SURF Magazine 02

02
SPOTLIGHT
Details ontrafeld door Cartesius 4
CONNECTED
Onderzoek op astronomische
schaal 14
BEST PRACTICE
Samen veilig aan het werk 16
Magazine over ICT voor het onderwijs en onderzoek in Nederland Juni 2016
MAARTEN VELDHUIS, TEAMLEIDER ICT, EN BEN GEERDINK,
VOORZITTER VAN HET COLLEGE VAN BESTUUR BIJ ROC RIJN IJSSEL
‘DE SAMENWERKING TUSSEN SURF EN HET MBO
SCHEPT NIEUWE MOGELIJKHEDEN’
REDACTIONEEL
COLOFON
SURF Magazine is een uitgave van SURF,
de ICT-samenwerkingsorganisatie van
het onderwijs en onderzoek in Nederland.
Binnen de coöperatie SURF werken
universiteiten, hogescholen, mbo-scholen,
onderzoeksinstellingen en de universitaire
medische centra samen aan ICT-voorzieningen
SAMENWERKEN AAN
HOGE AMBITIES
Wat is een sterkere openingszin dan ‘Ik heb een droom’? Een groot man
begon ooit met deze woorden en zette velen aan tot denken. Iedereen
én ICT-vernieuwingen. SURF heeft zijn
activiteiten onderbracht in drie werkmaatschappijen: SURFmarket, SURFnet en
SURFsara.
Abonnement SURF Magazine verschijnt
vier keer per jaar. Een gratis abonnement
heeft wel een droom; van dromen over familie of rijkdom, tot grote
op SURF Magazine kunt u aanvragen via
wereldse verlangens. In dit SURF Magazine staat een artikel over het
het redactieadres of via www.surf.nl/
wolkenonderzoek van dr. Jordi Vilà en hij heeft ook een mooie droom.
aanmeldensurfmagazine.
Hij wil de wereldwijde klimaatmodellen verfijnen, zodat boeren in
Een afmelding voor het magazine kunt u
onder andere Ethiopië hun oogst kunnen verhogen. Is dat niet mooi?
ook doorgeven via communicatie@surf.nl.
Wat opvalt aan alle hoge ambities is dat het nooit helemaal alleen
realiseerbaar is. Samenwerking is altijd nodig. Zo is ook mijn bescheiden
droom, mijn ambitie is om bij SURF de samenwerking te optimaliseren
met inspiratie en energie. Zodanig dat mijn collega’s een glinstering in
hun ogen krijgen van enthousiasme over SURF en we meer zijn dan de
som der delen. Ik zou het nu echt geweldig vinden om daar een grote
SURF Magazine is ook digitaal beschikbaar via:
www.surf.nl/magazine
Redactieadres
SURF
Postbus 19035
bijdrage aan te leveren. Gelukkig ben ik bij SURF niet de enige met deze
3501 DA Utrecht
ambitie en hebben we de samenwerking met onze leden tot een
T 088 787 30 00
algemene doelstelling verheven. Want samenwerken leidt tot betere
Ecommunicatie@surf.nl
en grotere resultaten en het heerlijke gevoel om daar een onderdeel
Wwww.surf.nl
van te kunnen zijn.
Dit lentenummer gonst ook van de samenwerkingen; van intellectuele
kruisbestuivingen tot wereldwijde samenwerkingsverbanden, zoals de
Square Kilometer Array (SKA). Dat wordt het grootste astronomische
instrument dat ooit gebouwd is en zal ten dienste staan van de
Hoofdredactie Dimphy van der Zanden
Productie Gerlinde van der Vegte
Eindredactie Eric Daamen
Redactie Marieke van Dijk, Gerlinde van der
Vegte, Judith Verhoeven, Arian Ooijevaar,
Josje Spinhoven, Lonneke Walk
wereldwijde astronomische gemeenschap. Het is een buitengewoon
Medewerkers Marieke van Dijk, Arnoud Groot,
ambitieus project en kan misschien eindelijk antwoord geven op
Mirjam Hulsebos, Wilma Schreiber, Erik van
de vraag of wij het enige intelligente leven zijn in het heelal.
der Spek
Ontwerp Studio Koelewijn Brüggenwirth,
Hoe dan ook, kennis wordt meer als je het deelt en dat is nu juist de
ambitie van het SURF Magazine. Ik wens u veel inspiratie voor een
hoge ambitie bij het lezen van dit nummer.
Chantal Cassee
Den Haag
Fotografie Harry Meijer, Marcel Molle,
De Beeldredaktie /-Erik van ’t Woud,
Illustratie Vijselaar en Sixma
Druk Roto Smeets Grafiservices
Reacties? Chantal.Cassee@surfsara.nl
02 SURF02 juni 2016
www.surf.nl/magazine
INHOUD
04
14
10
16
04
14
Details ontrafeld door Cartesius
Onderzoek op astronomische schaal
Dat vegetatie invloed heeft op het ontstaan van wolken, en dat wolken op hun
beurt weer invloed hebben op de groei
van gewassen, is al heel lang bekend.
Maar het was tot nu toe nooit mogelijk
die wisselwerking tot in detail te onderzoeken. De supercomputer Cartesius
brengt daar verandering in.
Astronomen kunnen straks beschikken
over een radiotelescoop van ongekend
formaat: de Square Kilometer Array (SKA).
Michael Wise, hoofd van de astronomiegroep bij het Nederlands instituut voor
radioastronomie vertelt wat er nodig is
om dit instrument werkend te krijgen.
SPOTLIGHT
CONNECTED
10
16
SURFwireless: wel de lusten, niet
de lasten
Samen veilig aan het werk
INTERVIEW
Studenten, medewerkers en bezoekers
van instellingen verwachten een wifinetwerk dat altijd werkt, overal beschikbaar
is en een hoge snelheid biedt. Daarom
heeft SURFnet SURFwireless ontwikkeld.
Een van de pioniers van deze dienst is
ROC Rijn IJssel.
www.surf.nl/magazine
BEST PRACTICE
De actualiteit – cybercriminaliteit en
de Wet meldplicht datalekken – plaatst
informatiebeveiliging en privacy
nadrukkelijk bovenaan de agenda van
instellingen in het Nederlandse onderwijs
en onderzoek. Saxion startte een hogeschoolbrede bewustwordingscampagne.
06 FOCUS Vier vragen over...
Nieuwe master Data Science and
Entrepreneurship
07 GASTCOLUMN door
Karel van Lambalgen
08 KORT
13 LANCERING Discipline is
sleutelwoord bij cyber security
18 LICENTIENIEUWS
Online colleges en bijeenkomsten
bijwonen
20 START-UP
Bindrs: slim samenwerken via
sociale media
20 IN DE ETALAGE
SURFacademy
SURF02 juni 2016 03
BETER BEGRIP VAN INTERACTIE TUSSEN WOLKEN EN VEGETATIE
DETAILS ONTRAFELD
DOOR CARTESIUS
Dat vegetatie invloed heeft op het ontstaan van wolken, en dat wolken op hun beurt weer invloed hebben
op de groei van gewassen, is al heel lang bekend. Maar het was tot nu toe nooit mogelijk die wisselwerking
tot in detail te onderzoeken, omdat de rekenkracht simpelweg ontbrak. De supercomputer Cartesius van
SURFsara brengt daar verandering in voor dr. Jordi Vilà en zijn team van de leerstoel Meteorologie en
Luchtkwaliteit van Wageningen UR.
Tekst Mirjam Hulsebos Beeld Martin Sikma, leerstoel Meteorologie en Luchtkwaliteit Wageningen UR
Het wereldwijde voedseltekort, zorgen
om de hoeveelheid CO2 in de lucht; er zijn
allerlei redenen om onderzoek te doen
naar de interactie tussen vegetatie en
wolkenvorming. Hierover is al veel kennis,
maar die is weinig gedetailleerd als het gaat
om de interactie tussen de processen zelf.
Onderzoekers snappen het gedrag van
heel grote wolkengebieden redelijk goed,
maar ze weten niet precies wat de impact
is van vegetatie op het ontstaan van kleine
stapelwolken en op de eventuele uitgroei
van zo’n stapelwolk tot noodweer, zoals
dat vorige zomer in Limburg en op de
Veluwe het geval was.
Jordi Vilà brengt samen met Martin Sikma
en Xabier Pedruzo de interactie tussen
wolken en vegetatie op detailniveau in
kaart. “Een stapelwolk ontstaat heel lokaal
en is vaak maar enkele honderden meters
breed. Wij onderzoeken een gebied dat
ongeveer zo groot is als de provincie
Groningen – 48 bij 48 kilometer – en we
kijken in de onderste 5 kilometer van de
atmosfeer om te zien wat daar gebeurt.
Daarvoor gebruiken we het 3D-simulatiemodel DALES (Dutch Atmospheric
Large-Eddy Simulation), dat draait op
de supercomputer Cartesius.”
“We gebruiken dit model om te leren
begrijpen waarom een wolk op een
bepaalde plek ontstaat, hoe die zich onder
invloed van vegetatie ontwikkelt en wat
het effect daarvan is op verdamping en
koeling bij planten. Wolken stralen diffuus
licht uit, wat makkelijker opneembaar is
voor de planten dan direct zonlicht. De
dikte van de wolk bepaalt dus hoe produc04 SURF02 juni 2016
tief de planten zijn, hoewel ze bij te veel
bewolking weer minder hard groeien.
Wat zijn de beste condities om te groeien?
Onze data zijn interessante input voor
andere onderzoekers aan de WUR die
daar onderzoek naar doen”, zegt Vilà.
Goede weersvoorspelling cruciaal
De eerste onderzoeksresultaten zijn er bijna.
Het team voert al twee jaar simulaties uit,
het huidige onderzoek nadert zijn afronding. Maar plannen voor vervolgonderzoek
zijn er volop, zegt Martin Sikma, een van de
onderzoekers. “Het duurt op dit moment
6 dagen om te simuleren wat er gedurende
11 uur in de onderste 5 kilometer van de
atmosfeer gebeurt in een gebied van
48 vierkante kilometer dat voornamelijk
bestaat uit grasland. We zouden graag
willen opschalen naar een groter gebied,
dat ook andere soorten vegetatie bevat.
En we willen kijken wat er in hogere
luchtlagen gebeurt. Maar op dit moment
ontbreekt daarvoor nog de rekenkracht.
‘Mijn droom is dat de huidige
wereldwijde klimaatmodellen
worden verfijnd door de
inzichten die wij nu verkrijgen’
We halen nu al het maximale uit Cartesius”,
lacht hij, om direct aan te vullen: “We zijn
erg blij met de samenwerking met SURFsara, vanwege de ondersteuning en het
advies. We hebben eigenlijk maar twee
wensen: een nóg krachtiger computer en
nog betere samenwerking met computer
scientists om het gebruik van Cartesius en
de prestaties van het model te verbeteren.”
www.surf.nl/magazine
SPOTLIGHT
Daar droomt ook Vilà van. “We bevinden
ons in het beginstadium van dit type
onderzoek. Het is nu al zo interessant om
te zien welke inzichten we opdoen door
twee voorheen min of meer gescheiden
werelden samen te brengen. Zoals Martin al
aangaf, doen we nu nog veel compromissen
in ons onderzoek, bijvoorbeeld op de lengte
van een simulatie, het soort vegetatie,
de staat van de vegetatie en de omvang
van het te onderzoeken gebied. Hoe meer
rekenkracht, hoe minder compromissen
we hoeven te sluiten en hoe gedetailleerder
de inzichten zijn die we opdoen. Bovendien
kunnen we met meer rekenkracht niet
alleen terugkijken om achteraf te begrijpen
waarom een wolk is ontstaan, maar ook
vooraf voorspellen wanneer nieuwe wolken
gaan ontstaan. Zover zijn we nu nog lang
niet, maar het is wel een van de langetermijndoelen.”
‘Voor boeren in Ethiopië is het
cruciaal om betere beslissingen
te nemen en zo de oogst te
verhogen’
Voorspellen is uiteraard belangrijk om
betere beslissingen te kunnen nemen.
“Mijn streven is dat de huidige wereldwijde
klimaatmodellen worden verfijnd door de
inzichten die wij nu verkrijgen, zodat we
in staat zijn om nog gedetailleerder en
regionaler het weer te voorspellen. Dat
is voor de meeste Nederlanders plezierig,
maar voor bijvoorbeeld boeren in Ethiopië
is het cruciaal om betere beslissingen
te nemen en zo de oogst te verhogen.
Daarom zitten wij bij de WUR ook zo goed
op onze plek. Hier komt zoveel kennis over
landbouw en klimaatonderzoek samen.
Het is geweldig om daarvan onderdeel te
mogen zijn.”
Een representatie van het gebied, van bovenaf gezien.
In (a) zijn de stapelwolken te zien (hoe donkerder, hoe dikker de wolk).
Door schaduw en stralingseffecten verminderen de wolken de
fotosynthese van de planten, wat in (b) te zien is.
Beelden (c) en (d) laten het effect zien op de planten in termen
van verdamping (hoe roder, hoe minder verdamping) en koeling
(hoe blauwer, hoe koeler het oppervlak).
Deze effecten zijn direct gerelateerd aan plantenprocessen
die reageren op de vermindering in fotosynthese en straling.
Uiteindelijk heeft de respons van de planten weer een effect op de
wolken, en past dit systeem zich weer aan de nieuwe situatie aan.
Dit is dus een continu proces.
Meer informatie
>www.maq.wur.nl
www.surf.nl/magazine
SURF02 juni 2016 05
FOCUS
HOE GROOT IS DE VRAAG
NAAR DEZE OPLEIDING DATA SCIENCE AND
ENTREPRENEURSHIP?
Die is enorm, zowel onder studenten als bedrijven. Onze voorlichtingsdagen trekken
volle zalen, en uit ons recente marktonderzoek blijkt dat het vakgebied ook steeds
populairder wordt onder middelbare scholieren. Ondertussen worden wij ook platgebeld door bedrijven die met ons willen samenwerken. Net als de hoeveelheid data
is de vraag naar capabele data scientists de afgelopen paar jaar namelijk exponentieel
gestegen. Er is heel veel behoefte aan mensen die enerzijds inzicht kunnen geven in
de enorme datameren van bedrijven en overheden, en anderzijds in staat zijn daar
creatieve en relevante dingen mee te doen.
Vier vragen over …
NIEUWE MASTER DATA SCIENCE
AND ENTREPRENEURSHIP
De aandacht voor data science binnen het Nederlandse onderwijs en onderzoek groeit
sterk. Met een gezamenlijke nieuwe master Data Science and Entrepreneurship spelen de
Technische Universiteit Eindhoven en de Universiteit van Tilburg daar vanaf september op in.
Samen vormen deze universiteiten de Jheronimus Academy of Data Science (JADS).
Opleidingsdirecteur Willem-Jan van den Heuvel beantwoordt vier vragen.
Tekst Arnoud Groot
2
WAT IS DE TOEGEVOEGDE
WAARDE VAN DEZE
GEZAMENLIJKE OPLEIDING?
De Technische Universiteit Eindhoven focust zich uiteraard op de benodigde
technologie, zoals embedded systems, sensor networks, process en data
mining. De Universiteit van Tilburg kijkt naar de sociale en maatschappelijke
vraagstukken rond en de impact van data science. Bij elkaar gebracht levert
dat een heel holistische propositie op. Terwijl soortgelijke opleidingen vaak
onder één faculteit vallen, is dit een zeer multidisciplinaire opleiding vanuit
zes verschillende faculteiten. Daardoor verwachten wij data scientists af te
leveren die communicatief sterk zijn, ondernemersvaardigheden hebben,
en economische en sociale waarde kunnen creëren.
06 SURF02 juni 2016
3 WELKE ROL SPEELT ICT
BIJ HET INRICHTEN VAN
DE NIEUWE OPLEIDING?
Wij willen drie aparte datastructuren ontwikkelen: een voor onderwijs, een voor
onderzoek en een die meer gericht is op
ondernemerschap. We doen een beroep op
SURFsara voor de onderwijs-datastructuur,
die gevormd is met applicaties als Hadoop,
Python en R. Veel bedrijven willen nu al
helpen bij het inrichten van de twee andere
datastructuren; zowel met apparatuur als
met knowhow. We vormen ook een raad
van advies met ervaren CIO’s, CTO’s, CDO’s
en senior data scientists. Die borgt straks
dat de IT-infrastructuur en de opleiding
strak aansluiten op de maatschappelijke
vraag én op lokale, provinciale, landelijke
en Europese onderzoeksagenda’s.
www.surf.nl/magazine
GASTCOLUMN Karel van Lambalgen
4 WAAR STAAT DE
JHERONIMUS ACADEMY
OF DATA SCIENCE OVER
VIJF JAAR?
Qua bezetting denken we aan 30 fte aan
hoogleraren, rond de 300 masterstudenten,
50 postdoctorale studenten en zo’n 30 PhD’s,
plus diverse permanente educatieprogramma’s
en zo’n 50 aan de opleiding gerelateerde
start-ups of spin-offs. En qua reputatie
willen we hét data science opleidings- en
onderzoeksinstituut van Europa worden.
NETWERKVERBINDINGEN
MASTER DATA SCIENCE AND
ENTREPRENEURSHIP
De Technische Universiteit Eindhoven
en de Universiteit van Tilburg maken
gebruik van het SURFnet-netwerk voor
de master Data Science and Entrepreneurship. Studenten en medewerkers
van deze nieuwe opleiding versturen
data veilig met SURFlichtpaden. Om een
hoge beschikbaarheid te kunnen garanderen van de SURFlichtpaden worden de
verbindingen voor de nieuwe opleiding
in een ringstructuur aan het SURFnetnetwerk gekoppeld. Over een grote
afstand moeten nieuwe fibers gegraven
worden in het centrum van Den Bosch.
De fibers worden deze zomer opgeleverd, zodat de verbindingen voor
het nieuwe collegejaar klaar zijn voor
gebruik.
Meer informatie
>www.jads.nl
>blog.surf.nl/themes/data
JONG GELEERD IS
OUD GEDAAN
Begin april las ik een onthutsend artikel waarin werd berekend dat
in de VS jaarlijks voor 28 miljard dollar aan wetenschappelijk biomedisch onderzoek niet reproduceerbaar is. In maar één wetenschap!
In al die biomedische onderzoeken worden conclusies getrokken en
aanbevelingen gedaan. Onderzoek gebeurt tenslotte om onze
kennis te vergroten, en toe te passen. Gelukkig stelt het artikel dat
dit geen opzettelijke misleiding is, maar diep in het systeem van de
moderne wetenschap verweven zit. Het lijkt mij duidelijk dat daar
iets aan moet gebeuren. Binnen het research ICT-programma
‘Data4Lifesciences’ van de Nederlandse Federatie van Universitair
Medische centra (NFU) worden twee belangrijke voorwaarden
geadresseerd die helpen de situatie te verbeteren: 1. data moeten
FAIR zijn, en 2. onderzoekers moeten leren hoe ze onderzoek FAIR
kunnen doen.
FAIR staat voor Findable, Accessible, Interoperable en Reusable,
en gaat over het verzamelen van data en over het reproduceerbaar
maken van resultaten via (e)labjournaals. Daarmee kunnen nietreproduceerbare conclusies eerder worden ontdekt. Bij het uitvoeren van onderzoek dat valt onder de Wet medisch-wetenschappelijk
onderzoek met mensen (WMO) zijn de Basiscursus Regelgeving en
Organisatie voor Klinisch onderzoekers (BROK) en het bijbehorende
examen verplicht. Die verplichting om ‘de regels’ aantoonbaar te
kennen, zou moeten gelden voor alle onderzoekers in alle wetenschappen. De spelregels moeten al vroeg in de opleiding worden
onderwezen en toegepast. Dus niet pas bij een promotieonderzoek,
maar al direct bij de eerste zelfstandige onderzoeken tijdens de
studie. Jong geleerd is oud gedaan. Bovendien helpt dat de gevestigde orde met hun onderzoek. Het veelgehoorde ‘dat is te duur’
of ‘dat kost te veel tijd’ kan natuurlijk niet van toepassing zijn als
je bedenkt hoeveel geld nu wordt verspild.
Karel van Lambalgen is directeur ICT van het Leids Universitair
Medisch Centrum.
www.surf.nl/magazine
SURF02 juni 2016 07
KORT
MANIFEST RESPONSIBLE DISCLOSURE GETEKEND
SURF ondertekende 12 mei 2016 met
circa dertig andere organisaties het
Coordinated Vulnerability Disclosure
Manifesto. Hiermee onderschrijven
wij het belang van de inspanningen
van onderzoekers en de hackergemeenschap om het internet en
de samenleving veiliger te maken.
We bieden derden de mogelijkheid
om gesignaleerde kwetsbaarheden
eenvoudig te melden.
Rabobank. Er is gebruikgemaakt van
de responsibledisclosuremodellen die
SURF samen met zijn leden ontwikkelde. Erwin Bleumink, directeur van
SURFnet: “We gebruiken het responsibledisclosurebeleid zelf ook, en onze
ervaringen zijn positief. De aanmelders
voelen zich gewaardeerd en wij zijn
heel blij dat we in een vroeg stadium
problemen gemeld krijgen, zodat we
die kunnen repareren.”
Het manifest is een initiatief van
het CIO Platform Nederland en de
Meer informatie
> blog.surf.nl/responsible-disclosure
SURFMARKET 25 JAAR
SURFmarket, de ICT-marktplaats van
het onderwijs en onderzoek in Nederland, bestond op 21 maart 2016 25 jaar.
SURFmarket werd in 1991 opgericht als
SURFdiensten door het onderwijs zelf,
om namens aangesloten instellingen
te onderhandelen met ICT-leveranciers
en uitgevers over (digitale) licenties en
hiervoor overeenkomsten te sluiten.
In de daaropvolgende jaren is de
dienstverlening verder geprofessionaliseerd en uitgebreid, werd SURFspot
opgericht, is er invulling gegeven aan
de rol van aanbestedingsorganisatie en
ging SURFdiensten nauw samenwerken
met SURFnet in het kader van innovatie. In 2012 werd SURFdiensten omgedoopt tot het huidige SURFmarket.
Ook in de komende jaren gaat SURFmarket ervoor zorgen dat onderwijs
en onderzoek veilig en volgens de
best mogelijke voorwaarden licenties
kunnen afsluiten en gebruiken.
TERUGBLIK SURFNET
RELATIEDAG 2016
7, 8 EN 9 NOVEMBER:
DÉ ONDERWIJSDAGEN
2016
Op dinsdag 7 juni werd de SURFnet
Relatiedag 2016 georganiseerd bij
TivoliVredenburg in Utrecht. Het thema
was ‘Open your mind and get connected’. Bezoekers werd gevraagd zich
open te stellen voor nieuwe inzichten
en contacten. Het programma bevatte
onder andere workshops, 7 minute
speeches, en keynotes van Erik Huizer
en Rob Poels.
Op 7, 8 en 9 november organiseren
SURF en Kennisnet Dé Onderwijsdagen 2016 in het World Trade Center
in Rotterdam. Het overkoepelende
thema van Dé Onderwijsdagen 2016
is ‘onderwijs op maat’. Het programma
wordt in samenspraak met het onderwijsveld opgesteld.
Meer informatie
>surfnetrelatiedag.surf.nl
08 SURF02 juni 2016
Meer informatie
>www.deonderwijsdagen.nl
SURFMARKET
START EUROPESE
AANBESTEDING
TELEFONIE
Omdat onderwijs- en onderzoeksinstellingen
zijn uitgesloten van deelname aan de overheidsaanbesteding voor telefonie OT2017,
start SURFmarket een Europese aanbesteding
voor deze instellingen. SURFmarket volgt de
planning en fasering van OT2017 om ervoor
te zorgen dat de opvolgende overeenkomst
tijdig beschikbaar is. Instellingen kunnen
voorafgaand aan publicatie van de aanbestedingsdocumenten hun eisen en wensen
kenbaar maken. Op dit moment lopen via
SURFmarket nog twee aanbestedingstrajecten:
Virtualisatie, waarbij het gaat om virtualisatiesoftware die het mogelijk maakt verschillende
besturingssystemen op één computer te
installeren. Daarnaast loopt het aanbestedingstraject Basis Learning Management System.
De trajecten voor levering van audiovisuele
middelen en gerelateerde dienstverlening
(LaPAAV2) en Learning Management
System (LMS) zijn inmiddels afgerond.
Meer informatie
> www.surf.nl/aanbestedingskalender
WEBSITE LANDELIJK
COÖRDINATIEPUNT
RESEARCH DATA
MANAGEMENT LIVE
Hoe gaan we om met de explosie van data
in onderzoek en onderwijs in Nederland?
Hoe slaan we alles zorgvuldig op zodat
het toegankelijk blijft voor hergebruik,
ook op lange termijn? Hoe borgen we
wetenschappelijke integriteit? Het Landelijk
Coördinatiepunt Research Data Management
(LCRDM) faciliteert een landelijke aanpak
van onderzoeksdatamanagement. Vijf
werkgroepen met leden van onderwijsen onderzoeksinstellingen focussen op
de kernvraagstukken voor het zorgvuldig
en duurzaam omgaan met onderzoeksdata.
Meer informatie
> www.lcrdm.nl
www.surf.nl/magazine
SURF JAAROVERZICHT 2015
In het SURF Jaaroverzicht krijgt u een terugblik op 2015, met veel beeld, video’s en links naar relevante publicaties
en interviews. Het jaaroverzicht geeft een indruk van de activiteiten die plaatsvonden in 2015, en de resultaten die
we als SURF samen met de leden hebben behaald. Het SURF Jaaroverzicht 2015 is een gezamenlijke uitgave van
SURFmarket, SURFnet en SURFsara.
Meer informatie
> jaaroverzicht.surf.nl
SURFSARA PARTNER IN
CENTRE OF EXCELLENCE
IN COMPUTATIONAL
BIOMEDICINE
De Europese Commissie heeft in het kader
van het Horizon 2020-programma subsidie
toegekend aan het project CompBioMed.
Hiermee wordt CompBioMed het negende
zogeheten Europese ‘Centre of Excellence
for computing applications’. CompBioMed
wil het gebruik van high-performance
computing bevorderen binnen de biomedische modelleringsgemeenschap.
Denk hierbij aan simulaties en analyses met
hoge betrouwbaarheid ter ondersteuning
van het ontwikkelen van geneesmiddelen
en de klinische praktijk. Een specifieke
toepassing zou de ontwikkeling van
gepersonaliseerde medicijnen kunnen
zijn. SURFsara, de UvA en twee MKBbedrijven zijn de Nederlandse partners
van dit Europese project. Een van de
andere Europese partners is het Franse
Atos/Bull, de leverancier van onze
nationale supercomputer.
Meer informatie
> www.surf.nl/project-compbiomed
CASESTUDY:
TWINTIG PROCENT
ENERGIEBESPARING
DANKZIJ
SIMPELE TRUC
Met Demand-Based Switching
zet een processor bij beperkt
gebruik automatisch de kloksnelheid omlaag. Hierdoor
bespaar je stroom, zonder
dat het impact heeft op de
performance. Dit simpele
trucje bestaat al een tijdje,
maar wordt verrassend weinig
gebruikt. Vooral bij kleinere
datacenters, waar Nederland
er juist veel van heeft, wordt
het nog weinig toegepast.
Uit onderzoek naar de servers
van SURFdrive bleek dat het
energieverbruik omlaag kan
met ongeveer twintig procent.
Meer informatie
>blog.surf.nl/energiebesparing
4TH NATIONAL ESCIENCE
SYMPOSIUM: 13 OKTOBER 2016,
AMSTERDAM ARENA
Ontmoet wetenschappers en onderzoekers uit
verschillende vakgebieden om te ontdekken hoe
digitale technologie wetenschappelijk onderzoek
versterkt. Het symposium bevat vijf thematische
sessies waarin wereldklasse data-driven en
compute-intensive onderzoek wordt gepresenteerd:
Smart Energy – Sports & eHealth – Social Data
– Astronomy – en Data Science.
Meer informatie
> www.eScienceCenter.nl
WELKE ONDERZOEKER WINT DE
NEDERLANDSE DATAPRIJS 2016?
Ook dit jaar wordt de Nederlandse Dataprijs
uitgereikt aan een onderzoeker of onderzoeksgroep die extra bijdraagt aan de wetenschap
door onderzoeksdata beschikbaar te maken voor
aanvullend of nieuw onderzoek. Bent u of kent u
zo’n onderzoeker met een goed voorbeeld van
gedeelde data? Nomineer hem of haar dan voor
de Nederlandse Dataprijs 2016.
Meer informatie
> www.researchdata.nl/diensten/dataprijs/
www.surf.nl/magazine
SURF02 juni 2016 09
Links Maarten Veldhuis, rechts Ben Geerdink
10 SURF02 juni 2016
www.surf.nl/magazine
INTERVIEW
Pionier ROC Rijn IJssel aan het woord
SURFwireless: wel de
lusten, niet de lasten
Tekst Erik van der Spek Fotografie Harry Meijer
‘Studenten, medewerkers en bezoekers van instellingen verwachten een
wifinetwerk dat altijd werkt, overal beschikbaar is en een hoge snelheid
biedt. Het voldoen aan deze verwachtingen kost veel tijd, geld en kennis.
Om het Nederlandse onderwijs en onderzoek daarmee te ondersteunen,
heeft SURFnet SURFwireless ontwikkeld. Een van de pioniers bij deze dienst
is ROC Rijn IJssel. Een gesprek over hun ervaringen en verwachtingen:
‘De technologie achter wifi is zó complex geworden; dat is voor onze
mensen niet meer bij te houden.’
ROC Rijn IJssel is een school voor middelbaar beroepsonderwijs en educatie in de
regio Arnhem. De instelling biedt praktijkgerichte opleidingen variërend van zakelijke
dienstverlening tot mode, en van sport tot
autotechniek. Bij Rijn IJssel volgen ongeveer 12.000 studenten een beroepsopleiding. De opleidingen worden aangeboden
op ruim 30 locaties, vooral in Arnhem, maar
ook in onder meer Wageningen, Nijmegen,
Dieren en Zevenaar.
SURF en het mbo
Maarten Veldhuis is teamleider ICT bij Rijn
IJssel en in die hoedanigheid vanaf het
begin betrokken bij de aansluiting van
het mbo bij SURF: “Het is een belangrijke
mijlpaal voor beide partijen. De samenwerking tussen SURF en het mbo schept
nieuwe mogelijkheden. Ik denk dan met
name aan MBOcloud, een platform voor
leermiddelen dat gebouwd wordt door
SURF. Dat was tot anderhalf jaar geleden
totaal ondenkbaar, en met die ontwikkeling
zijn we heel blij. Er zit nu beweging in.”
www.surf.nl/magazine
Steeds meer mobieltjes, laptops en
tablets
ROC Rijn IJssel is een van de eerste
gebruikers van SURFwireless. Deze dienst
komt voor Veldhuis op een goed moment:
“Ons huidige wifinetwerk was een prima
oplossing toen we het in 2006 aanschaften.
Maar toen zaten we gemiddeld op 0,2 à
0,3 device per student. We hadden er nooit
rekening mee gehouden dat er gebruikers
zouden komen die gemiddeld 2,5 device
per persoon bij zich hebben: mobieltjes,
laptops en tablets. Dat betekent dat de
capaciteitsvragen in die tien jaar wezenlijk
zijn veranderd. En dan praat je ook over
totaal andere hoeveelheden data, met
streaming video en wat er allemaal bij
komt kijken.” Het toegenomen gebruik
levert capaciteitsproblemen op, wat leidt
tot vertragingen en uitval.
‘De technologie achter wifi is
zó complex geworden; dat is
voor onze mensen niet meer
bij te houden’
wifinetwerk. Dat is voor Veldhuis een
belangrijk voordeel: “De technologie
achter draadloze netwerken is inmiddels
zo complex geworden, zowel in de antennetechniek als in de configuratiemogelijkheden, dat het voor onze mensen niet bij
te houden is. We kwamen daarom al gauw
tot de conclusie: dat moet buiten de deur.
Toen SURF begon met Wireless-as-a-Service waren er nog niet veel marktpartijen
die een vergelijkbare dienst aanboden.
Bovendien hebben we goede ervaringen
met de technische kennis van SURFnet.”
Complexe techniek
Gebruikerservaringen meenemen
SURFwireless is een dienst: Wireless-as-aService. SURFnet zorgt voor de inkoop,
het onderhoud en de monitoring van het
Rijn IJssel was de eerste instelling die een
volledige locatie in de proof-of-conceptfase beschikbaar heeft gesteld. Op de
SURF02 juni 2016 11
INTERVIEW
Velperweg in Arnhem draait het draadloze
netwerk inmiddels anderhalf jaar. Over de
dienst is Veldhuis heel tevreden: “Het heeft
een goede capaciteit en we hebben er
weinig werk aan. En de technische kennis
van de mensen die ermee bezig zijn, is echt
heel goed.”
Wat in de beleving van Veldhuis minder
goed ging tijdens de pilot, is de interactie
tussen SURF en de ondersteuning voor
eindgebruikers die bij deze dienstverlening
noodzakelijk is. “We merken dat SURF dat
nog niet gewend is. Ze worden daardoor
geconfronteerd met gebruikersproblemen.
We hadden bijvoorbeeld een issue met
Apple; na een update van Apple konden de
iPhones ineens niet meer op het draadloze
netwerk. Dat vraagt een andere manier
van omgaan van de klanten. Maar dat is
geen probleem, daar is de pilot ook voor
bedoeld.”
Gevolgen voor het onderwijs
Wat betekent het draadloze netwerk voor
het onderwijs? Dat heeft grote gevolgen,
aldus Ben Geerdink, voorzitter van het
college van bestuur bij Rijn IJssel: “We zien
dat er steeds meer digitaal leermateriaal
wordt gebruikt. Bovendien worden er steeds
meer methodes ingezet die gebruikmaken
van het internet. Denk bijvoorbeeld aan
MOOC’s (Massive Online Open Courses)
en YouTube. Zonder een snelle internettoegang lukt het bijna niet meer om onderwijs
te geven.” Dat sluit aan bij de tendens dat
de boeken verdwijnen uit de opleidingen:
“We hebben nog geen opleidingen waar
alles digitaal wordt aangeboden, maar het
gaat wel die kant op. We zien een ontwikkeling naar steeds meer digitaal materiaal,
soms zelfs adaptief materiaal dat meebeweegt met de voortgangsontwikkeling
van de student.”
volgende locatie in Arnhem, de Kronenburgersingel”, zegt Veldhuis. “Nieuwe
uitrollen doen we met de Aerohiveoplossing die in de aanbestedingsprocedure
is geselecteerd. Dan gaan we na wat we
daar aan kinderziektes tegenkomen, dat is
dus eigenlijk ook een soort pilot. Daarna
gaan we successievelijk de andere locaties
voorzien. Ons huidige wifinetwerk is volledig
afgeschreven, dus het moet allemaal
vervangen worden.”
‘De samenwerking tussen
SURF en het mbo schept
nieuwe mogelijkheden’
Rol voor de instelling
Wat moet de instelling straks nog zelf
doen? “We moeten zorgen dat de access
points die opgehangen worden naar
buiten kunnen via een bepaald pad”, zegt
Veldhuis. “We moeten zorgen voor de
gebouwbekabeling en we moeten actieve
apparatuur hebben draaien om het netwerkpad te realiseren. Dat blijft bij de
instelling. Maar daarmee is de kous voor
ons af. De rest van het beheer ligt bij
SURFnet. En wij verzorgen zelf de eerstelijns helpdesk; je wilt niet dat iedere student
met de helpdesk van SURFnet gaat bellen.
SURFnet verzorgt de tweede lijn.”
Tips
Naar alle 30 ROC-locaties
Wat kan Veldhuis andere instellingen aanraden die met SURFwireless aan de slag
willen? “Ga in gesprek. Reken eens uit wat
het beheer van een draadloos netwerk je
nu kost. En dan moet je het rekensommetje
gaan maken.” Geerdink onderstreept tot
slot de meerwaarde van de samenwerking:
“Ik ben blij met de samenwerking met SURF,
want behalve van het netwerk kunnen we
veel gebruikmaken van de kennis en kunde
die daar aanwezig is.”
In het komende jaar wil ROC Rijn IJssel
geleidelijk alle 30 locaties voorzien van
het nieuwe wifinetwerk. “We hebben in de
meivakantie gezorgd voor uitrol op onze
Meer informatie
>www.surf.nl/surfwireless
De installatie van SURFwireless bij ROC Rijn IJssel is inmiddels afgerond.
Sinds 9 mei maken de studenten en medewerkers gebruik van het state-ofthe-art wifinetwerk SURFwireless. Na een periode van inmeten op locatie,
uitrekenen en intekenen zijn 85 SURFwireless access points opgehangen.
Wentzo heeft de nameting en de tests uit het acceptatieplan uitgevoerd en
geaccepteerd. Technisch productmanager Frans Panken van SURFnet was
de eerste dag ter plekke om te ervaren hoe het wifi werkt als het gebouw is
gevuld met studenten en medewerkers, en ook hij is heel tevreden. Op naar
de volgende SURFwireless-locatie.
12
SURF02 juni 2016
www.surf.nl/magazine
DISCIPLINE IS SLEUTELWOORD
BIJ CYBER SECURITY
LANCERING
Nieuwe dreigingen onderstrepen het belang van alertheid bij informatiebeveiliging. SURF levert
hieraan een bijdrage met Cybersave Yourself, de doorlopende beveiligingscampagne voor het
Nederlandse onderwijs en onderzoek. Bewustwording van cyber security binnen alle lagen
van onderwijs is zonder meer noodzakelijk, aldus Ron Bormans, voorzitter van het college van
bestuur van Hogeschool Rotterdam en tevens voorzitter van de stuurgroep Integrale Veiligheid
Hoger Onderwijs (IVHO). “De menselijke factor vormt de grootste kwetsbaarheid.”
Tekst Wilma Schreiber
Ron Bormans schat in dat het bewustzijn van de gevaren
in cyberspace momenteel onvoldoende is binnen het Nederlandse onderwijs en onderzoek. “De meeste collega’s
hebben wel een sluimerend besef dat die kwetsbaarheid
er is, maar niet scherp hoe groot die is en dat de risico’s
om de hoek liggen”, zegt hij. “Daarom is het goed dat
SURF security als uitgangspunt ziet en bewustwordingscampagnes ontwikkelt in samenwerking met IVHO.
Campagnes alleen zijn echter niet voldoende. Bestuurders
en medewerkers dienen ook concrete handvatten aangereikt te krijgen.”
Kwetsbaar door openheid
Een andere ontwikkeling binnen het Nederlandse
onderwijs en onderzoek is het toenemende gebruik
van social media. “Docenten ontdekken het potentieel
hiervan in de communicatie met studenten en gebruiken
ze om het onderwijs te verrijken. Dan is het maar een
kleine stap om examenuitslagen via WhatsApp door te
geven”, aldus Bormans. “Daarnaast zijn we kwetsbaar
omdat we collegegelden innen en open willen communiceren met de buitenwereld. Niet voor niets is ‘open &
safe’ een van de aandachtspunten tijdens de Europese
conferentie van IVHO op 20 juni.”
Potentieel doelwit
Als voorbeeld van risico´s waar Bormans binnen de
Hogeschool Rotterdam mee te maken heeft, noemt hij
phishing. Ook wijst hij op de aanwezige kennis binnen
universiteiten en hogescholen, die aantrekkelijk is voor
bedrijven en andere landen, en daarmee potentieel
doelwit van spionage en hacking. Het kwetsbaarheidsvraagstuk bevindt zich in zijn ogen in een spanningsveld. “Aan de ene kant staat de hele basale waarde van
openheid die wij moeten koesteren. Maar aan de andere
kant is het belangrijk niet naïef te zijn, want er is nogal
veel te halen bij ons.” Ter bescherming van de privacy
zijn binnen de Hogeschool Rotterdam diverse protocollen ontwikkeld. “Het is niet mogelijk om zomaar in
een computer te komen, die zijn technisch beveiligd.
En we zijn goed aangesloten op het SURFnet-netwerk.”
Momenteel ziet Bormans een verschuiving van opslag
van gegevens in een afgeschermde omgeving, afgezonderd op eigen servers, richting opslag in de cloud.
“Ik voorspel dat de ICT-beheersing bij instellingen
steeds lastiger wordt, omdat gegevens steeds moeilijker
af te grendelen zullen zijn met een token. Als we die
ratrace verliezen, zijn we helemaal overgeleverd aan
de discipline van de mens. Dus is het zonder meer
noodzakelijk om daar nu met zijn allen het gesprek
over te voeren.”
Meer informatie
>www.integraalveilig-ho.nl
>www.cybersaveyourself.nl
Elkaar opvoeden
De grootste zorg van Bormans voor het onderwijs- en
onderzoeksveld is het gedisciplineerd handelen van
bestuurders en medewerkers. “Sommige zaken kun je
niet in protocollen vangen en kun je niet dichtzetten
met ICT. Denk aan communicatie over examenuitslagen
alleen via apparatuur van de hogeschool en de beveiligde
kanalen, je computer vergrendelen als je naar het toilet
gaat of een broodje gaat eten”, stelt hij. “Veel mensen
realiseren zich niet hoe groot de risico’s zijn. Door gedrag
zijn we het meest kwetsbaar. Dat is een kwestie van
elkaar opvoeden.”
www.surf.nl/magazine
Informatiebeveiliging en privacy in het
Nederlandse onderwijs en onderzoek wordt
steeds belangrijker en staat hoog op de
agenda van instellingen. Lees op pagina 16
hoe Saxion het verhogen van de informatiebeveiliging met een hogeschoolbrede
bewustwordingscampagne heeft aangepakt.
SURF02 juni 2016 13
CONNECTED
MICHAEL WISE,
HOOFDASTRONOOM BIJ ASTRON
ONDERZOEK OP
ASTRONOMISCHE
SCHAAL
Astronomen kunnen straks beschikken over een radiotelescoop van ongekend formaat: de Square
Kilometer Array (SKA). Michael Wise, hoofd van de astronomiegroep bij het Nederlands instituut
voor radioastronomie ASTRON, vertelt wat er nodig is om dit instrument werkend te krijgen.
Én wat de komst van deze SKA betekent voor de Nederlandse tegenhanger LOFAR.
Tekst Aad van de Wijngaart
Wat is de SKA?
Fotografie SKA Organisation
“We willen letterlijk het grootste astronomische
instrument bouwen dat de wereld ooit heeft gekend.
Tien landen zijn daarmee begonnen, en dat aantal is
aan het verdubbelen. Het wordt een radiotelescoop
in twee delen: een voor middengolven in zuidelijk
Afrika, en een voor lange golven in de woestijn van
Australië. Beide bestaan uit enorme aantallen
sensors, die verspreid staan over grote gebieden.
Samen moeten ze functioneren als één observatorium dat ten dienste staat van de wereldwijde
astronomische gemeenschap. Er is een lange lijst
van vragen die wetenschappers met de SKA willen
beantwoorden. Bijvoorbeeld over het ontstaan
van de eerste sterren, gravitatiegolven en donkere
energie. De grote vraag is natuurlijk: zijn we alleen
in het heelal, of bestaat er ander intelligent leven?
Kortom: het is een buitengewoon ambitieus project.”
Wat is de relatie tussen LOFAR en de SKA?
“Het Australische deel van de SKA lijkt op LOFAR,
maar wordt waarschijnlijk honderd keer gevoeliger.
Tenminste, op termijn, want de SKA wordt gebouwd
14
SURF02 juni 2016
in twee fasen. In de eerste fase is LOFAR nog
scherper, eenvoudigweg doordat onze stations
verspreid staan over een gebied dat reikt van Ierland
tot Polen. Dat geeft ons een groot vermogen om
verre objecten te onderscheiden. Zelfs wanneer de
SKA in de toekomst compleet is, houdt LOFAR zijn
eigen niche: de lange golven van de SKA beginnen
namelijk bij 50 MHz, maar die van LOFAR bij 10.
Dus er blijven delen van het spectrum die de SKA
niet kan zien, maar LOFAR wel. We zien ze dan ook
niet als concurrenten, maar als complementaire
instrumenten. Space is a big place.”
Welke rol speelt Nederland bij de SKA?
“Nederland is een van de landen die van meet af
aan meedoen aan de SKA. We – dat wil zeggen,
ASTRON, NWO en de universitaire astronomen –
zijn dus nauw betrokken bij het ontwerp. Uiteraard
ben ik bevooroordeeld, maar ASTRON is een van
’s werelds voornaamste instituten voor radioastro-nomie. Bovendien brengen we de ervaring
mee die we hebben opgedaan met LOFAR, dus
we hebben een flinke vinger in de pap.”
www.surf.nl/magazine
WAT IS LOFAR?
LOFAR (Low-Frequency Array) is
een radiotelescoop die bestaat uit
ongeveer 7.000 kleine antennes die
verspreid staan over een gebied
met een diameter van 100 kilometer
in Nederland. De data van deze
sensoren worden via een glasvezelnetwerk verbonden met een supercomputer in Groningen, waar deze
worden verwerkt. Daarnaast worden
stations met antennes in een aantal
andere Europese landen via NetherLight (het lichtpadenknooppunt van
SURFnet) aangesloten, en worden
de data via een SURFlichtpad naar
Groningen getransporteerd. De data
worden vervolgens opgeslagen in
het LOFAR Long Time Archive. Dit
is een gedistribueerd archief met
locaties in Groningen, Amsterdam
(bij SURFsara) en in Jülich (Duitsland). Voor de verwerking van de
data worden naast de supercomputer in Groningen ook de supercomputer en de gridinfrastructuur
van SURFsara gebruikt. Het centrum
van LOFAR ligt bij Exloo in de
gemeente Borger-Odoorn.
Close-up van de SKA-schotels in Zuid-Afrika
Wat zijn de grootste uitdagingen?
“We willen vanuit Europa twee gigantische
telescopen gebruiken die aan de andere kant
van de wereld staan. De uitdagingen die dat
met zich meebrengt liggen meer op ICTdan op astronomisch gebied. Ga maar na:
de gegevensstroom van de sensors is zelfs
in de eerste fase van de SKA al enorm:
in Zuid-Afrika wordt straks 2 terabyte per
seconde binnengehaald. Dat zou genoeg
zijn om elke dag 340.000 laptops te vullen.
En dit verbleekt nog bij de Australische
meetgegevens: daar komt meer dan 150
terabyte per seconde binnen. Dat is vijf keer
zo veel als het hele wereldwijde internetverkeer in 2015!
‘Er is een lange lijst van vragen die
wetenschappers met de SKA willen
beantwoorden’
Om die stortvloed aan data in goede banen
te leiden, moeten we dezelfde aanpak
gebruiken als bij LOFAR. Allereerst moeten
de data worden gefilterd om de omvang
te verkleinen, want anders zou het gebruik
van de SKA uiteraard onbetaalbaar worden.
Vervolgens moeten de gegevens verspreid
worden opgeslagen en geanalyseerd, want
geen enkel datacentrum is groot genoeg.
www.surf.nl/magazine
Onderzoekers mogen niets merken van die
gedistribueerde aanpak: they don’t care, and
shouldn’t have to care. Bij LOFAR was dat al
een uitdaging, maar daardoor kunnen we nu
de grotere uitdaging van de SKA aangaan.”
Wat is daarvoor nodig?
“LOFAR kan niet werken zonder SURF: die
helpt ons met het transport én de opslag én
de verwerking van de data. Als we de SKA
echt werkend willen krijgen, zal de rest van
de wereldwijde astronomische gemeenschap
dezelfde nauwe samenwerking moeten
ontwikkelen met ICT-specialisten zoals wij
hebben met SURF. Die samenwerking zal
zelfs nog intensiever moeten worden, want
met de SKA hebben we ze nóg harder
nodig.”
Maar de opbrengsten van de SKA kunnen
veel verder gaan. Spreken van big data is
hier bijna een understatement. We hebben
een heel nieuwe toolbox nodig om betekenisvolle antwoorden te destilleren uit zulke
astronomische hoeveelheden gegevens.
Welnu, ik denk dat veel onderzoeksgebieden
tegenwoordig worstelen met de omvang van
hun data. Dus wat er ontwikkeld wordt voor
de SKA, in dit enorme, wereldwijde samenwerkingsverband, zou voor heel veel andere
onderzoekers waardevol kunnen zijn.”
Meer informatie
>netherlands.skatelescope.org
> lofar.org
Luchtfoto van de SKA-schotels in Australië
De SKA is een project voor radioastronomie, maar kunnen andere disciplines
er ook van profiteren?
“Zonder meer. Uiteraard staan fundamentele
vragen van de astronomie centraal, maar je
kunt de SKA ook gemakkelijk zien als een
instrument voor natuurkunde. We verwachten bijvoorbeeld meer te leren over wat er
gebeurt in neutronensterren: daar doen zich
waarschijnlijk nogal extreme natuurkundige
verschijnselen voor.
SURF02 juni 2016 15
Samen veilig aan het werk
De actualiteit – cybercriminaliteit en de Wet meldplicht datalekken –
plaatst informatiebeveiliging en privacy nadrukkelijk bovenaan de agenda
van instellingen in het Nederlandse onderwijs en onderzoek. Bij Saxion
heeft dit inmiddels handen en voeten gekregen in de dagelijkse praktijk
met een hogeschoolbrede bewustwordingscampagne.
Tekst Wilma Schreiber Illustratie Vijselaar en Sixma
Het begon in 2013 met de vraag of de informatiebeveiliging nog op niveau is, gezien de toenemende
cybercriminaliteit, connectiviteit en informatievoorzieningen. “Steeds meer mensen komen daardoor
makkelijker bij informatie. Dit vraagt om het goed
regelen van informatiebeveiliging”, stelt Hans van
der Wal, corporate information security officer bij
Saxion. “Ook het feit dat het aantal mobiele devices
toeneemt, kan kwaadwillenden in de kaart spelen.
De ontwikkelingen gaan zo snel, dat onze medewerkers moeite hebben om bij te blijven. Dus moesten
we niet alleen het beveiligingsniveau verhogen,
maar ook het beveiligingsbewustzijn om ernaar te
handelen versterken.” Dat was de aanleiding voor
het project ‘Samen veilig aan het werk’, waarvan
Van der Wal projectleider is.
‘Technisch kun je veel regelen, maar
de mens blijft de zwakste schakel bij
informatiebeveiliging’
Allereerst voerde een externe partij een audit uit
naar de stand van zaken. “Daaruit bleek dat onze
informatiebeveliging goed was, maar dat we deze
naar een hoger volwassenheidsniveau konden tillen.
Eind 2017 willen we niveau 3 gehaald hebben.”
Van der Wal verwijst hiermee naar niveau 3 van
het Capability Maturity Model (CMM), dat kijkt naar
het niveau van de softwareontwikkeling van een
organisatie. Dit niveau is gebaseerd op de ISO
27001-norm voor informatiebeveiliging, gebaseerd
op het implementeren, onderhouden en verbeteren
van beveiligingsmaatregelen.
Awareness-campagne
Het project ‘Samen veilig aan het werk’ startte langs
drie sporen. “Ten eerste hebben we meteen een
awareness-campagne opgezet. Technisch kun je veel
regelen, maar de mens blijft de zwakste schakel bij
informatiebeveiliging”, verklaart Van der Wal. Twee
keer per jaar wordt gemeten of het bewustzijn is
gestegen, met andere woorden: of alle inspanningen
effectief zijn. Tien tips die tijdens de nulmeting naar
voren kwamen, vormden het uitgangspunt. Bijvoorbeeld: ‘wis alle gegevens van oude apparatuur bij
vervanging’, ‘deel nooit en met niemand je inloggegevens’ en ‘besef dat openbare wifinetwerken niet
16
SURF02 juni 2016
veilig zijn’. De tips worden met posters, nieuwsbrieven, beeldschermen, kaarten, presentaties en
roadshows onder de aandacht van medewerkers
gebracht. “We hebben zelfs demo’s live hacking
gegeven aan zo’n 180 leidinggevenden”, aldus
Van der Wal.
‘De top moet het belang inzien,
anders is het zinloos om er energie
in te steken’
Ten tweede bereidt Saxion allerlei interventies voor:
phishingmails, controlerondes of schermen daadwerkelijk gelockt worden en deuren op slot zijn bij
afwezigheid. En sinds dit jaar worden ook directeuren, managers en teamleiders nauwer betrokken
om het project te versterken. De focus ligt op de
medewerkers. Studenten worden in de slipstream
meegenomen. “Verder hebben we zo’n 100 sleutelfiguren, zoals beheerders, informatiemanagers,
domeineigenaren, getraind in hun rol en de
problematiek van informatiebeveiliging.”
Reactief én proactief
Het derde spoor was het inrichten van een Computer Security Incident Response Team (CSIRT),
bedoeld om incidenten adequaat af te handelen
(reactief) én nieuwe ontwikkelingen in informatiebeveiliging (proactief) aan te pakken. Actuele
ontwikkelingen als Safe Harbour en de Wet meldplicht datalekken zijn daar aan de orde geweest.
“We hebben contracten bekeken en waar nodig
acties uitgezet. Daarnaast zijn er procedures
opgesteld om bij een datalek de juiste stappen te
doorlopen om te voldoen aan wet- en regelgeving.
Denk aan classificatie van incidenten, risicoanalyses,
oplossen van een incident en waar nodig escalatie.”
Elke woensdag kunnen medewerkers het CSIRTteam vragen stellen over informatiebeveiliging en
privacy. Als volgend jaar het project afloopt, neemt
het team de belangrijkste taken van het project
over om de continuïteit te waarborgen.
Snel inzichtelijk
Om informatiebeveiliging naar een hoger plan te
tillen en te houden, moeten instellingen veel zaken
op orde brengen. Onder meer door producten als
www.surf.nl/magazine
BEST PRACTICE
een beleidsplan, een procedure, een controle,
een besluitenlijst of een back-up op te leveren
en deze vervolgens periodiek te reviewen en
te vernieuwen. Via marktonderzoek en een
selectieproces vond Saxion een geschikt
GRC-systeem (Governance, Risk Management
en Compliance): easy2comply van Dynasec.
“Hier kun je alle op te leveren producten in
hangen. Bovendien vraagt het systeem op
gezette tijden automatisch aan verantwoordelijken of een review of update noodzakelijk is.
Zo hebben we door middel van een dashboard
snel inzichtelijk of we aan de eisen voldoen
of mogelijk nog risico’s lopen. Saxion neemt
daarbij geen genoegen met alleen het opleveren van producten: het moet ook werkend
gemaakt worden en dat wordt gemeten.”
Inmiddels is easy2comply ook verkrijgbaar
via SURFmarket.
Projectmatige aanpak
Een belangrijke meerwaarde van SURF is SCIPR,
de SURF-community voor informatiebeveiliging
en privacy, zegt Van der Wal: “Binnen SCIPR
ontwikkelen we als informatiebeveiligers en
security officers gezamenlijk producten. We
bespreken actuele problematiek en houden
peer reviews om te zien of we onze zaakjes op
orde hebben.” Hij sluit af met twee tips voor
instellingen die aan de slag willen met informatiebeveiliging en privacy. “Zorg dat het onderwerp hoog op de agenda van directeuren en
het college van bestuur komt te staan. De top
moet het belang inzien, anders is het zinloos
om er energie in te steken. En twee: hanteer een
projectmatige aanpak.” En uiteraard is de derde
optie: steek je licht op bij Saxion.
Meer informatie
> www.surf.nl/scipr
> www.surf.nl/overeenkomst-dynasec
> www.surf.nl/themas/beveiliging
De aanpak van Saxion sluit aan bij de
visie van Ron Bormans, voorzitter van
het college van bestuur van Hogeschool Rotterdam en tevens voorzitter
van de stuurgroep Integrale Veiligheid
Hoger Onderwijs (IVHO). Hij vertelt op
pagina 13 over het belang van bewustwording van cyber security binnen alle
lagen van onderwijs.
www.surf.nl/magazine
SURF02 juni 2016 17
ONLINE COLLEGES EN
BIJEENKOMSTEN BIJWONEN
Het online aanbieden van college- en overlegmogelijkheden biedt zowel studenten als onderzoekers,
docenten en medewerkers van onderwijsinstellingen voordelen. De Universiteit van Amsterdam startte
in 2012 met een volledig online programma voor de premaster Information Studies. Videoconferentiedienst Cisco WebEx van VisionsConnected zorgt voor online studentenbegeleiding en wordt steeds
breder toegepast. Nataša Brouwer, coördinator ICT en onderwijsinnovatie bij de UvA, legt uit waarom.
Tekst Marieke van Dijk
inzetbaar. De mogelijkheid om op deze
manier online te communiceren werd
al snel toegepast bij gastcolleges op
afstand en voor vergaderen in nationale
en internationale onderzoeksprojecten.
Dat bespaart veel reistijd en kosten.
Vanaf ieder device benaderbaar
“Voor het afstandsonderwijs is het
noodzakelijk dat studenten op hun eigen
computer, laptop of tablet naar het videoconferentielokaal kunnen komen, liefst
zonder een account te moeten aanmaken
of speciale rechten op de computer nodig
te hebben. Dit geeft flexibiliteit bij het
organiseren van de videosessies waarvan
studenten, docenten, onderzoekers en/of
medewerkers eenvoudig gebruik kunnen
maken”, aldus Brouwer. Mede door dit
gebruiksgemak is Brouwer erg positief
over Cisco WebEx. De laagdrempeligheid
was ook een van de belangrijkste redenen
om voor deze videoconferentiedienst te
kiezen.
Nataša Brouwer
Digitaal klaslokaal een succes
Studenten die bij de Universiteit van
Amsterdam de premaster Information
Studies volgen, doen dit geheel online.
Om studenten hierbij online en live te
begeleiden en motiveren, wordt sinds
2012 Cisco WebEx ingezet, een videoconferentiedienst. “De begeleider van
elke premastercursus houdt een keer
per week een meeting met zijn groep
studenten in een videoconferentielokaal.
18
SURF02 juni 2016
Studenten kunnen zo vragen stellen en
de begeleider kan een vinger aan de
pols houden bij hun voortgang. Via
een link in een e-mail krijgen studenten
vanaf hun eigen computer toegang
tot het online klaslokaal waar ruimte is
voor 25 personen”, vertelt Brouwer.
Na het inzetten van videoconferenties
bij de premaster, is het gebruik van
het videoconferentielokaal langzaam
gegroeid en ook bij andere faculteiten
Het is dan ook niet gek dat het organiseren van een meeting via Cisco WebEx
steeds vaker gebeurt. Er is een speciale
aanmeldpagina opgezet om aanvragen
in goede banen te leiden, compleet met
handleidingen en instructies. Het inroosteren van een videoconferentie doe je
met een account. De aanvrager kan hier
vervolgens zelfstandig mee aan de slag
door een host key te gebruiken: een soort
sleutel van het videoconferentielokaal.
Deelnemers ontvangen een mail met
een link van het online lokaal en kunnen
www.surf.nl/magazine
LICENTIENIEUWS
kiezen voor een tijdelijke installatie. Het
invullen van persoonlijke gegevens is niet
nodig, waardoor deelnemers snel en
makkelijk aanwezig zijn bij een digitale
bijeenkomst vanaf hun eigen computer.
<OVEREENKOMSTEN VAN DALE VOOR
HET NEDERLANDSE ONDERWIJS EN
ONDERZOEK>
Veilig online informatie delen
Via SURFmarket zijn de online woordenboeken van Van Dale beschik-
Tijdens bijeenkomsten in een videoconferentielokaal is het delen van informatie
eenvoudig. Je kunt bijvoorbeeld je desktop
of slechts één applicatie delen. Je kunt
een bijeenkomst ook opnemen en later
terugkijken en eventueel uitwerken.
“Deelnemers nemen vaak video’s en
gesprekken op, en ook het delen van
onderzoeksinformatie of andere data is
mogelijk via de videoconferentiedienst.
VisionsConnected geeft de garantie dat
alle data in Nederland blijven, dat was
voor ons erg belangrijk”, geeft Brouwer
aan. Steeds meer mensen binnen de UvA
gaan de laagdrempeligheid, de efficiëntie
en het gemak van het veilig delen van data
met videoconferenties inzien. Momenteel
kunnen er bij de UvA acht bijeenkomsten
tegelijk ingepland worden, maar vanwege
de toenemende vraag naar digitale
vergaderruimtes sluit Brouwer niet uit dat
dit aantal in de toekomst wordt uitgebreid.
baar voor gebruik binnen het hoger onderwijs en onderzoek. Nieuw
Via SURFmarket kunnen instellingen
twee videoconferentiediensten met
onderwijskorting afnemen:
Skype for Business van Microsoft
Met Skype for Business kunnen
bedrijven en instellingen hun infrastructuur vereenvoudigen met één
platform voor bellen, vergaderen,
video en delen.
Cisco WebEx conferencing van
VisionsConnected
Deze videoconferentiedienst maakt
het voor instellingen mogelijk op een
veilige manier en met hoogwaardige
kwaliteit per videoverbinding te
communiceren.
www.surf.nl/magazine
is de overeenkomst voor het mbo, die is afgesloten tot eind 2016.
Deze geeft toegang tot de Van Dale-scholenversies van Engels, Duits,
Frans, Nederlands en de Dikke van Dale. De overeenkomst voor het
hoger onderwijs en onderzoek loopt tot eind 2018 en biedt een aantal
woordenboekpakketten. Instellingen kiezen zelf het pakket dat het
beste bij ze past, waarbij ook combinaties mogelijk zijn.
<OPEN ACCESS OPGENOMEN IN NIEUW
CONTRACT MET ELSEVIER>
De nieuwe overeenkomst met Elsevier biedt onderwijs- en onderzoeksinstellingen toegang tot de Freedom Collection, journals van The Lancet,
de extra medische collectie voor UKB, het samenwerkingsverband van
de Nederlandse universiteitsbibliotheken en de Koninklijke Bibliotheek,
(met 27 journals) en de Subject Backfile Collection (pre 1995). Nieuw in
de overeenkomst is de Pilot Gold Open Access. Deze toevoeging geeft
universiteiten het recht om in totaal 3.600 artikelen te publiceren in
open access. Het UKB heeft hiervoor een lijst met 133 tijdschriften
geselecteerd waarmee gestart is in 2016. In 2017 en 2018 worden jaarlijks
nog eens 133 tijdschriften toegevoegd. Ook zijn er nieuwe bepalingen
omtrent privacy- en databescherming opgenomen en is er aandacht
voor tekst- en datamining.
<VERZAMEL, COMBINEER EN ANALYSEER
DATA MET QLIK >
De software van Qlik voor onderwijs en onderzoek biedt oplossingen
voor het verzamelen, combineren en analyseren van data uit meerdere
bronnen. Gebruikers voeren zoekacties uit en werken met dynamische
dashboards en analyses op zelfgekozen devices en locaties. Met de
gecombineerde data op dashboards en in analyses is het mogelijk
om nieuwe inzichten te ontwikkelen om problemen op te lossen.
De software is bedoeld voor bedrijfsvoering en ondersteunende
processen zoals studentenadministratie, onderwijslogistiek en ICT.
Dankzij de vernieuwde overeenkomst hebben instellingen de mogelijkheid om gedurende de looptijd de functionaliteiten uit te breiden.
SURF02 juni 2016 19
START-UP door Arnoud Groot
BINDRS: SLIM SAMENWERKEN VIA SOCIALE MEDIA
Samenwerken binnen projecten is bij veel
webapp bindrs kunnen studenten en
Inmiddels telt bindrs 2.000
opleidingen essentieel. De afgelopen jaren
docenten een of meerdere zogenoemde
gebruikers op universiteiten in Nederland
kregen docenten en studenten steeds meer
bindrs maken. In deze multimediale samen-
(Utrecht en Amsterdam), Slowakije, Amerika
online tools ter beschikking om die samen-
werkingsomgeving kunnen ze gezamen-
en binnenkort ook Tsjechië en Spanje.
werking zo makkelijk en efficiënt mogelijk
lijke documenten creëren en bewerken, en
De Universiteit van Amsterdam werkt
te maken. “Belangrijk minpunt van al die
relevante content zoals artikelen, infograp-
bijvoorbeeld samen met de universiteit van
oplossingen is echter dat je vaak apps moet
hics, foto’s en video’s verzamelen en delen.
Madrid aan een samenwerkingsprogramma
installeren en wéér een nieuw account moet
via bindrs. Studenten maken samen een
aanmaken”, vertelt Ferdinand Harmsen van
Luchtig en laagrempelig
tweetalige krant, en leren elkaar zo tegelijk
de webapp bindrs. “En als je wilt weten of
Deelnemers kunnen via hun eigen social-
beter Engels en Spaans schrijven. “En bij de
er nog iets nieuws is gebeurd, moet je steeds
media-account worden uitgenodigd. Hierna
faculteit Diergeneeskunde van de Universi-
apart weer inloggen. Heel onpraktisch,
krijg je een bericht via het door jou geselec-
teit van Utrecht wordt bindrs gebruikt als
en daarom maakt bindrs het mogelijk om
teerde account als iemand een opmerking
een tool voor het maken van de verplichte
samen te werken binnen een app die direct
in de bindr plaatst. Ook kun je anderen een
wekelijkse stageverslagen”, aldus Harmsen.
is aangesloten op je eigen socialmedia-
seintje geven als je een pagina hebt toege-
“Makkelijk voor studenten, en ook de stage-
account.”
voegd of aangepast. Via een bijgevoegde link
begeleider was heel tevreden: die had nog
klik je direct door naar de bindr, waar met
nooit zo snel reacties van studenten op
Multimediale samenwerkingsomgeving
een afwijkende kleur is aangegeven wat
haar feedback ontvangen.”
Harmsen kreeg het idee voor bindrs tijdens
er precies is gebeurd. “Wij hebben alles zo
een voorgaand project, waarbij hij onder
luchtig en laagdrempelig mogelijk gemaakt
De basisversie van bindrs is gratis te
meer technologie ontwikkelde om communi-
voor de gebruiker”, aldus Harmsen. “Die kan
gebruiken via www.bindrs.com of door
ceren via verschillende sociale media zo
dus snel even kijken, en vervolgens gewoon
te zoeken naar de bindrs-app op Facebook.
soepel mogelijk te maken. “Pas daarna zijn
weer door naar zijn socialmedia-account.
we naar een goede nieuwe toepassing gaan
En als je dat prettig vindt, kun je de bindr
kijken”, vertelt hij. “Het onderwijs bleek
zelfs in de canvas van je Facebook-pagina
Meer informatie
direct een ideale doelgroep.” Met de nieuwe
openen en erin werken.”
> www.bindrs.com
STARTUPPODIUM.SURF.NL
Start-ups die zich bezighouden
met innovatieve ICT-technologieën
kunnen een belangrijke impuls geven
aan vernieuwingen binnen onderwijsinstellingen. SURFnet biedt het
Start-up Podium met interessante
en relevante start-ups voor het
onderwijs. SURFnet wil hiermee
de weg tussen ICT start-ups en het
onderwijs verkorten. In het volgende
SURF Magazine komt een andere
start-up aan het woord.
IN DE ETALAGE
ACADEMY
Volg ons op
@surf_academy
BEKIJK WWW.SURF.NL/AGENDA VOOR
INTERESSANTE BIJEENKOMSTEN,
SCHRIJF JE IN EN NODIG OOK JE
COLLEGA’S UIT!
SURFacademy biedt bijeenkomsten voor professionalisering over
actuele ICT-thema’s voor professionals in het onderwijs en onderzoek.
De bijeenkomsten organiseren we samen met de Nederlandse
onderwijs- en onderzoeksinstellingen.
www.surf.nl/magazine