terroryzm

TERRORYZM
Od greckiego ‘treo’ – ‘drżeć, bać się’
I łacińskiego „terror” strach przerażenie
1
Terroryzm to jedno z najciekawszych zjawisk społecznopolitycznych występujących w stosunkach
międzynarodowych
Na niniejszym wykładzie omówimy jego definicję, rodzaje i
przykłady
TYPOLOGIA:
OPARTA NA CELACH POLITYCZNYCH
I PODZIAŁACH SPOŁECZNYCH
Nacjonalizm
(terytorium)
Rewolucja
Ruchy „samoobrony
obywatelskiej
RELIGIA
Nacjonalizm: grupa walczy o terytorium: Irgun; OWP; IRA; ETA; Tamilskie
Tygrysy, Kurdyjska Partia Pracy
Rewolucja:
Podziały etniczne+religijne: Hezbollah, Hamas, Jihad, separatyści czeczeńscy i
kaszmirscy, islamska siatka al-Kaidy
Ideologia: lewackie grupy typu Frakcji Armii Czerwonej i Czerwonych Brygad
Etniczno-religijne: Armed Islamic Group w Algierii i Jemaah Islamiyah w Indonezji 2
Ruchy „samoobrony obywatelskiej”: ugrupowania paramilitarne: Ku-Klux Klan
Religia: cele symboliczne Aum Shrinkyo
TERRORYZM
1988 Alex
Schmid&Albert
Jongman wymienili
ponad 109 znanych
definicji
Cechy:
występuje
element
przemocy (w
84% def.)
polityczny (65%)
strach (51%)
CEL
METODA
(Jenkins 1980)
Rozmyślne tworzenie i wykorzystywanie
strachu
w wyniku przemocy lub groźby
przemocy w celu wywołania zmiany
politycznej
Terroryzm
atak sił wywrotowych
na niewinne jednostki
mający wywoływać strach i zabić, bądź zranić ludzi
ustępstwa
a przez to wymusić polityczne
na
osobie nie będącej bezpośrednią ofiarą ataku lub na
organizacji, do której należą zaatakowani
3
PROBLEM Z DEFINIOWANIEM
Słynne przemówienie Jasera Arafata (wówczas
przywódcy Organizacji Wyzwolenia Palestyny)
na forum Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów
Zjednoczonych w 1974:
„Różnica między rewolucjonistami a terrorystami leży w
sprawie, za którą walczą. Człowieka, który walczy o
słuszną sprawę oraz o wolność i niepodległość swojej
ziemi, nie można nazwać terrorystą”
One’s man freedom fighter is another man’s terrorist.
Czy Józef Piłsudski, który dokonywał wszak zamachów na
carskich urzędników (przedstawicieli oficjalnej władzy) był
bohaterem narodowym czy terrorystą?
4
TERRORYZM W
PRZESZŁOŚCI
Zeloci: I w. n.e: żydowscy radykałowie walczący o wyzwolenie;
mordowali w spektakularny sposób, w miejscach publicznych
rzymskich kolaborantów
Asasyni: sekta szyitów w XII i XIII w.
Metody rekrutacyjne stosowane przez asasynów były bardzo
interesujące. Młody mężczyzna był pojony potajemnie narkotykami, a
następnie budził się w pięknym ogrodzie pełnym dziewic. Przez parę dni
żył w raju, następnie ponownie go narkotyzowano, a gdy budził się w
zwykłym świecie, obiecywano, że męczeńska śmierć przywróci im
utracony raj. Tego typu metody obecnie stosuje chociażby Hezbollah.
Terror w czasie Rewolucji Francuskiej 1789 r. (?)
Narodna Wola – założona w 1878 r.; jej członkowie sami
nazywali się terrorystami – w 1881 r. zamordowali cara
Aleksandra II.
XIX/XX w.: zamachy na głowy państwa: prezydent USA McKinley
zastrzelony przez Leona Czołgosza w 1903 r., arcyksiążę
Franciszek Ferdynand w 1914
5
Lata 30. i 40.: państwa „terrorystyczne”: hitlerowskie Niemcy,
stalinowski Związek Radziecki
RODZAJE TERRORYZMU
WEDŁUG CELU
CEL: pozyskanie popleczników i przymuszenie przeciwników
terroryzm
pokazowy
Pomarańczowi
Ochotnicy (Irlandia
Północna),
Narodowa Armia
Wyzwolenia
(Kolumbia),
Czerwone Brygady
(Włochy
Nastawiony na
pozyskiwanie
popleczników
Małe straty w
ludziach
terroryzm destrukcyjny
Irlandzka Armia Republikańska,
Siły Zbrojne Kolumbii (FARC)
dziewiętnastowieczni anarchiści
terroryzm
samobójczy
Nastawiony na przymuszenie przeciwników
nawet za cenę własnego życia
6
TERRORYZM SAMOBÓJCZY
Do roku 1980 taka forma zamachów była znana,
ale rzadko praktykowana, jednak po zamachu w
1983 w Bejrucie doszło na świecie do minimum 188
pojedynczych samobójczych zamachów
7
ROBERT PAPE WYCIĄGA PIĘĆ GŁÓWNYCH WNIOSKÓW
CHARAKTERYZUJĄCY TERRORYZM SAMOBÓJCZY
- terroryzm samobójczy jest strategiczny, ponieważ ataki nie są
dokonywane na oślep, ale seriami i stanowią część szerzej
zakrojonych kampanii prowadzonych przez zorganizowane grupy;
- zadaniem strategicznej logiki terroryzmu samobójczego jest
zmuszenie współczesnych państw demokratycznych do ustępstw w
kwestii narodowego samostanowienia, najczęściej chodzi o
wycofanie wojsk państwa będącego obiektem ataków z terytorium,
które terroryści uważają za narodową ojczyznę;
- w ostatnich 20 latach terroryzm samobójczy zyskiwał na
popularności, ponieważ zamachowcy zaobserwowali, iż jest on
opłacalny;
- choć terroryzm samobójczy przyczynia się do osiągania niewielkich
ustępstw, jest mało prawdopodobne, aby kampanie odniosły większe
zyski, a często ponoszą porażkę, nie są w stanie skłonić państwa do
porzucenia ważnych interesów związanych chociażby z
bezpieczeństwem;
- najlepszym sposobem ograniczenia tej formy terroryzmu jest
zmniejszanie wiary terrorystów w możliwość zaatakowania
społeczeństwa docelowego.
8
TERRORYZM SAMOBÓJCZY CHARAKTERYZUJE SIĘ TRZEMA
WŁAŚCIWOŚCIAMI, KTÓRE SĄ ZGODNE Z POWYŻEJ OMÓWIONĄ
LOGIKĄ STRATEGICZNĄ, LECZ NIE Z ZACHOWANIEM
IRRACJONALNYM LUB FANATYCZNYM:
(1) wybór momentu – niemal wszystkie ataki
samobójcze występują w ramach zorganizowanych,
spójnych kampanii, nie jako odizolowane i
przypadkowe incydenty;
(2) cele nacjonalistyczne – kampanie terroryzmu
samobójczego mają doprowadzić do uzyskania nad
terytorium, które terroryści uważają za narodową
ojczyznę, a zwłaszcza do wyparcia z niego obcych
sił
(3) dobór celu – wszystkie kampanie
terrorystyczne w ostatnich dwóch dekadach
uderzały w demokracje, które z punktu widzenia
terrorystów są bardziej odpowiednimi obiektami.
9
Data
Ugrupowanie
terrorystycz
ne
Cel terrorystów
Liczba zamachów
Liczba zabitych
Zachowanie
obiektu
Kwiecień-grudzień
1983
Hezbollah
Wyrzucenie
USA/Francji z
Libanu
6
384
Całkowite
wycofanie
Listopad
1983kwiecień
1985
Hezbollah
Wyrzucenie Izraela z
Libanu
6
96
Częściowe
wycofanie
Czerwiec
1985czerwiec
1986
Hezbollah
Wyrzucenie Izraela z
libańskiej
strefy
bezpieczeństwa
16
179
Bez zmian
Lipiec
1990listopad 1994
LTTE
Akceptacja państwa
Tamilów przez
Sri-Lankę
14
164
Negocjacje
Kwiecień
1995październik
2000
LTTE
Akceptacja państwa
Tamilów przez
Sri-Lankę
54
629
Bez zmian
Kwiecień 1994
Hamas
Wyrzucenie Izraela z
Palestyny
2
15
Częściowe
wycofanie z
Gazy
10
Październik 1994sierpień 1995
Hamas
Wyrzucenie Izraela
z Palestyny
7
65
Częsciowe
wycofanie z
Zachodniego
Brzegu
Luty-marzec 1996
Hamas
Odwet za izraelski
zamach
4
58
Bez zmian
Marzec-wrzesień
1997
Hamas
Wyrzucenie Izraela
z Palestyny
3
24
Uwolnienie lidera
Hamasu
Czerwiecpaździernik
1996
PKK
Akceptacja
kurdyjskiej
autonomii
przez Turcję
3
17
Bez zmian
Marzec-sierpień
1999
PKK
Akceptacja
kurdyjskiej
autonomii
przez Turcję
6
0
Bez zmian
11
TRWAJĄCE KAMPANIE TERRORYZMU
SAMOBÓJCZEGO
1996-
Al-Kaida
Wyrzucenie USA z
Półwyspu
Arabskiego
5
3329
RJN*
2000rebelianci
Czeczeńskie
Wyrzucenie Rosji z
Czeczenii
4
53
RJN
2000rebelianci
Kaszmirskie
Wyrzucenie Indii z
Kaszmiru
3
45
RJN
2001-
LTTE
Akceptacja państwa
Tamilów przez
Sri-Lankę
6
51
RJN
2000-
Kilka
Wyrzucenie Izraela
z Palestyny
39
177
RJN
12
RODZAJE TERRORYZMU CD.
Terroryzm polityczny/kryminalny
Terroryzm indywidualny/zbiorowy
Terroryzm etniczno-nacjonalistyczny
Terroryzm religijny
Terroryzm anarchistyczny
13
POZIOMY ANALIZY W TEORIACH
TERRORYZMU MNR
Poziom indywidualny: co skłania jednostki do
działań terrorystycznych?
Poziom grupowy i ruchów społecznych:
społecznych sposób
kształtowania żądań, taktyk, rekrutowania i praktyk
treningowych, analiza organizacyjna sieci, inne
formy organizacji terrorystycznych
Poziom narodowy: co skłania niektóre państwa
do popierania terrorystów?
Poziom globalny: jakie zmiany w erze
globalizacji umożliwiły działania terrorystyczne?
Przede wszystkim mariaż z mediami; terroryzm potrzebuje
mediów, zwłaszcza telewizji, żeby siać strach ponad
granicami
14
ISTNIEJE KILKA WYJAŚNIEŃ TERRORYZMU
Terroryzm rodzi bieda i wykluczenie
Jednak terroryści z 11.09.2001 pochodzili z zamożnej klasy średniej i byli
dobrze wykształceni, podobnie zresztą jak zamachowcy z Londynu z lipca
2005
Terroryzm powstaje w państwach upadłych
Jest raczej tak, że w państwach upadłych terroryści łatwo mogą sobie
zbudować bazę logistyczną. Osama bin Laden rezydował najpierw w
Sudanie, później w Afganistanie, a obecnie – w pogrążającym się w
chaosie Pakistanie
Terroryzm umożliwia globalizacja
Dzięki Internetowi terroryści mogą tworzyć globalną, ponadpaństwową
sieć i łatwo się ze sobą porozumiewać
Dzięki szybkim samolotom mogą się przemieszczać po całym świecie
Dzięki wirtualnym przepływom finansowym mogą łatwo finansować swoje
przedsięwzięcia
Dzięki globalnym mediom mogą siać strach na całym świecie
(przypomnijcie sobie, jak świetnie „wyreżyserowane” były zamachy z 11
15
września ‘01.
OBECNIE – GŁÓWNIE DZIĘKI AL-KAIDZIE –
TERRORYZM RELIGIJNY JEST KOJARZONY Z
ISLAMEM
Islam nie jest jednak – sam w sobie – religią nawołującą
do przemocy
W każdej religii istnieją wątki nieliberalne
Obecnie możemy obserwować zjawisko tzw. „zemsty
Boga”. Jeszcze do niedawna mogło się wydawać, że
świat ulega sekularyzacji, tzn. religia traci znaczenie.
Gwałtowne zmiany polityczne, gospodarcze, społeczne i
kulturowe sprawiły jednak, że ludzie zaczęli szukać
stałości w zwariowanym świecie i wracać do korzeni, do
fundamentów. Stąd fundamentalizm, czyli próba – z góry
skazana na niepowodzenie – powrotu do „tego, co było
kiedyś”, do ciepłych, bezpiecznych wspólnot, tak
16
odmiennych od nowoczesnego, zimnego,
zatomizowanego społeczeństwa.
W HINDUIZMIE RUCH
FUNDAMENTALISTYCZNY TO HINDUTVA,
CZYLI RUCH DUMY Z BYCIA HINDUSEM
Ruch znany jest z licznych zamachów
i zamieszek wzbudzanych przeciwko
indyjskim muzułmanom
Warto pamiętać, że w Indiach żyje ok.
120 mln muzułmanów!!
Grudzień 1992 – zburzenie starej
muzułmańskiej świątyni w Ajodha
Politycznym ramieniem ruchu jest
partia Bharatiya Janata; po dojściu do
władzy w 1998 r. stojący na jej czele
premier A. B. Vajpayee doprowadził
do przetestowania przez Indie broni
atomowej
17
AMERYKAŃSCY PATRIOCI
Fundamentalistyczny ruch protestancki, dosłownie
odczytujący Biblię, głoszący patriarchalną władzę
mężczyzn, dominację białej rasy oraz sprzeciw wobec rządu
federalnego; opowiadają się za bezwzględnym prawem do
noszenia broni, własnymi sądami i odmawiają płacenia
podatków.
Milicje jednoczą ok. 5 mln Amerykanów.
Timothy McVeigh, oskarżony o
wysadzenie rządowego budynku w
Oklahoma City
w 1995 r. i śmierć setek ludzi, w tym
wielu dzieci
Oblężenie farmy Waco 1993
18
19
AUM SHRINKYO
Japońska sekta Najwyższego Światła
gromadziła dobrze wykształcone osoby z
klasy średniej, w tym ok. 40% kobiet.
Guru (na zdjęciu) głosił, że należy
przekroczyć ograniczenia własnego ciała i
połączyć się z innymi oświeconymi
telepatyczną więzią. Można to było osiągnąć
pijąc mocz guru lub wodę z jego kąpieli,
sprzedawaną w fiolkach za grube pieniądze.
Według sekty Japonia miała stać się
obiektem ataku nuklearnego ze strony USA.
Dlatego sekta dążyła do zdobycia broni
masowego rażenia, m.in. nuklearnej.
Wiosną 1995 r. członkowie sekty podłożyli
paczuszki z trującym gazem sarinem w
japońskim metrze.
Obecnie guru czeka na wykonanie wyroku
śmierci, ale sekta – pod zmienioną nazwą 20
–
działa w najlepsze.
KORZENIE ISLAMSKIEGO
FUNDAMENTALIZMU
Istotnym czynnikiem fundamentalizacji islamu były wydarzenia
międzynarodowe.
W latach siedemdziesiątych miał miejsce tzw. kryzys naftowy, do
którego przyczyniła się wojna między Izraelem a państwami arabskimi
w 1973 r. Państwa muzułmańskie wydobywające ropę naftową
wykorzystały ją jako instrument wywierania nacisku na kraje zachodnie.
W krótkim czasie cena ropy wzrosła kilkukrotnie, co z jednej strony
doprowadziło do załamania gospodarek państw wysoko rozwiniętych, z
drugiej zaś zapewniło państwom-eksporterom dopływ walut.
Wydarzenia te przyczyniły się do przyjęcia przez państwa
muzułmańskie bardziej asertywnej postawy wobec świata rozwiniętego.
W dodatku państwa znad Zatoki Perskiej uzyskały znaczną nadwyżkę
walutową, którą w części zaczęły wspierać muzułmanów w Europie,
zwłaszcza działania zmierzające do budowy meczetów.
Wraz ze wsparciem finansowym znad Zatoki Perskiej płynęła jednakże
21
również ideologia: islam w najbardziej konserwatywnym, wahhabickim
wydaniu.
W 1979 r. miały miejsce dwa kolejne wydarzenia, które zmieniły
pozycję państw muzułmańskich na arenie międzynarodowej: udana
rewolucja w Iranie, ukoronowana wprowadzeniem ustroju
teokratycznego, oraz interwencja radziecka w Afganistanie.
Afgańczyków poparły Stany Zjednoczone, w dużej mierze za
pośrednictwem Pakistanu, co w ostatecznym rozrachunku okazało się
krokiem niezbyt przemyślanym. Wojskowe władze Pakistanu
realizowały bowiem politykę reislamizacji, czerpiącą z
fundamentalistycznej ideologii Abu Ala Maududiego.
Afgańscy wojownicy zaczęli prowadzić wojnę ze światowym
supermocarstwem pod hasłem dżihadu, świętej wojny z niewiernymi,
a ich zwycięstwo, ukoronowane wycofaniem wojsk radzieckich w lutym
1989 r., stało się przedmiotem dumy muzułmanów na całym świecie.
22
Ekstremistyczna wersja muzułmańskiego
fundamentalizmu jest jednym z przejawów ruchu
odrodzenia islamu, najbardziej radykalną reakcją na
kryzys, w jakim znalazł się świat islamu w rezultacie
konfrontacji z nowoczesnością reprezentowaną przez
cywilizację zachodnią.
Jego podstawy teoretyczne stworzyło kilku
dwudziestowiecznych działaczy i myślicieli politycznych,
z których najbardziej znani to Egipcjanin Hasan alBanna, założyciel Bractwa Muzułmańskiego, pochodzący
z Indii Abul Ala Maududi i Egipcjanin Sajid Kutb.
Byli oni zgodni co do tego, że „islam to Rozwiązanie” (alIslam huwa al-hall), remedium na wszystkie kłopoty
współczesnego świata. Muzułmanie mają obowiązek
dążyć do re-islamizacji swoich społeczeństw i do
ustanowienia porządku społecznego, zgodnego z
23
utopijną wizją złotego wieku islamu.
.
Główne wątki ideologii islamu politycznego to:
dążenie do przywrócenia zerwanej za czasów panowania
Omajjadów jedności między sferą polityczną i religijną; ponieważ
wszystkie działania ludzkie zakorzenione są w religii, państwo musi
być islamskie, by mogło ogarniać wszystkie strefy życia;
koncepcja państwa boskiego: w prawdziwie islamskim państwie
rządzący nie tworzą prawa, lecz pilnują przestrzegania nadanego
prawa bożego (szariatu)
jedyną właściwą formą organizacji społeczeństwa jest umma,
wspólnota wiernych, a nie państwo narodowe;
przekonanie o konieczności prowadzenia dżihadu,
permanentnej walki, również fizycznej, o wprowadzenie idealnego
islamskiego ładu.
Takie właśnie poglądy wyznaje Osama bin Laden
24
W RZECZYWISTOŚCI MUZUŁMANIE NIE SĄ BARDZIEJ „RADYKALNI” NIŻ
LUDZIE NALEŻĄCY DO TZW. CYWILIZACJI ZACHODNIEJ; ODMIENNE
ZDANIE MAJĄ GŁÓWNIE W KWESTIACH OBYCZAJOWYCH
90
8 68 7
82
80
70
6 86 8
62
60
55
60
50
48
40
39
53
35
30
25
20
12
10
Społeczeństwa zachodnie
Homoseksualizm
Aborcja
Rozwód
Równość płci
religijni
Przywódcy
demokratyczne
Ideały
demokracji
Funkcjonowanie
0
Społeczeństwa muzułmańskie
Diagram pokazuje wyniki międzynarodowych badań World Values Study, przeprowadzonych przez R. Ingleharta i P. Norris
25
TRENDY WE WSPÓŁCZESNYM
TERRORYZMIE (CRONIN); NOWY
TERRORYZM; NOWE FORMY
POZIMNOWOJENNEGO TERRORYZMU
Więcej przypadków ataków religijnie
motywowanych (1968 – 0; 1980 – 2 z 64; 1995 –
25 z 58)
Spadek liczby ataków (l. 80 – 543 ataki; l.90 –
382)
Wzrost liczby ofiar
Amerykanie częściej obiektem ataków (1994 –
66; 2000 – 200)
=> Terroryzm religijny bardziej niebezpieczny
26
•Organizacje terrorystyczne przyjmują formy sieciowe
Trudniej zidentyfikować tożsamość organizacji terrorystycznych
•Żądania terrorystów stają się bardziej mgliste
•Ideologie terrorystyczne stają się bardziej religijne
Przemoc terrorystyczna dotyka więcej ludzi bez dyskryminacji
Cele terrorystyczne są bardziej globalne
27
NIEKTÓRE ZAMACHY Z OSTATNICH LAT
DUBROWKA
23-26 października 2002 r.
Czeczeni pod wodzą Mowsara
Barajewa
922 zakładników
Akcja oddziałów specjalnych -> śmierć
40 zamachowców i (oficjalnie) 130
zakładników
28
29
30
31
ZAMACHY NA BALI
13 października 2002 r.
Wykorzystano silny materiał wybuchowy C-4
Zamach przeprowadziła islamska bojówka Dżimah Isamija – siatka w Azji Pd-Wsch
202 zabitych, ponad 300 rannych
32
Biesłan
1 IX 2004
339 osób (152 dzieci)
200 zaginionych
700 rannych
33
Madryt
11 III 2004
Do zamachu
przyznała się
Al-Kaida
191 zabitych
Ponad 1800
rannych
34
LONDYN
7 VII 2005
52 ZABITYCH, 700
RANNYCH
35
36
BOMBAJ
26-29 listopada
2009 r.
seria 10
zamachów
195 osób (14
policjantów)
zabitych, 327
rannych
37