Gazeta Devolli Nentor 2014

DEV OLLI
ORGAN I SHOQATËS A. K. “DEVOLLI” Viti XVII i botimit
Nr. 12 (98) Nëntor 2014
Dhe ky plis ngaherë ish i fortë
Shkoi në Evropë, brodhi në Azi,
Por kudo, nga flokët gjer në thonjtë
Mbeti devolli...
D. Agolli
Çmimi 30 lekë, 1 Euro, 1 $ USA
Kush nuk përkulet para dëshmorëve,
përgjunjet para batakçinjve
70
Nga ERVEHE BARUTI,
Kryeredaktore e gazetës “Devolli”
Ky titull është një nga thëniet brilante të Dritëro Agollit. Mbase në
këtë ditë të shënuar të 70 vjetorit të Çlirimit të Atdheut mund të
vendosnim të krye të faqes: “Lavdi Dëshmorëve të Atdheut!” apo “I
paharruar qoftë kujtimi i tyre!”. Mirëpo...
Në këto vite demokracie çfarë nuk kanë thënë dhe çfarë nuk kanë
dashur të bëjnë. Kanë thënë që “nuk janë 28 mijë dëshmorë”; “ka
qenë luftë civile”... Sikurse kanë dashur të ç’bëjnë deri edhe 29
Nëntorin. Turp dhe faqja e zezë! Dyshohet dhe paragjykohet për
një nga ngjarjet më të shënuara në historinë e kombit siç është ajo
e Çlirimit të vendit nga pushtuesit e huaj. Përbaltoset ajo luftë ku
një popull i tërë, me yllin partizan në ballë, u përball me bishën
nazifashiste për të fituar lirinë. Lirinë e vërtetë dhe të dëshiruar!
Lirinë e pastër dhe të kulluar! Lirinë e fituar me gjak! Turp dhe
faqja e zezë për këdo që në këtë kohë demokracie, ka harruar se
me çfarë janë betonuar themelet e kësaj lirie... Kur i thanë shokët
atë mbrëmje, xha Myslimit nga Ponçara, që u vra Zahiri, ai mes
dhimbjes së humbjes të të birit, kafshoi fort buzën dhe tha: "Liria
është një pemë që rritet duke u vaditur me gjak!”
Në ato vite të stuhishme sa dhe të lavdishme të luftës nacionalçlirimtare, u derdh shumë gjak... Madje, gjak i djemve dhe vajzave
që ende nuk i kishin kaluar 25 vite jetë... Kaloni tek faqet e mesit
të këtij numri special, ku kemi botuar fotot dhe pak nga jeta e 16
prej 193 yjeve të pashuar që ka Devolli. Diferenca mes vitlindjes
dhe vitrënies në fushën e luftës të imponon mirënjohje dhe nderim!
Ja, 25 vjeç Estrefi, 24 Gavrili, 22 Syrjai, 25 Nevruzi, 21 Demiri, 16
Enveri, 24 Zahiri, 22 Minai, 17 Sejfullai... Drithërohesh ndërsa
përjeton këputjen e fillit të jetës së Enverit, kur sapo kishte mbushur
16 pranverat... Turp dhe faqja e zezë për cilindo që bën ujë gjakun e
këtij djaloshi! Emri dhe gjaku i tij tashmë i përkasin lavdisë dhe
përjetësisë. E përse na duhet të ngatërojmë partizanin Enver
Zhupani me komandant Enver Hoxhën! I pari rrëmbeu pushkën në
emër të lirisë për të cilën nuk kurseu as jetën në lulen e rinisë.
Ndaj, detyrimisht duhet t’i shprehim ndër vite, mirënjohjen e
sakrificës dhe të vetmohimit. Për të dytin, që me karrierën e tij
politike zhgënjeu jo vetëm të rënët por edhe ata që jetuan në pushtetin
e tij diktatorial, të lëmë historianët, t’i saktësojnë urimet dhe
mallkimet për të! Nëse nuk gjejmë mirëkuptim në këtë pikë, atëherë
detyrohemi të dyshojmë për të gjithë ata paragjykues të Luftës
Nacional-Çlirimtare. Lus Zotin që të dalin sa më pak krunde nga
kjo shoshë që na ofron krenaria e mënçurisë devollite, se: Kush
nuk përkulet para dëshmorëve, përgjunjet para batakçinjve!
VJET
ORI
I
ÇLIR
IMIT
ZOTËRINJ DEPUTETË ME ORIGJINË NGA DEVOLLI!
Ai që haron të shkuarën është i destinuar të mos ketë të ardhme!
Shoqata Kombetare Atdhetare Kulturore
"Devolli" me rastin e 70-vjetorit të çlirimit
te Atdheut, organizoi nje takim perkujtimor
ne nje nga sallat e Muzeut Historik ketu ne
Tiranë, me pjesemarjen e familjeve të
dëshmorëve devollinj si dhe shume devollinjeve me banim ne Tirane. Na nderuan me
pjesëmarrjen e tyre dhe miq dhe dashamires
te Devollit. Në këtë aktivitet ishin të ftuar
dhe pesë Deputetë të Kuvendit me origjinë
nga Devolli si: Ridvan Bode, Edmond Spaho,
Ylli Ziçishti, Olta Xhaçka dhe Blerina
Gjylameti. Mirëpo, ata jo vetem nuk morën
pjesë por as denjuan te telefononin per te
uruar në kete festë përkujtimore. E bej kete
GURI SEFERI
Kryetar i Shoqatës A.K. “Devolli”
shkrim, per te qortuar të nderuarit deputetë,
në cilesinë e drejtuesit te nje shoqate
vullnetare, e cila me shume sakrifica mban
gjallë vlerat e trevës se Devollit. Ndërkohë
që duhet të ishit ju, inisiatore te ketyre
aktiviteteve pasi jo më kot votuesit devollinj
u kane vleresuar duke ju zgjedhur në
organin më të larte legjislativ në Kuvendin e
Shqiperise. Mos haroni se ata kanë hedhur
votën e tyre, si gjene me te shtrenjte per t’i
sherbyer Atdheut, prandaj dhe kane te
drejten morale qe dhe t’u kritikojne për
gabimet . Sepse, nesër mund të jetë vonë...
Duhet t’u kujtoj se ju jo vetëm që nuk jeni
inisiatorë për të tilla veprimtari por nuk kini
qenë në asnjë prej atyre që ka organizuar
Shoqata A.K. Devolli. Veç kësaj të fundit që
u zhvillua me rastin e 70-vjetorit te Çlirimit,
ju kini munguar në kremtimin e 65-vjetorit
të Provokacioneve te 2 gushtit ne fshatin
Vidohove; përkujtimit të 23 shtatorit te vitit
1943, ku dogjën per se gjalli te tre partizane
ne spitalin partizan të Bradevicës, etj.
Pavarsisht mungeseës tuaj keto aktivitete
kane dale me sukses fale perkushtimit te
Shoqates, institucioneve drejtuese te Qarkut
Korcë dhe devollinjëve te cilet e kanë në gjak
atdhedashurine.
Te dashur deputetë devollinj! Sot ju jeni
me te vleresuarit nga vota e popullit. Por,
dua tu kujtoj se: Ai që haron të shkuarën
është i destinuar të mos ketë të ardhme!
Miqësisht u drejtohem sepse duam vertetë
tu respektojme dhe tu nderojme. Dëshirojmë
qe ne te ardhmen te beheni pjese e vlerave
pozitive dhe progresiste të trevës së Devollit.
Këtë reflektim nga ana juaj e kerkojme me
sinqeritetin më të madh sepse ne te kundert
do ua shperblejme me indiferentizmin tone.
DEVOLLI
NENTOR 2014
ESTREF MEKA
1919 - 1944
Estrefi lindi në qytetin e Bilishtit.
Ai punoi bujk dhe bari, duke e nxjerrë
kafshatën me djersë dhe mundime. Në
vjeshtën e vitit 1942, Estrefi u lidh
ngushtë me Luftën Antifashiste
Nacionalçlirimtare. Në dhjetorin e atij
viti një pjesë e çetës partizane të
Moravës, me komisarin politik Raqi
Themeli, erdhi në Bilisht në shtëpinë e
Estrefit, ku u bë një mbledhje me gjithë
aktivistët e simpatizantët e Lëvizjes. Aty
u zgjodh këshilli nacionalçlirimtar dhe
u krijua njësiti gueril i qytetit, në të
cilin bënte pjesë edhe Estrefi. Kompania
që komandonte Estrefi zuri pritë në
Kishën e Shën-Gjonit në Elbasan. Lufta
që në fillim ishte e ashpër. Forcat
gjermane, duke pasur në krye tanke
dhe autoblinda, të mbështetura dhe nga
një zjarr shumë i fuqishëm i artilerisë,
mortajave dhe mitralozave, e hapën
rrugën dhe vazhduan marshimin për
Tiranë. Komanda e kompanisë organizoi
sulme me grupe e skuadra të armatosura me granata dhe automatikë. Në
një nga këto sulme mori pjesë edhe
Estrefi. Ai iu afrua një skuadre
ushtarësh gjermanësh dhe në kacafytje
me ta mbeti i vrarë.
GAVRIL S. POPLLO
1920-1944
Fshati Hoçisht u bë një nga vatrat e
çetës së Moravës dhe bazë e Luftës
Antifashiste Nacionalçlirimtare.
Në këtë fshat me tradita patriotike
lindi dhe u rrit edhe Gavrili, familja e
të cilit, si shumica e familjeve të fshatit,
vuanin për bukën e gojës. Prandaj,
porsa mbaroi shkollën fillore, në
moshën 12 vjeç edhe Gavrili mori
rrugën e qymyrit. Bashkë me fshatarë
të tjerë prisnin dru e bënin qymyr në
pyjet e Mamurasit e të Rushkullit, për
tregtarët sipërmarrës të Durrësit e të
Tiranës,
Kur vendi u sulmua dhe u pushtua
nga fashistët italianë, ashtu si mbarë
rinia e vendit tonë edhe Gavrili mori,
pjesë në aktivitete antifashiste.
Në shtatorin e vitit 1944, Brigada
XV, lëvizi për të kryer veprime
luftarake gjatë rrugës nga Qafë Thana
deri në Qafë Kërrabë. Gjermanët
filluan të mbrohen duke zënë pozicione
anës xhadesë.
Për të shtypur qendresën të gjithë
partizanët u hodhën në sulm. Gavrili u
ngrit në këmbë dhe duke thirrur:
Përpara partizanë!, ndeshet trup me
trup me ushtarët gjermanë dhe vritet.
REFAT POLOSKA
1907 - 1943
...Ishte një agim korriku. Frynte erë
e ngrohtë nga ana e jugut. Refat
Poloska, në krye të një skuadre
partizane, rrethoi arën e Demir beut
ku do të përzihej ugari. Lart në kodër
u hap dera e kullës së beut dhe prej
andej doli hyzmeqari me pendën e qeve
përpara. Pas pak, u hap dera e pasme e
kullës së beut. Por tashti doli vetë
Demiri. Me pushkën në duar dhe me
një tallagane të zezë krahëve, bëri
tatëpjetë drejt arës. Sa hyri në sinor të
arës, Refat Poloska i thirri:
- Naaa këtë për Vasil Tromarën, qen
bir qeni, dhe e qëlloi. Na këtë për
hesapet e tjera dhe qëlloi persëri. Na
dhe këtë ia shpjerë kolonelit italian!
Krerët e Ballit në Devoll kishin
urdhëruar një çetë të tyre prej dyqind
e ca vetësh të hynte në Ziçisht e te vriste
kryetarin e këshillit Nacionalçlirimtar për hakmarrje. Refati u del
në rrugë. Në krye të çetes balliste ishin
miqtë e Demir beut. Ata, sa e panë
Refatin, e njohën dhe fare papritmas
qëlluan mbi te. Refati ra atje, mu te
qoshja e shkollës së fshatit. Shokët e
tij u vërsulen dhe të gjashtë komandantët e Ballit po aty lanë kokat.
2
SYRJA ÇAKSHIRI
1922 - 1944
Syrja Çakshiri është një ndër ata
bij të Devollit, që për çështjen e
Partisë, popullit dhe atdheut bëri
sakrificën sublime, në këto ditë të
stuhisë revolucionare, kur luftohet për
liri..." Kështu shkruhej në një
komunikatë të Luftës Nacionalçlirimtare.
Syrjai lindi në një familje të varfër
patriote të Poloskës së Devollit. Pasi
mbaroi shkollën fillore në Bilisht,
vazhdoi studimet në shkollën bujqësore
të Kavajës. Këtu u njoh e u lidh ngushtë
me shumë të rinj përparimtarë, me
prirje kundër regjimit në fuqi.
Që në ditët e para të pushtimit, pa u
trembur nga bajonetat e këmishëzinjve
dhe ndjekjet e pandërprera të spiunëve,
merr pjesë gjallërisht në demonstratat
antifashiste. Partizanët u futën
mbremjen e 15 korrikut 1944 në
fshatin Lajthizë të Devollit të mbushur
me armiq. Përpjekja me ta ishte e
pashmangshme. Devolliti Syrja
Çakshiri, si tërë shokët, përgjigjet me
plumba. Ashtu në luftë e sipër e goditi
një plumb, që e mbuloi me gjak. Me sa
fuqi që kishte ai thirri:
“Përpara partizanë!”
FORMIMI, ORGANIZIMI DHE HEDHJA NË VEPRIM KUNDËR PUSHTUESVE TË VENDIT
Me gjithë traditën e pasur luftarake që trashëgonte
populli nga e kaluara, simpatizantët dhe aktivistët
antifashistë të Devollit, nëpërmjet përpjekjeve për
liri e pavarësi, për ta kthyer vendin në shesh lufte, për
ta pushtuar, nënshtruar e shfrytëzuar. Për kushtet e
krijuara, kërkohej më shumë në aspektin e veprimeve
luftarake, se përballohej një armik i fuqishëm në
armatime, mjete e teknike luftarake, aparatura dhe
me një art ushtarak të zhvilluar e të kohës. Në këto
kushte duheshin pa tjetër metoda dhe forma të
larmishme e të reja, për t’iu kundërvënë fuqishëm
forcave ushtarake italiane e më pas atyre
kolaboracioniste e naziste gjermane. Situata kërkonte
që veprimet taktike duhet të ndryshonin si nga forma
dhe përmbajtja për të qenë sa më rezultativ e me
efektivitet, gjatë aksioneve me forcat e armatosura dhe
represionit fashist italian. Në prill të vitit 1942 në Qarkun
e Korçës u krijuan 6 njësite guerile (një nga këto të
gjashta, në qytetin e Bilishtit 12.04 1942 me 10 anëtarë,
me komandant Shyqyri Mekën), ndërsa nga fundi i
gjashtëmujorit të parë të vitit 1942 ishin ngritur 21
njësite guerile (Historia e Luf tës Antifashiste
Nacionalçlirimtare e Popullit shqiptar, 1939-1944 .V.I.faqe,
283), 9 prej këtyre njësiteve qenë ngritur e organizuar
në zonën e Devollit si: Njësiti gueril i qyteti të Bilishtit
(qe i ngritur, në këtë kohë i qenë shtuar radhët, nga 10
në 15 anëtarë) me guerilas kryesisht nga qyteti i Bilishtit,
me komandant njësiti përsëri Shyqyri Mekën (Historiku
i Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare i qytetit të
Bilishtit, faqe, 3). Njësiti gueril i Dobranjit, (12.06.1942
me 19 me anëtarë) me komandat njësiti, Ramadan
Metollin, (Historiku i fshatit Dobranj). Njësiti Gueril i
Hoçishtit, (25.04.1942, me 25 anëtarë) me komandant
njësiti Vasil Llambanarin e zëvendëskomandant, Thanas
Mikail Bino, (Historiku i fshatit Hoçisht). Njësiti gueril i
Vishocicës, (20 .05.1942 me 16 anëtarë) me komandant
njësiti, Shyqyri Kambo (Historiku i fshatit Vishocicë).
Njësiti gueril i Progërit,( 15.06.1942, me 21 anëtarë)
me komandant, Ali Progrin (Historiku i fshatit Progër).
Njësiti gueril i Dardhës, (12.06.1942 me 28 anëtarë) me
komandant njësiti, Vangjel Piro Balli (Historiku i fshatit
Dardhë. faqe 167). Njësiti gueril i Poloskës (20.05.1942
me 22 anëtarë) me komandant njësiti, fillimisht Mitat
Fifo e më vonë Ali Olli (Historiku i fshatit Poloskë). Njësiti
gueril i Bitinckës, (25.10 1942 me 26 anëtarë) me
komandant njësiti Qemal Kambo, (Historiku i fshatit
Bitinckë). Njësiti i fshatrave Baban-Stropan, (15 .06 1942
me 28 anëtarë) me komandant Fuat Babanin e më vonë
Qamil Begën e zëvendës Beqir Qosen (Historiku i fshatit
Stropan). Në tremujorin e dytë dhe të tretë të vitit 1942,
ngritja dhe organizimi i njësiteve guerile u shtri edhe në
disa fshatra të tjera të zonës së Devollit ku, pas 16
shtatorit 1942, (Konferencës së Pezës), këto forca nëpër
fshatra u quajtën çeta vullnetare territoriale, të cilat
kishin për mision dhe detyra të tjera nga ato të njësiteve
guerile. Fillimisht këto formacione përbëheshin nga 1012 veta. Më vonë numri i tyre u rrit deri 15-20 veta.
Njësiti gueril i Bilishtit si dhe i atyre të qyteteve të tjera
të qarkut të Korçës e me gjerë, përbëheshin nga një
numër me i vogël luftëtarësh, nisur nga kushtet se në
qytetin e Bilishtit kishte forca të konsiderueshme të
ushtrisë italiane dhe aty ushtrohej një regjim më i egër
ushtarak e policor se nëpër fshatra, ndaj ndërtimi
organizativ i njësitit gueril ishte me më pak anëtarë.
Kjo kishte edhe avantazhin e saj sepse njësiti ishte
operativ e i lëvizshëm. Ai manovronte shpejt e pa u
diktuar si dhe siguronte befasi më të madhe gjatë
kryerjes së aksioneve. Njësiti i Bilishtit kishte luftëtarë
të përgatitur, të cilët njihnin mire çdo cep të lagjeve të
qytetit. Për të arritur këtë nivel, fillimisht u bë një
përgatitje disa ditore jashtë qytetit në ilegalitet të
plotë nga instruktorë me njohuri të mira për armët,
veprimet taktike në qytet, përgatitjen dhe aktivizimin
e lëndëve plasëse e të tjera (këtë përgatitje në njësitin
gueril të Bilishtit e bënë : Shyqyri Meka, Demir Progëri,
Jorgo Plaku, Ferit Sinica e të tjerë). Ndërtimi strukturor
i njësiteve guerile të zonës së Devollit si dhe atyre të
Qarkut të Korçës, pësoi ndryshime strukturore dhe
NENTOR 2014
DEVOLLI
3
NERËNXA ZIÇISHTI
1888 - 1944
Nerënxa Ziçishti (Petra) lindi në
katundin Gjyres te Devollit në vitin
1888. I ati i saj ishte qymyrxhi dhe
punonte në Mal të Shenjtë (Greqi),
ndërsa e ëma ishte një grua shtëpiake
që nuk e kishte kapërcyer kurrë
krahinën e Devollit.
Nerënxa u martua në vitin 1905 në
fshatin Ziçisht me Dhimiter Ziçishtin
(Petra). Ky ishte një burrë i urtë, i cili
që në të ri të tij punonte si bujk dhe më
vonë, në Korçë, si meremetues i
makinave qepëse... Nerënxa nuk pati
fëmijë. Ata që ajo quante fëmijët e saj
ishin të tre djemtë e të kunatit, Petros,
vëllait të Dhimitrit.
U vra nga ballistët në shtëpinë e saj,
duke u kundërshtuar trimërisht atyre
që i kishin vënë zjarrin shtëpisë.
Nerënxa, i tha komandantit të
“Ballit”:
- Do t’i paguani të gjitha, o qen! Një
për një.
Komandanti urdhëroi të shtinin
kundër saj. Dhe ata qëlluan. Nga kodrat
lart u dëgjuan krisma të tjera armësh.
Partizanët i ishin afruar fshatit.
Ballistët u tërhoqën në panik dhe u
zhdukën.
MIRI ZDRULI
1908 - 1942
QEMAL ZYFI
1910 - 1944
Miti lindi në një familje të varfër
të fshatit Dardhë.
Ai mbajti lidhje me çetën e
Moravës, duke e furnizuar me armë e
ushqime. Më 17 nëntor 1942 në
Dardhë u formua këshilli i parë antifashist nacionalçlirimtar, i cili zgjodhi
si sekretar të tij Miti Zdrulin.
Për të gjithë veprimtarinë e tij
revolucionare ai ndiqej nga karabinieria fashiste dhe ishte regjistruar
në listën e "të rrezikshmëve" prej
postëkomandantit të Dardhës. Më 23
dhjetor çeta partizane "Morava" merr
urdhër për të çarmatosur një repart
të ushtrisë italiane që bënte dru në
Dardhë. Aksioni u krye me sukses.
Në shenjë hakmarrjeje, të
nesërmen, më 24 dhjetor 1942,
Dardha u gjend e rrethuar nga të
gjitha anët prej forcave të mëdha të
ushtrisë italiane.
Pas kontrolleve të imëta në
mullirin ku punonte atë kohë Miti,
italianet gjetën një mitraloz. Në
pamundësi për të ikur, Miti u arrestua
dhe u pushkatua të nesërmen, më 25
dhjetor, në Korçë. Miti Zdruli qëndroi
i vendosur edhe para vdekjes?
Qemal Zyfi lindi në Dobranj.
Prindërit e dërguan Qemalin të ndiqte
shkollën fillore në Sul, meqë në
Dobranj nuk kishte shkollë. Ai që në
vogëli u edukua me dashurinë për
Atdheun. Ishin ditët e fundit të muajit
maj 1944. Gjermanët kishin filluar një
mësymje të përgjithshme kundër
fshatrave të çliruara të Devollit.
Kompania që komandonte Qemali
kishte zënë pozicione në Hoçisht dhe
ishin bërë përgatitjet për të përballuar
forcat e mëdha gjermane që kishin
mbërritur në Vishocicë, Kapshticë e
gjetkë. Ishte mbledhur celula e
kompanisë dhe komanda e kompanisë,
të cilat kishin caktuar detyra
konkrete. Në mëngjesin e 28 majit
forcat gjermane, të mbështetura nga
zjarri i fuqishëm i topave dhe i
mortajave, sulmuan frontalisht fshatrat
e rrëzës së Moravës, që nga Stropani
deri në Dardhë. Në Hoçisht partizanët
që kishin zënë pozicione të mira e të
maskuara, i pritën gjermanët sa u
afruan dhe hapën zjarr. Në një krah
kompania kaloi ne kundërsulm. Në
perleshje me gjermanët ra komandanti
i kompanisë Qemal Zyfi.
organizative thelbësore, nisur nga zhvillimet dhe
përmasat që mori kryengritja e armatosur, kundër
pushtuesit italian. Fashistët italianë duke parë veprimet
luftarake të njësiteve guerile, ndërtuan taktika të tjera,
për t’iu kundërvënë, aksioneve të njësiteve guerile si:
për ruajtjen e personaliteteve ushtarake nga atentatet,
kryerja e veprimeve natën, dëmtimi i objekteve të
rëndësishme, ndërprerja e ndërlidhjes e të tjera. (Duhet
theksuar se ushtritë e pushtuesve italianë dhe gjermanë
deri në fillimet e vitit 1943, nuk dispononin rregulla
zyrtare ushtarake për përgatitjen dhe zhvillimin e
’’Luftës kundër guerile’’ pra kundër forcave partizane,
jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Ballkan dhe Bashkimin
Sovjetik, sidomos në territoret e pyllëzuara të
Bjellorusisë, Polonisë e Rusisë). Ndaj nga fundi i vitit
1942 u vunë re disa përpjekje si në njësitin gueril të
Bilishtit por edhe të fshatrave, por dhe të atyre të Qarkut
të Korçës, për të bërë përmirësime në strukturë,
perfeksionimin e metodave dhe taktikave të veprimeve
për kryerjen e aksioneve luftarake. Me orjentim duhej
që njësitet guerile të përgatiteshin dhe të
specializoheshin si njësite: sabotazhi, informimi,
rrëmbimi, sulmit mbi objekte të vogla ushtarake e të
tjera. Në zonën e Devollit njësitit të Bilishtit iu vu detyrë
që të kryente veprime sabotimi e sulmi. Në të dy rastet
e kryerjes së detyrave, njësiti ndahej në dy nëngrupe,
në atë të sulmit dhe atë të mbështetjes. Njësitet guerile
të zonës së Devollit si dhe ato të Qarkut të Korçës
udhëhiqeshin drejtpërdrejt nga Komiteti Qarkor. Njëri
prej anëtareve të Komitetit ishte i ngarkuar me detyrën
e përgjegjësit ushtarak që merrej me organizimin dhe
veprimtarinë e njësiteve guerile. I dërguari i këtij
Komiteti për zonën e Devollit ishte Raqi Themeli. Ai si
dërguari i Komitetit në zonën e Devollit bashkëpunoi
dhe udhëhoqi veprimet e njësiteve me, Jorgo Plakun,
Thimi Dimoshin, Shyqyri Mekën, Selman Vishocicën,
Demir Progerin e të tjerë dhe sëbashku me komandantet
e njësiteve guerile ndërtuan punën për rritjen e aftësive
organizuese, drejtuese dhe vepruese të njësiteve guerile
sidomos në aspektin ushtarak. Kjo rriti mjaft forcën
goditëse, për kryerjen e veprimeve me shpejtësi, befasi
dhe përsosjen e ndërtimit të taktikës frutdhënëse:
’’Godit, dëmto me shpejtësi dhe shkëput kontaktin me
armikun. Godit si rrufeja e zhduku si era’’. Nga i dërguari
i Komitetit të PKSH, në bashkëpunim me komandantët
e njësiteve u morën masa për armatosjen e njësiteve.
Të nëntë njësitet e zonës së Devollit u pajisën me nga 1
mitraloz të lehtë, 10 pushkë. Secili guerilas u armatos
me një pistoletë (15) me nga dy granata dore (një
mësymëse dhe një mbrojtëse) dhe me nga 2-3 krehër
me fishekë për secilën lloj arme. Në këtë aspekt nga i
dërguari i Komitetit, veç, çështjeve të organizimit e të
drejtimit të njësiteve guerile u përpunuan dhe rregullat
e konspiracionit (si një kusht i domosdoshëm për të
arritur qëllimin, dhe për të mos u zbuluar e dëmtuar
nga armiku). Gjithashtu për luftëtarët e qytetit të Bilishtit
u zhvilluan stërvitje të specializuara dhe instruksione
për njohjen e hartave topografike të zonës dhe njohjen
ILO ÇOMO
1913 - 1944
Erdhën ditë e net to tjera të gjata
torturash neper burgje, pastaj ditët
monotone në ishujt e shkretë të
Italisë për njëzet muaj me radhë.
Ata që ishin me të në këto ditë
internimi tregojnë se ai ishte shpirti
i të gjithë të internuarve. Pas
kapitullimit të Italisë, duke mos
pasur tjetër mundësi kthimi, ai dhe
shokë të tjerë, brodhën përsëri ditë
të tëra nëpër rrugët e panjohura të
Italisë së Veriut. U bashkuan për ca
kohë me çetat e partizanëve italianë.
Por i dyndën nga Veriu gjermanët.
Çetat shpërndaheshin, kurse ata
netëve ecnin përsëri nëpër rrugët
drëjt kufirit jugosllav. Ditë e net
vuajtjesh dhe urie.
Në kufi, befasisht, i kapën. Dhe
pasuan net të tjera të zymta e të rënda
të punës e të torturave çnjerëzore, netët e Mathauzenit.
Besnik deri në vdekje i idealeve
të komunizmit, i papërkulur e
krenar, njeri me aftësi të rralla, i
tillë ka mbetur në kujtesën e
shokëve, ai, dëshmori Ilo Çomi, njëri
nga 16 dëshmorët që Dardha i dha
Luftës Nacionalçlirimtare.
imtësisht të planimetrisë se qytetit. Element shume i
rëndësishëm dhe i domosdoshëm për zhvillimin e
veprimeve luftarake të njësiteve guerile si në qytetin e
Bilishtit dhe të fshatrave ishte caktimi i bazave ilegale
për strehimin e njerëzve, armatimit dhe municioneve.
Ato u zgjodhën dhe u caktuan sipas disa kritereve të
rrepta, siç qenë: sigurimi i fshehtësisë së punës, vendosja
në periferi të qytetit, (fshatit) për t’u shmangur goditjeve
dhe rrethimeve të mundshme të armikut. Njësitet guerile
në zonën e Devollit si në qytetin e Bilishtit dhe atyre të
fshatrave, kishin 1-2 baza kryesore dhe deri 2-3 rezervë.
Në qytetin e Bilishtit, baza ilegale të njësiteve u bënë
shtëpitë e : Istref Mekës, Harita Gogës, Llambrini
Kondës, Shyqyri Mekës, Petraq Tereziut, Ambeli Gorës,
Kimete Bozhigradit, Behije Çaushit e të tjera. Nëpër
fshatrat e zonës së Devollit shtëpitë e Ali Progrit, Vasil
Grazhdanit, Shefqet Agalliut (Progër). Thimi Dimoshit,
Koli Binos, Loni Dimoshit, Josif Plakut (babai i djemve
antifashistë të Jorgo, Kalo, Panajot e Koço Plaku), e të
tjerë në (Hoçisht). Emin Kaçanit, (Bozhigrad ). Seit
Spahos, Fuat Babanit (Baban). Sotir Velos, Miço Tollkos,
Vaso Pecit, Kristulla Kekos (Dardhë). Barjam Shkëmbit
(Braçanj). Shyqyri Kambos, Vasfi Topçiut, Selman
Kambos, Shaban Hysollit e të tjera (Vishocicë ). Dragua
Koçibellit, Ismail Pincit, Haxhi Dalip Qoses e të tjera
(Stropan). Bektash Shaban Zyfit (Dobranj). Arif Myftar
Demollit (Ponçarë). Dhimitër Samsur, Petraq Samsurit,
Todi Iskalit, Mihal Tases, Nikolla Menka, Todi Menka,
(vijon në faqen 4)
DEVOLLI
NENTOR 2014
DEMIR PROGRI
1922 - 1943
NEVRUZ GJOZA
1918 - 1943
Po bëheshin gati tre muaj që kur ai
ishte plagosur nga një plumb gjerman.
Ishte partizan i Brigades I Sulmuese
dhe ishte dërguar në zonën e Devollit
per të mjekuar plagën.
Ende s'e kishte mbaruar cigaren,
kur ndjeu një zhurmë që sa vinte e
afrohej. Kujtoi se ishte koha që
fshatarët niseshin për në mal. Zgjati
kokën në dritare dhe pa sahatin. Ishte
ora dy pas mesit te natës. "Shumë
shpejt, çudi! Mos nuk është e
fshatarëve kjo zhurmë? Ç'po ndodh,
vallë, kështu?"
Atë çast i shkoi mendja për keq.
Sikur nuk e ndjeu fare plagën, u
kërrus nga ana e Rexhepit dhe i tha:
- Rexhep, si kemi punët mirë,
zgjoje shpejt Stavrin dhe Dritën.
Rexhepi brofi në këmbë. Atë çast
dikush u mundua të shtynte derën e
mbyllur me lloz dhe ngaqe nuk e hapi
dot, nisi të vinte rreth e rrotull spitalit.
Në hyrje të fshatit u dëgjuan krisma
pushkësh. Rojet e njësitit të spitalit
partizan kishin rënë në përpjekje.
Një dorë trokiti fort në dritare dhe
një zë i ashpër foli:
- Hej, ju që jeni brenda! Ju kemi
rrethuar! Në ju dhemb xhani, mos beni
shamatë e dorë- zohuni me të mirë!
- Te dritaret, - u thërriti Nevruzi
shokëve, - dhe mos u përgjigjni me fjalë.
- Hapni derën dhe dorëzohuni, nuk
u bëj- më gjë, - foli po ai zë.
Dhe pikërisht në atë çast kur
bataretë u shpeshuan edhe më shumë
poshtë fshatit, Nevruzi ia hoqi tokëzën
një granade dhe e hodhi nga dritarja
duke bërtitur:
- Bjeruni qenve, shokë!
Lindi në Progër në vitin 1922. Pa
mbushur akoma 10 vjeç Demiri i vogël,
familja shpërngulet në qytetin e
Korçës. I rritur në mes veshtirësish
ekonomike, në jetën e tij të shkurtër
Demiri provoi shtypjen dhe
shfrytëzimin. Dhe kështu, i mbrujtur
me një urrejtje të thellë klasore, ai u
shndërrua shpejt në një revolucionar
të vërtetë. Vetë jeta e tij është një
pasqyrë e gjallë e aktivitetit të tij të
palodhur, në shërbim të Lëvizjes
Antifashiste Nacionalçlirimtare.
Përjashtimi nga shkolla teknike,
pjesëmarrja në shumë aksione dhe
demonstrata, kalitën më tej te Demiri
luftëtarin e palodhur të revolucionit.
Kështu, në mars të vitit 1942.
pranohet në radhët e PKSH. Aktiviteti
i tij tani bëhet i gjithanshëm. Ai merr
pjesë në djegien e barit, djegien e
fashios, në atentate të ndryshme,
mbledhjen e ndihmave për Partinë,
strehimin e ilegalëve etj. I detyruar
nga rrethanat e krijuara, për të mos
rënë në dorë të armikut hidhet në
ilegalitet në shtator të vitit 1942.
Punoi gjatë kësaj periudhe të jetës
së tij në zonën e Devollit. Më vonë,
me vendimin e Komitetit Qarkor të
Partisë në dhjetor të vitit 1942 kalon
në çetën e Moravës me detyrën e
intendentit dhe të përgjegjësit të
rinisë së çetës. Këtu mori pjesë në
shumë luftime që zhvilloi çeta, u
shqua sidomos në Luftën e Pojanit
Më 7, mars 1943 Çeta e Moravës ra
në përpjekje me ushtrinë italiane që
rrethoi Hoçishtin. Demiri së bashku
me dy shokët e tij, ra duke luftuar
deri në çastet e fundit të jetës.
(vijon nga faqja 3)
Todi Kacani, vëllezërit Samsuri e të tjera në (Qytezë).
Gjatë aksioneve të ndryshme njësitet guerile në qytetin
e Bilishtit dhe fshatrave u kthyen dhe mjaft shtëpi të
tjera të qytetarëve dhe fshatarëve, një dukuri tjetër kjo
e karakterit dhe atdhetarisë së devolliut. Bazat ilegale
në zonën e Devollit shërbyen edhe për mbajtjen e
materialave të luftës, si të atyre propagandistike,
medikamenteve mjekësore e të tjera. Anëtarët e këtyre
familjeve, në të cilat qenë ngritur bazat ilegale të
njësiteve guerile, dhanë një ndihmesë të drejtpërdrejtë
për LANÇ, sepse ata gjithsesi përballuan një rrezik të
madh sa dhe anëtarët e njësiteve guerile. Populli i zonës
së Devollit si në qytetin e Bilishtit dhe në fshatrat, që në
fillim ndjeu dhe kuptoi karakterin e drejtë të luftës së
DAJLAN ZHUPANI
1895 - 1944
Në programin e Luftës Antifashiste, Dajlani dhe gjithë familja e tij
pa të vetmen rrugë të drejtë për të
shpëtuar njëherë e mirë nga jeta e
mjerë që bënin dhe nga robëria
fashiste. Aty nga fundi i vitit 1942
njësiti gueril i fshatit e zgjodhi
Dajlanin zëvendëskomandant të
njësitit, ndërsa nga korriku i vitit
1943 ai qëndroi për një kohë të gjatë
si komandant i njësitit gueril. Me
pushkë në krah Dajlanin e gjeje
kudo në krahinën e Devollit, herë si
korier i çetës së Devollit, herë duke
vendosur rojet në fshat, here duke
shpërndarë partizanët nëpër baza,
Grumbullonte ushqime e veshmbathje për forcat partizane, dhe merrte
pjesë aktive në hapjen e depove të
drithrave të dhetarëve në vjeshtën dhe
në dimrin e viteve 1942-1943, Me
armë në dorë mori pjesë në mjaft
luftime të çetës së Devollit.
Vrasja e të birit partizan, Enverit,
në luftimet e Leskovikut nuk e
ligështoi atë, përkundrazi ia shtoi
urrejtjen kundër armiqve. Në ditët e
operacionit armik në dimrin e viteve
1943-1944, Dajlani merr pjesë aktive,
bashkë me forcat partizane në
luftimet për të bërë të dështojnë
synimet e pushtuesve fashistë dhe
tradhtarëve. Në janar të vitit 1944, në
afërsi të katundit Sul të krahinës së
Devollit, forcat partizane zhvillojnë
një përpjekje shumë të ashpër me
forcat gjermane dhe balliste. Dajlani
gjithashtu lufton me trimëri. Në ballë
me shokët partizanë ai vërsulet mbi
pushtues e tradhtarë dhe bie në fushën
e betejës.
armatosur, ndaj edhe u bë mbështetja kryesore e
veprimtarisë së armatosur të njësiteve guerile. Deri nga
mesi i vitit 1942 , kur njësitet guerile të fshatrave u
emëruan çeta vullnetare të forcave territoriale
numëronin rreth 200 veta si ajo e: Bilishtit-15, Hoçishti25,Vishocicës-16, Progrit-21, Dardhës-28, Dobranjit-19,
Poloskës-22, Bitinckës-26, Baban-Sropanit-28. Pas
muajit shtator 1942 të gjitha njësitet e zonës së Devollit,
përveç atij të Bilishtit u quajtën çeta vullnetare
teritoriale, por në këtë kohë, këto çeta ishin ngritur gati
në të gjitha fshatrat si : Progëri, nga njësit gueril, nëçetë, me komandant përsëri Ali Progrin dhe ariti të kish
deri-41 luftëtarë. Dardha, nga njësit gueril, në çetë, me
Komandant përsëri Vasil Ballin, arriti të kish deri-68
luftëtarë. Hoçishti, nga njësit gueril, në-çetë, me
4
ENVER DAJLAN ZHUPANI
1927 - 1943
Dhe Enveri, i biri i Dajlanit, lindi
dhe u rrit në fshatin Hoçisht të Devollit,
ashtu si i ati dhe ai në varfëri e yzmeqar
në dyert e botës. Prandaj dhe ai qysh në
fillim përqafoi Lëvizjen Antifashiste
Nacionalçlirimtare. Që në moshën 15
vjeç ai hyri në radhët e rinisë
antifashiste. Si i ri antifashist u tregua
aktiv dhe plotësoi më së miri detyrat që
i ngarkoheshin për të shpërndarë
partizanët nëpër baza, për të përcjellë
dhe për t'u treguar rrugën korierëve
partizanë e punë të tjera në fshat. Pas
këtij aktiviteti, më në fund, në janar të
vitit 1943 u realizua dëshira e tij më e
madhe. Në mes të acarit të dimrit, i
veshur jo mirë, ai u rreshtua në çetën
partizane "Morava ". Ishte partizani më
i vogël i çetës e megjithatë tek ai
spikatën që në fillim shpirti revolucionar, guximi, trimëria, dashuria për
shokët dhe urrejtja për armiqtë. Kështu,
në luftimet që bënë ata kundër forcave
italiane në shkurt 1943 në Pojan dhe
Hoçisht, pushka e tij qëllonte në shenjë
mbi armiqtë. Në maj të vitit 1943 forcat
e perbashkëta partizane të qarkut të
Korçës, me vendim të Qarkorit të
Partisë, rrethuan garnizonin italian në
Leskovik.
Sulmi filloi i rreptë. Grupi ku bënte
pjesë Enveri ishte afruar disa metra
pranë ndërtesës së rojeve fashiste të finances dhe po bëhej gati të futej brenda.
Pikërisht në këtë çast, kur po thërriste
"Para partizanë!", Enverin e godi-ti
plumbi i armikut. Ai ra si trimat. Vendi
i tij nuk mbeti bosh. Atë e zëvendësoi i
vëllai, se gjithë familja e tyre ishte e
lidhur ngushtë me Lëvizjen
Antifashiste Nacionalçlirimtare.
komandant, N.Koçillari, arriti të kishte 154 luftëtarë.
Vishocica, nga njësit gueril, në-çetë me komandant
përsëri Shyqyri Kambo, arriti të kishte deri në 43
luftëtarë. Dobranji, nga njësit gueril, në çetë, me
komandant Ramadan Metollin, arriti deri në 24 luftëtarë.
Poloskë, nga njësit gueril, në çetë, me komandant Ali
Ollin, arriti deri 42 luftëtarë. Bitincka, nga njësit gueril,
në çetë me komandant, F.Rustemi, arriti të kishte deri
36 luftëtarë. Njësiti Baban-Stropan u nda dhe secili fshat,
krijoi çetën e tij vullnetare: Babani nga njësit gueril, në
çetë, me komandant Qamil Begën pati deri, 48 luftëtarë.
Stropani, nga njësit gueril, në çetë, me komandant Beqir
Qose, arriti deri 28 luftëtarë. Në vijim çetat vullnetare
territoriale u krijuan gjithashtu në Braçanj më
15.08.1942, me komandant Kurtali Shkëmbin e më vonë
NENTOR 2014
DEVOLLI
5
HAXHI D. KASO
1910 - 1943
Haxhiu lindi dhe u rrit në fshatin
Dobranj. Që në ditët e para të luftës, ai
u hodh me entusiazëm në radhët e saj.
...Atë natë, një kolonë gjermane
ishte nisur për aksion. Dhe aksioni
gjerman ishte drejtuar atje ku nuk
mendohej... në spitalin partizan të
Bradvicës. Kur u dha mëngjesi u dukën
shtëllunga tymi që dilnin nga fshati
Bradvicë. Gjermanët i kishin vënë
zjarrin edhe spitalit edhe fshatit.
Batalioni "Fuat Babani" filloi të
shtrëngojë rrethimin qark kolonës
gjermane që ishte në lëvizje, duke
zbritur tatëpjetë grykës së Grapshit
për në Bilisht. Pastaj krisën armët.
Mitralozët partizanë qëllonin në erë
sepse armiku mbante afër gratë dhe
fëmijët e Bradvicës. Kurse gjermanët,
deshën s'deshën, zunë vend dhe nisën të
qëllojnë. Por armiku s'i kishte bërë mirë
llogaritë. Oficeri gjerman që drejtonte
luftimet kishte zënë vend në kodrinën e
vogël m'u përmbi fshat. Ai qëllonte me
automatik dhe drejtonte duke thërritur
fort. Dhe Haxhi Kasoja, partizani i
sapokthyer nga robëria e gjermanit, ai
që për dhjetë ditë ishte mësuar të dëgjojë
thirrjet e rojeve gjermane, ai e kuptoi se
koka e gjermanit ishte aty në atë
kodrinën përmbi fshat.
- Hapni zjarr shokë dhe ma bëni
hallall!
Haxhiu u vërsul përpara, shokët
qëllonin. Haxhiu mbërriti në kodër
duke sulmuar me bomba dore. Ai e pa
sesi u përmbys oficeri nazist... por
ndërkohë dhe atë e morën në shenjë
dhe e qëlluan... Dhe ra Haxhi Kasoja
nga një plumb që e qëlloi në ballë më
21 shtator 1943.
ZAHIR M. PASHO
1919 - 1943
Zahiri lindi në fshatin Ponçarë të
Devollit. ...Në mëngjesin e 23 shtatorit
1943, Zahiri po zbriste Moravën nga
Guri i Capit për në Bravdicë. Kur iu
afrua fshatit pa flakën që po ngjitej në
qiell....
Nga të katër anët e fshatit buçitën
"urratë" e forta partizane. Gjermanët
porsa dëgjuan mitralozat, pushkët e
granatat dhe te bërtiturat e partizanëve,
ikën me vrap e të çor- ganizuar nëpër
pyllin e Bravdicës e të Grapshit në
drejtim të Bilishtit. Por lufta e 30
shtatorit kur partizanët sulmuan
gjermanët që kishin dalë për të kryer
një operacion lokal në Hoçisht, filloi e
ashpër dhe u shtri deri në Trestenik e
Shënkollas. Zahiri në krye të skuadrës,
duke sulmuar në fushë të hapur, duke
ndjekur këmba-këmbës gjermanët, u
afrua 40-50 m në kovaçhanet e Bilishtit
ku kishin zënë vend gjermanët. Për të
përballuar këtë sulm, komanda
gjermane solli me shpejtësi forca të
tjera nga Korça dhe Greqia të cilat,
duke nxjerrë përpara autoblindat,
kundërsulmuan forcat partizane.
Përleshja u be ne disa kopshte, afër
dyqaneve të Bilishtit. Kur u afruan
autoblindat, Zahiri dhe shokët e tij
hodhën granatat dhe ua prenë hovin
gjermanëve, që sulmonin.
Në këtë luftë të ashpër u vra dhe
trimi Zahir Ponçara, Ai ra pranë
komandantit të tij, që e deshte aq shumë,
Stavri Gjerasit dhe shokëve Sokrat
Taluri e Hodo Cane. Kur i thanë shokët
atë mbrëmje, xha Myslimit, që u vra
Zahiri, ai e duroi dhembjen, kafshoi fort
buzën dhe tha: "Pa luftë e gjak nuk e
çlirojmë dot Shqipërinë!”
Nazmi Braçanji, duke pasur, rreth 29 luftëtarë. Kapshticë
më 14.09.1942, me 47 luftëtarë. Menkulas më
9.10.1942, me komandant Esat Baçollin, duke pasur në
radhët e saj rreth 40 luftëtarë. Vërlen më 16.10.1942
me komandant, Azi Haxhiu, duke pasur në radhët e saj
rreth 44 luftëtarë. Ponçarë më 18.10.1942 me
komandant, Zair Ponçara, duke pasur në radhët e saj
rreth 36 luftëtarë. Bradvica më 10.11.1942, me
komandant, M. Bradvica, duke pasur në radhët e saj
rreth 13 luftëtarë. Grapshi më 10.12.1942 .me
komandant, P . Kalo, duke pasur në radhët e saj rreth
10 luftëtarë. Kuçi më 15.12. 1942, me komandant, Sali
Ago , duke pasur në radhët e saj rreth 10 luftëtarë.
Gracë më 16.12.1942, me komandant, D . Morava, duke
pasur në radhët e saj rreth 16 luftëtarë. Treni më
MINA TH. SPIROLLARI
1920 - 1944
Minai lindi në fshatin Hoçisht. Një
ditë komanda e batalionit e ngarkoi me
detyre që së bashku me një grup
partizanësh të kompanisë të asgjësonte
një çerdhe mitralozi të rëndë që
ndodhej i vendosur në një shtëpi, mbasi
zjarri i tij pengonte shumë përparimin
e partizanëve të batalionit. I qetë dhe i
sigurt si ngaherë Minai u hodh në sulm
bashkë me shokët drejt mitralozit
armik. Në sulm e sipër ra partizani
trim Jani Polena. Minai ndjeu dhimbje
për shokun e rënë, dhe kërkonte
vrasësit e shokut por ata ishin futur
brenda në shtëpi. Shikoi edhe një herë
shokët që sulmonin. U ngrit në këmbë
me pushkë e bomba në dorë dhe u thirri
shokëve: - Para partizanë!
Pastaj u turr drejt çerdhes së
mitralozit armik. Partizanët ngjiteshin
kodrës, vazhdimisht sulmonin, binin
barkas, shtinin me armë e granata. Por
një bresheri plumbash përshkoi
kraharorin e tij duke e plagosur rëndë
për vdekje. Shokët vrapuan pranë tij
për ta ndihmuar por ai u tha: - Shokë,
sulmoni përpara drejt kodrës, ajo duhet
marrë! Ishte 22 maj 1944, Në një pllajë
në Shelcan u varros partizani trim.
Beteja vazhdonte akoma. Pushka
partizane oshëtinte. Dhe atje në luftë
lindën vargjet e këngës të cilat
këndohen edhe sot prej popullit.
Lart nga kodra prej shtëpisë së bardhë,
Ca armiq e tradhtarë,
Në sulme e sipër na vranë
Janin dhe Minanë.
Kështu e dha jetën në luftë për
çlirimin e atdheut, djaloshi nga Devolli,
dhe mbeti si një kujtim i gjallë për
brezat e ardhshëm.
16.12.1942, me komandant, Gure Zhylegu, duke pasur
në radhët e saj, rreth 16 luftëtarë. Sinica më 20.12.1942,
me komandant, Barjam Memeli, duke pasur në radhët
e saj rreth 32 luftëtarë . Cangonji më 20.12. 1942, me
komandant Gure Spaho, duke pasur në radhët e saj rreth
12 luftëtarë. Sinicë më 10.12.1942, me komandant, L.
Melluri, duke pasur në radhët e saj, rreth 32 luftëtarë.
Sul më 11.12.1942, me komandant, Sh. Pajo, duke pasur,
në radhët e saj rreth 34 luftëtarë. Ziçisht më 12.12.1942,
me komandant, Ilo Buxhaku, duke pasur, në radhët e saj
rreth 18 luftëtarë. Gjyrezi më 26.12.1942, me komandant,
K.Naçe, duke pasur në radhët e saj, rreth 15 luftëtarë.
Qyteza më 27.12.1942, me komandant, Todi Xega, duke
pasur në radhët e saj rreth 15 luftëtarë. Trestenik më
12.01.1943, me komandant, Bato Llane, duke pasur në
SEJFULLAMULLAYMERI
1927 - 1944
E shtunë 14 tetor 1944. Perdja e
errët e natës filloi të çahej. Papritur,
gjëmuan breshëri predhash topi e
mortaje. Gjermanët rrihnin me egërsi
kodrat e Katielit e të Kotodeshit. Donin
të shkulnin nga pozicioni partizanët e
kompanisë së parë të batalionit të 3 të
Brigadës XX Sulmuese. Siç e kishin
zakon, pas ndërprerjes së zjarrit të
artilerisë, gjermanët u hodhen në sulm
me dy kompani drejt pozicioneve të
kompanisë partizane.
Partizanët prisnin me gjakftohtësi.
Kur u dha sinjali, hapën zjarr me të
gjitha llojet e armëve që kishin.
Gjermanët u tërhoqën duke lënë shumë
të vrarë. Në këtë luftim Sejfullai me
automatikun e tij qëlloi pareshtur mbi
armiqtë. Lufta zhvillohej e ashpër.
Armiku vazhdonte të rrihte me
artileri, të hidhej në kundërsul- me.
Në ndihmë të partizanëve shkoi edhe
kompania e dytë e batalionit të 3 të
Brigadës XX Sulmuese. Të dy
kompanitë partizane u hodhën në sulm.
Ndër të parët ishte Sejfullai me
automatikun e tij, që s'kishte të
pushuar. Armiku mendonte se me
artileri do të mbrapste partizanët.
Ndërsa një predhë me qitje të
drejtpërdrejtë ia preu dy këmbët
partizanit Sejfulla. I plagosur, ai s'e
lëshoi veten, as automatikun që e
shtrëngonte fort në duar. "Ku më
shpini? Lufta bëhet andej e jo këtej!" u
thoshte partizanëve që e shoqëronin për
në fshat. Dhe ndërsa ata ruheshin se
mos i shkaktonin shumë dhembje gjatë
mbartjes, ai ia mori ngadalë këngës:
"Rini, rini, përpara ti,
Si dielli shkrep dhe vetëti..."
radhët e saj rreth 23 luftëtarë. Bozhigrad më, 17.01.1943,
me komandant, Sh. Koruni, duke pasur në radhët e saj
rreth 40 luftëtarë. Arrëz më, 16.02.1943, me komandant,
Xh. Ahmeti, duke pasur në radhët e saj, rreth 17 luftëtarë.
Çipan më 26.02.1943, me komandant, H. Ahmeti, duke
pasur në radhët e saj rreth 12 luftëtarë. Vidohovë më
27.02.1943, me komandant, E .Kaso, duke pasur në radhët
e saj rreth 20 luftëtarë. Rakickë më, 28.02.1943, me
komandant, S.Bode, duke pasur në radhët e saj rreth 13
luftëtarë. Çetë më 28.02.1943, me komandant, Sh. Liço,
duke pasur në radhët e saj rreth 13 luftëtarë. Koshnicë
më 10.03.1943, me komandant, N. Lumi, duke pasur në
radhët e saj rreth 7 luftëtarë. Eçmenik më, 20.03. 1943,
me komandant, I. Piluri, duke pasur në radhët e saj
rreth 8 luftëtarë, e të tjera.
DEVOLLI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
Abasali Ahmet Cenkolli
Ahmet Shaban Zizolli
Ali Myftar Feto
Arif Myftar Demolli
Andon Vangjel Bullaç
Barjam Islam Memelli
Bektash Shaban Zyfi
Beqir Selman Qose
Besim Rexhep Haxhiu
Beshir Halim Cicëri
Bexhet Abduraman Goce
Bexhet Shahin Jançellari
Bariq Nazif Ylli
Avdulla Qerim Hoxha
Avdulla Sabri Haxhiu
Demir Muharem Progri
Dajlan Avdyl Zhupani
Diço Naum Petrofski
Eqerem Abedin Bobi
Enver Dajlan Zhupani
Estref Qazim Meka
Elise Spiro Afezolli
Elise Kristo Papapostoli
Etem Nazif Kovaçi
Fuat Shaban Mero
Feti Shaban Agastra
Fiqiri Avdulla Zhyleku
Vasfi Ramadan Xhaho
Fadil Elmaz Mullai
Feim Xhemali Dervishi
Feto Avdulla Serani
Faik Demir Demolli
Gani Bektash Çuçka
Gani Ahmet Rusi
Gaqo Spiro Tereziu
Gavril Spiro Popllo
Gani Safet Dervishi
Hysen Halush Xheka
Hasan Zenel Hysi
Haxhi Demir Kasa
Ilmi Demir Zaçi
Hysen Shahin Sheshi
Hysni Nevruz Spaho
Halit Adil Liço
Hysni Sali Memelli
Hamdi Iliaz Flaga
Hamdi Karafil Haxhillari
Haxhi Halil Hyska
Ilia Marko Avale
Ilo Mitro Bode
Islam Emin Agastra
Ismail Sulejman Gjata
Ilir Petro Cingo
Ismail Ibrahim Koroveshi
Ismail Sali Backa
Ismail Ismail Fejzo
Ismail Mustafa Skermo
Jorgo Josif Plaku
Jashar Emin Ocka
Koço Llazo Gjata
Koli Andon Demiri
Koçi Sotir Dhima
Loni Kristaq Grazhdani
Llazi Koli Avale
Llambi Vangjel Dardha
Maqo Ilo Lakrori
Mazllëm Feti Agolli
Mazllëm Hysen Karaiskaj
Mihal Postol Tase
Mimo Thoma Spirollari
Muharrem Zenel Fiko
Mihal Thomaq Palloi
Myfit Ibrahim Veshuli
Murat Muhamet Kampo
Marije Koçi Shkodrani
Mili Vasil Ogreni
Medalli Faslli Tomori
Muhamet Rexhep Çuçka
Nafiz Sheril Jazxhiu
Azis Ramadan Mançka
Nasi Dhori Dimo
Nebi Koçi Dako
Nesim Maksut Çeliku
Nevruz Hysen Gjoza
Niko Ilo Menka
Niko Ilo Pandeli
Neim Haxhi Sertani
Naum Adham Kane
Nerënxa Gaqo Ziçishti
Nasi Koli Nako
Njazi Adem Limka
Oresti Petro Bilbilushi
Oresti Ilia Pano
Orhan Zeqir Hysenshaka
Pali Koli Guta
Petraq Pandi Dimushi
NENTOR 2014
Çipan
Gollobordë
Fitore
Ponçarë
Bilisht
Sinicë
Dobranj
Stropan
Vërlan
Bitinckë
Vishocicë
Ponçarë
Gollobordë
Progër
Vërlan
Progër
Hoçisht
Vërnik
Ponçarë
Hoçisht
Bilisht
Hoçisht
Ziçisht
Bilisht
Baban
Baban
Tren
Çetë
Vërlen
Cangonj
Miras
Ponçarë
Sul
Mançurisht
Hoçisht
Hoçisht
Progër
Vishocicë
Vishocicë
Dobranj
Çetë
Gracë
Cangonj
Çetë
Sinicë
Menkulas
Vërlen
Sul
Hoçisht
Bradvicë
Baban
Cangonj
Bradvicë
Cangonj
Sul
Sul
Poloskë
Hoçisht
Ponçar
Hoçisht
Progër
Bradvicë
Progër
Hoçisht
Hoçisht
Progër
Bilisht
Bilisht
Qytezë
Hoçisht
Poloskë
Poloskë
Stropan
Baban
Hoçisht
Ziçisht
Çipan
Sul
Vërlen
Baban
Hoçisht
Baban
Braçanj
Poloskë
Qytezë
Grapsh
Vishocicë
Bradvicë
Gjyrez
Qytezë
Bilisht
Gjyrez
Ziçisht
Miras
Sinicë
Progër
LAVDI
DËSHMORËVE
DEVOLLINJ
TE LUFTËS
NACIONAL
ÇLIRIMTARE
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
Petraq Ilo Lakrori
Petraq Mina Panajoti
Piro Tushi Grazhdani
Pandi Thoma Dino
Pandi Dhionis Visari
Pandi Sotir Damo
Pali Manol Mano
Qemal Riza Zyfi
Qemal Jonuz Liço
Qemal Osman Zhylegu
Qamil Tahir Hyska
Rahmi Seit Dallo
Raif Hysen Kolani
Raif Myrteza Stena
Refat Osman Xheka
Riza Adem Kanina
Rina Mihal Stojko
Ramadan Seit Golloborda
Ramadan Ali Metolli
Ramadan Halit Jazexhi
Ramadan Nazif Ylli
Ruzhdi Alimehmet Hyska
Reshat Ymer Bylyku
Sami Ismail Jazexhiu
Servet Feim Mero
Sokrat Kristo Taluri
Stavri Spiro Gjerezi
Syrja Ali Shaqiri
Sali Riza Zeqo
Sali Gani Bame
Selam Zeqir Hazizi
Salami Qazim Mullai
Selami Ramadan Kodra
Spiro Ilia Pertreli
Sulejman Shefqet Topçiu
Saliko Elmanz Manoku
Sabri Nimet Keço
Sami Avdyl Bylyku
Sefedin Qemal Pallari
Sabri Feim Çipi
Stavri LLambi Avale
Sedat Safet Babani
Shaban Qani Jazexhi
Shaban Sulejman Pajo
Shefedin ramadan Kodra
Shyqyri Bajram Kambo
Shefqet Sulejman Mullaj
Taqo Pali Jançe
Tefik Shefki Lipe
Taqo Sotir Dimo
Theodhor Kristo Xhaçka
Thoma Kristo Monika
Thanas Naum Tereziu
Thani Miti Adhami
Vangjel Dine Palloji
Vasil Ilo Tila
Zeqir Myslym Pasho
Zenel Nevrus Subashi
Zenel Taip Hametlliu
Zylfo Iliaz Biledhi
Xhevat Qazim Skerma
Xhelal Shefki Dena
Xhevair Rexhep Gjyli
Xhevdet Vesel Sina
Xhemal Medali Meda
Feim Kajo Rushitaj
Fari Nevrus Totolaku
Fuat Sulejman Lulo
Gani Adil Pavliqoti
Ilo Petro Tytymi
Jahja Mustafa Mulla
Kadri Rexhep Ago
Kristaq Petro Gace
Kadri Hasan Hoxha
Myrteza Hasan Hoxha
Myrteza Dalip Gupe
Mitat Ilmi Fifo
Nefail Mehmet Bode
Njazi Xhafer Haxhiu
Gani Feim Shaholli
Refik Sali Menkolli
Remzi Sali Lika
Skender Shefqet Agolli
Saliko Ibrahim Zaimi
Sali Ahmet Rusi
Sururi Shyqyri Hoxhalli
Sefedin Shyqyri Gora
Sotiraq Ilia Gjergjefi
Zylfo Sulejman Hoxha
Zini Ymer Ocka
Hodo Hajdër Cane
Muharem Ramadan Kordalli
Shyqyri Reshat Meka
Vasil Tërpo Poposki
Shaban Sulejman Pajo
Shyqyri Bajram Koambo
Shaqir Ibrahim Lukru
6
Progër
Ziçisht
Progër
Hoçisht
Ziçisht
Hoçisht
Vërlen
Dobranj
Çetë
Tren
Sul
Stropan
Tren
Bitinckë
Poloskë
Braçanj
Hoçisht
Gollobordë
Trestenik
Ponçarë
Gollobordë
Sul
Fitore
Ponçarë
Baban
Hoçisht
Poloskë
Poloskë
Bitinckë
Poloskë
Vranisht
Bitinckë
Arzë
Vërlan
Kapshticë
Miras
Baban
Kuç
Cangonj
Arrzë
Hoçisht
Baban
Braçanj
Sul
Arrzë
Vishocicë
Vërlen
Tren
Fitore
Hoçisht
Grapsh
Grapsh
Bilisht
Grapsh
Poloskë
Hoçisht
Ponçarë
Vishocicë
Menkulas
Vidohove
Poloskë
Maçurisht
Menkulas
Miras
Baban
Hoçisht
Tren
Baban
Progër
Bradvicë
Vishocicë
Mançurisht
Bitinckë
Baban
Baban
Miras
Poloskë
Rakickë
Vërlen
Çipan
Bitinckë
Kapshticë
Proger
Vërlan
Mançurisht
Trestenik
Bilisht
Bilisht
Cangonj
Ponçarë
Bilisht
Bilisht
Bilisht
Vërnik
Sul
Vishocicë
Bitinckë
NENTOR 2014
DEVOLLI
7
Batalioni “FUAT BABANI”
kundër forcave gjermane
dhe atyre kolaboracioniste
Në datën 10 shtator 1943, pararoja e
autokolonës së forcave gjermane po vinte nga
Follorina (Greqi) dhe mberriti në afërsi të
qytetit të Bilishtit. Forcat partizane të
batalionit ’’Fuat Babani’’ me një kompani (e
dyta e komanduar nga Refat Poloska dhe
Lefter Lakrori), organizoi pritën tek kodra në
hyrje të qytetit të Bilishtit (sot ’’Kodra e
Lapidarit’’), kompania tjetër (e para e
komanduar nga Zija Kambo dhe Mihallaq
Ziçishti), zuri pozicionet tek tregu i qytetit mbi
rrugën automobilistike, e cila kalonte në mes
të Bilishtit dhe e treta (e komanduar nga Bahri
Flaka dhe Medat Poloska), mbylli rrugën,
Cagonj-Bilisht, në vijën: dalja e rrugës së
fshatit Bitinckë,deri tek dalja e rrugës, BilishtBozhigrad, për dëmtimin e forcave të
mundshme që mund të vinin nga drejtimi i
Korçës. Automjetet me nazistë gjermanë të
Divizionit të Parë Malor, u ndalën brenda
sektorit të pritës (ndalja u bë, për të marrë të
dhëna, për forcat partizane që mund të
ndodheshin në qytetin e Bilishtit). Kur
ushtarët, ende nuk ishin ulur nga makinat,
mbi kokat e tyre u derdhën plumba dhe
granata dore. Sulmi i furishëm dhe i
befasishëm i forcave partizane, shkaktoi
rrëmujë dhe panik, midis radhëve të forcave
gjermane. Duke u urdhëruar nga oficerët, disa
ushtarë u përpoqën të pozicionoheshin, u
ndodhën nën zjarrin e forcave partizane të
kompanisë së parë. Për një moment, disa
ushtarë gjermanë duke këmbëngulur
komandanti i tyre u organizuan dhe filluan të
sulmonin drejt kodrës, ku ishte vendosur në
pozicione zjarri kompania, por zjarri qe aq i
fuqishëm dhe i saktë, sa të gjithë ushtarët
gjermanë ngelën të vrarë. Në këto kushte, një
pjesë e vogël e forcave gjermane të pararojës
që ngeli gjallë, u tërhoq në drejtim të Grykës
së Kapshticës, duke lënë rreth 30 të vrarë dhe
u zunë 8 ushtarë robër. Nga 12 makina, që
transportonin pararojën, 4 u kthyen prapa, 5
u dogjën dhe 3 makina në gjendje të mirë
teknike u zunë nga forcat e batalionit dhe me
tre shoferë nga radhët e partizanëve: Jorgo
Plaku, Thimi Dimoshi dhe Shaban Jazexhiu,
sipas udhëzimeve nga qarkori i lëvizën
makinat, në itinerarin: Bilisht-PoloskëDardhë-Boboshticë dhe i dorëzuan, në
Shtabin e Qarkut i cili ndodhej në Vithkuq.
Pasditen e 10 korrikut 1943, nga Korça po
afrohej një autokolonë tjetër për t’i ardhur në
ndihmë, kolonës së parë. Shtabi i batalionit,
në këto kushte , morri vendim dhe u tërhoq
në drejtim të fshatit Poloskë. Qyteti i Bilishtit
ra nën pushtimin nazist, megjithatë komanda
gjermane atë natë nuk guxoi të linte forca në
qytet dhe i tërhoqi përsëri në Korçë.
Nazistët gjermanë të egërsuar për humbjet
që pësuan në Bilisht e në vende të tjera të
Qarkun të Korçës, më 23 shtator 1943,
ndërmorën një aksion ndëshkimor në zonën e
Devollit të Sipërm, sidomos në fshatin
Bradvicë, me qëllim për të pastruar rrugët nga
partizanët dhe të ndëshkonin popullatën e këtij
fshati dhe fshatrave për qark tij, që ishin bërë
baza të partizanëve. Në Bradvicë, forcat
gjermane goditën shkollën e fshatit e cila ishte
kthyer në infermieri për batalionin “Fuat
Babani’’. Atje ndodheshin tre partizanë të
plagosur, Nevruz Gjoza, Myfit Vesholli dhe
Xhemali Medo. Të tre partizanët e plagosur,
morën armët dhe filluan të qëllonin nga
dritaret. Forcat gjermane shtinin në largësi
dhe nuk i afroheshin infermierisë. Pastaj
filluan të përdornin armët automatike dhe
mortajat. Mbi një orë luftë u zhvillua në
Bradvicë, 70 gjermanë kundër 3 partizanëve
të plagosur. Në këto kushte komanda
gjermane ngushtoi rrethimin dhe njëkohësisht
përdori në sasi të madhe granatat. Ndërtesa
morri zjarr. Partizanët e plagosur nuk e reshtën
zjarrin e armëve të tyre. Ata u dogjën brenda
ndërtesës. Gjermanët para se të largoheshin
nga fshati, grumbulluan burrat, gratë dhe
fëmijët e fshatit Bradvicë dhe i morën me vete,
për t’i përdorur si mburojë, nga goditjet e
befasishme të forcave partizane. Dogjën
shtëpi dhe pushkatuan para popullit
partizanin, Haxhi Dobranji që në atë kohë
ndodhej me detyrë luftarake nga ana e
batalionit në fshat. Mbas këtyre krimeve
nazistët dolën nga fshati të shkujdesur. Në
këtë kohë, kompania e parë e batalionit’’Fuat
Babani’’ e cila ndodhej në Hoçisht, me të
dëgjuar krismat e armëve në Bradvicë, u nis
menjëherë në drejtim të tij. Po kështu dhe
kompania e dytë që ndodhej në Sinicë ishte
nisur që me dëgjimin e krismave të para, drejt
Bradvicës. Forcat gjermane në të dalë të fshatit
ranë nën zjarrin e armëve të dy kompanive të
batalionit ’’Fuat Babani’’. Kjo situatë ndikoi
që fshatarët e marrë peng, të shkëputeshin
prej gjermanëve dhe u futën në pyll, rrëzë malit
Morava. Në këtë moment, ushtarët gjermanë
të përfshirë në panik, lëvizën me shpejtësi në
mënyrë të shthurur, në drejtim të fshatit
Vërlen, me qëllim që të organizoheshin e të
hakmerreshin ndaj popullit të këtij fshati. Por
edhe këtë s’mundën ta realizojnë se partizanët
ishin vënë në ndjekje të tyre dhe si të vetmen
mundësi gjetën largimin në drejtim të qytetit
të Bilishtit. Në këto luftime forcat gjermane
lanë 18 ushtarë të vrarë, 2 robër e shumë të
plagosur si dhe mjaftë materiale lufte si, armë
dhe municione. Nga radhët e forcave
partizane dhe atyre vullnetare ranë gjate
luftimeve 5 partizan.
Më 30 shtator herët në mëngjes, komanda
gjermane, nisi në drejtim të fshatit Hoçisht
rreth100 ushtarë, afërsisht një kompani të
transportuar me makina. Me këto forca,
autoritetet gjermane me qendër ne Bilisht
synonin të tërhiqnin vëmendjen e forcave
partizane, që vepronin në këtë zonë si dhe të
popullatës civile, për të krijuar përshtypjen e
një force të madhe ushtarake e që të mos
ndërmerreshin sulme ndaj saj. Njëkohësisht
me këto forca të armatosura kërkonte të
siguronte, pa shqetësime, kalimin e
autokolonës prej rreth 40 makinash të
mbushura me ushtarë italianë të armatosur e
të çarmatosur që do të kalonin, nga Korça për
në Follorinë (Greqi) të shoqëruara nga forca
të shumta naziste.
Komanda e batalionit “Fuat Babani’’duke
vlerësuar gjendjen vendosi: Me një kompani
të godiste e dëmtonte forcat, që kishin
depërtuar në fshatin Hoçisht, ndërsa me dy
të tjerat të godiste dhe pengonte autokolonën
me ushtarët italianë. Forcat partizane të dy
kompanive (e dyta dhe e treta), sulmuan
befasisht autokolonën në hyrje të Bilishtit.
Ushtarët gjermanë, që shoqëronin
autokolonën, pas një qëndrese të shkurtër u
futën me shpejtësi në qytetin e Bilisht, duke
braktisur autokolonën. Ndërk aq ushtarët
italianë u dorëzuan pa asnjë rezistencë. Ndërsa
forcat e kompanisë së parë që ishin në Hoçisht
i pritën forcat gjermane nga pozicionet e
zëna në hyrje të fshatit. Përkrah kompanisë
kishte zënë pozicione zjarri dhe çeta vullnetare
e Hoçishtit. Me të hyrë autokolona në zonën
e zjarrit të efektshëm të pushkëve dhe
automatikëve, u hap zjarr i fuqishëm dhe i
organizuar. Forcat naziste u ndalën dhe me
shpejtësi u hapën në rendim luftimi.
Komandanti i kompanisë duke shfrytëzuar
këtë moment, i çoi më përpara pozicionet e
para të skalionit të parë, nën mbulimin e zjarrit
të kompanisë nga pozicionet e dyta. Mbas
shkëmbimesh zjarri të dendura, komandanti i
kompanisë vuri në dijeni partizanët dhe me
sinjal i hodhi në sulm. Forcat naziste duke
parë këtë vërshim të shpejtë e të fuqishëm,
nuk arritën të bënin rezistencë, por të
detyruara u tërhoqën me mjaft humbje në
Partizanët devollinj që u varën në litar nga
fashistët italianë dhe nazistët gjermanë
FUAT BABANI, 1918-1943. Hero i Popullit.
Nga të paret partizanë të Zonës së Devollit. Ai u bë komandant i çetës
partizane, “Morava” e cila kreu shumë aksione dhe ngriti devollinjtë në
këmbë, duke mbushur radhët e Batalionit partizan “Fuat Babani” dhe
Brigadave partizane me partizanë devollinj. Ai ra dëshmor më, 7 mars
te vitit 1943, në fshatin Hoçisht. Trupin e tij të pa jetë fashistët e varën.
DAJLAN ZHUPANI, 1892-1939. Dëshmor
Nga fshati Hoçisht i Devollit. Ishte kryepunëtor në portin e Durrësit. Më,
7 prill 1939, kur forcat fashiste mundën të zbarkonin në portin e
Durrësit, Dajlani nuk pranoi t’ju bindej fashistëve që të shkarkonte
pajisjet ushtarake. Ata e arrestuan, e torturuan, por ai nuk ju
nënshtrua urdhrave të tyre. Me 8 prill 1939 e varen në port e Durrësit.
DEMIR PROGËRI, 1922-1943. Dëshmor
Ishte nga fshati Progër dhe cilësohej si një antifashist me vepra. Ai një
ditë ju tha shokëve të tij: “Të sulmojmë burgun. Nuk duhet të ushqejmë
iluzione për drejtësinë fashiste”. Më, 7 mars 1943, u vra në luftë me
fashistët në Hoçisht të Devollit. Trupin e tij të pa jetë e varën në litar.
ABDULLA PROGRI, 1922-1943. Dëshmor
Nga fshati Proger. Ra duke luftuar, në Hoçisht më, 7 mars 1943. Trupin
e tij të pajetë për të trembur dhe terrorizuar fshatin e varën në litar.
Heroi i Popullit FUAT BABANI
drejtim të qytetit të Bilishtit. Në këto kushte,
ato mundën të zënë pozicione e të mbroheshin
vetëm në hyrje të Bilishtit. Ndërkohë të
tronditur nga disfata në Hoçisht, lajmëruan
komandën eprore, përtej kufirit, në Greqi, për
të dërguar përforcime të tjera. Pas kësaj
kërkese, ishte nisur në drejtim të Bilishtit një
autokolonë prej 60 makinash me ushtarë të
përforcuara nga mjete të blinduara dhe artileri.
Autokolona e nisur nga Follorina me të mbritur
në hyrje të Bilishtit u hap në rendim luftimi.
Një pjesë në vijën, Bilisht-Vishocicë me
drejtim mësymjeje: brigjet e lumit Devoll,
ndërsa pjesa tjetër u hap në vijën: KuçPoloskë-Shënkollas-Menkulas. Ndërkaq një
nënrepart i armikut shpejtoi të zinte vijën drejt
Dobranjit, për të mbyllur kështu në një unazë
të hekurt forcat partizane.
Një nënrepart tjetër i trupave gjermane i
përforcuar me autoblinda u përqendrua në
fshatin Poloskë, për të marrë kramarrje ndaj
fshatrave, Borsh dhe Shënkollas. Komanda
gjermane kish hedhur në mësymje , forca të
shumta për të asgjësuar, forcat partizane dhe
ato të çetave vullnetare territoriale të zonës
së Devollit. Ndaj forcave partizane u krijua
një situate e ndërlikuar dhe e rrezikshme, por
jo e pa kapërcyeshme, si për daljen nga
rrethimi, por edhe për ta goditur e dëmtuar
armikun në krah e në shpinë. Forcat e batalionit
“Fuat Babani’’ dhe ato të çetave vullnetare
territoriale të disa fshatrave si: Poloskë,
Menkulas, Kuç, Çipan e të tjera, zunë
pozicione luftimi përballë formacionit
mësymjes të armikut, në vijën: Poloskë-Kuç.
Tereni përballë dy forcave ishte fushor, ku
mund të vepronte e manovronte mirë teknika
luftarake e armikut. Luftimet në përballje
forcash u zhvilluan me një raport të theksuar
në favor të nazistëve gjermanë, ndërsa në
teknikë, mjete dhe aparatura ato ishin shumë
më superiore. Megjithatë forcat partizane,
vendosën të bënin qëndresë, në ato pozicione,
me qëllim që t’iu jepnin mundësi banorëve të
fshatrave të largoheshin e të siguronin
drithërat e bukës dhe bagëtitë, që dëmet e
armiku të ishin sa më të pakta.
Nazistët u hodhën në mësymje dhe
fillimisht mundën të përparonin nga krahu i
majtë. Nga krahu i djathtë në bashkëveprim
me forca të tjera, po përparohej për të futur
në rrethim forcat partizane. Armiku nuk e dha
goditjen kryesore me forcat më të shumta në
qendër siç pritej, por përforcoi me një pjesë të
tyre, të dy krahët për të realizuar krahëmarrjen
e dyanshme. Edhe se në këto kushte luftimet
zhvilloheshin të ashpra. Qëndresa
këmbëngulëse e partizanëve, guximi dhe
trimëria plot heroizëm edhe se përballë një
armiku shumë të fuqishëm me teknikë
luftarake bashkëkohore dhe terren shumë të
favorshëm për kryerjen e manovrës e vunë
në dyshim komandën gjermane për realizimin
e këtij operacioni.
(vijon në faqen 8)
DEVOLLI
NENTOR 2014
8
Batalioni “FUAT BABANI” kundër forcave
gjermane dhe atyre kolaboracioniste
(vijon nga faqja 7)
Ajo gjykoi se forcat
partizane me siguri ruanin rezerva të fuqishme,
të cilat në çastin më të favorshëm mund t’i
hidhnin ne kundërsulm vendimtar, ndaj e uli
tempin e veprimeve mësymëse. Një pjesë e
kompanisë së tretë kishte rënë në rrethim në
afërsi të fshatit Kuç. Ajo rrezikohej të
asgjësohej nga forcat naziste. Në këtë kohë
mbrin çeta vullnetare territoriale e fshatit
Braçanj me 40 veta. Komanda e batalionit i
vuri detyrë kësaj çete, që të godiste nga
shpina dhe krahët gjermanët që mbanin në
rrethim një pjesë të kopanisë së tretë. Mbas
hapjes së zjarrit nga ana e çetës, forcat
gjermane të vëna midis dy zjarreve edhe pse
bënë rezistencë, nuk arritën të përballonin
goditjet e dyanshme e sidomos ato nga shpina
të forcave partizane që e befasuan dhe e
hutuan, për të ruajtur e mbrojtur pozicionet e
zëna. Në këto kushte ato u detyruan të lënë
pozicionet e tyre dhe u tërhoqën. Situata u
shfrytëzua nga kompania. Ajo lëvizi me
shpejtësi dhe doli plotësisht jashtë rrethimit.
Pas këtij suksesi komanda e batalionit “Fuat
Baban”, urdhëroi tërheqjen e forcave
partizane, për ta mashtruar armikun dhe për
të bërë të pa efektshëm, zjarrin e fuqishëm të
autoblindave dhe të artilerisë e mortajave të
forcave ushtarake gjermane. Këtë manovër,
forcat partizane e realizuan me sukses, duke
lëvizur me shpejtësi në fushën e luftimit dhe
në mënyrë të maskuar, për gjatë brigjeve të
lumit Devoll. Kompania e parë e drejtuar nga
Zija Kambo lëvizi me shpejtësi drejt fshatit
Braçanj. Ndërsa kompania e tretë e komanduar
nga Bahri Flaka, lëvizi për gjatë lumit të
Çipanit, duke iu shkëputur plotësisht
kontaktit të drejtpërdrejtë me armikun.
Kompania e parë nën drejtimin e komandantit
të saj Refat Poloskës kishte lëvizur me
shpejtësi në drejtim të fshatit Ziçisht. Nazistët
gjermanë në këtë operacion, jo vetëm nuk ia
arritën qëllimit, por pësuan dhe humbje të
mëdha si: 50 të vrarë, shumë të plagosur, 12
robër të zënë, 20 makina të shkatërruara dhe
materiale luftarake e veshmbathje në sasira të
mëdha. Në këto luftime nga forcat e batalionit
’’Fuat Babani’’, ranë heroikisht 5 partizanë:
Zair (Pasho) Ponçara, Stavri Gjerazi, Hodo
Hajdini, Ismail Mustafai dhe Sokrat Taluri.
Gjithashtu në këto luftime, ranë pjesëtarët e
çetave vullnetare territoriale: Qemal Tahiri,
Mehmet Rexhepi dhe Gani Hamiti. Batalioni
në përfundim të kësaj lufte, numëronte rreth
300 partizanë dhe duke kaluar fshat më fshat
i shtoheshin dhe partizanë të tjerë që vinin
nga çetat vullnetare territoriale të fshatrave
të zonës së Devollit.
Afër mesnatës së 7 tetorit 1943 një njësit i
batalionit ’’Fuat Babani’’ prej 20 vetash, goditi
postbllokun e Korçës, nga ana e Shëndëllisë.
Zjarri i të gjitha llojeve të armëve vazhdoi për
15 minuta. Nazistët nuk dolën nga blindazhet
e tyre për të luftuar. Në këtë kohë u shuan
dritat elektrike në të gjithë qytetin, njësiti duke
shfrytëzuar errësirën e natës u largua
lehtësisht pa u diktuar e marshoi në drejtim të
kodrave të qytetit. Me porosi të Komitetit
Qarkor, goditjet e postblloqeve gjermane
duhet të vazhdonin në të gjithë qarkun. Të
nesërmen, më 3 tetor 1943, dy skuadra të
kompanisë së parë të batalionit’’Fuat Babani’’
të kryesuara: nga Haki Baruti (Dobranji) dhe
nga Hamdi Çela (Babani) goditën njëherësh
afër mesnatës, dy postblloqe gjermane në
hyrje dhe në dalje të qytetit të Bilishtit.
Gjermanët të gjendur në befasi të plotë,
Drejtor i gazetës:
Qemal ZYFI
fillimisht u çoroditën dhe nuk u përgjigjën me
zjarr, në të pastajmen vunë në veprim
mitralozat dhe bënë ndriçim me anën e
prozhektoreve. Goditjet ishin të befasishme e
të menjëhershme në të dy postblloqet.
Shkëmbimet e zjarrit vazhduan për 15 minuta.
Pas kësaj kohe të dyja skuadrat partizane u
tërhoqën duke mos pasur asnjë humbje. Më
10 tetor të vitit 1943, në orën 06.30 të mëngjesit,
një kolonë gjermane arriti në fshatin Grapsh.
Aty ndodhej një pjesë e kompanisë së parë të
batalionit ’’Fuat Babani’’ e cila ishte nën
komandën e komisarit të kësaj kompanie
Miallaq Ziçishtit. Ky nënrepart i batalionit
partizan’’Fuat Babani’’ u organizua menjëherë
partizanësh dhe pasi u vendos në pozicion i
priti me zjarrtë organizuar pikërisht në hyrje
të rrugës për nëdrejtim të fshatit. Me t’u
qëlluar kolona gjermane me zjarr ajo u hap
menjëherë në formacion luftimi dhe duke
shfrytëzuar terrenin filloi të hapte zjarr të
organizuar. Shkëmbimet e zjarrit vazhduan për
30 minuta, nazistët edhe se ishin disa herë më
shumë në numër nuk mundën të hynin në
asnjë mënyrë në fshat. Edhe pse pati humbje
armiku nuk u tërhoq, deri sa i erdhën
përforcime. Në se gjermanët do të ishin
tërhequr nga fusha e luftimit para se t’ju
mbrinin përforcimet do të ishte katastrofike.
Në këto kushte të reja grupi partizan filloi të
tërhiqej në drejtim të fshatit Hoçisht, duke
mbartur me vete edhe dy të plagosur, Ismail
Sinicën dhe Ilia Andrean. Nazistët në shenjë
hakmarrjeje, dogjën mjaft shtëpi në Grapsh
dhe më pas, në Bradvicë, Gjyrez dhe Ziçisht.
Ndërkohë një autokolonë tjetër gjermane e
përbërë nga 2 autoblinda dhe 8 kamionë, arriti
në fshatin Shënkollas, pas reprezaljeve, iu
drejtua fshatrave për gjatë vijës së kufirit dhe
më 11 tetor 1943 dogji dhe fshatrat grekë përtej
kufirit si: Janovën, Slimnicën, Pilkatin dhe
Kalevishtin. Më 13 tetor, një autokolonë
gjermane e nisur nga Korça, kaloi
Boboshticën dhe arriti në Dardhë me 500
nazistë. Që atje një pjesë e autokolonës morri
drejtimin: Sinicë-Grapsh-Hoçisht-Baban,
kurse pjesa tjetër e autokolonës, kaloi: ArzëBozhigrad-Mekulas-Poloskë-Bilisht. Po në
këtë kohë u nis nga Korça për në Cangonj një
autokolonë tjetër gjemane e cila, kaloi dhe bëri
reprezalje në fshatrat: Pilur-Eçmenik. Pastaj,
kaloi kurrizin e Moravës dhe doli ne fshatin
Dishnicë. Në të njëjtën kohë, forca të tjera
gjermane u nisën nga Bilishti, në drejtim të
fshatrave: Stropan dhe Baban dhe u takua
me autokolonën tjetër gjermane, që vinte nga
Hoçishti. Forcat e batalionit ’’Fuat Babani’’
në këto kushte, kryen veprime manovruese
të suksesshme, sepse forcat gjermane qenë
të shumta dhe për një çast kur pararoja e
batalionit u ndesh me autokolonën që vinte
nga Cangonji në Meranë e Sropanit, për t’iu
shmangur rrezikut u tërhoq me luftime, duke
e shkëputur kontaktin me forcat naziste. Ky
moment, krijoi hapësirën dhe kohën e duhur
që batalioni të marshonte edhe nga Stropani,
kaloi përgjatë rrëzës së malit të Moravës,
poshtë fshatit Dardhë e pastaj në Arëzë e më
tej u përqendrua në fshatin Nikolicë. Kështu
autokolonat gjermane, të cilat ishin nisur nga
drejtime të ndryshme brenda një dite, shkelën
gati të gjithë zonën e Devollit. Synimi ishte
që të godisnin e asgjësonin, forcat partizane
të batalionit ’’Fuat Babani’’ dhe çetat
vullnetare territoriale. Gjithashtu për të
siguruar lëvizjet e disa autokolonave që vinin
nga Greqia, për në drejtim të Korçë. Ato u
Numri i llogarisë së Shoqatës A.K. “Devolli”:
0101026356, Raiffeisen BANK, Tiranë
re,
të
të
bo
jë
n
r
pë
a
ën
n
r
u
it
rr
sh
“U ki
he...!
Lule more trima që ratë për Atd
dëmtuan mjaft gjithë rrugës dhe nga çetat
vullnetare territoriale të Kapshticës,
Vishocicës, Bitinckës dhe Cangonjit, që nga
hyrja në kufi e deri në dalje të zonës së
Devollit. Më 14 tetor 1943, kompania e parë
e batalionit ’’Fuat Babani’’në bazë të detyrave
të mara, nga Shtabi i Qarkut shkoi në ndihmë
te forcave partizane maqedonase. Ato
ndjeheshin të rrezikuara, nga veprimet e
ushtrive, gjermano-cariste bullgare.
Kompania në interes të tyre, kreu një aktivitet
të gjerë luftarak dhe krijoi situata të favorshme,
që forcat partizane maqedonase të ishin të
suksesshme. Të shtonin radhët me partizanë
të rinj e të ishin në gjendje të përballeshin me
forcat kundërshtare gjatë veprimeve luftarake.
Mbasi kreu këtë detyrë luftarake
internacionaliste kompania për 15 ditë, u kthye
Email:
gazeta_devolli @yahoo.com
Kryeredaktore:
Ervehe BARUTI
përsëri në zonën e Devollit dhe u bashkua me
forcat e tjera të batalionit.
Në mëngjesin e 5 nëntorit 1943, batalioni
’’Fuat Babani’’, sulmoi forcat e armikut në
fshatin Menkulas. Ato duke ndjerë rrezikun e
rrethimit u tërhoqën në drejtim të fshatit
Koshnicë, të ndjekura nga forcat partizane të
batalionit. Pas luftimesh të ashpra, forcat
armike filluan të tërhiqeshin, por duke e parë
dhe vlerësuar këtë situatë, komanda e batalionit
përparoi dhe nxori në krah dy skuadra dhe pas
një sulmi të shpejtë arriti që rreth orës 17.00, të
po asaj dite, ta shpartallonte armikun i cili për
të mos u dëmtuar më shumë u larguan në
mënyrë të çorganizuar në drejtim të Bilishtit,
duke lënë 6 të vrarë dhe 7 robër. Nga radhët e
batalionit ranë dëshmorë gjatë luftimeve,
partizanët: Bektash Dobranji e Fiqiri Treni.
Zv/ Kryeredaktor:
Viktor DEMIRAS
Shef i Marrëdhënieve me Publikun:
Skënder DEMOLLI