loealogf shqyptare.

.,~~~
(TVlET1\.
QERSHUER
X.
NUMRI
.6.'
{--
.J
"
loealogf
shqyptare.
Knr marl' e lexoi te perkohshmet e te perditshmet qi
tash kohen e fnndit bot-oi shtypi i jone komlJbir, me bahet si
,
me hetne nji ide te njajte, qi lvize nder shkrimtare e fletore
te ndryshme. U vt1na prandej t'i shtrije ne sbkrim pershtypjet
e mija, te cillat edhe kti1 po i shenjoj me kto doy vrejtje:
Sido se keq' te mendoje a te flaseknsh per Sbqypni,
e verteta asbt
-
e as ma i shtymi
pesimist
nnk mund e mo-
boje - se ne jeten t' one, porsi kolektivitet kemi ba dy bapa ti:i pare:
J etes primitive i asht prishe anJ3, e jeta europjane,
me tana nevojet e veta t' arsy~shme e te paarsyesllIne" naM vii para; drejt.imin t' one kahe nji jHe e re nnk e ndale gJa..
Kerkoj11l .iden. Ky asht nji fakt.
I dyti hap edhe ma liP, randsi asht, se jetes pro vizore, sido te tfaqet, edbe me format ma, sugestive, asbtft e
pshtetun nder"parime e kritere relativ me vebtje, lJIe qellime
te dyta e me interese e dobi materjale, nder ne i ka daH\ bo,~ja edh(\ fryma; systemi i oportunizmit a I-Jdhei aventurei
pshteti:i ne parimin
"shih
e Mn",
. a.sht
i ms~m e i ndjeknn
prej tane inteligences. Kerkojln vlere reale, vlere shpirtnore.
Te dyja kto pune jane fitime te mdM e fitime qi sM. njojn njimend nji sbkalle perparimit ne jeten t' one sboqnore.
Sbt.ypi a,sht barometri, qi mate atmosferen e je-res se
nji vendi, aj ~hqyrton e njehe te rrahnnat e de.J~~'t te gjall:;nis se Dji popnlli; prandej shtypi i jo~e thekshe~.'1i prek prej
: ksaje faze t@ jetes, edhe, kft. sbeshas, kft t;P,rtbor~s <i°j za,nin, e
z.fuqishem qiti 'kushtrimin per kri.fesen e nji at~osfere mendore
.;'.te shndoshte, per ngrebjen e nji ShqYPJiI,ij'eme zakone shejte,
: me vlere reale nierzore, nder baza shpirtnore etj.
cBylJii Dri~8., X. - 6
,. ,
2{i{i
1D1<:ALOGf SIIQYPTA!{E
Njat.a f\111mdon' OJ(,11<}0
Bardhi ni> "Demokratf",
me.
"Sbqypni spiritualc" po nta kl.rkon W realizoje ne "Minc:~'t'a"l) B. :JYIerxlHlllimo"llylline
TJriWs si;IHahrisi;", e ndoshta
me tjera (jaW e mnYl'e, po te njajtin men dim c;pallin tjere
shkrimtm'e J1cler tjere organe te shtypit 1\omot::lr.
E po kush - nulIlose ne teori - nnk fisht per Dji
Shqypni ideale, pshtete moi parillle te dlirta e W madhnneslllue
te dignitet.it nierznnr e njeshe e mrfl. me faktoret, qi pel'lwjn
yleren e shpirtin e jt-'tes shqypt~l'e 1
Bdbe pse «Id(\alogin t' oni;» e mhajn «anakroniste
e te pn-zojen qe to ndimoje nii 1l(1l'l'irnin mendor dhe lartsimine jell's s' (mi.';shoqt'Ore te prapambeturi; dhe te pris1mro
shpirtnisht, », na t~ «llyllit» qe pHI'a,s(~ t' u bftte SbqJ~L>Dija
edhe mbasi n h:1, ootnisht (I privatisht, per parilll e no teori,
ne praktike edhe me pOne, porsi shkrimtare e pOl'si kolektidtet ne program t' one I\(\llli pase edhe hmi
trajtimin e nji
Shqypnije per tii eillt-'Dmund W 1umnojm, edhl' porsi Shq,\"ptare
Ie mUlld 1avdohemi para hotes se q~.tet.nl\('me.
-:g~~pOl)a
Kj~ ~~ne fisht nil\ e kjarte se drHr~ ?,dbEl3~i't.
..
vete, JeHll to mal'run vesht.,t,...
Rtft, un due «to shtroj ,njibisedim
me karakl'er te
pergjitl1sl1em edhe qe pl'eke aflel) theorike te nji theme ko]ekth'e », as nuk due 1:el'l'c:shtoj t]a.'W It; onlua, due t.e kerkoj
me gjete knud rl'aUtete 'IIAC 'l>le)'6 ~t,i,e)';o're t: m~ 1'l('rii lIjimIJrul
s 71Q'Y2J (,a 'rI' .
.
\
Shkit duem te m3rrim yesht e te ndertojm 1M! &11qyptrin spil'itl.1aJe ase ideale, psbtete I;der y]cru nier;r,.ol'e" J'a i
pa.ri proolem per t' n zhvillne sa. ma kjal'te e mft kQnlttet.
Oilli asl1t ma i skfijsbmi purim e ma e p]9~fiI'
(\, ,rt;j
se eWes, pOTsi pr('j ames se vet, tl>,dikoje' t.:!I.ne id <
' ~:~~.
"ta.re' Ne sbka. t' a pshtesim e t'a vendojru ic\<taH0.'
pol'si nierz e porsi sbqyptare 1 l\'fbas '1efa.re krit.ei;~do te IH1f1ojm
i"el' 're~1i;d'Q:lin
e nji &hqypnije shpirtnore ase idep,lef
Po u ra.n,6 ne t~ 'ktJ'ne problemavet, kemi vu uinaret,
~
I"
J) Minerra. Nr. 19 PrHl. 1~. 1934.
,
,~
~,
f-;t':~:~-"'~~~~I-""i:.~~~~-'t
.
'~,"':
,:'~~;:''''-- :::'k:""-
t
.
.~'.i
::".~. '~:~
26,7
IDEALOGf SHQYPTARE
:8 jetes shqyptare, pO perkuem ne perfUDdimin e ktJ'De kerkesa\)et, kemi l>ftnjisin idealogike,
me te, njisin komutare;
kemi krijne amel1'e idea log is e te JeWsshqyptare. (Idea-madre,
die Grundidee).
Sokrati !{je i mendimit, se me ide te kjarta do te mllDd
U perfl1ndote, jo nji <iashtje e YC<iante,si a ~ashtja shqyptare,
I~or taue <i3shtja e jetes nierzore. Kta na iypet ne porsi qJ'shk
.sine qua non: mos te qetsohemi me nji gjyse studimit, t' i
.a~im ~ashtjes ma pertej, del' n' arsyen e fundit.. Idealogija e
jone te jete velte nji system i maruem. 1\1etJale tjl.:'ra,te jemi
.studjozaserjoz e. te sin~erte.
'l.'lJirret e fisht idea]e a pOl' shpirtnore nji gja, pse sbiliet vetem me synin, e mendes, gjindet vetem ne boten e idevet e tbemelQbet'ilder'laUJ~ie te patrandshme te jetes sb'pirt'11ore,JJi"J~~§\;:i;arimet e arsyes e' te mOl'aJit; e sikurse nuk
,~(fl~~j,fI~t'lUeshise, ashtn liuk ka reaJitet ne boten trdpore
e
d
,,'
.:.a~lie rrethin e jetes sensitive.
'"
'l'hfun St:Jedhe ktf1 do te jemi nj( tj~II3.'
Per me e plotsne mendimin t' C31n,~d'llC
t~ ,,\!;J~j~
nit ~.rf,J':..
,tje: Nnk l{elUi si veme dore per ndel'ti'n{ 'pjiifi',itiv' Je ~n'
:.8hqypnije ideale e shiJirtllore, }Iei' 1'~ "ba .nji "li!\,'t)ti*j:]1'k,~t.
,dljesen IIl;'gatjv~ te l'iuuertiulit t' oue. Nuk rujat:'
,
'
:<;'PosbW' 1~.n)Q~rizija, 'l~oshte
bajraku
i rre~es
H
:lIlizuJi! ,Do ~heJ)uo qe 1Je pale mkati i tI'a-sbi'&:,,,,,
411e tall;;t tf<Miete~ rrje<llliIil6t
tun
lIIe'(ij$,~~I(r'.'~ lie t~Jri
ntj1it~ll'iste;k~
-'
te" xeh~'n te rI11})'e. pol-' ~\{""
t
!a~EQJ~~
x{\('p-OsLteidi;nj
e rn~t.erjal(zmi t ne <;ethr~,do:Jor@e;sad(f,':,
,-
;<t~ k0U:,
-to;.
e veta
',fi',
~te rafil~1leme
t.e.:pRr~9!:etJ.
"I'
' .
.~ .'. \,.'
'I,:
Me k~~ ~ap d~4jm ne 1,~l1jle_?
sl~:piJ't,11i6r~ 9 ideale:
r"
'~~sh di~l
,'"
,..,¥
'
~'.':(
\i
<\~1
,"
~
a' t,~amj.rn~~dlm,in.~,.~D1rnbi pvet.iet e ~\~
"l~btr~~uae.:l}e,r'f~kese~. e :~~~S;~. ~f,te~~~ ,~e ~e s4q?Pt~~: '. ';.if~
,
}...,
~
'Fane. a,ta ,sb~a perb~rb,':)J(~~:..
;.
.(
"
,~~~{~~re~.
, ",j~4
,'YIJ
.1iue
Ie tham
.,-1-'
'"
"
:,;.1.. :;. ,',
~'l1nd__&}b\~9?i:J~:~
t..'
.t.',one porSl lllerz e,-,,}"
-,'
~~;.;t:iale,:
~nllUltUe,
e vet,ruja Y'1,t}re:11~.w:~(n'e
,~.
,I,':
.,'- <:"
t
t
;;(f;'
I.', ~~'i\.~""-'
I..
.."
Kl~lt-wre.
.,'"
>: ).,
.
~
:,",;',,"
...~t
s~Witt- .~
~), e lmUure slrqYJj~a'r~
~, ,1}- .
.
.
.
\1' ~~~~.
;i};'le'!m1ravei11iera .1Iil\fzlJf,j;A:p,I)t';:
'i a"TWihoi,\1epel\,lI'ril~lIres !~*d~,~:
k\IIIl!{,06S' shpUfiw'
, /j~';:~"$Oil'kan, wi.y~r.w,~~
i~~"I~.<e,)~jj:'.r#r,\j
pcrftim.j,
,< ,"
,~,:.~,.,:".
":~~
,'~\<!'
'"
""~':~',{~:"
:N:iik
"
1
,
268
IDEALOGf SHQYPTARE
ne veshti'im U; .fjales, e vetmja vlere e shqyptarit.. D1H1to me:
marrin vesht edhe te pashkollet: Krijojm ShqYImln i<h'ale me<
"I ere nierzore, me atm9sfere mendore te shndoshti\ po n crdh
ShqyptaJ'!'ct em lIie)"i 0 po kjellle shqyptare
njimeud me te
drejte.
Silonse
kishte per te kene gabilll me pm;e per t'i
shkpnte a per t'i shn(It'l'ue kta dy (\Iementa t' irlealog!s s'onc,
ashtft 11sht edhe ga.bojm rande, po llnk i dullnem kjarte njenin e tjetrin. :Me kta rly elemonta., pei'klleshcm (lo te bajml~ji
1/llitet: me shqypturin lluk do te bfijm nji kosmopolit, p \'1l!lIl('.1,
me tanii knjdesin do t'lt rnejm kurakteristihn
e tij, pOl' edlle
me trajt,illlin e shqyptarit nuk (lnelll t' i shklasilll pal'illlet e
,
}Jergjitl1ta mbi te eil1at pslltetet jeta e viera (~knltmi's
ZOl'e. Nt
shq.'iptare,
keni..; niel'z knltnl'e,
Shqypn!n
nllk kellli si e krijojm
nier-
I,nltmen
irleal~..
Qi..;do mosnHll'l'veshtje ni~ ket pike flsht hllllJje e shka-
trrilll: elementi ob.iektiv, me te cillin do Hi 1)(lertojm, jani5
pari met e pergjithta me \'leri; reall; nierzol'e, mhi te eillat
pshtetet kn1tnra botnort', elementi snb.1ekth' jane vetit e vleJ.et
e shpil'tit te sl1qyptarit, me to dllat do t,' ondet jetu kl1ltnraIe De Shqypni.
JIB shkne nji jete knltI\I'l', <lOTIme thaue, sblJJ'm pCl'
knllrlm se kafsbet tjera bimore e frj'lIIore, juta. ele eillvet
shperthclI e zl1villobet mbas Jis-jvet qorre e te rlomos(Ioshm~
t'instinktit, sl1qym perkundra nierzvet .prilllit,iv e baronri', jeten i"' te cilln;t e zotnojn e e rregullojn nevo.1et e para ma-terjale e pikpam,iet e ngnsbta te je~es, lIierzt me ktiltnri..;, ue
vend me Id~ne te zotnuell1 pre.1 nevojvet tC jeWs, ushtrojn
zotuilll te plote mbi to, pse Imn aq zotS! lHE'ndjet, sa me pa
shka ~lsbt verte te mire e te mare e me u shtl'l nrler pjane"
to bapta e to madl1nueshme; kHn aq fnqi \'ullulleset, s{t me"
W menilulJl/le e Urisht janete zott te zhatojn p.1ancte 'vendueme, t' epen pel' shka fisht ma per mIcro 0 me vlel'e, Inf~.
te <lejee fisnik pet' ta porsi vebtje e porsi kolektivitet.
Kan me kene teor! e mendime te n<1rysh.membl kupti.min e kultures, pOl' nnk ka fare dyslJimi, S~ v.lera e lmltu--
\
-1'f\!";4;.;;<";''''t::'}':-.,.~",,'~-''
>'P~"->'if~
-~
~~"
'~;
"',
"
" -"~O "': o""--r
~;::-~.{:,~~!?;
269
IDE~LOGf SHQYPTARE
,'1'31nierzore tbemeiohen vettm nil lavrim e niJ ;;.otsf.te mendes,
l~e .f1{{]:1- e 1/P
mil'si te vullndeses.
Ktfi kemi nevoje USbajm nji digresjon te vogel. Knl.tura botnore e vleret nicrzore na paraqiten te vendneme mbi
parime sa t:e perrliithta (tq te 1}((lu~jslim9,
ne mnyre qi na
nnk kellli si krijojm rilindj::m t' one. mendore, morale, sboqnore, hartistike, letrare etj. per pa marre e pranne pa fare qyshlm,
ne tane pamvarsin e tyne, pm'imet e normat tbemelore, mbi H5
cillat asb t ngrebe tane shken(}a, morali, organizata s1.lOqnoreetj.
Qe guri i themelit e parimi i sigm.te mbi te cillin do
t' a ngl'ehim Sbqypnin ideale e sbpirtnt)re: Pranim
'pa qyshk) e zhatim i plote i parimevetmbi
absol/lt
'
(i
te cillat pshtetet
I
madhnija e ~e dp .ideali, viera e Inltul'a nierzore;
e perkn,;odra, mospranim e mni per lie do kriter me lmptimin 1'eltttiv
~te mvarun) te l\tyne parimevet.
\
Po flas edbe mil, kjarte. Sikurse kemi ligje te palnejshme neshkence,
asbti1 kemi parinie te' paprekshm'e ne moral, ne rregullimin
sboqnner,
ne hart "C llder t1iera ]a;;.
mije te kultnricis botnore; mire, po jeta knltnrale, pa sb~m~re
as fare kto parime, tfaqet, sa e njajte nder thellJ"y'le,aq 6' .
ndrJshme e indipendente ne zhvillimin e ne formen, qi, mer!:,.
nder vebtje, nder vende, nder kohe e tjera rrethana t~ ,nd.lWfl:'<~
.}:,f
;£hme."'~<
Ne ket veshtrim tbame, se kerni nevoje atsolnte. t! ,u
~pim randsI,te p.are f'akt~rvet te jet.es nierzore, pse po' bftmi'\
~ i flijuero per liedo qellim sado shejt e te .nalte,
p~ 11a.
-shtruer;n rrethan3vet. ,e nevojvet,
1>el.'ta edhe me kaq, de .facto,
na kerni nji kuptim
v]eres e knItures
:;~
""
~
relati,v
ni-el'Z'ore i a
dDohojm vleren reale.
Qe ktft ,tash asbt Deni i sashtjes. Dnern ill pranojm,
-,'
t>:~F.)eten'sbq,yptare, ne Jparim e 1)15sbatim, porsi vlere nif~-.
:zor~fpariIp,e ,p3. vlere ne .~veti,pOl' ,vetem me vleftje . relative,
.
.tie' ~~hJJ.es, t'in teres~s, a pot te tQ.aej~h edhe te qelJimevet.,
.sbejt,i,1;e ,kolektivipmHT At he~e t' j nUm fjalet e mos ,t6 fla-, ,.,'
.:sim ma per ideal~, per je,e sbpirt.uQ~ e knlturale, per "vJ.e.rf;"'. ';'
J'eale (otjektive) niiJrzore, porte 9paJlim subjektiv-iz»;1in,'qt ~el;..;,':.
I,
.4~
"~'I
.f
270
IDEALOGI SHQYPTARE
mbrumit maran n' eg:oizem,a por natnralizmin, qi ne fnnd tt~;
punes asht n.1i me mater.1alizem, a pOl' panteizmin' ase monizmiu me tane teorlu e evoluc.1onit,mbas t.e cillit i vetmi rea1itet asht ndoll.1a, vec;so si te 111.10
nrler gjiro W se ka]ncmefi,
edhe kjo s' ka mil, vlere as reH1ite1..
Me parimiu e c;edo teorls re]ati\'e, nnk hmi te drl'jte
t' n dllojm oportnnizmin, servilizmin as hypokrizin, pse ido
jane rl:jedhinw ]og-il~eqi dikojn nat,yrisLt pnl,j parimevet!Cteorivet re!ative. E po (leshtem Ie pshtoj11l v]eret rea]o nierzore e knltllra]e, ]e te c;pallim irlea1izmin e vertete, pshtetembi pari met e pa qysl1ke, porte nevojs]lI1leper c;edonil'ri e per
~do ko]ek1.ivitet, te cillat kapf1rcejn 0 rrill jushta rre1.ltit te
gedo nevoj~s e qel1imit te ko]ii1S,e Jane 0 vortet,a e 0 rlrejta
objektire, e mara e e mira, 1.tivetme1.te deja per nieri.
Ket system fiJozofij6t i a dim Sol\rl1li1.,P]atouit, Aristotelit, Akvinatit, Leihnitz-it edbo Kant-it (nemose per sblot i.
perket mor8lit), te cillin, pedag-ogll e fi1ozofi i kobes, Otto.
'Villman e zbvillon e e provon per huknr1.
'l.'ane duem Hi perlJi<}emiper nji S11C(ypui'sa J,u{t '11s-nike, sa m~ me "Iere reale, sa ma Hi madhnueshme, pOl', pseat ,,'Ubi consistam(( nuk e vjerrim tal)~ ue bji krrabe, qe c;asbtja.
jetsore per Shqypni e per Shqyptare: me gjeW l\ me venuue'
systemin e jetes sbq~rptare nder theme]e aq te forta e te pIXlue.1sbrne, aq 1.e nalta e ttl madhnllesbrne, sa Jane i£1e1.e sbpirtiKta don me thane me ndertue nji Shqypni ideale, sbpirto'rp,.
me vlfre 1.'..eale..
Ve9Se as pro-.1pamjes re.lative nnk mundemi as nuk dote shkputemi. N.1ime1'lddnem 1.e bilhemi nierz ne vesbt~im 'Ie
fjaies, pOl' edbe do te bahemi sbqyptare e .10ko!;tn6~~'Li~~1f~tU(
mend duem te marrim kulturen nil\rmre p~htete n(]cr parime.
te' paluejsbme te 'dit'tllll's e te moralit botnuer, pOl'duem edbe-:
qi kultura nierzore ne Shqypni e oder sbqyptare te perf~obQt;;
e.1.e tfaqet me. formen e me frymen, fne s-hpirtin e me IrnrAk;"
teristiken shq'yptare.. Tue ma.rre e perpa.1nue ne .1eten t"on~
.
pari met me te. cil1-at enden e mbi '1.ecil')at .psl1~eten vl'er~ft.
Di~f.z.orejdo 'te s,bikj6j&"mhe, qi, me njencllane mos 'w "btiP'
t'
._j"~1ti
..\;~
.
:'~''''-~'-f~t;-'y.-
,'''''~\:~~t~~
271
IDEALOGI SHQYPTAR~
mi n vl£lret t' ona porsi shqyptare me zhdnkjen e karakteristikes s' one, n(~tjetren ane do te perpiqemi sa te mnndemi
t' a ~ojm klllturen t' one del' ne ma te naltin kulln ti.jzhvillimit, qi kshtft edlJe knltnra shqyptare te mnnd te blje porsi
nji gjymtyre e shndoshte e Qrganike ne knlturen e perootshme, tue marre e dhane dora daras t'rj"me e jete. Ky asbt
\
'
misjoni, 7(;0 asl/ t krijeSlte jone.
Perfnndoj:
1. 'f' a gjut'jm e t' i oiem ne t~ shpirtit te shqyptaritt
e aty te krijojm zot,!i 1I1entlorereale e .fuq[ morale tiJl!jimcntlta',
e mos t1:5merre'mi "mends!L1I1e fitimet e nlta tif ktllttl'/'es
mater.iale, as me 't~illaiiin e ~asib as' me 13.I'Jcil1let--edukes.
),
'2. Parime\'e
$~
tP' 7.ntltu'/'esbJtnore .fo vetem
lluk do t'u vem kamben a,~ l~ii 9((S; n' asnfi rase, per 7mr1'lfii:
arsye as per ~(j.fm'ii do qellimi sado' s71~j~e tiJ naUe, pOl' tpe i
vo. p'orsi tht'IlI('1 te palllt'jshem, do f' i '~mojm pOl'si le'vet,tiJef
vler~ierzort" mbl t.e cillat UOIe ngrehim 'k'i1J'h1V~'n
s.hJ1yt)'t~r~;
3. ~aktoriJt
tli pt'rgjithta
/j
vler(j.~ shqyptwrf'
do
I
~
'
t' i, ~,Il1.():itiJ,,~,~
j1tit:n;
"
per ta s' (10 te pritojrn te fIljohemi, eabe (lM' ;n~ (t~ke~;,p
edhe besiJ e blfr1'ni,
t£rtf e .fisniki
sllqypt((,re
Hie j<a,ll~:'tje~il.&r;!
iJhpirtnore t' onat, Dnk kan vlt'rc!ls &?na jAne,\1iij~f~,~1~X'.Lf
te pers111heu e n'l"oSte matell lIIe parimin
e ,',irf,y.yH,
nitetin e Di~l'it e me tjere eie):nenla ideatogisDi~rzort'.
'n1e (HbO.,
y
,";."
"t'r&'fJi~{'idea~, vlere nierzQre, jete ~~llturale, Suqypni sbl1j#;,,,:
8j~Srli 1'~)""
nor~tt1.fia
kto s' kan ve~htrfm, t' pbr jaT)(:\ pluhnn
nuk n Denknptue Ur'~'i(t' e mend'j,mU"'.e' lir;~l,lI e lItlergj('rJ:i~s "I~t .~
, vesll,triln
tif fja.lif.~. Fjalet null e trnj'~ Sbq'Ypnin shpirt.nore 'PQr'
I
t' ODa ideah~
'Ai.pnet,j ~ \vetIJJ~.~~al's~'e per te 0j]]e~ nerpjekjet
jemi
k~'p vJere,.fi};lifit'p,se
Ii.a"':1
do te mund te
/
kafshe
De lJp~, .;Po mon,opoJizuem
Javdohemi i~i i 'kemi
sbtrue
Iue,:"
'
sil'q'YP~" '
tar .@il' jn klll'r'Se i kemi. mkafi,!e-j1};JolIuk siguruem de j'~I:tIff'
)t
~e,~~~o li~in e ~~l~r~j~g~~s.~i~.ilqtlt't~~~".:~bognof,(". p~';~~~~
tbvllhn)liin~ e ,xetJ kellll lDe,ruU(\Jte:~ll}itJqlte' fJaJen s~; ike;I?!1:~~f"
.
sbqyptal'e, p/ir reaHsht "keIf~t ~a~~0J~..;l\fandej, fJala "'ndln~gje'{(
>;.
. t.
J..~.
. -'
\' -~
.
.- '.
...'1: ~,
t.i,
'"
~.
~
272
JDEALOGI 8HQYPTARE
l\Olekt.jve fisht tym e ert', po link I,jc 1111(11'
vt'htje W lnyeme,
te eillat, po s' paten IHlt'J'gjrgje te yett'l1, s' 10111per t' a pase
as per kolektivitet. - Nuk 110 Hi mysim lIim'in per me M
shq~'ptarin, siknrse link 110 tC shkmyejlll shqyptnrill per me
trajtne nierin. '1" i ruhemi lIH>I\:lDiei~nlit, i eilli nnk gjallnon,
pOl' e fikti jeten l\l\ nsht, as lIIOS te biremi lIder utOpl elIdeI'
tJaIe te bnkra, pel' 1111'i l:lne malIClejPUlIt;t si tF Yljll.
5. Bllhe pse nnk Iwrkojlll IHler parime, B. l\ferxlwnit
i mnrr doren e i th:1m: '1\~ Inmtt~! 1\'1,.g'nxilllin e 1~1V(111eshell1
Ie nji idea1isti, tne n r{t pli mS!\I'ire teori \'e Hi dohta, ~ashtjen
shqn)tanJ e ~ou e e ng'I'eht' del' JH1('ryJt'l't.reale nierzore. I\nplohemi. 1\nk :1sht e para II('rt', qi lit' Innen e illt-vet - lune
s:t e forte aq hbjal'c e firmike - nlleshefui \11('inteligentil! e
ndritsholll. \~('~$e epni pertlj, 11ll\tt~m Zoti Brilnko. 'l"a shfS"jm
yizen e t' a plotsojlll
hm\knll;
pal,;;, t' i apilll ~a~htj('s
sIJqyptare, del' n' al'sy(~n t.\ ftl1Hlit. ~nk IIIjaftojn disa lIjobtSI,
lypet nji system i IIIiU'IWtk .Jalll i hillllllll, se me st'l'jozitet
e me siueeritd, dS" qyshl,e fhmil\e t' id('alistaY(~t, dikfl do te
pC1'piqemi, a tlW zhlllo U1oslIIarrH'slltjt'1l t' tile ndroqe ,"i'll, a
pOl' - shka 1,:1, edhe ma g-iasti- tile 1':1ne golli ne perkim ti.i
proW. Extremll se tlll/gl/Ilt!
P.Anton Harapi, O. F. M.
~.
/'
I
.
"
.'
"
"'-;f.J\
"~'.. '
"!:t:$'P~:'-'
.[f,~..,..:"
,.,.
~'~}i~ ",'
.'
.
~
.'
~;t):f~:r~~i''$~
\
TB PEllTRhlT
E RREGULLTlIIlT
273
SHOQNUER
Te pertrlmt e rregullimit
shoqnuer.
18. PshtjelDimi si ne Babiloni.
1. mesime te shtremta mbi liri te njerit
(Vijon
prej Nr. V. fq. 219).
filluen me shum oalloi e entuzjazem.Kjen ~ue peshe
kryengritje e revolucjone n' Angli, e sioomos ne france e ngjeti,
per me xjerre me perohuni, mbasl 5' muejshin me xjerre me te
mire, shka msojle liberalizmi..E i a ouelen. U hoqen shum gjeveri absolute ~unoimtaresh se mohaj e te vogjel. Ne shtet i kje
hjeke
fuqija klases se fisnikvet feuoal. Kjen hjeke shoqnit e
I
'
mo~me: ne qytete korpmacjonel e ne katunoe familjet
patdarkore. Me ligje kje ~palle Jirija e levizjes e e veprimit te gjiJl)ci-
-~
llit njeri. Hje ohane liri e plate per me fitue pasuni e e "'orejte e~
pakufizueme me ba, gjithcilli shka te ouej me gW'e me k?pitalte
1
vet,.- E kush kishte pase pare te kursyeme,te trashig~~me",~
,\oj ne veno oishirin tu ble makinen e lu e smaohue oug'ajeN~
"
Kush kishte pase ma shum kapital, bleu makine ma Ie miree
shum makina, e keshtu mekambi nji fabrike te vogel. Ataq.i" I<'i-' :.,
shin pase kapilal ~a Ie maoh, mekampen ,fabrik,a.te ~eohaja.
Kapitalel 11:1aIe meohaiat i shtine ne pune n'ino.ustri pr9naret"
e meohaj, feuqalt Ie hjekun prej sunoimilIe shtetit. Alatu ora,shle ;:,"
kryengritjete reja katunoaresh,i 'shiten toket 'e vefa e Ihemeluen,
sipermaJ.'rjel
ma Ie meoh\3jat.E ke.shtf1 ne konkurrence Ie !i,re .,'"
\
ngitshin' te gjith si me muejl Qle i a oa.le njeni Ijetril. Liberq)i?m.t
..
'
ka Ie orejle me u levoue se e, ka nzite njerin me gjete ltetiqt.
'(
~:
'~;P'..
"
mbas hetjmit, mrekulll makinash e me rregullue token e oetiji"
"t,
ujet e zjarmin, ajrin e rrfen. Por shi ky perparim kjlOshkaku, gi
n'e konkurrence te lire mbelen kre'jt mqfqpa e- gali sharruen ~,9nktlit e slpermarrsit e vogjel, e ebhe atii ma te meohajt 00 l' i
."
.",
,
,:
~
",-
'
permliohshin pa pra fuqit e vela, per mos me mbete mbas tje~
.~
,O;
resh 'e mos-me sAarrue. 'Ala,
..,~.pa pd ofiohen e frigohen, mos t'u ,~
-
~~~~~rr:~~j
.
::1'
"'~.
'
f:r~:P~I:U;~~;
n~~
:e::rm~~:~~e:~~j~a~~lr
J
,l
,'..
,~"
274
TE PERTRtMT E RREGULLIMlT
SHOQNUI<;n
i ri, qi munbet me i nbrybhe. Nji perparim kaq vigan nuk ka
muejt gjithmone me u mbajte ne kambe me kapitale te njerzvet
te ve~anle. Prej konkurrence se lire rrobh bomosbo nevoja, qi
kapitalet l' u bashkojshin. At here njerzt e ve~ante nuk jane ma
pronare te lire. Asnji nber ta nuk guxon ma me bhane venbim
prej vebit, por pranbej munbet gjithcilli ma kollaj me u mshehe
mbas nbergjegjes se tjervet. Sipermarrjen e rregullon m!ebhja,
keshilli, brejlimi, por pronari i vertete buket si me kene kapitali.
Ie gjith flasin ve~ mbi kapital, mbi sigurim te tij, mbi smaohim
te tij, sa fitim ka me qitun e a munbet me u krye kejo a aio
pfme neper mje.t te tij. E ky kapital asht bishka te ftofet, te pazemer, ashtu si asht rregullimi i tij pavehtjak Kallxojn per nji
njeri te vorfen qi i kishte qite nji lutje keshillit te bashkis. Ai u
u porosit gjith keshilltarve. e te fiith e percuellen me fjale te
mira. Por funbi, lulja e tij nuk kje pranue. - Pjesen ma te mabhen e sipermarrjevet
te m~bhaia te so~m~ e ka ne bore kapir
tali i bashkuem, e jo ve~ kapitali i bisa pasanil<vet, por pse pare
buhen shum, fort shum, grishen me marre pjese te gjith, ve~ si
me muejt me grumullue
sa ma shum pare, makare ebhe me
pjese e bepozita te vogJa. Keshtu i zoti i siperma'trte§ ~'p'ahl3t
ebhe ma fort kapitali, e njerzt te zott e punes shbuken. As'vtite
abministratoret nuk i biin as nuk i njofin ata, te cillvel u perkasin paret e sipermarrjes, te cillen abrninistroin.
Abministratoret biin ve~' akcjonet, njimi, pesmi, bhetmf. I zoti i abministra.
torvet jane paret e te panjoftunvet. E abministratoret munbohen,
qi kuponat e' atyne akcjoneve te qesin fitim pese, bhete, pes.
mbhete per qinb. N' emen Ie ketyne perqinbave, e te mshehun
mbas kapitalit pavehtjak, abministratori!t bajne gjithshka te munben. E nben mproje t.e njaje emni te perbashket (te shoqnis a'
ti! bankes) bain kollaj ebhe pabrejtsi te neveritshme:, Keshtil
gjithshka 2sht kthye ne teposhte. Ne venb qi me ken:,e'Qde-ti i
zoti i giith te mirave te tokes, asht ba kapitali i zoti i njefii."'fr~~
pitali i mban nben sunbim zotnit e vet. Aj i shtvn me veprue
mire e ke'l abministratoret e vet. Mabie aj ebhe munbin e njerit
e kthen ne gja, e ciila mbas nevojet blehet a nuk blehet, tu mos
marre aspak para svsh binjitetin njerzuer te puntorit. QelJimi i
vetem i kapitalit asht, me u shumue e me u sinabhu'e. E mbasi
asAt pa fetyre e pa zemer - nuk i zgJebh' mje.tet. Lirm e ke},l
1<on ve~ per vebi, por aj vete bon' me pase' sunbi'mln e fuqin ita'
t
\
~
.
..
'\C
1
TR PERTRhn
E HREGULLIAIIT
275
1'HOQNUER
oore. E. ky sunbim i kapitalit mbi njerz thirret kapitalizem, e fuqtja e kapitalizmit ne shtet e ne bote thirret imperjalizem. Konkurrimi i lire i fuqivet ka vra vehten; ne venb te liriska arbhe
forcaoja; prej lakmije se teperme per fitim ka rrjeohe lufta si
me muejt me shti forcaoen ne oore. Gjith ekonomija komtare
asht ba e pazemer, pamorale. Ma pare luftohet per me pase forcaoen n' ekonomi; mbasanoej luftohet rrebtsisht pir me pase
fbrcaoen ne shtet, per me muejt me i shfrytsue eoh~ fuqit e tija.
ne nbeshje ekonomike; h' e mbram luftojn eohe shtetet per me
muejt me pase forcaoen ne bote.
Te giHh munoohen me u shporre prej liberalizmit, pos,e'
s,.
oisa te' pakve, qi e kan per oobi. Por mjerisht kapitalizmit
muna i oalin per balle, s' muno e kapin per fytit per me e lar--
)
.
i'
gue, si muno te bahet me nji zolni a inspektuer te keq; me njt
kryetar kryene<;ea me nji ' sunoimtar absolut e makal'e eohe me'
.nji <;ete njerzsh, b. f. me aristokraci, pse eCYhene kjoHe ne bote'
,/
nii numer i pake pasanikesh,qi jane pr6nar~'sipe~ma'rrjesh'
se .~
meohaja, keta jane kapitalista, por jo kapitalizmi', ~a e 5hum~.e: i~
""
.
kapitalizmit asht noen sunoim t' 'atij kapitali
t~ p'~mjQ,fj~inv~i;',t'e-.
'iJ~~
cillin e ruein me shum kujoes ata vete, qiE!.?haJ~:,1\J~ 'rpe1;b;, ','f,',
asht e oijtun, gjithcilli pjesen
e vogel te veteJi1~J~'QrtQ~~:en,:JIiici~l~1
.'J
t' U. hupin e mos t'~u vogl~pet. Por perml'e,(~hJa~':'~j'~tRfke,ty.ft'~:i~
piesve perban kapitalin. Kapita!izmi asht eohe,.aj Shp..irh~q~'A{:
qi u ka hi te gjHhve, mesa ma pak muhD~.rile i~f~~"'~~)n~1; ~~
shum. I<apital!i~i asht 'aj," lak, ne 1e cillin ak]'idrt qbielirt,~a.'IIta~,2~~
.
'1'-.
f6rt mu,nbohemi'
,
me i .peshtue,
"
.
~
.'
;,;~
'.
r:r~eIil~1z?it ka premtu~. me 'e pertr.i fr~~uIth~ln ~}~pq~1J1~rl
por~~1?rej)Jl'tt~sn se,. tita po shxjfim'. st~ aimiW ~shr i.zoHlTle-;i~',
.'
aspak;;s~ibj~;~;,.J-~
z~i!o1h~A\~t6BI~JI1~t,S~~Q~?te,:
,P'$~.°tV:e'~~:R.ut~a~'h.t..
Auer, Shl n' at ko'h,e,.' klJrhgt(jhan'?U~e- ~U:fI:olmtpr~t e sf1teJe\;l~A" .~
j$hjn. nbel1' ipfluencejl tn~' fe'{'forfe'n'~ me§iinevet 'fe ,lihel'a'lizmif~' (~
1
.
I
In-a
'~;plIij .,ne "boH~'t€\;Ilzj~.
..
,,5e
~')'k~~er
,
,k]e ,'K!i1,$,r,e
.., ,' ._
.,'_ ,.
,
.
v~
jet;;,.,
,
,
.
;
,
,
.
_ __
.
'.,
H~,t~ ~r:;w~ktafir
j~~h:: s~-.!h&rv'~ P'
resh,' e~ft.~~ .~ \ f(irun\b~f'e~'
.
."',.:;j.
,
,,
,
.
tia~ Ptq1etgTi'~t~qa~~~'W'
"~1Jpe,r;me,,!ni~~i~"fn~:1
sh'p(f\,ref.'
tare'sl.
pa'~h1'q'1~'i'j~/~.j~\kriiu'enji ,kla~'~. I;~~.'d~
.
q;i.' ea?h'~W~ ~ ~,~
...a
.l.j.ra e Shb qniS j1 t': 'm.,Ia. '~~{J:'~':~'~
' b'\1}tfv~~fie:k~mJe5me,
r
'a
JJr 'N: jJ. /'a,t~,;
t!' .
.. .
.
'"
,
.
,.
,._.
.
.
_.
,
,
.
ototvet pa fare' pasMlii:".'
~~'nnml)in e,:r<6rRlf t,f~f~:
~aQ'i:e'hurt;;i1eptt~§~l,?~'z.'r~:;
.,
,~~3r~gtisR ,b~n~s
~.~.
'
.
~
ma'e
t1lte~§'(f.
_
_
.~~
_.
.
1'1'1'~~:ti'f; an:} as';'~hj'i~~p~rlldt
. .\
~
"
~
"',~'
.1""
,".- ~
.
.
,
.
\.~
27()
Tg PEHTHhlT
E HHEGULLIMI'l'
SHO,,?,:WEI{
te veten. Gjamet e ketynve prej toket nOlhen ne qiell e oalin me
]ype gjygj para 2otit.
Dijetari Sombart ne nji konference te bukur mbi proletarjat shkruen: Ne oa~im me oijte, si merr fryme proletarjati,
kemi me ba ma se mirit ne kerkojshim me oijte shka i mungon
proletarjatit. Pik se parit asht nji fakt i menoershem, qi proletariati s' ka ma fare liohjet me natvre, ne te cillen Zoti e ka
1<rijue. Femija e proletarit s' e gezojn ma bukurin e anoj~n e nafyres, qi e gezojn barit e vogjel. Proletari e 1«1bjerre at siguri
te natyrshme te jetes, qi e ka i zoti i tokes. Aj i ka bjerre eohe
perpjekjet me katuno te vet, ku ka luejt si femi, ku ka gjete vajzen ~ zernres se vet, ku ka themelue familjen, ku ka vorrin e
prinovet te vet. Proletari s' ka vena te vetin. A thue murybet
me e noi ambelsin e jetes familjare n'at ooe te tane lagshtine ne
te katertin pat? E aj baret shpi ne shpi, qytet ne qvtet, pret
njaje bheu ne tjetrin tuj kerkue, kush ka nevoje per munbe
te tii. Proletarl \' kci hjeke' petkat komtare, s' i lute ma festat
mbas zakonit kom!:Jtar, s' kenbon ma kange komtare. Proletari asht njeri i botes, pa atbhe. Proletari s' ka pasuni te veten. Me zemer te plasme shofim, si sot shumica e maohe e njervet s' ka kurrgja, qi munbet me e thirre te veten. Ebhe ma i
, vorfni ne kohe te perparshme e ka pase nji grime toke, nji shpi
te vogel, nooi berr, pak tesha, ,por keto aj i ka bashte me gjith
zemer. Froletari i so~em (nemose ma e shuma e tvne) s' ka
kurrgja. Nji qerr i ban krejt rraqet e tiia, kur atij i ouhet me u
bajte me familje. E prore i mjafton nji qerr i vogel qi shtyhet
me oore. E sikurse proletari i ka bjerre libhjet me natvre e me
senbe, keshtu_s' i ka ma as me njerz. S'i njef ma ato liohje te
hapta gjinijet, qi ma te shulllen e heres aq bukur i libhin kalunbar~t ne bashkim me, shoqishojn, e i napin grithcillit nji noie3i
sigurimit, se bike e kan te vetin. Por shka asht ma zi,.. per pro.
letar e bier fuqin e vet virtyti ebhe bashkimi familjar, 'j "c.UIi
enbe nber qytete ka mbete si themel i familjes. Proletari s'i Impton ma fjalet «voter e strehe shpijake ». Ebhe popujt e egjer
hane ne nboj venb, kur te kthejn prej gjojet. Fillimi i qytetnis
~sht te ngranunt bashkarisht ne nji trvez. Pruletari prore nuk
ml.;1nbet me hangre breke bashkarisht me familiare te vet, ~ barJ<a e tii asht e mjere.
mit familjar.
Sa nbiesi
te bukura
rrjebhin
prej bashki-
Atv, asht bjepi. Atv afer votret asht gjyshja qi u
.,
-"'1, ";.":- ~/~.-(,t.'
V,'ff.,~'
.
''''!1''''F!!IJm'R
'J",.
'.
"
TR PER'l'HhIT
E RREGULLIMJT
"iJ.Fk~;
277
SHOQNUER
"I
kallxon
femive
e rroime. Aty gezohet
prralla
buzmi
i KEshnoe~
Havet. Aty zhvillohet lulja ma e bukura e njerzimit: oashtnija e'
prinovet. Ne bashkimin familiar zbuten instinket e egra. Ketf1,
,jane baba e nana, vellazent e motrat. E si asht familia e prol?tarit? Ai zakonisht kthen ne shpi pak para oarket. N' ooe teren
'petkat. femija kjajn e bertasin. Nooshta burri e grueja zehen
e grihen me shoqishojn. Rraqet e shpis jane hjelle anoej e
kenoej. N e nji shtrat flejn oy a tre vete bashke. Ie bahet si
me kene ne ferre. E prore eohe grueja kthen para oarket pse
eohe ajoka shkue ne pfme. E femija? Ma i vogli' gjinoet te'
..
nbonji koishL Ma te mohajt gjinoen ne rruge te maohe. Keshtfl
per bite ma fort shkon tu u shkatrrue
familja e proletarit.,
5humohen
marteset pa kunore. Femija keqyren si nji barre e
ranoe. Ne ket menoyre prul~tari nuk ka as at siguri jetet, qi e
ka pase heret robi e bulku. Pse eohe ma i keqi zotni ka pase
kujbes per robin e per bu!kun, nemose sa per bakU, qi te
muej,te sa ma gjate me i sherbye:
Zotnlt e sor.em s' kane fare
kUjoesit per puntuer,
ata kerkoin e plein
ver. munoin e tij.
Munoin
e njerit, si c;eoo gja lieter. E munoin ma te miri~ me'
pagese ma te kecjen. Kur njenin t'a laje takati e mos t~ jet ~al
i zoti per pune, ka me shkue tjetri ne veno te tij./Sh1,lm e shuIR.
, puntore lypin pune, eohe pse puna e proletarit asht e' ranoe 'e'
e merzitshme... A i !<ambete nemose proletarit brita- ma e mbramja
n' uohe
besim?
,
t' erret
te kesaj
jete:
ngushellimi
e shpnesa
ne'
,
",'<jr
".
Liberalizmi
e kapitalizmi kan prf1 «qytetnin»
e i kan rre.,
mbye proletarjatit
fen, e cilla meson:
«Ie lumet ata qi jane te'
vorfen . . .»' ~~shtu proletari
11Uk e ka as at gezim q.i e ka ma
i mbrami' katunoar e zanatIL 5' i ka mbete as nji qillim, te ciim
,\.
,
'"
me u munbue me I a mrri. 5' i ka mbete as shpnesa, se 'femija
,
e
tii kan me pase nii
fat ma te mire.
Qe si nji
piktor
e ka
tiaq~ te shkuemt e jetes se prOh?tari!: Nji puntuer plak ece'
':~~ohshem noermjet 0'1 muresh te me.ohaja e te nalta, te se
c{l;lat
shtrihen
ne
nii
largsi
te' paskajshme.
Mban per ooret,
mese te vogel, e cilia kqyre rreth v,eoit, si me oashte oi-
,
{
'
,
,,:;
nji
,J~
shka p,!e kerkue. E pertej bi~jn, fletzat e lulevet te njaje:<,
peme: ,fI$e jashte ne fushe, pertej ato mure, as\ht prenovera. 5yt
'.'i~
e .vajzes e pvesi)1 gjyshin,
a ka me i qite rruga n'at fushe, noer
ala Iule? 5Vle pIakul
p:rgjegjin.
~'
Jan~
brejlue ne
'~
~ji qiIlim.:~j
27R
KLE1I KHOLIK
I SHQYI'NIII
fe large, i cilli 5' asht qillim. Ka 'me vijue gjithnji ubhen nberrnjet muresh. E ajo vajze e vogel, kur te rritet e te bahet nane
e gjvshe, ka me i marre per boret femlt e nipat e vet per at uohe
Ie pabame nbermjet muresh se rita, e at here as ajo v.ete 5' ka.
me i pergjegje pvetjes se tyne:
here prenovera? »
«
Per ne a ka per te bale nooj
Ne ket jete te pabeje, ne ket gjeje te mjerueshme asht
nbrybhe sot shumica e mabhe e :1jerzvet. Jo ve~ puntorete zakonshem e katuno:uet qi jetojn me munbe fe krahvet, qi 5' kan
xane ne shkolle; por sot proletare jane ebhe ata qi bijn n)oj
zanat, eohe ata qi kan xane ne shkolle, mu pjesesisht ebl1e nepunsit. E te gjith keta jane merzite me gjeje te vet, te gjith jane
pezmetue kunora gje;et shoqnore te so~me. Nuk asht pra per
t' u binoun, ne kjofte se shum noer keta rrehen prej asish, .:ji
kan per qillim kryengritjen e pergjithshme ne bote,
(r(jon)
B. D.
-"""""",+-1811-+
+-----
\
;L
KLERI KATOLIK I SHQYPNfS
I GJIK\JEM PREJ NJI SERE'I.
, Me 7 t,e ~Ifijit Ie sivjegem ])ji .fare Vuk Dl'ngovic tJotoj ne fletoren e I3elgradit «Politika» nji nrt,ikrill mbi tJ'i hesimet e popnllit te Shqypnis. .Artikul\i zen gnU tri sbt)'))a
t' aSi1:ifletore, pOl' fisht slJl~rne :Jq]Ja themel e }:I1\
.kryp,ij, sa
s' meriton me n mfirre para sysh. Ve<;lJuk nwudte 'nJj~A
u pergjegje do gjikimeve qi aj ban mbi klerin k,atolik. Qe
(inlet e tija Ie pel'kthyeme prej 8er"isht~iet: «Per ngrt'sjoD fetal' (te shprehem kesht;ft) katoliket jnne mil te pare!. Ata gjitll
l1ere racjonal"ishte kan perhape Krishtin ne Shll,y!mine egel' (!).
Km te merrct para s~sh nmori i meshtarvet katojike, e ~' i
s!J.tobet numrit t~ Fl'eten vet e tt: kJerit Ie lire (1), krj'e pe$(;
j].;"..,-
>.
1 GJ!KUEM
PHEJ
,:
':..
,~,~,YT"
T'
-.
27n
N,Il SEltBl
I
vetesb qi i perkasin kisht's prendimort', hjt'n ka nji l11esbt31'.
Knjtoj qi l\llI'l'knnd ni.; bote lmtoliket JJuk kan pasun l;aq shull!
mesl1tare. B rralle ndoHe qi nji nwshtal'i me aq pak hesimta1'e,
te ket mrri me pase nji influence aq te lnadlle ne SI1U(~ilUte
dheut te vet 1).
Z. D1'ag'ovic tllote se katolild~t Jane agresiv, se n' agresjon IIta Jane mtL te paret" pse qysb motH (od nv,ek) ata 'raqjoJl,alisht
kan pal'hape Krisbtin ne Shqypnin e eger. Jeni ne
gabilll, z, Dl'agovic, pse na katolik{it. nuk jemi aspak agresiv, e,
~e pase I,ene agresiv, kisl1im puriue nu.r~rsbe.i, e ndoshta sot
~t.b" nuk kishim me kene me nji numer
"
n1. Masandej si munden
me perkue
kaq te vogel ne Sbqypnder vedi k to dy {jaW:
agre,~jol! e pl"opag(t1ule
rw]jonale?Jo, z. Dmgo\'k, kleri katoJik
nuk 3811t agTesiv, ve~ me mjet.e te ligjllJune e rw!jon'ale
mundobet me i J'uejte te shendosl1ta pa,rim(~t e krjsbtbna ne
popullin kat-olik. A tbue per ~et pune kjeri' imt9Ji,k,do;e
,,'
tbil'ret agre8iv? Ne kjot'te se ~iaJet e z. Dl'agQ\.ic,; ue 1}).~!)i~e "
te tij nuk kan at vesht~m qi po 11 napitll na, 'Ii~,i),\,>1'~,
i i~~it,e
dasbte me u sllprebe ma mire, e jo me ~i~Jen
agresiiQ,n.
',".~ \
)
«t
,
,~,
\',
,",
\',
Z. D1'agovic, po na duket se paskeni' r~tl1;~~,~~~jf'~~~'~~\'
statistike, qysh se thOlli se klerl ~ato]jk i ShqY'~.ft(,~slAti{;:¥4,:~~
i S\}1lI~1e,s.t ~..ien nji n~eshtflr .lq'ye pe$~ pjG~;t:~'~!!:l~~te
"
~~i.~~A~"?
~~
prendllnore ne Sbqypm. I keml lexue (hs~' bere ~~t9 ~I~}eijn~,' ,1t
fletore «Politika\>, pse s'na'll b3:ite me b!~sn'~Se'n'ji ,,~j~;j)lI;1~ ...~;~
knlture k!L IQujte'me botue 1Jj,i gabim kaq tf:}sJ)~nik Q~ nat ,,>,};
~,.
ketil po ~iej ill statistiken 'e vel' tete Hi katolik.yet,e t~ ,)derjt
~
~r'~e ketu leksti serhis.h~ n~e;.~h,kT~a I~ine~,,psl(shktoj~t ci,rlj1~
,
I,;;
ne, me !e cdla! asht'shkrue
';'
"PolltIka',
nok 1 "keml
neshtypshkroJc
.
~i
t o,n,e:
.;',; Po verskoj agrcsivnosti'(da s-ctiik~ iirirflm) 'btolihi'preJ~Jjace. Oni su
'.(, ... uvek racionaluo ''Pfopagi(ali
.
oj katoli:kih
r
di"Qj,0j"(lJ Albaniji.JKad'su
\, \
'tilt
,",~
s,'e5telJik:a, '"pOiloaa~h~.6.J~1:f,::at,~ra i slt)bo~ntfg{i~irh~('!")~i
./:;
tiri\rotii
iSi~i~R'!i'Ala na sv'aki pet, 'pripad"iijkalz4JpadrrcJ~~k~~, dodc po 's\!e.$tcn~f'lf~at.,;~~
N.i~~~'f¥Qrovatno u celome' SvCtUI 1YiSU' kalO ~i ..I'~i ova~o 1if.Jga,to :S!Jabd; \ '
'
~:
.
, _
A ,mal@,,)~$d~J,lq>,'~~~~cpno
" ,
..,'
_"
venh~stvQll1.
,.
.
,
,
,
"
"
,
, ,_
'.
,
,
.
".
",'
,
,
,
,'.
,
,
,
,
,
.
','
"
'
",
.."'.
.'1"
v~a~tvol11,J1)!a",il'?~<If .o/1J~o~~~a~aia:~. ~p,r~I~lj,.anjl!~~IJ!~}~:)\
~~~
"Poh!,J~f;\.Belgrad,
7 MaJ ~934.
lV. 932,8, 'Jate ~~~&i}.. ,t"t1~!lj,,~ .
.
.
.'
"j'\
,
' (fl
&\'(~~t()ns.!!,Y1O
s t~U9,' .:,~.
,
,
~
malohr~:.,
-
,
"
.
:
. .;~
~,{:'
,~::~.~~~'
",
~80
Kr.ERI
KATOLIK
to tyne ni:' Shqypni, to gjith kan
fisht 7.. Ihagovic prej statistike
I SHQYPNIS
me mujt.e me pa sa largse vertPWl). IIjel'nrki,ia e
Kishes katolike dahet no gjasht.e (liect'r.e a iPPHhkvi, nder
Hi cillat vendin (' pare 0 r.en kl'j'pipeshkvija e Shkodres. Asnji veIlIl nii Shqypni nuk ka aq shum meshtare katolike, sa
qyteti i Shkodres, qi :lsht qandrra t\ veprimit katolik ne ShqypIII. NE ShkodeI', qi 1m 10.000 katolike, Jane iI/media 30 meshtare Iwto1iki:. Pm bjen nji mcshtar 110:3:~:3katolik. .Jnshta
Shkodl'et kiijo kryeipeshkYi 1m 2!) fmnulH me 28 meshtal'O nw 18.n5!) katolikc. Pm hjen nji mcshtar ne 677
katolikii. Kl'yeipeshkv1ja e Dnl'l'sit 1m 13.710 katolike
me 23 tillllulli e 2:~ meshtaI'i;. Pm bj<:>1l
1 mesht{lr Ile 552 katolikc. Ipesllk\7i,ia e Sapes 15.242 katolike me 21 fal\JnlH e 25
1Ut'shtari'. Pm bjen 1 meshtur Ill' lion katQlik. Ipeshkvija e
Pnltit ka 14.!Hikatoliki) me ]5 famulli e 17 II1cshtarc. Pm bjen
nji lI1es11turno 82!) katoli'ke. Ipeshhija c Lezhi;s ka 8.3% katolike 1I1e12 famulli e 12 Uleshtare., Pra bjen 1 lI1eshtur ne
(i!)4 katoliki.:. Aba<'ija (~Mirdites ka ~.1,83(j katolike 1110](j famnW e 1:3 mcshtaI'i'. Pra bjen nji mesht:I1' ne 1.218 k:1tolike.
'l'n i permledhe keti't numra, shofim se ne Sl1qYPll1banojll
!)4.328 katolike e 148 mesht:11'i;. Pm bjt'n 1m 1 mosl1t:lr ne
ti37 katolike. 'l'asb shpne!\oj so 7.. Dragovic k;t me (' p{l gabimin e vet, e ka me e cia nrlryshimin qi asht .ndermjet. 5 e 637.
Per me kuptl1e sa i pake e i parlljat'tueshem fisht kleri katolik ne Shqypnl, (1nhet, me dijW sa W veshtira e te djerrnna e te perdjerrnDa Jane famullijat t'olla neper male. .Jane,
nemOSl\25 famnl1ija qikishin me pase IIJvoje te domosdoshme
per dy meshtari', e s' kan ve~ nji. Bje ~ja]a, famullija e :Fandit ne Mirdit ka 3170 ba:nore ~ disa "enrle Jane larg prej'
kishet gati 8 ore. Dy famulIi He MirdiW: Oroshi e Spa~i jane
pa famnllit.6.r, e vew Abati asllt i ngnsbtnem me n a bit sher-
. bimin
feMr. Ne kto fare rrethanash
I) Statistika asht xjerre
te Mjesme" t' A. Lorenc
e Paperlyeme 19'29.
Viezzolit
Ye~ njaj qi Duk don me
prej "Gjl'ografijet
te Shqypnis per Shkolle
S. J. Botim VI. Shkoder,
Shlyp.
Zoja
!
{~I;..
.
:~ :.' i,~~~¥/~~
.
:-~
[ GJIKUEM
P){EJ
N.JI SERB!
281
I
e pa katolicizmin ne Sbqypnl, mundet me tbane se kleri katolik ne ket vend asbt i tepert.
Z. Dragovic kujton se knrrkund ne bote katoliket nuk
kan ma sbum mesbtare se ne Sbqypnl1 E na mnndemi me e
sigurue z. Dragovic, se s' ka asnji vend n' Europe as n' Amerike, kfi, ne perpjestim me popullsi katolike, kleri katolik te
jet ma i pake se ne SbqypnL
Per sbembnll ketli po biejm nji krahine te .Tllgosla,vls:
Bosnen-Hercegovinen. Mjerisbt nllk kemi' para sysb nji statistike te sigurte te popullsls e te klerit katolik ne ket' krabine. Pot mbasl e njofim g'jejen e katolikvet n' ato vende,
sbpnesojm se kemi me pril ktl1 nji statistike qi i avitet se
vertetes. Edbe ne kjofte se pahiri na pesbton ndoj gabim,.
nuk ~a me k~I1e aq trashanik, sa aj i z. Dragovic.
<Kejo krabine fetarisbt asht <Iiine trl besime si Sbqypnija. Ne kobe te Turkut nuk ka pase mit sbum katolike se
~ka sot Sbqypnija. Mbasl kje sbt! ne dore prej Anstrijet, katoliket erdben tuj n sbtue, e sot munden me kene deri tie
200.000 ka.tolike.
'l'asb te shofim statistiken e klerit. Ne BOIIDe-Hercegovine Jane 15 kuvende fran<;eskiljsb, ne te cillet .jetojn
knnd 150 mesbtare freten; 2 kolegja .Jezuitsh,ne te ciHat jetojn se 'pakut 20 meshtare .T'ezl'lit,nji kuvend trapistasb, ku
:ietojn se pakut 10 m8sht.ase trapista. Ne tri qytetet, ku kan
selin e vet tre ipeshkvijt. a asaj krabine: Sarajeve, MOB,tare
'Banjaluke, gJinden 'se 'pakut 15 mesbtare, si ndimtare t' ipeJsbkvijvet. (1)ersa ipeshkv'i9vet t' one ne Sbq~'pni s' n del me
'"})asea$oji 'sekretar). .Ne'gjitb Bosuen-Hercegovinen Jane deri
"':":.ne';2(10.,famulll katoUke, nd'er'te cillat' gjin.den kund 250 mesh'are, ''pstY''af~rl5() farmilli9ak'Rll ka dy mcS'bta're. Pra ne ,Bosnej
~~~eego'vi'l1e ;jane,"ktmd 4'of9 'mesbtare katolike~ qi me da I)'le
n't'tllPer It,e popl'dlsl'S,';2GO.600,'bjen me k~ne nji mesbtar ne
'4!4lMk-atonke.'Pra 'udr:yshimi. me 'SbqYP{l1fisbt 445 me 637.
'~>tna kujtojm -se:"B'osJ1a...'Here@govilla
;asbt kra'Bicna,,ne
'teen'teni '3~!A>liketkan' m~pak kler, se ne <;edo k'l'aMl'le tje-UyJUI Dn~..,
x. - 6.
~82
tel'
KLEIU KATOLIK I rQYPNIS
te Jng'oslnvis. Ne lualliu:1 t.it'ra ,io veQ Ideri shekullar asht
ma i slmmi', .POI' Jane ('(lite tjere Unlhna rI'P)!,ulltarti, q: nuk
Jane ne Bosne-Ht'reeg:ovinii; kapu~in, konventual, terejare rregulltare, DOJl]inikf1j, LaznriRta etj.
E ni~ lh\(;im me njelte e<1he mungeshat. na Id~tu ne
Sbqypni l(enJi kuven<1e Inunp:eshash YeQ ne 8hko<1er, ne 8biroke, ne Dnjq tii Dreg-ut te Bnnes, l1e 'l'irane
e ni: Durres;
der$a Jane te paka ato qyt,ete te .Jugoslavls, 1m 'mos te jet
DemOSe nji ku\'end mun!.('eslmsh. Edhe slltl1uiea e katolil(vet ne
.Jugoslad i Qojn vnrzat e veta ne s!Jkolla Hi lIlungesbavet, te
ci1lat Jane t.e ujoftl1na pr~j gjeverijet jug-asia re.
Edhe ndl'r shkolla te shtetit uii ,Tu,!,!'oslad miisimi i uesimit asht i (letJ'rshem. E IHlollsr lozhat ma8unike, te dllat ne
Jugosladiani;
mjaft Hi fOlta, kan h:~ <;emos per me e JJjeke
mesimin e hesimit prej shk01la::;b, deri tash s' Iwn ll1uejt me
i a daJe.
"Na nuk e hesojm 8e Z. Dragovic, si Jug-oslav, nuk i
din keto punl'. Prandej c;nditemi, iSi IHI,dasbte me e smadhue
a<1 fort veprimin e klel'it katolik ne Shq,rP111, t1.1j.ken,it So I(y
Yeprim asht shnlU IU:\.i Y(>gd 8e aj i klerit Iwtolik nit .r\lgo~l(Lvi.
N' e 1II\)l'<Ul1Z. Drago\'i~ tltote se knrl'Ja,nd nji IdeI' me
a<1 pak besimtare nuk ka 1111'1'1
me pase 1)(1influenci; lie slludim
te dbent ti.i Vt~t, sa ka kjeri lmtolik ne Shfjypni. .t\sht e \1tll'tete se ne fiJlim te palll\'arsis sllqypt.l:Il'o, disa pjllstarc tt:: kJerit katolik e kan pasi; nji f.lre inflnencet IJt' snn.dim te sbtetit, pOl' !Ua, fort pf'r zotsl t,e ver, se pse ka n k~ne pjestare te
klerit. E dnhrt dijte Se kjeri Iwtolik Z~lI uji THIer vpudet ~ln~
te parat nder ata fji kan veprue per indipendCDce' te Shq,ypD18. E mllasl kllu pasi~ inJlnenee ue sundim te sfu,t~~ite(lM kJeri ortodo.ks e mnslimaD, )J~es'(]o t'a kishte (duri k4~1jt.~ 16i~};IeI' .,
I,eto vjrtt e m\mlll1e, ullll1'demi me sig'muo. Z. Drago\'jc, s,e
kleri katolik link asht t>er~io as);ak ne snnclim te shtet-it, as
Dnk Jype me 'n pei'zie. .1\le1; katQlik Jype. ve'Q me lJH.Se 1iri'ne
~
plote De ve)willl te \'et !Ubas parim.esh fe~are te Kishes katolike, e !Ue, ka<1 flsllt i knaqnl1 e Dnk I,N>l;.t.iura .],JrivHe~:ie; \}
ka me vijue, 8i deri sot, me i J,el)elJ~s~ik sht~~tit e attll~eut.
... ~
"~",
"-:'
"
~
"", "to'
""',~"V
""..
'{~;~~~,
~c.",i; :-~':t:;,~>,~i~~;,
'
~
-
DRITA
283
Na e 9IHojm popullin e klerin ortodoks tt; Serbis, pse
l.kan qinr1rIlCbnrrnisht e Jane sakrifikne per liri t' adhent te
'vet, e nnkasht fare arsyeje, qi mos te na ~rnojn edl1eata ne.
Prandej na mendimet e shprehnna mhi klcl'in katolik te Shqypnis prej z. Dragovic, i zame ve9 si mendime personale te tijat, si edb& pergjegja e joni.ii fisbt drejtne VC\Iatij. E z. Dragovi9 e porosisim qi tjera here te mendoje ma mire, knr t'i
lnlmshet mendja me sbkrne mbi pune t' ona, lJse edbe ne ket
>,Sl1qypnine eger mnnden me n gjeW abish qi i a qesin rremash per fl1she.
\'1"
f
f R Fe(j MEN
~--'
'T
'1If
.~
:oJ
"""----,
(rijon
,
\
DRITA
;
\ ';5
': 1
~
.,.;:
-if
111'ej N/', /3. J), x, (aqe 221;)
-'.:\
~
'. .~~'\"
"'-l::'"
Thue sc c ka s1;kri
'Hijct kishin nise
J\1e u kthyc, tllj IIH?Jtisc,
~jiijze nji fllqi
J)'Ld
':Si me. IIji pulkurc
"tplot msh,cl'tsi'c n' g1itluHIllcr
~~gjyrcsh (~IIJC, Jljat IIIl'ler
,
qmadhe se Jor~
E IIjprit: paj;.;,ora,J)
r
l\Ic t' thane n)~,)dja,e'vendit.
Prcj gw'sh at f~re rcndit
..Jctik, qi aq madhnua&l)(~m,
,
'.1
n'
h em
'~~t gjytet t 1~lilllJlleS
iV.~F, fuqi c Jijc
Ende per 'bUKUri
E ka, me 'a(1 madhshti ,
IE 'J~1'itcgjytctllijc
jshkotc' tu'o ,shti,
'l\J?:tf~t, ..b
,
1
,MunJ 111eri~ja,
me t'shkue,
If
PerclHIi
-Sil,,p',:if
j
",..,'
,
'IH}ri!'a.;
I
!J
$-a.qi, tu' e kunJrue;
~.
.
",
'
W
'-'<,
,
Ii''?''
mhas .mcndlnJi~ Ie popfil)ir,'le
,Dnka~jil!it,
'
j
nji st)q1ir~
shJ~!Jjuem.
d1rej Zotilper me rucjICnjcrin, fisip, li.i~, malin ~ hajraknn l'lj.
'..
.~.;;
I:
£. ,.{\i;';4/.
,.:;:
.~
284
DRITA
PCI' rreth ja ka shtri
Nji kind t' atij polit
VrAn I.' kthiell n' nji shtet,
l\lcgjet e t' cillit mrrijn,
At dite, kahe po bAte
Me prcndue, tuj hupe,
Si t' ishte nji kupe
E zjarret, lien at shtrojeDritash, qi per IIII0je
Mui yeti I.' men,
I{ur token me terr
Ku 'i hote dare kufi'n,
Nise muzgu me e mlue,
At dite I'reth kodrinave
E gjith kahe rrethinave
Zhduke ishte edhe kithi, 2)
POl' dielli tu' ague
Rishtas mhi ket dhe,
Me nji uzdaje krejt t' re,
Do t' knellte 4) njat ide,
Qi, at dite, n' at prendim
Pagan, mujedhe, nji zhgjim'
1" vet hyjnuer ktij stoIit
l\fadhshtuer t' njati mret,
Qi pre' ktij gjytct
N' t' cillen pshtillet vrithi'
Rreth Rromes, kur Tiberi,
Tuj a\'llue per seri,
Shkumzon tAne njiheri,
E merzitshem sht~n
Baticeil, qi e msyn
Me at frashqin 3) e detit,
Gjithkund, per rreth gjytetit,
;1" plojte tuj ende nji Ipe;
Thue se neper re
Nji dore e hyjnueshme
Kahe \'iset I.' amshueshme,
Permbi lulne e didl,
At Rrome po e perciell
Madhnisht neper qiell.
Po, edhe drita e diellit,
Derdhe shllunge prej kupes s' qiellit,
Nji t' kthiellt tAne acarI'
Do t' bijte n' lIIare hoten,
I{eqas dare me zoten
1" pel'ftuem prej padijet
T' iljerit
a prej marrijct
1" tij; qi n' ~'do fuqi
1" natYl'es, nji hyjn!
Aty mrende t' strof' Ilucme,.
Mc lIIende t' pesbueme,
Besote c adhrote,
At dite, -
II' at prendim,
Qielli e lIIe at shndrrim
- si i rrxucm
Hyret e i trazucm
Epokash,
Simoskurr, krejt shterrun
Fuqish e si i bjerrun
Lshue tokes, I.' kish' z\'are
And.e.kand natyren;
Qi edhe detit ftyren
N' mjcs zotash, IIdcje n' stol
Dukej n' I{apitol.
Hijerandti Jov;
Si me ar ja late
1" cillin, n' at preroy,
2) Kith.i: Ipe e holle, qi u veshet maleve ne zheg te madh ase edhe ku.,
.
don me ndrrue moii (Kelmendi),
I
3) Frasllqi-ja: era e shirokut (Duk.) po fryn frashqija ",
4) lfe knel/e: me pertri ;me u knp.lIe
"
= 'me i ardhe 'fuqit e bjerruna;;
letej "Sh' Knella".
/~.~...::~~~
285'
DRITA
lI{u dy jete 5) po ndrrojshin
Nsa s~ni kundrote
At Brome, qi po vlote
oCak, e vend po i Ishojshin
;:Shoshoqes perdhuni,
MA s' parit e vuni
Nji Trojanesh, kur xuni
Vend mrenda ktij mur.
Po, Eneu, athere kur
N' vedvedi kahe dote
Me ndrrue mret e Zot.
Kur, nji gjAn'ie, si mot,
A si t' kriste 'i rrfe
Asht ndi n' Kolose.
Ku,h I' ndieu n' at t' pare
Luften e pat bjerre
:Me Akej, shkoj tu' u djerre
Here poshte here perpjete,
Per toke e per dOl,
1'uj kerkue me gjete
lruell,
se ku me ngule;
Por mik kund s' i duel
E as bese - as trevese
U shtAng; por kur mare
Prap s' dyti ajo brime
U nd~ si ushtime,
Me dridhe gur e dhC,
Bri'n Trakt:
"N' Kolose,
GjAme, burra!"
E t' jAne Ishu'e...!
Tuj ngA e tu' u shterngue
Nder arme, tu' u tubzue
Mbas fisesh: DardhAne,
Trak e lIirjane;
Peon e }fa~edon;
Taulanet e Bardbejt
Dilkejt e Gjetejt.
Nuk' gjet kund per rrnese,
.Jashta n' dhe t' llirit,
N' at Butrint Epirit.
:Me grucn
1\ mA t' mirit
N'Trojane,
- me Andromahen;
:Qi, kuer deshten t' dahen
Prej trevezes shqyptare,
5i prej trolli s' t'par'e
S' e ke bese sa shpejt
l' gjith ftyrash kan ndrrue:
JAne mledhe< e urtue
Pa fjale; tu' u shestue'
Per fis e vllazni,
'1" delshin, krejt ju gia;
E S)'t n' lot tu' i la, ,
i{J falne e u perfalne
'Me ata miq t' papritun,
-'Qi aq mire kishin
dijtun
\
,
"
:.
'1ij!
grues s' veje e t' tretun
'1Larg Trojes s' shkrumueme
Prej mnis s' pezmatueme
''T' Akejve t' M.ikenes
Mbas grail's s' Helenes.,
\
1f
Kshtu mehdja m' yaUl'lte
kohi\ t' largta e djerrote,
VrA n' ftyfe, th'ue po hin
N'tempull,
Perendin,'
Per t' zhute tu' i bA ilin
Mhi buzma vu rend
N' dite t' ngushte me ju gjetuil
\
1\1<1t' pa'ret tuj i pri;
Permbi
.
Iter..
Nder mend
Si sot m' bjen, n' nji vend,'
Koloseut per balle
Kuer duelen, - per t' gjalle.'
Nu~ ndij mA aso brimet!
I
5) Ketu merret per mentalilet - Weltanschaung.
/"
-
286
DRITA
]{aq kan hrite, sa nshtimct,
Shtat kodrat shnngllncne:
Atil, san shterngucno
E n' rrcshta n shestuene,
Tuj hcee 0 tu' u ndale,
The~sl]('m, pale I' paH\
Shqyptojshin kto fjale:
potka permyse,
Tuj dnese I' krejt ryse
Dhimct. 1{ahe gjimojshin,
Rilnishten e Imojshin
1\Ie dore: prap u ~ojshin
E gjilmt'n e nisshin;
Prap mlli petka bijshin
1\111i
E ma me u
'iUjeri 111!per fy,
Dcri sa pCI' zhguni
E gjoksat tu' i rrahe
Tu' i t.hjeke, si pcnlhllni
A ndej s' i largote
f'isi, qi n' rane shtrote
Ato petka gjllnwt,
Ijt'sh shpejt u lidhshin,
E token e dridhshin
1{ahe Ranes ju avitshin
Here"
Here"
vII au i em!"
tuj vrrite,
kra'i i em!"
tuj brite.
~' mjedis t' asajc lamct.
Gjl\ma s' priUe gjl\mcn;
E
.
arme, kishin shtrue
Si per mort, do pare
Petka burrash. Marc
Rana ish' plym mo Trak
lIire, Gjet e Dak
-
shndrrue
kl\men
Me rend, msyjshin h\men
1\1renda I{oloscllt:
Qi kta "barlJare"
t' vijshin
E 'i Bromos n' mend t' ja shtijshin,.
!
Se ishte 'i ptinr c lige,
1\11' i pa njerzt tll' u ftige 6)
I' Ma~edon,
Qi vishin e shkojshin
Pa fjale ka' u shndrrojshin
~le gjamatare tjere,
Qi, tuj hi shqere - shqere
N' at vend plot me mndere,.
~Ie at lurime, mil t' mjere
E bAjshin at rilnishte,
N' ledveti se ishte.
1\" sa do u shperdajshin,
Do tjere n' gjak u lajshin
tllj
~Iarrja I' atij dheut!
Ishte 'i shkollc (' mire'
1)'1' ata Hromake t' vshtirii
1\11'rob I' t' pa.mshrirc,
1\11'
Peon
IIshtaret,
-
N' mjedis t' ranes, rrethue
".
s' dijshin,
"Vllau i ~m, 'mjeri I/I/-ooo!"
M' grushta, ata krahe
'f' gjilh p'r 'i here i Ishojshin
Teposhte, drejt me shtat;
E, kjaj e dihat,
~'
f;UC
"
~:
.
per \apojt
I' IlIlljve,
l' bishve ja t' \akajve:
Fmi pergjiut, tu' i hlue
Luani i tcrhue
Pleq I' vasha t' reja,
Tu' i coptue shkerheja;
E Trakt tu' u mbAtii n' fuqi,
J
,"
.,."'1
M~ bisho, qi Ishojn me i gri:
~ji kob, nji egersi!
Nji dhune pl,ot gjaksi
'1';:'
~,~
~/.
'fi{'{
~1.
~"
6) Jle u (tigii : me i ra Ie Jig, ase si Ihole populli bola, ajo e lokes (epilepsia).
..
,j-~.;:; --~ '",~:
'.
-f'''''
/
287
DRITA
Po, nji poshter£i
p'r at qanderr njerzimit,
Qi n' at vend mjerimit
l{nellcj nder dit gzimit
Tuj pa at fare trislJtirnit!
Ah, po, se n' at prame,
Sa e ndjeva at brime gjilme'
Aty, mrenda asaje lame'
Gjaksijet barbare,
Mue Rroma krenare,
- Hel'rise c dale fare'
Burrash e hurrnijet,
Trimash e trimnijet
Dijet - e urtijet,
Qe kahc dit e mot,
Si 'i grue e pa zot:
Nji kolos i rrxucm
M' u duk e i shcmtuem
N' at nillJe sbtri per deke;
E ata lIire, tu' u rreke
Dhilllcn me c shprehe n' vaje,
Si sherhtoret c asaje,
Oi, I"er treqind vjet,
Me lIShtd e me mret,
E me gjoksa t' vet,
E ki'n mbajte si shtet
Atliere, kur t' Rromes s' vjeter
K-saje s'i kish mbete tjeter,
V'e~ crrll1i i shkrucm n' leter.
E fiseve t' shkreta;
Qi per sa qindvjeta
~en kthetra gjimuene
T' Rromakvet e c zmruene
Me gjak at rilnishte \
T' mjere. Pse Rroma kishte
Ket ligje per rob t' xanun,
I{ur dote me i h\nun
Lirisht
"Ire
"Nji
deke' lirin t' mc1sii!
shkerbe do t' vrasi/
at
rllni/ t' K olosettt !"
"N'
I{ ndej, burrat e dbeut,
Trak e IIire sa ishin,
Per dite n' Rilne u shifsbin
Tu' u pre -
~,
N' lufte per tc: robnin
Gjithmone,
~ji diell e prendon,
Lidn qi e don
Si ky. N' qafe s' i jet.
'Kuje; por tok:n e vet,
.
(Vij,~J",
.~,
~~~-~J
"
Mret. ky' ]Ii~ ushtar,. ,
, "'\~l1Q,m~s' e sheklYtt mare;:
,
Ku~~ '3,erdhet n' Ghtek
ShkO'n'},*bb,
~,.,
-
por
'.1,~ -!v>,;,"
I..'
'~
\
Me kt~, qi.n' gjak laheL
Per te; por i hAhet
't':,!
t
J
shkri, nuk e Islloo..
Njimend Rrorna e shtron.
E, botel) sulmon.
r
'13Jf, mjerimin
Per'\~"*ibute 'e trishtimirt,
1:0
.
. Pa u
-
'-~'-i'';'
~'se e mbaj,e n" mend!
E ndrruen me deke. S' ke 'i
]{ome tjcter, ke Ie'
Nilne! litu ~\Je me t' mlnla
Per me t' pvete p'r 'i fjale:
Po, kta Ilire,e Trak,
Shi aty n' 'at cak
Rromet, permhi at rane,
Shka dojshin me thalje
'
Me at gjame?
DR ITA
me shkerbe.
Kto fise lidn
E duen njaq, sa hijn
HYLLI
;.'.
me msy shpin:
"Kush robsh don lirin,
.., ,,'
t-.., . .'... 'c~--d-t
..
P. Bernardin
-
ktlten'mretf'
.
R
:,."-~.
faJaj" @.F. ~"~;
.- L ~
t
.!<':i"{il;:"
'"">'."
.\;"
,~,\
~, .1;;~~
288
ZTJ A NE RU~I
2ija ne Rusf
0 h e t e mil ion
,
vet e c)eRe CIi e t n e vie tin
1933.
Prap n.ii shplake e re per popnllin e mjere W Rusis.
Uja asht tu.i ba te veten at.ie e ne nji menyre, e cilia ndoshta
mnnd te njehet nder ma ll1izoret, qi n.ieh histori,ja e njerzimit.
Garreth JOlles, sekretari i dikuershem i .Lloyd George.~, e n.ii
uder ata qi e njohin ma se miri A'jejpn e Rusis sov.ietike,
mbasi pat ndhtue veti:) neper krahinat e hapta t' Ukraines e
Kaukazit, s' k}) slmm, pat pnblikue n.ii artikull ne «Manchester Gnarllian », fletore kejo qi pn1 nuk asht, nder ma anmiket e systemit
Hi Sov.ietvc, Oarreth
.Tone.s, tU.i u pshtete
ne rreznltatin e kerkesav~ te yeta, 1.hote se ne dimnin e "jetit 1932-33, ne Rasakistan, n.ii nder proyjncet ma te haptat, n.ii e katert e popul)sls asht farue pre.i Ojf'. Komisere, di~
plomate tjere te cillve 11ka I'll me u pershkuc neper >!toana.
shtojn tn.i thAne so vetnn ne krahinen e verit te Kankazit
kan deke jff m:\ pak se dy mil.ion vete ftjet, c gjithse.it 1Ider
ato ana, kft mretnon zi.ia, dhete miljon vete, e keta vet; nder
gjashte muejet e pare tC vjetit te 1933.
Ki~.iokat.astl'ofe e mnereshme nok asht keso IH're nji
fenomen per te cillin hsht perg'jegjese natyra e moti: faji randon mb1 nderg.iegjen e prisave e drejtnesve t' atij shteti
d.iemnuer, te eiUt, per me rrealizne ate ideologin e terbneme
te vet, s' ~ajn kry~ per miljona qi do te sakrifikohen, si roM
e Faraonav..., VP~te munden me i a dale me e kr~'e ate pyramide fantastike te shte1.it proletar.
Mbas mendimi.t te Raxl Maks, drejtimi i shtetit do te
kalote e do ta bite ne do,ra te proletarjatit a.li<!berekner ~~
paku 51 % te popullsis, neper E'voluejonine ardheshem.te rre-
thanave, ta yotosbin e te Iypshin proletarizimin e plott; te
Sbtetit. Lenini, nnk p~t dluhn me pri.te.evoluejonin e kad:.1lC-
~":,:r
ZIJA
NI1: RUSI
-':\
i'tf':O~
280"
sbem te profetizuem prej Karl Marksit, pOl' me at zbenln e
vet satanike krijoi nji rrevolucjon artistik, neper te cHlill me
nji kohe fare te sbkurte lllruni me puntorl, lmlqe e u~htri
sbtetin komuni~t. Vc<; se shka, nuk ngjati shum e bnlqet e
pan se isbin kene rrejt.e prej demagogeve te qeveris e se diviza «pag'je 0 drejtsl» s' isbte kene t:jeter ve<;.plnhen sysb s:\
per me joshe ndimen e t~'ne per te mkamunt e diktatures
uolshedkve. Deri sa sbkruen tllj n ra pre e bit per y-cti pronimet e pasanikeve, deri sa sbfryn ate instinktin e g:rabirs e
t' ahmarrjes se vet knndrejt dhUlles qi u pat 1'3 me vuej;te,
gjaW sa sbekujve prej feodalve, hl1lqetu diftuem kondend llJe '
.qeveri; 1'01'erdb puna me l~'pe sakrifice Pl'oj sish, me 13 te
dheta, e sidomos k111'qererija nise me rregullue jeten ~ocialeckonomike mbas doktriI:\es se murksizmit, atehe-re ndrroi loja.
RrEwolucjonet e padallJe prej anes se tyne, vcaset e panumer
te komisareve, ~oskondendimi i kj~lrte per gjendje aktuale
t' atebereshme, i Mn me pa ata qi kishin frejt e sbtetit lie,
'(\01'13se nji e 85 % e popullsls ruse, qi perba-he,}prej bulqsije,
nnk ishte k111'rkundnji 111,endimime politiken e tyne.
E kje atebere qi Sovjett fillnen nji lufte te rrebte e
-systematike kundra bulqeve. Qellimi luye.sHer i tY'lie'isbte me
i sjelle blllqet promir ne pl'oletar, e k<.ishtflm,o rrealixue 'Plo~
sisht pl'ojektin e Marksit: t'ormimi i 51 % te IJopull"'lsprol<e-
tare. Masal, qi qc\'erija inner peF me i dale ne 'krye pfint:is,"
mit se pari kjeu gr~hija e ~rraset., pose ki:ityne mjeh~"'H rmdi-. '
kale, 11kjene vn bnlgve te dbeta aq te nalta, sa.nuk. u jitte ,~je- ,
tel' ve<; me i shite, toket e \"eta shtetit. Pose ksaje nise-n me..4
u J}il.efabrika shi ne zemer te. pOf.J,~Jlsisbl1]qsore~ easht, e '(
,diejt.un vulgu i paeksperjence nd'rl'otoelai\';rimiu e,mu'ndeshem <,
te pamendes me ate ,te fab-rikc,s. '
Rre7Jultati i ket~j' pro.let~riziml' H;.f)el'gjHbeshem .kje\J:ija~~
\
el(v;i'etit 1922;' qys-h lltehere,;kj.e ;p:1t<<;Htas;,se.tak,tii.ka
e €Ie,iV6l\IS'~,
sFg.urisbt ,nuk :isbtekene, njv,tw.h.'>t,ik,e"atg;rare
e '.sh.ndoshte!J.8'peDJ
.(loul te popnlJit, pSe 11k!lsbtoi jeten mHjonave. I?0f<;kaq.~gTIa,4
. .
s' eimar~in'ne
dor(J..at~H«li'bJ!nt!s!'oo'pOPBlJit,»,;sl1.\JmH90na,ka
tMnl~f~1~,tI~~j,,s6 Jy:pen flPjiIW,HPttl'l.m,e
Ipa BjL~it& te.tsta:b.Wi%\~>~1
290
ZIJA N£ RURI
me iden e komnnizmit. f!
Nji gTime m~ vone, qe se nil,i shkon neper mend Sta]h,lit p]ani i pese vjeteve; pa tjeter liknidohell tani.~lHl]qetqi
nnk kishin hi ne rrethin e komnnisteve e hillen per (Huh:
si puneture pro]etul'ender flturikat e ndertueme rishtas te g'rflnit" te t,]~T(mit,
te mishit e1,j.keso dore.Krijohell «Sowchos» toke
e prone te sl1tetit, te hapeta deri ne paknfi (ma e madhja e
te cillave «Gigas» pershille 250.000 hektarti) te pajisuna mo
makina e mjete ma moderne. Punetoret e «Sowchos» it'iJiu te
pagueUl si gjith pilnetoret e faurikave tjeru, ve~ slllm hiershin tagrin qi me pase toke te veta.
.Me kaq u dnk se Stalini i a kisht mrrJ qellimit te vet.
.To ma teper se ne nji yjete til 00 te un]qove <ihalle tokot e
veta e n prok]amneu proletare. Kesht~ mendohej se keso dore
jo veQ isiJt sigurue maja e qyt,etcve e e popuUsis se qandrrave t'illdustris, pOl' baheshil! projekle me eksportnb
edhe nji
SllllIlliee te madlle Hi kUl'1'es pel' me fitue Vt'ljashta nji sasi te
mad he di dzasu.
1
,
.
f;.t
"
i
' .'
'
~
'
.
.
SoL
.
Plan muas planit, Staliuit i ishte ngule nEi trft me e
ndrrue Rusin prej nji kOUlUit,bulke no nji komu industrial,
e keta lie koho S1lma te shknrte. Pse Stalini don me Shkapercye ne pese "jete evolllcjonin e llji gJ~'se sllt'knJJit, e me
e ngl'ehe Husin ne knlmil1 e industris uotnore. \iilen faurjka.
kfl .lane m:t viganet, V;'t u maW nji iJere mire se kfl mund
do t' a'derdl.lesl.lin prodhimill, pOI' Ht; s;'. me i a ]wlne hotestjeter ne relJUlacjon. Ne Nislmi Nowgol'Od kje ngrehe ll.1ifa.
urike automouilaiih, e cilia do t6 qitetd ne vjete 143.000 autOlllobHa, PQr per ke f Kejo vune nuk u kishte shkue atyn.e
kurrkund neper mend. }:e Stalingrad u Qil nji faurike tI'akto~ash, e eilJa do te produkote jo ma pak se 50,000 .t>rakr.ora..
ne vjete. E kesbtft varg' e vister kisl.lim me mnejte me vrO
sbka na ra nder "keto vjetet e mrame llitl ]exue uder fletoreper sbka i perket manis ie Sovjetve qi me binde boten ~~
godi teknike.
Mandej fisbt per t' n pase par~ sysb edbe n.1i pfine
tjeter fort me randesJ. Gji~ba makinat, pa. kurrfare perja!SbN,.;,
r
29f
ZIJ A ~E RUSI
<
mi, te thueslJ, duehesbin importue prpj se perjashtmL.
Sa per pnntore nnk ishte aq vesbtire me i g-jete t' a,
merr mendja; i mauh e i yogel «t' entnzjazmuen» per planin e pese vjeteve, pi1l'aqitesllin «vul1noetisbt» me nuimue..
POI' per te prumt a impol'timin e makinave lypesbin gjete
diviza. Statistika qi pO biem kHfi ua paraw't b}laocin e per-'
gji th te te tregtis:
1929
Te hinie 880{)
Te d!iluna923,0
+ 42,4
1930
1058,8
104u,4
-
22,4
1932
593,GmilionrubeJ..
563,9
1931
1105,0
811,2
-
2t13,8
-
"
"
29,7 milion rube\.
Ki>shtfi ndolli qi ndertesat isbin krye, materiaJi isbte mledh&
pel' gjyse, ve~ se u mungosbin mjetet me e perk rye ,punen"
kab bilanci pasi v' i treg'tis vetej perhere e ma ne teposbte..
E kapitaJi rrin'dekull pa ba kurrfare fryti.
Sa per « Sowcbos» prej te cillavekishin marre gjitJhi
at zeml'r sa me U a bi at'Ylle planeve titanike qi permendelDJ
,
sypri, cube ketu duel puna shpuet. Ne sa ne vjetin 1931 [Hle!"
toket e pl1psbme te Husis qandrrore' e t' Ukraines per ,setciHin bektare s' muejt m' U llliedbe in media 108 kg. rrepa,
ne Peloni sbi nder njeto rrethana atmosfere'e mo,ti xierej
per bektare 700 kg'. rrepa. E nji. per nji edbe me te korrtlna.
Ne Gjerruani, sadoqi toka nuk asht aq ~ fryteshme,' sa atje,
mlidbPj pt;l' l~ektar 36 kg'.. glUne, ne sa nel Rusi .10 IDa teper
se 16 kg.. Kesbtu edbe (poJitika agr)ue e. qeveris dU1-'1
krye-kput
shp\le~.
Tuj
perdore,'makinat
kUlisbin
ma
model'het
e.I
,;f)'ft~ma te kompJikuemet mel nji,poplill m,]b'Rapooiksi aJ i Rusis.
'<'>\1,k~.~to.isbin se kisb~n te sigur,te. pa, 'tjeter '.dyfisbin e trefisbin
~,:korres krahas!l~ me ate. t~ ''Vjeteve te'pe:rparesbme.
Gjith-
.
'saik.afja isbte eksagerue ne: 'pr.i)jeKth}'~:1tetyne rrasbtave tend!e,~l,ta.
N' Ameri~e
pemtore:i""tf.a:kt(J;r.i~\~~J!" 400 deri' 6@O,~ore'"
i punes'!per
set..,..j
. p(1~,h,pe 'Rusi urdhng,te'"komisJop;j'.spt~]Q'ner
cilli'D ?~~~~)tor sbfry1'7.imin~~,j25f),@~'~jj~"e
pThn:e.dj}¥hWi~en~
~','-'
mung:e,~shin . mjett\'JleI)3raojon,i,~oo,v~itrz
kom pett!.nili, Wj~J:k~ye.~I;~'
vjeti m~~~ nji ',m@tmi§t'8'beI;b;.ti,'i~~:~gj@ten 85°1o;.'t#;~t'ra«,ta:,t;Ot,v,
~ -, !
~
\
~'..;.;j
.~'
,
~.
-292
ZI.I A Nt
RUSI
..qI nnk l11und W sheruejshIn l11ae jasbte perdorImi. E shka.
..asbt 1111\zi, mlms statistikcs s' Otto Schiller, nnl11ri I kua]ve
.e i qeve fisht uH5 nder keto dhete vjeUit e m urame prcj
.70,5 miljonave' lie ~!J,7 miljona.
Prej ketyne gauimeve trashanike prej fines se qeveris
ne pIkepamje ekonoruih:e fisbt, e diejtun se s' 1dshte sI mos
te rridhte nji katastrofi:i fatale pt'r popnllin e shkrete, i ciIU
zdesbe prej g'jitltsllkafes, 1;'i jitte tjeter ve(} me deke fijet.
Arat e toket ma te plleshmet e Husis fiJInen m' u mIne prej
gramit, - nder sl\!\je te rrugave te ndcshcte sJ~nip{t da nder
kna] te cofte, krejt njashtfi sI nder ne kjofet per atiilwre koben e Sm'Uls. Ne vjetin 1fl32 ma se 500;0Hi klla] ve kjel~e pergjysne prej fljet, E dora e Qeliket e qeveris vIjote gjitbnjI me
grrye edhe ate pakice, qi i kisble teprue popullit, Mil lSepari
do te mendobej me e 1I13jte kOlldend ushtr(n GPC, qi .lane
.sbt,yllae diktat,ures se Rovjetve, mandej popnllsill e qyteteve
.(\ te qandrrave indnstl'ia1e lJashke me proletaret e faurikave
e pose kesaje ne tjl.tren fine duhej l11aiUine Immbe dumping
rue eksportue edhe pel:iashta; g'jitlJ3 Id.!todo W xiereshin per
dhfll1i prej bnlqeve. KomiRjoll muas komisjoni vite tnj e repe
popullill e shkreH';
dl'ri sa se ml>rarni s' i mbet
tjeter ve(} me deke fljet. Persl1krimet e shenave tii trIsbtuesbme, qi perseriten te njajtat kurdohere te uieje mbi nje}.'zim sbplaka e I1mere~.bme61'1S,nuk asht f!(\\'oja kHfI tiEhJjm
rue i rreshtue gj~lne e giate nder imtime mft te bolla: s' ka
1m vetet mil: pertej e kut te merrije nfml1 me hanger femln
~ vet" e femit me zi t;orue prindet f' yet!
Kejo ishte gjendja kill' ne vjbtin 1933 filloi me dale
prendvera. Qeverija i sbterng'oi pejt edbe ma fort se perpara
me bu1qe, te cillt nen kamxbik e pa gjfi ne l>ar.k do ti:i vehe:sbin me Hvrne token. Gjitbshkaj]a pa dobi; se mbrami i 11
-desht qeveris me mobilIzue Z)I,rtare, 11sbtal'e,e punHore Jabrika,sb e me i Iesbne nder ara me dlire gramI.n e me mbyte.
'kr~,mat, kun p3Jn ma se .gjJ~nd!jaisbte ,tuJ II ua perbere e .makrhike aq .sa qaverIda 90I. njI, komisjotl posa~e pe.rkdt pllB~",'
.¥e, 22 Joe,qer8ho,rIt 19.33, sbVli6l1ajn' dswes.ttIja» knyetari"1i,,
-
'.~r'. .~'''';;'I''
<fy;:t-(~";F.';: ":>;/f'7,;:I\~~
,>:
'1;
1;;'J~;r.
",,'
'1
.;,,~t:r;"'J..';tIi,~:
BEROINAT
E MALEVET
293
komitetit shtjeret.ues, Postyscbew, me keto ~iale: «Qeverija
ka oft gabim{\ te mdb3ja me manovrat e yeta agrare!»
Kjo asht g'jendja e mjeruesbme e popullit ne «parrizin
e Sbtetit kODl11nistte nusis,) Nuk e kemi menden ketu me u
dare nder konsideracjone te vec;anta peruall kesaje katastrofe,
shkaktue prej fantazls rnso-azjatike t' atyne demagogve e
vampirave te 1'llsupirt, misjoni i te cilleve s' asut vec;me lane
rrenime muas yeti ne lamen morale e"ekonol11ike. Ne nji pike
me ran des! ve<; kisuim me dashte me hjeke vrejtjen e lexnesave t' one d. 111.tb. s~ <;e rrjedhe fatale mundet me perftue ne jeten e popn1lit e tf! kombit kur nji ~ete kesi fanatikesh, pa marre lie dore faktoret tjeret pSj'hologjike te nji
socjologjije te shndoshtf', luen harnsbe me tagret e te drejtat m~ sMjte te popnllit.
. P. Gjon Shllaku, O. F. M.
"_'_8'
~
t1tROINFlT t MFlLtVtT.
,
"
Nii,populI heroj.k ()oemos ()o te ket e()he hereinat e ve,ta.
I<shtu ~()he ,populli s~qVRtar i Rlbaih:1:IJprej .gjithkuje per i atm,-- "
e si()omos-fiset e ,Shqypnfs se Verit ku u rtlejt ma f0rt s6,flQjeti
cmimi per kahe miku, besa, bUjarila,"trimnija,
lirija e,'n()era e'
grues, ()o te njehjn jo pak gra e varza te ()~me ne snej per, lie.
"
"l1oizem.
"
JiG
Po ktu nu,k asht .men()imi i jone me u shty e me ba, nji
, ,'stli1~jm te, gjate e te. pergi,itht.e;mbi k.to n(jiesf te kthella te fisit
I
t' one, na ()uem vetert,1 me qite ne ()rite ()isa n()olli qi ,q~5in.neshesh ma kjartas n()ies!t e grues shCtvptare per kahe a!-()he()asht-nija" trJqt'R.4ii3'i' noopa .e"Qes<J,:f18ReFtie .,ciJ.attQeta'riem,nore tshqypta- I
re muOGlet me.].lI,paraq.it.e<.>shum.
bu\kl.1'l'
.para"komeve~tjer.a",I«Hitar.e.-
)
.",
N'.i
294
HEHOIN ATE
MALEyg
I.
Judita e Kelmendit. I)
(1639)
Nber shum pashallare qi i lane nii emen Ie zi veoit n~
Shqypnin e'Ve:-it per barbarizem e mizori njehel ebhe nji fare
Vu~i Pashet.
Mbasi ky nier i mbrapshte me nii ushtr! Ie maohe turke
i ra kryq e terthuer Kosoves mbare, tuj ba shka i shkojte neper
menb, ba at krahine per shkop, msyni ,Kelmenbin fisin ma Ie
fortin e asaje kohe.
Bashkue nji marl ushtrijet nlset ky prej Shkoor~t, e lu;
kalue neper Shkrel, Kastrat e Rapshe te Hotit bien ne Grabom.
Kushtrimue Kclmenbi, betohet me shtate e shlatohete, jo
vetem burrat pOl' eohe gral, mas me i ra Turkut ne oore per se
£jalli. Nji tube sish aty per aty me te lela u tumen e u nbeshen
me terbim n' anmik me nji lug, ku u oerbh gjak i pamase, e pranbej qeme alehere e me sob i mbet emni Breg-gjakes.
Per ball te njai anmikut leper te maoh Kelmenosit nuk
muiten me zatete, pOl' shkuen tui luftue e luj u smbrape kabalas berisa ushlrija zotnoi 0'1 lugjet e Kelmenbit, e alehere, lane
()isa ~eta te shperbame malesh, u ngujuen me rob e robi ne
Nik~, ne venbin qi quhet « Gjytelza e Kelmenbil ».
N'egercim te bameve e Ie trazimeve qi paten prej Kelmenosve ushtrija t' a pershkoi venbin tui rropose e tuj prishe
gjithshkahin, kshtuqi ne pak bit w ban ato vise si mas te kishle
banue ,kurr rob i Zotit n' at ohe: shpijat shOuke qeme themel,
pemet pre rrash per toke, arnajet prishe e oeri leohet e bash!i-
.
nave oermue.
POI' para atii mjerimit Kelmenbsit nuk ishin kurrkunb 10ohUI1. BUfra e gra bishin oila me oite e nata me nale atyktu
prej gerllalave e shkamive
si te terbuem ne ~eta ushlarake e
bajshin keroi ne ta.
'
1) Ket udolll' his,torike e hm
bi1. voji'Qdesse $e!c.c$.;.c;Ic Gjct
AJo.zit"
pCl'piluc
blll'ro
IUbM kall\O;iA1it ti! IIrcit!. Trlme JC'I~-.
oe shej uO'.Doge.
"
, ,
j,.,,~..p' ?~:,
..
~
~
.>s~.
v
~
':~.
"
HEROlNAT
>
~,('M:"
-'
295
E MALEVE
Tuj e pa Vu~i Pasha <;e me te keq ishte e kote me shtrue
at fis te forte, menooi me e thye me veleti e premtime. U ~oi
pranoej lajmin se mbrenoa njaj javet kushoo, burre a grue, 00
fu oorzojte, jo vetem ishte i falun per shkaoo kishte ba, por eohe
00 t'i shperblehej oami qi kishte pase per shkak l' asaje lufte.
Mbrrijt lajmi i Pashes te Gjyteza e Kelmenoit ku ishte
fuqija ma e maohja e tyne, u mbloohen ne kuveno, e mbasi nuk
i shkojte asnjanit as neper mena me u oorzu~ me gjithse kishte
hipe nji zl aq e maohe buke sa me u mbajte i lum aj qi muejte me u ngi me lkura ahi, persriten ben qi kishin pase ba kur
nisi lufta: mos me i ra per se gjallit Turkut ne .oore; e pose
kesaje, perforcuen eohe noeshkimin e zakonshem te tyne, me
ba batare keoo guzojte me ba spionaxhe a me traohtue vena in.
Me burra, n' at mbleohe, ishin eohe nii numer i mire
grash e varzash qi ma se nji here kishin ra ne lufte e ishin va
me noere. Nji noer to, emnit Nore 2), bij e njaj kryetarit, vajze .
kuno nja njizet vje\e, e bash me, e liohme e me nji bl;lkuri te
jashtzakonshme, e quejtun pranoej eohe Nora e Bukur, lype lejen
me fole. Xjerre at leje, u thote se po kje se e kishte fatin me 1:1
~
noeshe vetem per vetem me te 00 l' i a mirrte jeteJ1.
I ati, i cili noollte aty ne n1leohe,i aha, Pi! tjeter bekrmi~,
..,~
>,;.
,
.ve~ i tha te menoojte mire para se me ba at hap a me
keth¥e
me nO'ere a me oeke me noere. E prekun vajza preLa.tyne ,fjalve
. ,~
,)
i pergjegje l' et faqe gjith atij burri: «Se s},k9' m~ ITjpa.ruejeta
.e. e~e, ~u~ ?a?a, ve\ .20ti .e ~in. Noo.~hta'N\1\i P9~~~. asj1td,~~€.~t,~
mate e JetegJall nuk bahet J.ete shk].lrtt,. PP'f;,p~rV~~H,jO,lj
II)e ,tl;Iane 'j
se qe besa. e 20tit, \in po shkq.j vi~gHJ.1i"e()h~ a. ob te .ki;i'th~ '.:l
lJirgjin a por 0'0 t€ oes ,virgjinf». '"
;'" '!'i'
.'> Y ...~~
d'is-hojn svt shoqish.oqit, .~~;~
.
,N~ sa kj{) po flitete" kr.,e-n.et
;frt;., mbas,i. e, oishin per fort te viI;ty~s*lme e, e".kishin pa bi~a, hepg~.~,..;,;\~
"'. ',mera ne lufte me ta .e. mer.tlilDre; IIJ&:J),lrq '~j<ma.j miri. ~jal~G,,, :~
,ke menoojshin s,e eohe p,ukul\ijp,e saj,e.oo l' ,i tI~imojte m~a..cr"
>.XIo.eshe,vetem p~ vetem, me ,a,t: Pa~;h~.,tedsme'}1jL zanit,5)te ~~'- ,:(
--\1'p
~~;>:
. --,
2) l\1has kallximit
'"
pi,~ij,~meoctit
?,<'i~ (A,t/'.,~
f)i\
'
te I1Qltpt:rlI:1end\ln,!t,;iDr~1
Tome
T'
. ~'5~j
Cullit, ky Pashe i a l~robine 'nji vajze e
shoqen.1pGf bLiJ,\!r<i\ dshtll Iqo hij e IIji k1r.eut'te fisi~'e
si konctilii.\' me, uuuthier(e
ciIQI'fl:\!.k
~~,kisht.e klJ~und
-~
I
."
fQl} tlVJJ?e i":"dergue p~r
i thilj~hiQ. em nit Tring(~. Fisi lIuk e kish~~ ~Jr~'k\1nd nelnellde
lIi'oj ,aVuII, nur,l'iQ
u vuUI!!I<we 'me e ,h<i'vel'liN tili,"pefi(lSMimiliJii:.'welJtlit ,c h;\ni' si j<;niudu,jl-ldllx\IC lie
vijimin
eksitJ~
n(lolle.
. J "';~(~'
" I,~;
';~
,.,::"i'~'"
"io~
~'..
296
HEROINAT
E 1IIALEVET
rrun vesht, i thone; «T' a prifte Zoti mbare, 0 sokoleshe!»
Me kaq kuvenC'>iC'>ahet,e kush shpresojte ne vepren e
saje, tjeret mjerojshin per rrezik ma fort te nC'>eres se te jetes,
se saje.
Nora nuk u hutue, pOl' marre ngryke t' an e ma I' afermit e vet, veshet, mathet e kapistallet,
e shUn nji kurqel 3)
ne postave 4) brejtohet fill e te Pasha.
Roja tuj pase urC'>hnin mos me i thane kuje gja po beshti
me u .oorzue, mbasi thojte kjo se ishte e ~ueme prej krenve me
u marre vesht me Pashen per punen e borzimit, s'i bani fije pengimit, kshtu~i mbrrijti ne Tamare, ku ishte qanbra e ushtris, pa
i hi ferre ne kambe.
Lajmue Pasha se kush ishte e pse bojte me u pjeke me.
te meihere e grishe ne shatorre te vet. Aty nise kio me e rrejte
e me e kacarrejt mbi menbimin e krenve. Pasha, para saje, kishte
mbete !htang prej gojetaris e ma fort prej bukuris se saje, e tuj
e pa kjo se i a kishte marre menbet e trete krejt fillin, xierre
me te shpeite kurqelin prej postavet e t'i a mshon by-tri heresh
lik ne Zemel', e pa e lane me ba as ih as uh e len shakull per toke.
Prehe kambet atehere Nora e ~an rruges brejt kahe kishte
arbhe, e roja ke e kishte pa 'pak ore perpara tuj .kalue. anbej s'i
bani fjale, me men be se ajo bo I' ishte nbermjetsja
e Pashes
me Kelmenb.
Nuk vonoi shum e u perhap lajmi i vrases se Pashes, e
ushtrija u perzie si floket e harapit, po herorina kishte kalue
n' ane te .vetve e pshtue. Kelmenbsit, tui perfitue prej asaje rase.
te bukur, porsa u muzg, IIlshuen si egercina, burra e gra, me
brime zajesh e pushke, me krizem e rrokollim shkrepash me te
voite menbja se po shembej toka. Ushtrija tuj mos i .bijte mana.
veNt roueI' hiken rruge, e pa rruge, tuj lane nozull e gjith5'hka
.pat. Ne ket pshtjellim bisa ~eta kelmenbe i nC'>oqen'kambe, per
'kambe ,tuj i b.amtue per se forti, bisa u a grabiten mI'~Em e u
xune gl'yka .e'.shti'qe e bane rreRim ne ta, tjere rrESkUbjgh!n 'snka~
mbij e shkrepa kahe kalojshin lugjeve e gerllatave e i bajshin
3) 'Kurqel1quhelne Pishkash nj~ slrish qi perdorojshin .deri ~sh vone
tlder male virgjinat e disa. ~r.i 'per me i .dale zot vedit ne liMo
rrezik, 'e sidomos.
me 'mprojtun'
mleren.
4)'iBr,ez leshit hgjane 'IIji~fillit J shkruemr'me spiq'1Q~,perdorin varzat'.nder
Leke.
REROINAT
297
E MALEVET
me i u bhimbet gurit e brunit. Aq kerb[ u ba n' ushtrin e Turkut
n' at luHe neper alo venbe te thyeshme, sa me l' u buke prralle
shka u biftojte per ta, e pranoej atye mbrapa mbet fjale: «S'luf.
ton Kelmenoi, por luHon venai.»
* * *
Kemi para sysh kater shkrimtare qi Hasin mbi ket lufte
te pergjakshme qi bani Kelmenoi kunbra Tlirkutr e mbasi nuk
munben me u pasun perooresh letas prej kujoo vepraf e tyne,
po botojm shka thote seicili veGas,pse ashtll sbashkllt plotso,het
kallximi. Prej tyne, si ka me u pa, oishmohet numri i maoh i
ushtris turke triohete mi vetshe me nozull e municjon per ball
te shum me thane nanbqino Kelmenosve ne gjeje ke 5' ve te keqe
buke; nbima qi paten prej grave, vrasa
e VUGi Pashes e oisfa.
ta e tyrpshme e Turqve.
Pose nbonji rrethane luftet e trimnis se hero'ines, e cila,
si u biHue sypri, asht e ruejtun shum bukur ne trabiten e fisit
kreshnik te Kelmenoit, perkojn shqimit me kallximin populluer,
pranbej mbare rjebha e ksaje lufte munb te xehet e vertetueme
shl si e biHon populli.
Bogbani 5) nber shembui te perkurmit bjen eohe kete:
Kush munbet me i ram mboh se ma i vobek kie VUGaPasha,
"
i silli per te mbele~e nji ushtri bymbeohete mi vetesh, nuk i
mastuen shum miljo~ ar, se Kelmenbsit, te sijt me nji za: «Eja
kush ansht trim», mblebhune afer pesqinb vetc, vran VUGaPashen,
vjetit se Krishtit 1630. E ne nevoje mpsuen me grane lekuren e
qarrit, posl te begatet majen e miellit, enoe atyne ajo gjeHe ma
shije u ka, se Pashallarvet e Sanxhakvet mishi i kingjavet e vjetave
te njome, pa nbiem kurraj te ngime, tue ngrane per gjith hore
e tue vote rreth neper raje te tyne, posi tha P,'ofeta: «Kane me'
arbhune rreth gjytetse e kane me pesuem fini posl qent e gjifhe-
here ma fort besherujne.~
«Tuj e bijt qeverija otomane,thote Lenormant6),se Ger<>hja e anmiqve te saje ishte Ke'lmen()i, i bha urbhen n'e, vjete
1624 Pashes se Pejes e Mvb,yrrit te Gucis. me e shtrue e me e ba
te pakenun at fis. Kta, mbas urbhnit qi ,paten i msyn, po kjene
.
.
5) Cuneus Prophetarum, fq. 43-44.
6) Turcs et Montenegrins, 1866.
Hyllii Dntl!u, X. - 6.
~
2!JS
HEIW1:\'AT
E ~IALP;\'ET
M me oam e mbarre te maohe. Po per me muejt me e hjeke at
kore prej veoit mueren e ohane oeri sa te e vona i a mbushen
menoen Stalnbolles me c;ue noima te mohei e ushtri per me pushtue at fis, qi i qitete aq trazime qeveris. Kshtu Pasha i Shkoores
muer urohen me e bashkue
fuqin e vet me fuqi te Pashes se
Boznjes e te Pejes e me e msy Kelmenoin. Ushtrija e bashkueme mbrrijti ne triohete mi vete eohe u nis prej Shkooret e u kap
lugut te Cemi~ perpjete. Kelmenosit u rruohen perpjete para gjith
asaje mOrl ushtrije. Pa mbrrijt ne Tamare, ku piqen Cemi i Selces e
Cemi i Vuklit e ku I<elmenot kishin rrenue uren, bane nji oreohi.
U vune ne;te hikun pa ba asnji qinorese me ranosi. Kjo ligshti e
oukshme u oha zemer Turqve e filluen me u shperM tuj e kalue
lumin ne kambe e tui i nojeke Kelmenosit maieve ku u shternguen per qinorese. Para se me i anise ktij sulmit Kelmenosit
kishin c;ue Dii rrem ushtrije mbrapa Turqve tinze, e kshtu pa prite
pa kujtue kjene t,e msym prej te oyja anve. I<elmenot te noimuem
eohe prej grave te veta rl'okulluen shkamii e shkrepa mbi Turq,
te cilt ishin shperoa lugut te Cemit e briiave, por shumica gjinoeshin ne nii gryke te ngushte,
ku s'muejshin
me u sjelle. Me i
msy para nuk muejshin, pse noesheshin ne trup t' ushtrfs se KeJmenoit, sioomos ne shkr<:pa e shkamij, qi u rrokullojshin
ne ta,
kshtuqi
s' u mbet tjeter vec; me i c;ile shteg veolt per mbrapa,
shka nuk U ouel norvshej vec; tuj ba te bjeluna
te mohei. Prej
Turqve mbeten oekun gjashtmi vete, me gjithse nuk kjene vec;
nanoqino Kelmeno, ql perbajshin gjith fuqin e tvne. Pasha i Boznjes kie i pari, qi u vu'ne te hikun».
Nji ~hkrimteir tjeter e bien kshtu 7) ;
«
Vjetin 1638 oau Sulltani me :nposhte te I<rishtenet te
quejtun Kelmeno, banore te maleve te nalta te Shqypnis, shka s'j
kishte oale me ba qese kishte pushtue at mbretnL
Shenjoi per
at qeilim Pashen e Bosnies me nii ushtri triohete mi luftaresh,
me te cHit shkojshin perohuni eohe shum te Krishtene.
Noeshe
te oyja ushtrit ne shoshoqen me gjithse Kelmenosit 5' ishin vec;
se shtateqino, te noimuem prej vpnoit te thyeshem, mbyten katermi Tuq, mueren nozull e municjone, e ushtrija qi peshtoi u vu.
ne te hi!mn e kjene te n'gushtuem me e shgrehe luffen. Prej Kel.
--
7' P. F. Arr;HJ~rlo ria S,Jlto :Yita del Y.'nrraltile
Padre Fr, Ronal'entlll'a
da PalazZIIulo Iniario fralll'cscano, 1'01. II, pa;!:. lIS, -:! ottobrc\.
'
'~~,!
JJEHOI:\AT
~;~.
"ii. ~
'
2!)!)
E MALEYET
:menosve mbeten vetem trembeohete te oekun e olsa te varruem,
~ prej te Krishtenve qi ishin kene me Turq mbeten oekun tre a
Hater» .
Eohe De Gubernatis 8) e oifton te thuesh njinji rrieohen
e ksaje lufte si ky shkrimtari
i funoshem. Shton e thote ve~ se
Kelmenosit
si per natyre e veno te forte, si per trimni
qi tregoin
xehen
per
ma te rrebtit
noel'
Shqyptare
(...
tum
propter
naturae et loci munimen,
tum ob propriam
magnanimitatem
supra omnes Albanenses reputantur).
Per shkak te Oisa te thyemeve l' ushtris turke e pse s' kishin muejt kurr me e shtrue at
veno kishin fitue nji nam'te mabh n' anekano mbretnin otomane (in toto ottomanico
oominio magni nominis facti fuerant).
Kjo lufte, mbas ktij, noolli kahe mjeoisi i oimnit te vjetit
1637, e shkaku pse mbeten aq pak te krishtene, qi ishin n' ushtri
1urke, even pse tuj e oijt Kelmenosit se perohuni kishin arohe
me luftue kunora tyne u Ishuen za te baishin noonji shej per
'me i niofte, e ashtu u ruejten mos me i oamtue.
II.
Ndorja e Shqyptares 9).
(1832)
Si oihet, oeri tash pak viet, per nji kohe te gjate, ShaIa
<e Shoshi ishin ne gjak te vijueshem bajrakisht me Nikaj e Mer"tur; oue me thane kerkojshin niana lagje tjetren pa shikjue se
«ush ishte, mjefl l' i perkitete bajrakut kunoershtar.
Ne sa kta bajrake gjinbeshin ne ke't anmiqsi aq te mner'shme,
nbolli
nji bite
prej
oitesh,
tash nja njiqinb
vjet, se nji Shal-
.
']Jiane ishte kene fure ne Raje, .e, pa ne kunbert nji ~oban tuj ku1'ldte gjane, t'i a varoon ne pus!l~e e l' a len pike gja1le. T' a
'l1bi.@ijlen fisi pushl<en, prit e bie kenbej, prit e bje anoej, t" a
'I1'gu~'htuen gjaksin me msy nji shpi. 1<'1,tuj hi me turr mbrenoEf
fgJza: Noore Zotit e tanoen. 0 'shpU» Qel!ojte mbre-nbe vetem:
}j~
-
4(
-;
;j
'A
8) Orbis Sera(YhicIIs.-vol. II. rag. -lOf~,47:1.
9} KallxueSeidi l1,al-R i Xicaj (~ha<lij).1'9a2.
t
,,',
J"
.>
~
{
I'
300
HEROINAT
E l\[ALEVET
nji grue e veje emnit Raze (Raze) Tarakja, e kia, vG me te shpejte'
shulin oeres, i Ishon zanin prej oritorie bairakut qi ishte merremerr tuj e nojeke gjaksin, se nul< 00 t'i a u Ishojte nooren pa
e ba oekun eohe at~
Lajmue prej tyne se e kishte krejt kot, pse i vrami ishte
shl i vetmi bir qi kishte, sokolesha pergjegji:
« Pa<;im Zotin, se
miku asht ma i maoh se ojali!»
Mbasi vloi pushka per nji cope te mire, mlue me u muzge,
u avit bajraku me i ojege mbrenoe, pOl' oisa kren, tuj e pa se
Raza oojte me u shkrumue mbrenoe para se me lshue nooren,
noermjetsuen e i ohane bese. Raza e mbajti nooren si mik oeri
sa i u vorrue i biri e i u ba ore!{a, e atehere e pereolli vete
shenoosh e mire oeri ne kufi te Shales.
Venoi i qiti kangen kesaje kreshnike e noel' tjera thohet :
Ndl'6 DrlUa .:ogll i allii:
«"[{liMe till/tlc, Raza e 'l'l/rakut!
"'''(lore till/llt! lIIe mii ]Jii.~ht/((',
Be tii tllllii Jl/a ha lla wi! 7.'((.'I''I'I'(//IIC
E 1W7.'dU 7.'urri.'ahii 'IIIe sllklU~!'>
Ra.:i; 1'ara},:ia s'ish' ldn !inle,
/
Se NlId 1)d[1/ e 7.'apiishtllc,
Shiil/dosh I/e Slit( le-o w' a /;a ~~lIe.
Ill.
Sokolesha e Triepshit.
(1860)
...
Vjetin 1860 Prine Mirkja i Malit te Zi msyni me furl Kuc;in e malet tjera e ku me rrena, premtime e traohti shkoi tuj j
shtij ne bore, e manoej, si burre mizuer e i pabese, shkojte tuj i
pl3.<;kite e tuj u bhane zjarm shpijave.
Ne ket pshtjellim (shi te merrkurren
para te gjetunit te
trupit te Shen Shtjefnit), nji tube nja treqinb malazezesh shkapereyen malet e ran ne Triepshe; tuj kaluc neper qafe te Molle s.
"
HEIWINAT
E ~IALEVET
:~Wl
mbi Buoze; j'a nisen, mbas zakonit, me u a ohane zjarmin shpijave tuj kujtue se, sikur paranoej, s' kishin per te gjete fare kunoershtimjt ne katuno. Por ktu noeshi sharra ne gozhoe.
Triohete Triepshjane me oisa .burra te katunoit te Ko~es, te betuem me bese te Zotit, me ba oeken per veno te vet eohe pse
pa shprese fitimit, ja nisen njai lufte se rrebte me malazez, qi
ngjati ma se nii ore. Por te noeshunt ma te forte noolli me nji
ane te katunoit te quejtun Nike-Marashi, ku t' onet e oiftuen per
njimeno trimnin e maohe te veten. Tome Prela i Bekaj, Smail
Pjetri e Mare.Gile- Doshi, te tre prej Nik-Marashit u oan ne shej
pose shokesh. Keta te noeshun te rrebet mbaroi me kore e te
bjerrun te malazezve, ohete prej se cilsh, te xanun ngusht, tuj e
pa se s' kishin kurrkuno shteg te ~ilun me hike, u rrasen ne shpi
te nji fare Leke Mirit, faioexhi ne za. U noryne mrenoe, e prej
frengjiash, i a filluen me qite tuj vra oy vete prej s'onesh.
N' at ~as nji vaize e rritshme, noer tetembohete vjet, sa
€ hieshme per auke, aq ma teper trimneshe, e bija e Qji fare
Martinit prei Nike-Marashit, oilte prej shpijet te vet me nii fine
zjarmit ne oore e u hullte fHl kahe aio shpi, ku ishin nory anmiqt e Shqypnis; kaloi nen shej te frengiiave, ku ata kishin vu
priten; por, tui marre me u ~ue me j ohane zjarmin, II shprazen
ne te oy pushke, plumbet e te cilavet zhbiruen petkun e brezin
qi kishte ngjeshe, e vete peshtoi sheno'osh. S'u ligshtue per keta
kjo burrneshe shqyptare, por-Ietas e me te shpejte u ngjit me i
ohane zjarmin bykut e kashtes me te cilin ishte mbulue~atija
(pullazi) i shtepis. Pat keq sa me e kape; pse, nji ere e forte, qi
fryte shl n' at bote, e noimoi zjarmin njekaq, sa, ne pak minuta,
shpin e mbuloi tymi, flaka e mnera. Vajza, si e kreu ket ,veper
te larte trimnijet,
oijti me oreohue e me kthye l<ahe te vetet
gjalle e pa e gjete gja e keqe. Ie marrun menoesh prej
zjarmit e meneret, ouelen jashte malazezet, por, perpose oyve,
-Je cilve u punoi fati me hike te. perclluem e te barn noimo Zot,
.ptej flaket, tjeret te gjith, kjene vra prej malsorve qi u kishin
l10eje gaoi ne prite 1).
(Yijon)
.
.
,.
P. Marin Sirdani, O. F. 1\1.
1'_._'1
10) Vro "II ylli i Drites", v. I, nr. 5, fq. 152-3.'
(~
302
MPROJA !\U~DRA
ml'ROJE
mKROl'AIL.\.SIT\'E
KUI'IORA mIKROl'ARA5ITVE.
Thuej nji nierit te pa shkolle: nuk 2sht mire qi te hijsh,
,pa nevoje, n' ooen e njatij te smfttit, pse ka nji smunoje te prashme e munoesh me u oa me oam l' anain. Gati gjithhere ka per
l' u rruahe krahesh e ka me t' u pergjegje, se at pune e ka ba
sa here tjera e nuk e ka gjetc gja e li~~e,
Thuej nji tjetrit, se ujet e pusa\!e, si mos te ruhet mire,
munoet me 1<E~neshkas te perhapet lngimi, e ka me te thane, se
nuk i oel n~ae me u marre me ato pune e se nul< e ~an kryet
per at rrezik.
Permenoi nji bulkut rrezikuQ ne te cillin munoet me u
gjete aj qi nuk ruhet qi nji van'e shtatit te zhyhet me ohe, pse
kio pune munoet me i sielle shar.ren a tetanin, e ka me te thane
se jane shum ata qiganoohen tuj ,punue token e se as!<uje nuk
i ka shkue menoja me ja ba at roje veoit, as me e orashte at
rrezik.
Populli i pa shkolle nuk beson se ka mikrob patQgena:
thuei popullit te vogel se l<ta mikrob gjinoen ne nji numer te
panjehshem, se jane gja aq e vogel, sa mos me mujte me 1{(~lle
oa prej synit te nierit, e se jane te rrezikshem fort; ka per l' a
marre punen si 1'ishesh tuj i kallxue kuna noonji prralle, ka me
l' u vu vesh fja!ve me njate interese qi noigion gjyshen, kur kj(}
i flet per lugeten e shtriga.
PQr ke eohe shum te shkoIJes qi nuk besojn, a pOl' besoin vetem oisl, pse eohe ne shkolle u kje zhvillue puna vetem
oisl, u kje thane pa tjeter se mil<roorganizmet
patogena jane
« shkaku»
i smunojeve te prashme. « Shkaku », bon me thane i
vetmi shkak, i nevojshem, i mjaftueshem, per me fole matematikisht. POI' per mikrob puna nuk asht kso oore. Mikrobt patogena jane njimeno « vepruesa etioJogike» per oisa smunoje e te'
caktueme, ase, ma mire me thane, jane shkak i nevojshem. qi teoale ne shesh kjo a pOl' aio tjetra smunbje e caktueme, pOl' nuk
jane shkak i mjaftueshem.
Po te mjaftote, per me u smG, te kenunt e mikrobve patogena n' ambjentin
kG jetojm, na oeri tq~J:a
303
)!PRO.fI<; KU:-IDHA )!!KIWPAHASIT\'E
'"
kishim ceke te gjith e shkue e nooshta 00 te kishte arohe marimi
i botes.
Por te kenunt e mikrobve
patogena, ashtu vetem, nuk
mjaHon per me caktue nji smunoje;
lypet nji qyshk tjeter, e
kjo asht, qi fuqija vepruese l' ja cale qinoreses 5' organizmit.
Ket fuqi na 00 te ja paraqesim veoit porsi nji urol qi.
gjinoet per ball nji kshtjelli, e ky kshtjell asht organizmi i nierit;
po i kaloi fuqija sulmuese e anmikut fuqit mprojse t' organizmit,
nieri smuhet. Ne ket rasen e oyte nieri nuk kujtohet, te shumten e heres, per ket lufte noermjet te sulmu€svet e t'organizmit,
e pranoej nuk beson se munoet me pase kurr rreziqe prej mikrobsh. Nji optimizem
i oamshem ky, qi u nep shkas te hutuemve me u vu noerrreziqe
tjera, qi bjen si me thane me luejte
me zjarm.
Nuk mjafton, pra, me msue se ka mikrob patogena, si
perhapen,
si hijn n' organizem;
pOl' ouhet te msojm eohe se si
organizmi i nierit, ne nji gjeje Ie shnooshte, muno t' a mproje
veoinkunora
mikrobsh patogena, ese, po noolli, per arsye qi
nuk rrjeohli1 prej nesh, si qinoresa normale e organizmit nuk
asht ma ajo qi 00 l' ishte, milirobi mllI1 e na smuhEna.
Kso oore eohe nji saoo j pasi\kolle
,
ka me mujte me
kuptue se si ebhe mare nji populi munoet me u gjtfe ne rrezik
me kene preke prej nil smunoje te prashme, e me gjithl,ta nukf
e gjen gja: e ka me kuptue eohe se pse nii oite, po u ligshtue
n' at populi qinbresa fizike e po u vertetuen ne Ie shum smunoje
te pra,shme, faj nuk kishte me u oashte t'i lehej fatit te keq,
synit te keq, lugetenve a pOl' shtrigave,
pOl' pakujoes\t
te vete
popullit.
orgaAsht mire me bijtf: e bo te na" mushet menoia'se
nizmi i jone ka fuqi'~proise
te natyrshlne, me te mrekullue, ku-
nora S111Unojevete prashme, e se ne higjenen mooerne gjinoen
. tniete per me e shtue e me 'plotsue kef. mproje ne rase te nji
n:ezikut, kunora bisa smllnojeve te caktueme; pOl' ouhet me oijte
eohe se nuk muno te pshtetena vete,m noel' mproje
te natyr,-
.'
"
~.~
.r'
'il
"\~
~
.,
.;:
~t
.~
\..
shrne;
. kemi ~ase.. noel' te cillat kto mproje ligshtohen per pa'~ ~
muite me u ktijtue na vete, e mikro'bt patogc'la munoet qi e per- , "'~
oorin .ket rase per me e msv trathtisht organizmin e m~ e mujte
pa te VF$htire.
.
~
""
"
,~~
~)
~
~I
304
Ml'IW,J[~
KU,~DRA
;VIIKlWPARASlTVE
:llprojet e natyrslune.
Mprojet e natyrshme jane shum: oeri qi njaio pete e that
e e holle, qi mlon lkllren e njifet me emnin epioermioe,
te qinoroje e paganoueme,
kjo ka me vjefte porsi nji noel' ma te mirat muroje kunora mikroparasitve
pergjithsisht;
zbarthat ne ftmo
Ie gojes e qi rrln noel' skaje, jane nji kala te cillen shum elementa te oamshem, qi kqyrin
me hi ne trup te nierit neper
uohet e te marrunit fryme nuk muno e kalojn: par eohe noolli
qi te munoet me kalue gja, ka per te noeshe ma mrenoe noer
prita tjera, ne skajin e mushknive::
te tharptit kIoriorik te langut
gastrik kci fuqi te mjaftueshme
per me i myte aty.per-aty,
kta
sulmllesa, si b. f. bacilin e etheve te Ingiinit; mikrobt, manoei, qi
mrrijn me hi krejt mrenoe, noeshen ne slllmin e leucitve te gjakllt, qi jane celule luejse qi perlajn e bluejn mikroorganizmet
gjihkuno kCi t'i noeshin. POI' kci prap euhe tjera fuqi mprojse te
\lIoitshme:
asht nji substar.ce ne gjak te nierit e cilIa i ngushton mil<1'oorganizmet
me u noeshe njana me tjetren e me u noryohe; nji tieter p,ap, qi mrrill me i zhbi a me i shperoa krejt; e
prap nji tjeter qi ka fuqi me neutralizue
veprimin helmues.
Nierzt pergiten te gjith, pse jane te gjith te njaj specifs
se vetme, gjithnji setcillin e oan prei tjeresh, neper I<aral<tere te
va\anta
qi ka; \eta n:erzsh, qi i perkasin nii families
se caktueme, pergiten
noermjeveoi
nper oisa karaktere te pergjithta
(si te syve, te flo!<ve, te shtatit, etjr.) pOl' se 1<10 karaktere te
pergjithta nuk jane te njijta, ase ma mire me thane, as kush nuk
i ka ne nji shkalle me tjetrin.
Kto noryshime inoiviouare
nuk jane vetem noel' trajtat
ma te mohcit a vetem n' ate te oukshmet; pOl' gjinoen eohe ne
mare organizmin
e mrel1os~em
e t'ime t'organizmeve,
e kshtu
kemi jo ve\ aq trajta hunoe, goje, balli, 'shtati, e aq te njyme
flokesh etir., pOl' kemi eohe mnoyre zhvillimesh
te fenomenve
Ie ve\anta
e te kaperthyeme,
te fenomenvebiologike
ne setcilIin organizem;
ashtu ke~i eohe aq m.noyre te prOmi per ball
te smunojeve te prashme, sa jane organizmet.
Bien, pO exam, frQthi ne nji institut kft perbCihen njiqino
fmi e smuhen njizet. Po teteohete tjeret?
A nuk u gjeten shi
n' at velio e n' ate rrethana jetese? A thue nuk e kan perOi asnji prej atytle patogensh, me te cillet te smutet e mushen ajrin?
'\
MPROJA
KUNDHA
mKnOPARA~lTVE
:/
305
Sugurisht qi po. E pra nuku smfme: Mproja e natyrshme e tyne
kje ma e qinbrueshme se e te njizet tjerve. A me nbeje tash pa
i OJ te smutet prej te shnooshtve, pse ata te tetebhetet paskan
mujte me qinbrue? Jo, kurr; pse nieri nuk munoet kurr me e
njofte ket qinbrese, e manbej ebhe po te mjaftote kjo mproje e
natyrshme, gjithnji bihet se kjo munbet me u ligshtue ebhe ne
te papritun.
lleceptiv e imnn.
Thomi per nji nier se 2sht «receptiv» kur ky ne nji
smunbje te prashme te caktueme oifton se mprojet i ka te ligshta
e te pamjaftueshme per qinbrese kunbra vele smunbjes. Ky roo
nieri, per nji qi te noeshet me oamtuesin patogen, l<aper t'u smu.
Thirret «imun", per sa i perket nji smunbjes se prashme, njaj nier i cilli bifton se n' organizem te vet ka mproje te
mjaftueshme per t'i ba balJ nji smunbjes se caktueme. Nieri
«imun ", po u nbesh me oamtuesin patogen, nuk ka me u smu.
Si lIdryslwfninwniletet.
,
Njifet, per bisa smunoje te prashme, nji «imunitet me te
Ierne", nji gjeje te cilJen bisa e kan qysh me te Jeme qi i mprcn
prej bisa smunbjesh te prashme. Neper ket rob imuniteti muno
Hi spjegohet se si bisa, saba qi ne te perpjekun me te smut qi
psojn prej smunojesh te prashme e me gjjth se nuk ruhen aspak, nuk u njltet gja. E historija e popujve na bishmon se, saba'
te kobshme kjene te bjerrunat nber bisa rasa e nber bisa popuj,
prap se prap nuk meten te gjith e u gjet eohe kush te pshtotf'.
Manbej kemi, e mjaft shpesh «imunithn e natyrshem te
fituem", qi i sillet nierit kur ky, tuj pshtue prej nji smunbjes se
prashme te caktueme, nuk preket m~ prej soje.
pergjithsisht tuj fole, kush e ka berohe Ifn asht i
. sugurte KshtfJ,
se nuk oes prej soie: ka me beke prej noonii smunbjes
iieter, por, ebhe RO te rrite ne sh'erbim te njanit qi ka, Ifn, smunbja atii nuk i njitet, pse 'organizmi ne te asht ba «imun" per
ball asaje smunoje.
Kshtu munoena me thani per skarIatine, per bifterite etr.,
qi Ian njifare imuniteti, neper te cillin, pergjilhsisht; .kush i k<i
.
pase njihere kto smunoje, nuk preket ma prej t9ne.
,
J
..
l' .
~
J..
;{OG
MPROJf<; KUKDIU
MIKIWPARASITVI';
Ky roo imuniteti asht efekt i fuqive te \uoitshme
t' organizmit: per ball mikrobit patogenaj
qet ne shesh gjith fuqin e
vet mprojse,
e, mujte luften, nuk i Ish on arme! aq menjihere,
por qinoron ~jithnji i shternguem
per lufte, gjithmone gatshem
me u ba ball giith sulmeve tjera.
POl' oiia ka gjete mnoyren se si me i ohane Ilierit « imunitetin e hartuem» kunora bisa smunojeve te prashme. I<a hetue
mnoyret
se si me e Vel or~anizmin
e nierit ne nji gjeje ne te
cillen muno te ~oie peshe fuqit Ie gjitha, para se smunoja te
ket ba te veten. I<tij qellim i oelet sot neper higjene ne 0(1
mnoyre, qi noryshojn
5i mas smunojeve te prashme e kemi nji
«
imunitet te hartuem aktiv» e nii « imunitet te hartuem pasiv».
Imuniteti aktiv kishte me kEne kur n' organizem shtohen
ne pakice mikrob
patogena te my tun a pOl' fort Ie ligshtuem,
pOl' gjithmone te zote! me \ue pesh~ mprojet o1'ganil<e, ase perftimill e atvne substancave qi rnunoen me myte mikrobin, a mostjekr me ja voglue oamin (<1glutinine, bakteriolizine,
antitoksine);
substanca
te thirruna
«antikcrp », Nji shemuiJ i ktij imuniteti
aktiv asht te shortuemt e lis. kush merr lin pranon Ile trup te
vetin shi njat virus te lis, pOl' Ii:' zbaluem tui e kalue prej niefit e ne lope; shkaktohet
'!<so oore nji traite fort e let liie, qi
\on peshe rojet e organizmit
e i bjn te oalin « imun », po eroh
rasa te msyje prap aj virus j 115 i ciIli mos te I<ishte naolle lufta
e perparshme,
I,ishte me mujte me e b, te veten eohe ranoefort.
Imuniteti i hartuem pasiv noolle, I\l'f n' organizem te nie-
rit shtihen oisa substanca q: vijn me i ba ball mikrobit, qi shifet se po oon me ju kErcnue; te shumicn p heres neper te shtim
t' «antitoksines}).
Kjo xieret neper nji 1'00 Urret Ie gjakut te
shtasve (gati gjithher12 kual) te cilia vet u ],jene shti oisa heresh
ooze p'erhere ma te moha mikrorganizmesh
patogene, Nji serum
antitetanik,
antioifteril<, qi kan pshlue jeten e sa nierzve, rrjeohin
prej shtasesh te cillat, tuj pase pase ooze te forta mikroorganizmesh patogene
tetanike a oifterike,
mloohen ne gjak te vetin
ooze te forta antitoksine
kunora atyne mikroorganizmeve.
,
(il!liUa
e i/lilll/ificre,
Ie vehet mire n' oroe se imuniteti i natyrshem a i hartuetn, me te Ierne a por me t12fitueme, aktiv a pasiv, ruen gji,th-
1
'~.
j}lPHO./E KUXDRA
:~Ol
)[lKROPARASITI'E
here nji karakter themeltar
« specifiteti»
absolut.
Sikurse mikrobi patogen i nji smunojes se caktueme nuk
asht nji mikrob ~efareoo, pOl' mikroorganizem
i njaj soji te caktuem, kshtu imuniteti qi ka nji nier, vin per nji smunoje te caktueme e ka fuqi kunora soje, pOl' jo kunora smunojesh tjera.
Me nji shemul! kemi me mujte me e kjarue ma mire
cilIsin ase specificitetin
e imunitetit.
Kemi grupin e etheve qi njifen me emnin tifojoee, gruj)
qi pershin OiS3 smunoje qi pergiten noel' veoi: tHi, e shum 'paratife. Bakteriologt
i kan klasifikue paratift, tuj u vu para germat a, b, c. Seci1Ia noel' kto smunoje i len nierit Iljiimunitet,
qi,
si gjitha imunitetet, asht specifik. Kush, tuj pase vujt prej smunojes qi njifet me, emnin tif, u pertri prap ne sl:rnoet, nuk 00 te~
m~het, tnj kujtue se per kaq nuk munoet me marre nji paratif,'
a perkunora. Ne teori, per me oijte nieri veoin te suguruem pre).
ethesh tifojoee, kishte me u oashte te ldshte psue e mujte ne trup
te vetin jo vetem tiiin, pOl' euhe paratifet a, b, c. Praktikisht,
nafake, kjo pune noolIe mill, pse asht pune mjaft e vishtire
e menoue, qi t'i vehen kuej ne shpine gjith kto smllnoje
"',
\.
pe~
me-
njan.il'
ii.
mas tjetres. POI' kur thote kush per njanin se « i ka ra oy hete'
tifi », ouhet me thane se sugurisht jane oy smunuje te noryshme~
qi i perkasin grumulIit te paratifve.
Me kaq, kujtoj, se kemi nil joe, sauo.te permJeohun, temprojeve
prashme,
munoena
smfihemi
.~
,~i,
- ;%
>;;.:~
qi organizmi
shtjen ne pune kt\nura smun,ojeve .te';. '.:t'
si eohOe t' arsyes per te cilIen!
noel' shum rasa,. ,;1
'
me u gjete ne rrezik me u smu, e me gjithkta nuk :~11
aspak.
\!~
'
()!,
:
Asht pune fort e nevojshme qi sioomos mosha e re t'
kef sa ma kjarte para sysh
qi te besoje se ka mikrob.
ket ioen e mprojeve,
po oeshtem.
POI', masi na u oesht, pse ashtu e lypte puna,
bore - oisa
fjale
teknike,
me per-
te cilIat munoen me e ba te vishiir
"'~
' ';$~
~
,. ~
.~
:-.t'
kuptimin e vertete, kemi me u mun:Ou~ Fiji tjeter here me pa- '~';j)
~
,,~
raqite ne nji pasqyre sinoptike
nj'ato njoftime
mi smunoje te'
prashme, qi ktu i prume ne nji mnoy.r~ te pergjithet.
,i
Ma vone kemi me JXlse rase me fole mi oisa smunOje" 4!
te prashme qi jane ma me ranos1, tuj~ msue se si oue'n shti ne: >~~
., .,~
.
pune
praktikisht
njoftimet
teorike
.
.
'€Ii kE'tTIi permenoe
@€ri'lktu:'
~;"1
1_~
,.-- ,. .,.'~
. " .;;,~
.~
308
UHTi E BUIUUI! liDEn
Urtf e burrnf
Ndolljc
11.~J:\OI{(\ '1'/\ CEMIT
noer banore te remit.
historikc
l'l'clh
vjctit 1918.19.
(rij()/I Jlrej. .Yr. ,I, I). X. {illfe :}I;I)
I
zakoni,
Pale Lula ishle IIji \ il'gjllu'shi\
(' ndi'julI, I' SI pel'gjithsisht
;Isht
ne .:Ilalei Ii' .:Iladl1{',veslwi si hllrri'. lIije 1IIII'I'IIije i ki.
sidumos
ship ftYl'ac kuvl'lIdi,
ishll' shqyptal'l'
l' qitulI,
(Iale IIji bUl'l'it as Ill' (jali' as lIii gu\im. 1 kishill
(' IH'I' nji gnu's' i a 1(\10
(!toke vllazl'lIt
l' 1;llIi' tro
jl'tima, lij ('ilhl't uishll'
bahi' I' lIalli', wt I' zojii sbpije. ,'!'Iililat i I'!'ili 111,\
sr) mil'i, i a shtoi gj;\11 l' tokell (' i h;ini Iti zolt l' v!'tit. \ii ndt'shjell I' elllc
IIlC I\oli' Z(,rill, (iPr 1.1'11IlI1('jlt\ hiqtt, kahi' UII, pOl'si shq)'plal'l'.
~uk u ]yp shum pl'l' tn'u 111;II'I'i' v('sht IIII' I(oll' Z({ill;
POI'S,) ndo-
ra i a bll'llle nH'IHlilllill njelli Ijetrit: rn p;ish se, s;) i gatsht'llI ishtl' Kola
pel' pajtimin
e gjaql'\d
nH' Triepsh, aq klllldl'l'sht;1!'
do t' a ki~h(' pel' tC
Iti
raillit
nl\
Shkodel'
Ill,'
IH)p~1I
~nl' ne vend pjallin l'
1'('1' nji dimostracjOlI; euhl' aj p('rklilldra
u kuj(up lIIi!'i', Sl' jo v!'tun lIuk J1lund Iii njehte nl' mue Pt'l' lIIal'i'v('shljl'
do t' i qilsh(' pl'ngiuH".
me I\u~ (' Pipl'r, pOl' l'dhl' tit'!' Idl Ie
IIli' hl'cto
Yijul'lIIkmt'llIlill Iue u gjue lal'gas !nl' (jali', IUt' i shilii ul'li IIj!'ni
tjl'trit, tUl' fole here pl'l' lIal'e, hl'l'i' pt'l'njilll!'1I11.
I\ola nul. kishtl' filii te veil, pOl' nipat I' vogjpl i do(!' si shpirti.
Si IIji psykolog
gjithshka
i mil'i' n \\'t(' sllt\j (jahd
1(' 1)'111',[!jul'lnott' 111(' illtl'l'('se
me kat' u b;\jshin tC
i hit(' ne s5 nr' sj('lIl' 1(' Iyne, C II' at te velt'n, nul. li'le
luc gj~ per p;i i Hi ne 1(\; i kshillote, i qOl'totl'
te vjelshl'lII e te 1II1\~l'm,si a\ha.
S;i per lIaf, sii ('dhl' prr me tilt> nguci\
ei
IIIsole
lIIe
nji
POZl)
('
mentlyre,
Ill!'
i lH'rgj!'gje,
zotni, - me thole - po
ishte 0 vertl'tc, sc me kohl' po shtrrrshin tnit, e lIIe tru ruhe met!
Ishte kjo nji fjale, si jashta lI'ndi, l' me e pase thane nji !jeter,
nul. do t' i kisho \'u resh, pOI' I(ola nul. flittl' kurr kot. Ata qi na rri.
shin per rreth, tC gjith Sil ishin, kishin ngrehe "eshet, u \ejshilll slll\jtana
fj,alvet c tana pvetjov!'t e me illterese pritshin prej nesh kush po i a dredhe
.shoqit ma bukur, kuj po i ngele fJala. Kola
per v('ti dote Ie lane p~r.
shtypje
te mire e te shtoje prestigjin
e \'et, edhe un sa muej.;he ruejshe
si me dashte llIe pa a po dij
,
"";.00.'.
DR'PI E nURR~I
~J)KJ{ BA~O!(8
TF: CEMIT
30!)
vetin ndrr tana pikpal1ljrt. Ishte vrde nji garc, Ie thursh, ne da~ diplomatike ne da\ rdhe randsije morale faqe puhlikut.
:\Ios Ill(' i dhane prrgjegjr, rl'pthi ndigiues nuk kuptotc
ma giate, e nilte si mas me dijte un me i a kthye fjalen
Roles, I1Ir i dhanc pergjrgjr ditunisht, mhas parill1l'vet te fizjologis e te psykologis, ishte si me I'rahe uje ne havan e 'me e
bjrrre \ashtjrn, mhasi nuk do le me kuptote kush as nder amiratol'e as
nder kundel'shtare, as l{ola vele; pOl'edhe me i pergjegji~, pa e dijte se
kli dole me dale I' shka dot~J me th.lne, u vrjshe ne rrezik t'i epte pvetjes nij nji tjeter krah, si mos t' ish em un i zoti t' a kuptoj; tue i pergjrgje un pel'lljimrnd aj do t' a mt)rrtp punrn per IIal~ e po te flitshe un
jJ('r IIaf do t' a Il)(\rrte aj punen pcrnjimend, Shkathtsija e malcorit kishte
mrrijte ke s' VI'.
Pa'j more Kale - i tham un - k.i ne bote nierz 1111'tru plot
e me mend le shtenuna, ka .rdhe asish te cilhet u kan shterre
trrit
edhe met; Iyp I' kerko sr kl\ me gjete gjithfare kokrrasu me gjithnuer
qoshitrsh. \ii pune yev dij me t' a thane me sigurl, se as mue as ty nuk
na ka shterre met; e per sa kemi na dalin e na teprojn.
1!e kaq I{ola e [Hi se nuk dojshe me i a lane dale, nTuer fjalen,
suell kmcndin ndryshe e tha:
E pni zotni, un e kam pernjimend; nuk e kal11 pase dijte ket
pune, 'por nieri sa \Iii)shum rrnllcka aq mll shum po xanka.
E U \\1 te Ill' a kallzoje ket epizod.
Ishe udeje nji dite ne lirye te shka!les te shpija e po pijshe nji
cingare duhan ndejshern e disi hahite nder do mendime.
Si marova cingaren, i fr~'j pipit; e hjelle ne toke fundt;en' e cingares, e si pa u kujtue, m' rpet me i fii kres me kokrren e qelibarit.
~ipi i yogel, ndrje aty per hri, me paska pase vu oral' mireedhe i paska kcne h,! nakel ajo pune. (-ohet, me vjen ne prehen,
qet doren lie qafe, me dOll mire e si ne !lase, me thote:
- Axhe - rj!
Shka asht, more axhe?
m' a
.
- Pse te krise ty kryet gup, gnp, si kungu!lit, kur i hjen
pip? Mue axhe, nuk me han ashtu. - Ama pipin nji here.
me
Mer!'!' pipin edhe siollet e i bje kres se vet 1e njome, e 'pemjimend nuk i kristc kryet si ne golle, ashw si kryet t' em.
Tue e !'foke me te dyja dueriH, i a putha faqet e e deshta mn'c,.
e, te pas~e axha
i th,lm - se mana mir.e je kuj.tue. Kur te rritesh e'
-
HI bahesh
i madh,tash te merr axha gjithkurnh
me yeti.
'
3]0
GHTI E HUHH:l1
:\DI':I{ dA:\OI:t::
Tg CE~IIT
l\oles i kishin I'l\ flnki.t, as s' c ki,htc fijen nc hutiu e kl'{\s C
,'C~ i kishin mhete dis,] pake fije rreth I' l'I'oknll \Hhi ar~in I' qafesc mje
IHler vcshc.
JItH" wlni, nuk mc k1\ l'll kUl'I'kund ndpr melH] lijO puuc, pOl'
qc se S1\!lIire nipi i vngel i IU SIH\jsc me kan shtcrre trM,
l1ijc m'
Shka don me thilne ti )\:010 me kct fJalc? Bile ty nuk 10 ka
u shtirate.
Jo \Hana, pilI' m' ,I musho mcnuja sc plakut kahe i shtcrrin trut,
filion c c fen cdhc mendja,
tjcro.
-
Bilnc pallo IU\H )\:ola, sc po k{>\Hcnu mjaft pCI' veti (>uhl' per
)\:oll', iu IHI qefi sc po e mhajo pert' urle I' Ie nl(\~cm, C huzqeshet me thoto:
He
si I' ujoh un Yl'uiu! A I' (Iiu Patro, sc kill' milrr me mend
do pllno to ,kalueme, snu ml\ (IPI lehtja qefit'?
as nieri d:<' jete.
- S,! pel' ashlil, as dashi nuk i k1! dy Iklll'i\
A k{~ kujtue sc po rrin i ri 'Ierhl'ro'! Kll prej Shiin Gjergjal.('t, kll prej
to nlmevet, nicri shkon tue u grisi" let; c IIIramja, lum I{nla, na ardhet
ne hiI' te ~otit e me oderi', pSI'jden s' e ndalo f!j1\. ~ipat i par; lI\e jcti:\
te giate, se n'i pat;in mcndt t'ua, kan lI\e pasi' mjal't, porse edJlc mendt,
po u uote 1111' dijtc si mc i qito lie 1I1'1I1C.
Si thnc, lOtni'!
- JliI mire IIH'nd paki\, pOI' Ic shlim(> ne puni) !IIiri' e siknsh,
se !lIC pm;i' mend shllln I' IIIOS mc dijlii ~hka me i b,t Jlii k;\ I'li mc pa
asish, te eillet kan nH'1H1pl'r tjcrc, e janc c zeza I' ,etit c I' J.'cndit, e
kam pll cuhi> asish, qi jane tli I'ogjl'l si hleta, pOI' ui,in nw c xjerre mjaltin prej gurit. A nji gj(\nnder hurra to vjeter qi e kan kryet gjog e mendcn
'log '? Qe, bjc IJaia ti j{' i me~('1lImjal\, pOI' per Shqypni p Iwr valan nuk
p gati.gati me lHushet mendja m' u h11me lIipin
t.lOII me i ,t!itij nO pl'lne,
t' all() e ml' Hi tln1ne: ({uej met ){o!i'.a!
ShqYJlI!in I' a ,jail/! fanc' ly me shoke~ e i Jmshi Iwjrin. llnenJu
ver mos t' It jese' tie' dorif. - Kshhl si ne Ie nll'tjtun JU' a drodh Kola.
])odo Prcka, (' Lulash Uaci me tjero qi mhajshin kahe un, u zc-
mruen,
c xune ria
dl'l'dhin
l\oles edhe trashe, pOI'S' ishte koha as
vendi m' u keqasup me shoqishojn,
{' u hina nuermjet
lien e atyne dppt, qi u xuen shoq mc shoq
,t.lhelpens
"i
u lag hishti"
e tjl'tri
Shperthcj gazi c sricilli c
Kola
j!rl'
tuc u kallzuc
pra-
shkak se njcni thote so
thote "s' i u lag bishti",
mileI'
prrallrn si tlesht t' a kuptotc.
uisi ishte preke c njatje \'ono nmer
fjal~D c tha:
As; ,Da
BlBLlOTEKA
311
E "IIYLLI\,,'
nllk jemi krrjt tii pa mend si klljtojn nji pale; mana
llCre, nder oisa ptltle nuk u ralemi Ilderes nifJ' vet te shkolles.
ll1alcoret
!ijorte,
sin m
- )101'(;
kandarin nuk po u a yem kttl - i tham un, - pOl' sioo
Zo' gjithkush
II put hajrin mend vet te veta cmos
i rarte me i
<lite ne pune si nuk dllhet
POI' tC ~ohcmi se. na rnyti IHtija.
Tile u ngallite hukuraza c tue shndrrue urime u dame prcj TrillUnitIe ('ajrak I't) te Ccmit.
(Vijon)
~
P. Anton Harapi, O. F. M.
.
~~:
~~~~!:I~~! ~~~,~:~: ~t~~:!
:L~~~I:! ~'~:~~
1.- SI MBAROI DASHUNIJA... - Kallxilll !iomhtar pllnuc shqyp
mhas C;ppers prcj Mujs Polemit - Shkoder, Shtyp. ,,zoja c PapcrIycrne"
)\)33 - UnL
mjaft elegante
pa- ~e nj i shtyp te pastel' e nen mhlojse
raqitet kall\imi, 'Ii kje hotue ne keto Ijetet e fundit !le te Perk. "Leka '"
,
'1" ('Ildllnt e zlmllillli i lCprimit asht hartue plot jete e thjcshtsi. h<; se
mhas melHlimit t' one, pel' me u thirrun lw/t:rim kombtdr, ishte dashte
tC pnraqitcj jeta shqyplare pak gjll mn shqyp. ~ji i hucj, si Z. C[jppers
lIa duket se i largohet rrealitetit tC punyet, ke i mendon dashunimel ne
JIIellyre eUl'o}Jjal!e - simhas kliPtimit
qi i ep rjales popuJli. A mui]{1 t' i','i
liuptojm
II. r. na ktu lie Shqypnl
mi\rriidhilnjet dashunorc
e perpjckjet
e ',~~
lira Ie Mark Zhavclles (kristjan suljot) me ratimcn, te mescn e Tyranit
'"
te .Janines, qi ndotlhin rHler sy te rojtaJ'l"et, ne pall'atin e Pashes? :Mjar!
me "rcjlC pamjet c ftyrimt't' e prullIe nc kalb.imin shqyp si jane II' origjillal gjermallisht. As lIa dukpt se ka hije k~mbtare sjrlija e Ages (se hijes se Hogos;, e ~il!a, lajze ere merr pjese gjitl{kllnd, si heroillat Jegjendare, kambe per kamhe nder sulmiiue kunclra Iyrql'et e jo ne nji rase to
tC ve~ucme, He IIji kushtrim Ie pergjithC't, ,)(\r kaloll ,ijueshem jeten ne ,
mjes se,luftane!. Sikurse A I'shtire te kuptohct, se si kjo, e'marrun robine,
A
e e',,~jykueme e (]~je ppr haren)il) c Pashes, muml te marre. c t' aile
i
prap me gjilld, aq sa me ikC'me suljot~Ce Net. CUpp-ers nuk e ka pase
,~
kuptimin 'e verteUj te njij harel11i, 0 sidoUlos te hal'cnlit to Pashes so 'Je"
pelenes. N"-ano
. tjeter punimi
i Ie SllfJrp~ll('mit,i5ht,per t'u lel'due; ine"
'...........
~
,..
,1
1\
~.
312
BIBLIOTlmA
gjith sc shum
(jale Ie nalla,
s' u asht dhi\ne ycshtrimi
E "llYLLIT"
te pm]oruna
pprkatcs,
aty, jrsin
Ie pakllptupnH"
as lie vpn41, as ne nji fjalorlh.
k~
- j.
I VERDUtt
2. - Nr. 1. Bi/diolr'ka e rinis - SHKURTABIQ'
- Piil'e hardhe - l{omll'sa IL\ulnoy
kthyere nga allglishtja prpj LUMO SI\E~ DO -- Shtrpija Botonji;sr "Lllarasi" Tirani', 1034. .lane" kto tri pnalla te shtYPlina qe vjPtin )!J14, pOl'
Hi rishikucmc pn'j perkthyc'sit.
Mhas prpmtimit,
qi ep Shiell/fa /loIOl(ji".~e "LliAHASI"
me kPt
p fmijvd ti.j rilll
Bumrr Ie pare filion nji rend holinH'sh per Bihlinteken
mund tC gj(\jn mrende ,.lIshqil1l shpirtnor, kjosl,!ill te shkolli's dIll' Iii pa
shkolle... "tl
Trajta e ktij nllmri ;\sht pprnjiml'nd
l' pclqycshuH', shtypi edlw
i dlirt e i paster, c ~mimi mjaft i liri', ao qint.
Prl'sim ve~, mas IHPllltimit, l'dhl' BUlllra tjrl'i' Ii' ksajii hihljotclu"
ppr me dhtlne Bji gjygj tii pa;\nshrlll mi kto (' tjerat pnalla ksi sojil, tll.i
dishrlle njiherit
pak m;\serjozitpt
c dlirlsi shprehjpsh, masi ky holim
prl'lIlton \1\r II dlulni\ "gjithC Ihniji'vc IIshqimshpil'l nor..."
- Miu i voeki'! - Sorkadhl'
Ish.ofieer
i ushetPl'ise - .Teta
Thauas Floqit
Tirane, QI'rshor Hl34.
Edhe ky nji tHler lihra te perkthyelll e te shtypun dlil't e lIliro
si g,jith lihl'at. me tC eillt sidolllos ndrr klo kohet e fundit ka nisi' tii pasunoje bihlintekat shqyptarc Shlell/ja /I()tonJe:~e ,Juarasi".
Oe Al/ljci.~ nllk
Yllimi ., L a v ita
III i lit a I' (,'" i allktnrit
nllk kit ncvoje pCI' tii paraqilnn.
,\sht mjaft i njol'tnn prpj gjith atyne, qi
cdhc per rl'shit kan pase rase IIlP u lIIane Ill!' hntillle te hueja. mjafl (\sht
mc tlu\ne Sf' ky asht i IlPrklhyem gadi nd!'r gjitha gillhi'l e hotes se so~mc.
Perkthillli, mr th;\ne Ii' lertclrn. kit dale prrnjimrnd per t' u
Ipvdul'.e njihcrit per t'li dishrue nder Sit pCl'kthillH'. qi sidoll1os ndl'r kto
kohe janc tuj 1I h;\ aq ti.~ shpeshta C pl'andcj l'dhe aq te papeshllelllc, sa.
3. -
Ushtarake
Edmonda Oe.Amiri.~ -
- Piirkthye
prej
;\
-
Yo
IIIire 1111' u kupluc ni.' gilihe Iii hurjen sc ne t' 0111'11.
Per~
.. 1I piirpoq qe tC IIIOS te terhiqej prej Italishtes,
po Iii ponlorte shpft'hjl' krejt shqipe
e jo te shqiptarizueme
edhe te ndjekc lie gjitb
hollcsirat
dialektin
e amhel t' Elhasanit".
E lIlundcmi
me tll1\lIo se i a ka .
dalo
ktij mendimit.
sado qi ndokund
ndichet
pal, pcrkthimi.
(}
Pergzohcmi
me perkthyesin,
edhc urojm qi kjo vepor e vogel
ilia
kthycsi
tija
te pritct mire prej letl'arv!' shqyptare. - paf.
--
Pronar: P. Pashk BarOhi, O. F. M.
Drejtuer i gjegjshem: P. Gierg; Fishta, O. F. M.'
lIe leje Iii Ie Paril Iii Pes e I' U,.d/mit
- 57bon e ,beson ne TV. Ti premton lumnin ne jeten e arbhshme,
por aio asht e re e nuk bon me beke. Ban qi te jetoje! Shtrije
boren e mshrirshm'e t' anben e m' a largo Li<;en prej Rome. MuI
n()esh, po beshte!»
Prani, pse nbjeu se urata po i shnbrrohej
bribh tuj menbue se munb po mujtte me i fye
nuk bote tjeter ve<; me lype nbime. I grahi ebhe
n' ata te kjarte hane hetoi muret e Aricjes.
Kaloi vrap para tempullit te Merkurit,
pyUe te vogel afer gjytetit. Nji levizje e mabhe
aty bihej puna e atij kobo Per rreth tempullit
ne kerenim: u
2otit, mjesa aj
njihere kalit, e
venbue ne nji
biftote se ebhe
grumuUoheshin.
nierz me vravashka ne bore: ishin bashkue per me'lype nbime
.
,
prej hyjnive;. ubha nuk ishte gjithaq shkret; shum turreshin kah
pyUa p~r rruge te nbryshme. Grumuj gjinbsh shkojshin tuj i
lshue rrugen kalorit. Prej gjytetit i mrrijshin' ne vesh zane te
perzieme, ~ aty Vinici hini tuj mrrote gjith<;ka gjete para. Nbihej gjithkah nji brime ~ pabame.
- Roma ka m~rre zjarm! Gjyteti po shkrumohet! Hyjni, pshtonie
Romen!
~
Dora e hekurt e Vinicit me te Zl mujtt~ me e nbale kalin, qi terbohej. Kishte mrrijte ne nji .nber vise shnbrrimi e robt
shpejtuen. me i bhane nji
kal tjeter. Vinici pau nji <;ete, bbet.e
.
pretorjansh, te ciUet, sugurisht, belshin n'Ane, per me <;ue lajme:
u avit prej ty.ne e nisi me i pvete.
- Cilia pjese e gjytetit ka marre zjarm ?
- Kush je ti? ~ pveti eenturjoni. I
- V.mici, tribup ushtarak e ,augustian. foB
- 2jarmi shperthei nber bugaje qi jane afer Cir)ms Maksimus. Hur u ,nisem, qanbrra e gjytetit ishte gjith nji flake.
- Po ne Transtiber?
,
I
- Zjarmi nuk ishte kene kape b~ri atje, por zgjahej me
nji shpejti te mnbershme. Gjinbja jane kah besin te shkrumuem
a por pse u xehet fryma, as s' asht per t'u men<>ue per kurrfare
pshtimit. Tribuni i hypi kalit te . ri e vijoi. vrapin. Muer brejtimin
kah 'Albani" tuj: lane n' ane te ()j~.tRte Albalonga e liqenin e sa.je
per bukuri. Rruga njitej kah'mali, e Vinici e Clijte se;sit' ishte
kape'ne maje, ClO te kishte M jo vetem Bovilin e Ustrinin, kl1
8. -
E. SIENKIEWICZ,
\
9uo
"
"
t..
f{
I
Vgdia...1
I
',,"
1~.'""
if
~:1
-
~a
-'!'
bo fe kishte gjete kual te pushuem, por ebhe Rome'n, p$e IM$
Albanit shtrihej nber by anel fusha e ulte e e pamase, rrelhue
prej njij horixonli Ie /ir.
- Prej se nalti kam me mujle me pa zjarmin - menboi
Vinid luj e nzile kalin me mamuza. Por, para se Ie kapej n' at
venb, nbjeu nji ouhem' Ie thekshme shkrumi, barl prej eres.
-
Qe zjarmi
-
'
bertiti.
Gjitha malel per rreth kishin nise m~ u njye n'ala Ie kuqIemle Ie rrezeve Ie zjarmit. 5i u kap ne 'maje, svni i bau nji Ie
oukun te permnoershem.
'
Gjith fusha sh()ukej mrenoa nji res se pamase Iymi, qi
miole, perpijle shpija, nberlese te moha, ubne, lanoe', e 'ne funb
t' asaje Iugine Ie zverbhemet shkrumohej gjyleli. Nuk"is-n1e'1ij'i
shtylle zjarmit qi shkepel prej shkrumimit te nji shpis se 've~
~ueme, por nji brez zjarmi qi perkote me brilen e agimil qi kishle nise me ra. Mi at brez naltoheshin shlylla tymi,ku zi si
~ulli, kf1 ne Ie oranoofiHel, ne njyme Ie gjakut, rrall, shpesh, qi
pShtiellej ne truma gjarpnuese. Ka nji here aj brez i pamase
zjarmi trette krejt mrenoa tymit; ka nji here tjeter ~uker si je:tull,'
a por, fuj u permleohe per nji ~as, Iraj,tol~~n1F~fI~k'efe!~lt~rl)1n.(jershine Ie vetine. Tymi e zjctrlril $hl~He~filjfn~pfe1>f1jii~R'JtJ{(1~~',~ .
tit e ne tjetrin, hlj' ba fe sh~u'J~'eshi'ft':malel'sabine.
Djalil te ri ju buksi'te kishte marre 'zjarm mare bola'e
se asnji kreatyre nuk 00 Ie kishte mujle me pshlue gjaH' tf at
ocean zjarmi.
Era, qi shkole luj u shlue,- e bijte ebhe ma .re thekshme
ouhmen shkrumi e flakel u nepshin tashma njymen te gjilha sen~eve qi ishih per rrelh. Rrezel e oiellit qi po rele, qi '1'1Oritshin
koorat 'per tireth liqenit Albart, zbeheshin n' ata te I shkre/pmVa
flake. Vinici u pershkue neper Alban nep'er tj'f 're Ie shpeshle
tvmi, l1beshe prej banorve, qi ishin grumuliue H!' mp'beruem per
fe ~Iate t' ubhve. Nuk ishle kush qi te mun(j 'r2ttpJt'atq'lt1~rlt1ebil
se ~ka:' bo t'i'shle ne Rome, Kur,' aq larg'tu'j "k~n'e, 'g)fnbjal'n1uk
'!'nili~
ngiheshin me hyme.
,
E 'kapi ebhe njihere ninbera e bis'primi. Pdt 'pra'pu shterngue bisi 'e menbote: Nuk ka si,me ke'lle 'qi grytE!jf t.e"j"e1I~jetg:e~
){rejt per,njlh-ere. Er~:~sl11 kah \ljen prej jugt1 'e' e"snfV~i~,IMti!
vetem 'l1E!''t1yaJltenahe,'<dna =eperkunbert a'shflitj 'e TC¥gra~e1T~~'
, ' stiberit,
M prej lumit, llboshta
per tash
ash! e"pab,aml\1~me;se
- 59mrami mjafton qi Ursite !nunb t'i ~ile nji s~teg Li~es kah IqnikulJ.
Nuk bp te ken beke te gjith, s~ka s,i me k,en~ qi giyteti zotnues
je jet sMuke prej tokes me gjith banoret ~ vet. Ebhe nber gjytet~ te' vogla te rrethueme, ktir u nepet zi?rIpi, nji pjes}! e poPl1llit ka per te pshtue gjithhere. E manbej, .ps~ bq te .~iste si)i
Li~fq,.? Po il nuk asht e mprojt\ln prej ni.qt.ij Zpt~ q.\.~s,~t ngallnyes mr. beke?
.
"..,.
'"
Nisi prap te lutej e si per boke u IibIJ.m~ :~ijisptit.!!Jle
bisa kushte. 5i kaloi Albanin, u qetsue ~isi; tuj. i - f?, nber ~.~:ta.b
se me Li~eh ishte jo vetem Ursi e Lini, .por e.?>.h~Pj.~.t~i, ju per-
tri ne z&mer nii uzbaje eQhe ma e mabhe, Pjejpi i~nt~ I?'€?f!~ I@ji
qysh at. here qi e ki~hte p~.se nb~e.,'~'.q~t1)ie,9,
/ni.er i minatyrshem;
aj kishte ket persh,typje, se ~bo fjale c tij,a isht~ I
fi.q.I;e
e j.(MI~,tf'
Gjale smunbjes,. te, p~rpjekunt ma ,t'gf~rIp n,le Ap,0st!l~lin j.~~i~,~\:e'
mu.she m~nbe!1 e0he, rn~ mire, e .ta:sn'i J:>~,sQte'~!'j9i -{June p~ ~;lir!'farebyshimi.
Pietri e kishte pase b€kl}~,'b??hJ:~i,Q e, ~ij. pr~,nq~j
n,uk ~isht.~ si te hl.l.pte~j~ja. Rama mun() te .sh~,r,u..l}!phej.beri ne
tn'emel,
nbue
po.r. j.o nji shknbi/e"ve,tme,
vajzen
te cil~en ja kishte
bo te ~i~pt.~ ,gu:~\;l~.ri;1p e
()ha~ei v.et,e Pte~:I!k
~:"
~.
,
,f
Ma~ nji. na.te !e pagjt,lme, mas ';.njky,ral?1J~iJ~af.1ee mas
aq,.~hlfm p~rsh\tYi~~~~ te fQrta, i ()u.~ejvehtja. "s.L,n'~\9}'1;~£r}jrG~,~~~t
ai1q~rr;i 1~~kej $§!1: .1JtJ\jae me kell,e
<
giitJ,1~kq, ..~,j;i .fjale e Pjetrit
.'
ljlJiilft<~te p,e,~Jrn.e ~~. fJa.k~t para Li!;e$ ~ U,F?it,"jP,l1!?H§'~j, ,~.)1;\¥Jh i
njifte
aj senb§.1lt-e ar~,h~hij1e"t
A JW:1H~;,~ijtip.(\~al1ib~jH,P.~O~~i
"
:>~jsrm)J1~:1 Nt)os~~~ ?i.,j '~i,$,~te ,~fl, l}e 9.?[.l ~j~~, .tthl~,~l~net q~sh "
.<:~
,1)T1~ kQ11gnt! IbQt1A.I~IS\trt~ p,sh41~e ,qa.~h~e 'm~-,Ll~~I!;(dt$!..~JI~:A)~e
!"fj
bpte porsi nji 'bi te veten. .E uzbaja i shtphej pe.r\Q~~~.W~t~~t:i~
I{ishte mujte, nboshta me i gi~t~!1,e ';~~viHirJiq;t}:q>;r~!TIe i nbeshe~;1i
kunb
rru~~s;
~ush
mUjtt,e. m,e
: ,~Ht.~'fJ~~~'~~"€t[~asmu~c>te;.,.;!j
.
be!te pre) tymll ftyra' e kuel a) klS~WiJ~giil2~r 'z~m.er,. ~una
1 bu,- ':)t~
~~j si nji ,gja qi m,urib,te .n~oIlt~~ !~~h;..~;hjft~J1;\iW1ni~,'.l{Etrhere ma ']~
,te.J11~~h + a.ty~e ql; ~l!~1btk~" (YJJs~~JQ
11JB~;ij
Albane.
-'J"'.'q
6 tiV!"" 1.7 :t":; '.
','
~ ;; :.:Pi'lt:a
s.e',roe
JIJ:lm'ii~~.
ij1g!i~~ai,h~At~Jat.
."
'::..
.j::"
malet
,',:1
.-",.; J
;.:%
Ji1:M.$$~!1~1~ jgj~t'~F.\lsen.. ktejt te xa.'
.1nl!tj,e\(iui{~~J.}'H''ia\J\1@.aH%.ksdi:nCfl9Woot!\U..
rP.9.1ba1&'\1~Q
,5,Nru~e nber
~l1~li!1i§~ lk.flII\SOresh,
.
qi
e ~\.!~f~1~hPjj;a!reil(mu..sJ~~a.H~{),.fAg~r,~JU~~
.'
I'Pgt, ~~rrc 'jPt0j{,W~~J~~sha, de~~'ig~li>,,~ti)~r~j~ ~~jJ5,P~ ~~~!~j.~~~~;~,-.
Po,!f1lfn.u~ \I1\tlinc:,~JoQ
A~! k9tph~J\..!.I;qJ?1J~ij: :jI1'\.Isb*~'},SI)~§~e,,~~1:~p:wt,
rrugah; ~ishte ~~J\~ ve,Jjlt) ~ja,§!l~~ru.twrti.U~I'!J!lJijlt}W.~il\{g,~?
.~N~" .f!~ith
(
~
- 60at pshtjellim nuk kishte nieri si te bate gja.
Nierzt, kah te cillet siellej, a kqyrshin habite prej mnbere,
tuj \ue syt kah aj, pa u pergjegje, a por thojshin se kishte arbhc
~asi ma i mrami. Grumuj burrash, grash, fmish vijshin tuj nga
prej Rome, tuj e shtue poteren. Tretshin, kerkojshin njanitjetrin
gjithbisprim.
Disa bari te Kampanjes, gjinb krejt te pabhenun,
kishin pase arbhe aty n' uzbaje se bo l' u belte me ba pla\ke.
Rob e glabjatora visesh te nbryshme kishin nise me pla\kite
shpijat e vilat, tuj u gri me ushtare qi mprojshin gjytetaret.
Juni senator, rrethue prej bisa robsh batave, kje ma i pari qi me i lajmue nbonji sen~. Vinicit, ne te cillin ishte kene
nbeshe afer njanes nber shpija ma te para. Zjarmi kishte plase
ne ma Ie ma?>hin Cirk, n?>ermjet Palatinit e Celit, pori tuj u perhape m~ nji shpejti te pamase e te \ubitshme, kishte kape me
njihere qanbrren. Nji kob' ma i mabh nuk kishte ranbue kurr mi
Rome, \e ne kohe te Brenit e tekn?>ej.
- Cirku asht rrenue kreit - tha Juni - ashtu ebhe gjitha n?>erteset per rreth. Aventini e Celi jane nji flake. Zjarmi,
masi rrethoi Palatinin, asht perhape kah Karinet. E Juni, qi kah Karinet kishte nji vile, me shum bo sen~e
te \mueshme harti, ?>erbhi permi krye nji grushf hi, tuj ba ankhn.
- E kam ebhe un nji shpi kah Karinet - foli Vinici tuj
pshtete nfanen bore mi krah te tij - por masi po shkueka gjith.
\kafja, ani pse te shkrumohet ebhe shpija e eme. Manbej, tuj i shkue neper menb se Li~ja bo t' ishte kene
slruke ne shpin e Aulit, si mas k$ltillit qi aj vete i kishte pase
bhaIie, pveti:
- E ne Vicus Patricius?
- Nji flake gjithkahe.
- Po ne Transtiber?
Juni e kqyri tuj u binbe.
- Po Transtiberi \ka po te buhet?
po i thote tuj kape
e tuj shterngue kryet me te byja bueret.
- Me buhet ma fort se mare Roma - bertiti Vinici me furi.
- Animire, munbesh me shkue kah Via Portuensis, kshtu,
per te gjate Aventinit, nuk ka me t' a xane frymen vapa. Transtiberi ?! 5' po bi. Nboshta beri atje nuk asht kape zjahni, sa()o
qi beri tash... kush e bin. .. hyjnit por munben me e bijte.
Juni, mete si peZ\l1I per pak kohe, vijoi:
-
-
61
-
- E ()ime sugurise ti nuk me trathton.Animire,Cirku
'
nuk muer zjarm ganb. Nuk'lane as me e fike. Kam nbie vete, sa
shkrumohej gjith~kafja,mija,zanesh tuj bertite: «Kjoshin tf l)e~
kes ata qi l)uen me pshtue n<>oken<>in~.
Do ftyre te per~ul)una
en<>eshinneper rruga me vravashka. Populli, tuj ba potere,nise
e bertet se ishte kene bhane ur<>hni
me <>jegeRomen.I mjeri
gjytet e te mjeret na me te! Nuk po t~am tjeter. Nu~ Jeci.si te
pershkruhet ~ka asht tuj n()olle.Gjin<>jajane kah ()esi'na tj!l)jegun, a por te nbrybhun n' at pshtjellim.Asht ma e mramja ,bite
e Romes. E Juni nisi prap t' ankohej.
- Ie mjeret na me gjith gjytet! Vinici ishte kene nise vrap kah: ul)ha Apja. Por. e kis-hte
te vishtire me u pershkue neper populi, me kalue ne,per -lerre,
qi po <>elshinprej Rome. Para s9sh aj kishte tashm~ ;gjytetin' e
shkrumuem prej flakve. Njitej,prej gjit,hkahe n,jivape, qbtukm\mb
te barej. Vaji i popullit, vigmat e mnberueme nuk mjaftojshin
per me mlue krizmen e zjarmit.
XII.
.,',
.(
.? I, ~
po avitej kah Roma. ViAicit po i 'm\1Shejmenbja se ishte pfifte mae let me mrri, se me hi ne qan<>~ren.e
Daleka<>ale
.
gjytetit. Nderi s',kishte gati aspak si kalon neper ui)Jum.,'Apje,
kaq ishte ,mushe me gjinb, SJlpijiM, arat, v.orret, lulishtat e:;()eri
tempujt ishin shnbrrue e l1a she5'he it<>alimLNe'tempullin e Mar,
tit, afer ,<>eresApje, popuUi kishte pase shperthye <>vediLper'me
'
e kalue naten mrenbe. N<>er.vorreza,',p.ef:,me,;mujte me ,K~ne'''nji,
'vorr, shperthete shamata, qi xnarOiteFIe gjak. Ustrini, me !Rshtje- ,.
llim te vetin, 5' ishte ve\se njj pei:£tyrim Ii,zbet i punv.' qi n<>oiJshin. ,I~1fen<>a
kry~gjytet!t: Nuk h<>a}!~::~~ .ke~~r as auktoriteti,
.
as I1g)a,as h<>hmtfaml1)are, as, n()IVsh-imI1 g.)e)es:
;
,,'
'.
Gla<>jatora, te<>ejuit 'prej 'v:enes.qi kishin p~se vi(bhe,
n' Empor, en()'eshin ~ete mas' qet~( peDs'A'~ohes-hiIt.gjin, potere
neper rruga, n<>alshin e pla~ki,tshii» gj"vtetaret.Nii slWnUce bar-,
baresh, qi <>0te shiteshin,' hikenr pFej venbit ~u ,i kishin, ')J'ise
bashkue: Me te bjegun e me frenim 'te~Romes marote>robnija':e
'
,-
62-
tyne e:,u vit.e, ()ita me marre uMn, e, mj~sa gjytetaret, qi Hishin
pase bjerre gji~hl;ka kishin pase. te v,eten, shtrijshin me bisprim
krahet kah h.yjnit tuLdyp~ n()ime, Ida ,rob, tuj vikate,prej
gzimi'
~\1rr.eshin mi ta, ushkyejshin
pet kat prej shtati,t e grabitshin
.Brat e. reja t8 tyne. Mekta has~koheshin ,ebhe tjer& rob te, gjytem, lypca e mija ttyrash te per~ubuna ()ale 'prej bo ubhesh te
terrshme, qi pal'allbej, s' i kishte \;Iojte, kuej menbja se munb bo
t~gjln()eshin
nbopak ne Home. Kjo zhumuH, e perbame prej az.
iatik~sh, ,afrikajsh, grekesh, trakegh, germansh e britansh, ber.
titte nber gifihe te nbryshme, tuj lype shfrim per mjerime e munbime qi kishte psue per sa vjet rresht. Ne gjith, aJt,~te perziem
te popullit shnbritshin p,erkr~naret epretorjanve,
ta cillve gjyte.tar(H u Iypshin nl>ime,. mjesa ata Iibheshil1 talk,. per me. prite va.
,
,
lene p~pullit.,
'
"
'.,' ,Yia1ici .ishte !tene .gj:etij .ne pushtim te nji gjytetit, por nuk
i kish~e ,ra'/mej tPa. kurr l)ji .Ip.s~tjtellim aq .:fe bis prueshem, aq shum
,a>hiwe,I,perz\...me nji. brohori,.tE%te~bueme,.JT1e nji mni e nji lid
aq te pa kun() fre. E zjarmi shtTI'Ii1:e;~gjithilll,jJ.d1~er: crta banore
e shkrumote permi kobra gjytetil1 ma te mabhin e botes, tuj te.
rratise me tym ta vetin qiellen e kaltert.
'
Djali tribun, tuj i bhfule; vebit gjiths8 kG mujtte e tuj vM
are e \as jeten ne rrezik, mujt me u shtv ()eri per nen mure;
por ktu u kujtue s(> nuk bo te kishle mujte me hI ne gjytet kah
FQrtaf.~apena.!psejo.
ve.\ jshte IgFMmU!UUepopuli shum,lpor ebhe
Ipse,111ia\'tap.e. e ,mnbel1$-hme.te nbe?Jte ajrin.. n' ,at ane!rt,Maoo(;.j!(atij
i"I",pe:jtr!tt1 ~n1e shte,g' ..~teb;)t me dllFme .ne bor,e,.e'"::2Jji1ish,te~~~ne
ll1ii5e~ppejl~vU8sse. 'Gezadt;.ash1/l ,si' ktshle qmu,e'i.:R:(;)i:e',J\iHDrSa;Jaj.
.~~.t\ e i~iarqtitatTt1j'" hetue,,(afe.E~kronit te Marn1!1lfith.njiI1e~rf~Ur~on..i
,l)ha:)qr~11~~tfu~b>ko.tE;f,ma6 itij.:1<\1'nie.rj~h~e ~a.n\Lhabebmuroje,
tl\!et~,~{\()hettii:;.empullih; .filljI- pase 'ViFlIL6r.is~le:nillij tru\;)'un e.JIiI~J"au- I
'~9u~iflnrrll\1k;i!Jiani'.z~r.a
mos.,me i ~:giure:.athjl,i1rZ1l1~n~
;Iv~~ I;' Viini6i1mU!erJ:me,i l\}1~mue asai,eil~e~~"e, chq'lifu:e'Ci'kaPali
thkisj1,f,eupas:ennsue.
permi~iAaS'ht)l\ili~nb'abs,flgqi.n"
i ~ili )shJleg :~bit me nji ttnJl;j~eke.,.GjiB()ja'
e~:Qj.ueia:hin iilt1e.~te'lnamu,Jj1~~e:me
Jguill.PGf&a.j v1IJ.ore~ 0.' ~t ,wT:iLn tEn~velr,!~p's. kqyre~ pp;'m{rr-.e;1\hI. Por, me
19}ithise,mUlioo:oo.ei"JQ~,i~hsa; I1;1;Nrj:ite,dTU'k e-a'ni rruge S'bum:> W~ulli
~uk'):nMeibtet:me :ts'hl\lE1~pg:ef.~sm~hat;Cezail!in, ~e"»!»re$qlti'ant1iBf,ve:In;(;)~,uel\ij)enis4we:obe'jt.e ;ke~CI1I0.fle.jI. Vinici' noj'eUJkah.p~'Oi.t~ttjm ~'e;,relitntcseJkishte ,p~e,1nb:e'ze::gi¥tetii1l.:eJl.y,p§mp4t
~el<:e.t1
f)~~.~ ,N.~i.
I"
- ~~h~i' v'jgma: «shkaktar Ii zjarmit, ~istri(jrirlqi~'nw~( nanet? 'i~anbe!.
DUkej se nukmunb Ie I5rifeshin 'ma. ,.;ItisIHe lar.~he.:~ita"qLme e
rriyte at perbinbsh n'e Tiber'; Rbn1a 'ki6ht;e!J~l1rUeJebhe ,tep'e~:'jJ<'alimi prej kercniin<:sh e ne' kryengritje!'rshtt!i!ptin~£ ~'Sii;1 rtij'aft "qi'
t~ b'elte kush me' prH S'a gjin~j,r:~rti5bi'R tujlr~1!it~p1 funiiai(~t~sj
primi
1I.1'! ,'j «:1&!S w; 't9q£,; :':,',
, , shtoheshin k'ur1bra ~r~t@tja,n:~re~~
,Ba, pa shum ~ishtirsi;' ubhe01T2atil131 N:tim.tafa, tl!f~wirtta",~
Ostjense, iuj kalue vila eltrli,shta,,' voriier-e. (eIltpujj)tVii:R1-ei1mujrt';,;se:
mrami "me bale ne Vious>Alex<alfori/,
e' pr6.j!Aarl{t~j ~kC)tbi1f'ili~m1J
Ktuishfe' m~ i l'ilf;e 'tym ebJiiei nUkjr6hite1~it:ha'qrs'huJ1il,jJh'~j:it.el
;. 'mjMt me' shumre-e ,e~hje'~n,.~t.tvenb';~t;mtIet:'ft'e's41t~e
hikunve
Vetem bisa 'uCYRlette ir~mst,ibFW is'l1inluj'I:U"'()J~ge, 'p~r.fSle ra:S1~fiJi~
jat tjera nuk bo te kishin mtfjte-'mejIiij1n~tn~ tJ'~H~;'~jilk.o:lt~e gfa'~e;
pse giinbej'iJ<;tii5h 11H'sh:le'pase'tUtbn1ln-
me:1ur.b'Ran~"r"zjaf4ffin
e me
.
perjashf.ul:<1;bb~;v'.epri~r'I)~r ;mE!'(e~sI'iWlineJ:: J11!l:1eq 'wa1<;;/(H1fiiA
tJjali,ttribnn!:nhk jigft:telk~'~,vsh&t~: tashrfla' cf~a:kr.s+e~v~~
Cezari ishte kene aj qi kishte urbhnue
l' i nepej~~jrarrjiif~6IJ:ttM
e ~ka 'JVpt~l'. po~ulJIi "ki1'nibj1a1tij,&fr1bifR~jupGnte~et ~'1fd~ei[e1 e meri-
tueshme. Vinici kujtoi se per NerQnin ishte:lk:ii1rt(rriM~"Ii~nft'ant~
Mraftoter!(jir:njlhrti'er:Cpakrz~mraw1' r';p~if,taJ aYnrp~'pulll((~ n~rybhun.
'
*
E ky meT,1bim mnije e shfrimi 'i zukatte nber ve,she, porsi rij;irhrtiz!"
Pse nttl< 'Ci>o:,t~Akfs'ht~1ffMte aj,l'm'e jra ;[;h'q c!saje'!rp;atierr 3Jse nuk
bo t~~'@'iite ? '1JsA;t:e'h'm~;rtrifi1~ nfa)lue;PF.~p,rma1')jtitijt~,:~\i5t;ant
tj ere!~qqm€n'Oj1ft Ne)'oMJUJ,~ishtet;
h"en fSUn~tnmt~>.V~tiIJ'b,i~ltet~~;
gione venbue nber&~fqi $tt~fcfJerait~or:i$\6Jpdria~tn~)tIf~~0ftel~ijhm
~ue1~r.ve 1e~!(elk~blj~ors~it'ttfi1
Inslft'e~rFij(e,
lhinii UDi~~jegtmit
~
t.~
';7~
.~
Ii1,ti4tiUm~ftil'11b~i~e~srJ
ijsej~St\1tt
gjithi pusht~sffeJ1ln rrulmtf()'I~HJav1Risml~bt~4tnf{eJ'nm~
tf\lQlirifj'~elW.ttl
te" Rdi1te'S~ Etr.iqlitJi'NiG~ikis1i,te
.,~
a l!tamlitt4ite,{) nb'O'SlitafDkl-a. ~t¥~iI()<l!iturm~re~ttim
"
:n '1i'~h !~iB1ltH'igih1erfksffiUl!r~ r:S1fJ(~t\!tt~.f~ane1mee\'elii.' ~iHiShm~~'
, ,;.
mujf,e ''1merS'AJffV~"RE?3N~r.0:niMp.Git,t:rie~"~~IIt~eJ
te' ((1)- isht~ ,rkenj!
~
hyjm:).r.~,e)
,
~jete'jliryj.a"Qp'e'f<:~ 'agbikisht,e ,f{a~~iigft~b~\e ,iki~fite.~a~,.:'
mrettrif1 eir~e< \.'i,ertete'st''a1f.te3tnr~ftSi5, .fe1iY~ tr-HlIVkis4il~etfsht~b(f'lPl1~ir
Eufratit
e beri nber brigje te IpeitarAl~ Bri'tanis;
~'e~he1 L~~E!~1 rn'e!q,lJppM
fel~'0it!)a: ~'S'hte;'bw~L'/0.je'tnji
kto
'mei1~4fii'Q1.
',:~
bo t~$hfe1 +
\'\
1i@te. ~ Po.r ,<,~~
.
u'!.larg'u:enm-e.nlrhtef,~'
Jn~j rtrf1M~,aej.~j~BUM'a.tnq-
.
:~~
paradshte me pshtue Li~efl, PaJa.,g,j,th..a.tiJ'1$l1kmtiP\Jf.e~.pama:s,e ;, ,':~
nisi 1"aJ~ape prap frig~ e U2:~1jtaf,§e1fe;j~rih!()~li11k~ht(~a:li! tf~' .~~
pshto,~e Vi~;~en,shkete fui ju' uUt ;,:"
',','.
."
:-~! ,>U
"~",
'"
'"
t
{
f 0'". \~
,,"'. .'"X~
'.!~-~~ ",' I~~\
-64Ebhe Transtibri ishte mushe
qi lkshin, tuj pase kohe ma teper,
ba ebhe pla~ke ma shum. Por tymi,
rat, nuk ishte aq i shpeshte sa njeti,
me tym. Grumujt
e atVIf'
per me pshtue, mujshin m"
masi ubha nuk ishte si tie~
e Vinici mujt kso bore m"
u brejtue ma me shpejti kah shpija e Unit. Vapa e korrikut, shtu
~
prej va pes se zjarmit, nuk munb te barej. Nbokush prej popa,
llit e njofti Vinicin ne tunike te ~mueshme se ishte nji augu~
stjan e bertiti, tuj nzite ebhe tjeret per rreth: «Don myte Neron~
me gjith tjere shl<aktare te zjafmit.» <;a3i kje i mnbershem; pel1i,;
kali, marre krye, u Ishue ne te hikun, tuj rrxue gjith~ka muittj;.
me pengue kalimin e tij, mjesa nji re tymi e mlote ebhe njihei""
gati krejt rrugen. Tuj mos mujte me vijue ma kaluer, zorypi e;'
ashtu kame, u Ishue vrap kah muret.
Nboshta U~ia nuk gjinbej ma ne gjytet; eohe aio bo te
kishte kerkue pshtim, tui hike. Por te shpija e Unit 00 te mrri;
hej bomosbo. Sa ma fort i avitej bregut te lumit, aq ma e ma=
bhe bahej vapa.
Nji plak me terfurkza, ma i mrami qi kie pvete prej Vi,
nidt a bijte gja, i bertiti:
.
- Mos ju avit ures se Cestit! Asht kah shkrumohet mare'
ishulli! E njimenb, ne skajin Vicus ]uiJaeorum, ku gjinoej sh}J)'
.
ja e Unit,
bjali tr..ibun pau flaket
kah naltoheshin
~
mrenba
ni:
reje tymi. Po shkrumohej jo vetem ishulli, por ebhe Transtibriz~
venbi ma i skajshmi i uohes kl1 banote Li~ja.
Vinicit i ra nber menb se shpija.e Unit ishte e rrethu<
me prej nji kopshtit, mas te cillit, ,kah ana e Tibrit, gjinbej t\'i~
fushore e pa kurrnji nbertese. Ky menoim e ngushlloi.
':
Neper gjit'h at tym aj mujt me oa qiparizat
e kopsntrt
te Unit. Do shpija, qi giinbeshin n' at shesh, kishin pase marn"
.
.......
zjarm, por shpija e vogel e Unit, tuj kene e vetmueme, nuk
shte pase barn. Vinici brejtoi svt kah qiella ne shej
ra. e' vogel ishte mylle, por aj i bha te shtymen e
~nc A thue mos kan ra ne nbonjikllap
prej
vapet» menboi Vinici. E.nisi te thrrase bisa here
-
U~e!
U~e;
Ju pergjegj
- Li~el -
g.f
mirabije. If.
hini mrer'"
~
tymit e, p~'
rresht:~f
-
nji heshtim
vorri.
~