ZAGROŻENIA OKRESOWE WYSTĘPUJĄCE W POLSCE

ZAGROŻENIA OKRESOWE WYSTĘPUJĄCE W POLSCE

ZAGROŻENIA OKRESOWE
WYSTĘPUJĄCE W POLSCE
WYDZIAŁ ANALIZ I PROGNOZ
BIURA MONITOROWANIA I ANALIZY ZAGROŻEŃ RCB
WRZESIEŃ 2010
I.
WPROWADZENIE ……………………………………………
3
II.
POWÓDŹ……………………………………………………….
4-7
III.
OSUWISKA ……………………………………………………. 8 - 9
IV.
WICHURY, TRĄBY POWIETRZNE ……………………….. 10 - 13
V.
SILNE MROZY, ZAWIEJE I ZAMIECIE ŚNIEŻNE …….
14 - 16
VI.
LAWINY ŚNIEŻNE ……………………………………………
17 - 19
VII.
UPAŁY ………………………………………………………….
20 - 21
VIII.
SUSZA ………………………………………………………….
22 - 25
IX.
POŻARY LASÓW ……………………………………………..
26 - 28
X.
GRYPA ………………………………………………………….
29 - 32
XI.
CHOROBY ROŚLIN ………………………………………….
33 - 35
XII.
CHOROBY ZWIERZĄT ……………………………………… 36 - 38
XIII.
TYPOWE OKRESY WYSTĘPOWANIA OMAWIANYCH
ZAGROŻEŃ ..………………………………………………….
39
2
WPROWADZENIE
Polska leży
w strefie klimatu umiarkowanego, a mimo to narażona jest na wiele
naturalnych zjawisk, które czasem mogą przybierać formę kataklizmu. Dotyczy to
zwłaszcza powodzi, ale potencjalnie także pożarów lasów, czy silnych wichur.
W przypadku ich wystąpienia mówimy o sytuacji kryzysowej, która wymaga interwencji
służb publicznych. Zmiany klimatyczne, niezależnie od oceny ich przyczyn,
prawdopodobnie będą miały coraz większy
wpływ na
występowanie
i rozmiar
kataklizmów, a w ich konsekwencji sytuacji kryzysowych. Drugim czynnikiem jest
rozwój cywilizacyjny (infrastruktury), przebiegający czasem w sposób chaotyczny i nie
bez błędów, powodując większą niż dawniej podatność różnych elementów środowiska
człowieka na zagrożenia naturalnymi czynnikami pogodowymi. Podobnie otwartość
granic i możliwość podróżowania, powoduje zwiększone ryzyko rozprzestrzeniania się
epidemii (pandemii) lub chorób tropikalnych.
Zagrożenia
naturalne (a nawet epidemia – jak grypa) występują zwykle
w poszczególnych okresach, ale niektóre z nich (jak pokazuje siatka zagrożeń – str. 39)
mogą się pokrywać, występując łącznie, co dodatkowo komplikuje reakcje odpowiednich
służb, adekwatną do skali kryzysu i oczekiwań ludzi na usunięcie jego skutków.
Dlatego, jak sądzimy, lepiej się do nich przygotować zawczasu, z pełną świadomością
i może czasem na wyrost, aby uniknąć pełnego zaskoczenia. Sądzimy, że warto, aby
poszczególne wyspecjalizowane służby miały łatwo dostępną elementarną wiedzę na
temat różnorodnych zagrożeń, w tym spoza obszarów ich służbowego zainteresowania.
Niniejszy tekst, będący typologią i opisem potencjalnych zagrożeń, ma w dużej
mierze charakter praktyczny i jak sądzimy może służyć pomocą nie tylko odpowiednim
służbom do działań prewencyjnych i eliminujących skutki klęsk, ale także i w szerszym
wymiarze.
3
POWÓDŹ
ZJAWISKO
STANOWI ZAGROŻENIE DLA LUDZI, ŚRODOWISKA NATURALNEGO,
INFRASTRUKTURY (ENERGETYCZNEJ I TRANSPORTOWEJ) ORAZ GOSPODARKI
1. Charakterystyka zjawiska
Powódź jest zjawiskiem przyrodniczym o charakterze ekstremalnym, często
gwałtownym, występującym nieregularnie. Według art. 9 ust.1 pkt 10 ustawy z dnia
18 lipca 2001 r. Prawo wodne, powódź to wezbranie wody w ciekach naturalnych,
zbiornikach wodnych, kanałach lub na morzu, podczas którego woda po
przekroczeniu stanu brzegowego zalewa doliny rzeczne albo tereny depresyjne
i powoduje zagrożenia dla ludności lub mienia.
Stopień zagrożenia powodziami jest determinowany gęstością zaludnienia,
sposobem użytkowania dolin i terenów zalewowych, infrastrukturą techniczną,
komunikacyjną itp. Za skalę powodzi przyjmuje się wielkość strat, do których zalicza
się: zagrożenie życia ludzi, zniszczenie domów, dróg, upraw, zabytków kultury,
dezorganizację życia społecznego, skażenie terenu i wód substancjami szkodliwymi.
2. Potencjalne możliwości wystąpienia różnych typów powodzi
• powodzie opadowe – których przyczyną są silne opady naturalne czyli o dużym
natężeniu lub rozlewne na dużym obszarze zlewnym,
• powodzie roztopowe – których przyczyną jest gwałtowne topnienie śniegu,
• powodzie sztormowe – których przyczyną są silne wiatry, sztormy występujące na
zalewach i wybrzeżach,
• powodzie zatorowe:
zatorowo – lodowe,
zatorowo – śryżowe,
• powodzie wywołane awariami budowli przeciwpowodziowych lub niewłaściwym
gospodarowaniem wodą na zbiornikach.
3. Rodzaj powodzi ze względu na zalany obszar
• lokalne, obejmujące swym zasięgiem małe zlewnie i spowodowane opadami
nawalnymi o dużej wydajności,
• regionalne, obejmujące w zasadzie tylko jeden rejon hydrograficzny,
• krajowe obejmujące kilka podstawowych regionów hydrograficznych, tu przyczyna
powodzi są długotrwałe deszcze obejmujące swym zasięgiem większe obszary.
4
Rodzaje powodzi w ujęciu genetycznym i zasięgu obszarowym (wg IMGW)
Obszary zagrożeń (wg IMiGW)
5
Jako najbardziej zagrożone wystąpieniem powodzi są tereny
pięciu
województw południowych: małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego, opolskiego
i dolnośląskiego w zlewniach następujących rzek: Odra od Małej Panwi do Nysy
Kłodzkiej, Odra od Kłodnicy do Małej Panwi, Odra od Olzy do Kłodnicy, Olza, San
od Osławy do Wiaru, Wisła od Soły do Skawy, Wisła do Przemszy (Mała Wisła),
Nysa Kłodzka od Ścinawki do zbiornika Otmuchów, zlewnia zbiornika Otmuchów –
Nysa Kłodzka – zlewnia zbiornika Nysa, Nysa Kłodzka do Ścinawki, Wisłoka, Odra
od ujścia Kaczawy do ujścia Baryczy (bez Baryczy), Odra od ujścia Widawy do
ujścia Kaczawy, Kaczawa, Bystrzyca, Bug od ujścia Huczwy do ujścia Krzny (bez
Krzny). Według danych Wydziałów Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego
urzędów wojewódzkich, na terenie kraju zagrożone powodziami są tereny
i infrastruktura na obszarze 1039 gmin, w tym miedzy innymi: ponad 875 tys. ha
użytków rolnych, 86 500 budynków mieszkalnych, 2 600 budynków użyteczności
publicznej, około 2 tys. mostów i ponad 280 oczyszczalni ścieków.
Skutki powodzi najbardziej dotkliwie odczuwają mieszkańcy województw
Południowej Polski, choć przy intensywnych opadach również zagrożone są
bardziej na północ lezące tereny województw: lubelskie, świętokrzyskie, łódzkie,
mazowieckie, kujawsko-pomorskie, lubuskie, zachodniopomorskie oraz pomorskie.
Klasyfikacja stopni zagrożeń groźnych zjawisk meteorologicznych (IMGW)
Zjawisko
Stopień
zagrożenia
1
2
Intensywne
opady
deszczu
3
Kryteria
Skutki
Wysokość opadu ≥ 30 mm na dobę
bez zagrożenia dla sytuacji
hydrologicznej.
Utrudnienia na terenach
zurbanizowanych, utrudnienia
komunikacyjne.
Wysokość opadu ≥ 30 mm na dobę,
osiągnięcie hydrologicznych stanów
ostrzegawczych lub opady
występujące na dużym obszarze.
Podtopienia, uszkodzenia dróg i
budynków, trudności komunikacyjne.
Wysokość opadu ≥ 30 mm na dobę,
Powodzie, podtopienia, zniszczenia
przekroczenie hydrologicznych stanów zabudowań, dróg, mostów, duże
alarmowych.
trudności komunikacyjne, zagrożenie
życia.
4. Możliwości zapobiegania zagrożeniom lub ograniczenia ich skutków
przygotowanie organizacyjno- techniczne dla maksymalnego złagodzenia skutków
spływu wód powodziowych,
zbiorniki
retencyjne, prawidłowy stan wałów przeciwpowodziowych, poldery,
lokalne retencje poprzez wykorzystanie terenów na zawalu rzek, regulacja rzek
i zabudowa potoków, kanały ulgi,
utrzymywanie
w
dobrym
stanie
techniczno-eksploatacyjnym
budowli
hydrotechnicznych,
porządkowanie międzywala rzek i terenów zalewowych, lodołamanie,
prognozowanie i ostrzeganie o zagrożeniu.
5. Skala i skutki zagrożenia
zalane powierzchnie - głównie użytki zielone i grunty orne (straty w rolnictwie,
obniżenie wartości rolniczej terenów zalanych wodą),
zniszczone i uszkodzone budynki (mieszkalne, użyteczności publicznej,
gospodarcze),
zniszczone i uszkodzone mosty, drogi,
6
zniszczone i uszkodzone urządzenia wodne - wały przeciwpowodziowe, budowle
hydrotechniczne, zabudowy brzegów rzek i potoków,
zniszczenia lub uszkodzenia w liniach energetycznych, wodno-kanalizacyjnych lub
w trakcjach komunikacyjnych, awarie w zakładach przemysłowych,
zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi.
6. Instytucje monitorujące
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) nadzorowany przez ministra
środowiska. Do realizacji swoich zadań Instytut wykorzystuje System
Monitoringu i Osłony Kraju (SMOK). System SMOK dostarcza trzech
podstawowych rodzajów informacji:
- wyników pomiarów hydrometeorologicznych, dotyczących stanów i przepływów
wód w rzekach, temperatury, kierunku i siły wiatru, wilgotności, ciśnienia itp.,
- przetworzonych informacji - różnego rodzaju raporty i biuletyny, dostarczane
na bieżąco odbiorcom. Wśród nich są również prognozy hydrologiczne
przygotowywane z trzydniowym wyprzedzeniem,
- ostrzeżeń o sytuacjach mogących spowodować zagrożenie życia lub mienia.
ul. Podleśna 61
01-673 Warszawa
tel.(22) 56-94-100
fax. (22) 834-18-01, (22) 834-54-66
email: imgw@imgw.pl
www.imgw.pl
Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej (KZGW)
ul. Świętokrzyska 36, kl. IV
00-116 Warszawa
tel.: (22) 37-20-210
fax: (22) 37-20-290
e-mail: kzgw@kzgw.gov.pl
www.kzgw.gov.pl
7.
Informacje o zagrożeniu powodziowym
www.pogodynka.pl
meteorologiczne
www.powodz.pl
-
serwis
IMGW,
zakładka
ostrzeżenia/ostrzeżenia
7
OSUWISKA
ZJAWISKO STANOWI ZAGROŻENIE DLA LUDZI, ŚRODOWISKA NATURALNEGO, INFRASTRUKTURY
(ENERGETYCZNEJ I TRANSPORTOWEJ) ORAZ GOSPODARKI
1.
Opis zagrożenia
Osuwiska wywołane są przez nagłe przemieszczenie się mas ziemnych,
powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podłoża, spowodowane siłami przyrody
(np. nasiąknięcie gruntu w wyniku intensywnych opadów deszczu, trzęsienie ziemi)
lub działalnością człowieka (podkopanie stoku lub jego znaczne obciążenie). Jest to
rodzaj ruchów masowych, polegających na przesuwaniu się materiału skalnego lub
zwietrzelinowego wzdłuż powierzchni poślizgu. Ruch taki zachodzi pod wpływem siły
ciężkości. Osuwiska są szczególnie częste w obszarach o sprzyjającej im budowie
geologicznej, gdzie warstwy skał przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych występują
naprzemiennie. Miejsca występowania osuwisk to naturalne stoki i zbocza dolin
i zbiorników wodnych, obszary źródłowe rzek, skarpy wykopów i nasypów oraz
wyrobisk.
2.
Okresy i rejon występowania osuwisk
Cykliczność występowania powierzchniowych ruchów masowych jest silnie
związana z klimatem. Szczególnie da się to zauważyć w trakcie „mokrych” lat. Do
najgroźniejszych należą letnie kilku lub nawet kilkudziesięciudniowe opady
rozlewne, obejmujące duże powierzchnie, nieraz niemal wszystkich karpackich
dopływów Wisły. Odnotowano je w lipcu, w latach 1903, 1934, 1970, 1997, 2001
oraz maju i czerwcu 2010. Zdecydowana większość polskich osuwisk znajduje się w
Karpatach – 95% (zarejestrowano ponad 8 500 osuwisk, w tym 2 970
niebezpiecznych dla obiektów budowlanych).
Rozwojowi osuwisk w tym regionie
sprzyja zarówno budowa geologiczna
podłoża, jak i górska dynamika rzeźby
terenu. Również duża siła erozyjna rzek,
katastrofalne opady deszczu czy wreszcie
działalność ludzi – często nieprzemyślana
– powodują dodatkowe zaburzanie
równowagi stoków. Osuwiska napotkać
również
na
wybrzeżach
Bałtyku,
w dolinach dużych rzek oraz tam, gdzie
rzeki tworzą głęboko wcięte doliny
o stromych zboczach. Występują także
sporadycznie
na
pojezierzach,
w Sudetach i na ich przedpolu, w Górach
Świętokrzyskich, na Wyżynie Lubelskiej
oraz na Roztoczu.
Rozmieszczenie obszarów zagrożonych ruchami masowymi ziemi w Polsce.
Opracowanie według wyników rejestracji z lat 1968-1970 dla Polski pozakarpackiej
oraz materiałów Oddziału Karpackiego PIG.
8
3. Zjawiska wywołując osuwiska
• wzrost wilgotności gruntu spowodowany długotrwałymi opadami lub roztopami,
• podcięcie stoku przez erozję, np. w dolinie rzecznej lub w wyniku działalności
człowieka, np. przy budowie drogi,
• nadmierne obciążenie stoku, np. przez zabudowę,
• wibracje związane np. z robotami ziemnymi, ruchem samochodowym, eksplozjami,
• trzęsienia ziemi.
4. Możliwości zapobiegania zagrożeniom lub ograniczenia ich skutków
•
•
•
•
•
•
stabilizacja stoku,
rekonstrukcja zabudowy,
przeniesienie infrastruktury poza obszar osuwiska,
profilaktyka, prowadząca do rezygnacji z zabudowy stoków osuwiskowych,
w przypadku celowych inwestycji - stosowanie „lekkich” technologii budowlanych,
ostrzeganie i w skrajnych przypadkach ewakuacja ludności i mienia z terenów
zagrożonych.
5. Skala i skutki zagrożenia
• zniszczone
i uszkodzone budynki (mieszkalne,
gospodarcze),
• zniszczone i uszkodzone mosty, drogi, linie kolejowe,
• zniszczenia lub uszkodzenia w liniach energetycznych,
• zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi.
użyteczności
publicznej,
6. Instytucje monitorujące zagrożenie
Państwowy Instytut Geologiczny - pełniący w Polsce rolę służby geologicznej,
realizator projektu System Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO), którego celem jest
m.in. dostarczenie danych, niezbędnych do skutecznego zarządzania ryzykiem oraz
wskazanie obszarów zagrożeń.
Państwowy Instytut Geologiczny
00-975 Warszawa
ul. Rakowiecka 4
tel. (22) 849-53-51
fax (22) 849-53-42
sekretariat@pgi.gov.pl
www.pgi.gov.pl
7. Informacje o zagrożeniu osuwiskam
W ramach projektu SOPO opracowano stronę internetową dostępną pod dwoma
adresami internetowymi:
http://osuwiska.pgi.gov.pl/
http://geoportal.pgi.gov.pl/
9
WICHURY, TRĄBY POWIETRZNE
ZJAWISKO
STANOWI ZAGROŻENIE DLA LUDZI, ŚRODOWISKA NATURALNEGO,
INFRASTRUKTURY (ENERGETYCZNEJ I TRANSPORTOWEJ) ORAZ GOSPODARKI
1. Opis zagrożenia
Strefa klimatu umiarkowanego, w której leży Polska, jest narażona na
występowanie wichur, czasem gwałtownych, związanych z ogólną cyrkulacją atmosfery
w danej strefie szerokości geograficznej, a także na powstawanie silnych wiatrów
lokalnych (np. wiatry górskie: halny, fen) i tworzenie się trąb powietrznych.
Zagrożeniem szczególnie niebezpiecznym jest trąba powietrzna, czyli silny wir
przemieszczający się z prędkością 30-40 km/godz. Warunki sprzyjające powstaniu tego
zjawiska to znaczna różnica temperatury i wilgotności na granicy dwóch mas powietrza.
Wir ma postać ciemnego leja zwężającego się ku dołowi, dochodzącego do powierzchni
ziemi. To właśnie w tym zwężeniu powstaje wiatr o największej prędkości, od 50 do 100
m/s, co w maksimum odpowiada trzeciemu stopniowi (F3) w sześciostopniowej skali
Fujity (zniszczone budynki mocnej konstrukcji, drzewa powyrywane z korzeniami,
wywrócone i przenoszone samochody, wagony kolejowe). Największe tornado zanotowane
w Polsce (1931 r. okolice Lublina) miało szacunkowo siłę F3 F4). Katastrofalne skutki
przejścia trąby powodują jednak nie tylko duże prędkości wirującego powietrza, ale
również ogromna siła ssąca powstająca w osi wiru, gdzie gwałtownie spada ciśnienie. Siła
ta jest w stanie wyrwać drzewa z korzeniami, porwać ludzi, auta, dachy budynków
i przenieść je na odległość kilkudziesięciu metrów. Czas trwania tego zjawiska w danym
miejscu wynosi od kilku sekund do kilku minut.
2. Obszary zagrożeń
Do rejonów kraju, w których zjawiska te są bardziej intensywne i częstsze niż
w innych obszarach zaliczamy w szczególności: Dolny Śląsk, dorzecze Odry, Małopolska
i południe Polski (wg prof. H. Lorenc, IMGW).
Źródło: Atlas klimatu Polski pod
redakcją
Haliny
Lorenc,
Instytut
Meteorologii i Gospodarki Wodnej.
Warszawa 2005.
10
3. Okres występowania
Wichury - w okresie od listopada do marca.
Trąby powietrzne - najczęściej od czerwca do sierpnia, czasem w maju. Zasadniczo
wystąpienia trąby powietrznej (tornada) w konkretnym miejscu i czasie nie da się
przewidzieć.
Okresy występowania w Polsce wiatrów katastrofalnych w zależności od genezy ich
powstania (wg danych European Severe Weather Database).
Miesięczny rozkład występowania trąb powietrznych w Polsce w latach 2000–2008
(wg danych European Severe Weather Database).
Częstotliwości występowania w Polsce:
rocznie od 1 do 4 (dla porównania w USA
rocznie występuje ok. 1000 tornad).
11
Klasyfikacja stopni zagrożeń groźnych zjawisk meteorologicznych (IMGW)
Stopień
zagrożenia
Zjawisko
Kryteria
1
2
Silny wiatr
3
Skutki
Vśr > 15 m/s
lub
V > 20 m/s
Vśr - średnia prędkość wiatru
V - prędkość wiatru w porywach
Uszkodzenia
budynków,
w drzewostanie, łamanie
utrudnienia komunikacyjne.
Vśr > 20 m/s
lub
V > 25 m/s
Vśr - średnia prędkość wiatru
V - prędkość wiatru w porywach
Uszkodzenia budynków, dachów, łamanie
i wyrywanie drzew z korzeniami, utrudnienia w
komunikacji, uszkodzenia linii napowietrznych.
Vśr > 25 m/s
lub
V > 35 m/s
Vśr - średnia prędkość wiatru
V - prędkość wiatru w porywach
Niszczenie zabudowań, zrywanie dachów,
niszczenie linii napowietrznych, duże szkody
w drzewostanie,
znaczne
utrudnienia
w komunikacji, zagrożenie życia.
dachów,
gałęzi i
szkody
drzew,
4. Możliwości zapobiegania zagrożeniom lub ograniczenia ich skutków
• Ostrzeżenie władz województwa o przewidywanych silnych huraganach.
• Ostrzeżenie społeczeństwa o nadciągających wichurach i potencjalnych
zagrożeniach.
• Dysponowanie danymi o gotowości sił i środków do usuwania skutków wichury
(pogotowia: energetyczne, drogowe, dźwigowe).
• Świadczenie doradztwa jednostkom samorządowym przez specjalistów
w zakresie mobilizowania sił i środków do usuwania następstw huraganu
(wprowadzanie stanów gotowości sił ratowniczych i organizowanie ćwiczeń
sprawdzająco - doskonalących).
• Poinformowanie społeczeństwa o sposobie zachowania się w przypadku
bezpośredniego zagrożenia (np. należy schronić się poniżej powierzchni ziemi,
w piwnicy, rowie przydrożnym itp., podczas jazdy samochodem - pod wiaduktem,
mostem itp.).
5. Skala i skutki zagrożenia
Skutki huraganu mogą wystąpić na obszarze całego województwa, kilku powiatów
lub jednej gminy i dotyczą:
• zerwania linii wysokiego napięcia i powstania przerw w dostawach energii
elektrycznej,
• powstania wiatrołomów na drogach i zablokowywania jezdni,
• wpychania wody morskiej do ujść rzek, podniesienia się poziomu wody
i wystąpienia groźby powodzi, masowych uszkodzeń konstrukcji budynków,
• ofiar wśród ludności w wyniku przygniecenia przez walące się drzewa, uszkodzone
elementy konstrukcji budynków i elementy reklam,
• przerw w kursowaniu pociągów z powodu uszkodzenia trakcji elektrycznej
i zablokowania torów,
• zniszczeń zadaszeń na obiektach stanowiących dobra kultury,
• strat w rolnictwie,
• awarii w zakładach przemysłowych, połączonej z uwolnieniem niebezpiecznych
substancji,
• katastrof komunikacyjnych,
• pierwszy stopień zagrożenia istnieje już w przypadku silnego sztormu, drugi
stopień zagrożenia występuje wtedy, kiedy silny sztorm rozwija się w huragan.
12
6. Instytucje monitorujące
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej
ul. Podleśna 61
01-673 Warszawa
tel.(22) 56-94-100
fax. (22) 834-18-01, (22) 834-54-66
email: imgw@imgw.pl
7. Informacje o zagrożeniu, ostrzeżenia
•
•
Serwis IMGW www.pogodynka.pl , zakładka ostrzeżenia/ostrzeżenia
meteorologiczne
Podstawowe zasady postępowania podczas wystąpienia huraganowych wiatrów
i nawałnic można znaleźć na stronie internetowej Komendy Głównej Państwowej
Straży Pożarnej:
www.straz.gov.pl – zakładka „porady”
13
SILNE MROZY, ZAWIEJE I ZAMIECIE ŚNIEŻNE
ZJAWISKO STANOWI ZAGROŻENIE DLA LUDZI, ŚRODOWISKA NATURALNEGO, INFRASTRUKTURY
(ENERGETYCZNEJ I TRANSPORTOWEJ) ORAZ GOSPODARKI
1. Opis zagrożenia
Silne mrozy - przyjmuje się, że silny mróz występuje wówczas, gdy temperatura
powietrza spadnie poniżej -20°C. W aspekcie społecznym natomiast o silnych
mrozach mówimy wtedy, gdy chłód staje się przyczyną śmierci ludzi i powoduje straty
materialne.
Zamiecią śnieżną - nazywamy wichurę porywającą padające lub leżące już na ziemi
płatki śniegu. Zamiecie występują głównie wówczas, gdy śnieg jest suchy.
Zawieja - jest zamiecią śnieżną przy równoczesnym opadzie śniegu. Zjawiska te
powodują ograniczenie widzialności i powstawanie śnieżnych zasp.
Silne mrozy powodują straty w produkcji rolnej, naruszają normalną pracę
systemów energetycznych i komunikacyjnych oraz zakładów przemysłowych.
Stanowią również zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi narażonych na ich
bezpośrednie oddziaływanie. W wyniku odmrożenia mogą wystąpić trwałe
uszkodzenia najbardziej narażonych na odmrożenie części ciała. Typowymi objawami
tego urazu są: znaczne wychłodzenie, zaczerwienienie, utrata czucia oraz bladość
palców nóg, nosa, małżowin usznych. Wychłodzenie jest stanem, gdy temperatura
wewnętrzna ciała spada poniżej 35° C. Silny wiatr w połączeniu z temperaturą
powietrza tylko nieco poniżej 0° C może mieć taki sam skutek, jak stojące powietrze
o temperaturze poniżej - 30° C. Może być to przyczyną odmrożenia i wychłodzenia
organizmu, prowadzące w skrajnych przypadkach do śmierci.
2. Rozkład niskich temperatur w Polsce
Najniższe średnie wartości temperatur w Polsce mają obszary górskie W nizinnej
części kraju najchłodniejszy jest rejon północno wschodni, obejmujący województw
suwalskie. W rejonie tym zimy są ostrzejsze i dłuższe, a lata stosunkowo krótkie
i niezbyt ciepłe.
Źródło: Atlas klimatu Polski pod redakcją
Haliny
Lorenc,
Instytut
Meteorologii
i Gospodarki Wodnej. Warszawa 2005
14
Klasyfikacja stopni zagrożeń groźnych zjawisk meteorologicznych (IMGW)
Zjawisko
Stopień
zagrożenia
Kryteria
-25°C < Tmin ≤ -20°C
Tmax > -10°C
Czas trwania, co najmniej dwa dni.
1
-25°C > T min ≤-20°C
Tmax < -10°C
Czas trwania, co najmniej dwa dni.
2
Silne
mrozy
Duże ryzyko wychłodzenia
organizmów, odmrożenia,
zamarznięcia, zamarzanie instalacji i
urządzeń hydrotechnicznych.
Na znacznym obszarze bardzo duże
ryzyko wychłodzenia organizmów,
odmrożenia, zamarznięcia, zamarzanie
instalacji i urządzeń hydrotechnicznych,
zagrożenie życia.
Przyrost pokrywy śnieżnej powyżej 15 cm w
ciągu 24 godz.
Utrudnienia komunikacyjne, śliskość na
drogach.
Przyrost pokrywy śnieżnej powyżej 25 cm w
Utrudnienia komunikacyjne,
ciągu 24 godz. na terenach nizinnych lub
nieprzejezdność dróg lokalnych.
powyżej 40 cm w ciągu 24 godz. na obszarach
położonych powyżej 600 m npm.
2
Intensywne
opady śniegu
3
1
Zawieje/
zamiecie
śnieżne
Ryzyko wychłodzenia organizmów,
odmrożenia, zamarznięcia.
T min ≤ -25°C
Czas trwania, co najmniej dwa dni.
3
1
Skutki
2
3
Przyrost pokrywy śnieżnej powyżej 35 cm w
ciągu 24 godz. na terenach nizinnych lub
powyżej 50 cm w ciągu 24 godz. na obszarach
położonych powyżej 600 m npm.
Duże trudności komunikacyjne,
nieprzejezdność dróg, uszkodzenia
drzewostanu, uszkodzenia dachów,
zagrożenie życia.
Niestabilna pokrywa śnieżna lub słabe albo
umiarkowane opady śniegu i wiatr o:
Vśr > 6 m/s
Vśr - średnia prędkość wiatru
Tworzenie się zasp, utrudnienia
komunikacyjne.
a) Niestabilna pokrywa śnieżna lub słabe albo
umiarkowane opady śniegu i wiatr o:
Vśr >10 m/s
b) silne opady śniegu i wiatr o:
Vśr > 6 m/s
Vśr - średnia prędkość wiatru
Szybkie tworzenie się zasp, utrudnienia
komunikacyjne.
Silne opady śniegu i wiatr o:
Vśr > 10 m/s
Vśr - średnia prędkość wiatru
Liczne szybko narastające zaspy na
dużych obszarach, trudności w
komunikacji, nieprzejezdność dróg.
3. Możliwości zapobiegania zagrożeniom lub ograniczenia ich skutków
•
•
•
•
•
Ostrzeżenie ludności i władz gminy o przewidywanych bardzo niskich
temperaturach.
Ostrzeganie społeczeństwa o nadciągającej fali mrozów i możliwościach
zwiększenia ochrony przed jego skutkami (system pomocy społecznej).
Kontrolowanie miejsc gdzie gromadzą się bezdomni i przekonywanie ich do udania
się do noclegowni/domów pomocy społecznej.
Wspieranie działań organizacji pozarządowych niosących pomoc bezdomnym.
Zapobieganie skutkom mrozów (przerwy w dostawach ciepła, energii elektrycznej
i wody) można ograniczać przygotowując zastępcze źródła energii i awaryjne
zaopatrywanie ludności w wodę.
15
4. Skutki i skala zagrożenia
W wyniku przechłodzenia organizmu ludzkiego wystąpią zgony, szczególnie wśród
bezdomnych.
Mróz może powodować awarie: magistrali ciepłowniczych, wodociągów, sieci
kanalizacyjnej i linii przesyłowych wysokiego napięcia, co sparaliżuje życie
w miastach. W związku z czym nastąpią przerwy w dostawach wody, energii
elektrycznej i ciepła.
Z powodu braku wody może się obniżyć stan sanitarno – higieniczny.
Awarie w oczyszczalniach ścieków mogą spowodować katastrofę ekologiczną.
Wzrośnie zapotrzebowanie na energię elektryczną i groźba powstania pożarów
z powodu nieprzestrzegania zasad ochrony przed pożarem podczas dogrzewania
pomieszczeń mieszkalnych.
Bardzo dokuczliwe dla komunikacji lądowej, stosunkowo częste w strefie
nadmorskiej są nagłe (o około 5º C) spadki temperatur (od temperatury dodatniej
do ujemnej). Mogą one powodować np. zlodowacenie nawierzchni dróg, zamarzanie
wody w niezabezpieczonych przewodach i zbiornikach oraz zniszczenia
transportów owoców, warzyw, płynów itp.
5. Instytucje monitorujące zagrożenie
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (zadania w zakresie prognozowania,
a także funkcje informacyjno-doradcze w wypadku wystąpienia zagrożenia niskimi
temperaturami),
ul. Podleśna 61
01-673 Warszawa
tel.(22) 56-94-100
fax. (22) 834-18-01, (22) 834-54-66
email: imgw@imgw.pl
www.imgw.pl
6. Informacje o zagrożeniu
Serwis IMGW www.pogodynka.pl , zakładka ostrzeżenia/ostrzeżenia
meteorologiczne
Podstawowe zasady postępowania podczas wystąpienia mrozów można znaleźć na
stronie internetowej Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej:
www.straz.gov.pl – zakładka „porady”
16
LAWINY ŚNIEŻNE
ZJAWISKO STANOWI ZAGROŻENIE DLA LUDZI I ŚRODOWISKA NATURALNEGO
I INFRASTRUKTURY KOMUNIKACYJNEJ I TURYSTYCZNEJ
1. Opis zagrożenia:
Lawina śnieżna - to gwałtowne przemieszczanie się dużych mas śniegu w dół stoku,
na odległość co najmniej 50 m. Jest wiele czynników sprzyjających tworzeniu się
lawin: grubość pokrywy śnieżnej, struktura śniegu, kąt nachylenia zbocza, charakter
podłoża, nasłonecznienie, gwałtowny wiatr, silne sygnały akustyczne i inne. Do
powstawania lawin przyczyniają się także ludzie i zwierzęta. Lawiny niszczą lasy, szatę
roślinną, infrastrukturę komunikacyjną i turystyczną (źródło: "Zagrożenia naturalne",
IMGW, Warszawa 2002).
2. Obszary zagrożenia
województwo
lawin),
województwo
województwo
województwo
województwo
Stopień zagrożenia
1
mały
(nieznaczny)
2
umiarkowany
3
znaczny
podkarpackie (Bieszczady
kilkanaście obszarów występowania
małopolskie (Tatry na całym obszarze, Pieniny – rejon Dunajca),
śląskie (Beskidy – północne stoki Babiej Góry, Pilsko),
opolskie (Góry Opawskie),
dolnośląskie (Karkonosze – 49 torów lawinowych).
Symbol
Stabilność pokrywy
śniegowej
Prawdopodobieństwo wyzwolenia
(zejścia) lawiny
Zalecenia dla ruchu osób
poza zabezpieczonymi
strefami
Pokrywa śniegowa jest Wyzwolenie lawiny jest możliwe na
na ogół utrwalona i
bardzo niewielu ekstremalnych
stabilna (związana)
stokach, głównie przy dodatkowym
dużym obciążeniu
Na ogół bezpieczne
warunki dla wędrówek
Pokrywa śniegowa jest
tylko na niektórych
bardziej stromych
stokach umiarkowanie
stabilna, na ogół
jednak wystarczająco
utrwalona
Wyzwolenie lawiny możliwe przede
wszystkim na wskazanych w
aktualnym komunikacie stromych
stokach, głównie przy dodatkowym
dużym obciążeniu. Nie należy się
spodziewać samorzutnego
schodzenia dużych lawin
Korzystne warunki dla
wędrówek pod warunkiem
uważnego wyboru trasy
szczególnie na stromych
stokach wskazanych w
komunikacie pod względem
wystawy i wysokości.
Na wielu stromych
stokach pokrywa
śniegowa jest
utrwalona tylko
umiarkowanie lub
słabo
Wyzwolenie lawiny jest
prawdopodobne już przy małym
obciążeniu dodatkowym przede
wszystkim na wskazanych w
aktualnym komunikacie stromych
stokach. W określonych warunkach
możliwe jest samorzutne schodzenie
średnich bądź także pojedynczych
dużych lawin
Poruszanie się wymaga
doświadczenia oraz
posiadania zdolności do
lawinoznawczej oceny
sytuacji. Należy unikać
stromych stoków
wskazanych w komunikacie
pod względem wystawy i
wysokości.
17
Stopień zagrożenia
Stabilność
pokrywy
śniegowej
Prawdopodobieństwo wyzwolenia
(zejścia) lawiny
Zalecenia dla ruchu osób
poza zabezpieczonymi
strefami
Pokrywa
śniegowa jest
słabo utrwalona
na większości
stromych stoków
Wyzwolenie lawin jest
prawdopodobne już przy małym
obciążeniu dodatkowym na
większości wskazanych w aktualnym
komunikacie stromych stoków. W
określonych warunkach możliwe jest
samorzutne schodzenie wielu
średnich rozmiarów lawin i dużych
lawin.
Poruszanie się wymaga
bardzo dużej zdolności do
lawinoznawczej oceny
sytuacji. Należy
pozostawać w granicach
umiarkowanie stromych
stoków oraz brać pod
uwagę lawiny z wyżej
położonych stoków.
Pokrywa
śniegowa jest na
rozległym
obszarze słabo
utrwalona i w
znacznym
stopniu chwiejna
Należy spodziewać się
samorzutnego schodzenia wielu
dużych lawin, także na
umiarkowanie stromych stokach.
Wysoce niekorzystne
warunki. Unikać otwartego
terenu.
Symbol
4
duży
5
bardzo duży
3. Informacja w terenie
znaki ostrzegawcze:
1. Alarm lawinowy
znak ten informuje, że nie wolno wchodzić na szlak, zagrożenie
lawinowe jest ogromne (dalsze przejście lub przejazd zagraża życiu i zdrowiu).
2. Stop lawiny znak stawiany bezpośrednio przed miejscem, gdzie schodzą lawiny
(dalsze przejście lub przejazd zagraża życiu i zdrowiu).
3. Teren zagrożony lawinami.
1.
2.
3.
4. Skala i skutki zagrożenia
Stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia narciarzy, snowboardzistów i turystów
przebywających w rejonach zagrożonych.
Straty w drzewostanie i szacie roślinnej.
Infrastrukturze komunikacyjnej i turystycznej.
5. Możliwości zapobiegania zagrożeniom lub ograniczenia ich skutków.
Umieszczanie komunikatów i ostrzeżeń o aktualnym stopniu zagrożenia
lawinowego.
Stosowanie profilaktyki edukacyjnej społeczeństwa o zagrożeniu i sposobach
zachowania się w górach, np. posiadanie na indywidualnym wyposażeniu
narciarza, snowboardzisty czy turysty:
- plakietki systemu Recco (zaszyte w odzieży, plecaku – nie wymagają zasilania),
- detektora lawinowego „pips” (miniaturowe urządzenie radiowe – nadawczo
odbiorcze),
18
- składanej łopatki lawinowej,
- plecaka ABS, z wmontowanymi poduszkami powietrznymi (podobnie jak
w samochodach) pozwalającymi utrzymać się na powierzchni lawiny,
- telefonu komórkowego do wezwania pomocy.
6. Instytucje monitorujące
Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR)
ul. Piłsudskiego 63a
34-500 Zakopane
tel.: (18) 201-47-31
fax : (18) 201-55-60
e-mail: topr@topr.pl
www.topr.pl
Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (GOPR)
ul. Piłsudskiego 65
34-500 Zakopane
tel. (18) 20-61-550, 20-14-152
e-mail: zarzad@gopr.pl
www.gopr.pl
7. Serwisy internetowe informujące o zagrożeniu lawinowym
w Polsce
www.topr.pl – dla rejonu Tatr
http://www.lawiny.gopr.org/index-1.php - dla rejonu Karkonoszy
http://gopr.pl/avalanche/pl - dla pozostałych rejonów górskich kraju
w Czechach
www.horskasluzba.cz (Karkonosze, Jeseniki i czeska część Śnieżnika)
na Słowacji
www.laviny.sk (Tatry, Niżne Tatry, Mała i Wielka Fatra)
w Europie
www.avalanches.org
19
UPAŁY
ZJAWISKO STANOWI ZAGROŻENIE DLA LUDZI, ŚRODOWISKA I INFRASTRUKTURY DROGOWEJ
1. Opis zagrożenia
Upał - pojęcie meteorologiczne opisujące stan pogody, gdy temperatura powietrza przy
powierzchni ziemi przekracza +30°C.
2. Okres występowania
W Polsce najwyższa temperatura powietrza występuje w lipcu oraz sierpniu. Dane
statystyczne wskazują, że zagrożenie upałami dotyczy głównie lipca.
Najwyższe temperatury w Polsce w ujęciu historycznym
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Temperatura
+40,2⁰C
+39,5⁰C
+38,4⁰C
+38,2⁰C
+38,2⁰C
+37,8⁰C
+37,6⁰C
+37,5⁰C
+37,4⁰C
+37,2⁰C
Miejsce
Prószków (k. Opola)
Słubice
Koło
Poznań
Toruń
Szczecin
Łódź
Słubice
Wrocław
Łeba
Data
29 lipca 1921r.
30 lipca 1994r.
21 lipca 1998r.
11 lipca 1959r.
11 lipca 1959r.
1 sierpnia 1994r.
1 sierpnia 1994r.
16 lipca 2007r.
1 sierpnia 1994r.
10 sierpnia 1992r.
Klasyfikacja stopni zagrożeń groźnych zjawisk meteorologicznych (IMGW)
Zjawisko
Stopień
zagrożenia
1
Upały
2
3
3.
Kryteria
Skutki
30°C < Tmax ≤ 35°C
oraz
Tmin < 18°C
Czas trwania, co najmniej dwa dni.
Ryzyko udaru słonecznego, uszkodzenia
asfaltowych nawierzchni dróg, wzrost
zagrożenia pożarowego.
30°C < Tmax ≤ 35°C
oraz
Tmin ≥ 18°C
Czas trwania, co najmniej dwa dni.
Duże ryzyko udaru słonecznego, zagrożenie
życia, uszkodzenia asfaltowych nawierzchni
dróg, duże zagrożenie pożarowe.
Tmax > 35°C
Czas trwania, co najmniej dwa dni.
Bardzo duże ryzyko udaru słonecznego,
zagrożenie życia, uszkodzenia asfaltowych
nawierzchni dróg, duże zagrożenie pożarowe.
Możliwości zapobiegania zagrożeniom lub ograniczenia ich skutków
Informowanie władz województwa o upałach.
Informowanie społeczeństwa z wykorzystaniem środków masowego przekazu
o szczególnie dużym zagrożeniu pożarowym lasów i wprowadzonych w związku
z tym okresowych zakazach wstępu na tereny leśne oraz o stanie technicznym
szlaków komunikacyjnych.
Ograniczenie
prędkości
i
dodatkowe
oznakowanie
odcinków
dróg
o niebezpieczeństwie wynikającym z upałów (miękka nawierzchnia).
Dysponowanie danymi o gotowości sił i środków do zapobiegania oraz usuwania
skutków suszy i upałów (od służb leśnych, drogowych, kolejowych, rolniczych
20
i ratownictwa medycznego oraz dyżurnego synoptyka Instytutu Meteorologii
i Gospodarki Wodnej).
4. Skala i skutki zagrożenia
Zakłócenia w funkcjonowaniu infrastruktury, zwłaszcza transportu kolejowego
i drogowego. Upały mogą spowodować uszkodzenia nawierzchni dróg wykonanych
z masy mineralno – bitumicznej i szlaków kolejowych (wypaczenia szyn) co w
konsekwencji może doprowadzić do katastrof komunikacyjnych.
Wysokie temperatury będą sprzyjać powstawaniu przestrzennych pożarów lasów.
Zagrożenie
suszą.
Upały
wiosenne
mogą
spowodować
duże
straty
w rolnictwie. Utrudnione warunki hodowli zwierząt.
Niski poziom wód w ciekach wodnych do których odprowadza się ścieki może
spowodować wysokie skażenie środowiska.
Negatywne skutki dla zdrowia ludzi, zwłaszcza osób starszych, dzieci, osób
cierpiących na schorzenia układu krążenia.
Zakłócenia w dostawach energii elektrycznej (uszkodzenia sieci spowodowane
wysoką temperaturą). Przeciążenie sieci elektroenergetycznych w związku
z wykorzystywaniem urządzeń i systemów klimatyzacji i chłodzenia, zwłaszcza
w dużych aglomeracjach miejskich.
5. Instytucje monitorujące
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej
ul. Podleśna 61
01-673 Warszawa
tel.(22) 56-94-100
Fax. (22) 834-18-01, (22) 834-54-66
email: imgw@imgw.pl
www.imgw.pl
Instytut Badawczy Leśnictwa (zagrożenie pożarowe w lasach),
Sękocin Stary, ul. Braci Leśnej nr 3, 05-090 Raszyn
tel. (22) 71-50-300, (22) 71-50-301 - centrala
fax (22) 72-00-397
e-mail: ibl@ibles.waw.pl
www.ibles.pl
6.
Informacje o zagrożeniu:
Serwis IMGW www.pogodynka.pl , zakładka ostrzeżenia/ostrzeżenia
meteorologiczne
Serwis IBL http://bazapozarow.ibles.pl/zagrozenie/index.php
21
SUSZA
ZJAWISKO STANOWI ZAGROŻENIE DLA LUDZI, ŚRODOWISKA NATURALNEGO
ORAZ GOSPODARKI
1. Opis zagrożenia
Susza – długotrwały okres bez opadów atmosferycznych lub z nieznacznym opadem
w stosunku do średnich wieloletnich wartości.
Wyróżnia się następujące kategorie suszy:
susza atmosferyczna – występuje gdy przez co najmniej 20 kolejnych dni nie
występują opady deszczu, definiowana jest zwykle przez porównanie wysokości
opadów w danym momencie do średnich wieloletnich opadów w tym miejscu
dlatego też definicja suszy jest odmienna dla każdego regionu,
susza glebowa (rolnicza) – niedobór wody w glebie, będący następstwem
przedłużającej się suszy atmosferycznej,
susza hydrologiczna – straty w zapasach wody w głębszych warstwach gleby,
spowodowane przedłużającym się niedoborem opadów, objawia się zmniejszeniem
odpływu wód gruntowych do wód powierzchniowych i zmniejszeniem przepływu
wody w rzekach (tzw. niżówki w rzekach).
2. Meteorologiczna klasyfikacja suszy glebowej
1
a) Brak objawów suszy.
b) Susza – występuje wówczas, gdy:
co najmniej przez okres kolejnych 20 dni niedobory opadu stanowią mniej niż
75% normy, w śród nich w ciągu jednej dekady opady stanowią jedynie ≤ 30%
normy,
temperatura średnia dobowa utrzymuje się w tym czasie co najmniej o 1.0⁰C
ponad normę,
czas trwania godzin ze słońcem stanowi > 110% normy.
c) Susza silna – występuje wówczas, gdy:
co najmniej przez okres 4 kolejnych dekad niedobory opadu stanowią mniej niż
75% normy na tych samych obszarach, a przez 20 dni stanowia jedynie ≤30%
normy,
temperatura średnia dobowa utrzymuje się w tym czasie co najmniej o 1.0⁰C
ponad normę, a maksymalna dobowa w ciągu 10 dni >25⁰C,
czas trwania godzin ze słońcem w miesiącu stanowi 120% normy.
d) Susza głęboka – występuje wówczas, gdy:
co najmniej przez 6 kolejnych dekad niedobory opadu stanowią mniej niż 75%
normy na tych samych obszarach, a wśród nich przez 3 dekady stanowią
jedynie ≤ 30% normy,
temperatura średnia dobowa utrzymuje się w tym czasie co najmniej o 1.0⁰C
ponad normę, a maksymalna dobowa > 25⁰C utrzymuje się w ciągu 15 dni,
czas trwania godzin ze słońcem w miesiącu stanowi > 120% normy.
1
H. Lorenc, M.Ceran, M. Mierkiewicz, M. Sasim, A. Wita, Susza w Polsce – 2006 rok (przyczyny, natężenie, zasięg, wnioski na
przyszłość), Raport Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej.
22
3. Okresy występowania (według analizy historycznej za lata 1951-2000)2
Okresowe występowanie susz atmosferycznych i, będących ich następstwem, susz
glebowych jest naturalną cechą klimatu w Polsce.
W Polsce susze występują najczęściej wtedy, gdy w okresie wegetacyjnym napływa
bardzo ciepłe i suche powietrze. Jeśli okres ten poprzedzony jest opadami mniejszymi
od przeciętnych, zjawisko suszy może się pogłębić. Statystycznie w Polsce taka
sytuacja zdarza się raz na 4-7 lat.
Według danych statystycznych za lata 1951-2000 początek okresów susz
atmosferycznych występował najczęściej w okresie wiosenno-letnim, a koniec
okresów susz atmosferycznych przypadał na okres jesienno-zimowy (listopad-luty).
Według analiz meteorologicznych dla okresu 1951-2000, susze atmosferyczne
najczęściej występowały w marcu oraz od czerwca do września, najrzadziej natomiast
obserwowane były od grudnia do lutego. W okresie 1951-2000 odnotowano ogółem
23 susze atmosferyczne.
Susze hydrologiczne występują najczęściej w miesiącach letnio-jesiennych
i zimowych. Na przestrzeni analizowanego 50-lecia (1951-2000) susze hydrologiczne
z największą częstotliwością występowały w latach 1951-1970 – w sumie 11 razy
(w latach 1951-1960 odnotowano sześć susz hydrologicznych, a w latach 1961-1970
pięć susz hydrologicznych). W okresie 1971-1980 nie odnotowano żadnej suszy
hydrologicznej. W okresie 1981-1990 odnotowano cztery, a w okresie 1991-2000 dwie
susze hydrologiczne.
Najdłuższe okresy niżówek (zmniejszenia przepływów) letnio-jesiennych w dorzeczu
Odry odnotowano w latach 1953 i 1992, a w dorzeczu Wisły w latach 1951, 1961
i 1992.
4. Rejony występowania (według analizy historycznej za lata 1951-2000)3
Susze atmosferyczne w latach 1951-2000 najczęściej występowały w następujących
rejonach Polski:
Nizina Wielkopolska,
Pojezierze Wielkopolskie,
Nizina Śląska,
Przedgórze Sudeckie,
Nizina Mazowiecka,
Nizina Podlaska,
Pojezierze Mazurskie.
5. Susze hydrologiczne
objawiające się zmniejszeniem przepływu wód w rzekach czyli niżówkami, według
analizy okresu 1951-2000 najczęściej notowane są w następujących rejonach Polski:
Pojezierze Wielkopolskie i Nizina Wielkopolska (zwłaszcza zlewnie Wełny i Sarny),
Nizina Podlaska (zlewnia Pisy),
Wyżyna Lubelska (wschodnia część).
Według tej samej analizy obniżone przepływy wody w rzekach czyli niżówki najdłużej
trwają w następujących rejonach:
Pojezierze Pomorskie (południowa część),
2
3
R.Farat, M. Kępińska-Kasprzak, Susze i ich monitoring w Polsce, WWW.proekologia.pl.
Ibidem
23
Pojezierze Wielkopolskie i Nizina Wielkopolska,
Nizina Podlaska,
Wyżyna Lubelska (wschodnia część).
Najrzadziej zjawisko niżówek obserwowane jest w centralnej i wschodniej części
Pojezierza Pomorskiego, zachodniej części Pojezierza Mazurskiego oraz środkowej
części Pogórza Karpackiego.
Źródło: Atlas klimatu Polski pod redakcją
Haliny Lorenc, Instytut Meteorologii i
Gospodarki Wodnej. Warszawa 2005
6. Możliwości zapobiegania zagrożeniom lub ograniczenia ich skutków
Informowanie władz o groźbie suszy.
Informowanie społeczeństwa z wykorzystaniem środków masowego przekazu,
o szczególnie dużym zagrożeniu pożarowym lasów i wprowadzonych w związku
z tym okresowych zakazach wstępu na tereny leśne oraz o stanie technicznym
szlaków komunikacyjnych.
Dysponowanie danymi o gotowości sił i środków do zapobiegania oraz usuwania
skutków suszy (od służb leśnych, rolniczych i dyżurnego synoptyka Instytutu
Meteorologii i Gospodarki Wodnej).
7. Skala i skutki zagrożenia
Susza powoduje przesuszenie gleby, obniżenie poziomu wód podziemnych
i zmniejszenie przepływu wody w rzekach.
Susza w okresie wegetacji roślin – wiosną, może spowodować duże straty
w rolnictwie.
Wysuszenie ściółki leśnej zwiększa groźbę pożaru.
24
Wielkoobszarowe pożary lasów powodują olbrzymie straty materialne i katastrofę
ekologiczną.
Niski poziom lustra wody w rzekach, do których odprowadza się ścieki może
spowodować wysokie skażenie wody.
8. Instytucje monitorujące zagrożenie
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy
(IUNG-PIB) prowadzi monitoring występowania suszy na terenie kraju - Systemu
Monitoringu Suszy Rolniczej w Polsce (SMSR). Monitoring ma za zadanie wskazać
obszary na których potencjalnie wystąpiły straty spowodowane warunkami suszy
dla upraw uwzględnionych w ustawie o dopłatach do ubezpieczeń upraw rolnych.
ul. Czartoryskich 8
24-100 Puławy
tel. (81) 886-34-21
fax. (81) 886-45-47
email: iung@iung.pulawy.pl
www.iung.pulawy.pl
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (zadania w zakresie prognozowania,
a także funkcje informacyjno-doradcze w wypadku wystąpienia zagrożenia suszą).
ul. Podleśna 61
01-673 Warszawa
tel.(22) 56-94-100
fax. (22) 834-18-01, (22) 834-54-66
email: imgw@imgw.pl
www.imgw.pl
Państwowy Instytut Geologii - PIG (w zakresie stanu rezerw zasobów wód
podziemnych).
00-975 Warszawa
ul. Rakowiecka 4
tel. (22) 849-53-51
fax (22) 849-53-42
sekretariat@pgi.gov.pl
www.pgi.gov.pl
9. Informacje o zagrożeniu suszą
http://www.susza.iung.pulawy.pl/ - informacje na temat systemu zawierające m.in.
mapy potencjalnego występowania suszy rolniczej w Polsce z podziałem na regiony
i rodzaje roślin są dostępne na stronie internetowej.
25
POŻARY LASÓW
ZJAWISKO STANOWI ZAGROŻENIE DLA ŻYCIA LUDZKIEGO, ZWIERZĄT, EKOSYSTEMU, STRATY DLA
GOSPODARKI LEŚNEJ
1. Opis zagrożenia
Pożar – niekontrolowany proces palenia w miejscu do tego nie przeznaczonym.
Przyczyny wystąpienia
nieostrożność osób dorosłych i nieletnich przy:
- posługiwaniu się ogniem otwartym w tym papierosy, zapałki,
- wypalaniu pozostałości roślinnych na polach,
- posługiwaniu się substancjami łatwopalnymi i pirotechnicznymi,
- prowadzeniu prac pożarowo niebezpiecznych w pobliżu lasów,
wady urządzeń i instalacji energetycznych,
wady środków transportu,
nieprawidłowa eksploatacja środków transportu,
samozapalenie biologiczne,
wyładowania atmosferyczne,
podpalenie umyślne, w tym akty terroru,
pożary jako następstwo miejscowych zagrożeń,
inne przyczyny.
Przewidywane miejsce
lasy,
parki,
rezerwaty,
uprawy, łąki, torfowiska,
inne nietypowe obiekty rolnicze.
Obszary zagrożeń - cały kraj, szczególnie tam, gdzie lasy są jednorodne (zwłaszcza
iglaste) i posadzone są przez człowieka. Ok. 95 proc. wszystkich pożarów lasów
spowodowanych jest przez człowieka.
Okres występowania - wiosna i lato, długotrwałe okresy upałów i suszy (niska
wilgotność ściółki leśnej).
Rodzaje pożarów
Ziemne (podziemne), ogień trawi pokłady torfu, murszu, płytko zalegające pokłady
węgla brunatnego – trudne do opanowania,
Przyziemne (dolne), materiałem palnym jest ściółka leśna, próchnica, chrust
podszyt itd. – najczęściej występujące,
Pożary wierzchołkowe, powstają jako eskalacja pożaru przyziemnego, bardzo
groźne szybko rozprzestrzeniające się, zwłaszcza w drzewostanie iglastym
i podczas silnego wiatru - mogą przybierać rozmiary katastrofalne.
26
2.
Możliwe zapobiegania zagrożeniu lub ograniczenia jego skutków
przestrzeganie przepisów przeciwpożarowych, w szczególności dotyczących
obszarów leśnych,
kontrola przestrzegania przepisów przeciwpożarowych,
nadzór organizacyjny,
organizowanie wewnętrznych służb ratowniczych,
wyposażenie w podręczny sprzęt ratowniczo-gaśniczy,
monitoring pożarowy, w tym wieże obserwacyjne,
organizowanie samolotowych lotów patrolowych,
szkolenia, ćwiczenia przeciwpożarowe,
zamknięcie lasu dla turystów.
Ostrzeżenia - w skali czterostopniowej:
0 – brak zagrożenia,
I – zagrożenie małe,
II – zagrożenie duże, należy zachować ostrożność,
III – zagrożenie katastrofalne, nie wolno rozpalać ognisk nawet w miejscach do tego
wyznaczonych.
Komunikaty - informacja (zakaz wstępu) przy wejściu do lasu
Internecie, punktach informacji turystycznej.
w mediach,
aktualne zagrożenie pożarami lasów (sierpień 2010)
3. Skala i skutki zagrożenia
Największe znaczenie przy ocenie skali i stopnia zagrożenia i zastosowaniu środków
prewencyjnych mają takie czynniki jak: opady, prędkość wiatru, natężenie
promieniowania słonecznego, temperatura powietrza, wilgotność powietrza.
Skutki:
niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia ludzi i zwierząt,
skażenie powietrza, konieczność ewakuacji ludzi z zagrożonych terenów,
zniszczenie mienia znacznej wartości,
zniszczenie ekosystemu.
27
4. Służby ratownicze i ostrzegawcze
Dyrektor nadleśnictwa (lub dyrektor parku narodowego) wprowadzają okresowy
zakaz wstępu do lasów – w sytuacji, gdy w pięciodniowym cyklu pomiaru wilgotność
ściółki o godzinie 9.00 jest niższa niż 10 proc.
Bazy danych - EWID – Ewidencja zdarzeń Państwowej Straży Pożarnej oraz SILP –
system informatyczny funkcjonuje we wszystkich nadleśnictwach w Polsce.
5. Informacja o zagrożeniu
http://effis.jrc.ec.europa.eu/current-situation
www.lasy.gov.pl
Podstawowe zasady postępowania podczas wystąpienia pożaru można znaleźć na
stronie internetowej Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej:
www.straz.gov.pl – zakładka „porady”
28
GRYPA
ZJAWISKO
STANOWI ZAGROŻENIE DLA LUDZI ORAZ GOSPODARKI
1. Opis zagrożenia
Grypa - ostra choroba zakaźna układu oddechowego wywołana zakażeniem wirusem
grypy. Przenosi się pomiędzy ludźmi drogą kropelkową. Liczba zachorowań wzrasta
sezonowo, niekiedy dochodzi do epidemii, wzrost zachorowań na grypę (w skrajnych
przypadkach epidemie) powoduje znaczne koszty ekonomiczno – społeczne (absencja
chorobowa), stąd zachorowania na grypę są monitorowane w systemie kontroli
epidemiologicznej. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) rocznie na
grypę zapada na świecie około 100 mln ludzi, z czego w wyniku powikłań pogrypowych
umiera od 500 tys. do miliona chorych.
2. Rodzaje i charakterystyka wirusów grypy
Wirus grypy A – występuje u ludzi i zwierząt (świnie, konie, foki, norki, wieloryby oraz
ptaki).
Charakteryzuje się w porównaniu do innych typów znaczną zmiennością genetyczną,
związaną z występowaniem mutacji i reasortacji genetycznej (zjawisko mieszania się
materiału genetycznego dwóch wirusów). Ze względu na rodzaj białek tworzących
otoczkę wirusa, niezbędnych do jego prawidłowej replikacji, wyróżniono 16 podtypów
HA (H1-H16) oraz 9 podtypów NA (N1-N9). Obecnie najpowszechniej występują szczepy
wirusa należące do podtypów H1N1 oraz H3N2.
Według opinii ekspertów,
rezerwuarem wirusa grypy A jest ptactwo wodne. Wirus grypy A najczęściej powoduje
epidemie i pandemie, ponieważ podlega skokom antygenowym, czyli relatywnie
częstym zmianom struktury otoczki białkowej co powoduje, że układ odpornościowy
atakowanych organizmów nie potrafi rozpoznać nowego szczepu wirusa jako
zagrożenia, nawet jeśli wcześniej zetknął się z wirusem typu A.
Wirus grypy B – występuje tylko u ludzi. Wirus grypy B ma tylko po jednym podtypie
HA i NA.
Wirus grypy C – występuje u ludzi i świń. Jest przyczyną tylko lekkich infekcji i nie
powoduje epidemii. W odróżnieniu do typów A i B cząsteczka wirusa typu C nie
posiada białka neuraminidazy, jest natomiast wyposażona w dodatkowe białko HEF.
3. Objawy chorobowe:
Grypa rozpoczyna się gwałtownie i od początku towarzyszą jej ostre objawy (tym m. in.
różni się od przeziębienia, które rozwija się stopniowo). Najbardziej nasilone objawy
ostrej infekcji wirusowej górnego układu oddechowego trwają zwykle 3-4 dni:
wysoka gorączka (nawet do 39⁰-41⁰),
dreszcze,
bóle mięśniowe, kostno-stawowe (mogą występować w dużym nasileniu),
ból głowy,
ból gardła i suchy kaszel,
uczucie ogólnego rozbicia (występuje na początku choroby i może utrzymywać się
jeszcze przez kilka dni po ustąpieniu infekcji).
29
4. Najgroźniejsze powikłania
zaostrzenie przewlekłych chorób układu oddechowego
oskrzelowa,
zainicjowanie astmy oskrzelowej,
niewydolność oddechowa,
zapalenie mięśnia sercowego,
zapalenie osierdzia,
nagły zgon sercowy,
zapalenie mózgu lub zapalenie opon mózgowych,
zapalenie mięśni,
ostra niewydolność nerek,
zespół Guillain-Barre (porażenie wstępujące).
takich
jak
astma
Epidemie grypy w XX w. i XXI w.
Okres
1918-1919
Zasięg (epidemia/pandemia)
Pandemia,
zakażenie
rozprzestrzeniało się na skutek
nasilonej migracji po I wojnie
światowej, czynnikami sprzyjającymi
rozwojowi
pandemii
było
niedożywienie ludzi oraz bardzo złe
warunki sanitarne
epidemia
1957-1958
epidemia
1968-1970
epidemia
1977-1978
2009
Pandemia – oficjalnie ogłoszona
przez WHO 11 czerwca 2009, toczy
się dyskusja czy zasadnie
Szczep
i nazwa
Typ A, H1N1
Nazwa stosowana
hiszpanka
-
Typ A, H2N2
Nazwa stosowana –
grypa azjatycka
Typ A, H3N3
Nazwa stosowana –
grypa hongkong
Typ wirusa – brak
danych
Nazwa
stosowanagrypa rosyjska
Typ wirusa A, H1N1
Nazwa stosowanagrypa meksykańska,
świńska grypa
Liczba zachorowań
i zgonów
500 mln zachorowań
50 mln – 100 mln
zgonów
Od 1mln do 1,5 mln
zgonów
Od 750 tys. do 1 mln
zgonów
Brak danych
Ok.
850
tys.
zachorowań
Ok. 12 tys. zgonów
5. Okresy występowania
Początek sezonu grypowego w Polsce przypada na połowę września lub przełom
września i października. Od tego momentu mniej więcej do końca listopada liczba
zachorowań rośnie. Grudzień i styczeń są okresem stabilizacji, ponowny wzrost
zachorowań rozpoczyna się w lutym i trwa do końca marca lub utrzymuje się jeszcze
w kwietniu (zależnie od typu wirusa oraz warunków pogodowych).
6. Przewidywane miejsce i czas wystąpienia
Epidemie chorób zakaźnych, w tym grypy, mogą wystąpić na terenie całego kraju.
Katastrofalne skutki epidemii mogą wystąpić w miejscach dużych skupisk ludzkich
takich jak: szkoły, przedszkola, miejsca użyteczności publicznej, duże zakłady
przemysłowe oraz na terenach województwa o niewystarczającej infrastrukturze
komunikacyjnej (mogą wystąpić trudności w dotarciu na ww. tereny wykwalifikowanej
kadry medycznej).
30
7. Możliwe zapobiegania zagrożeniu lub ograniczenia jego skutków
monitorowanie zagrożeń epidemiologicznych umożliwiające podjęcie określonych
działań w celu zapobieżenia epidemii lub zminimalizowania jej skutków,
przeprowadzanie szczepień ochronnych – szczepionka jest modyfikowana
w zależności od zmienności genetycznej wirusa, przyjmuje się ją raz w roku,
najlepiej przed rozpoczęciem sezonu grypowego, ale można ja podawać już
w trakcie występowania zachorowań. Zalecana szczególnie osobom starszym,
dzieciom oraz osobom cierpiącym na przewlekłe schorzenia, powodujące wzrost
ryzyka powikłań pogrypowych. Szczepienia są propagowane przez WHO i ECDC
a w Polsce przez NIZP-PZH – Krajowy Ośrodek ds. Grypy,
podnoszenie świadomości wśród osób chorych zakaźnie oraz nosicieli chorób
zakaźnych,
podnoszenie świadomości wśród turystów w zakresie ochrony przed zagrożeniami
epidemiologicznymi podczas podróży zagranicznych (szczególnie w kontekście
zawlekania chorób zakaźnych z innych stref klimatycznych).
8. Skala i skutki zagrożenia
konieczność hospitalizacji dużej liczby pacjentów w przypadku epidemii chorób
zakaźnych wymagających leczenia szpitalnego,
konieczność zorganizowania warunków izolacji lub kwarantanny poprzez
zapewnienie odpowiednich pomieszczeń, wyposażenia oraz osób posiadających
odpowiednie kwalifikacje,
czasowe ograniczenie w ruchu osobowym,
czasowe ograniczenie funkcjonowania określonych instytucji i zakładów pracy,
czasowe trudności w dostawie mediów (wody, prądu, gazu oraz ciepła),
czasowe trudności w zaopatrzeniu ludności w podstawowe artykuły oraz leki,
wprowadzenie zakazu organizowania widowisk, zgromadzeń i innych skupisk
ludzkich,
konieczność wykonywania określonych zabiegów sanitarnych, jeżeli wykonanie ich
wiąże się z funkcjonowaniem określonych obiektów produkcyjnych, usługowych,
handlowych i innych,
konieczność wprowadzenia określonych szczepień ochronnych,
konieczność udostępniania nieruchomości, lokali, terenów i dostarczenia środków
transportu do działań przeciwepidemicznych,
wystąpienie utrudnień w prowadzeniu działań przeciwepidemicznych związanych
z możliwością zachorowań wśród służb ratowniczych i medycznych.
9. Instytucje monitorujące zagrożenie
Ministerstwo Zdrowia
ul. Miodowa 15,
00-952 Warszawa
tel. (22) 634-96-00
kancelaria@mz.gov.pl
www.mz.gov.pl
Główny Inspektor Sanitarny (poprzez Inspekcję Sanitarną),
ul. Długa 38/40
00-238 Warszawa
tel.: (22) 536-13-00, (22) 635-61-94
inspektorat@gis.gov.pl
www.gis.gov.pl
31
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny
Krajowy Ośrodek ds. Grypy
ul. Chocimska 24,
00-791 Warszawa
tel. (22) 54-21-400
fax: (22) 849-74-84, 849-35-13
www.pzh.gov.pl
10. Informacje o zagrożeniu
Komunikaty i informacje zawarte na stronach internetowych:
Ministerstwa Zdrowia - www.mz.gov.pl
Głównego Inspektora Sanitarnego - www.gis.gov.pl
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny –
www.pzh.gov.pl (aktualne i archiwalne informacje Krajowego Ośrodka ds. Grypy)
32
CHOROBY ROŚLIN
ZJAWISKO STANOWI ZAGROŻENIE DLA LUDZI ORAZ GOSPODARKI
1. Opis zagrożenia
Choroby roślin – wszystkie dłużej trwające zaburzenia w procesach życiowych roślin
w wyniku działania czynników chorobotwórczych. Są wypadkową wzajemnego
oddziaływania na siebie patogenu i rośliny żywicielskiej. W procesie tym zmienia się
zarówno roślina jak i patogen. Objawy chorób są reakcją roślin na czynnik
chorobotwórczy.
2. Czynniki chorobotwórcze - wpływające na powstanie i rozwój zagrożenia
nieinfekcyjne – (choroba objawia się na dużym obszarze np. na terenie całej
uprawy, sytuacja korzystniejsza z punktu widzenia likwidacji zagrożenia). Rodzaje:
atmosferyczne (opady, niska i wysoka temperatura, niedostatek światła,
wilgotność powietrza, zanieczyszczenie środowiska) oraz glebowe (niedobór lub
nadmiar składników pokarmowych, zasolenie gleby, odczyn gleby, nadmiar lub
brak wody, struktura gleby), przykłady chorób wywołanych przez czynniki
nieinfekcyjne - zgorzel liści sercowych i sucha zgnilizna korzeni buraka, sucha
wierzchołkowa zgnilizna liści pomidora.
infekcyjne – (choroba objawia się występowaniem tzw. placów - wśród zdrowych
roślin znajdują się obszary z chorymi roślinami, choroby wywołane czynnikami
infekcyjnymi trudno się usuwa i rzadko się one cofają). Rodzaje: wirusy i wiroidy,
fitoplazmy, bakterie, grzyby, pasożytnicze choroby nasienne, przykłady
chorób wywołanych przez czynniki infekcyjne – wirozy (liczne dot. upraw
warzywnych, sadowniczych), bakteriozy, wirusy mogą zimować w: nasionach,
bulwach, cebulach, roślinach wieloletnich, ciałach owadów – wektorów.
3. Rejony występowania
Choroby roślin uprawnych mogą występować w całym kraju, ich rodzaje i nasilenie
zależne jest od intensywności określonych upraw. W Polsce najważniejsze rośliny
uprawne, istotne z punktu widzenia gospodarki rolnej, to:
pszenica – rejon upraw: głównie Nizina Śląska, Kujawy, Żuławy Wiślane,
Przedgórze Sudeckie, Podkarpacie, Wyżyna Lubelska,
żyto – rejon upraw:- głównie Polska Środkowo-Wschodnia,
jęczmień – rejon upraw: głównie na północnym wschodzie kraju, jęczmień
browarny uprawiany jest na Nizinie Południowo-Wielkopolskiej, na Równinie
Wrocławskiej oraz Legnickiej, na Kujawach i na Wyżynie Lubelskiej,
owies – rejon upraw: Podlasie oraz na południu,
ziemniaki – rejon upraw: Polska Środkowa, Podlasie (głównie gospodarstwa
indywidualne),
buraki cukrowe – rejon upraw: głównie w pasie województw od Żuław Wiślanych
po Przedgórze Sudeckie, drugi zwarty obszar upraw pokrywa się z Wyżyną
Wschodniomałopolską,
rzepak i rzepik – rejon upraw: Polska Zachodnia, Północno-Zachodnia
i Południowo-Zachodnia (zwłaszcza Dolny Śląsk, Wielkopolska, Kujawy, Żuławy
oraz w mniejszym stopniu na Wyżyna Lubelska),
33
mak, słonecznik i soja – rejon upraw: Kujawy, Wielkopolska, Nizina Śląska,
Wyżyna Lubelska (Zamojszczyzna), Podkarpacie (rejon Przemyśla),
len – rejon upraw: Polska Północno – Wschodnia I Południowo – Zachodnia,
chmiel – rejon upraw: Wyżyna Lubelska i Kielecko – Sandomierska,
tytoń – rejon upraw: koncentruje się w następujących okręgach: lubelskim,
rzeszowskim, krakowskim, kieleckim, chełmińsko-kwidzyńskim i białostockosuwalskim,
Wymienione uprawy są monitorowane pod kątem zagrożenia
określonych, właściwych dla danych gatunków, chorób roślin.
wystąpieniem
4. Możliwości zapobiegania zagrożeniom lub ograniczenia ich skutków
monitorowanie chorób zakaźnych roślin,
działania profilaktyczne typu: szkolenia – rolników, spotkania w urzędach
powiatowych i gminnych nt. profilaktyki i zwalczania chorób roślin,
stosowanie oprysków ochronnych.
5. Skala i skutki zagrożenia
obniżenie produkcji rolnej,
wzrost cen rynkowych żywności,
inflacja.
6. Instytucje odpowiedzialne za monitorowanie zagrożenia:
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
ul. Wspólna 30
00-930 Warszawa
tel.: (22) 623-10-00,
fax (22) 623-27-50, (22) 623-27-51
e-mail: kancelaria@minrol.gov.pl
www.minrol.gov.pl
Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa
al. Jana Pawła II 11
00-828 Warszawa
tel. (22) 652-92-90, 22 620-28-24 22, 620-28-25
fax (22) 654-52-21
e-mail: gi@piorin.gov.pl
www.piorin.gov.pl
Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy
ul. Władysława Węgorka 20
60-318 Poznań
tel. (61) 864-90-00
fax (61) 867-63-01
www.ior.poznan.pl
34
Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy –
ul. Czartoryskich 8
24-100 Puławy
tel. (81) 886-34-21
fax (81) 886-45-47
email: iung@iung.pulawy.pl
www.iung.pulawy.pl
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy
Instytut Badawczy
ul. Świętokrzyska 20
00-002 Warszawa
tel. (22) 505-44-44
e-mail: ierigz@ierigz.waw.pl
www.ierigz.waw.pl
35
CHOROBY ZWIERZĄT
ZJAWISKO STANOWI ZAGROŻENIE DLA LUDZI ORAZ GOSPODARKI
7. Opis zagrożenia
Choroby zwierząt ze względu na etiologię mogą być m.in. zakaźne, wirusowe,
zwyrodnieniowe lub autoagresywne . Większość chorób zwierząt przypisana jest do
jednego gatunku, są jednak również takie, które przenoszą się miedzy grupami
zwierząt. Z punktu widzenia bezpieczeństwa hodowli rolnych istotne są choroby
zakaźne i wirusowe. Z punktu widzenia bezpieczeństwa ludzi, a także zwierząt
hodowlanych istotne są również choroby zwierząt dzikich, które mogą przenieść
się na zwierzęta hodowlane lub stanowić źródło zakażeń dla ludzi (np.
wścieklizna).
Choroby odzwierzęce, antropozoonozy, zoonozy - zakaźne lub pasożytnicze choroby
zwierząt, bądź przez zwierzęta tylko roznoszone, przenoszące się na człowieka poprzez
kontakt bezpośredni lub surowce pochodzenia zwierzęcego, rzadziej drogą powietrzną
(np. toksoplazmoza, bruceloza, wścieklizna, ptasia grypa i inne). Nad zapobieganiem
się szerzeniu chorób zakaźnych zwierząt czuwają lekarze weterynarii, natomiast
leczeniem chorób odzwierzęcych u człowieka trudnią się lekarze chorób zakaźnych.
Epizootia (odpowiednik epidemii u ludzi lub epifitozy u roślin) - występowanie
zachorowań na daną chorobę zakaźną, wśród zwierząt na danym terenie,
w zdecydowanie większej liczbie niż w poprzednich latach rejestracji danych.
8. Przewidywane miejsce i czas wystąpienia
Wystąpienia chorób zakaźnych zwierząt mogą wystąpić na
województwa, szczególnie na terenach rolniczych (hodowlanych).
całym
obszarze
Do skażeń żywności oraz pasz dochodzić może na skutek zanieczyszczenia surowca
oraz wtórnie w miejscach ich wytwarzania, magazynowania oraz w czasie transportu.
9. Zakaźne choroby zwierząt występujące w Polsce
Według biuletynu Stan zakaźnych chorób zwierzęcych publikowanego co miesiąc przez
Głównego Lekarza Weterynarii ).
Z dostępnych miesięcznych raportów GLW (od 2002r.) wynika, że w Polsce w okresie
od 1 stycznia 2002 r. do 31 maja 2010 r. wystąpiły następujące zakaźne choroby
zwierząt:
wścieklizna zwierząt domowych (2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008,
2010),
wścieklizna zwierząt dzikich (2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009,
2010),
36
wirusowe zapalenie tętnic koni(2002),
salmonelloza świń (2002),
gorączka Q (2002),
choroba Mareka (2002),
salmonelloza drobiu (2002),
zgnilec złośliwy (amerykański) pszczół (2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007,
2008, 2009, 2010),
gąbczasta encefalopatia bydła (BSE) (2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008,
2009, 2010),
wirusowa posocznica krwotoczna (VHS) (2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009,
2010),
zakaźna martwica układu krwiotwórczego ryb łososiowatych (IHN) (2008, 2009),
wysoce zjadliwa grypa ptaków u dzikich ptaków (2006, 2007),
wysoce zjadliwa grypa ptaków u drobiu (2007),
trzęsawka owiec – forma atypowa (2009, 2010),
zakażenie herpeswirusem koi (2009).
Choroby nigdy nie notowane w Polsce (według biuletynu Stan zakaźnych chorób
zwierzęcych publikowanego co miesiąc przez Głównego Lekarza Weterynarii ).
pęcherzykowe zapalenie jamy ustnej,
pomór małych przeżuwaczy,
guzowata choroba skóry bydła,
gorączka doliny Rift,
choroba niebieskiego języka,
afrykański pomór koni,
afrykański pomór świń,
krwotoczna choroba zwierzyny płowej.
Choroby zwierząt w Polsce w ujęciu historycznym (według biuletynu Stan
zakaźnych chorób zwierzęcych Głównego Lekarza Weterynarii za maj 2010r. ).
Ostatni przypadek stwierdzony w roku:
księgosusz 1921,
zaraza płucna bydła 1936,
ospa owiec i kóz 1950,
zaraza stadnicza koni 1951,
nosacizna 1957,
niedokrwistość zakaźna koni (EIA) 1960,
choroba cieszyńska 1967,
pryszczyca 1971,
choroba pęcherzykowa świń 1972,
rzekomy pomór drobiu 1974,
klasyczny pomór świń 1994,
wąglik 2001,
wysoce zjadliwa grypa ptaków u ptaków dzikich 2007,
wysoce zjadliwa grypa ptaków u drobiu 2007.
37
10. Możliwości zapobiegania zagrożeniom lub ograniczenia ich skutków
monitorowanie chorób zakaźnych zwierząt i żywności,
rozpoznawanie ryzyka wystąpienia przypadków BSE oraz pryszczycy (powołano
w tym celu specjalny zespół przy wojewodzie pomorskim),
działania profilaktyczne typu: szkolenia – rolników, właścicieli nadzorowanych
zakładów przetwarzających środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego, służb
weterynaryjnych, spotkania w urzędach powiatowych i gminnych nt. profilaktyki
i zwalczania chorób zakaźnych zwierząt,
stosowanie szczepień ochronnych przeciw chorobom zakaźnym,
badania laboratoryjne środków spożywczych i pasz przed dopuszczeniem do
obrotu,
prowadzenie przez Powiatowych Lekarzy Weterynarii bezpośredniej kontroli stanu
i obrotu bydła pochodzącego z importu,
w sytuacji pojawienia się groźby chorób zwierzęcych wprowadza się pogotowie
przeciwepizootyczne,
kontynuowanie krajowego monitoringu w kierunku rozpoznawania zagrożenia
BSE.
11. Skala i skutki zagrożenia
pojawiające się w krótkim czasie masowe zachorowania zwierząt zwykle
z upadkiem (np. wąglik),
w sytuacji wystąpienia zoonoz następują przypadki zachorowań ludzi na daną
chorobę (bruceloza, leptospiroza, listerioza),
skażenia środków spożywczych powodujące liczne zachorowania ludzi na tle
zaburzeń pokarmowych, zwykle o ostrym przebiegu po spożyciu danego produktu
spożywczego (np. salmoneloza),
choroby zwierząt związane ze skażeniem środowiska, w wyniku czego następują
liczne zachorowania zwierząt różnych gatunków o charakterze niezakaźnym
o przebiegu chronicznym (np. na skutek sąsiedztwa zakładów chemicznych,
w których powstają awarie z niekontrolowaną emisją substancji chemicznych).
12. Instytucje
odpowiedzialne
za
monitorowanie
rozprzestrzenianiu się chorób zwierząt
i
przeciwdziałanie
Główny Lekarz Weterynarii i Zastępcy GLW (organy Inspekcji Weterynaryjnej)
Główny Inspektorat Weterynarii
ul. Wspólna 30
00-930 Warszawa
tel. (22) 623-20-89, fax. (22) 623-14-08
email: wet@wetgiw.gov.pl
www.wetgiw.gov.pl
Wojewódzcy Lekarze Weterynarii (organy Inspekcji Weterynaryjnej)
Wojewódzkie Inspektoraty Weterynarii
Powiatowi Lekarze Weterynarii (organy Inspekcji Weterynaryjnej)
Powiatowe Inspektoraty Weterynarii
Graniczni Lekarze Weterynarii (organy Inspekcji Weterynaryjnej)
Graniczne Inspektoraty Weterynarii
38
Typowe okresy wystąpienia
omawianych zagrożeń
zagrożenie/miesiąc
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
wichury
trąby powietrzne
halny
lawiny śnieżne
upał
osuwiska
susza
silne mrozy, zamiecie
i zawieje śnieżne
powodzie roztopowe
powodzie roztopowoopadowe
powodzie zatorowe
powodzie opadowe
grypa
pożary lasów
Prezentowane okresy występowania najbardziej typowych zagrożeń dla Polski mają
charakter poglądowy, służący zwróceniu uwagi na potencjalną możliwość ich
nałożenia się w tych samych przedziałach czasowych oraz na konieczność
intensyfikacji ich monitorowania w okresach najbardziej typowych dla ich
wystąpienia. Okresy występowania zagrożeń zostały określone na podstawie
uśrednionych danych historycznych, a więc nie mają związku z następującymi
obecnie zmianami klimatycznymi. Korzystając z nich należy więc mieć świadomość, że
istnieje potencjalne ryzyko pojawienia się tych zagrożeń również w innych, nie
wskazanych miesiącach.
39