlerinde yüksek potansiyel gösteren alanlardan oluşmaktadır. Planda bölge makro
formunun tespit ve geliştirilmesindeki temel ilke, gelişmelere karşı koyarak yeni kutuplar
yaratmak değil, mevcut gelişmeleri güçlendirici önlemlerle yığılma ekonomilerinden ve dışsal
ekonomilerden yararlanarak etkinliği artırmak ve Bölge’nin sosyo-ekonomik yapısının
değişimine ivme kazandırma olduğu belirtilmektedir.
Desenin büyük yerleşmeleri, Gaziantep, Diyarbakır Şanlıurfa olarak belirmektedir. Bu
üç ana yerleşmede GAP bölgesindeki nüfusun yüzde 37’si, kentsel nüfusun ise yüzde 56’sının
barınacağı öngörülmüştür. Nüfusun yığılmasına koşut olarak, özellikle sanayi ve
hizmetlerdeki istihdamın, önemli bir bölümü kentsel gelişme eksen ve kutuplarında yer
alacaktır. Diyarbakır-Bismil-Batman Kentsel Gelişme Ekseninde 1,221,000 kentsel nüfus
öngörülmüştür.
M.1.1.3. Planlı kentsel gelişme alanları:
Diyarbakır merkez yerleşim alanının Güneydoğu Anadolu Bölgesinde önemli ulaşım
ağı odağında olması nedeniyle, kentsel büyümesi yoğunluk kazanmıştır. Bu itibarla kentsel
gelişme alanı Sur dışına taşmıştır. 1985 yıllarında onaylanan nazım imar planı gelişmeler
karşısında yetersiz kalmış, gecekondulaşma hızla büyümüştür. Plan 1992 yılında revize
edilmiştir.
Diyarbakır kenti için yeni mevzi imar planı kapsamında Büyükşehir Belediye
Başkanlığı ile GAP İdaresi Başkanlığı arasında çalışmalar devam etmektedir.
Kent gelişim yönü; güneyde havaalanı, doğuda kentin bulunduğu platodan 100 m.
Aşağıdaki Dicle Nehri Vadisi ve batısındaki 7. Kolordu askeri alanı gibi kentsel gelişmeyi
163
sınırlayıcı eşiklerin bulunması, ayrıca bu bölgedeki zeminin sağlamlığı kent gelişim yönünün
kuzeybatı ve batı yönünde oluşumunu zorunlu hale getirmiştir.
Kentsel arazi kullanım oranları Tablo m.1.’dedir.
Tablo: m.1. Diyarbakır Merkez Kentsel Arazi Kullanımı
Kullanışlar
Alan (ha)
Konut
598
Ticaret
20
Sanayi – Depolama
227
Küçük Sanayi
20
Eğitim Tesisleri İlkokul
14
Orta ve Mesleki Eğitim
29
Yüksekokul
2700
Sağlık Tesisleri
18
Kamu Kuruluşları
458
Kentsel Yeşil Alanlar
13
Spor Alanları
5
Sosyal – Kültürel Tesisler
50
Dini Tesisler
4
Mezarlık
22
Devlet Karayolu
90
Kent içi Yollar
145
Demiryolu
27
Askeri Alanlar
1275
Özel Mahsül Alanları
288
Boş Alanlar
98
TOPLAM
6101
Kaynak: Diyarbakır İmar Planı Araştırması, Büyükşehir Belediyesi
%
9.80
0.33
3.72
0.33
0.23
0.48
44.26
0.30
7.51
0.21
0.08
0.82
0.07
0.36
1.48
2.38
0.44
20.90
4.72
1.61
100.00
M2 / Kişi
14.03
0.47
5.33
0.47
0.33
0.68
63.35
0.42
10.75
0.31
0.12
1.17
0.09
0.52
2.11
3.40
0.63
29.92
6.76
2.30
143.15
M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk :
Diyarbakır ili merkez ilçe ile birlikte 17 ilçe, 28 bucak 29 belediye ve 800 köyden
oluşmaktadır. 2010 yılı nüfus tespitine göre Diyarbakır ilinin toplam nüfusu 1.528.958’dir.
Bunun 1.090.172’si şehir merkezlerinde; 438.786’sı kırsal kesimlerde yaşamaktadır. Buna
göre, 2010 yılında nüfusun %71,3’ü kentlerde, %28,7’si kırsal kesimlerde yaşamaktadır.
Başka bir değişle Diyarbakır’da kentleşme oranı %71,3’dir. İlin nüfus yoğunluğuna
bakıldığında km2 başına 101 kişi düşmektedir. Kent merkezindeki nüfus yoğunluğu alt
belediye ve mahallelere göre farklılaşmaktadır. Bunlardan bazıları aşağıdaki gibidir:
Bağlar:685 ki/ha
Bağlar mah:
120 ki/ha
Yeniköy mah: 200 ki/ha
Şeyh Şamil mah: 590 ki/ha
Mevlana Mah: 1000 ki/ha
Muradiye mah: 990 ki/ha
Fatih mah:
980 ki/ha
Yenişehir:300 ki/ha
Koop mah:
580 ki/ha
Yenişehir mah: 210 ki/ha
Şehitlik mah: 210 ki/ha
Dicle mah:
300 ki/ha
Kayapınar: 120 ki/ha
Suriçi:
700 ki/ha
Kayapınar’da Huzurevleri mah. Bu yoğunluklara dâhil edilmemiştir. Huzurevleri
gecekondu mahallesi 400 ki/ha yoğunluğundadır. Bu sonuçlarla Diyarbakır’da üç temel nüfus
yoğunluğu tespit edilmiştir.
164
Az yoğunluk:120 ki/ha
Orta yoğunluk:300 ki/ha
Yüksek yoğunluk: 700 ki/ha
Kaynak: Diyarbakır ili gelişme planı 2. ön raporu
Nazım imar planı çerçevesinde nüfusun dağılımı Tablo m.2’de verilmiştir.
Tablo: m.2. Kentsel Nüfusun İlk Kademe Belediyelerine Göre Dağılımı
Kaynak: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi
M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları:
Yeni sınır düzenlemeleri sonucunda Büyükşehir Belediye sınırları 5 kat artarak
125,600 hektara büyümüştür. Böylece merkeze yakın olan Kayapınar, Çarıklı ve Bağıvar gibi
kentsel yerleşmelerle birlikte, geniş kırsal ve tarımsal bölgeler de planlama alanı içine alınmış
olmaktadır. Kentsel kullanımların ve yapılı çevrenin bulunduğu bölgeler ile kırsal nitelikli
165
bölgelerin sosyal, ekonomik, demografik ve mekânsal bakımlardan farklılıklarının proje
sürecini de etkileyecek olması nedeniyle çalışmalar kentsel ve kırsal bölge ayrımına dayalı
olarak yapılmıştır.
Büyükşehir Belediyesi’ni oluşturan Sur, Yenişehir ve Bağlar İlkkademe Belediyeleri
ile, Büyükşehir’e bağlanan Kayapınar, Çarıklı ve Bağıvar İlkkademe Belediyeleri’nin kentsel
nitelikli bölgelerini kapsamaktadır. Büyükşehir sınırları içine alınarak mahalleye
dönüştürülmüş olan kırsal yerleşmelerden, Silvan yolu çevresindeki Dönümlü, Yiğitçavuş ve
Karaçalı, Elazığ yolu çevresindeki Yolaltı, Üçkuyu, Şanlıurfa yolu çevresindeki, Talaytepe,
Serapgüzeli (Gözeli), Gömmetaş ve Yolboyu (Pirinçlik), Mardin yolu üzerindeki Özdemir
yerleşmeleri, kentsel gelişmelerden etkilenmiş olmaları ve olası gelişmelerden etkilenmeye
açık olmaları nedeniyle kentsel bölge içinde sayılmışlardır.
1990 yılında hazırlanan tarihi kent dokusunun korunmasına yönelik 1/1000 ölçekli
Suriçi Koruma Amaçlı İmar Planı 1/2000 olarak düzenlenmiş, ‘Ekler’ bölümünde, Harita
m.1’de verilmiştir.
M.1.1.6. Endüstri Alanları Yer Seçimi:
İlimizde gelişen sanayi tipleri özelliklerine göre farklı yerlerde kurulmuştur. Özellikle
küçük ölçekli sanayi tipleri ( atölye tipi ) kent merkezinde değişik mekânlarda kurulmuştur.
İlimizde atölye tipi sanayi tesisleri 1. ve 2. Sanayi Sitelerinde yoğunlaşmıştır. Büyük
endüstriyel kuruluşlar Diyarbakır - Ergani ve Diyarbakır Şanlıurfa Karayolları
güzergâhlarında yoğunlaşmıştır. Diyarbakır Organize Sanayi Bölgesi ( OSB ) Diyarbakır –
Ergani karayolları 25 km civarında kurulmuştur.
Diyarbakır kent merkezindeki sanayi alanlarının yaklaşık 200 ha.. gibi büyük bir alan
kapladığı tespit edilmiştir. Bu durum zaten sıkışık olan kent merkezindeki yaşam kalitesini
düşürmekte ve bu sanayi kuruluşlarının Ergani yolunda 523 ha. üzerinde kurulu olan OSB’ye
taşınmasını gerektirmektedir. Kentte Diyarbakır Atatürk Stadının güneyinde yer alan ve
Sümer Halıya ait olan sanayi tesisleri Diyarbakır Büyükşehir Belediyesine yeşil alan yapma
karşılığında hibe edilmiş ve buradaki 10 ha.’lık alan yeşil alana (Sümer parkı)
dönüştürülmüştür.
M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar:
Diyarbakır Tarihi surlarının Çevre Düzenleme Projesi üzerine yapılan değişiklikler
onaylanmış; çalışmalar devam etmektedir. Bu proje sur diplerindeki yapıları kaldırıp sur
çevresine yeşil bir koruma bandı çevrelemekle ilgilidir.
Aynı zamanda surların restorasyon çalışmaları sürdürülmekte, 4 kapı ve 4 burcu
kapsamaktadır. Bu proje tahrip olmuş surların korunmasını amaçlamaktadır.
Kültürel ve tarihi açıdan uzun bir geçmişi olan Diyarbakır ilinin birçok bölgesinde
arkeolojik çalışmalar uzun zamandır sürdürülmektedir.
166
M.1.2. Kırsal Alanlar:
M.1.2.1. Kırsal Yerleşme Deseni:
Diyarbakır ili yerleşim alanı içerisinde 17 ilçe, 28 bucak 29 belediye ve 800 köyden
oluşmaktadır.
Diyarbakır ili kırsal alan yerleşiminde genel olarak belirli bir plan olmamakla beraber
yerleşim yerlerinin topoğrafik özelliklerine göre; dağ eteklerinde, düz ovalarda, vadilerde
iklim ve sosyo-ekonomik faktörlere bağlı olarak yerleşim yapılanması gözlenmektedir.
Diyarbakır il yerleşim alanı içerisinde yer alan toprakların büyük bir bölümü tarıma
dayalı kullanılmakta olup, kırsal alan kullanımı aşağıda göstermiştir.
Arazi Kullanma
1968
1982
Kuru Tarım
Sulu Tarım
Bağ-Bahçe
Çayır-Mera
Orman-Funda
Irmak Yatağı
Çıplak Kaya
562.311
25.106
34.193
448.217
404.245
17.226
33.037
612.925
40.477
28.705
381.642
384.662
16.054
42.439
Tarım arazilerinin nitelik ve kullanım esaslarının belirlenmesi, korunması ve tarım dışı
amaçlarla kullanılması ile ilgili ilke ve esaslar 5403 sayılı Toprak Koruma Ve Arazi
Kullanımı Kanunu çerçevesinde plan kararları ile belirlenmektedir.
Toprak, topoğrafya özellikleri ile iklim koşulları mevcut sulama durumu ve arazinin
kullanma biçimi de dikkate alınarak yapılan bu sınıflandırmaya göre araziler, tarımsal
potansiyelleri itibariyle 4 grupta toplamıştır.
Mutlak tarım arazileri ( Birinci Derece Önemli Tarım Arazileri)
Bitkisel üretimde; toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinin kombinasyonu yöre
ortalamasında ürün alabilmesi için sınırlayıcı olmayan, topoğrafik sınırlamaları yok veya çok
az olan; ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan, hâlihazır tarımsal üretimde kullanılan
veya bu amaçla kullanıma elverişli olan arazileri,
Diyarbakır ili Arazi Varlığı ve 1/100.000 ölçekli Toprak Etüd Haritaları’ndaki birinci
ve ikinci sınıf topraklar, mutlak tarım arazisi olarak alınmıştır.
Özel Ürün Arazileri ( İkinci Derece Önemli Tarım Arazileri)
Mutlak tarım arazileri dışında kalan, toprak ve topoğrafik sınırlamaları nedeniyle yöreye
adapte olmuş bitki türlerinin tamamının tarımın yapılmadığı ancak özel bitkisel ürünlerin
yetiştiriciliği ile su ürünleri yetiştiriciliğinin ve avcılığın yapılabildiği, ülkesel, bölgesel veya
yerel önemi bulunan arazileri, Toprak etüt haritalarındaki üçüncü, dördüncü sınıf topraklar
ikinci derece önemli tarım arazisi olarak alınmıştır.
167
Dikili Tarım Arazileri ( Üçüncü Derece Önemli Tarım Arazileri)
Mutlak ve özel ürün arazileri dışında kalan ve üzerinde yöre ekolojisine uygun çok yıllık
ağaç, ağaçcık ve çalı formundaki bitkilerin tarımı yapılan, ülkesel, bölgesel veya yerel önemi
bulunan arazileri, Toprak etüd haritalarında bahçe tarımı yapılan alanlar üçüncü derece
önemli tarım arazisi olarak alınmıştır.
Marjinal Tarım Arazisi (Diğer Tarım Arazileri )
Mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri ve dikili tarım arazileri dışında kalan, toprak ve
topoğrafik sınırlamalar nedeniyle üzerinde sadece geleneksel toprak işlemeli tarımın yapıldığı
arazileri,
Toprak etüd haritalarında üçüncü, dördüncü, beşinci, altıncıve yedinci sınıf topraklar
marjinal tarım arazileri olarak alınmıştır.
İlimizde planlama alanındaki arazilerin tarımsal potansiyeli tablo m.3.’de verilmiştir.
Planlama alanındaki arazilerin %57’sini mutlak tarım arazileri, %19’unu ikinci
derece önemli tarım arazileri oluşmaktadır.
Tablo m.3.Planlama Alanındaki Arazilerin Tarımsal Potansiyeli
Alan (ha)
71.561
23.897
490
16.085
616
12.951
125.600
Mutlak Tarım Arazileri
İkinci Derece Önemli Tarım Arazileri
Üçüncü Derece Tarım Arazileri
Marjinal Tarım Arazileri
Göletler
Çevre Düzeni Planı Yerleşik ve Planlı Alanlar
Toplam
%
57,0
19,0
0,4
12,8
0,5
10,3
100,0
Kaynak: Diyarbakır İli 1/100.000 ölçekli toprak etüd haritalarından elde edilmiştir.
Tarım Dışı Kullanıma İzin Verilen Tarım Alanları
Tarım topraklarının korunması ile 03.07.2005 tarihinde, 5403 sayılı Toprak Koruma
Ve Arazi Kullanımı Kanunu yürürlüğe girmiştir. Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre, sanayi
ve konut gelişimi, akaryakıt istasyonu, maden çıkarımı, taş ve kum ocağı tesisi, enerji nakil
hattı vb. altyapı tesisleri gibi faaliyetlerle ilgili olarak, planlama alanı içinde 33 yerde izin
verilmiştir. İzin verilen alanların toplamı 2046 hektardır. İlimizde tarım dışı amaçla kullanıma
izin verilen alanların listesi aşağıda sunulmuştur.
168
Tablo m.4. Tarım dışı kullanıma izin verilen alanlar :
Kullanımlar
Alan (ha)
Sanayi Tesisi
77,2
Konut Yerleşme Alanı
128,0
Sosyal Donatı (Eğitim Tesisi) Alanları
26,0
Akaryakıt İstasyonu
121,4
Altyapı (ENH. vb.) Alanları
463,4
Taş ve Kum Ocakları
1205,0
Belediye Hizmetleri ( Hayvan Pazarı)
25,1
Toplam
2046,1
M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti:
Kamu arazilerinin varlığı planlamada yerleşme maliyetini azaltıcı etkisi nedeniyle
önemli bir araç olarak değerlendirilmektedir. Bu alanların öncelikle, kamusal gereksinmelere
uygun biçimde sosyal ve teknik altyapı alanı olarak yada düşük gelirlilerin konut
gereksinmelerine yönelik projelerde değerlendirilmesi öncelik almaktadır.
Diyarbakır kenti ve çevresindeki arazilerin kadastroları büyük ölçüde yapılmıştır. Kent
içindeki kadastro paftaları, parselasyon ve imar uygulamaları sayısallaştırılmıştır. Kentin
çevresindeki kadastro paftaları fotogrametrik yöntemlerle yapılmıştır. Çevre köylerin
kadastral bilgileri son yıllarda sayısallaştırılmış ve koordinatlı hale gelmiştir.
Suriçi’nde kentsel sit alanında kadastral sınırlar üzerinden plana göre imar hakkı
verilmektedir.
Planlı gelişme gösteren Yenişehir ve Kooperatif mahallelerinde, Kayapınar’ın yerleşik
alanın büyük bir kısmında, Bağlar Belediyesi’nin Bağcılar Bölgesinde imar planına ve İmar
kanununun 15. ve 16. maddesine göre kadastro parseli ölçeğinde uygulamalar yapılmıştır.
Planlı gelişen alanda bu yöntemle 1174 hektar alanın parselasyonu yapılmıştır.
İmar kanununun 18. maddesine göre arazi ve arsa düzenlemesi yapılan alan 1305
hektardır. Köşkler mahallesinde, Urfa yolu çevresinde, Hamravat Evleri güneyinde Kayapınar
yerleşik alanında, imar uygulamaları yapılmıştır. Çarıklı Belediyesi’nin planına göre 18.
madde uygulaması yapılmıştır.
Toplu konut ve toplu işyeri uygulamaları kapsamında parselasyon ve uygulama
görmüş olan alanlar 268 hektardır. Uygulama görmüş alanlar, Şilbe Toplu Konut alanı ve
Üçkuyu Toplu Konut alanıdır. Ayrıca, Üniversite kampus alanı içerisinde ve Silvan yolu
üzerinde 450 evler toplu konut uygulamalarıdır. Toplu işyeri olarak uygulama yapılan alanlar
Küçük Sanayi Sitesi ve Gıda Toptancılarıdır.
Hazine mülkiyetleriyle ilgili mülkiyet listeleri Defterdarlık Milli Emlak
Müdürlüğü’nden; Meralarla ilgili listeler Tarım İl Müdürlüğü’nden; Vakıf arazileriyle ilgili
listeler Vakıflar İl Müdürlüğü’nden elde edilmiştir.
169
Mülkiyet Haritası ve tablolarda 1000 m2’den büyük kamu parselleri esas alınmıştır.
Diyarbakır kentsel alanında kamu arazilerinin yetersiz ve küçük parsellerden oluştuğu
görülür. Toplam kamu arazisi büyüklüğü 15341 ha’dır. Büyükşehir belediyesi sınırları
içerisindeki alanın %11,9’si kamuya ait arazilerdir. Kamuya ait arazi miktarı tablo m.5.’te
verilmiştir.
Tablo m.5. Kamuya Ait Araziler
Mera
Belediye
Hazine
Vakıf
Toplam
Hektar
9400
264
5367
309,9
15341
%
7,48
0,21
4,27
0,01
11,98
Kamu arazileri varlığı üç bölgeleme üzerinden incelenmiştir. Birincisi, yapılaşmış alanı
kapsayan “kentsel alan”dır. İkincisi, yapılaşmamış olan alanın çevresinde, gelişme eğilimi
olan alanlar, üçüncüsü, Büyükşehir sınırları içinde kalan, gelişme eğilimi olmayan alanlardır.
Kamuya ait araziler dört kategoride ele alınmış olup, tescil dışı araziler, tescil edilmiş araziler,
Toplu Konut Yasa’sı kapsamındaki araziler ve meralardır.
Tescil dışı araziler tapuya tescil edilmemiş fakat devletin hukuk ve tasarrufunda olan
yerlerdir. 3402 Kadastro Kanunu’nun 16.maddesinde ”Devletin hüküm ve tasarrufu altında
bulunan kayalar, tepeler, dağlar, bunlardan çıkan kaynaklar gibi, tarıma elverişli olmayan
sahipsiz yerler ile deniz, göl, nehir gibi genel sular” olarak tanımlanan alanlar tescil dışı
alanlardır. Planlama alanı içerisinde tapulama harici alanlar vadi tabanları ile, taşlık
arazilerdir. Bu tür araziler, hazine, kamu kurum ve kuruluşları, il, belediye köy veya mahalli
idare birlikleri tüzelkişiliği, adlarına tescil edilen arazilerdir. Hükümet, belediye, okul binaları,
köy odası, hastane, pazar yerleri, boşluklar ve benzeri hizmet malları bu arazilerdendir. Bu
araziler maliye hazinesi ya da belediye adına tescil edilmektedir. Hazine arazileri, kullanım
amacı ile kamu kurumlarına için tahsis edilirler.
Kamu arazilerinin mekansal dağılımı incelendiğinde, kentsel alanda diğer bölgelere
oranla daha az kamu arazisi bulunduğu görülmektedir. Kentin çeperlerine doğru kamu
arazileri artmaktadır. Arazilerin bir kısmı hisseli mülkiyet bir kısmı ise işgalli arazilerdir.
Kamu arazilerinin mekansal dağılımı tablo m.6.’da verilmiştir.
Tablo m.6. Kamu Arazilerinin Bölgelere Göre Dağılımı
Hazine
Belediye
Vakıf
Mera
TOPLAM
Kentsel Alan
966
91
74
99
1230
Gelişme Alanı
1350
12
238
1269
2869
Kentsel Alan Dışı
1303
0
0
3300
4603
TOPLAM
3619
103
312
4668
8702
Hazine arazilerinin planlama alanı içerisindeki dağılımında kentsel alandan çevreye
doğru hazine arazisinin arttığı görülmektedir. Kentsel alanda 414 ha, gelişme alanında 1057
170
ha, kentsel alan dışında 1913 ha hazine arazisi bulunmaktadır. Gelişme alanında kamu
arazisinin varlığı planlama açısından önemli bir potansiyel oluşturmaktadır.
Büyükşehir Belediyesi ve ilk kademe belediyelerinin arazi kullanımı tablo m.7.’de
verilmiştir.
Tablo m.7. Büyükşehir Belediyesi ve ilk kademe belediyelerinin arazi kullanımı
171
172
Hazine adına 1439 parsel kayıtlı olup, yüzölçümü 5367 ha’dır. Hazine arazilerinin %
48,79’u Sur belediyesi sınırları içerisinde, %13,80’i Bağıvar’da, %13,74’ü Kayapınar’da,
%12,86’sı Bağlar’da bulunmaktadır. Büyükşehir Belediyesinin 625 adet taşınmazı
bulunmaktadır. Bunun 319’u arsa, 27’si okul, 52’si yeşil alan, 10’u otopark, 3’ü sağlık tesisi,
11’i cami, 80’i tarla, 56’sı ticaret, 8’i mezarlık, 2’si kültür merkezi, 8’i direkhane, 6’sı bağ ve
43’ü değişik mülkten oluşmaktadır. Bu arsaların 210 adedi Yenişehir, 209’u Sur, 128’i Bağlar
Belediye sınırları içerisindedir. Kentsel alan içerisinde 76 ha, gelişme alanı içerisinde ise 10
ha belediye arazisi vardır. 264 ha olan belediye arazileri toplam alanın %0,21’ini
kapsamaktadır. Kamu arazilerinin belediyelere göre dağılımı ve ortalama parsel büyüklükleri
tablo m.8. ve tablo m.9.’da verilmiştir.
Tablo m.8.Kamu Arazilerinin Belediyelere Göre Dağılımı
MERA
BELEDİYE
BELEDİYE
hektar
%
hektar
%
BAĞIVAR
1872
19,91
0
0,00
BAĞLAR
830
8,84
98
37,28
ÇARIKLI
404
4,30
11
4,25
KAYAPINAR
3514
37,38
60
22,65
SUR
1023
10,88
34
13,02
YENİŞEHİR
1757
18,69
60
22,79
9400
100,00
264
100,00
TOPLAM
HAZİNE
hektar
%
741
13,80
690
12,86
71
1,32
737
13,74
2619
48,79
509
9,48
5367
100,00
VAKIF
hektar
%
1
0,32
0
0,00
0
0,00
7
2,26
18
5,83
283
91,59
309
100,00
Tablo m.9. Kamu Arazilerinin Ortalama Parsel Büyüklükleri
MERA
BELEDİYE
HAZİNE
VAKIF
BELEDİYE
parsel
ort.parsel parsel
ort.parsel parsel
ort.parsel parsel
ort.parsel
hektar
hektar
hektar
hektar
s.
b.
s.
b.
s.
b.
s.
b.
BAĞIVAR
99
1872
18,91
0
0
0,00
107
741
6,92
2
1
0,50
BAĞLAR
56
830
14,83
128
98
0,77
142
690
4,86
0
0
0,00
ÇARIKLI
16
404
25,27
5
11
2,24
16
71
4,43
0
0
0,00
KAYAPINAR
62
3514
56,67
76
60
0,79
313
737
2,36
93
7
0,08
SUR
135 1023
7,58
209
34
0,16
737 2619
3,55
29
18
0,62
YENİŞEHİR
79
1757
22,24
210
60
0,29
124
509
4,10
67
283
4,22
TOPLAM
447
9400
21,03 628
264
0,42
1439 5367
3,73
191
309
1,62
Toplu Konut Yasası Kapsamındaki Araziler;
Toplu Konut İdaresi, 5273 nolu kanunla; sağladığı arazi ve arsaları olduğu gibi veya
planlayarak, altyapı tesislerini kısmen veya tamamen ikmal ederek veya ettirerek ihtiyaç
sahiplerine satmaya, kiralamaya, trampaya, irtifak hakkı tesis etmeye; kamu kurum ve
kuruluşları eliyle pazarlamaya ve satmaya yetkili kılınmıştır.
Üçkuyu Toplu Konut Alanı 188 hektar büyüklüğündedir. Toplu konut alanında bulunan
meralar 2004 yılında 5273 numaralı kanunla yapılan değişikliğe göre TOKİ’nin başvurusu
üzerine hazine arazisi olarak TOKİ’ye tahsis edilmiştir. Bu kanuna göre: “Toplu Konut
İdaresi Başkanlığının talebi, Maliye ve Bayındırlık ve İskân bakanlarının müşterek teklifi ve
Başbakanın onayı ile belirlenen arsa üretim alanlarında bulunan Hazineye ait arsa ve araziler
ve Hazine adına tescil edilecek arsa ve arazilerin mülkiyeti Toplu Konut İdaresi Başkanlığına
173
bedelsiz olarak devredilir.” Alanın %57’si TOKİ’ye ait olup, diğerleri özel mülkiyete aittir.
Toplu Konut İdaresi Başkanlığı, kanundaki görevleri çerçevesinde, gerçek ve tüzel kişilere ait
arazi ve arsaları ve bunların içerisinde veya üzerinde bulunan her türlü eklenti ve yapıları
kamulaştırmaya yetkilidir.
Şilbe Toplu Konut Alanı ise 1994 planında Gecekondu Önleme Bölgesi olarak
planlanmıştır. 1994 yılında belediyenin yaptığı bir plan değişikliğiyle toplu konut alanına
çevrilmiştir. Yine 1994 yılında Belediye’nin mülkiyetinde olan alan TOKİ’ye satılmıştır.
Buradaki toplu konut uygulamalarını TOKİ yapmaktadır.
Meralar;
Mera alanları ile ilgili bilgiler Diyarbakır Tarım İl Müdürlüğünden elde edilmiştir.
Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde 9399 ha mera alanı bulunmaktadır. Kent
bütününün % 7,48’i mera alanlarından oluşmaktadır. Meralar kamu arazileri arasında en
büyük orana sahiptir. Bunların %37,3’ü Kayapınar’da, %19,9’u Bağıvar’da, % 18.6’sı
Yenişehir Belediyesi sınırları içindedir.
Mera alanlarının dağılımında, kentsel alandaki mera alanlarının toplam mera alanına
oranı % 3,4 iken, gelişme alanlarında oldukça büyük alanların mera statüsünde olduğu
görülmektedir.
5178 sayılı, 27.5.2004 tarihli, Mera Kanununda köy yerleşim yeri ile uygulama imar
planı veya uygulama planlarına ilave imar planlarının hazırlanması, toprak muhafazası, gen
kaynaklarının korunması, milli park ve muhafaza ormanı kurulması, doğal, tarihi ve kültürel
varlıkların korunması, sel kontrolü, akarsular ve kaynakların düzenlenmesi için ihtiyaç
duyulan yerlerin, ilgili müdürlüğün talebi, komisyonun ve defterdarlığın uygun görüşü
üzerine, valilikçe tahsis amacının değiştirilebileceği ve söz konusu yerlerin tescillerinin
hazine adına, vakıf meralarının tescillerinin ise vakıf adına yaptırılacağı belirtilmiştir.Yasada
durum ve sınıfı çok iyi, iyi ve orta ile arazi kullanım kabiliyet sınıfı bir, iki, üç olan mera,
yaylak ve kışlakların belirtilen durumlarda tahsis amacı değişikliği yapılamayacağı
belirtilmiştir.
Vakıf arazileri;
Vakıf arazileri toplam 191 parsel ve 309 ha’dır. Ortalama parsel büyüklüğü ise 1,65
ha’dır. Vakıf arazileri Suriçi, Kayapınar, Hevsel bahçeleri, Köşkler ve Şilbe köyünde
yoğunlaşmıştır. Suriçi’ndeki vakıf mülkleri daha çok konut ve ticaret amaçlı kullanılan
yapılardan oluşmaktadır. Bu alandaki parsel sayıları yüksek olmakla birlikte oldukça küçük
parsellerdir. Kentsel alan içerisinde 70 ha gelişme alanında 221 ha vakıf arazisi vardır.
M.2. Altyapı
Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgiler “Altyapı Ulaşım ve Haberleşme “ başlığı altında
verilmiştir..
M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri
Diyarbakır kentinde kullanım amaçlarına göre bina sayıları aşağıda verilmiştir.
174
M.3.1. Kamu Binaları :
Diyarbakır kenti 1950’lere kadar su içinde kalmış ve eski yapısını önemli ölçüde
korumuştur.
Bu yıllara dek ticaret yollarının kente girdiği dört kapı, taşıdığı işlevlere bağlı olarak
kentsel arazi kullanımı belirgin şekilde etkilemiştir.
1940’larda kentte yeni bir bayındırlık hareketi başlamıştır. Bu yıllarda yapılan yeni
imar planına uygun olarak sur dışında Genel Müfettişlik ve Kolordu Komutan, Vali Konağı,
Tekel Fabrikası, Lise Erkek Sanat Okulu, Halkevi, Orduevi, kışlalar, hastane, Bayındırlık
Müdürlüğü ve havaalanı yapılmıştır.
Aslında sur içine sıkışmış olan kentin sur dışında geliştirilmesi düşüncesi XIX. YY.’ın
ikinci yarısına değin uzanır. Kentin sur dışına çıkmasına önayak olan kişi, 1868 – 1875
döneminde Diyarbakır’da 7 yıl valilik yapan Kars’lı Hatunoğlu Kurt İsmail Paşa’dır. Valiliği
sırasında sur dışına Vilayet Konağı, hastane ve kışla binaları yaptırmıştır.
1935’te I. Genel Müfettişlik ve bazı Devlet dairelerinin kent dışına çıkması ile yeni
kentin gelişmesinde bir adım daha atılmışsa da kent dışına yayılma hareketi 1950’ye değin
çok zayıftır. Bu tarihte Yenişehir’de bazı resmi daireler yapılmıştır.
Kentin sur dışındaki gelişmesi kuzeybatı ve batı yönünde olmaktadır. Öteki yönlerde
kent geniş askeri kullanım alanları topoğrafik engellerle çevrili olduğu için geniş alanlara
gereksinimi olan kamu kuruluşları ( Üniversite, Tarım Araştırma ve Kavakçılık Enstitüleri
gibi ) ırmağın doğu yakasında yerleşmektedir.
Doğudaki Dört Yol’dan kuzeye ve güneye doğru uzanan ve Yenişehir’e giden yolların
bağlandığı cadde üzerinde 1950’den sonra bazı resmi daireler ve çeşitli bürolar
bulunmaktadır. Bankalar kent merkezinde, Gazi ve İnönü Caddeleri’nde yer almaktadır.
Genel olarak kamu binaları kent içinde değişik bölgelerde toplam 400 ha.lık bir alan
üzerinde dağılım göstermektedir. Kamu kuruluşlarının dağılımı Harita m.2.’de gösterilmiştir.
DPT’ce yapılan Türkiye Yerleşme Merkezlerinin Kademelenmesi Araştırması’na
göre, Diyarbakır 5. kademe merkez olarak tanımlanmıştır. 5. kademe merkez olarak
Diyarbakır Kentinin etki alanına, ilin daha çok doğu ve güneyindeki yerleşmeler girmektedir.
Bunlar, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Batman, Şırnak, Van, Hakkâri, Bitlis illeri ile Şanlıurfa
ilinin, Siverek, Hilvan, Bingöl ilinin, Merkez, Genç, Solhan ilçeleridir.
5.kademe: Bölge merkezi, bölgesel ölçekte ticaret, sanayi ve hizmetler fonksiyonlarını,
4.kademe: Yöresel merkez ticaret, hizmetler, küçük sanayi ve sanayi fonksiyonlarını
barındırmaktadır.
Diyarbakır’ın Büyükşehir statüsüne geçişi, buna paralel olarak kentin demografik,
sosyal ve ekonomik yapısının değişmesi, gelişmesi, işlevsel ilişkilerin çevre belediyeleri ve
kentsel bölgeyi de kapsayacak biçimde yaygınlaşması, mekânsal sürekliliğin kentin etki
alanının genişlemesi metropoliten özellikler kazanmasına neden olmuştur. Diyarbakır kenti,
bu niteliklerinden ötürü bölgesindeki etkileri açısından 5. kademe merkez işlevlerini
barındırmaktadır.
175
Diyarbakır’da merkezi bulunan Bölge Müdürlüklerinin yetki alanları açısından,
Diyarbakır ili dışında, genelde Batman, Siirt, Mardin ve Şırnak illerini kapsadığı
görülmektedir. Bazı Bölge Müdürlüklerinin Şanlıurfa ve Bingöl illerini de kapsamaktadır.
Bölge müdürlüklerinin yetki alanları ile Diyarbakır ilinin 5. kademe merkez olarak etki
alanlarının büyük bir kısmı ve 4. kademe merkez olarak kapsadığı alanların tümü
çakışmaktadır.
Diyarbakır kentinin bütün olumsuzluklara karşın hizmet sektörü ağırlıklı bir bölge
merkezi olduğu görülmektedir. Diyarbakır’ın bölge merkezi özelliğini destekleyen işlevler;
o Havaalanı (bölgesel)
o Üniversite, Hastane (Bölgesel)
o Kamu Kurumları Bölge Müdürlükleri (bölgesel)
o Organize Sanayi Bölgesi (bölgesel ve kentsel)
o Küçük Sanayi Siteleri (kentsel)
o Toptan ve Perakende Ticaret (bölgesel, kentsel)
o Hizmet Sektörleri (bölgesel, kentsel)
Diyarbakır kentinde konumlanmış sivil uçuşların da yapıldığı askeri havaalanı, kamu
kurumlarının bölge merkezlerinin önemli bir bölümünün kentte konumlanması, yine bölgeye
hizmet veren üniversitenin varlığı Diyarbakır’ın bölgesel merkez olma özelliğini destekleyen
işlevler olarak öne çıkmaktadır. Bölge kentlerinin dikkate değer bir bölümü Diyarbakır
Havaalanı’nı kullanırken, bölge nüfusunun dikkate değer bir bölümü de başta üniversite ve
devlet hastaneleri olmak üzere bu kentte konumlanmış sağlık kurumlarına ait binaları
kullanmaktadır.
176
177
M.3.2. Okullar:
Diyarbakır ilinde, özellikle terör ve göçler nedeniyle büyük ölçüde gerileyen
okullaşma oranı, son yıllarda sağlanan huzur ortamı içinde yeniden ileri düzeylere
ulaştırılmıştır. Çeşitli nedenlerle kapalı bulunan 151 köy okulu 2000-2001 ve 2001-2002
eğitim-öğretim yıllarında eğitime açılmıştır. Ayrıca yoğun göçler nedeniyle 1998-2001
yıllarında artan devamsızlık oranı alınan tedbirler sonucu 2001-2002 öğretim yılında düşmeye
başlamıştır.
Sayısal veriler göstermektedir ki mesleki ve teknik liselerdeki öğrenci sayısı genel
liselere göre oldukça düşüktür. Oysa yükseköğretim programlarına sınırlı sayıda öğrenci geçiş
yapabilmekte, kalan genel lise mezunu öğrenciler açıkta kalmaktadır.
Sınıf mevcutları açısından, ilköğretimde şehir merkezinde en yüksek değerlere
ulaşılırken, ortaöğretimde ilçelerdeki mevcutların daha yüksek olduğu görülmektedir. 8 yıllık
zorunlu ilköğretim uygulaması sonunda ortaöğretime olan talep hızla artarken, şehir
merkezine göre altyapısı yetersiz olan ilçelerde büyük yığılmalar ortaya çıkmıştır.
Tüm öğretim kademelerinde büyük altyapı yatırımlarına ihtiyaç vardır. 8 yıllık zorunlu
ilköğretim uygulaması, eski sistemdeki ilk ve ortaokulların kapasitelerini çok zorlamıştır.
Özellikle Diyarbakır İl Merkezindeki bu okulların bina kapasitelerini artırmak için hemen
hemen her okulun bahçesine ek binalar yapılmış ve öğrenciler yerleştirilmeye çalışılmıştır.
Ancak bu durum okul bahçelerini yetersiz hale getirmiştir.
Yükseköğretim kurumlarını bünyesinde toplayan Dicle Üniversitesi oldukça geniş bir
yerleşim alanına sahiptir. Halen şehir merkezinde bulunan ve üniversitenin en fazla öğrenci
kapasitesine olan Eğitim Fakültesi’nin bazı bölümleri Diş Hekimliği ve Mimarlık Fakülteleri
binalarına yerleştirilmiştir. Fakülte binasının temeli atılmış durumdadır.
Dicle Üniversitesi Rektörlüğünce hazırlanan Diyarbakır ili gelişme planı ön raporuna
göre; ilimizde normal eğitime geçilmesi ve derslik başına düşen öğrenci sayısının 30’a
indirilmesi için mevcut dersliklere ilaveten ilköğretimde 4764, ortaöğretimde 338 dersliğe
ihtiyaç duyulmaktadır. Halen ilimizde mevcut köy okullarına ait 430 lojman bulunmakta ve
341 ek lojmana ihtiyaç duyulmaktadır. İlimizdeki öğretim kurumları ile ilgili sayısal veriler
tablo m.10.’da verilmiştir.
178
Tablo m.10.Eğitim Kademelerine Göre Okul, Öğrenci ve Öğretmen Sayısı
Okul Öncesi
İlköğretim
Öğretmen
öğrenci
Öğrenci
Ortaöğretim
Öğretmen
Genel
Öğrenci
Mesleki ve Teknik
Öğretmen
Öğrenci
Öğretmen
Kız
Okul
Erkek
Kız
Erkek
Kadın
Okul
Erkek
Kız
Erkek
E Kadın
Kız
Erkek
Kadın
Okul
Erkek
Kız
Erkek
Kadın
376
7446
6367
18
240
1080
169908
143483
4888
3449
47
30944
16592
1156
466
22
5919
3712
421
251
MERKEZ
171
4109
3506
12
178
260
94344
81414
2669
2217
26
21576
12398
867
358
11
4040
3031
295
226
BİSMİL
33
779
646
0
8
117
14161
11770
407
224
5
2722
1083
72
28
2
336
85
19
4
ÇERMİK
27
345
278
0
7
93
6053
5330
214
98
2
616
351
24
1
1
348
28
24
3
ÇINAR
32
424
361
0
7
83
7786
5865
242
145
1
575
187
15
10
0
0
0
0
0
ÇÜMGÜŞ
5
56
59
0
3
34
1356
1204
45
38
1
124
80
8
0
0
0
0
0
0
DİCLE
11
177
136
0
2
50
4878
3627
111
60
1
271
110
11
6
0
0
0
0
0
EĞİL
6
80
78
0
1
36
2789
2180
86
40
2
466
114
10
1
0
0
0
0
0
ERGANİ
27
464
419
4
12
115
12354
10803
426
219
3
2509
1402
96
40
4
557
237
51
13
HANİ
9
172
143
0
1
28
3877
3049
80
57
1
334
79
9
3
0
0
0
0
0
HAZRO
8
87
75
0
0
36
2195
1631
56
30
1
206
40
4
2
0
0
0
0
0
KOCAKÖY
7
78
68
0
2
22
1913
1680
64
45
1
345
123
7
2
0
0
0
0
0
KULP
9
93
87
0
1
65
3843
2991
89
50
1
327
195
9
5
0
0
0
0
0
LİCE
6
82
51
0
3
33
2611
2170
77
40
0
0
0
0
0
1
408
197
17
0
SİLVAN
25
500
460
2
15
108
11748
9769
322
186
2
873
430
24
10
3
230
134
15
5
Toplam
İ
L
Ç
E
Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü–2009
179
Okul
Erkek
M.3.3. Hastane ve Sağlık Tesisleri:
Tablo m.11. 2000 yılı itibarıyla Diyarbakır İl ve İlçelerinde Yataklı Tedavi Kurumlarının Durumu :
Sağlık kurumunun adı
Kadro
Diyarbakır D. Hast.
Doğumevi Hast.
D.Bakır Çocuk Hast.
D.Bakır Göğüs Hast.
Bismil Devlet. Hast.
Ergani D. Hast.
Lice D. Hast.
Silvan D. Hast.
Çınar Sağlık Merk.
Çüngüş Sağlık Merk.
Dicle Sağlık Merk.
Hazro Sağlık Merk.
Kulp Sağlık Merk.
Dicle Ü. Eğit. Arş.Has.
SSK Diyarbakır Hast.
Özel Diyarbakır Hast.
Özel Sevgi Hast.
TOPLAM
Hekim sayısı
Yatak
Fiili
500
125
250
300
25
50
50
100
10
10
10
10
25
1050
330
20
15
2880
400
97
231
96
30
35
0
75
10
10
10
10
10
925
339
4.1
15
2313
Yatak
işgal
oranı
58.2
73.2
65.4
67.3
22.7
40.4
0
4.6
0
0
17.3
0
0
69.6
53.6
6
14.3
59.4
Uz.
Prts.
Yoğun
Bakım
Ünitesi
69
11
16
8
5
2
0
3
0
0
0
0
0
173
38
0
0
331
22
8
23
12
8
9
0
4
3
2
1
1
1
251
0
0
0
345
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
5
Kan
Merkezi
Hemodializ
Ünitesi
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
3
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
3
Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü
Tablo m.12. Diğer sağlık kuruluşlarının dağılımı:
Sağlık kuruluşunun adı
Bölge Hıfzısıhha Enstitüsü
Sıtma ve tropikal hastalıklar
Eğitim ve Araştırma Merkezi
İl Halk Sağlığı Laboratuarı
Kızılay Kan Merkezi
SSK Dispanseri
Belediye Sağlık Merkezi
Özel Hastane
Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi
Sayısı
1
1
1
1
2
1
2
1
Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü
Tablo m.13.Diyarbakır Kenti- Sağlık Tesisleri
Sağlık Tesisinin
Sayısı
Doktor
Hastane*
873
Kamu
7
Hastane
24
Özel
2
Hastane
897
Toplam
8
Dispanser
31
Kamu
6
Sağlık Ocağı
122
Kamu
26
Poliklinik, Tıp Merk. ve Lab. Özel
51
88
Toplam
100
1.138
* Listeye dâhil olan TSK'ya ait bir hastanenin personel bilgileri yer almamıştır
** Listeye dâhil olan ait bir dispanserin personel bilgileri yer almamıştır
Türü
Statü
180
Personel Sayısı
Sağlık P. Diğer
1.590
1.582
18
29
1.608
1.611
61
28
290
100
39
69
1.998
1.808
Toplam
4.045
71
4.116
120
512
196
4.944
Kentimizde hastane ve sağlık tesisleri Hastaneler Caddesi olarak bilinen bölgede
bulunup kentin merkezinde konumlanmıştır. Ayrıca Urfa yolu üzerinde SSK Devlet Hastanesi
inşaatı devam etmekte olup aynı bölgede Devlet Hastanesi de düşünülmektedir. Koruyucu ve
birinci basamak iyileştirici sağlık hizmetleri (sağlık ocakları belirli bir bölgede nüfus tabanlı
hizmet verdikleri için il genelinde homojen şekilde yayılmaktadır. İl merkezinde yer alan bazı
hastaneler çevre illere de hizmet vermektedir.
M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler:
İlimizde tiyatro oyunlarının sahnelenmesi için , Büyükşehir Belediye Başkanlığı
bünyesinde kurulan Mehmet Akif Ersoy Tiyatrosu ve Devlet Tiyatrosu ve Orhan Asena
Tiyatro Salonu olmak üzere üç adet tiyatro salonu bulunmaktadır.
Tablo m.14. Tiyatrolar (2009-2010)
Türkiye
Devlet Tiyatroları
Resmi Kurum Tiyatroları
Özel Tiyatrolar
G.Doğu.A.
34
88
79
Diyarbakır
1
2
1
1
1
0
Kaynak: TÜİK
Tablo m.15. Tescilli Yapılar
A. Yıl sonu mevcudu
C. Yıl içinde tescil kararı kalkan
B. Yıl içinde tescil edilen
D. Geçen yıl sene sonu mevcudu
------------------------------------------------------------------------------------------------------Türkiye G.Doğu A.
Diyarbakır
Tek Yapılar
A.......
D.......
27.868
26.734
1.892
1.886
298
298
Askeri
A.......
559
24
6
Kültürel ve Dinsel
A.......
D.......
7037
6837
383
380
79
79
İdari Yapılar
A.......
D.......
530
520
36
35
9
9
Sivil Mimari Örnekleri
A......
D......
17.908
17.364
1.445
1.445
Sit Alanları
A......
D......
3673
3408
355
317
34
34
Arkeolojik
A......
D......
3017
2788
343
305
32
32
Doğal Anıtlar
A......
D......
370
343
Kaynak: D.İ.E.
181
204
204
4
4
2
2
M.3.5. Endüstriyel Yapılar:
Tablo m.16.Diyarbakır Kenti, İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri
Belge
İşletme
Oda
Cinsi
Adedi
Sayısı
Turizm İşletme
Belgesi
16
958
Belediye İşletme
Belgesi
22
513
Toplam
38
1471
Diyarbakır Kenti İşletme Belgeli Yeme İçme Tesisleri
Turizm İşletme
Yatırım Belgesi
2
Diyarbakır Kenti İşletme Belgeli Seyahat Acenteleri
Turizm İşletme
Belgesi
45
Yatak
Sayısı
1.824
996
2.820
-
-
Kentteki küçük sanayi yapıları, sur içindeki eski kentte, ticaret alanları yakınında ve
Seyrantepe’deki sanayi sitesinde yer almaktadır.
İlimizde sanayi son yıllardaki teşvik ve krediler sayesinde bir ivme kazanmış olup gün
geçtikçe kurulan işletme sayısı artmaktadır. İlimizdeki sanayi tesisleriyle ilgili ayrıntılı bilgi
“Sanayi ve Teknoloji” başlığı altında verilmiştir.
Kentteki sanayi tesislerin çoğu, Elazığ yolunun 27. Km’sinde 523 ha’lık bir alan
üzerine kurulu olan OSB’ye taşınmaktadır.
M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar:
Diyarbakır’da göçerler ve hareketli barınaklar konusunda bir araştırma yapılmamıştır.
İlde yaz sezonunda göçerler gelip geçici olarak barınırlar.
M.3.7. Otel – Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Binalar:
Kentte tarihi ve kültürel potansiyel bulunmakla birlikte turizm sektörü gelişmiş
değildir. Kentte işletme belgeli toplam 38 adet konaklama tesisi bulunmakta ve bunların
toplam oda ve yatak sayıları ise sırasıyla 1.474 ve 2.820 olarak ortaya çıkmaktadır. Kentte
ayrıca 6 adet yeme içme tesisi ile 45 adet seyahat acentesi bulunmaktadır.
İlde yer alan konaklama tesisleri ile ilgili sayısal veriler tablo m.16.’da verilmiştir
Diğer çalışmalar Turizm başlığı altında incelenmiştir.
M.3.8. Bürolar ve Dükkânlar:
1982 yılı bilgilerine bakıldığında Diyarbakır’da ticaret alanlarının dağılımı hakkında
şunlar söylenebilir.
182
Diyarbakır kentinde ticaret işlevleri asıl olarak sur içinde yer almaktadır. Sur içinde
doğu-batı doğrultusunda uzanan Mardin Kapı ile Dağkapı arasındaki cadde ( Gazi Caddesi)
kentin ana ticaret eksenini sağındaki oluşturmaktadır. Bu yolu dik kesen Urfa Kapısı ve Yeni
Kapı arasında uzanan yol ile, bu caddelerin sağındaki ve solundaki yollarda ikinci derece
ticaret merkezleridir. Kentin sur dışına çıkması konut alanlarının kuzey ve kuzeybatıdan
gelişmesiyle bu yönde surun Elazığ Caddesi “prestij ticaret ekseni” olarak gelişmiştir.
Doğu – batı doğrultusunda uzanan ana ticaret ekseninin Dağkapı yakınında açıldığı
Dörtyol çevresi kentin “modern çarşısının “ odağını oluşturmaktadır. Bu Dört Yol, gerek
kentin çeşitli kesimlerine giden başlıca yolların çıkış noktası olması, gerekse ticaretle ilgili
başlıca kurumların bu çevrede toplanmış olması nedeniyle kent merkezinin en canlı ve en
önemli yeri durumundadır.
Dörtyol’dan ana ticaret ekseni üzerinde batıya doğru daha çok geleneksel çarşı yer
almaktadır. Bu çarşıda ilin kırsal kesimde ve kentin düşük gelir gruplarına hizmet veren
küçük üretim, el sanatları ve ticaret kuruluşları bulunmaktadır.
Ana ticaret ekseninin hemen hemen ortasına rastlayan İkinci Dörtyol (Balıkçılarbaşı:
Dörtyol ) Bu geleneksel çarşı’nın ağırlık merkezini oluşturmaktadır. Bu Dört Yol’un
doğusuna düşen kesimde Yemeniciler Çarşısı, Demirciler Çarşısı, Ayakkabıcılar Çarşısı,
Buğday Pazarı, eski ve eşyalarının satıldığı Sipahi Pazarı gibi kırsal nüfus hizmet veren belli
meslek gruplarının bir araya gelerek ayrı ayrı oluşturduğu çarşılar yer almaktadır.
Kuzeydoğuda kentin gelişme yönünde uzayan Elazığ Caddesi 1955’ten sonra “prestij
ticaret ekseni “ olarak gelişmiştir.
Eczaneler kent merkezinde Gazi ve İnönü Caddeleri’nde, doktor ve avukat büroları
doğuda, Dağkapı yakınındaki Dörtyol çevresinde, gıda ve giyim eşyası toptancıları Melik
Ahmet Caddesi’nde toplanmışlardır.
Planlama kapsamında büyüyen Diyarbakır kentinin büyük bir merkeze ihtiyacı olduğu
görülmekte ve bunun için de en uygun yer Şanlıurfa-Elazığ yolu ve bu kavşak etrafında
özellikle Urfa yolu paralelinde yağ damlası şeklinde gelişmesi öngörülmüştür.
M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma:
Diyarbakır kırsalında yapılaşma geleneksel köy yapılanması olarak karşımıza çıkar.
Köylü hayvanını ve ekim için gerekli ekipmanını muhafaza edebilecek planda çift katlı
önünde avlusu ve altında ahırları olan genellikle düz ve düze yakın mekanlarda yapılanmaya
dayanır.
Ancak son yıllarda yol, su elektrik ve TV. Ve telefon gibi modern çağın gerekleri
köylere kadar ulaşmış, bu çağa uygun geleneklerine bağlı yapılaşma dikkat çekmektedir.
Yapılan yapılar özellikle taş, kerpiç yapılar ve dam evlerken son zamanlarda beton ve
briket evler göze çarpmaktadır.
183
M.3.10. Yerel Mimari Özellikler:
Diyarbakır’da köklü bir mimari gelişiminin varlığını ortaya koyan eski yapıların
başında, bugün de dikkate değer örneklerine rastladığımız evler gelmektedir. En az beşbin
yıllık bir geçmişe malik olan Diyarbakır’ın evleri de yüzyıllarca değişerek şehrin tarihi
kimliğine ve iklim şartlarına en uygun bir duruma gelmiş ve böylece kendine özgü bir mimari
doğmuştur. Diyarbakır evleri ekseriyetle kara bazalt taşından inşa edilmiştir. Bazen yalnız
bodrum kısmı bazalt taşından, üst kat ise, arası tuğla dolgu, ahşap karkas olarak inşa
edilmiştir.
Şehirde kullanılan iki türlü bazalt vardır. Biri fazla miktarda delikli olan, çıkarılması
ve işlenmesi kolay, deliklerinin ayrı bir güzellik verdiği, yerli halk tarafından “dişi taş “ diye
tanınan türdür. Diyarbakır evlerinde ayrı bir yeri olan avlunun döşemeleri daima delikli bazalt
taşından yapılmaktadır. Buharlaştırmayı sağlamak ve sıcağın bunaltıcı tesirinden kurtulmak
için bu en iyi vasıtadır. Diğeri ise, “erkek taş “ denilen, nispeten daha az kullanılan ve kesif
olan bir bazalttır. Şehrin tarihi surları, camileri, hanları, dükkanları, parkeleri, hep bazalttan
yapılmıştır. Bazalt Diyarbakır yapılarının esas malzemesidir. Bazaltın renginden ve çok
kullanılmış olmasından dolayı Diyarbakır’a “Kara Amid de denmiştir. Diyarbakır’da ayrıca
duvarlarda, bir sıra siyah, bir sıra beyaz; kemer taşlarında, sütun gövdelerinde siyah, beyaz
münavebeli olarak kullanılmıştır.
M.3.11. Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller:
Eski Diyarbakır evlerinin yapım teknolojisi tamamıyla terkedilmiş, günümüzde yaygın
olarak kullanılan betonarme yapıların gerektirdiği malzemeler kullanılmaya başlanmıştır.
Ancak maliyet fazlalığı ve kalifiye elemen yetersizliği nedeniyle yapım teknolojisinin karma
bir durum oluşturduğu söylenebilir.
Tarihi yapılarda kullanılan bazalt türleri ile ilgili yukarıda açıklayıcı bilgi verilmiştir.
M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı
M.4.1. Göçler:
Göç kişi veya kişilerin yerleşmek kastı veya niyeti ile ikametgahlarını
değiştirmeleridir. Göç olgusu hiçbir zaman bir nüfus sayımı ile elde edilebilecek bir husus
değildir. Göç hususu başladığında veya bittiği anda tespit edilmelidir. Bu tespitin yapılmasını
temin edecek yürürlükte kanunlar var ise de bu kanunlar işlememektedir. Bu nedenle bu
konudaki bilgi boşluğu nüfus sayımında sorulan ikametgah soruları ile elde edilmeye
çalışılmaktadır. Buna da iç göç denilmektedir. Göç özel yetiştirilmiş anketörlerce nüfus
sayımına bağlı kalmadan ayrı bir anket yolu ile bilgi toplanması gereken bir olgudur. Göç
edenlerin sayısal miktarı yıllık elde edilmelidir.
Göçte, göç basamakları vardır. Bunlar:
1. Köyden en yakın ilçe merkezine ya da il merkezine ya da metropollere göç
2. İlçe merkezinden en yakın il merkezine ya da metropol şehirlere göç
3. İl merkezinden en yakın il merkezine ya da metropol şehirlere göç
184
Göç olgusunda, göre gelinen yer kadar göçe başlanan yer de önemlidir. Göç gerek
miktar gerekse nicelik yönünden bir yerin nüfusunun artırır veya azaltır ve o yerin demografik
yapısını bozar. Bu nedenle bütün dünyada göçler yıllık olarak takip edilir.
İlimizde son yıllarda göç gerçeği; düzensiz ve kaçak yapılaşma, altyapı gibi bir çok
çevre sorununa neden olarak yapılan planların işlerliğini kaybetmesine neden olmakta ve
planlar gerçekleştirme aşamasına gelemeden revizyon çalışmaları başlatılmaktadır; ancak
halen ilimizde devlet tarafından yapılmış bir göç çalışması mevcut değildir. Kimi dernekler
tarafından bu konuda yürütülen çalışmalar bulunmakla birlikte bunlar resmen geçerli kabul
edilmemektedir.
M.4.2. Göçebe İşçiler ( Mevsimlik )
Bölge içerisinde göçebe olarak mevsimlik çalışan işçilerin istihdam edildikleri iş
kolları genel olarak inşaat, tarıma dayalı sanayi ve kamu kurumları olup, göçebe niteliğindeki
işçilerin büyük bölümü özel inşaat sektöründe çalışmaktadır. Tarım sanayi ve kamu
kuruluşlarında mevsimlik çalışan işçilerin yoğunluğunu genel olarak yörenin yerli halkı
oluşturmaktadır. Bu itibarla göçebe niteliğindeki mevsimlik işçiler bölge içerisinde yoğun bir
çalışma gösteren yazlık ve kışlık konut inşaatlarında beton, demir, sıva, boya, kalıp ve iskele
yapımlarında usta ve işçi olarak çalışmaktadır. Bu nitelik içerisinde uğraş veren göçebe
çalışanlar ikametlerini genelde çalışmış olduğu inşaat içerisinde konaklamakla sağlamakta
olup, inşaat mevsiminin durgunlaşması sonucunda gurbetçilikten çıkıp ailelerine geri
dönmektedirler. Göçebe işçi yoğunluğu kırsal kesimden ( köylerde komşu illerden )
gelmektedirler.
M.4.3. Kent toprağının mülkiyet dağılımı :
İlimizde bu konuda doğru ve güncel bilgiye ulaşılamamıştır. Halihazır haritaların
revize edilmesi gerekmektedir.
M.4.4. Konut yapım süreçleri:
Diyarbakır’ın geleneksel konut modeli, coğrafya ve iklim koşullarına uygun olarak
tarih içinde oluşmuş, siyah bazalt taştan yapılmış avlulu, toprak damlı evlerdir. Bunun en iyi
örneklerine halen kentin ilk yerleşim yeri olan suriçinde rastlamak mümkündür.
Kentin konut alanları özellikle 1950’den sonra sur dışında, kuzey, kuzeydoğu ve
kuzeybatı yönlerinde yayılarak gelişmiştir. Eskiden yeşil alan olan bu kesimlerde başlangıçta,
çoğu kooperatif evi olan iki katlı bahçeli evler yapılmıştı. Ancak daha sonra bu evler tek tek
yıktırılarak yerlerine 6-7 katlı, yer yer 10 kata çıkan binalar yapılmıştır.
1980’li yılların ikinci yarısından itibaren değişen imar yasası ve hızlanan nüfus
hareketi konut eğilimlerini ve konut stokunu değiştirmiştir.
90’lı yılların ikinci yarısından sonra konut stoku gibi bir durum söz konusu olmadığı
gibi, üst gelir grubu bir yana bırakılırsa, tercih ya da konfor gibi kavramların göz ardı
edilerek, yaşanan çok yoğun konut talebine karşılık barınma olgusu temel sorun olarak ortaya
çıkmıştır.
185
Kentleşmenin çok hızlı ve farklı seyirler izleyerek geliştiği ilimizde fiziki planlar
yetersiz kalmış ve sürekli tadilat gerektirmiştir. Kentte uygulanan belirli bir konut
politikasından söz edilemese de Toplu Konut İdaresinin (TOKİ) başlatmış olduğu bir toplu
konut projesi vardır. Dört aşamadan oluşan ve 4374 konut yapımını içeren ilk aşamanın 2000
konutluk bölümü tamamlanmış olan projenin diğer aşamalarının da tamamlanmasıyla
Diyarbakır’ın konut sorunun çözümünde çok önemli bir aşamaya gelinmiş olacaktır.
TOKİ’nin yaptığı proje dışında, 450 Evler (Afet evleri), 500 Evler (Boşaltılan
köylerden gelen aileler için) gibi yine merkezi idarece yapılmış toplu konut uygulamaları
mevcuttur.
Belediyenin ise proje düzeyinde yaptığı (Üçkuyu Bölgesi Toplu Konut Alanı gibi)
çalışmalar söz konusudur. Bunların dışında bireysel yap-sat türü konut üretimi çok yaygındır.
1990 ‘lı yılların sonuna kadar tekli konutlar yapan özel girişimciler bu tarihten itibaren daha
çok siteler halinde konut üretimine başlamışlardır. Ayrıca kooperatif kurma yoluyla da ev
sahibi olma oldukça yaygınlaşmıştır.
Diyarbakır Büyükşehir sınırları içinde, 2005 yılı itibariyle -içinde konut barındıran
ticaret ve merkezler dahil- 1787 hektar konut yerleşme alanı bulunmakta olup, konut alanları
yerleşik alanın %20’sini kapsamaktadır.
Mevcut konut yerleşme alanlarının %39’unu düzenli-planlı, %28’ini düzensiz-plansız,
%6’sını geleneksel konut bölgeleri, %5’ini kamu lojmanları, %7’sini konut+ticaret bölgeleri,
%15’ini kırsal nitelikli yerleşim alanları oluşturmaktadır.
Mevcut konut yerleşim alanlarında, ortalama nüfus yoğunluğu 260 kişi/hektardır.
Büyük alan kullanımlı kamu alanları, üniversite, askeri alan, mezarlık hariç tüm kentsel
alanlar dahil edildiğinde nüfus yoğunluğu 174 kişi/hektar olmaktadır. Nüfus yoğunlukları
bölgelere göre farklılaşmakta, merkez ve çevresini oluşturan bölgelerde 500 kişi/hektarın
üstüne çıkmaktadır. Çeperdeki yerleşmelerin, gelişme alanlarının ve kırsal bölgelerin nüfus
yoğunlukları merkezi bölgelere göre daha düşüktür.
Diyarbakır Büyükşehir’in 2005 yılı nüfusu 830.771 kişi olup, bunun 758.986’sı
kentsel nitelikli bölgelerde, 71.785’i kırsal nitelikli bölgelerde yaşamaktadır. Nazım imar
planında esas alınan 2025 yılı nüfusu, 1.510.000 kişi olup, bunun 1.430.000’inin kentsel
bölgelerde, 80.000’inin kırsal nitelikli bölgelerde yaşayacağı öngörülmüştür. Buna göre, plan
döneminde, planlama alanında kentsel bölgede 671.014, kırsal bölgede 8.242 kişi olmak üzere
679.256 ilave nüfusun yerleşmesi öngörülmüştür.
Nüfus artışının kısmen yerleşik alanlarda, yürürlükteki planın imar haklarının
kullanılması ile karşılanacağı, kentsel dönüşüm projeleri kapsamında yeniden yapılanma
projeleri ile yerleşik alanlarda nüfus kapasitesi oluşacağı öngörülmektedir. Öte yandan, konut
yerleşim alanlarından, merkezi iş alanlarına dönüşüm, tasfiye gerektiren kentsel dönüşüm
projeleri ve Suriçi koruma ve canlandırma projeleri kapsamında öngörülecek işlev
değişiklikleri nedeniyle yerleşik alanlarda nüfus azalması da beklenmektedir. Böylece
yerleşik alanların bazı bölgelerinde nüfus artışı, bazı bölgelerinde de nüfus azalmasının
gerçekleşeceği varsayılmaktadır.
Bununla birlikte artan nüfusun konut ihtiyacının esas itibariyle yeni gelişme
alanlarında karşılanması öngörülmektedir.
186
Diyarbakır’ın yürürlükte olan imar planlarında, planlı konut alanları toplam 4020
hektardır. İmar planlarında ortalama nüfus yoğunluğu 354 kişi/hektar olup, planlı nüfus
yoğunluğu 180-500 kişi/hektar arasında değişmektedir. Yürürlükteki imar planının nüfus
kapasitesi 1.424.300 kişi olarak hesaplanmıştır.
Yürürlükteki imar planlarının nüfus kapasitesi verilmiş olan imar haklarının tümünün
kullanılması durumunda gerçekleşebilecek bir üst değerdir. Planda öngörülen yapılaşmanın
gerçekleşme düzeyi özellikle ıslah imar planlı alanlarda, yeniden yapılanma öngörülen
bölgelerde sosyo-ekonomik nedenlerle %100’e ulaşamamakta ve öngörülen plan kapasitesinin
ancak % 70-80 oranlarında kalması beklenmektedir. Bu durumda yürürlükteki imar planının
gerçekleşebilir
kapasitesinin
1.000.000-1.500.000
kişi
arasında
değişebileceği
varsayılmaktadır.
Bu varsayım esas alındığında, yürürlükteki planlarda yoğunluk artışına gidilmesi yada
planlı alanlar dışında 280.000-430.000 arasında nüfusun yerleşebileceği ilave konut yerleşme
alanlarının planlanmasına gerek bulunmaktadır. Bu ihtiyacın bir kısmı planlı alanlarda
kullanım değişiklikleri yolu ile karşılanmaktadır.
Yürürlükteki imar planlarında, bazı bölgelerde nüfus yoğunlukları yüksek olup, bazı
bölgelerde plan değişiklikleri yolu ile farklı nüfus yoğunlukları oluşmuştur. Planda genel ilke
olarak nüfus yoğunluklarını arttırmaksızın eşitsizlikleri giderici biçimde yeni yoğunluk
düzenlemelerine gidilmesi amaçlanmaktadır.
Bu değerlendirmeler ve öngörüler doğrultusunda 1/25.000 ölçekli nazım imar planında
6690 hektar konut yerleşim alanı planlanmıştır. Bunun 1787 hektarı yerleşik alan
niteliğindedir. Planlı alan 4020 hektar olup ilave olarak 2670 hektar ilave konut yerleşim alanı
planlanmıştır.
İmar planında yerleşik ve gelişme alanlarında önerilen nüfus yoğunlukları 80-500
hektar arasında değişmektedir.
İlk kademe belediyelerine göre 1/25.000 ölçekli nazım imar planında öngörülen nüfus
dağılımı ve yoğunlukları tablo m.17. ve tablo.m.18’de verilmektedir
Tablo m.17. Nazım İmar Planına Göre Yerleşim Alanları Yoğunluk ve Nüfus Dağılımı
187
Tablo m.18.Nüfusun Belediyelere Göre Dağılımı:
M.4.5. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgesi :
Kentin surlarla yakın olan kesiminde düşük gelir gruplarının ve özellikle köyden
göçen nüfusun yaşadığı, gecekondu mahalleleri oluşmuştur. Bunlardan Ali Paşa Mahallesi
1945’den sonra, Kore, Kıbrıs ve Abdaldede Mahalleleri 1955’den sonra kurulmuştur.
Bununla birlikte, gecekondu yerleşmelerine kentin sur kesimlerinde de
rastlanmaktadır. Gecekondu yerleşmeleri kuzeyde Bağlar Semtine bitişik alanlarda,
kuzeydoğuda Seyrantepe’de güneyde Dicle kenarında ( Dicle Mahallesi ) ve batıda Ben-u Sen
Bahçeleri’nin bulunduğu alanlarda oluşmuştur.
Ben-u Sen ve Dicle mahalleleri eskiden kenti çevreleyen sur dışındaki bağlık bahçelik
olan kesimlerde gelişmiştir. Fiziksel koşulları çok kötü olan bu yerleşmelerde kentsel altyapı
hizmetleri son derece yetersizdir. Seyrantepe’de önemli boyutlara varan bir gecekondu
yerleşmesi bulunmaktadır. Bu yerleşme hazine topraklarının bazı kişilerce parsellenip
satılmasıyla ortaya çıkmıştır. Karayollarına, Sanayi Sitesi’ne, Garajlara ve çevresinde
toplanmış olan benzin istasyonlarına yakın bir çevrede yer alan Seyrantepe gecekonduları,
buralar da var olan iş olanakları nedeniyle hızla büyümektedir. Sınırları bir yandan Kolordu
bölgesine öte yandan Dicle’ye dayanmış olan mahalle Ergani – Siverek yönünde
gelişmektedir.
2981 sayılı yasa kapsamına giren İlimizin Bağlar, Seyrantepe, Fiskaya, Feritköşkü ve
Köşkler Mahallelerinde 1984-1985 ve1986 yıllarında bazı gecekondular aftan yararlanmak
için tapu tahsis belgesi almış, yasa kapsamlı bir şekilde uygulanamamıştır. Büyükşehir
Belediyesince eksik uygulamaların tamamlanması için çalışma başlatılmış ve kadastro
müdürlüğü ile bu çerçevede protokol imzalanmıştır. Bu çalışma aynı zamanda yasanın
kapsadığı gecekondular dışında kalan yapıların meşrulaştırılmasını engellemek içindir.Şilbe
Köyünde gecekondu önleme bölgesi olarak ayrılan yere Toplu Konut İdaresince 2050 konut
inşa edilmiş, geriye kalan alanlar ise çoğunlukla gecekondular ile dolmuştur.
188
M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri:
M.5.1. Binalarda Ses İzolasyonu:
Yerel yönetimin imar yönetmeliğinde bu konuda özel hükümler bulunmamaktadır.
Ancak, İl Çevre Müdürlüğü müzikli eğlence yerlerinde rutin denetimler yaparak, ya da
şikayet üzerine, çevre mevzuatı hükümleri çerçevesinde düzeltme yoluna gitmektedir.
M.5.2. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları:
İlimizin “gürültü haritası” çıkartılmış olup, bu haritada belirlenen ölçüm yerlerinde
gürültü ölçümleri rutin olarak yapılmaktadır.
Kentimize ait imar planlarında mevcut bulunan uçuş mania paftası doğrultusunda
yerleşim yerlerinin oluşumu ve binaların kat yükseklikleri tespit edilmiş olup, planlamada her
tip yerleşim (konut, okul, hastane v.b. ) mevcut olup bu tipler için farklı zonlar bulunmaktadır.
M.5.3. Ticari ve Endüstriyel Gürültü:
İlimizde şehir içinde muhtelif yerlerde atölye tipi sanayi tesisleri mevcuttur. Bu
tesislerden kaynaklanan gürültü semt sakinlerini olumsuz etkilenmektedir. Bu tesislerin
yerleşim yerleri dışına alınması için yerel yönetimlerin çalışmaları devam etmektedir.
Bu konu hakkındaki bilgiler “ Gürültü ve Titreşim Bölümü ”nde verilmiştir.
M.5.4. Kentsel Atıklar:
Bu konuda bilgiler “ Atıklar Bölümü”nde verilmiştir.
M.5.5. Binalarda Isı Yalıtımı:
Binalarda ısı yalıtımına dair yerel yönetimin imar yönetmeliğinde özel bir hüküm
bulunmamaktadır.
M.6. Nüfus:
M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Gelişimi:
İl ve ilçelerin nüfus miktarı ve değişimi tablo m..6’da verilmiştir.
189
Tablo m.19:İlçelere göre şehir ve köy nüfusu, yıllık nüfus artış hızı
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS), 31.12.2010
Tablo m.19 İlçelere göre cinsiyet ayrımında şehir ve köy
nüfusları
DİYARBAKIR
BİSMİL
ÇERMİK
ÇINAR
ÇÜNGÜŞ
DİCLE
ERGANİ
HANİ
HAZRO
KULP
LİCE
SİLVAN
EĞİL
KOCAKÖY
BAĞLAR
KAYAPINAR
SUR
YENİŞEHİR
TOPLAM
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Şehir
Erkek
Kadın
Toplam
Köy
Erkek
Kadın
108948
50134
68950
14093
40965
113958
31691
17567
36939
26791
84842
23266
15452
336488
229577
131558
197739
1528958
54291
25140
34264
6971
20605
57467
15948
8854
18456
14044
42316
11538
7731
169804
114933
66154
98987
767503
54657
24994
34686
7122
20360
56491
15743
8713
18483
12747
42526
11728
7721
166684
114644
65404
98752
761455
56887
17962
11666
2495
8436
64608
8146
4488
10119
9644
41451
5046
5764
328326
220358
105100
189676
1090172
28629
8947
5824
1226
4487
32557
4216
2281
5272
5439
20796
2518
2899
165722
110240
53113
94905
549071
28258
9015
5842
1269
3949
32051
3930
2207
4847
4205
20655
2528
2865
162604
110118
51987
94771
541101
52061
32172
57284
11598
32529
49350
23545
13079
26820
17147
43391
18220
9688
8162
9219
26458
8063
438786
25662
16193
28440
5745
16118
24910
11732
6573
13184
8605
21520
9020
4832
4082
4693
13041
4082
218432
26399
15979
28844
5853
16411
24440
11813
6506
13636
8542
21871
9200
4856
4080
4526
13417
3981
220354
M.6.2. Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre; Diyarbakır ilinde, 1927-2000 döneminde
erkek nüfusun büyüklüğü kadın nüfus büyüklüğünden fazla olmuştur. Bu dönemde küçük
artış ve azalışlar gösteren cinsiyet oranı, en yüksek değerini 112 ile 1975 yılında almıştır.
2000 yılında Diyarbakır ilinde her 100 kadın için 103 erkek bulunmaktadır.
Diyarbakır ilinde, 1935 yılında erkek nüfusun yarısı 17.6, kadın nüfusun yarısı ise 23.6
yaşından daha küçüktür. 1935-1980 yılları arasında sürekli azalan nüfusun medyan yaşı, 1980
yılından sonra sürekli ve yavaş bir artma eğilimi göstermiştir. Kadın ve erkek nüfusun
medyan yaşları arasındaki fark özellikle 1965 yılından sonra azalmış ve medyan yaş 2000
yılında erkekler için 17.3, kadınlar için 18.2 olarak gerçekleşmiştir.
Kuşaklara göre nüfusun yaş ve cinsiyet yapısındaki değişim, nüfus piramitleri ile daha
ayrıntılı olarak yorumlanabilir. Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısındaki yaklaşık son elli yılda
meydana gelen değişim, 1955 ve 2000 yıllarındaki nüfus piramitlerinin incelenmesi ile
açıklanabilir.
Diyarbakır ili 1955 yılı nüfus piramidinin en önemli özelliği, çocuk yaştaki nüfusun
fazla olmasıdır. Bu durum doğurganlık düzeyinin yüksek olduğunun göstermektedir.Yaşlı
kuşaklardaki nüfus, her iki cinsiyet içinde ölüm hızının bu yaşlarda yüksek olması nedeniyle
hızla azalmaktadır.1555 yılı nüfus piramidi doğurganlık ve ölümün yüksek olduğu yaş
yapısını yansıtmaktadır. 2000 yılındaki nüfus piramidi ise, 1955 yılının piramidine göre farklı
bir yapı sergilemektedir. Doğurganlık hızı azalmış ve yaş ilerledikçe nüfustaki azalma, daha
düzenli bir seyir izlemeye başlamıştır.
190
Diyarbakır ilçelerinin nüfusları, yüzölçümleri ve nüfus yoğunluğu 1990 yılı itibarıyla
Tablo m.7.’de verilmiştir.
Tablo m.20.Nüfus yoğunlukları (2000)
Toplam
Şehir
nüfusu
721 463
545 983
MERKEZ
126 885
61 182
BİSMİL
46 050
15 843
ÇERMİK
58 583
13 282
ÇINAR
15 521
4 708
ÇÜNGÜŞ
39 861
9 861
DİCLE
21 631
4 827
EĞİL
87 467
47 333
ERGANİ
31 794
10 918
HANİ
18 755
6 189
HAZRO
13 069
5 678
KOCAKÖY
40 454
15 825
KULP
24 877
11 927
LİCE
116298
64 136
SİLVAN
1 362 708
817 692
TOPLAM
İlçe
Köy nüfusu
175 480
65 703
30 207
45 301
10 813
30 000
16 804
40 134
20 876
12 566
7 391
24 629
12 950
52 162
545 016
Yüzölçümü
(km2)
2 267
1 737
944
1 990
465
705
499
1 429
413
425
151
1 610
1026
1 397
15 058
Yoğunluk
318
73
49
29
33
57
43
61
77
44
87
25
24
83
90
Kaynak: TÜİK 2000 Genel Nüfus Sayımı
M.6.3. Nüfus Değişim Oranları :
Son 73 yılda Türkiye’nin nüfusu yaklaşık 5 kat artış göstermiştir. Aynı dönemde,
Diyarbakır ilinin nüfusu yaklaşık yedi kat artış göstermiş ve 2000 yılında 1 362 708’e
yükselmiştir.
TÜİK verilerine dayanarak, 1927-2000 döneminde Diyarbakır ilinin nüfus artışı
incelendiğinde üç farklı dönem gözlenmiştir. İlde en düşük yıllık nüfus artış hızı %0 -5.8 ile
1940-1945 döneminde, en yüksek nüfus artış hızı ise %0 40 ile 1965-1970 döneminde
görülmüştür. 1990-2000 döneminde Diyarbakır ilinin yıllık nüfus artış hızı %0 21.9’dur.
(TÜİK; 2000 Genel Nüfus Sayımı)
1927 yılında Diyarbakır ili ülke nüfusu içinde % 1.42lük paya sahipken, 2000 yılında
yaklaşık %2’lik bir paya sahiptir. Bu dönemde, Diyarbakır ilinin yıllık nüfus artış hızının
genel olarak ülke ortalamasından yüksek olduğu görülmektedir.( TÜİK; 2000 Genel Nüfus
Sayımı)
Diyarbakır ilinde şehirde yaşayan nüfusun oranı, ülke ortalamasına yakın bir düzeyde
artmıştır. 1985 yılına kadar şehirde yaşayan nüfus, köy nüfusundan az iken, bu tarihten
itibaren şehir nüfusu köy nüfusunu aşmış ve 2000 yılında şehirde yaşayan nüfusun payı %
60’a ulaşmıştır.
İlçelere göre nüfus değişim oranları tablo m.19.’da verilmiştir.
İmar planları için planlama nüfusu tahmini 15 yıllık orta erimli bir perspektifte ele
alınmaktadır. Ancak altyapı yatırımlarının daha uzun vadeli bir perspektifi öngördüğü göz
önüne alınarak, yapılan bazı tahminlerde 20 ve daha fazla (30–35 yıl) yıllık bir perspektif de
öngörülmektedir. Diyarbakır Nazım Planı 20 yıllık bir süreyi hedeflemekte ve hedef yılı
olarak 2025 yılı esas alınmaktadır.
191
Nüfus projeksiyonlarında, geçmiş eğilimleri geleceğe taşıyan, doğrusal, logaritmik,
polinom, üs ve üssel gibi matematiksel yöntemler denenmiştir. Bu yöntemler, kısa ve orta
erimli dönemler için olumlu sonuçlar vermekle birlikte, uzun dönemli projeksiyonlar için
yetersiz kalmaktadır. Bu yetersizlik, ülkemiz gibi demografik geçiş dönemi koşullarının ve
demografik yapıda dönüşümlerin yaşandığı bir nüfus yapısında, bu yöntemlerin nüfus
dinamiklerindeki değişimlere duyarsız olmasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle
matematiksel yöntemlerle yapılan tahminler 20 yıllık perspektifle sınırlı tutulmuştur.
Diyarbakır kentsel bölgeyi oluşturan yerleşmeler, Sur, Yenişehir, Bağlar ve Kayapınar
yerleşmeleridir. Çarıklı ve Bağıvar Belediyeleri de bu kapsam içinde değerlendirilmektedir.
Büyükşehir Belediyesi Kanununa göre oluşan yeni sınır içinde kalan 97 kırsal yerleşmenin
nüfus artış eğilimleri kendi içinde farklılaşsa bile, büyük çoğunluğu göç veren yada durağan
kırsal nüfus artışına sahiptir.
Diyarbakır Büyükşehir sınırları, yani planlama alanını oluşturan yerleşme
gruplarından, kentsel nitelikli yerleşmeler ile kırsal nitelikli yerleşmelerin sosyo-ekonomik
yapıları ve nüfus değişim eğilimleri farklı olması nedeniyle kentsel ve kırsal yerleşmelerin
nüfus tahminleri ayrı ayrı yapılmıştır.
Diyarbakır kentinin bölge planlarında, kent planlarında yada altyapı projelerinde
kullanmak üzere farklı kurumlarca yapılan nüfus projeksiyonları ve gerçekleşme durumu
aşağıda verilmektedir.
Nazım İmar Planlarının Nüfus Tahminleri
1983 yılı planlama çalışmalarında Diyarbakır Planlama Bürosu’nca (Şehir Plancısı
Zühtü Can tarafından ) yapılan nüfus projeksiyonlarında kentin 2003 yılı hedef nüfusu
750.000 kişi olarak belirlenmiş ve 1984 yılı planına bu nüfus yansıtılmıştır. Öngörülen
planlama alanı, Sur, Yenişehir, Bağlar ve Kayapınar’ı kapsamaktadır. Bu sınırlar içindeki
2000 yılı nüfusu 614.133, 2005 yılı nüfusu ise 737.091 kişidir. Gerçekleşen nüfus hedef
nüfusun altında kalmıştır.
Diyarbakır Planlama Bürosu’nca 1991 yılında Nazım Plan Revizyonu için yapılan ve
2010 yılını hedefleyen nüfus tahmini 1.000.000 kişidir. Nüfus projeksiyonu ara değerlerine
göre, 2000 yılı nüfusu 620.000, 2005 yılı nüfusu 790.000 kişidir. Gerçekleşen nüfus tahmin
edilen nüfusun altındadır.
Çevre Düzeni Planının Nüfus Tahmini
GAP Bölge Kalkınma İdaresi tarafından yaptırılarak 1992 yılında onaylanan 1/25.000
ölçekli çevre düzeni planında hedef yılı 2005, hedef nüfus 1.040.000 kişi olarak alınmıştır.
Çevre düzeni planı yürürlükteki 1991 Nazım İmar planı esas alınarak düzenlenmiş, organize
sanayi bölgeleri ve iş yerleri dışında, ilave 40.000 nüfus için yerleşme alanı ayrılmıştır.
Diyarbakır Altyapı Projesi Nüfus Tahmini
192
Diyarbakır Kanalizasyon Projesi Program Uygulaması Müşavirlik Hizmetleri
kapsamında 2002 yılında yapılan Kanalizasyon ve Yağmursuyu Master Planı’nın nüfus
hedefleri, Suriçi, Bağlar, Yenişehir ve Kayapınar yerleşmelerini kapsayacak biçimde ele
alınmıştır. Projede esas alınan nüfus tahmini, tablo m.21’deverilmiştir
Tablo m.21. Diyarbakır Kanalizasyon ve Yağmursuyu Master Planına Göre Tahmini Nüfus Artışları:
Yıl
2000
2005
2010
2015
2020
2025
Kent Nüfusu
673.920
859.377
1.096.739
1.274.460
1.475.426
1.629.426
Yıllık Artış(%)
5,0
5,0
3,0
3,0
2,0
(Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) kurulduktan sonra 2007 yılından itibaren yıllık
nüfus açıklanmaktadır. Dolayısıyla daha önce yapılan nüfus projeksiyonları geçerliliğini
yitirmektedir.)
Altyapıya esas projeksiyonda gerçekleşen 2000 yılı nüfusu, tahmin edilen nüfusun 60.000
kişi altında, 2005 yılı nüfusu ise 120.000 kişi altında gerçekleşmiştir.
GAP Master Planı;
Başbakanlık GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı’nca 2002 yılında yapılan,
Güneydoğu Anadolu Bölge Kalkınma Planı’nda, Diyarbakır il nüfusunun yıllık , %2.69 artış
hızı ile, 2010 yılında 1.789.300 kişiye ulaşacağı ve bölge nüfusuna oranının sabit kalacağı
tahmin edilmiştir. Diyarbakır’ın da yer aldığı bölgenin orta kesiminde, 2000 yılında, %60 olan
kentsel nüfus oranının 2010 yılında %66’ya yükseleceği ve bu alt bölgedeki kentlerde
2.062.000 nüfusun yaşayacağı öngörülmüştür. Diyarbakır ili için, kentsel nüfus oranın
%60’tan %65’e yükseleceği ve 2010 yılı ilde kentsel nüfusun 1.163.000 kişi olacağı tahmin
edilmiştir. Bölge planında Diyarbakır kenti için ayrı bir nüfus hedefi verilmemiştir.
Diyarbakır kentinin 1960–2005 döneminde ait nüfus verilerine göre yıllık nüfus artış
hızları tablo m.22’de verilmiştir
Tablo m.22. Diyarbakır İlinin Yıllık Nüfus Artış Hızları
Kentsel Bölge
Yıllar
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
Ortalama
Nüfus
81.320
104.329
151.942
172.648
240.329
313.036
392.214
503.602
629.444
758.986
Kırsal Bölge
Nüfus Artış
Hızı (r)
Nüfus
19.070
22.768
25.443
30.150
33.233
41.365
68.268
43.051
55.816
71.785
0.05109
0.07809
0.02588
0.06839
0.05428
0.04613
0.05127
0.04562
0.04116
0.05132
193
Nüfus Artış
Hızı (r)
0.03608
0.02247
0.03453
0.01966
0.04775
0.10539
0.08809
0.05091
0.05733
0.05136
Diyarbakır
Büyükşehir
Toplam
Nüfus
100.390
127.097
177.385
202.798
273.562
354.401
460.482
546.653
685.260
830.771
Diyarbakır Büyükşehir nüfus projeksiyonu Belediye sınırları içinde bulunan kentsel
bölge, kırsal bölge ayrımına göre ve ayrıca toplam nüfusa göre yapılmıştır. Nüfus
projeksiyonunda 1960–2000 yılları arasında yapılan nüfus sayımlarının artış eğilimleri esas
alınmıştır. Yöntem olarak, kentsel, kırsal ve toplam alanları için doğrusal, logaritmik,
polinom, üs ve üssel olmak üzere 5 ayrı yönteme bazında açıklayıcılık oranlarına (r2) göre
değerlendirme yapılmıştır. Projeksiyon hedef yılı 2025’tir. Buna göre her 5 yıllık dönem bir
aralık olarak kabul edilerek 2000 yılından 2025 yılına her yöntem için projekte edilerek 2025
yılı nüfusları tahmin edilmiştir. Bu bağlamda kentsel ve kırsal bölgeler için yukarıda sözü
edilen 5 yönteme göre açıklayıcılık oranları (r2) değerleri tablo m.23’deki gibidir.
Tablo m.23. İlimizin Nüfus Projeksiyonu
KENTSEL BÖLGE
KIRSAL BÖLGE
DİYARBAKIR BÜYÜKŞEHİR TOPLAM
Doğrusal
0,9406
0,7362
0,9491
Logaritmik Polinom
0,9981
0,7445
0,6588
0,7371
0,9981
0,7579
Üs
0,9246
0,8155
0,9225
Üstel
0,9963
0,8505
0,9964
Geçmiş nüfus artış eğilimleri esas alındığında, kentsel bölge ve Büyükşehir toplam
nüfusunun artış eğilimi polinom eğrisine uymaktadır. Kırsal bölgenin nüfus artışı üssel
yönteme yakın olmakla birlikte, son yıllarda nüfus artışında görülen sapmalar nedeniyle hiçbir
yöntem yeterli açıklayıcılık düzeyinde değildir. Büyükşehir toplamı için polinom ve üssel
yöntemleri uygun projeksiyon yöntemleri olarak çıkmaktadır.
Kentsel Bölge Nüfus Tahmini
Doğrusal, logaritmik, polinom, üs ve üssel yöntemlere göre Kentsel Bölgenin 19602000 yılları arasındaki nüfus eğilimi projekte edildiğinde her yöntem için gerçekleşen
değerler tabloda verilmiştir. Buna göre Kentsel Bölgenin 2025 yılındaki nüfusu, doğrusal
yönteme göre 890.000, logaritmik yönteme göre 570.000, polinom yönteme göre 1.430.000,
üs yöntemine göre 740.000 ve üstel yönteme göre ise 2.360.000 çıkmıştır.
Tablo m.24.Kentsel Bölge Nüfus Tahmini
Kentsel Bölge
Doğrusal
890.000
141
% artış
Logaritmik
570.000
90
2025
Polinom
1.430.000
227
Üs
740.000
117
1.600.000
1.400.000
1.200.000
1.000.000
KEN TSEL BÖ LG E (2)
800.000
Poly. (KEN TSEL BÖ LG E (2))
600.000
R 2 = 0,9981
400.000
2000
1990
*1995
1985
1980
1975
1970
1965
0
1960
200.000
194
Üssel
2.360.000
375
Kırsal Bölge Nüfus Tahmini
Doğrusal, logaritmik, polinom, üs ve üstel yöntemlere göre Kırsal Bölgenin 1960-2000 yılları
arasındaki nüfus eğilimi projekte edildiğinde her yöntem için gerçekleşen değerler tabloda
verilmiştir. Buna göre Kırsal Bölgenin 2025 yılındaki nüfusu doğrusal yönteme göre 84.000,
logaritmik yönteme göre 60.000, polinom yönteme göre 78.000, üs yöntemine göre 66.000 ve
üstel yönteme göre ise 125.000 çıkmıştır.
Tablo m.25. Kırsal Bölge Nüfus Tahmini
Kırsal Bölge
Doğrusal
84.000
150
% artış
Logaritmik
60.000
107
2025
Polinom
78.000
139
Üs
66.000
118
Üssel
125.000
223
2.500.000
140.000
120.000
2.000.000
KENTSEL BÖLGE (2)
100.000
Expon. (KENTSEL BÖLGE
(2)) BÖLGE (3)
KIRSAL
1.500.000
80.000
Expon. (KIRSAL BÖLGE (3))
60.000
1.000.000
2
R = 20,9963
R = 0,8505
40.000
2000
2000
*1995
*1995
1990
1990
1985
1985
1980
1980
1975
1975
1970
1970
1965
1960
1960
0 0
1965
500.000
20.000
Büyükşehir Belediyesi (Kentsel ve Kırsal Bölge Toplamı) Nüfus Tahmini
Diyarbakır Büyükşehir Belediyesinin, doğrusal, logaritmik, polinom, üs ve üstel
yöntemlere göre 1960–2000 yılları arasındaki nüfus eğilimi projekte edildiğinde her yöntem
için gerçekleşen değerler tabloda verilmiştir. Buna göre Büyükşehir Belediyesinin 2025
yılındaki nüfusu, doğrusal yönteme göre 970.000, logaritmik yönteme göre 630.000, polinom
yönteme göre 1.510.000, üs yöntemine göre 800.000 ve üstel yönteme göre ise 2.390.000
çıkmıştır.
Tablo m.26. Kentsel ve Kırsal Bölge Toplamı Nüfus Tahmini
Diyarbakır
Büyükşehir
Toplam
% artış
Doğrusal
970.000
142
Logaritmik
630.000
92
2025
Polinom
1.510.000
220
195
Üs
800.000
117
Üssel
2.390.000
349
3.000.000
2.500.000
2.000.000
DİYARBAKIR BÜYÜKŞEHİR
TOPLAM
1.500.000
Expon. (DİYARBAKIR
BÜYÜKŞEHİR TOPLAM)
1.000.000
R2 = 0,9964
2000
1990
*1995
1985
1980
1975
1970
1965
0
1960
500.000
Tablo m.27.İlk kademe Belediyeleri’nin Nüfus Projeksiyonları (Sonuç Tablosu)
Doğrusal Logaritmik
DİYARBAKIR (1)
0,9645
0,7858
BAĞIVAR (B)
0,8441
0,6135
ÇARIKLI (B)
0,8657
0,6193
KAYAPINAR (B)
0,4801
0,2817
KENTSEL BÖLGE (2)
0,9406
0,7445
KIRSAL BÖLGE (3)
0,7362
0,6588
DİYARBAKIR BÜYÜKŞEHİR TOPLAM 0,9491
0,7579
Polinom
0,9976
0,9832
0,9926
0,8253
0,9981
0,7371
0,9981
Üs
0,9372
0,8936
0,7255
0,6428
0,9246
0,8155
0,9225
Üssel
0,9918
0,9949
0,9185
0,8621
0,9963
0,8505
0,9964
1.600.000
1.400.000
1.200.000
1.000.000
DİYARBAKIR BÜYÜKŞEHİR
TOPLAM
800.000
Polinom (DİYARBAKIR
BÜYÜKŞEHİR TOPLAM)
600.000
R2 = 0,9981
400.000
200.000
DİYARBAKIR (1)
BAĞIVAR (B)
ÇARIKLI (B)
KAYAPINAR (B)
KENTSEL BÖLGE (2)
KIRSAL BÖLGE (3)
2000
*1995
1 990
1985
1980
1975
197 0
1965
1960
0
Doğrusal Logaritmik
570.000 450.000
10.700
7.900
3.400
2.500
40.000
25.000
620.000 490.000
63.000
54.000
196
2005
Polinom
660.000
15.000
4.700
79.000
760.000
62.000
Üs
Üssel
500.000 770.000
8.700
16.800
2.500
5.200
13.000 45.000
540.000 850.000
56.000 71.000
DİYARBAKIR BÜYÜKŞEHİR TOPLAM 690.000
540.000
820.000 590.000 910.000
2025
Doğrusal Logaritmik Polinom
DİYARBAKIR (1)
810.000 520.000 1.170.000
BAĞIVAR (B)
15.900
9.300
33.400
ÇARIKLI (B)
5.000
2.900
10.200
KAYAPINAR (B)
62.000
31.000
220.000
KENTSEL BÖLGE (2)
890.000 570.000 1.430.000
KIRSAL BÖLGE (3)
84.000
60.000
78.000
DİYARBAKIR BÜYÜKŞEHİR TOPLAM 970.000 630.000 1.510.000
Üs
680.000
13.400
3.800
68.000
740.000
66.000
800.000
Üssel
2.040.000
72.000
22.000
485.000
2.360.000
125.000
2.390.000
M.6.4. Yer Değiştirme Olayları :
İl genelinde yer değiştirmeye yönelik olaylar içerisinde, sosyo-ekonomik nedenler
kapsamında çevre iller ve kırsal kesimden gelen göçler, konunun temel yapısını
oluşturmaktadır. İl içerisinden dışa yönelik yer değiştirme olayları da önemsenecek boyutta
olmakla birlikte ilimizde göç konusunda yapılmış resmi bir çalışma bulunmamaktadır.
M.6.5.Turizm ve Seyahat :
Bu konu “ Turizm” başlığında işlenmiştir.
M.6.6
. İşsizlik:
1996 yılı itibarıyla İş ve İşçi bulma kurumuna yapılan başvurular ve işe yerleştirilenler
tablo m.8.’de verilmiştir.
Tablo m.28. İş ve İşçi Kurumuna Yapılan Başvurular ve İstihdam :
Yıl içinde yapılan başvuru
Normal
: 2.740
Özürlü
: 152
Eski Hükümlü
: 46
Toplam
: 2.938
Yıl içinde işe yerleştirme
Normal
: 36
Özürlü
: 12
Eski Hükümlü
:3
Toplam
: 51
Mevcut Kayıtlar:
Normal
: 11.580
Özürlü
: 1.650
Eski Hükümlü
: 602
Toplam
: 13.852
2004 YILI VERİLERİ
Toplam Başvuru
Toplam İşe Yerleşen
Toplam Kayıtlar
İşsizlik Oranı (12 ve daha üst yaştaki nüfus-2004) (%):
Türkiye
: 10.3
Diyarbakır
: 10.8
İşgücüne Katılım (12 ve daha üst yaştaki nüfus-2004) (%):
Türkiye
: 48.7
Diyarbakır
: 39.2
Sanayide İstihdam Edilen Nüfusun Toplam
Nüfus İçindeki Oranı (2000 Yılı) (%):
Türkiye
: 13.3
Diyarbakır
: 3.8
İmalat Sanayinde Çalışanların Yıllık Ortalamasının
Türkiye İçindeki Payı (2002) (%) :
Diyarbakır
: 0.15
: 8.092
: 220
: 12.978
İşyeri ve Ortalama Çalışan Sayısı (2002)
Türkiye
: 1.881.433
Diyarbakır
:
17.342
Kaynak : Diyarbakır İş ve İşçi Bulma Kurumu İl Müdürlüğü
197
6.484.168
42.194
İşsizlik oranı (15 ve daha üst yaştaki nüfus – 2010) (%):
Türkiye
: 11,9
Diyarbakır, Şanlıurfa : 13,1
İşgücüne katılım (15 ve daha üst yaştaki nüfus – 2010) (%):
Türkiye
: 48,8
Diyarbakır, Şanlıurfa : 33,5
Faaliyet kollarına göre istihdam (Bin kişi, 15 + yaş – 2010):
Toplam
Tarım - (%)
Sanayi - (%)
Türkiye
: 22594
5683 - 25,2
5927 - 26,2
Diyarbakır, Şanlıurfa : 563
57 - 28,0
97
- 17,2
Hizmetler - (%)
10.985 - 48,6
308
- 54,7
Not: verilerimiz il bazında yayınlanmadığı için bilgiler NUTS 2 düzeyinde Diyarbakır
ve Şanlıurfa’ya ilişkindir.
Kaynak: TÜİK
KAYNAKLAR
1- Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanlığı
2- TÜİK Bölge Müdürlüğü
Ekonomik ve Sosyal Göstergeler; Diyarbakır Ağustos 1998
3- TÜİK 2000 Genel Nüfus Sayımı
4- Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü
5- İl Kültürve Turizm Müdürlüğü
6- Diyarbakır İli Gelişme Planı 2. Ön Raporu;
Dicle Üniversitesi Rektörlüğü
7- İş ve İşçi Bulma Kurumu İl Müdürlüğü
8- TÜİK ADNKS 2009 Sonuçları
198
N. ATIKLAR
N.1. Evsel Katı Atıklar:
Büyük yerleşim birimlerinin bugün karşılaştıkları en önemli sorunlardan biri de evsel
atıklardır. Evsel Atıklar kısaca evlerden atılan tehlikeli ve zararlı katı atık sınıfına girmeyen,
mutfak, bahçe gibi yerlerden gelen katı atıklar olarak tanımlanabilir.
İlimiz, hızla artan nüfusun yanında tüketim toplumu zihniyetinin yaygınlaşmasıyla
hızla artan katı atıkların bertaraf edilmesi büyük bir sorun teşkil etmektedir. Hali hazırda
kullanılan atık depolama sahası, düzensiz depolama yüzünden ömrünü doldurmak üzeredir.
Bunun neticesinde yeni bir atık sahasını zorunlu hale getirmiş olup Büyükşehir Belediye
Başkanlığı tarafından planlanan Düzenli Depolama ve Kompost Tesisi proje aşamasındadır.
İlimizde toplanan katı atıkların özellikleri ve bileşenleri, atıkların analiz sonuçları ve
atık boşaltım yerinde yapılan analiz sonuçları tablo n.1’de verilmiştir.
Tablo :n.1. Diyarbakır’da Üretilen Çöpün Özellikleri ve Bileşenleri
ORGANİK MADDE
%60.51
KAĞIT
%5,01
METAL
%0,58
CAM
%0,96
KÜL
%7
PLASTİK
%7,21
DİĞER
%25,74
KIŞIN ISLAKLIK ORANI
%40
YAZIN ISLAKLIK ORANI
%20
Kaynak: Büyükşehir Belediye Başkanlığı,2009
İlimiz ilçelerinde oluşan atıkların, mevsimlere göre değişimi, kişi başına düşen atık
miktarı ve atık yönetim biçimlerini gösterir tablolar aşağıda verilmiştir.
Tablo n.2. Katı atık miktar ve yönetimi (Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi)
Nüfus
834 854
Kişi Başına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün)
Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün ; Ton/Yıl)
Atık Kompozisyonu(%)
(Organik, Kağıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.)
0,78
651 ton/gün 237 615 ton7yıl
Organik :% 53,57
Kağıt : % 3,26
Cam : % 0,96
Metal : % 0,7
Plastik: % 7,34
Diğer: %27, 8
Kül : %7
Mevcut Bertaraf Yöntemi
Düzensiz Depolama (* )
Düzenli Depolama ( )
Kompost
( )
199
Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor
(Toplama, Taşıma, Bertaraf)
Hangi Atıklar Toplanıyor
Ambalaj Atıkları İçin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor mu?
Yakma
Diğer
Belediye
Özel
Evsel
Endüstriyel
Tıbbi
Diğer
Hayır
( )
( )
(*)
(*)
(*)
( )
(* )
( )
Yapılıyorsa Hangi Atık Türleri İçin Yapılıyor
Atık Hizmetleri İçin Araç ve Ekipman Durumu
(Adet, Cins, Kapasite vs.)
Atık Hizmetleri İçin Eleman Durumu
(Sayı ve Görev)
3 adet semitreyler, 8 adet uzun saşe
kmyon, 8 adet yol süpürme aracı
306 personel
3 idari personel
Tablo n.3. Katı atık miktar ve yönetimi (Ergani İlçe Belediyesi)
Nüfus
62 000
0,80 kg/gün
50 Ton/Gün 18250 ton/yıl
Kompost
( )
Yakma
( )
Diğer
( )
Belediye
(* )
Özel
( )
Evsel
(*)
Endüstriyel
( )
Tıbbi
(* )
Diğer
(* )
Hayır
(Sayı ve Görev)
Kaynak: Ergani Belediye Başkanlığı
8 konteyner
75 personel
Tablo n.4. Katı atık miktar ve yönetimi (Çüngüş İlçe Belediyesi)
Nüfus
2544
1 kg/gün
0,928 ton/gün
Düzensiz Depolama
Düzenli Depolama
Kompost
Yakma
200
(* )
( )
( )
(* )
Diğer
Belediye
Özel
Evsel
Endüstriyel
Tıbbi
Diğer
Hayır
( )
(* )
( )
(*)
( )
(* )
(* )
(Sayı ve Görev)
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü
1 konteyner
2 traktör
6 kişi
Tablo n.5. Katı atık miktar ve yönetimi (Eğil İlçe Belediyesi)
Nüfus
6120
7,69 kg/gün
1.9 ton/gün
520 ton/yıl
Kompost
( )
Yakma
( )
Diğer
( )
Belediye
(* )
Özel
( )
Evsel
(*)
Endüstriyel
( )
Tıbbi
( )
Diğer
( )
Hayır
(Sayı ve Görev)
Kaynak:Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü
1 traktör
10 personel
Tablo n.6. Katı atık miktar ve yönetimi (Lice İlçe Belediyesi)
Nüfus
9717
1,02 kg/gün
10 ton/gün
3650 ton/yıl
Düzensiz Depolama
Düzenli Depolama
Kompost
Yakma
Diğer
201
(* )
( )
( )
( )
( )
Belediye
Özel
Evsel
Endüstriyel
Tıbbi
Diğer
Hayır
1 kamyon
2 konteyner
(Sayı ve Görev)
(* )
( )
(*)
( )
(*)
(*)
10 personel
Kaynak: Lice Belediye Başkanlığı
Tablo n.7. Katı atık miktar ve yönetimi (Çınar İlçe Belediyesi)
Nüfus
11 936
0.65 kg/gün
8 ton/gün
2920 ton/yıl
(Sayı ve Görev)
Kaynak: Çınar Belediye Başkanlığı
Kompost
( )
Yakma
( )
Diğer
( )
Belediye
(* )
Özel
( )
Evsel
(*)
Endüstriyel
( )
Tıbbi
(*)
Diğer
( )
Hayır
1 kamyonet
1 traktör
2 şoför
5 işçi
Tablo n.8. Katı atık miktar ve yönetimi (Dicle İlçe Belediyesi)
Nüfus
8600
3 kg/gün
25,8 ton/gün 9417 ton/yıl
Kompost
( )
Yakma
( )
Diğer
( )
Belediye
(* )
Özel
( )
Evsel
(*)
Endüstriyel
( )
202
Tıbbi
Diğer
Hayır
(Sayı ve Görev)
1 kamyon
3 traktör
4 şoför
8 işçi
(*)
( )
Kaynak: Dicle Belediye Başkanlığı
Tablo n.9. Katı atık miktar ve yönetimi (Kulp İlçe Belediyesi)
Nüfus
9852
1,31 kg/gün
6 ton/gün
2190 ton/yıl
(Sayı ve Görev)
Kaynak: Kulp Belediye Başkanlığı
Kompost
( )
Yakma
( )
Diğer
( )
Belediye
(* )
Özel
( )
Evsel
(*)
Endüstriyel
( )
Tıbbi
(*)
Diğer
(*)
Evet
2 adet çöp toplama kamyonu
21 personel
Tablo n.10. Katı atık miktar ve yönetimi (Silvan İlçe Belediyesi)
Nüfus
41484
0.87 kg/gün
36 ton/gün
Kompost
( )
Yakma
( )
Diğer
( )
Belediye
(* )
Özel
( )
Evsel
(*)
Endüstriyel
( )
Tıbbi
(*)
Diğer
( )
203
Hayır
3 konteyner
1 uzun kamyon
3 traktör
38 personel
(Sayı ve Görev)
Kaynak: Silvan Belediye Başkanlığı
Tablo n.11. Katı atık miktar ve yönetimi (Bismil İlçe Belediyesi)
Nüfus
56333
1,33 kg/gün
40 ton/gün
Kompost
( )
Yakma
( )
Diğer
( )
Belediye
(* )
Özel
( )
Evsel
(*)
Endüstriyel
( )
Tıbbi
(*)
Diğer
(* )
Hayır
3 kamyon
4 traktör
(Sayı ve Görev)
Kaynak: Bismil Belediye Başkanlığı
Tablo n.12. Katı atık miktar ve yönetimi (Kocaköy İlçe Belediyesi)
Nüfus
5644
1,063 kg/gün
6 ton/gün 2190 ton/yıl
204
Kompost
( )
Yakma
( )
Diğer
( )
Belediye
(* )
Özel
( )
Evsel
(*)
Endüstriyel
( )
Tıbbi
( )
Diğer
( )
Hayır
(Sayı ve Görev)
Kaynak: Kocaköy Belediye Başkanlığı
1 traktör
3 personel
Tablo n.13. Katı atık miktar ve yönetimi (Hani İlçe Belediyesi)
Nüfus
8 277
0,66 kg/gün
5 462 ton/yıl
% 60 org, %8 kağıt, %2 metal, %5
plastik, %3 kül, %20 diğer
Kompost
( )
Yakma
( )
Diğer
( )
Belediye
(* )
Özel
( )
Evsel
(*)
Endüstriyel
( )
Tıbbi
(*)
Diğer
(*)
Hayır
(Sayı ve Görev)
Kaynak: Hani Belediye Başkanlığı
2 traktör
1 kamyon
4 şoför
10 toplama
Tablo n.14. Katı atık miktar ve yönetimi (Çermik İlçe Belediyesi)
Nüfus
17 825
1,12 kg/gün
20 ton/gün
7 300 ton/yıl
(Sayı ve Görev)
Kompost
( )
Yakma
( )
Diğer
( )
Belediye
(* )
Özel
( )
Evsel
(*)
Endüstriyel
( )
Tıbbi
( )
Diğer
( )
Hayır
5 traktör
15 süpürme 1 idareci
Kaynak: Çermik Belediye Başkanlığı
205
Tablo n.15. Diyarbakır Kent Merkezi Katı Atık Analiz Sonuçları
YERLEŞİM YERİ
OFİS-1
OFİS-2
BAĞLAR
POSTANE ARK.
ÇÖP YOĞUNLUĞU (Kg/m3)
0,373
0,372
0,422
0,422
ORGANİK
MADDE
50 mm elek üstü
13.60
---
---
37.52
10 mm elek üstü
29.74
---
---
27.24
10 mm ELEK ALTI (%)
21.51
12.04
TOPLAM (%)
64.85
69.44
74.79
76.80
7,19
16,49
5,76
2,87
METALLER (%)
0,43
0,65
0,72
0,48
CAM (%)
1,09
1,37
1,12
0,74
7,63
9,35
7,57
6,83
KAĞIT – KARTON (%)
TEKSTİL (%)
PLASTİK (%)
10 mm ELEK ALTI
NEM ORANI (%)
Tablo n.16. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Katı Atık Boşaltım Yerinde Yapılan Katı Atık Analiz Sonuçları, %
Değerleri ve Toplam Katı Atık İçindeki Varsayımsal Miktarı (ton/Gün)
Toplam Katı Atık (280 ton/Gün)
İçinde Varsayımsal Miktarı
( ton/Gün )
%
Organik Madde Miktarı
50 mm elek üstü
10 mm elek üstü
TOPLAM
10 mm elek ( inert madde )
Kağıt, karton
Metaller
Cam
Tekstil
Plastik Maddeler
10 mm elek altı nem oranı
Ortalama Katı Atık Yoğunluğu : 303 kg/m3
25.66
28.69
54.35
20.44
8.16
6.87
3.51
1.65
8.37
20.65
152.2
57.2
22.8
19.2
9.8
4.6
23.4
Katı atık analizlerine bakıldığında Diyarbakır Kent merkezinden kaynaklanan çöpün
içinde organik maddenin en yüksek miktarda olduğu gözlenir. Cam, tekstil, metal ve plastik
maddeler ise düşük yoğunlukta bulunmaktadır.
206
N.2. Tehlikeli ve Zararlı Atıklar:
İlimiz sınırları dahilinde tehlikeli ve zararlı atık açığa çıkaran sanayi tesisi olarak, N.V.
Turkse Perenco sayılabilir. Şirket; petrol üretimi yapmakta, temel olarak petrol ve su karışımı
yeraltından 2000–3000 m. civarında değişen formasyonlardan ESP(dalgıç pompalar) ile
yeryüzüne çıkarılmakta ve boru hatları yardımıyla separatörlerden geçirilerek, petrolü
alınarak ortaya çıkan drenaj suyu da önceden izinleri alınmış olan atıksu enjekte kuyuları
yardımıyla petrolün alındığı formasyona tekrar enjekte edilmektedir. Ancak kimi zaman boru
hatlarında meydana gelen hasarlardan kaynaklı sızıntılar bulunduğu ortamı kirletmektedir.
Böyle durumlarda Müdürlüğümüzce gerekli yasal işlemler yapılmaktadır. Petrolle kirlenen
topraklar, N.V.Turkse Perenco tarafından biyortemidasyon yöntemi ile temizlenmektedir.
İşletme aşamasında oluşan atıkları ise, Bakanlığımızdan onaylı taşıyıcı ve uzaklaştırıcı
firmalarca geri kazanılmaktadır. N.V. Tuırkse Perenco şirketi üretim süresince oluşan tehlikeli
atıklar ve uzaklaştırma metotları tablo n.17.’de verilmiştir.
Tablo n.17. N.V. Turkse Perenco Atık Envanteri
Atığın Türü
Miktarı
Pil, akü veya bataryalar
2170 kg/yıl
İstasyonların Çamur Çukurlarında
biriktirilen petrol tortusu
15 m3/yıl
Üretimde kullanılan kimyasal
malzemeler
Tank dibinde biriken çamurlar
117 m3/yıl
Atık motor/makine yağları
12300 litre/yıl
Atığı uzaklaştırma /bertaraf yöntemi
Şirkertin blok-istasyonları, sosyal tesis
ve ofislerine kilitli ve ahşaptan imal
edilmiş özel atık pil kumbaraları
yerleştirilerek toplanan atık piller geri
dönüşümlerinin sağlanması için
Kayseride bulunan Aspilsan Askeri Pil
fabrikasına iletilmektedir.
Çevre ve Orman Bakanlığından
yeterlilik belgesi almış müteahhitlere
verilerek, uzaklaştırılması
sağlanmaktadır.
Atık oluşmamaktadır, hepsi
kullanılmaktadır.
Çevre ve Orman Bakanlığından
yeterlilik belgesi almış müteahhitlere
verilerek, uzaklaştırılması
sağlanmaktadır.
İstasyonların çamur çukuru oolarak
adlandırılan bölümlerindeki petrol
tortuları üzerine dökülerek bunlarla
birlikte uzaklaştırılması sağlanmaktadır.
Kaynak: Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Envanter Çalışmaları
N.3. Özel Atıklar
N.3.1. Tıbbi Atıklar:
Sağlık kuruluşlarından kaynaklan tıbbi atıkların toplanması, geçici depolanması,
taşınması ve nihai bertarafının sağlanması konuları Çevre Mevzuatıyla özel bir programa
bağlanmış bulunmaktadır. Sağlık kuruluşlarından kaynaklanan patolojik ve patolojik
olmayan, enfekte, kimyasal, ve farmosotik atıklar ile kesici-delici malzemeler ve sıkıştırılmış
kaplar tıbbi atıklar kapsamında değerlendirilir.
Tablo n.18 Tıbbi Atık Üreten Kurum ve Kuruluşlara Ait Atık Miktarları
207
Yatak
Tıbbi
Başına
Atıklar,
Üretilen
Adresi,
Üretilen
Evsel
Tıbbi Atık Üreten
Toplam
Varsa
Yatak Günlük
Nitelikli
Kurum/
Tıbbi Atık
Koordinatları Sayısı Tıbbi
Atıklardan
Kuruluşların Adı
Miktarı
Atık
Ayrı
(ton/yıl)
Miktarı
Toplanıyor
(kg/gün)
mu?
Tıbbi Atık Yönetmeliğine Tabii Olan
İşyerlerinde
Kesici ve Delici
Tıbbi Atıklar,
Serum ve İlaç
Özelliği Olan
Evsel Nitelikli
Yönetmelikte
Şişeleri Gibi
Atıklar Tekrar
Atıklar Mavi
Verilen
Cam
KullanılmamaPlastik
Standartlara
Malzemeler
ları için Ayrı
Torbalarda
Uygun Kırmızı
Siyah Plastik
Toplanıyor mu?
Toplanıyor
Plastik
Torbalarda
mu?,
Torbalarda
Toplanıyor mu?
Toplanıyor mu?
Sağlık
Toplanan
Kuruluşlarında Atıkların
Tıbbi Atıkların Düzenli
Tıbbi Atıklar
Atıkların
Düzenli
Olarak Kaynağından
Geçici Atık
Tıbbi Atıklar Düzenli Olarak
Olarak
Ayrı Toplanması,
Deposu veya Nasıl Bertaraf Toplanması ve Alınması için
Taşınması ve
Konteynerlerde
Ediliyor?
Taşınması ile Belediye ile
Depolanmasından
Toplanıyor mu?
Görevli
Bir Protokol
Kimler Sorumludur?
Elemanlar Var Yapılmış
mı?
mıdır?
Devlet Hastanesi Hast.Cad.
540
1,5kg/gün
9720ton/y
Evet
ıl
Hayır
( X) Evet
( ) Hayır
( X) Evet
( ) Hayır
( ) Evet
( x) Hayır
(X ) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Çocuk Hastanesi Hast.Cad.
450
0,6
kg/gün
97.2ton/yı
Evet
l
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
( X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Asker Hastanesi Hast.Cad
600
177
kg/gün
64.8ton/yı
Evet
l
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Doğum Hastanesi Hast.Cad.
137
2kg/gün
Evet
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Göğüs Hastanesi Hast.Cad.
141
10 kg/gün
Evet
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Dicle Üniversitesi Fakülte
1150
0,150
Evet
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Ağız Diş
Sağ.Hastanesi
Hast.Cad
50
0,48
Evet
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(x ) Evet
( ) Hayır
(x )
()
(x)
( )
Evet
Hayır
(x ) Evet
( ) Hayır
Özel Diyarbakır
Hastanesi
Ali Emiri
5.sk.no:18
20
29kg/gün
10.8ton/yı
Evet
l
Hayır
( X) Evet
( ) Hayır
( X) Evet
( ) Hayır
(X ) Evet
( ) Hayır
(X ) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Özel Sevgi
Hastanesi
İzzet Paşa cad. 16
23 kg/gün
8.64ton/yı
Evet
l
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
( X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Özel Veni Vidi
Hastanesi
A.Emiri 1.
sok.no:1
1,5
kg/gün
66791ton/
Evet
yıl
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
98ton/yıl
3600
ton/yıl
60ton/yıl
6,3
122
208
Evet
Hayır
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(X )
Belediye
( )
Diğer
( )
( x)
( )
()
(x)
( )
( )
( )
(X)
( )
( )
(X)
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Yakma ( )
( )
Evet
Belediye ( )
(X)
Hayır
Diğer
(X)
(X) Evet
( ) Hayır
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(x )
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
( )
(X)
( )
( )
( x)
( )
( )
( )
(X)
( )
( )
(X)
( )
( )
(X)
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(x ) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
( )
( )
(x)
()
(x)
( )
(X)
( )
( )
(X)
( )
( )
Kurumun Kendisi (X)
( )
Özel Sektör
( )
(X)
Belediye
( )
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
( x)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
( )
(X)
( )
(X)
( )
( )
(X)
( )
( )
(X)
( )
( )
( )
( )
(X)
Yatak
Tıbbi
Başına
Atıklar,
Üretilen
Adresi,
Üretilen
Evsel
Toplam
Varsa
Yatak Günlük
Nitelikli
Kurum/
Tıbbi Atık
Atıklardan
Kuruluşların Adı
Miktarı
Atık
Ayrı
(ton/yıl)
Miktarı
Toplanıyor
(kg/gün)
mu?
8.Ana jet
kom.Sağ.Amirliği
0,656
İşyerlerinde
Kesici ve Delici
Tıbbi Atıklar,
Serum ve İlaç
Özelliği Olan
Evsel Nitelikli
Yönetmelikte
Şişeleri Gibi
Atıklar Tekrar
Atıklar Mavi
Verilen
Cam
Standartlara
Malzemeler
ları için Ayrı
Torbalarda
Uygun Kırmızı
Siyah Plastik
Toplanıyor mu?
Toplanıyor
Plastik
Torbalarda
mu?,
Torbalarda
Toplanıyor mu?
Toplanıyor mu?
30
0,0599
Evet
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
()
(x)
Özel Diyarbakır A.Emiri 1.
38
Diyaliz Merkezi Yılmaz 13 apt
167
kg/gün
68.4ton/yı
Evet
l
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
Evet
Hayır
Sento
Özel Derman Tıp
Cad.S.Sitesino: 2
Merkezi
191
Evet
Hayır
()
(x)
Sağlık
Toplanan
Tıbbi Atıklar
Atıkların
Düzenli
Geçici Atık
Olarak
Ayrı Toplanması,
Taşınması ve
Konteynerlerde
Ediliyor?
Depolanmasından
Toplanıyor mu?
Görevli
Bir Protokol
Kimler Sorumludur?
mı?
mıdır?
Evet
Hayır
(x) Evet
( ) Hayır
(x) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
( X) Evet
( ) Hayır
( X) Evet
( ) Hayır
(X ) Evet
( ) Hayır
(X ) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(x) Evet
( ) Hayır
(x) Evet
( ) Hayır
(x) Evet
( ) Hayır
(x) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
()
Evet
( ) Hayır
()
Evet
( ) Hayır
()
Evet
( ) Hayır
()
Evet
( ) Hayır
Özel Güneydoğu Gazi cad.
Tıp Merkezi
no:27
15
0,6
Med-Art kadın
Sağlığı Doğum
Dal merk.
Lise
cad.Ortaklar
apt.no9/B
-
-
Özel Reel Tıp
Merkezi
Mimar Sinan
cad.no:1/A
5
7.3kg/gün
Evet
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Özel Akademi
KBB Dal
Merkezi
Mimar Sinan
cad.İnka4
3
apt.no:9
Huzurevleri
Mah. Urfa
26
Bulvarı No:18
Elazığ
cad.Gencan
6
Apt.no:13/A
-
Evet
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
()
Evet
( ) Hayır
()
Evet
( ) Hayır
()
Evet
( ) Hayır
() Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
1.296ton/
Evet
yıl
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
( ) Evet
()
Hayır
( ) Evet
()
Hayır
( ) Evet
()
Hayır
( ) Evet
()
Hayır
( ) Evet
( ) Hayır
( ) Evet
( ) Hayır
()
Evet
( ) Hayır
()
Evet
( ) Hayır
Özel Genesis
Hastanesi
Özel Diyarbakır
Çocuk Sağlığı
Dal Merkezi
Özel Dünya Tıp
Merkezi
3600
-
2.7ton/yıl
14235
1,5
3.5
kg/gün
-
-
-
Evet
Hayır
( X) Evet
( ) Hayır
209
Yakma
(x )
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(X )
Belediye
()
Diğer
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(x)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
()
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(X )
Belediye
( )
Diğer
Yakma
( )
Belediye
()
Diğer
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
( )
Belediye
()
Diğer
Yakma
()
Belediye
( )
Diğer
( )
( )
(x)
( )
( )
(X)
( )
( )
(X)
()
(x)
()
( )
( )
()
( )
( )
(X)
( )
( )
()
( )
(X )
()
( )
( )
()
( )
( )
()
Evet
Hayır
(x) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(x) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
()
Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
()
Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
( ) Evet
()
Hayır
Evet
Hayır
()
Evet
( ) Hayır
Kurumun Kendisi
()
Özel Sektör
(x)
Belediye
Kurumun Kendisi
(X )
Özel Sektör
()
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(x)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
()
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
( )
Özel Sektör
()
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
( )
Özel Sektör
()
Belediye
Kurumun Kendisi
()
Özel Sektör
( )
Belediye
(X)
( )
( )
(X)
( )
( )
(X)
( )
( )
( )
( )
(x )
()
( )
( )
(X)
( )
( )
(X)
( )
( )
()
( )
( )
()
( )
( )
()
( )
( )
Yatak
Tıbbi
Başına
Atıklar,
Üretilen
Adresi,
Üretilen
Evsel
Toplam
Varsa
Yatak Günlük
Nitelikli
Kurum/
Tıbbi Atık
Atıklardan
Kuruluşların Adı
Miktarı
Atık
Ayrı
(ton/yıl)
Miktarı
Toplanıyor
(kg/gün)
mu?
Özel Nisa kadın
Doğum dal
Merkezi
Özel Şirinler
Çocuk Dal
Merkezi
Özel batı Göz
Cerrahi Dal
Merkezi
Özel Jin-Fer
Kadın
Hastalıkları
Doğum Dal Merk
Özel Çamlıca
Kadın Hast.
Cer.Dal Merk
Sento
cad.Cihat 2
4
apt..
Azizoğlu sit.E
Blok Kantar Kavşağı
Lise
4.Sok.Güney
apt.no:1
8
0,5
kg/gün
Özel Dünya
Doğum Hast.
A.Emiri
1.sok.no:3
18
2,1
kg/gün
0,75kg/gü
n
1095ton/y
Evet
ıl
Hayır
İşyerlerinde
Kesici ve Delici
Tıbbi Atıklar,
Serum ve İlaç
Özelliği Olan
Evsel Nitelikli
Yönetmelikte
Şişeleri Gibi
Atıklar Tekrar
Atıklar Mavi
Verilen
Cam
Standartlara
Malzemeler
ları için Ayrı
Torbalarda
Uygun Kırmızı
Siyah Plastik
Toplanıyor mu?
Toplanıyor
Plastik
Torbalarda
mu?,
Torbalarda
Toplanıyor mu?
Toplanıyor mu?
Sağlık
Toplanan
Tıbbi Atıklar
Atıkların
Düzenli
Geçici Atık
Olarak
Ayrı Toplanması,
Taşınması ve
Konteynerlerde
Ediliyor?
Depolanmasından
Toplanıyor mu?
Görevli
Bir Protokol
Kimler Sorumludur?
mı?
mıdır?
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
( X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
10.08ton/
yıl
Evet
27 kg/gün
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
( X) Evet
( ) Hayır
( X) Evet
( ) Hayır
(X ) Evet
( ) Hayır
(X ) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X ) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
29,160
Evet
ton/yıl
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
21kg/gün
7.92ton/yı
Evet
l
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
( X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Özel Çamlıca
S.Y cad.Bineuş
11
Diyaliz Merkezi apt. no:1/1
21kg/gün
7.92ton/yı
Evet
l
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Özel Güneydoğu K.Pınar
Anadolu Diyaliz Mah.D.kent
Merkezi
bulvarı no:30
39kg/gün
14.4ton/yı
Evet
l
Hayır
(X)
( )
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
İzzet paşa
Cad.no:7
-
-
Mimar Sinan
Cad.İnka
14
4.apt.9/B no:1
A.Arslan
Bulvarı MTA 54
karşısı
Mimar Sinan
Özel Real Diyaliz
mah.Umut 2 11
Merkezi
koop B Blok
Özel Sultan
Hastanesi
20
-
1,5
kg/gün
5.76ton/yı
Evet
l
Hayır
13ton/yıl
210
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
( X)
Belediye
( )
Diğer
( )
(x)
( )
( )
( )
(X)
( )
( )
(X)
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Yakma ( )
(X )
Evet
Belediye ( )
()
Hayır
Diğer
(X)
(X) Evet
( ) Hayır
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
(X)
Belediye
( )
Diğer
Yakma
( X)
Belediye
( )
Diğer
( )
( )
(X)
()
(x)
( )
( )
(x )
( )
( )
( )
(X)
( )
( )
(X)
( )
( )
(X)
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Evet
Hayır
(X) Evet
( ) Hayır
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
( )
( )
(x)
(X)
( )
()
(X)
( )
( )
Kurumun Kendisi (X)
(X )
Özel Sektör
( )
()
Belediye
( )
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(x)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
Kurumun Kendisi
(X)
Özel Sektör
( )
Belediye
(X)
( )
( )
( )
( )
(x)
(X)
( )
( )
(X)
( )
( )
(X)
( )
()
(X)
( )
( )
Hastanelerde mevcut servislere bağlı olarak ortaya çıkan başlıca atıklar aşağıda
sıralanmıştır.
Ameliyathanelerden çıkan atıklar, doku ve organ parçalar vb.
Patojen kültür ve stokları
Enfeksiyonlu hastalardan gelen atıklar ile diyaliz donatımı ve benzeri
Kan ve irin bulaşmış pansuman malzemesi, gazlı bez, pamuk, sargı, yara bandı,
çamaşır vb.
5. Doğum servislerinden gelen organ atıkları
6. Kan ve serum setleri
7. Kullanıp atılan plastik enjektörler, ameliyat bıçakları vb.
8. Enfeksiyonlu veya patojen aşılanmış deney hayvanlarının atıkları ve kadavraları
9. Kullanım tarihi geçmiş ilaçlar ve zararlı grubuna giren kimyasal maddeler
10. Radyoaktif atıklardır.
1.
2.
3.
4.
Hastaneler arasında da söz konusu tıbbi atıkların miktarı farklılık göstermektedir.
Bu atıkların toplam tıbbi atıklar içindeki oranlarını belirleyici bir çalışmamız henüz
bulunmamakla birlikte İlimizde üretilen tıbbi atık miktarı toplam 1440 ton/yıl olup,
günlük ortalama 4000 kg. tekabül etmektedir.
Sağlık kuruluşlarından kaynaklanan tıbbi atıkların kaynağında yönetmeliğe uygun
toplanması yönünde çalışmalar sürdürülmekte, Büyükşehir Belediyesi tıbbi atık araçları
tarafından nihai depo alanına taşınmakta ve burada evsel atıklardan ayrı olarak işlem
görmektedir.
N.3.2. Atık Yağlar:
Sıvı yağlar otomotiv sektöründen, fabrikalardan ve iş makinalarında oluşmaktadır.
İlimizde atık madeni yağların geri kazanımı amacıyla bir tesis kurulmuş olup faaliyete
geçmiştir.
N.3.3. Pil ve Aküler:
İlimizde atık pil akü ve bataryaların geçici olarak depolanması amacı ile kurulu
tesisler bulunmakta olup maksimum 90 gün depolanan bu atıklar, lisanslı taşıyıcılarla
bertaraf edilmek üzere anlaşmalı tesislere taşınmaktadır.
N.3.4. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller:
İlimiz sınırları içinde bu tür atıklar oluşmamaktadır.
N.3.5. Tarama Çamurları:
İlimizde bu konuda yeterli araştırma bulunmamaktadır.
N.3.6. Elektrik ve Elektronik Atıklar:
İlimizde bu konuda araştırma yapılmamıştır.
211
N.3.7. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar:
İlimizde bu konuda araştırma yapılmamıştır.
N.4. Diğer Atıklar
N.4.1. Radyoaktif Atıklar:
Radyoaktif serpintilerin insan ve hayvan sağlığına ağır zararlar verebileceği kesin
olarak kanıtlanmıştır. Özellikle radyoaktif kaynakların yoğun bir şekilde kullanıldığı
endüstriyel faaliyetler ve hastanelerde gerekli güvenlik önlemlerini mutlak suretle alınması
gerekir. Bu iş yerlerinde çalışan işçilerin mümkün olduğu kadar radyoaktif kaynaklar ile
doğrudan temas halinde olmaması ve yaptığı işin çeşidine göre gerekli önlemleri alması
gerekmektedir.
İlimizde bu tür atıklar üreten sanayii tesisleri bulunmamakta, ancak kimi sağlık
kuruluşlarında radyoaktif atıklar söz konusudur. Konu üzerinde detaylı araştırma
yapılmamıştır.
N.4.2. Hayvan Kadavraları
İlimizde, hayvan kadavraları ve mezbaha atıkları için üç ayrı tesis mevcuttur.
Tesislerde üretilen atıklara yönelik geri kazanım yapılmamakta ve atıklar sahada
gömülerek ya da Büyükşehir Belediyesi atık sahasına götürülerek bertarafı sağlanmaktadır.
N.4.3. Mezbaha Atıkları
Yukarıda bu konudaki mevcut bilgi verilmiştir.
N.5. Atık Yönetimi
N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu
Tablo n1, n15 ve n16’da bu başlık açıklanmıştır.
N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transfer
İstasyonları:
Diyarbakır il merkezinde toplanan katı artıklar öncelikle merkez ilçe belediyeleri
tarafından Mardin yolu 5. km de bulunan aktarma istasyonuna taşınmaktadır. Buradan
Büyükşehir Belediyesi tarafından şehir merkezinden 37 km. uzakta bulunan nihai katı atık
depo alanına taşınmaktadır.
İl merkezinde bulunan sağlık kuruluşlarından kaynaklanan tıbbi atıklar ise
kaynağında ayrı toplanmakta, 20 yatak üzeri kapasiteli hastanelerde tıbbi atık depolarında
biriktirilmekte ve büyükşehir belediyesince yönetmeliğe uygun bir tıbbi atık taşıma
212
aracıyla Malatya’da
sağlanmaktadır.
bulunan
lisanslı
sterilizasyon
tesisine
taşınarak
bertarafı
İlçe belediyelerimizde, transfer istasyonuna gerek duyulmamakta ve atıklar
herhangi bir ayrıma gidilmeden toplanmaktadır.
N.8.Atıkların Bertaraf Yöntemleri:
N.8.1.Katı Atıkların Depolanması
İlimizde il merkezinden kaynaklanan katı atıkların nihai olarak depolandığı ve kent
merkezine 37 km. uzaklıktaki Merkez Şeytanderesi mevkiinde bulunan çöp depolama
alanının kapasitesinin düzensiz depolama nedeniyle biçilen ömründen daha önce dolması
nedeniyle sahanın ıslahına ve ömrünün uzatılmasına yönelik çalışmalar büyükşehir
belediyesince yürütülmektedir. Ayrıca düzenli depolama ve kompost tesisi projesinin yer
seçimi aşaması tamamlanmıştır.
İlçelerimizde, tablo n.2-15’ten de anlaşılabileceği gibi atıklar düzensiz olarak
depolanmaktadır. GAP Bölge Kalkınma İdaresinin projesini hazırladığı Bismil ve Silvan
İlçeleri düzenli katı atık depolama sahaları için yer seçimi yapılmış, ÇED süreci
tamamlanmış ancak maddi kaynak yetersizliğinden halen inşaatlara başlanamamıştır.
N.8.2. Atıkların Yakılması:
İlimizde atık yakma tesisi bulunmamaktadır.
N.8.3.Kompost:
İlimizde hali hazırda kompost tesisi bulunmamaktadır.
N.9.Atıkların Geri kazanılması ve Değerlendirilmesi:
İlimiz genelinde katı atıklardan kaynaklanan çevre sorunlarını en aza indirmek,
atıkları yeniden değerlendirerek doğal kaynakları korumak ve enerjiden tasarruf sağlamak
amacıyla geri kazanımı mümkün olan ve ülke ekonomisine büyük katkı sağlayacak
atıkların (plastik alüminyum alaşımlı kutular, camlar, kağıt atıklar v.b) değerlendirilmesi
ile ilgili olarak yeni uygulamaya başlanacak olan “geri kazanım projesi”; aynı zamanda
çevre sağlığı ve insan sağlığı açısından da büyük yararlar sağlayacaktır. İlimizde şimdiye
kadar bu tür atıklar belli bir sistemle düzenli olarak ayrıştırılmadığı için, bu işlem nihai
depo alanında çok sağlıksız koşullarda kısmen gerçekleştirilmeye çalışılmaktaydı.
İlimizde 1999 yılından beri, ilimizdeki kurum ve kuruluşlarda imha edilmesi
gereken evrak ve atık kâğıtların diğer atıklardan ayrı olarak toplanması sağlanmaktadır.
213
N.10. Atıkların Çevre Üzerine Etkisi:
Diyarbakır İl Merkezi ve ilçelerinde katı atıkların biriktirilmesi, toplanması ve
depolanması işlemleri sırasında çevre ve sağlık açısından problemler yaşanmaktadır.
Atıklar kaldırımlarda bekletilmekte, çeşitli nedenlerle etrafa saçılmaktadır. Geçici
depolama amaçlı konteynır kullanımı yoktur. Çöpler belirli saatlerde sokağa dökülüp,
buradan belediye çalışanları tarafından taşıma aracına yüklenip, transfer istasyonuna
götürülmektedir. Mevcut depo sahasında düzensiz depolama yapıldığı için zeminde sızan
kirli sular yeraltı sularını kirletmektedir.
Çöplerin tekniğine uygun bir şekilde uzaklaştırılmamaları halinde halk sağlığı ile
ilgili problemler ortaya çıkar. Katı atıklar yoluyla en az 20 tip hastalığın taşınıp bulaştığı
bilinmektedir. Ayrıca yerleşim alanlarında yığılan çöpler nedeniyle de kent merkezlerinde
ciddi sağlık tehditlerinin yanı sıra, görsel kirlilik yaşanmakta ve özellikle yaz aylarında
sıcak iklim koşullarının da desteklediği kötü kokuların varlığına neden olmaktadır.
KAYNAKLAR:
1. Mülga İl Çevre ve Orman Müd., İl Çevre Sorunları Öncelikleri Envanteri
2. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi ve ilçe Belediyeleri
3. İl Sağlık Müdürlüğü
214
O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM
O.1. Gürültü
Gürültü; müzikal değeri ve özelliği olmayan hoşa gitmeyen ve istenmeyen sesler
olarak tarif edilmektedir. İnsan ve çevresi üzerindeki etkileri giderek artan gürültü, hoşa
gitmeyen, rahatsız edici duygular uyandıran bir akustik olgu, beğenilmeyen, istenmeyen
sesler topluluğu olarak tanımlanmaktadır.
Daha geniş bir anlamda ifade edersek; İnsanların işitme sağlığını ve algılamasını
olumsuz yönde etkileyen, fizyolojik ve psikolojik dengelerini bozabilen, iş performansını
azaltan, çevrenin hoşluğunu ve sakinliğini yok ederek niteliğinin değiştiren önemli bir
Çevre Kirliği türüdür. Gelişmiş ülkelerde diğer kirlilik türlerine göre daha yaygın bir tür
olarak kişisel ve toplamsal yaşam kalitesinde genel bir düşüklüğün göstergesi
sayılmaktadır.
Denetimsiz şehirleşme ve hızlı sanayileşme yalnız suyu, havayı ve toprağı
kirletmekle, yeşil alanların kaybına yol açmakla kalmayıp, aynı zamanda insanın yaşam
çevresinin sessizliğini de bozmaktadır. Dolayısı ile gürültünün insan ve çevresi üzerindeki
etkileri, bunları denetim altına almayı amaçlayan bir kamu politikasının konusu olmaktadır.
Ses şiddetlerinin ölçüm birimi desibeldir. dB simgesi ile gösterilir. Desibel insan
kulağının en çok hassas olduğu orta ve yüksek frekanslar özellikle vurgulandığı bir ses
değerlendirmesi birimidir.
Normal solunum yani işitme eşiği sıfır (0) olarak kabul edilirse;
Normal solunum
: 0 Desibel (B)
İki kişinin konuşması : 60 Desibel (B)
Kalabalık trafik
: 70 Desibel (B)
Torna tezgahı
: 85 Desibel (B)
Metro treni
: 100 Desibel (B)
0–30 desibel arası çok sessiz, 30–50- desibel arası sessiz, 50–60- desibel arası orta
derecede, 60–70 desibel arası, gürültülü ve 70–80 desibel arası ise çok gürültü ortam olarak
sınıflandırılır.
26.09.2007 tarihinden itibaren Büyükşehir Belediyesinde olan Çevresel Gürültü
Yetkisi, 27.03.2012 tarihinden itibaren İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğüne devredilmiştir.
O.1.1 Gürültü Kaynakları
İnsan yaşamını olumsuz yönde etkileyen, çalışma verimini düşüren ve yine insan
üzerinde fizyolojik ve psikolojik etkileri olan gürültü kaynakları başlıca şu şekilde
sıralanabilir;
215
a)
b)
c)
d)
Trafik gürültüsü (Ulaşım gürültüsü),
Endüstri, yol ve inşaat makinaları gürültüsü,
Eğlence yerleri gürültüsü,
Yerleşim alanlarındaki gürültüler.
O.1.1.1 Trafik Gürültüsü (Ulaşım Gürültüsü)
İlimizde kent içi ulaşımdan kaynaklanan trafik gürültüsü, diğer gürültü kaynakları
içinde birinci sırayı teşkil etmektedir.
Tablo O.l 2011 itibarıyla tescilli araçlara ait istatistik formu (motorlu)
ARAÇ CİNSİ
İL MERKEZİ
Motosiklet
7822
Otomobil
35510
Minibüs
6471
Otobüs
1167
Kamyonet
1916
Kamyon
6078
Traktör
17599
Çekici
369
Özel araçlar
324
Tanker
477
Arazi taşıtı
464
Toplam
91286
İL MERKEZİ VE İLÇELER
9193
41572
8252
1510
4020
7390
25271
424
345
535
493
99005
Tablo O.2 . 2011 Aralık ayı itibarıyla tescilli araçlara ait istatistik formu (motorsuz)
ARAÇ CİNSİ
İL MERKEZİ
Romork
98
Yarı römork
592
Toplam
690
İL MERKEZİ VEİLÇELER
105
600
705
O.1.1.2 Endüstri Gürültüsü:
İlimizde yerleşim alanı içerisinde yer alan Endüstriyel ve Sanayi kuruluşlarının
gürültü etkinliklerinin alıcı ortama karşı tesir seviyeleri önemli ölçüde bulunmamakla
birlikte, işyeri tesis içi gürültülerinin iş yeri çalışanlarına olacak etkilerinden korunmaları
için alınması gerekli tedbirler, konuya ait yönetmelik içerisinde kurumumuz imkânları
ölçüsünde kontrol ve denetim altında tutulmaktadır. 7 Mart 2008 tarihli ve 26809 sayılı
Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve
Yönetimi Yönetmeliği gereğince;
Tablo-O.3 Endüstri tesisleri için çevresel gürültü sınır değerleri
Alanlar
Lgündüz
(dBA)
Gürültüye hassas kullanımlardan eğitim,
kültür ve sağlık alanları ile yazlık ve kamp
216
Lakşam
(dBA)
Lgece
(dBA)
yerlerinin yoğunluklu olduğu alanlar
Ticari yapılar ile gürültüye hassas
kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan
konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar
Ticari yapılar ile gürültüye hassas
kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan
işyerlerinin yoğun olarak bulunduğu alanlar
Organize Sanayi Bölgesi veya İhtisas Sanayi
Bölgesi içindeki her bir tesis için
60
55
50
65
60
55
68
63
58
70
65
60
İşyerindeki gürültü düzeylerin göre izin verilebilir maruz kalma süreleri
belirtilmiştir. Yine Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi Ve Yönetimi Yönetmeliği
Madde 22/c de belirtildiği üzere;
c) Birden fazla işyeri, atölye, imalathane gibi işletmeler ile organize sanayi bölgesi
veya küçük sanayi sitesinden çevreye yayılan toplam çevresel gürültü seviyesi Leq gürültü
göstergesi cinsinden arka plan gürültü seviyesini 7-10 dBA aralığından fazla aşamaz. Bu
aralık esas alınmak kaydıyla, toplam çevresel gürültü seviyesi; gürültüye maruz kalınan
alandaki etkilenen kişi sayısı, gürültü kaynağı ile gürültüye hassas mekânlar arasındaki
mesafe ve benzeri faktörler göz önünde bulundurularak İl Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile
belirlenir. Bu bentte verilen sınır değerin aşılması halinde, arka plan gürültü seviyesine
katkısı olan her bir işyeri sınır değer aşımından eşit olarak sorumludur. Gürültüye katkı
oranları belirlendikten sonra her bir işletme gerekli tedbirleri alır.
Tablo-O.4: İç Ortam Gürültü Seviyesi Sınır Değerleri
Kullanım Alanı
Kapalı
Pencere
Leq (dBA)
Tesis Tiyatro salonları
Sinema salonları
Konser salonları
Konferans salonları
Sağlık Tesis Alanları Yataklı tedavi kurum ve kuruluşları, dispanser,
poliklinik, bakım ve huzur evleri ve benzeri.
Dinlenme ve tedavi odaları
Eğitim
Tesisleri Okullardaki derslikler, özel eğitim tesisleri,
kreşler, laboratuarlar ve benzeri.
Alanları
Kültürel
Alanları
Turizm Yerleşme
Alanları
Sit Alanları
Ticari Yapılar
Spor salonu,
Yemekhane
Kreşlerdeki yatak odaları
Otel, motel, tatil köyü, pansiyon ve benzeri
yatak odası
Konaklama tesislerindeki restoran
Arkeolojik, doğal, kentsel, tarihi ve benzeri.
Büyük ofis
Toplantı salonları
Büyük daktilo veya bilgisayar odaları
Oyun odaları
Özel büro (uygulamalı)
Genel büro (hesap, yazı bölmeleri)
217
Açık Pencere
Leq (dBA)
Kullanım alanlarında herhangi
bir
faaliyet
olmadığı
durumlardaki değerler:
30
40
30
40
25
35
30
40
35
25
45
35
35
45
55
45
30
35
65
55
40
45
35
55
45
35
50
60
45
50
45
65
55
45
60
70
55
60
Kamu Kurum
Kuruluşları
Spor Alanları
Konut Alanları
İş merkezleri, dükkanlar ve benzeri.
Ticari depolama
Lokantalar
Ofisler
Laboratuarlar
Toplantı salonları
Bilgisayar odaları
Spor salonları ve yüzme havuzları
Yatak odaları
Oturma odaları
60
60
45
45
45
35
50
55
35
45
70
70
55
55
55
45
60
65
45
55
İlimizde gürültü kirliliğine neden olan sanayi tesisleri ile ilgili olarak yapılan
denetimler 2872 sayılı Çevre Kanunu ve Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi Ve
Yönetimi Yönetmeliği çerçevesinde İl Çevre ve Şehircilik Müdürlükleri tarafından
yürütülmektedir.
O.1.1.3. İnşaat Gürültüsü
Diyarbakır ili yerleşim alanı içerisinde yapılan her türlü inşaatlarda gürültü
kirliliğine sebep olacak unsurların başında inşaat bünyesinde hizmet veren inşaat yardımcı
araçların çıkardığı sesler ile, çalışan elemanların iş seyri içerisindeki işlerden kaynaklanan
gürültüler süreklilik göstermez, ancak olduğu zamanda önemli derecede rahatsızlık verir.
Bu alanda Diyarbakır ilinde herhangi bir ölçüm çalışması yapılmamıştır.
O.1.1.4. Eğlence Yerleri Gürültüsü
Tablo o.5 İlimiz merkezinde faaliyet gösteren işletmelere ait ölçümlerden elde edilen Sonuçlar (2009
Yılına Ait) dBA olarak)
ÖLÇÜM YAPILAN
YER
Otel Büyük Kervansaray
Dedeman Otel
Prestij Otel
Class Otel
Yakamoz Restoran
Gökkuşağı Restoran
Altınkupa Restoran
Çağlayan Aile Restoran
Dılşad Restoran
Romada Restoran
Türkü Bar
Arkadaş restoran
Tüccarlar Restoran
Martı Restoran
EŞDEĞER
GÜRÜLTÜ SEVİYESİ (
dBA )
82
75
81
77
82
84
86
83
87
85
78
87
89
90
Kaynak:Büyükşehir Belediye Başkanlığı
218
ÖLÇÜM ZAMANI
21.00
21.15
21.25
21.35
21.50
22.00
22.15
22.30
22.45
23.00
23.15
23.25
23.35
23.50
TARİH
2009
2009
2009
2009
2009
2009
2009
2009
2009
2009
2009
2009
2009
2009
O.1.1.5 Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler.
İlimizde gürültü trafik ve iş merkezlerinin en yoğun olduğu bölgelerde rahatsızlık
vermektedir.
O.1.2. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri
O.1.2.1 Gürültünün Fiziksel Çevreye Etkileri
Bu konuda yeterli bilgi edinilememiştir.
O.1.2.2. Sosyal Çevreye Etkisi
Gürültünün iş veriminin azalması ve işitilen seslerin anlaşılmaması gibi görülen
etkileridir. Konuşmanın algılanabilmesi ve anlaşılabilmesi türünden fonksiyonların
engellenmesi, büyük ölçüde ortamda etkisinden kalınan arka plan gürültüsünün düzeyi ile
ilintilidir. Özetle, ortamda belli bir işi ya da fonksiyon için belirlenen arka plan
gürültüsünün fazla olması durumunda iş verimliliği düşmektedir.
O.1.3 Gürültünün İnsanlar Üzerindeki Etkileri
O.1.3.1 Fiziksel Etkileri
Gürültünün işitme duyusunda oluşturduğu olumsuz etkilerdir. Geçici ve kalıcı
olarak iki ayrı bölümde incelenebilir. Geçici etkilerin en çok karşılaşılanı geçici işitme
(duyma) eşiği kayması veya duyma yorulması olarak bilinen işitme duyarlığındaki geçici
kayıptır. Etkilenimin çok fazla olduğu ve işitme sisteminin eski özelliklerine kavuşmadan
tekrar gürültüden etkilendiği durumlarda işitme kaybı kalıcı olmaktadır.
O.1.3.2 Fizyolojik Etkileri
Fizyolojik etkilerinin başlıcaları; kas gerilmeleri, stres, kan basıncından artış, kalp
atışlarının ve kan dolaşımının değişmesi, gözbebeği büyümesi ve uykusuzluktur. Ayrıca
migren, ülser, gastrit vb. hastalıkların ortaya çıkmasında gürültünün de önemli bir etkisi
olabileceği ileri sürülmekle birlikte bu hastalıkların oluşmasında doğrudan etkili olduğu
henüz kanıtlanmış değildir.
O.1.3.3 Psikolojik Etkileri
Gürültünün psikolojik etkilerinin başında ise; sinir bozukluğu, korku, rahatsızlık,
tedirginlik, yorgunluk ve zihinsel etkilerde de yavaşlama gelir. Ani olarak yükselen gürültü
düzeyleri insanlarda korku yaratabilmekte, gürültüden etkilenim sürse bile daha sonra
normal dönüş olmaktadır.
O.1.3.4 Performans Etkileri
Gürültünün iş veriminin azalması ve işitilen seslerin anlaşılmaması gibi görülen
etkileridir. Konuşmanın algılanabilmesi ve anlaşılabilmesi türünden fonksiyonların
219
engellenmesi, büyük ölçüde ortamda etkisinden kalınan arka plan gürültüsünün düzeyi ile
ilintilidir. Özetle, ortamda belli bir işi ya da fonksiyon için belirlenen arka plan
gürültüsünün fazla olması durumunda iş verimliliği düşmektedir.
O.2.Titreşim
Diyarbakır İl hudutları, içerisinde yer alan sanayi kuruluşlarında bulunan ve zemin
titreşmesine neden olacak sanayi üretim makine elemanlarının montajlarında gerekli olan
statik ve mekanik hareketlerin önlenmesi açısından teknik önlemler alınmış olması
nedeniyle, sanayi kuruluşlarının çevreye titreşim etkileri bulunmadığı mahallinde yapılan
kontrollerde görülmüş olup, bölge dahilinde önem arz eden titreşim kaynağı
bulunmamaktadır.
KAYNAKLAR :
1.
2.
3.
4.
5.
Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Faaliyet Raporları
İl Sağlık Müdürlüğü Çevre Ve Gıda Kont. Şube Müdürlüğü
İl Emniyet Müdürlüğü Trafik Şube Müdürlüğü Envanter Raporları
Mülga T.C. Çevre Bakanlığı
Büyükşehir Belediye Başkanlığı
220
P. AFETLER
P.1. Afet Olayları
Doğal afetler, aniden veya bir zaman dilimi içerisinde oluşan normal yaşamı bazen
can ve mal kayıplarına yol açan ve ilk oluşumu engellenemeyen çığ, fırtına, deprem,
yangın, su baskını, kaya düşmesi gibi doğal olaylardır. Bu nedenlerle, bir afetin zararlarını
yok edebilmek veya en az düzeye çekebilmek ancak bu olaylara önceden alınacak önlem
ve tedbirlerle mümkün olmaktadır.
Doğal afetler için alınmış önlem ve tedbirlerin, olay anında etkili olmasında en
büyük etken, konuyla ilgili yapılmış planların olay anında uygulanabilir durumda
olmasındaki insan ve malzeme faktörlerinin amaca uygun faal olarak tutulmasıdır.
Kâğıt üzerine mükemmel olarak hazırlanmış planların çoğu zaman olay anında
uygulamalarında olumsuzlukların olduğu görülmekte olup, bu aksamalar sonucunda büyük
can ve mal kayıplarının meydana geldiği bilinen gerçeklerdir. Bu itibarla, hazırlanmış olan
afet planlarının işlevliğini korumak amacı ile bütün kurum ve kuruluşların afet eğitimi ile
ilgili bütün unsurları güncel yaşam her an göreve hazır bir şekilde tutulmalarına yönelik
denetim ve kontroller, meydana gelebilecek en az düzeyde etkilenmede büyük önem
taşıdığı unutulmamalıdır.
P.1.1. Depremler
İlimiz dahilinde muhtemel afet taraması ve tespitleri büyük ölçüde tamamlanmıştır.
Hazırlanan jeolojik etüt raporları doğrultusunda afet alanlarının tespiti yapılıp İmar planı
olan yerlerde İmar Planlarına, Bayındırlık ve İskân Bakanlığının Bakanlar Kuruluna teklifi
üzerine Bakanlar Kurulunca bu alanlarla ilgili olarak Afete Maruz Bölge kararı alınmış ve
mahallinde ilan edilmiştir.
İlimiz merkez ve çevresinde gerek 1975 yılı Lice depremi, gerekse çeşitli yıllarda
meydana gelen afetler nedeniyle hak sahibi çalışmaları yapılmış olup, konut ve nakdi
yardım işlemleri büyük ölçüde tamamlanmıştır. Hak sahiplerine, Bayındırlık ve İskan
Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğüne tahsisli alanlar üzerinde depreme dayanıklı
betonarme yapılar yapılmaktadır. İlimiz merkez Çölgüzeli 355 nolu parselin ifrazından
oluşan adalar üzerinde 7269–1051 sayılı Afetler Kanununca EYY metodu ile yapımı
devam eden Afet Konutları bu konuya en güzel örnektir.
Mültecilerle ilgili herhangi bir çalışmamız yoktur. Gerekli çalışmalar Büyükşehir
Belediyesinin denetimi altındadır.
Bölgenin Depremselliği;
Yerleşim Yeri
Deprem Bölgesi
Diyarbakır (M)
Mermer
Pirinçlik
2
2
2
221
Bismil
Salat
Tepe
Çermik
Yoğun
Çınar
Ovabağ
Çüngüş
Dicle
Eğil
Ergani
Ahmetli
Hani
Hazro
Kocaköy
Kulp
Ağaçlı
Akçasır
Hamzalı
Silvan
Bağdere
Çatakköprü
2
2
2
1
1
2
2
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Kaynak: Mülga Bayındırlık ve İskan il Müdürlüğü-2009
1996 yılında yapılan yeni olasılık çalışmalarına göre % 90 güvenirlilik seviyesi esas
alınarak bu deprem dereceleri belirlenmiştir.
P.1.2. Heyelan ve Çığlar:
İlimiz Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunduğundan karasal iklime sahiptir. Bu
bakımdan fazla yağış almadığından ve geçmiş dönemlerde yapılan orman tahribatı
nedeniyle bitki örtüsü bakımından fakirdir. Ayrıca merkezde bulunan Karacadağ’ın
volkanik etkilerinden dolayı yüzeyde bazalt bir tabaka bulunmaktadır. Yağışların fazla
olmamasıyla birlikte ilçelerimizin bazılarında (Kulp, Lice, Hani, Çermik, Çüngüş) heyelan
ve kaya düşmesi afetleri zaman zaman meydana gelmektedir.
İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğünce zaman zaman oluşan bu olaylara yerinde
müdahale edilerek gerek hak sahibi çalışmaları gerekse etüt çalışmaları yapılmaktadır.
P.1.3. Seller:
Diyarbakır havzasında fazla yağış olmadığı için taşkınlıklar pek görünmez. Bununla
beraber normal iklim alınımlarına göre sel afeti olmaktadır. Bunun nedeni il ve ilçe
merkezlerinde altyapı yetersizliğinden kaynaklanmaktadır.
P.1.4. Orman ve Otlak Yangınları:
222
İlimizde orman yangınları pek görünmez. Ancak İlimizde yaz aylarında anız
yangınları çok yaygın olarak yapılmaktadır. Son yıllarda anız yakılması yasaklanmış olup,
bu yasaklara uyulması için ilgili kuruluşlarla işbirliği halinde denetimler yapılmaktadır.
P.1.5. Fırtınalar:
İlimizde kış mevsiminin belirli zamanlarında şiddetli rüzgârlar sık olmamakla
beraber meydana gelmekte ve herhangi bir afet fırtınası olayına rastlanmamıştır.
P.2. Afetler ve Sağlık zararları:
P.2.1. Radyoaktif Maddeler:
İlimizde radyoaktif maddeler bulunmamaktadır.
P.2.2. Denize Dökülen Petrol Maddeleri:
İlimiz sınırlarında deniz bulunmamaktadır.
P.2.3. Tehlikeli ve Zararlı Maddeler:
İlimizde tehlikeli ve zararlı maddeler olarak LPG (likit petrol gazı) dolum depolama tesisleri ve bölgede faaliyet gösteren petrol arama şirketlerinin petrol depolama
tesisleri bulunmaktadır. Ancak bu tesisler toplum ve insan sağlığına tehlike arz etmeyecek
şekilde şehir dışında çıkarılmıştır. Muhtemelen olabilecek yangın sabotajlara karşı gerekli
teknik ve idari tedbirler alınmıştır. Ayrıca bu tesisler “ Büyük Endüstriyel Kazalar için Acil
Durum Planı “ kapsamına alınmıştır.
P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri:
Savaşta, doğal afetlerde ve büyük yangınlarda halkın can ve mal kaybını en aza
indirmek amacıyla yurt düzeyinde silahsız koruyucu ve kurtarıcı hizmetlerin planlamasını,
uygulanmasını ve koordinasyonu yapmak üzere kurulmuş olan Sivil Savunma Teşkilatı
lağv edilmiş ve İlimiz Afet ve Acil Durum Müdürlüğü bünyesinde görev yapmaktadır.
Olası bir savaş, doğal afet ve büyük yangınlarla sivil halkın can, mal kaybını ve
görev alanına giren kurum ve kuruluşlara hizmet için bu görevleri yerine getirmek
amacıyla dokuz servisi bulunmaktadır. Bu servisler Karargâh, Kurtarma, Sosyal yardım,
İlkyardım ve Ambulans ana servisleri ile Hastaneler, Teknik Onarım, Emniyet ve Trafik
İtfaiye yardımcı servisleri ve korunma kılavuzları vardır.
P.3.1. Sivil Savunma Birimleri:
İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğünde, Sivil Savunma Eğitimi görmüş sivil
savunma memurları ve teknisyenler görev yapmaktadır. Kamu ve özel dairelerde sivil
savunma amirleri ile uzmanları görev yapmaktadır.
223
İl Afet ve Acil Durum Müdürü İlde, sivil savunma bakımından gerekli tüm
işlemleri uygulamakla görevlidir. İlçelerde ise bu görev ilçelerde ise Yazı İşleri
Müdürlerine verilmiştir.
Ayrıca ilimizde Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Müdürlüğünde 76 Arama
ve Kurtarma Teknisyeni ve Son teknoloji Arama ve kurtarma cihazlarıyla herhangi bir
doğal afet olayında hızlı bir şekilde her an müdahale edebilecek kapasitededir.
İlimizde bulunan Kamu Kurum ve Kuruluşlarda 142 kişilik Acil Kurtarma ve
Yardım Ekibi kurulmuştur. Acil Kurtarma ve Yardım Ekipleri olası bir savaş ve afette Sivil
Savunma Ekipleri Koordinatörlüğünde çalışmalara katılması amacıyla her yıl eğitimleri
yapılmaktadır.
İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü İl ve İlçelerde kurulan, Sivil Savunma Servis
yükümlüleri ile kamu özel kurum ve kuruluşlarda oluşturulan sivil savunma servislerinde
görevlendirilen personelin, gönüllülerin, sivil toplum kuruluşlarının ve halkın eğitimi, 7126
sayılı (Değişik 5902 Sayılı Kanun) Sivil Savunma Kanununa göre yapılmaktadır.
P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri :
İlimizde olası bir afette afetzedelere ve mültecilere yapılan yardımlar ile hizmetler
Sivil Savunma Planı, Afet Acil Yardım Planı ve Mülteciler Planı gereğince yapılır.
Ayrıca ilimizde Endüstriyel kazaya sebep olabilecek yerlerde, Sivil Savunma
tedbirleri alınmıştır.
İlimizde yangın kontrol ve önlemleri çerçevesinde Büyükşehir Belediye Başkanlığı
İtfaiye Müdürlüğünce tüm su dolum tesisler ile anlaşarak, büyük yangınlarda özel su
tanklarına itfaiye için takviye olarak kullanmak amacıyla gerekli protokol yapılmıştır.
Ayrıca Kara ve Hava Kuvvetleri ile bu tür vakalarda beraber hareket edilir protokolü
imzalanmıştır.
İL AFET VE ACİL DURUM MÜDÜRLÜKLERİ
5902 sayılı Afet ve Acil Durum Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında
Kanunu gereği 17 Aralık 2009 tarihinde İl Sivil Savunma Müdürlüğü kapatılmış olup,
yerine İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü kurulmuştur.
İl afet ve acil durum müdürlüklerinin görevleri şunlardır:
İllerde, il özel idaresi bünyesinde, valiye bağlı il afet ve acil durum müdürlükleri
kurulur. Müdürlüğün sevk ve idaresinden vali sorumludur.
a) İlin afet ve acil durum tehlike ve risklerini belirlemek.
224
b) Afet ve acil durum önleme ve müdahale il planlarını, mahalli idareler ile kamu
kurum ve kuruşlarıyla işbirliği ve koordinasyon içinde yapmak ve uygulamak.
c) İl afet ve acil durum yönetimi merkezini yönetmek.
ç) Afet ve acil durumlarda meydana gelen kayıp ve hasarı tespit etmek.
d) Afet ve acil durumlara ilişkin eğitim faaliyetlerini yapmak veya yaptırmak.
e) Sivil toplum kuruluşları ile gönüllü kişilerin afet ve acil durum yönetimi ile ilgili
akreditasyonunu yapmak ve belgelendirmek.
f) İl ve ilçe düzeyinde sivil savunma planlarını hazırlamak ve uygulamak.
g) Afet ve acil durumlarda, gerekli arama ve kurtarma malzemeleri ile halkın
barınma, beslenme, sağlık ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılacak gıda, araç, gereç ve
malzemeler için depolar kurmak ve yönetmek.
ğ) İlgili mevzuatta yer alan seferberlik ve savaş hazırlıkları ile sivil savunma
hizmetlerine ilişkin görevleri ilde yerine getirmek.
h) Yıllık bütçe teklifini hazırlamak.
ı) İl kurtarma ve yardım komitesinin sekretaryasını yapmak.
i) Kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer maddelerin tespiti, teşhisi ve
arındırması ile ilgili hizmetleri yürütmek, ilgili kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve
koordinasyonu sağlamak.
j) Başkanın ve valinin vereceği diğer görevleri yapmak.
225
Tablo p.1. Yapımı devam eden afet konutları listesi
İli:
DİYARB
AKIR
2011 YILI PROGRAMINDA YER ALAN DEVAM EDEN VE
BAŞLAMAYAN KONUT- AHIRLAR
Hak Sah.
Say.
KÖYÜ/MAH
KAYAPI
NAR
KON
UT
AH
IR
İŞİN
ADI
GELEN
ÖDENEK
HARCA
NAN
AÇIKLAM
A
KALA
N
ÖDEN
EK
952
0
11
0
BAĞLAR HASHAVAR
MUHTELİF
ÇÜNGÜŞ KÖYLER(5)
YENİŞE
HİR
MÜSLÜMEĞİK
112
0
35
0
88
0
DİCLE
BİÇER KÖYÜ
24
18
LİCE
YORULMAZ
12
0
ALTY
API
ALTY
API
ALTY
API
ALTY
API
ALTY
API
ALTY
API
ALTY
API
DİCLE
BİÇER KÖYÜ
24
18
EYY
1.029.000,0 916.000, 176.00
0
00
0,00
LİCE
YORULMAZ KÖYÜ
12
0
EYY
438.000,00
KULP
KOÇKAR KÖYÜ
(YEŞİLKÖY)
11
0
EYY
SİLVAN
BOYUNLU KÖYÜ
26
0
EYY
440.000,00
1.040.000,0
0
KULP
SALTUK KÖYÜ
KARABULAK
KÖYÜ
7
0
EYY
280.000,00
11
0
EYY
440.000,00
1.920.000,0
0
KULP
KULP
KULP
BARIŞ MAH.
KOÇKAR KÖYÜ
(YEŞİLKÖY)
AYGÜN
48
0 EYY
Kaynak: İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, 2011
3.760.000,0 1.200.00 2.560.
0
0,00 000,00
180.00
180.000,00
0,00
0.00
560.00
560.000,00
0,00
0,00
342.00
342.000,00
0,00
0,00
250.00
250.000,00
0,00
0,00
380.00
380.000,00
0,00
0,00
430.00
430.000,00
0,00
0,00
372.000. 66.000
00
.00
220.000, 220.00
00
0,00
1.040.
0,00 000,00
280.00
0,00
0,00
440.00
0,00
0,00
1.920.
0,00 000,00
Devam
etmekted
ir.
Başlama
dı.
Başlama
dı.
Başlama
dı.
Başlama
dı.
Başlama
dı.
Başlama
dı.
Devam
etmekted
ir.
Devam
etmekted
ir.
Devam
etmekted
ir.
Başlama
dı.
Başlama
dı.
Başlama
dı.
Başlama
dı.
P.3.5. Zehirli Maddelerin Sınırlar Arası Taşınımı için Alınan Tedbirler
Bu konu hakkında bilgi elde edilememiştir.
KAYNAKLAR:
1.İl Sivil Savunma Müdürlüğü Faaliyet Raporları
2.İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü Çalışma Raporları, Diyarbakır, 2011
3.Büyükşehir Belediye Başkanlığı Yapı İşleri Dairesi Raporları
226
R. SAĞLIK VE ÇEVRE
R.1. Temel Sağlık Hizmetleri
R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı
İl genelinde toplam 132Aile Sağlığı Merkezi (ASM), 2 AÇS/AP Merkezi, 3 Verem
Savaş dispanserinde bağışıklıma hizmetleri yürütülmektedir. İlçeler de dahil olmak üzere
Sağlık kurumlarının dağılımı ile ilgili bilgiler Tablo r.1’de verilmiştir.
Tablo r.1: Diyarbakır ilinde ilçelere Göre Sağlık Kurumlarının Dağılımı
İLÇELER
Hasth.
Aile
Sağlığı
Merkezi
Sağlık
Merkezi
Ver.Sav.
Dispsr.
Halk Sağlık
Labor
AP-AçS*
Merkezi
Sağl.Mes.
Lisesi
Köy Binalı
Sağlık Evi
Merkez
Bismil
Çermik
Çınar**
Çüngüş
Dicle**
Eğil
Ergani
Hani
Hazro
Kocaköy
Kulp
Lice
Silvan
Gen.Toplam
4
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
14
65
11
6
6
2
4
4
11
3
1
2
5
3
9
132
-
2
1
3
1
1
2
2
1
1
1
3
12
7
4
6
3
4
5
6
4
2
1
3
1
5
63
AÇS/AP ÇALIŞMALARI
Müdürlüğümüze bağlı il merkezinde 3 adet AÇS/AP merkezi mevcut olup, yöntem
alan kişi sayı ve oranlarının yıllara göre dağılımı Tablo:13’de sunulmuştur.
Tablo r.2: İlimizde Etkin Aile Planlamaları Yöntemi Kullanımının Yıllara Dağılımı
2003
Yöntem
MODERN
YÖNTEM
Kondom
RİA
Hap
2004
2005
2006
Sa
Sa
%
% Sayı
yı
yı
%
--- --- --- --- 8788
5
--- --- --- --- 3265
6
--- --- --- --- 2282
9
--- --- --- --- 2218
4
37, 894
41
6
75
14, 291 14
0
32 ,7
205 9.
9,8
84 1
277 11
9,5
89 ,4
2007
Say
% Sayı
ı
2008
2009
Sayı %
Say
%
ı
%
905 38, 974
41
18
3
11
294 12, 349 14,
24
5
35
7
208
215 9.1
8,8
50
89
271
11,
279 11,
227
962
35
366
96
225
24
295
25
40,
9
14,
8
9,2
2010
Say
%
ı
103
406
366
96
225
24
11, 295
5
25
2011
Say
%
ı
-
-
15,1
-
-
9,3
-
-
12,1
-
-
42,5
Depo-PRV
Tüp
Ligasyonu
Vazektomi
Norplant
Diğer Modern
Yöntemler
ETKİSİZ
YÖNTEM
KULLANAN
Takvim+Geri
Çekme
Diğer
Yöntemler
YÖNTEM
KULLANMA
YANLAR
TOP
404 1,
4807 2,1
8
3
3,
--- --- --- --784
5292 2,3
5
4
0,
--- --- --- --0,0
40
40 02
2
0,
--- --- --- --0,0
77
43 02
3
0.
4
--- --- --- ---
--- --- --- ---
8101 34, 756 31
3
6
97 ,1
--- --- --- --- 7817 33, 586 24
5
4
87 ,4
--- --- --- --170 6,
2838 1,2
10 7
--- --- --- ----- --- --- ---
LAM
00
8
00
401
426
1,7
0
0
825
827
3,5
0
7
0,0 32
40
2
0,0 42
44
2
117
6
4
1,8 475 1,8 475
2,0
-
-
4,1
-
-
0,0
-
-
28
0,0
-
-
327
1
1,3
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
2
2
3,5
986
3,5 827
1
7
0,0 20
0,0
32
2
0,0
2
0.4
42
0,0
751 31, 737 31, 574 24, 599
10
8
98
1 87 4 03
24,6
582 24, 577 24,
55
7
43
4
168
160 6,7
7,1
55
55
6510 27, 708 27
2
8
28 ,5
706 29,
652
652 27, 41 27, 597
27
9
7
74
41
5
2340
236
100
00
000
236
255
10
0
24,6
236
450
NOT:2010 yılından itibaren Sağlık Bakanlığının Genelgesine istinaden 15-49 yaş kadın
izlem formu toplanmadığı için güncel veri bulunmamaktadır.
İlin Sağlık Düzeyi Ölçütlerinin Yıllara Dağılımı
Ölçütler *
Kaba Ölüm Hızı (Binde)
Anne Ölüm Hızı (Yüz binde)
Bebek Ölüm Hızı (Binde)****
Kaba Doğum Hızı (Binde)
Genel Doğurganlık Hızı (Binde)
20 20 20 20
02 03 04 05
1.
7
30
.5
37
.6
13
.8
76
.2
1.
7
41
.7
39
.0
13
.3
74
.7
1.
5
1.
7
20
200
20
07
6
08
1.5
28 31
.6 .6
15 15
.8 .6
66 10
.7 9
21.
8
26.
1
20.
8
90.
6
17 18
Aile planlaması modern yöntem
kullanım oranı (%)
--- --- ---
37
.6
37.
9
Sağlık personeli yardımıyla yapılan
doğumlar (Yüzde)
92 94 91 92
.6 .8 .8 .0
88.
5
Hekim başına düşen nüfus
14 11
61 38
Ebe/hemşire başına düşen nüfus
74 80
9 1
64 52
0 0
Sağlık personeli başına düşen nüfus
7.0
1.
852
.6
21
.2
26
.0
10
5.
6
38
.3
0.
7
17
13
,7
2,
7
51
.5
38
,4
83
.4 87
1. 1.
939
36 24
88
0 2
5 82
81 74
6
650
55
6 4
9 55
65 48
349
4 5
34 2
2
228
Türki
2009
ye**
(2003)
49
28.7
19.7
79
2010
Tür Türki
kiye
ye
(200 (2008)
6)**
***
2.8
2.2
--
6.9
12.5
20
--
19.5
--
17.6
--
18.6
13.5
25.6
11.5
26
2011
-20
12,4
26
99.2
102.
4
--
76
102
40.9
42.5
--
46
42.5
42.5
97,5
83
92.8
91.1
725
574
233
788
528
248
752
--
91.3
637
--
--
--
---
462
226
558
205
--
10.000 kişiye düşen yatak sayısı
22 18 18 16
.0 .3 .9 .5
18.
8
18
.9
26.7
20.6
23.8
24.8
--
--
*: 2007 yılı öncesi DİE projeksiyon nüfusuna göre, 2007 yılı ise TÜİK adrese dayalı nüfus ve form 024’e göre
hesaplanmıştır
**: DPT ve TNSA verilerine göre hazırlanmıştır.(Türkiye 2003**)
**:TÜİK istatistik yıllığı 2008 ve Sağlık Bakanlığı TSH Genel Müdürlüğü Çalışma Yıllığın 2006 verilerine göre
hazırlanmıştır.(Türkiye 2006**)
***:DPT ve TNSA verilerine göre hazırlanmıştır.(Türkiye 2008***)
****:Bebek ölüm oranı,AÇS/AP şube müdürlüğünün bebek ölüm formu verilerine göre hesaplanmıştır.
Yatak Sayılarının Kurumlara Göre Dağılımı (2011 Yılı)
Kurumlar
Hastane Yatak Sayısı
Diyarbakır Eğitim ve Araştırma Hastanesi
1163
Çocuk Hastalıkları Hastanesi
442
Kadın Hastalıkları ve Doğum Hastanesi
390
Bismil Devlet Hastanesi
75
Çermik Devlet Hastanesi
50
Çınar İlçe Hastanesi
20
Dicle İlçe Hastanesi
41
Ergani Devlet Hastanesi
63
Halis Toprak Vakfı Lice Devlet Hastanesi
25
Dr. Yusuf AZİZOĞLU Silvan Devlet Hastanesi
104
Eğil İlçe Hastanesi
5
Kulp İlçe Hastanesi
27
Hani İlçe Hastanesi
15
Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi
D.Ü. Tıp Fakültesi Hastanesi
Hasta Yatak Sayısı
1163
442
320
61
50
20
25
63
25
104
5
20
15
Ünit (48)
1182
Özel Diyarbakır Hastanesi
ASKIDA
Özel Diyar Dünya Kadın Doğum Hastanesi
22
Özel Genesis Hastanesi
69
Özel Sultan Hastanesi
51
Özel Veni Vidi Hastanesi
152
Özel Yeni Sevgi Hastanesi
18
61
45
101
ASKIDA
Özel Bağlar Hastanesi
47
Özel Universal Hastanesi
159
Özel Memorial Hastanesi
100
229
38
126
62
ÇEVRE SAĞLIĞI HİZMETLERİ
R.1.2.1. İçme ve Kullanma Sularının Sağlık Durumu
İl Halk Sağlığı Müdürlüğü, Çevre Sağlığı Birimi tarafından, il, ilçe ve köylerden
alınan su numuneleri 17 Şubat 2005 tarih ve 25730 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak
yürürlüğe giren ‘İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik’ hükümleri Ek-1’e
göre Denetim İzlemesi, Ek-2 Tablo A’ ya göre Kontrol İzlemesine tabi tutulur.
2010 yılından itibaren Sağlık Bakanlığı tarafından Su Kalite Bilgi Sistemi
oluşturulmuş olup şebeke hattında belirlenen odak noktalarından su numuneleri alınıp
bakiye klor ölçümü yapılmaktadır.
İlimiz merkez ilçelere ait su numuneleri DİSKİ Laboratuarında diğer ilçe ve bağlı
köylere ait su numuneleri ise Halk Sağlığı Laboratuarında( Mülga: Hıfzıssıhha Enstitüsü
Bölge Müdürlüğü) analiz edilmektedir.
Tablo r.3:2011 Yılı Su Numune Analiz İstatistiği
YERLEŞİM
KONTROL
TOPLAM KONTROL KONTROL
TOPLAM DENETİM DENETİM
İZLEMESİ
KONTROL İZLEMESİ İZLEMESİ
DENETİM İZLEMESİ İZLEMESİ
UYGNSZ
İZLEMESİ UYGUN UYGUNSUZ
İZLEMESİ UYGUN UYGUNSUZ
(%)
DENETİM
İZLEMESİ
UYGNSZ (%)
BAGLAR
184
176
8
4,35
58
58
0
0
BISMIL
210
209
1
0,48
72
72
0
0
ÇERMIK
157
157
0
0
111
111
0
0
ÇINAR
82
82
0
0
80
80
0
0
ÇÜNGÜS
84
84
0
0
53
53
0
0
DICLE
85
85
0
0
25
25
0
0
EGIL
85
85
0
0
42
42
0
0
154
154
0
0
58
58
0
0
HANI
48
48
0
0
23
23
0
0
HAZRO
59
59
0
0
19
19
0
0
247
242
5
2,02
25
25
0
0
KOCAKÖY
20
20
0
0
9
9
0
0
KULP
33
33
0
0
26
26
0
0
LICE
29
29
0
0
23
23
0
0
SILVAN
69
69
0
0
38
38
0
0
6
6
0
0
47
47
0
0
177
167
10
5,65
37
37
0
0
1729
1705
24
746
746
0
ERGANI
KAYAPINAR
SUR
YENISEHIR
Toplam
230
Tablo r.4:2011 Yılı Bakiye Klor Analiz İstatistiği
AD
0,2 ALTI
TOPLAM
0,2-0,5 ARASI
TOPLAM
0,5 ÜZERİ
TOPLAM
TOPLAM YETERLI YETERSIZ
Yetersizlik
(%)
BAGLAR
0
986
283
1269
1269
0
0
BISMIL
5
1195
38
1238
1233
5
0,4
202
1500
72
1774
1572
202
11,39
0
1183
238
1421
1421
0
0
332
1058
0
1390
1058
332
23,88
DICLE
0
1547
2
1549
1549
0
0
EGIL
9
999
4
1012
1003
9
0,89
20
1856
12
1888
1868
20
1,06
HANI
0
1010
0
1010
1010
0
0
HAZRO
0
2499
0
2499
2499
0
0
KAYAPINAR
0
994
264
1258
1258
0
0
KOCAKÖY
821
843
0
1664
843
821
49,34
KULP
136
1747
36
1919
1783
136
7,09
LICE
24
1462
96
1582
1558
24
1,52
132
1026
106
1264
1132
132
10,44
51
1396
46
1493
1442
51
3,42
1732
21301
1197
24230
22498
1732
ÇERMIK
ÇINAR
ÇÜNGÜS
ERGANI
SILVAN
SUR
YENISEHIR
Toplam
Tablo1-2:Su Kalite Bilgi Sistemi verilerinden alınmıştır.
BULAŞICI HASTALIKLAR İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR
Laboratuarlar :
 1.Basamak Merkez Laboratuarı
 Halk Sağlığı Laboratuarı
 Tüberküloz Bölge Laboratuarı
 Sıtma Bölge Laboratuarı
Verem Savaş Dispanserleri
 Merkez 1 Nolu Verem Savaş Dispanseri
 Merkez 2 Nolu Verem Savaş Dispanseri
 Ergani Verem Savaş Dispanseri
 * 6. Bölge Donatım Müdürlüğü
 R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar
Diyarbakır İlinde bulaşıcı hastalıkların 10 yıllık dağılımı Tablo r.2’de verilmiştir.
İlimizde kirli sulardan bulaşan hastalıkların başında tifo sarılık ve parazitel
hastalıkları gelmektedir. Bunların tahlilleri Hastanelerce ve İl Hıfzıssıhha Müdürlüğünce
yapılmaktadır.
231
İlimizde görülen salgın hastalıklar konusunda yaptığımız çalışmalar; Parazit, parazit
kültürü, tifo, Brucella ve Sarılık tahlilleridir.
Milli Eğitime bağlı bazı İlköğretim okullarında, Yetiştirme yurdunda ve Çocuk
Esirgeme Kurumundan İl Sağlık Müdürlüğü tarafından genel bir tarama yapmıştır. Gaitada
parazit ve parazit kültürleri yapılmıştır. Çoğunda parazit görülmüş olup ilgili yerlere
iletilmiştir.
İl Sağlık Müdürlüğü ekiplerince endüstriyel tesisler ile konutlardan su numuneleri
alınarak laboratuarlarında tahlilleri gerçekleştirilmektedir. Koliform Bakteri yönünden ve
istenirse Salmolela typhi, vibrio colera yönünden incelenmektedir.
İl genelinde toplam 108 Sağlık Ocağı, 3 AÇS/AP Merkezi, 3 Verem Savaş
dispanserinde bağışıklama hizmetleri yürütülmektedir. Rutin bağışıklama çalışmaları ile
ilgili bilgiler, Tablo: 10’da sunulmuştur.
Tablo.r.5: Diyarbakır ilinde en sık görülen bulaşıcı hastalıklar
2005
Hastalıklar
Tifo
2002
2003
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2004
Kesin Olası Kesin
Kesin
Olası Kesin Olası Kesin Olası Kesin
Olası
Olası Kesin Olası
Vaka Vaka Vaka
Vaka
Vaka Vaka Vaka Vaka Vaka Vaka
Vaka
Vaka Vaka Vaka
1
6.068 4.935 3.860
1
3418
1641
25
1144
3
212
6
12
18
41
65
1
0
1
0
2
2
Paratifo
A.Kanlı
İshal
A.Dizanteri* 2.006 2.215 1.765
B.Dizanteri*
125
15
444
-
Hepatit B
1.099
Sıtma
3.458 4.140 2.364
240
-
2
1343
-
610
33
-
5
48
1
-
-
62
-
124
0
25
0
-
-
-
192
95
-
-
-
559
0
515
0
-
792
-
-
-
-
-
0
0
2
0
-
49
-
109
-
94
-
67
0
42
0
-
13
-
67
-
898
-
287
-
96
0
35
0
-
-
-
-
-
Kızamık
626
100
95
4
77
-
22
1
18
0
16
11
-
40
-
Tüberküloz
656
740
645
434
-
411
-
389
0
318
0
-
-
-
-
Bruselloz
1.739 1.474 1.265
1
1029
1.040 75
660
31
275 249
53
52
95
*: Sağlık Bakanlığı tarafından yeni bildirim sistemi 2006 yılı ocak ayında yürürlüğe girmiş ve bu hastalıklar A.Kanlı İshal
olarak değiştirilmiştir.
Tablo r.6 : İlimizde Görülen Zoonoz Hastalıklar
Hastalıklar
Kuduz (şüpheli
ısırık)
TBC
Brucella
Şarbon
Sıtma
2002
2003
2004
2005
2006
2007
952
881
1.093
639
-
1551
656
1.739
2
3.458
740
1.474
2
4.115
645
1.265
7
2.364
434
157
898
411
287
389
75
0
96
232
2008
2009
2010
2011
2061
318
31
0
35
1503
356
53
6
1672
344
95
-
1402
295
93
1
37
-
295
-
93
Tablo r.7:Aşılama Oranlarının Yıllara Göre Dağılımı
DBT+POLİO(DaBt-İpa Hib)
Yıllar
Hedef
Nüfus
1.aşı
%
2.aşı
%
3.aşı
%
2002
36.957
25.095
68
21.847
59
17.892
2003
39.500
28.928
73
22.805
58
2004
39.500
33.610
85
29.736
2005
39.264
35.430
89.4
2006
37.982
36.480
2007
37.982
2008
Kızamık
%
BCG
%
TT-2+
%
48
20.254
54
20.271
54
4.071
11
18.612
47
22.654
57
24.390
62
4.482
11
75.2
27.002
68.3
29.950
75.8
22.669
57.3
6.937
17.5
32.377
81.7
30.164
76.1
26.524
67.0
33.386
84.2
11.892
30.0
96.0
34.396
91.0
34.427
91.0
29.841
79.0
35.942
95.0
17.491
46.0
36.458
95.9
34.649
91.2
32.835
86.4
33.763
88.8
35.794
94.2
17.064
45.0
37.788
37.561
99.4
37.485
99.2
37.416
99.0
37.032
98
37.788
100
17.233
45.6
2009
39.719
38.778
98
37.603
95
36.134
91
37.757
95
38.645
97
17.314
44
2010
37.657
37.076
98
36.069
96
34.102
91
35.624
95
36.513
97
14.939
40
2011
38.675
38.678
100
39.754
103
38.089
98
37.842
98
36.714
95
14.604
51
Tablo r.8: UAG Çalışmaları*
YILLAR
2000
2001
2002
YAPILAN AŞI
TUR NUMARASI
0-4 YAŞ
173.949
173.809
166.288
173.553
172.674
176.048
172.346
177.769
177.067
175.516
169.152
172.836
UAG 1. TUR
UAG 2. TUR
MOP-UP 1.TUR
MOP-UP 2. TUR
UAG 1.TUR
UAG 2. TUR
MOP-UP 1.TUR
MOP-UP 2.TUR
Ç.F.A.G.1.TUR
Ç.F.A.G.2.TUR
MOP-UP 1.TUR
MOP-UP 2.TUR
0-5 YAŞ TOPLAMI
202.266
202.277
192.951
202.266
198.823
203.913
197.513
202.778
202.559
203.757
197.549
202.719
*: 1996 yılından 2002 yılına kadar Çocuk Felci (UAG) aşı kampanyaları ilimizde devam etmiş,
2003 yılından itibaren itibaren Bakanlığımız tarafından bu kampanya amacına ulaştığı için son
verilmiş, rutin aşı hizmetleri kapsamında devam etmektedir. 1999 yılından itibaren ilimizde Çocuk
Felci vakası görülmemektedir.
*: Kızamık Aşı Kampanyası 2003-2005 yılları arası ilimizde uygulanmış,bu kampanya’da % 98’lik bir
aşılama oranıyla başarı ile tamamlanmıştır. Kızamık aşısı 2007 yılından itibaren KKK
(Kızamık,Kızamıkçık,Kabakulak) üçlü karması olarak rutin aşı kapsamında çocuklara uygulanmaktadır.
233
Tablo r.9: İLİMİZDE FAALİYET GÖSTEREN AYAKTA TEŞHİS VE TEDAVİ
YAPILAN ÖZEL SAĞLIK KURULUŞLARI
S.
No
ADI
ADRES
TELEFON
ÇALIŞAN
PERSONEL
SAYISI
1
GÜNEYDOĞU TIP MERKEZİ
GAZİ CD. NO:27 DÖRTYOL
228 22 22
29
2
DERMAN TIP MERKEZİ
SENTO CD. SÜLEYMAN AYDIN SİT. NO:91
251 31 21
KAPALI
3
SİLVAN TIP MERKEZİ
CAMİ MH. SELAHATTİN EYYUBİ CD.
7115757
7
4
DÜNYA TIP MERKEZİ
İSMETPAŞA MH. CAMİ SK. NO:3 ERGANİ
238 21 00
11
5
FAMİLY TIP MERKEZİ
5 NİSAN MH. NÜKHET COŞKUN CD.
233 04 17
KAPALI
251 18 18
KAPALI
415 24 24
KAPALI
415 56 51
KAPALI
ELİF APT.NO:27SİLVAN
BAĞLAR PTT YANI
6
MEDİ ŞİFA TIP MERKEZİ
SELAHATTİN EYYUBİ MH. HALİTOĞLU
2 APT.ALTI
7
HAYRÜNNİSA TIP MERKEZİ
İSTASYON CD. CEYLAN APT.NO:13
BİSMİL
8
BİSMİL TIP MERKEZİ
NAMIK KEMAL CD. KARAER APT.KAT:1
BİSMİL
9
TÜM SAĞ BİLİM TIP MERKEZİ
GAZİ CD. SUAKAR PASAJI KAT:1
224 60 92
8
10
DİCLEKENT TIP MERKEZİ
FIRAT BULVARI BİRLİKKENT SİTESİ C-D
252 22 52
KAPALI
11
MESAMED TIP MERKEZİ
415 00 85
17
12
ÖZEL NOBEL TIP MERKEZİ
2525353
KAPALI
223 03 52
6
BLOK ALTI
ALTIOK MH. AYDINLIK CD. NO:6/Z 1
BİSMİL
S. EYYUBİ BUL. YENİYOL SONDURAK
HAMZAOĞULLARI SİTESİ A BLOK
NO:29/34-K.PINAR
13
14
ÖZEL NÖRON NÖROLOJİ DAL
MİMAR SİNAN CD. HACI CEMAL KALAN
MERKEZİ
APT.NO:1/A
DİCLE EMPATİ PSİKİYATRİ
ALİEMİRİ 4. SK. YOLİŞ SEN. ALTI NO.8
228 57 44
8
İNÖNÜ MH. İZZETPAŞA CD. NO:7
223 00 88
16
MİMAR SİNAN CD. İNKA 4 APT.ALTI
228 16 16
17
LİSE CD.ALİEMİRİ 1.SK.EVRAN APT.ALTI
229 68 58
KAPALI
ÖZEL ERGANİ DAHİLİYE DAL
ŞİRİNEVLER MH.REYHAN SK.GÜÇLÜ
611 54 82
KAPALI
MERKEZİ
APT.ALTI NO:1 ERGANİ
ÖZEL DİCLE DAHİLİYE DAL
SELAHATTİN EYYUBİ MH.TURGUT ÖZAL
237 00 12
KAPALI
MERKEZİ
BUL.GÜNDOĞDU 7.KISIM NO:50/A
ÖZEL UZMANLAR İNTANİYE
MEVLANA HALİT MH. EMEK CD.NO:52/A
233 26 20
KAPALI
ÖZEL ÇINAR ENFEKSİYON
CUMHURİYET MH.GAZİ OSMAN PAŞA
511 30 51
KAPALI
HASTALIKLARI DAL MRK.
SK.NO:1 ÇINAR
ÖZEL IŞIL KARDİYOLOJİ DAL
TURGUT ÖZAL BUL.MEVLANA HALİT
252 40 59
KAPALI
DAL MERKEZİ
15
ÖZEL BATI GÖZ CERRAHİ DAL
MERKEZİ
16
ÖZEL AKADEMİ KBB HAST.
CERRAHİ DAL MERKEZİ
17
ÖZEL DERMAPOL CİLT HAST.
DAL MERKEZİ
18
19
20
DAL MERKEZİ
21
22
234
23
24
MERKEZİ
MH.UMUT 2 SİT. A BLOK ALTI
ÖZEL AMİD KARDİYOLOJİ DAL
YENİŞEHİR MH. ALİEMİRİ CD. ÇELEBİ
MERKEZİ
ESER APT.NO:20/A
DİYARBAKIR DİCLE FIRAT KD.
YENİŞEHİR MH. MİMAR SİNAN CD.
HAST. VE DOĞUM DAL
NO:9/B
229 50 40
KAPALI
229 06 51
5
MERKEZİ
25
NİSA TIP MERKEZİ
SENTO CD. CİHAT 2 APT.ALTI
252 58 91
10
26
ÖZEL ÇAMLICA KD. HAST.VE
LİSE CD.4.SK. GÜNEŞ PLAZA ALTI NO:1
228 55 11
3
ÖZEL ERGANİ ÇOCUK HAST.
AZİZİYE MH. KARANFİL SK. NO:32
611 11 12
KAPALI
DAL MERKEZİ
ERGANİ
ÖZELŞİRİNLER ÇOCUK HAST.
KANTAR KAVŞAĞI SELAHATTİN EYYUBİ
252 34 65
KAPALI
DAL MERKEZİ
BULVARI AZİZOĞLU SİT.E BLOK ZEMİN
252 55 40-
KAPALI
DOĞUM CERRAHİ DAL MRK
27
28
KAT
29
30
ÖZEL DİYARBAKIR ÇOCUK
DİCLEKENT BULVARI BİRTANE APT.
HAST. DAL MERKEZİ
ALTI KAYAPINAR
ÖZEL GÜNEYDOĞU ÇOCUK
İNÖNÜ CD. MAHİR İŞ MERKEZİ NO:1
228 22 22
KAPALI
ÖZEL DİCLE ÇOCUK HAST. DAL
SELAHATTİN EYYUBİ MH. TURGUT
237 25 25
KAPALI
MERKEZİ
ÖZAL BUL.GÜNDOĞDU 7.KISIM A BLOK
GAZİ CD. SUAKAR PASAJI KAT: 4
223 11 94
10
ALİEMİRİ 1.SK. DEĞER APT.ALTI
228 81 96
ASKIDA
ÖZEL D.BAKIR FİZYOCENTER
PROF.SELAHATTİN YAZICIOĞLU CD.
228 50 84
11
FTR DAL MERKEZİ
M.ÖZKOÇAK APT. NO:14/B
ÖZEL FİZYOPOLİTAN
KOOPERATİFLER MH. GEVRAN
228 60 56
16
FTRDALMERKEZİ
CD.RIZVANAĞA SK.EMİRCAN APT.ALTI
HAST. DAL MERKEZİ
31
NO:6/1
32
ÖZEL FİZYO METROPOLİTAN
FTR DAL MERKEZİ
33
ÖZEL FİZYON FTR DAL
MERKEZİ
34
35
NO:6
36
GAZİLER POLİKLİNİĞİ
PEYAS MH.470.SK OPGAR 4 APT.ALTI
251 99 21
KAPALI
37
İBNİ SİNA POLİKLİNİĞİ
5 NİSAN MH.TEĞMEN
234 90 33
KAPALI
229 58 09
KAPALI
233 73 99
KAPALI
233 52 62
KAPALI
226 59 38
KAPALI
223 91 93
KAPALI
CD.60.SK.KOYUNLU 3 APT. ALTI
38
OFİS TIP POLİKLİNİĞİ
EKİNCİLER CD.HATIRALAR APT.KAT1
NO:2
39
HATBOYU POLİKLİNİĞİ
HATBOYU CD. DOĞU YAPI KOOP.A-2
BLOK KAT:1 NO:1
40
DİYAR POLİKLİNİĞİ
ŞEYH ŞAMİL MH. MEDİNE BUL.NO:6
BAĞLAR
41
DİCLE FIRAT POLİKLİNİĞİ
ŞEHİTLİK CD.SULTAN APT. NO:21/F
ŞEHİTLİK
42
UMUT POLİKLİNİĞİ
VİLAYET ARKASI LİSE CD. SANLI
APT.NO:25/A KAT:1 YENİŞEHİR
43
5 NİSAN POLİKLİNİĞİ
GÜRSEL CD.NO:86/B BAĞLAR
235 10 25
KAPALI
44
ERGANİ DİLAN POLİKLİNİĞİ
AZİZİYE MH. MİLLİ EGEMENLİK CD.NO:8
611 64 34
KAPALI
ERGANİ
235
45
SİLVAN ŞİFA POLİKLİNİĞİ
GAZİ CD.SELAHATTİN MH.NO:84 SİLVAN
711 80 11
KAPALI
46
DOĞUŞ POLİKLİNİĞİ
27MAYIS MH.HASTANE CD. NO:82 DİCLE
561 33 30
KAPALI
47
VİTAL TIP POLİKLİNİĞİ
MERKEZ YENİ MH. DİYARBAKIR CD.
831 30 08
KAPALI
48
PROLAB REFERANS
ELAZIĞ CD.DİYARI GALERİA B BLOK
228 22 33
KAPALI
LABORATUARI
NO:2/4
49
NOVARA POLİKLİNİĞİ
KURTİSMAİL PAŞA 2.SK. ESKİ TRT
223 07 67
2
50
BELLA POLİKLİNİĞİ
229 44 55
KAPALI
51
PATOPARK LABORATUARI
52
ONKO ANKARA ONKOLOJİ D.
BAĞCILAR MAH. KARANFİL 10. SOK.
ŞUB.
NO:7
KULP
BİNASI KAT:1 NO:1 YENİŞEHİR
EKİNCİLER CD. DEVRAN APT. KAT:3
NO:9
BAĞLAR SELAHATTİN EYYUBİ MH.
2
AYDIN ARSLAN BULVARI
KAYNAKLAR
1. İl Sağlık Müdürlüğü
2. İl Halk Sağlığı Müdürlüğü
:
236
4
S. ÇEVRE EĞİTİMİ
Yaşadığımız yüzyılın sonlarına doğru hızla artan çevre sorunlarının etkileri
doğrudan doğruya canlı yaşama üzerinde görülmektedir. Çoğunluğu insan faaliyetleri
neticesi ortaya çıkan bu sorunların önlenmesi ve çevre kirliliğinin durdurulmasındaki görev
yine insanoğluna düşmektedir.
Duyarsızlık ve eğitim eksikliğinin daha da arttırdığı Çevre Kirliliği ortamında çevre
bilincine sahip bir toplumun çevre sorunlarının çözümünde daha başarılı olacağı gerçeği
göz önünde bulundurularak başta eğitim ve öğretim kurumlarımız olmak üzere resmi ve
özel kişi, kurum, ve kuruluşların çevre ve çevre eğitimi konusunda geliştireceği fikir ve
önerilerin yanısıra faaliyetlerinde ve işlevlerinde çevre konusuna biraz daha öncelik
vermeleri gerekmektedir.
Diyarbakır hızlı nüfus artışının beraberinde getirdiği plansız kentleşme ve bunun
yanında sanayileşmenin hız kazanmasıyla çevre ile gelişim arasındaki dengenin sağlanması
gereken bir kenttir. Giderek önem kazanan çevre sorunlarının çözümlenmesi için sadece bu
konuda görev yapan kamu kurum ve kuruluşlarının değil, bütün halkın bilinçli ve çevreye
duyarlı bir şekilde çevre korunmasına, çevrenin güzelleştirilmesine, doğal kaynakların en
ekonomik şekilde kullanılmasına katkıda bulunması gerekir. Bu nedenle de yapılması
gereken ilk iş halkın çevre konusunda eğitilmesidir.
S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri
İlimizde kamu kuruluşlarının çevre eğitimi ile ilgili faaliyetleri henüz yeterli
düzeyde değildir. Bu konuda yapılan çalışmalar şöyle sıralanabilir.
İlimizde öğrencilerin eğitimi amacıyla Müdürlüğümüz tarafından okullarda çevre
sorunları, çevre ve insan ilişkileri, ağaçlandırma ve erozyonla mücadele, fidan dikiminin
önemi konularında konferanslar verilmektedir.
İlimizde bulunan yerel televizyon ve basın yoluyla halkın çevre konusunda
eğitilmesi sağlanmaktadır. TRT GAP’ta ilimiz çevre sorunları ve çözümleri için alınan
tedbirler, ilimiz ağaçlandırma ve erozyonla mücadele konularında yapılan çalışmalar
hakkında radyo ve televizyon programları düzenlenmektedir.
5 HAZİRAN Dünya Çevre Günü
5 Haziran Dünya Çevre Günü çeşitli etkinliklerle kutlandı.
S.2. Çevre ile İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri
İlimizdeki aktif olarak çalışan gönüllü çevre kuruluşları şunlardır;
1.
2.
3.
4.
Diyarbakır Çevre Gönüllüleri Derneği
Dicle Üniversitesi Çevre Araştırma ve Uygulama Merkezi
Milli Eğitim İl İzci Kurulu Başkanlığı
İl İzci Temsilciliği
237
5. Gönüllü İzci Kuruluşları
6- Organik Tarım Derneği
S.2.1. Çevre Dernekleri:
ÇEVGÖN:
Diyarbakır Çevre Gönüllüleri Derneği (ÇEVGÖN); 1994 yılında Diyarbakır İlinde
çevre için neler yapılabileceği düşünülerek kurulmuştur.
DÜÇAM (Dicle Üniversitesi Çevre Sorunları Uygulama ve Araştırma Merkezi:
Çevre ile ilgili konularda ortaya çıkmış ve çıkabilecek sorunları bilimsel olarak
belirlemek, gerekli araştırmaları yaparak bunlar için çözüm önerileri geliştirmek ve
uygulamak, geliştirilen yöntemleri yetkililere duyurmak, kamu ve özel kuruluşlarla işbirliği
yaparak Dicle Üniversitesi içerisinde veya gerektiği yerde, bilime, teknolojiye veya ülke
kalkınmasına yönelik çevre ile ilgili etkinliklerde araştırmalar yapmak ve araştırmacı
yetiştirmek amacı güden bir kuruluştur. Yönetmeliği 15.11.1990 tarih ve 20696 sayılı
Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Kuruluşundan bu güne DÜÇAM
Yönetim Kurulu üyelerinin ağırlıklı katılımı ile paneller, konferans ve sempozyumlar
düzenlemiş, gelişmiş üniversitelerden konusunda uzman öğretim üyelerini de davet
etmiştir. İl Hıfzıssıhha Kurulu, İl Çevre Kurulu ve Yerel Gündem 21 ‘de yer alarak
Diyarbakır ilinin çevre sorunlarının çözümüne katkılar sunmuştur. Üniversite
öğrencilerinin ve Öğretim Üyelerinin kullanımı için çevre ile ilgili bir kitaplık
oluşturulmuştur.
KAYNAKLAR
:
1. Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü
2. Dicle Üniversitesi
238
T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA
T.1.Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi
İlimizin çevre sorunlarının en önemlileri, konutların ısınmasından ve sanayi
tesislerinden kaynaklanan hava kirliliği, su kirliliği, evsel ve endüstriyel atıkların
arıtılmadan direkt Dicle nehrine aktarılması, kum ocakları ve moloz dökümünden
oluşan Dicle Nehri havzasının çevre sorunları, il ve ilçelerimizdeki katı atık toplama ve
depolama problemleri ile petrol arama şirketlerinden kaynaklanan yeraltı ve yerüstü su
kirliliğidir.
İlimizde faaliyet gösteren ve atık suları ile çevre kirliliğine yol açan işletmelerin
2872 sayılı Çevre Kanunu ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğine uymaları,
proseslerinden kaynaklanan atık sularını arıtmaları için atık su arıtma tesisi kurmaları,
kurulma aşamasındaki tesisler ile ilgili Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı’nın 2005/5
sayılı Genelgesinin ilgili hükümleri doğrultusunda “Atıksu Arıtma Tesisi Proje
Hazırlama Esasları”na uygun olarak proje hazırlamaları, projelerin onaylanmak üzere
gerekli mercilere başvuruda bulunmaları ve deşarj izin başvurusunda bulunmaları ile
ilgili tebligatlar yapılmaktadır. Bu tebligatlar doğrultusunda iş termin planı göndereni
işletmelerin arıtma tesisi kurma çalışmaları izlenmektedir. Ayrıca arıtma tesisi olan
işletmelerin bu tesislerini Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği çerçevesinde çalıştırıp
çalıştırmadıkları ve atıksu standartlarını sağlayıp sağlamadıkları konusunda denetim ve
tespitler yapılmaktadır. 2011 yılında toplam 32 tesisin atık su arıtma tesisine ait proje
dosyalarının onayı Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı’nın 2005/5 sayılı Genelgesinin
ilgili hükümleri doğrultusunda İl Müdürlüğümüzce gerçekleştirilmiştir.
İlimizde Diyarbakır Çevre Analiz Laboratuarı’nın Bakanlığımızdan ön lisans
alarak 07.06.2007 tarihinde açılması üzerine numune alma işlemlerine ve dolayısıyla
deşarj izni ile ilgili işlemlere başlanmış olup, 2011 yılında 8 tesise deşarj izni verilmiştir.
İlimiz Merkez İlçe, Ergani yolunda bulunan Organize Sanayi Bölgesi’nde 2872
sayılı Çevre Kanunu ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğin kapsamında faaliyet gösteren
tesislere denetim çalışmaları devam etmiş, yapılan denetimlerde işletmelere ilgili
yönetmelik kapsamında yükümlülükleri bildirilmiştir.
Diyarbakır İlinin içme suyunun %20 sini karşılayan Gözeli Havzası’nda Belediye
ve DSİ’nin birlikte çalışmaları neticesinde Havza Yönetmeliği değiştirilmiş, İl
Müdürlüğümüzce Su Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde 2011 yılı içerisinde
de havza çevresinde bulunan tesislerin denetimleri devam etmiştir. Yine Diyarbakır
ilinin su ihtiyacının % 80 ini karşılayan Eğil Barajı ile ilgili gelen şikayete istinaden
yapılan çalışmalar neticesinde bir inceleme raporu hazırlanmış ve konu ile ilgili olarak
tüm kurum ve kuruluşlar göreve çağırılmıştır
Bakanlığımızın 19.09.2007 tarih ve 52075 sayılı yazısına istinaden, 31.05.2005 tarih
ve 25831 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğ inin
Kontrolü Yönetmeliği kapsamında, i limiz sınırları içerisinde faaliyet gösteren ve arıtma
tesisi olan işletmelerden, günlük oluş an arıtma çamurlarının miktarı, kuru madde
239
yüzdesi, stabilizasyon yöntemi, bertaraf şekli ve özellikle %90 kuru madde sağlamaya
yönelik yapılan ve/veya yapılmasını planlanan çalışmalar ile ilgili gelişmeler hakkında
bilgi vermeleri istenilmiş olup, gelen bilgiler üst yazı ile Bakanlığımıza sunulmuştur.
İlimizde görülen hava kirliliğinin başlıca nedenleri, ilimizin topoğrafik yapısı
nedeniyle hakim rüzgârlara kapalı oluğu, kalitesiz yakıt tüketimi ve yeşil alanların
az oluşudur. Müdürlüğümüzce oluşturulan hava kirliliğini kontrol ekibince ş ehir
merkezine kaçak kömürün ve standart dışı sıvı yakıtın girişi engellenmiş ayrıca bu
ekip tarafından kış sezonu boyunca numuneler alınıp aklirite olan laboratuarlarda sıvı
yakıt numuneleri analiz edilip standart dışı olanların ilde kullanımı engellenmiştir.
Kalorifer yakım saatlerine uyulup, uyulmadığı denetlenmektedir. Hava kalitesinin
korunması yönetmenliği doğrultusunda sanayi tesislerinin çevre izni almaları için
çalışmalar yapılmaktadır.
Dicle Nehrinde faaliyet gösteren ve nehir yatağının değişmesine neden olan
kum ocakları ÇED yönetmeliği kapsamında denetlenmekte, bu denetimler sonucunda
çevresel kirlilik ve tahribat olu turan faaliyetlerin tespit edilmesi halinde, çevre
kanununa uygun olarak gerekli idari ve cezai işlemler uygulanmaktadır.
İlimizde mevcut nihai çöp depo alanı olarak belirlenen Büyükşehir Belediyesine
ait çöp döküm alanı vahşi depolama nedeniyle ömrünü doldurmak üzere olup,
proje aşamasında olan Düzenli Depolama ve Kompostlaştırma Tesisinin bitimine
kadar rehabilite edilerek kullanılacaktır.
Ayrıca vatandaşlardan gelen şikayetler (çevre kirliliği, gürültü kirliliği, katı
atıklar vb.) yerinde incelenmiş olup gerekli işlemler mevzuat çerçevesinde yapılmıştır.
T.2.
Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli
Kullanımı, korunması ve Geliştirilmesi
Günümüzde doğal kaynakların en verimli, çevreye en az zarar verecek şekilde
ve ekolojik denge göz önünde bulundurularak kullanılması için önemli tedbirler
alınmakta ve toplum bilinçlenmektedir. Bu doğal kaynakların da bir gün tükeneceği,
yok edilen kaynakların yenilenemeyeceği, bu durumun doğuracağı zararların yine
biz insanlara olacağı bilinci kişiler tarafından kabullenilmektedir.
Bu bilinçle Müdürlüğümüz tarafından fidan dağıtımı yapılarak ağaçlandırmaya
hız verilmekte, ormanlık alanlar artırılmakta, böylelikle hem çevrenin güzelleşmesine
katkıda bulunulmakta, hem de erozyonun önlenmesine çalışılmaktadır.
İlimizde, önemli ve en büyük doğal kaynaklarımızdan olan güneş enerjisinden
yeterince faydalanılamamaktadır. Sadece bir kısım konutlarda su ısıtmada
kullanılmakta, ekonomik ve tükenmeyen bir doğal kaynak olan güneş enerjisinden
daha fazla faydalanılması gerekmektedir.
240
T.3.
Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Sonuçlarının Çevrenin Taşıma
Kapasitesini Aşmayacak şekilde Planlanması
İlimizde sanayileşme hızının artış gösterdiği son yıllarda, sanayi kuruluşlarından
oluşabilecek çevre sorunlarının diğer kurumlarla birlikte koordineli olarak takibi
yapılmakta kurum ve kuruluşlara konu hakkında tavsiyelerde bulunmakta, bu
doğrultuda çalışmalar sürdürmektedir.
Müdürlüğümüzce Ekonomik ve Sosyal faaliyetleri; tahrip edici kirliliğe yol
açıcı, bozucu bir tarzda gelişme göstermemesi için sanayi kuruluşlarını, kamu
kurum ve kuruluşlarını, sivil toplum örgütlerini ve öğrencileri çevre konusunda
bilinçlendirmektedir.
T.4. Çevrenin İnsan Psiko - Sosyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması
İlimizde son yıllarda hızla artan nüfusun beraberinde getirdiği çarpık kentleşme
ve hızlı sanayileşme beraberinde çevre kirliliğini getirmiştir. İnsan hayatını olumsuz
yönde etkileyen görüntü kirliliği, gürültü, atıklar, yer altı ve yüzey sularının kirlenmesi
ve hava kirliliğinin önüne geçilmesi amacı ile denetimler sıklaştırılmıştır. Arıtma tesisi
zorunluluğu olan işletmelere arıtma tesisi yaptırılmış, kentin atıksuyunun arıtılması
amacı ile Büyükşehir Belediye Başkanlığınca işletilmekte olan arıtma tesisi yapılmış,
atıkların düzenli depolanması amacı ile Düzenli depolama ve Kompost Tesisi inşasına
başlanmış, ısınmadan kaynaklı hava kirliliği ile mücadele için kurumlarla iş birliği
yapılmıştır
Görüntü Kirliliği ile ilgili olarak açıktan geçen elektrik ve telefon kablolarının
yer altından geçirilmesi için Müdürlüğümüz diğer kamu kurum ve kuruluşlarıyla
koordineli olarak çalışarak tavsiyelerde bulunmaktadır. Yine görsel kirlilik
oluşturan
reklam tabelalarının ana yollar üzerinde sarkık bir
şekilde asılmaları
Belediyece yasaklanmıştır.
Günümüz insanına psiko-sosyal etki olarak kentlerde yüksek gürültünün de
ön plana geçmesi ile birlikte Müdürlüğümüzce bu olumsuz çevre koşulunun
asgariye düşürülmesi için oluşturulan gürültü denetim ekipleri belirlenen program
çerçevesinde şehir merkezinin çeşitli noktalarında gürültü ölçümü yaparak
standartları aşıp gürültü kirliliğine sebebiyet veren etkenleri tespit edip gerekli
uyarı ve yasal yaptırımları uygulamakta, gürültü kirliliği için önlemler alınmaktadır.
T.5. Çevreye Duyarlı Arazi Kullanımı Planlaması
İlimizde son yıllarda çevre il ve ilçelerinden alınan göç neticesinde plansız
kentleşme hızla artmış, 1993 yılında GAP dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan
Çevre Düzeni Planı ile bu plana istinaden Büyük şehir Belediyesinde hazırlanmış
olan mevzi imar planı yetersiz kalmıştır. Bu durum, kentteki nüfus artışı, sanayi ve
konutsal gelişimi göz önünde bulundurularak yeni imar planlarının hazırlanmasını
zorunlu hale getirmiştir. Nitekim Büyükşehir Belediye Başkanlığınca Mevzi İmar
Planı revize çalışmaları başlatılmış olup bu yönde çalışmalar devam etmektedir.
241
Tarım arazilerinin bilinçsiz olarak gübreleme, sulama ve ilaçlama yapılması
sonucu toprak kirliliği oluşmaktadır. Toprak kirliliği; ekosistem içinde yer alan
toprakların endüstriyel emisyonlarından, katı ve sıvı atıklardan çeşitli şekillerde
etkilendiği gözlenmektedir. Özellikle baca gazı emisyonları sebebiyle topraklara ve
üzerinde yetişen kültür bitkilerine, doğal vejetasyona zarar verebilen çeşitli maddeler
ulaşmaktadır. Örneğin SO2 emisyonu flor ve nitroz gazları en belli bağlı emisyon
örnekleridir.
İlimizde yapay gübrelemeden dolayı toprak kirliliği Fosfor birikmesi olarak
saptanmıştır. Dicle nehrinin suyu Bakır (Cu), Kurş un(Pb), Çinko(Zn), Nikel(Ni) ve
Kobalt (Co) gibi ağır metallerin konsantrasyonunun yüksek olduğu ve Dicle nehri ile
sulanan topraklarda özellikle Cu ve Zn tutularak bitkileri zehirleyici düzeye çıktığı
saptanmıştır.
Tarım alanlarında kullanılan pestisid ve herbisidler suda doğal olarak güç
parçalanan bileşikledir. İlimizde kullanılan pestisidler toprak ve yer altı suyunu
kirletecek miktarda verilmediğinden topraklarımızda pestisid ve herbisid kirliliğine
rastlanmamaktadır.
İlimizdeki tüm işletmeler Yönetmeliklerimiz çerçevesinde denetlenmekte,
taahhütlerine uygun çalışmadığı tespit edilen işletmeler hakkında yasal işlem (uyarı,
faaliyeti durdurma, para cezası) uygulanmaktadır.
2011 yılı içerisinde Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından toplam 66 adet
işletme için “ÇED Gerekli Değildir.” Kararı verilmiş olup yapılan izleme kontrol
çalışmaları sonucunda, taahhütlerine uymadığı tespit edilen 2 adet işletmeye uyarı
yazısı yazılmış, 2 adet işletmenin de neden olunan kirlilik giderilinceye kadar faaliyeti
durdurulmuştur.
KAYNAK
:
1. Mül ga Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010
2. Ç e vr e ve Şe hi r ci l i k İl Müd ür l ü ğü
242
KAYNAKLAR:
MTA Bölge Müdürlüğü, Diyarbakır ve Çevresinin Mühendislik Jeoloji Haritası
Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Envanter Çalışmaları
Devlet Su İşleri X. Bölge Müdürlüğü verileri
Maden Tetkik Arama Enstitüsü Bölge Müdürlüğü verileri
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü verileri
İl Sağlık Müdürlüğü Envanter Çalışmaları
DSİ Genel Müdürlüğü İçmesuyu ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı, Diyarbakır
Kenti İçmesuyu Kaynakları Çevre Koruma Projesi Kati Proje Raporu, Nisan 1997
9- Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi verileri
10- Tarım İl Müdürlüğü Araştırma Planlama Şubesi Faaliyet Raporu - Diyarbakır, 2008
11- Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol Başmühendisliği Bölgesel Araştırma RaporuDiyarbakır, 2000
12- Dicle Üniversitesi Çevre Araştırma Merkezi,”Dicle Havzası Diyarbakır ve Yöresi
Çevre Araştırma Projesi 1. Aşama Nihai Raporu” Aralık 1993
13- Diyarbakır Valiliği “2000’e Beş Kala Diyarbakır” - Diyarbakır, 1995
14- Komisyon “Yurt Ansiklopedisi, Türkiye İl İl, Dünü, Bugünü, Yarını” III. Ve IV.
Ciltler, Anadolu Yayıncılık, 1982
15- Kültür ve Tabiat Varlıklarının Koruma Kurulu Müdürlüğü verileri
16- Dicle Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi verileri
17- İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verileri
18- DİE, Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer)
19- TEİAŞ Diyarbakır Müdürlüğü verileri
20- Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü verileri
21- Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığı ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl
Müdürlüğü Ortak Çalışması, Sanayi Envanteri
22- TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası verileri
23- İl Emniyet Müdürlüğü verileri
24- İl Telekomünikasyon Müdürlüğü verileri
25- PTT Başmüdürlüğü verileri
26- Mülga Bayındırlık İl Müdürlüğü
27- Mülga Çevre ve Orman İl Müdürlüğü
28- Ekonomik ve Sosyal Göstergeler; Diyarbakır Ağustos 1998
29- DİE 2000 Genel Nüfus Sayımı verileri
30- Diyarbakır İli Gelişme Planı 2. Ön Raporu; Dicle Üniversitesi Rektörlüğü, Mayıs
2002
31- İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü
32- İl Sağlık Müdürlüğü Çevre Ve Gıda Kont. Şube Müdürlüğü
33- İl Emniyet Müdürlüğü Trafik Şube Müdürlüğü Envanter Raporları, Diyarbakır,
2011
34- T.C. Çevre Bakanlığı Çevre Notları ANKARA
35- İl Sivil Savunma Müdürlüğü Faaliyet Raporları, Diyarbakır, 2011
36- Mülga Bayındırlık İl Müdürlüğü Afet İşleri Şubesi Çalışma Raporları, Diyarbakır
2009
37- İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü, İl Çevre Sorunları Öncelikleri Envanteri
38- Büyükşehir Belediye Başkanlığı Yapı İşleri Dairesi Raporları
243
12345678-
39- Refik SAYDAN İl Hıfzıssıhha Enstitüsü Müdürlüğü verileri
244

Diyarbakır-2011 - TC ÇEVRE ve ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI

Transcription

Similar documents

Millî Hâkimiyet ve Çocuk Bayramının 36. Yıldönümünü Milletçe