SHARK BM TERBARU (1-54)

Transcription

PANDUAN MENGENALI SPESIES IKAN YU
DI MALAYSIA, BRUNEI DARUSSALAM, INDONESIA DAN THAILAND
Oleh
Ahmad Ali
Annie Lim Pek Khiok
Abdul Rahman Majid
Raja Bidin Raja Hassan
Albert Chuan Gambang
Nor Azman Zakaria
Jabatan Perikanan Malaysia
2008
3
3
7/29/18, 12:03 PM
Perpustakaan Negara Malaysia
Data Pengkatalogan-dalam-Penerbitan
Panduan mengenali spesies ikan yu di Malaysia, Brunei Darussalam, Indonesia
dan Thailand / oleh Ahmad Ali ... [et al.].
ISBN 978-983-9114-39-3
1. Sharks--Malaysia--Identification. 2. Sharks--Indonesia--Identification.
3. Sharks--Brunei--Identification. 4. Sharks--Thailand--Identification.
5. Sharks--Southeast Asia--Identification. I. Ahmad Ali.
597.30959
Diterbitkan oleh:
Departemen Penyelidikan dan Pengurusan Sumber Perikanan Marin,
Jabatan Perikanan Malaysia,
Taman Perikanan Chendering, 21080 Kuala Terengganu.
Tel: 09-6175940/6171543
Faks: 09-6175136
E-Mel: seafdec@seafdec.org.my
Laman web: http://www.seafdec.org.my/
©2008 Jabatan Perikanan Malaysia
HAK CIPTA TERPELIHARA
Buku ini hendaklah dirujuk seperti berikut:
Ahmad, A., Lim, A.P.K., Abdul Rahman, M., Raja Bidin, R.H., Gambang, A.C., Nor Azman, Z. 2008. Panduan Mengenali Spesies Ikan Yu
Di Malaysia, Brunei Darussalam, Indonesia dan Thailand. 209ms
4
4
7/29/18, 12:03 PM
Prakata
PRAKATA
Buku ini ditulis selepas kami mendapati kakitangan Jabatan Perikanan Malaysia yang mengikuti kursus “Taksonomi dan Biologi Ikan Yu dan
Pari” anjuran Departemen Penyelidikan dan Pengurusan Sumber Perikanan Marin (DPPSPM) menghadapi kesukaran untuk memahami penjelasan
dan istilah teknikal dalam bahasa Inggeris kerana faktor latar belakang pendidikan dan pekerjaan. Buku dalam bahasa Malaysia ini dibuat lebih
sistematik dengan menggunakan anak panah bagi memfokuskan bahagian yang perlu diteliti sebagai asas penting untuk mengenali spesies
tertentu. Walau bagaimanapun, karektor yang ditunjukkan itu adalah spesifik pada saiz tertentu dan banyak karektor akan berubah bila spesies
berkenaan di peringkat juvenil dan matang. Namun pengalaman boleh membantu mengenali spesies dengan lebih tepat.
Susunan subjek yang dibincangkan dimulai dengan pengenalan kepada ikan yu terutama sekali anggota bahagian luar dan diikuti dengan pengenalan
kepada ilmu taksonomi, sedikit maklumat mengenai biologi dan kekunci untuk mengenali order, famili dan spesies. Setiap spesies diterangkan
secara terperinci dan pembaca boleh merujuk kepada teks pada muka surat berikutnya untuk maklumat yang lebih lengkap.
Kami mengambil masa yang lama untuk menulis buku ini kerana masalah untuk menterjemah banyak istilah teknikal daripada bahasa Inggeris
kepada bahasa Malaysia yang tidak ditemui dalam kamus. Kami banyak mengekalkan istilah Inggeris kerana sukar untuk mendapatkan perkataan
melayu yang tepat seperti perkataan spirakel, dorsal, anal, pelvik dan sebagainya. Perkataan seperti ini suatu hari nanti akan menjadi satu
kebiasaan kepada rakyat Malaysia.
Buku ini banyak menggunakan gambar berbanding dengan ilustrasi. Ini bertujuan untuk memudahkan pembaca memahami maksud yang ingin
disampaikan. Walau bagaimanapun, ilustrasi terpaksa digunakan untuk kes tertentu di mana gambar tidak diperolehi.
Kami mengucapkan penghargaan yang tinggi kepada Ketua Pengarah Perikanan Malaysia, Y.Bhg. Dato’ Junaidi bin Che Ayub kerana sokongan
dan dorongan beliau maka buku ini dapat disiapkan dalam tempoh yang ditetapkan. Kami juga mengucapkan berbanyak terima kasih kepada
Pengarah Penyelidikan, Y.M. Raja Mohammad Noordin bin Raja Omar; Pengarah Departemen Penyelidikan dan Pengurusan Sumber Perikanan
Marin (DPPSPM), Cik Hajjah Mahyam binti Mohd Isa; Pengarah Bahagian Pelesenan dan Perlindungan Sumber, Tuan Haji Gulam Sawar bin
Jan Abdullah; Ketua Cawangan Pengurusan Sumber Marin, Tuan Haji Ahmad Saktian bin Langgang dan En. Abu Talib bin Ahmad, Pegawai
Penyelidik Kanan (DPPSPM) kerana nasihat dan sokongan yang diberikan sehingga buku ini dapat diterbitkan. Tidak ketinggalan kepada En.
Abdul Haris Hilmi bin Ahmad Arshad yang turut memberikan sumbangan pendapat dan maklumat yang amat berguna. Kami juga mengucapkan
berbanyak terima kasih kepada En. Abdul Aziz bin Yusof dan En. Nik Nasarudin bin Nik Ismail kerana sumbangan gambar ikan yu dan kerapu
untuk muka surat 14.
5
5
7/29/18, 12:03 PM
Perutusan
Perutusan
KETUA PENGARAH PERIKANAN MALAYSIA
Saya bersyukur ke hadrat Allah S.W.T di atas penerbitan buku ini yang juga merupakan buku taksonomi ikan yu pertama dan paling sistematik
ditulis dalam bahasa Malaysia. Penerbitan buku ini bertujuan untuk memudahkan pembaca mengenali semua spesies ikan yu yang pernah
direkodkan di Malaysia terutama kepada kakitangan Jabatan Perikanan Malaysia yang bertugas merekodkan data pendaratan di pusat pendaratan
ikan.
Penerbitan buku ini adalah selaras dengan hasrat yang terkandung dalam Pelan Tindakan Kebangsaan Bagi Pemuliharaan dan Pengurusan Ikan
Yu Malaysia (NPOA-Shark Malaysia) yang mula dilaksanakan pada tahun 2006 di mana salah satu agendanya ialah menjelang 2010 semua
spesies yu dan pari dominan akan direkodkan mengikut spesies dan bukannya mengikut kumpulan ikan yu dan pari sebagaimana yang dilakukan
sekarang. Langkah ini perlu dijalankan bagi memantau status sumber berkenaan supaya ianya diterokai secara lestari. Memandangkan Malaysia
terletak di kawasan yang mempunyai kepelbagaian spesies ikan yu yang tinggi di rantau ini, di mana sekurang-kurangnya 55 spesies telah
dikenalpasti, adalah sukar bagi kakitangan Jabatan dan orang awam mengenali kesemuanya dengan tepat sekiranya tidak mempunyai sebuah
buku panduan yang ringkas dan tepat.
Saya mengucapkan tahniah dan syabas kepada Pengarah DPPSPM, Cik Hajjah Mahyam binti Mohd Isa dan semua penulis daripada Departemen
Penyelidikan dan Pengurusan Sumber Perikanan Marin, Kuala Terengganu; Institut Penyelidikan Perikanan Batu Maung, Pulau Pinang dan
Institut Penyelidikan Perikanan Cawangan Sarawak kerana telah dapat menggabungkan kepakaran masing-masing sehingga buku penting ini
dapat diterbitkan. Saya berharap penulis yang sama akan dapat menerbitkan pula buku panduan mengenali spesies ikan pari.
Terima kasih dan salam hormat.
DATO’ JUNAIDI BIN CHE AYUB
6
6
7/29/18, 12:03 PM
Kandungan
KANDUNGAN
Prakata.........................................................................................................................................................................................................................5
Perutusan Ketua Pengarah Perikanan Malaysia..........................................................................................................................................................6
BAB 1
Pengenalan...................................................................................................................................................................................................................14
Evolusi.........................................................................................................................................................................................................................15
Kepelbagaian spesies................................................................................................................................................................................................15
Pembiakan...................................................................................................................................................................................................................17
Habitat.........................................................................................................................................................................................................................18
Makanan......................................................................................................................................................................................................................19
Gigi..............................................................................................................................................................................................................................20
Sisik.............................................................................................................................................................................................................................22
Insang.........................................................................................................................................................................................................................23
BAB 2
Pengkelasan..........................................................................................................................................................................................26
Kelas............................................................................................................................................................................................................................27
Order............................................................................................................................................................................................................................29
Famili..............................................................................................................................................................................................................................31
Genera...............................................................................................................................................................................................................................31
Spesies..........................................................................................................................................................................................................................31
Nama saintifik...................................................................................................................................................................................................................31
Nama pengarang..........................................................................................................................................................................................................32
Sinonim........................................................................................................................................................................................................................32
7
7
7/29/18, 12:03 PM
Kandungan
BAB 3
Panduan menggunakan buku ini..................................................................................................................................................................................34
Istilah teknikal dan ukuran..........................................................................................................................................................................................37
Bahagian kepala..........................................................................................................................................................................................................42
Klasper, sirip ekor, sirip pektoral, sirip dorsal dan mata.............................................................................................................................................44
Gigi..............................................................................................................................................................................................................................46
Glosari.......................................................................................................................................................................................................................47
Terjemahan istilah Inggeris dan singkatan........................................................................................................................................................................49
Pengkelasan status survival spesies mengikut IUCN.......................................................................................................................................................51
BAB 4
Kekunci kepada order ikan yu di Malaysia................................................................................................................................................................54
Order Hexanchiformes
Famili Hexanchidae
Hexanchus griseus..................................................................................................................................................................................................56
Order Squaliformes
Yu Duri
Kekunci kepada famili dalam order Squaliformes yang direkodkan di Malaysia.....................................................................................................59
Famili Squalidae
Squalus megalops..........................................................................................................................................................................................................60
Famili Centrophoridae
Centrophorus moluccensis.............................................................................................................................................................................................62
8
8
7/29/18, 12:03 PM
Kandungan
Order Squatiniformes
Yu Pari
Famili Squatinidae
Squatina tergocellatoides............................................................................................................................................................................................66
Order Heterodontiformes
Yu Kebut
Famili Heterodontidae
Heterodontus zebra........................................................................................................................................................................................................70
Order Orectolobiformes
Yu Misai
Kekunci kepada famili dalam order Orectolobiformes yang direkodkan di Malaysia.....................................................................................................74
Famili Orectolobidae
Orectolobus maculatus...........................................................................................................................................................................76
Famili Hemiscylliidae
Kekunci kepada spesies dalam famili Hemiscylliidae yang direkodkan di Malaysia................................................................................................79
Chiloscyllium griseum......................................................................................................................................................................................................80
Chiloscyllium hasselti.......................................................................................................................................................................................................82
Chiloscyllium indicum......................................................................................................................................................................................................84
Chiloscyllium plagiosum...............................................................................................................................................................................................86
Chiloscyllium punctatum...............................................................................................................................................................................................88
Famili Ginglymostomatidae
Nebrius ferrugineus........................................................................................................................................................................................................90
9
9
7/29/18, 12:03 PM
Kandungan
Famili Stegostomatidae
Stegostoma fasciatum........................................................................................................................................................................................................92
Famili Rhincodontidae
Rhincodon typus.................................................................................................................................................................................94
Order Lamniformes
Yu Mako/Yu Ekor Panjang
Kekunci kepada famili dalam order Lamniformes yang direkodkan di Malaysia.....................................................................................................98
Famili Alopiidae
Kekunci kepada spesies dalam famili Alopiidae yang direkodkan di Malaysia.............................................................................................................99
Alopias pelagicus..........................................................................................................................................................................................................100
Alopias superciliosus....................................................................................................................................................................................................102
Famili Lamnidae
Kekunci kepada spesies dalam famili Lamnidae yang direkodkan di Malaysia.........................................................................................................105
Isurus oxyrinchus...........................................................................................................................................................................................................106
Isurus paucus................................................................................................................................................................................................................108
Order Carcharhiniformes
Yu
Kekunci kepada famili dalam order Carcharhiniformes yang direkodkan di Malaysia........................................................................................111
Famili Scyliorhinidae
Kekunci kepada spesies dalam famili Scyliorhinidae yang direkodkan di Malaysia....................................................................................................113
Atelomycterus marmoratus............................................................................................................................................................................................114
Cephaloscyllium sarawakensis .....................................................................................................................................................................................116
Cephaloscyllium circulopullum.....................................................................................................................................................................................118
Halaelurus buergeri......................................................................................................................................................................................................120
10
10
7/29/18, 12:03 PM
Kandungan
Famili Triakidae
Kekunci kepada spesies dalam famili Triakidae yang direkodkan di Malaysia........................................................................................................123
Mustelus manazo...........................................................................................................................................................................................................124
Mustelus mosis..............................................................................................................................................................................................................126
Mustelus sp....................................................................................................................................................................................................................128
Famili Hemigaleidae
Kekunci kepada spesies dalam famili Hemigaleidae yang direkodkan di Malaysia.................................................................................................131
Chaenogaleus macrostoma...........................................................................................................................................................................................132
Hemigaleus microstoma................................................................................................................................................................................................134
Hemipristis elongatus....................................................................................................................................................................................................136
Paragaleus tengi............................................................................................................................................................................................................138
Famili Carcharhinidae
Kekunci kepada spesies dalam famili Carcharhinidae yang direkodkan di Malaysia...............................................................................................141
Carcharhinus amblyrhynchos........................................................................................................................................................................................144
Carcharhinus amblyrhynchoides....................................................................................................................................................................................146
Carcharhinus borneensis...............................................................................................................................................................................................148
Carcharhinus brevipinna...............................................................................................................................................................................................150
Carcharhinus dussumieri..............................................................................................................................................................................................152
Carcharhinus falciformis..............................................................................................................................................................................................154
Carcharhinus galapagensis...........................................................................................................................................................................................156
Carcharhinus hemiodon.................................................................................................................................................................................................158
Carcharhinus leucas......................................................................................................................................................................................................160
Carcharhinus limbatus..................................................................................................................................................................................................162
Carcharhinus macloti....................................................................................................................................................................................................164
Carcharhinus melanopterus..........................................................................................................................................................................................166
Carcharhinus plumbeus.................................................................................................................................................................................................168
Carcharhinus sealei.......................................................................................................................................................................................................170
Carcharhinus sorrah.....................................................................................................................................................................................................172
Carcharhinus sp............................................................................................................................................................................................................174
11
11
7/29/18, 12:03 PM
Kandungan
Galeocerdo cuvier.........................................................................................................................................................................................................176
Glyphis sp. ....................................................................................................................................................................................................................178
Lamiopsis temmincki......................................................................................................................................................................................................180
Loxodon macrorhinus.....................................................................................................................................................................................................182
Rhizoprionodon acutus...................................................................................................................................................................................................184
Rhizoprionodon oligolinx...............................................................................................................................................................................................186
Scoliodon laticaudus.......................................................................................................................................................................................................188
Triaenodon obesus…………………………………………………............................................................................................................................190
Famili Sphyrnidae
Kekunci kepada spesies dalam famili Sphyrnidae yang direkodkan di Malaysia.....................................................................................................193
Eusphyra blochii............................................................................................................................................................................................................194
Sphyrna lewini...............................................................................................................................................................................................................196
Sphyrna mokarran.........................................................................................................................................................................................................198
Rujukan.......................................................................................................................................................................................................................200
Indeks
Indeks nama Saintifik......................................................................................................................................................................................................206
Indeks nama Melayu.......................................................................................................................................................................................................207
Indeks nama Inggeris.......................................................................................................................................................................................................208
Indeks nama China (Hokkien).........................................................................................................................................................................................208
Indeks nama Indonesia....................................................................................................................................................................................................208
Indeks nama Thai.............................................................................................................................................................................................................209
Indeks nama Jepun..........................................................................................................................................................................................................209
12
12
7/29/18, 12:03 PM
BAB 1
13
13
7/29/18, 12:03 PM
Pengenalan
1
PENGENALAN
Ikan yu dikelaskan bersama dengan ikan pari dan ikan kimera dalam kelas Kondriehties (Chondrichthyes) iaitu spesies ikan yang rangkanya
terdiri daripada tulang jenis rawan. Chondrichthyes berasal daripada perkataan Greek iaitu ‘chondros’ bermakna tulang rawan dan ‘ichtos’
bermaksud ikan. Ikan yang rangkanya terdiri daripada tulang sebenar dimasukkan dalam kelas Osteihties (Osteichthyes). Osteichthyes juga
berasal daripada perkataan Greek di mana ‘osteo’ bermaksud tulang sebenar dan ‘ichtos’ bermaksud ikan.
Ikan yu (Kelas Kondriehties)
Ikan kerapu (Kelas Osteihties)
Bentuk badan ikan yu tidak sama dengan ikan dalam kelas Osteihties. Ikan yu mempunyai dua sirip pektoral, dua sirip pelvik, satu atau dua sirip
dorsal, sirip anal (bukan untuk semua spesies) dan sirip ekor. Bilangan sirip dorsal adalah dua, kecuali bagi spesies yang berada di dalam order
Hexanchiformes yang hanya mempunyai satu sirip dorsal sahaja. Bagi spesies yu di dalam order Squaliformes dan Heterodontiformes, terdapat
duri pada pangkal kedua-dua sirip dorsal. Duri ini tidak beracun berbanding dengan sengat ikan pari dan duri ikan kimera. Sirip anal tidak ada
pada spesies yu di dalam order Squaliformes, Pristiophoriformes dan Squatiniformes. Kedudukan mulut ikan yu juga berbeza-beza mengikut
habitat mereka. Walaupun mulut kebanyakan spesies ikan yu terletak sebelum mata, ada juga mulut yang terletak di muncung dan di hadapan
kedudukan mata terutama sekali spesies yu yang tinggal di dasar laut. Bentuk ekor ikan yu juga berbeza mengikut habitat. Cuping bahagian atas
sirip ekor bagi semua spesies yu adalah lebih besar daripada cuping bawah supaya mereka dapat menghasilkan daya tujahan ke bawah bagi
mengimbangi daya tolakan ke atas yang dihasilkan oleh sirip pektoral. Bentuk ekor boleh memberikan maklumat mengenai corak penghijrahan
sesuatu spesies. Ikan yu yang berhijrah jauh mempunyai cuping ekor bahagian atas yang hampir berbentuk simetri seperti ikan yu mako (Isurus
spp) dan yu putih (Carcharodon carcharias).
14
14
7/29/18, 12:03 PM
Pengenalan
Evolusi
Ikan yu juga dikenali sebagai fosil hidup kerana ciri-ciri yang ada pada ikan yu sekarang menyamai moyangnya yang telah pupus berjuta-juta
tahun dahulu. Maklumat yang lengkap mengenai sejarah dan evolusi ikan yu amat sedikit diketahui. Dipercayai lebih daripada 3,000 spesies
ikan dalam kelas Kondriehties telah pupus. Ikan yu dipercayai hidup sejak 395 juta tahun yang lalu dan terus wujud sehingga sekarang. Ini
dibuktikan dengan penemuan fosil gigi dan sisik plakoid di beberapa tempat di dunia seperti di Jepun, Australia, Amerika Syarikat dan beberapa
buah negara Eropah. Fosil lengkap untuk ikan yu tidak diperolehi kerana rangkanya terdiri daripada tulang rawan yang mudah reput. Hanya fosil
gigi, sisik plakoid dan duri sirip sahaja yang kerap ditemui. Empat moyang ikan yu yang telah pupus disenaraikan di dalam empat order iaitu
Cladoselachiformes, Hybodontiformes, Xenacanthiformes dan Cladodontiformes.
Hybodus
Cladoselache
Stethacanthus
Bentuk ikan yu yang telah pupus
Kepelbagaian Spesies
Terdapat lebih daripada 25,000 spesies ikan di dalam kelas Osteihties atau 95% fauna ikan moden manakala untuk kelas Kondriehties hanya
mempunyai kira-kira 1,100 spesies atau pun 5% iaitu 500 spesies yu (termasuk yang belum disahkan sebagai spesies baru) dan 600 spesies pari.
Jumlah spesies yu yang disahkan sehingga 2006 telah melebihi 450 spesies. Ikan yu dalam order Heterodontiformes hanya mempunyai sembilan
spesies, order Hexanchiformes (6 spesies), Squaliformes (106 spesies), Pristiophoriformes (9 spesies), Squatiniformes (18 spesies), Orectolobiformes
(33 spesies); Lamniformes (15 spesies) dan yang paling banyak sekali ialah Carcharhiniformes yang mempunyai lebih daripada 260 spesies.
Jumlah spesies sentiasa bertambah setiap tahun berikutan dengan penemuan spesies baru. Kajian yang dijalankan oleh Jabatan Perikanan Malaysia
di antara tahun 1999-2006 berjaya merekodkan dua spesies baru ikan yu iaitu Cephaloscyllium sarawakensis dan Cephaloscyllium circulopullum.
15
15
7/29/18, 12:03 PM
Pengenalan
Jadual di bawah adalah ringkasan bagi order, famili dan spesies ikan yu yang diketahui sehingga akhir tahun 2005 untuk seluruh dunia dan Malaysia.
Bil
Order
Famili
Spesies
Dunia
Malaysia
Dunia
Malaysia
1
Hexanchiformes
2
1
6
1
2
Squaliformes
7
2
106
2
3
Pristiophoriformes
1
0
9
0
4
Squatiniformes
1
1
18
1
5
Heterodontiformes
1
1
9
1
6
Orectolobiformes
7
5
33
9
7
Lamniformes
7
2
15
2
8
Carcharhiniformes
8
5
261
38
34
17
457
55
Jumlah
Jadual 1: Kepelbagaian spesies yu di dunia dan Malaysia
Ikan yu paus (Rhincodon typus) ialah ikan paling besar di dunia dan panjangnya mencecah 20 meter. Ikan yu paus sebenarnya di dalam kumpulan
ikan bukannya kumpulan mamalia seperti paus. Oleh kerana badannya yang besar dan mulutnya seakan-akan mulut ikan paus maka ianya
dipanggil ikan yu paus. Yu paus termasuk di dalam kumpulan berhijrah dan biasa berada di perairan pantai timur Semenanjung Malaysia ketika
musim udang geragau atau udang belacan. Udang ini (Acetes spp) muncul dengan banyaknya selepas musim tengkujuh iaitu di antara bulan Mac
hingga Mei. Ketika ini nelayan tempatan memaklumkan mereka sering melihat yu paus memakan udang berkenaan dengan cara berenang
menuju kumpulan udang dengan membuka mulut. Kumpulan udang geragau yang padat boleh dikesan dengan warna air laut yang perang. Yu
paus ini dilindungi di Malaysia di bawah Peraturan-Peraturan (Pengawalan Spesies Ikan Yang Terancam 1999). Walau bagaimanapun, masih ada
kejadian ikan ini ditangkap oleh nelayan tempatan secara tidak sengaja semasa mereka memukat. Yu paus juga sering ditemui di pantai barat
Semenanjung Malaysia, Sabah dan Sarawak.
16
16
7/29/18, 12:03 PM
Pengenalan
Pembiakan
Kaedah pembiakan ikan yu dan pari adalah kompleks dan amat berbeza dengan ikan bertulang sebenar. Semasa persenyawaan, alat pembiakan
jantan atau dipanggil klasper (clasper) dimasukkan ke dalam kloaka (cloaca). Sperma masuk ke dalam ovari dan persenyawaan berlaku di
dalamnya. Ianya berbeza dengan persenyawaan telur ikan bertulang sebenar yang berlaku di luar badan. Tidak ada satu spesies yu atau pari yang
menjaga telur atau anaknya berbanding dengan ikan bertulang sebenar di mana terdapat banyak spesies menjaga telur dan anak hingga mencapai
saiz tertentu. Tabiat pembiakan adalah salah satu faktor ikan yu terdedah kepada ancaman kepupusan.
Kloaka
Klasper
Klasper
Ada juga spesies yu yang dipercayai boleh menyimpan sperma jantan untuk satu tempoh yang lama di dalam oviduk (oviduct) seperti yang
berlaku kepada penyu. Induk betina menggunakan sperma ini untuk mensenyawakan telurnya semasa ketiadaan induk jantan seperti semasa di
dalam kurungan. Selain daripada itu, ada induk betina spesies tertentu yang boleh beranak walaupun tidak mempunyai pasangan. Pembiakan
jenis ini dinamakan partenogenesis (parthenogenesis) di mana telur yang tidak disenyawa berkembang menjadi anak. Perkara ini berlaku kerana
gen ibu membahagi dua untuk menggantikan gen induk jantan yang tiada dan bergabung dengan gennya sendiri bagi membentuk individu baru.
Perkara ini telah disahkan berlaku pada spesies yu kebut (Stegostoma fasciatum).
Usia matang berbeza mengikut spesies bermula seawal setahun kepada lebih daripada 40 tahun. Ikan yu yang tinggal di kawasan sejuk atau di
laut dalam yang kurang mempunyai makanan merekodkan kadar tumbesaran yang amat perlahan. Spesies bersaiz kecil seperti yu padi atau yu
jereh (Scoliodon laticaudus) matang dalam usia kira-kira satu atau dua tahun manakala yu paus mengambil masa sehingga melebihi 10 tahun.
Ikan yu Carcharias taurus hanya melahirkan seekor anak sahaja setiap kali beranak kerana sifat kanibalisma antara embrio di dalam uterus yang
dipanggil adelophophagi.
17
17
7/29/18, 12:03 PM
Pengenalan
Jumlah anak melebihi 300 direkodkan oleh spesies yu paus. Cara pembiakan yu paus ialah ovoviviparus. Daripada 55 spesies yu yang direkodkan
di Malaysia, 46 spesies membiak secara beranak (viviparus) dan 9 spesies secara bertelur (oviparus). Hasil kajian ke atas 48 spesies yu di
Malaysia mendapati ikan yu hanya bertelur dua biji sahaja setiap kali manakala bagi yang beranak, bilangan anak ialah di antara 1-14 ekor.
Bilangan anak yang paling banyak ialah bagi spesies yu ganas (Carcharhinus leucas) iaitu sebanyak 14 ekor.
Spesies beranak (Viviparus)
Spesies bertelur (Oviparus)
Saiz mula matang amat berbeza mengikut spesies dan musim pembiakan adalah sepanjang tahun dan ada juga yang bermusim. Kawasan pesisiran
pantai adalah habitat pilihan untuk beranak atau bertelur dan musim kemuncak ialah semasa musim tengkujuh. Spesies paling kecil yang
mencapai saiz kematangan ialah Scoliodon laticaudus di mana ikan jantan matang semasa berukuran 24 cm manakala ikan betina pada ukuran 33
cm.
Habitat
Rantau Asia Tenggara merupakan salah satu habitat utama ikan yu di mana lebih daripada 140 spesies telah direkodkan. Jumlah ini melebihi
30% daripada spesies yu yang telah diketahui di dunia. Indonesia merekodkan lebih daripada 100 spesies manakala Malaysia hanya 55 spesies
sahaja. Indonesia mempunyai kawasan laut yang luas dan sudah pasti mempunyai kepelbagaian spesies yu yang banyak termasuk yang hidup
dalam laut lepas. Penyelidikan ikan yu di Malaysia dijalankan dengan serius hanya pada tahun 1999. Walau bagaimanapun, kajian hanya
tertumpu kepada spesies-spesies yang hidup di kawasan yang kurang daripada 100 meter. Banyak lagi kajian perlu dijalankan di laut dalam
18
18
7/29/18, 12:03 PM
Pengenalan
kerana spesies laut dalam sedikit sahaja direkodkan di Malaysia. Spesies yu paling banyak ialah dalam order Carcharhiniformes. Walaupun
umum mengetahui bahawa habitat utama ikan yu ialah di laut, tetapi kira-kira 5% spesies yu di dunia dan 4.3% di Asia Tenggara hidup di
kawasan air tawar atau air payau. Habitat ikan yu boleh dibahagikan kepada pelagik, demersal, kawasan pasang surut dan kawasan laut dalam.
Habitat utama ikan yu ialah di kawasan pelantar benua di mana lebih daripada 39.3% spesies tinggal di kawasan ini, di hujung pelantar benua
(24.3%) di antara hujung pelantar benua hingga ke laut lepas (19.3%) dan selebihnya di kawasan di luar daripada kawasan yang disebutkan tadi.
Ikan yu hidup dalam semua keadaan iklim.
Di Malaysia, yu air tawar (Glyphis sp) pernah ditemui di Sungai Kinabatangan pada jarak lebih 100 km daripada laut dan di Sungai Batang
Sadong, Sarawak. Ikan ini memang hidup dan membiak di sini. Nelayan juga sering menemui ikan yu di beberapa batang sungai yang besar
seperti Sungai Perak, Sungai Kerian dan lain-lain yang muaranya dalam. Ikan yu ini masuk semasa air pasang dan mereka akan keluar semula ke
laut semasa air surut. Beberapa spesies yu seperti yu ganas (Carcharhinus leucas) akan datang ke kawasan pinggir pantai dan kadang-kadang
masuk ke sungai untuk beranak. Mereka berbuat begini untuk melindungi anak mereka daripada pemangsa yang terdiri ikan yu yang lebih besar
dan kadang-kadang dari spesies yang sama.
Makanan
Kebanyakan orang menganggap ikan yu akan memakan apa sahaja yang ditemuinya. Anggapan ini hanya betul untuk beberapa spesies kerana
kebanyakan spesies yu memakan makanan yang tertentu sahaja. Ikan yu adalah pemangsa dan mereka bukanlah herbivora. Ikan yu paus walaupun
bersaiz besar hanya menggemari udang geragau atau ikan-ikan kecil. Begitu juga dengan ikan yu mulut besar Megachasma pelagios dan ikan yu
jemur Cetorhinus maximus yang hanya menjadikan plankton sebagai makanan utamanya. Ikan ini mempunyai tisu yang mengeluarkan cahaya di
dalam mulutnya bertujuan untuk menarik perhatian mangsa. Satu-satunya spesies yang tidak memilih mangsa yang diketahui ramai ialah ikan yu
tenggiri Galeocerdo cuvier. Ikan ini dikatakan memakan apa sahaja haiwan laut yang ditemuinya ketika lapar.
Ikan yu paus boleh mengesan kedudukan mangsa dan bergerak ke arahnya daripada bawah atau sisi. Bila hampir, ia akan menyedut dengan kuat
dan mangsa akan terperangkap pada sisir insang semasa air mengalir keluar melalui insang. Sisir insang bertindak sebagai penapis makanan seni
tersebut. Bagi ikan yu mulut besar dan ikan yu jemur mereka akan membuka mulut sepanjang pergerakan. Plankton akan masuk ke dalam mulut
dan terperangkap pada sisir insang bila mulut ditutup.
vi
Mulut bagi ikan yu yang memakan plankton boleh digerakkan keluar dan diubahsuai menjadi besar semasa menyedut atau menyaring plankton.
Otot-otot yang berada di sekeliling mulut digunakan untuk tujuan tersebut. Bila bukaan mulut menjadi lebih luas, maka banyaklah makanan yang
dapat disedut. Ikan yang besar ini memerlukan makanan yang banyak pada setiap hari.
19
19
7/29/18, 12:03 PM
Pengenalan
Ikan yu yang tinggal di dasar laut seperti yu pari (Squatina tergocellatoides ) menyerang mangsa secara mengejut dari tempat persembunyiannya.
Warna badannya boleh mengelirukan mangsa dan kelebihan ini digunakan sepenuhnya untuk memenuhi seleranya. Ada juga spesies yang
memakan moluska dan krustasia. Ikan yu ini mempunyai gigi seperti satu keping tetapi mempunyai struktur asas yang tajam. Makanan dihancurkan
dengan gigi tersebut sebelum ditelan. Ikan itu termasuklah yu kebut (Heterodontus zebra) yang ditemui di Sabah dan Sarawak.
Ikan yu bersaiz besar seperti yu putih (Carcharodon carcharias) menelan terus mangsa yang kecil. Mangsa jarang dapat melepaskan diri apabila
digigit kerana giginya yang banyak lapisan. Bagi yu ekor panjang, (keluarga Alopidae) mereka menggunakan ekor untuk melibas mangsa
sehingga pengsan atau lemah sebelum memakannya. Yu gergaji mencari mangsa di dasar laut dengan menggunakan rostrum dan jika perlu
mereka melibaskan rostrum untuk mencederakan mangsa atau musuhnya.
Ada juga ikan yu yang menyerang mangsa secara berkumpulan. Salah satu daripadanya ialah yu sirip putih (Triaenodon obesus). Dengan
memburu secara berkumpulan mangsa akan menjadi panik dan akhirnya mudah ditangkap oleh kumpulan berkenaan.
Gigi
Gigi ikan yu juga berbeza dengan gigi ikan bertulang asli kerana berlapis-lapis dan boleh tumbuh apabila patah. Gigi yang berada pada lapisan
belakang akan berputar ke depan untuk menggantikan gigi hadapan yang patah. Saiz gigi ikan yu ada yang amat kecil dan ada yang besar.
Bentuknya juga amat unik dan boleh digunakan untuk mengenali sesuatu spesies. Gigi baru akan tumbuh pada barisan paling belakang. Tempoh
gigi baru akan tumbuh berbeza mengikut spesies.
Gigi halus
Barisan gigi ikan yu besar. Barisan tengah dipanggil simfisis (symphysis)
20
20
7/29/18, 12:03 PM
Pengenalan
Bentuk gigi banyak dipengaruhi oleh jenis makanan. Bentuk gigi spesies ikan yu yang tinggal di dasar laut di mana makanan utama ialah
moluska dan krustasia adalah seperti satu lapisan leper manakala ikan yu yang memakan dengan cara mengoyak ikan atau mamalia laut seperti
yu putih (Carcharodon carcharias) mempunyai gigi yang amat tajam seperti mata lembing manakala yu tenggiri (Galeocerdo cuvier) yang
selera makannya amat luar biasa mempunyai gigi yang tajam berbentuk seperti mata gergaji. Bagi beberapa spesies yu, gigi ikan jantan adalah
kecil saiznya berbanding dengan gigi yu betina. Kaedah membilang gigi ikan yu ialah membilang mulai di tengah kemudian ke kiri dan ke
kanan. Cara yang sama digunakan untuk kedua-dua rahang atas dan bawah. Bilangan gigi untuk ikan yu pasir adalah 12-1-12 untuk rahang atas
dan juga 12-1-12 untuk rahang bawah. Ini bermakna jumlah gigi ialah 25 batang untuk rahang atas dan 25 batang untuk rahang bawah. Jumlah
ini ialah untuk barisan paling hadapan dan tidak termasuk barisan lain. Jumlah gigi adalah berbeza untuk individu yang berbeza walaupun dari
spesies yang sama tetapi pada julat tertentu.
Rahang Carcharhinus leucas
Ada juga spesies yu yang hilang semua sekali satu set giginya apabila ia makan iaitu Isistis brasiliensis (cookie cutter atau cigar shark). Saiznya
hanya 50 cm, hidup pada pertengahan air di lautan tropika yang dalam. Mulutnya sebesar bola tenis dan menjadikan ikan besar seperti paus, tuna,
21
21
7/29/18, 12:04 PM
Pengenalan
dan sotong sebagai makanannya. Rahang atasnya ada beberapa baris gigi seperti jarum (1 mm tinggi), rahang bawahnya pula mempunyai gigi
kira-kira 25 - 30 batang setinggi 3 mm. Bila menggigit mangsanya, gigi atas menjadi penyangkuk. Gigi pada rahang atas dan bawah menggigit
serentak. Selepas itu ikan berkenaan akan berpusing dan menarik isi mangsanya hingga tertanggal. Ia menelan semua sekali termasuk giginya.
Gigi barunya akan tumbuh selepas tempoh tertentu.
Gigi ikan yu amat keras dan kuat. Ia tumbuh dari rahang dan gigi ikan yu yang telah pupus masih kukuh walaupun telah berusia berjuta-juta
tahun. Fosil gigi berkenaan ditemui di dalam batu, sungai dan juga di laut. Fosil gigi ikan yu paling besar pernah ditemui ialah sepanjang 11 inci
iaitu Carcharodon megalodon. Spesies ini telah pupus lebih daripada empat juta tahun dahulu. Bagi ikan yang memakan plankton dan hidupan
kecil seperti yu paus dan yu jemur, giginya amat halus kerana gigi tidak banyak terlibat semasa proses mengambil makanan. Sungguhpun begitu
gigi tetap diperlukan terutama ketika waktu mengawan.
Semasa mengawan, ikan yu jantan akan menggigit bahagian badan yu betina sehingga pasangannya terangsang. Jika gigitan tidak cukup kuat,
pasangannya akan mencari pasangan lain yang lebih kuat. Bagi spesies yang memakan hidupan keras seperti moluska, krustasia dan bivalvia,
gigi mereka berbentuk plat. Gigi ini tidak berputar seperti gigi lain apabila gigi barisan hadapan rosak.
Sisik
Sisik ikan yu tidak dipanggil “scale” tetapi dipanggil “dermal denticle” di dalam bahasa Inggeris. Ini adalah disebabkan bentuk sisik ikan yu
hampir serupa dengan bentuk giginya. Kulit ikan yu sangat kasar kerana diliputi sisik plakoid. Sisik plakoid ini sebenarnya amat tajam dan boleh
menyebabkan luka jika tidak memakai sarung tangan. Rasanya seperti memegang kertas pasir. Bentuk sisik juga boleh membezakan antara satu
spesies dengan spesies yang lain. Sisik gugur berterusan sepanjang hidupnya dan diganti sisik baru. Bila ikan menjadi semakin besar, sisik akan
tumbuh pada ruangan yang kosong. Bagi sesetengah spesies seperti dalam keluarga Triakidae, sisik membesar menjadi duri. Duri ini tumbuh di
pangkal sirip dorsal pertama dan sirip dorsal kedua, menjadi gigi rostral pada ikan yu gergaji dan duri pada seluruh badan pada badan ikan yu
dalam keluarga Echinorhinidae (spesies ini tidak terdapat di Malaysia). Ikan yu berdarah panas memiliki kulit yang lebih licin berbanding
dengan yang berdarah sejuk. Ini bertujuan untuk mengurangkan rintangan air dan meningkatkan kecekapan berenang. Kulit yu betina biasanya
lebih tebal daripada kulit yu jantan.
22
22
7/29/18, 12:04 PM
Pengenalan
Gambar di bawah menunjukkan bentuk sisik plakoid ikan yu spesies Sphyrna lewini.
Bentuk sisik plakoid pada
pangkal sirip pektoral
pangkal sirip dorsal
cuping bawah sirip ekor
Insang
Ikan yu mempunyai 5 - 7 celah insang berbanding hanya satu pada ikan bertulang sebenar. Kebanyakan yu mempunyai 5 celah insang sahaja
tetapi ada juga spesies yang mempunyai 6 dan 7 celah insang. Ikan yu spesies Hexanchus griseus mempunyai 6 celah insang dan pernah
ditangkap di Pulau Layang Layang. Spesies yu yang mempunyai 7 celah insang tidak terdapat di Malaysia.
1
2
3 4 5
6
Ikan yu biasa (5 celah insang)
5
43
21
Yu insang enam (Hexanchus griseus)
23
23
7/29/18, 12:04 PM
Pengenalan
Ada beberapa spesies ikan yu kelihatan serupa dengan ikan pari terutama sekali dari segi bentuk badan dan sirip. Ini menyebabkan ramai di
kalangan masyarakat Melayu termasuk golongan nelayan memberi nama dua jenis ikan pari sebagai ikan yu iaitu yu kemejan dan yu gergaji.
Kedua-dua jenis ikan ini kelihatan sama seperti ikan yu kerana sirip dorsal pertama, sirip dorsal kedua dan sirip ekor hampir serupa dengan ikan
yu. Ada juga ikan yu yang kelihatan leper seperti ikan pari seperti spesies Squatina tergocellatoides. Untuk memastikan sama ada spesimen yang
dikaji itu ikan yu atau pari, cara yang paling mudah ialah dengan melihat kepada kedudukan insang. Kedudukan insang untuk ikan yu ialah di sisi
kepala manakala untuk ikan pari ialah di bawah kepala berhampiran dengan mulut. Gambar di bawah ialah sebahagian daripada ikan pari tetapi
dipanggil sebagai ikan yu oleh masyarakat Melayu.
Sebahagian spesies pari yang dipanggil sebagai ikan yu oleh masyarakat Melayu
Kedudukan insang ikan yu
Kedudukan insang ikan pari
24
24
7/29/18, 12:04 PM
BAB 2
25
25
7/29/18, 12:04 PM
Pengkelasan
2
PENGKELASAN
Ilmu berkenaan pengkelasan secara saintifik ke atas semua hidupan dinamakan taksonomi. Tajuk ini amat penting kepada pembaca kerana
banyak perkataan yang berkaitan dengan taksonomi seperti order, kelas, famili, genera dan spesies akan dijumpai berulang kali dalam buku ini.
Pembaca perlu memahami maksud perkataan-perkataan berkenaan supaya dapat memahami maklumat yang ingin disampaikan oleh penulis dan
tidak keliru dengan ayat yang dibaca.
Sistem pengkelasan ke atas semua hidupan mempunyai tujuh peringkat utama bermula dengan kingdom, filum, kelas, order, famili, genera dan
spesies. Pengkelasan yang lebih komplek melibatkan perkataan “sub”; seperti subfilum, subkelas, suborder, subfamili dan subspesies. Sub
bermaksud unit yang lebih kecil daripada peringkat tersebut sebagaimana penggunaan istilah subkontraktor dalam industri pembinaan. Selain
daripada sub, ada juga istilah “super”. Super merujuk kepada peringkat yang lebih tinggi seperti superorder Squatinomorphii iaitu peringkat
pengkelasan yang lebih tinggi dari order Squatiniformes.
Pengkelasan yang digunakan dalam buku ini adalah mengikut format Compagno (1999). Dr. Leonard Compagno adalah pakar ikan yu yang
terkemuka di dunia pada masa ini dan beliau banyak merekodkan spesies baru ikan yu, pari dan kimera. Contoh pengkelasan yang digunakan
adalah seperti berikut:
KINGDOM: Animalia (Haiwan)
Filum: Chordata (bertulang belakang)
Kelas: Kondriehties
Order: Carcharhiniformes
Famili: Scyliorhinidae
Genera: Cephaloscyllium
Spesies: sarawakensis
Nama saintifik: Cephaloscyllium sarawakensis Yano, Ahmad and Gambang 2005.
Ikan yu spesies Cephaloscyllium sarawakensis (juvenil)
26
26
7/29/18, 12:04 PM
Pengkelasan
Kelas
Sebagaimana yang dijelaskan pada awal Bab Satu, ikan dibahagikan kepada dua kelas iaitu kelas Osteihties dan kelas Kondriehties. Kelas
Kondriehties dibahagikan pula kepada dua subkelas iaitu Elasmobranchii dan Holocephalii. Subkelas Elasmobranchii (yu dan pari) adalah
berasal dari dua perkataan iaitu ‘elasmo’ bermakna keping dan ‘branchii’ bermaksud insang. Subkelas Holocephaliii (kimera) pula berasal dari
perkataan ‘holo’ bermakna keseluruhan dan ‘cephalic’ bererti kepala. Perbezaan utama di antara dua subkelas ini ialah dari segi bilangan insang.
Ikan dalam subkelas Elasmobranchii mempunyai 5 - 7 celah insang manakala untuk subkelas Holocephalii hanya mempunyai satu insang sahaja.
Habitat subkelas Elasmobranchii adalah luas iaitu meliputi perairan air tawar, air payau hinggalah ke laut lepas manakala subkelas Holocephalii
hanya terhad di dasar laut yang dalam. Ikan dalam subkelas Holocephalii tidak mempunyai perut, giginya hanya satu plat yang besar dan
melekat pada rahang, mulutnya juga kecil manakala rahang atasnya melekat pada tengkorak kepala. Bilangan spesies ikan kimera yang telah
pupus lebih banyak daripada yang masih hidup berdasarkan rekod fosil yang ditemui. Untuk perairan Malaysia, hanya dua spesies sahaja yang
ditemui dan terhad pada kedalaman yang melebihi 100 meter terutama di Sabah dan Sarawak. Spesies tersebut ialah Hydrolagus sp dan
Chimaera sp. Ikan kimera mempunyai sirip anal manakala Hydrologus tidak mempunyai sirip anal.
Chimaera sp
Hydrologus sp
27
27
7/29/18, 12:04 PM
Pengkelasan
Subkelas Elasmobranchii terbahagi kepada dua iaitu Selachii dan Batoidea. Selachii adalah untuk semua spesies ikan yu dan Batoidea pula untuk
ikan pari. Pengkelasan kelas Kondriehties ditunjukkan dalam rajah di bawah.
Kelas: Kondriehties (Ikan Bertulang Rawan)
Subkelas Holocephalii
(Ikan kimera)
Chimaera sp.
Subkelas Elasmobranchii
Selachii (Ikan yu)
Carcharhinus amblyrhynchos
Pengkelasan ikan dalam kelas Kondriehties
28
28
7/29/18, 12:04 PM
Batoidea (Ikan pari)
Himantura gerradi
Pengkelasan
Order
Unit pengkelasan selepas kelas ialah order. Ikan yu dibahagikan kepada 8 order iaitu Carcharhiniformes, Squatiniformes, Pristiophoriformes,
Squaliformes, Lamniformes, Orectolobiformes, Heterodontiformes dan Hexanchiformes. Pengkelasan ini adalah berdasarkan kepada perbezaan
bentuk fizikal badan yang amat ketara di mana ciri-ciri perbezaan amat jelas dan senang dibezakan seperti yang ditunjukkan dalam gambarajah
di muka surat sebelah.
Spesies yu dalam order Hexanchiformes mudah dikenali kerana mempunyai enam atau tujuh celah insang pada sisi kiri dan kanan kepala
berbanding dengan lima pada order yang lain. Untuk order Pristiophoriformes semua spesies mempunyai rostrum seperti mata gergaji. Badan
spesies ikan yu dalam order Squatiniformes semuanya leper, tidak mempunyai sirip anal dan kelihatan seperti ikan pari. Spesies yu di dalam
order Orectolobiformes mempunyai sirip anal, dua sirip dorsal manakala kedudukan mulut adalah di depan berbanding dengan kedudukan mata.
Mulut mempunyai barbel (sesungut).
Bagi spesies dalam order Carcharhiniformes, mereka mempunyai sirip anal, dua sirip dorsal, kedudukan mulut jika dilihat secara bertentangan
adalah sebelum mata, saiz gigi agak besar, tidak ada barbel dan mempunyai kelopak mata. Spesies yu dalam order Lamniformes juga mempunyai
dua sirip dorsal, kedudukan mulut jika dilihat secara bertentangan adalah sebelum mata, saiz gigi agak besar, tidak ada barbel, tetapi tidak
mempunyai kelopak mata. Ini adalah beberapa contoh ciri-ciri yang jelas bagi membezakan di antara order-order berkenaan. Jika diteliti banyak
lagi perbezaan yang boleh didapati. Daripada lapan order yang terdapat di seluruh dunia hanya tujuh sahaja yang direkodkan di Malaysia. Ikan
yu dalam order Pristiophoriformes tidak ditemui di Malaysia.
29
29
7/29/18, 12:04 PM
Pengkelasan
Badan leper
Squatiniformes
Muncung panjang
seperti gergaji
Tidak ada
sirip anal
Pristiophoriformes
Badan tidak leper
Squaliformes
Muncung pendek tidak
seperti gergaji
6-7 celah insang, sirip
dorsal satu sahaja
Hexanchiformes
Ikan Yu
Ada kelopak mata
Carcharhiniformes
Mulut di belakang mata
Ada sirip
anal
Tiada kelopak mata
Sirip dorsal
tak berduri
5 celah insang, sirip
dorsal ada dua
Lamniformes
Mulut di depan mata
Sirip dorsal berduri
Orectolobiformes
Heterodontiformes
Pengkelasan ikan yu mengikut order
30
30
7/29/18, 12:04 PM
Pengkelasan
Famili
Unit pengkelasan selepas order ialah famili. Walaupun pada zahirnya semua spesies dalam order yang sama mempunyai persamaan tetapi di
sebalik persamaan tersebut terdapat juga ciri-ciri yang sama dan berbeza di antara mereka apabila dihalusi. Spesies yang mempunyai persamaan
dimasukkan dalam famili yang sama. Walau bagaimanapun, dalam sesuatu order mungkin terdapat satu famili atau lebih. Di dalam order
Heterodontiformes, Pristiophoriformes dan Squantiniformes masing-masing hanya terdapat satu famili sahaja, Hexanchiformes ada dua famili,
Squaliformes, Orectolobiformes dan Lamniformes masing-masing mempunyai tujuh famili dan paling banyak sekali ialah Carcharhiniformes
yang mempunyai lapan famili.
Genera
Genera ialah unit yang lebih kecil daripada famili. Ciri-ciri individu yang sama di dalam sesuatu famili diperhaluskan lagi dan dikelaskan
sebagai genera yang sama. Ada famili yang hanya mempunyai satu genera dan ada juga yang mempunyai lebih daripada 10 genera seperti dalam
famili Scyliorhinidae.
Spesies
Spesies ialah unit yang paling rendah di dalam pengkelasan sesuatu hidupan. Walaupun adakalanya terdapat subspesies tetapi ianya jarangjarang berlaku. Sesuatu hidupan dikatakan dari spesies yang sama jika bila mereka mengawan dan mendapat anak, anak tersebut subur dan boleh
membiak dari satu generasi kepada generasi yang lain dan anak mereka tidak mandul kerana faktor genetik. Jika dua haiwan yang berlainan
spesies tetapi dari genus yang sama dikacukkan mereka juga mungkin mendapat anak tetapi anak yang dilahirkan pasti mandul kerana faktor
genetik.
Nama Saintifik
Sistem pengkelasan ini memberi nama hidupan berdasarkan kepada dua nama. Sistem dua nama ini dikenali sebagai nama saintifik. Sesuatu
hidupan mempunyai pelbagai nama umum mengikut tempat, tetapi mereka hanya mempunyai satu sahaja nama saintifik yang diperakui.
Sistem ini diperkenalkan oleh saintis Sweden bernama Carl von Linne (Linnaeus) yang hidup di antara tahun 1707-1778. Mengikut sistem
ini setiap hidupan mempunyai dua nama iaitu nama pertama yang dipanggil genera dan ditulis huruf pertamanya dengan huruf besar. Nama
yang kedua ialah nama spesies hidupan berkenaan yang biasanya menggunakan nama Greek, Latin, nama tempat, sifat atau bentuk hidupan
berkenaan dan huruf pertamanya ditulis dengan huruf kecil. Nama saintifik ditulis secara condong (italic). Pada masa dahulu nama saintifik
31
31
7/29/18, 12:04 PM
Pengkelasan
digariskan. Bagi spesies Cephaloscyllium sarawakensis yang direkodkan sebagai satu spesies baru di Sarawak, Cephaloscyllium adalah nama
genera dan sarawakensis ialah spesies. Diberi nama sarawakensis ialah kerana spesies berkenaan ditemui di perairan Sarawak. Penggunaan
nama saintis yang mengkaji dan menulis secara terperinci sesuatu hidupan pernah digunakan untuk nama spesies tetapi pada masa sekarang
ianya tidak digalakkan.
Nama Pengarang
Biasanya di dalam buku taksonomi, selepas nama saintifik disertakan dengan nama saintis yang pertama mengkaji dan menulis secara terperinci
spesies berkenaan dan tahun ianya diterbitkan. Bagi spesies Cephaloscyllium sarawakensis Yano, Ahmad and Gambang, 2005; Yano, Ahmad
dan Gambang ialah tiga orang saintis yang pertama sekali mengkaji secara terperinci spesies berkenaan dan kemudiannya menulis maklumat
morfologi, biologi dan fisiologi spesies berkenaan dan menerbitkan hasil tulisan saintifik mereka sama ada di dalam jurnal antarabangsa ataupun
di dalam buku yang diedarkan di seluruh dunia. Tahun di belakang nama penulis bermaksud tahun penulisan mengenai spesies berkenaan
diterbitkan. Kadang-kadang selepas nama saintifik, nama pengarang dan tahun, ditulis dalam kurungan seperti Carcharhinus melanopterus
(Quoy and Gaimard, 1824). Ini bermaksud ikan ini pada awalnya dimasukkan dalam genera yang lain bukan genera yang ada sekarang.
Sinonim
Selain daripada nama saintifik yang diperakui sah ada juga hidupan yang mempunyai nama sinonim. Sinonim ialah nama lain yang digunakan
untuk spesies yang sama. Keadaan ini berlaku kerana ramai saintis mengkaji spesies yang sama di tempat yang berbeza dan pada masa yang
berbeza. Masing-masing memberikan nama kepada hasil penemuan mereka dan menerbitkannya di dalam jurnal yang berlainan. Apabila perkara
ini berlaku nama yang paling awal spesies itu diterbitkan diiktiraf sebagai nama yang sah manakala nama-nama lain masih digunakan tetapi
dicatatkan sebagai sinonim. Sebagai contoh nama sinonim untuk ikan yu sirip hitam ialah Hypoprion playfairi (Günther, 1870) manakala nama
saintifiknya yang diiktiraf ialah Carcharhinus melanopterus (Quoy and Gaimard, 1824). Penyelidik yang bernama Quoy dan Gaimard telah
menerbitkan hasil penemuannya mengenai spesies ini pada tahun 1824 manakala Günther hanya pada tahun 1870.
32
32
7/29/18, 12:04 PM
BAB 3
33
33
7/29/18, 12:04 PM
Panduan menggunakan buku ini
3
PANDUAN MENGGUNAKAN BUKU INI
Buku ini ditulis khusus untuk membantu pembaca mengenali spesies ikan yu yang terdapat di Malaysia sama ada di lapangan, pusat pendaratan,
pasar ikan atau di dalam makmal.
Kekunci
Apabila anda mendapat seekor ikan yu dan ingin mengetahui apakah nama saintifik untuk spesies berkenaan langkah berikut hendaklah
diikuti;
Langkah Pertama: Rujuk kepada tajuk “Kekunci kepada order ikan yu di Malaysia”
Ikan yu (spesimen) yang ada pada anda mesti berada dalam salah satu daripada tujuh order yang disenaraikan di dalam kekunci tersebut. Jika
tidak ada, ianya mesti berada di dalam order Pristiophoriformes (muncungnya berduri tetapi kedudukan celah insang ialah di sisi kepala). Setakat
ini spesies daripada order ini belum direkodkan di Malaysia. Bagi order Heterodontiformes cuma ada spesies Heterodontus zebra dan bagi order
Hexanchiformes hanya spesies Hexanchus griseus sahaja yang telah direkodkan. Ini tidak bermakna spesies lain dalam kedua order ini tidak
terdapat dalam perairan Malaysia. Kemungkinan spesies lain ditemui dalam kedua order ini dalam perairan Malaysia adalah tinggi jika penerokaan
secara intensif dijalankan di laut dalam. Anda hendaklah memulakan pencarian dengan maklumat pada kekunci nombor “1a” sehingga anda
bertemu dengan order yang anda cari.
Langkah Kedua: Rujuk kepada tajuk “Kekunci kepada famili dalam order …….”
Selepas anda dapat mengesahkan order bagi spesimen yang anda teliti langkah seterusnya ialah untuk mengetahui ikan tersebut terletak dalam
famili yang mana bagi order berkenaan. Anda hendaklah memulakan pencarian dengan memulakannya dari maklumat pada kekunci “1a”
sehinggalah anda berjumpa famili yang anda cari. Setakat ini, bagi order Hexanchiformes hanya ada famili Hexanchidae, order Squatiniformes
hanya ada famili Squatinidae dan order Heterodontiformes hanya ada famili Heterodontidae. Bagi order Squaliformes, Orectolobiformes dan
Carcharhiniformes ada dua atau lebih famili dan inilah yang menjadi kesulitan kepada pembaca yang kurang berpengalaman untuk mendapatkan
kepastian kedudukan famili bagi spesimen yang dikaji.
Langkah Ketiga: Rujuk kepada tajuk “Kekunci kepada spesies dalam famili……”
Selepas anda dapat mengesahkan order dan famili spesimen berkenaan, langkah seterusnya ialah mencari spesies tersebut dengan cara memulakan
pencarian dengan merujuk kepada “kekunci kepada spesies dalam famili…….” dengan memulakan pencarian pada kekunci “1a”. Anda sudah
pun berada di peringkat akhir dan langkah terakhir ini amat kritikal jika spesimen yang ada pada anda tergolong dalam famili Carcharhinidae,
34
34
7/29/18, 12:04 PM
Hemiscylliidae, ataupun Hemigaleidae. Paling sukar ialah jika spesimen berkenaan dalam famili Carcharhinidae tetapi kemungkinan spesimen
yang ada pada anda berada dalam famili Carcharhinidae adalah yang paling tinggi kerana daripada 55 spesies yu yang telah direkodkan 24
spesies ialah dalam famili Carcharhinidae. Anda boleh merujuk kepada gambar yang lengkap dengan petunjuk bagi setiap spesies dalam famili
berkenaan dan jika ianya sepadan anda pasti mendapat jawapan yang betul. Maklumat lebih lengkap untuk setiap spesies disertakan bersebelahan
dengan gambar spesies tersebut atau anda boleh merujuk kepada rujukan yang dicadangkan pada bahagian akhir penerangan setiap spesies.
Nama Umum
Nama Melayu dan Jepun dirujuk kepada Yano et al., (2005); nama Indonesia berdasarkan White et al., (2006); nama Thai daripada Chavalit
Vidthayanon (per. com) dan nama China ialah mengikut dialek Hokkien pantai barat Semenanjung Malaysia.
Nama Saintifik
Kaedah pengkelasan yang digunakan di dalam buku ini adalah menurut Compagno (1999), Compagno et al., (2005) dan Yano et al., (2005).
Nama Inggeris
Nama Inggeris adalah mengikut buku yang ditulis oleh Compagno, (1984); Carpenter and Niem (1998, 1999); Last and Stevens, (1994) dan
Yano et al., (2005).
Pengkelasan
Setiap spesies dikumpulkan mengikut order, famili, genus dan seterusnya kepada spesies. Susunan spesies bagi setiap famili adalah mengikut
turutan abjad. Bagi memudahkan pencarian spesies tertentu setiap famili diberikan warna latar belakang yang berbeza. Pembaca boleh terus
mencari spesies berkenaan dalam kelompok warna yang tertentu.
Kekunci
Bagi memudahkan pembaca mencari maklumat yang tepat, kekunci disediakan bermula daripada order, famili dan seterusnya spesies. Pembaca
boleh membuat pencarian kepada spesies selepas dapat mencari kedudukan spesies tersebut pada peringkat famili. Kekunci kepada spesies turut
disediakan supaya pembaca dapat membezakan di antara satu spesies dengan spesies yang lain tanpa keraguan.
Istilah
Kami telah mencuba untuk menterjemahkan semua istilah Inggeris kepada bahasa Malaysia tetapi ada juga berkataan yang terpaksa dikekalkan
kerana kesukaran untuk mendapatkan perkataan yang paling sesuai. Ini tidak dapat dielakkan kerana buku panduan untuk mengenali ikan yu ini
ialah yang pertama ditulis di Malaysia dalam bahasa Malaysia. Pembaca boleh merujuk kepada topik “terjemahan istilah Inggeris dan singkatan”
untuk mendapatkan makna dalam bahasa Inggeris ataupun glosari untuk memahami makna perkataan yang dimaksudkan.
35
35
7/29/18, 12:04 PM
Maklumat Lain
Selain daripada mengenali spesies, buku ini juga memberikan maklumat secara ringkas mengenai taburan, biologi dan pembiakan, status sumber,
kepentingan ekonomi dan status pemuliharaan di peringkat kebangsaan dan dunia.
Gambar
Setiap spesies akan disertakan sekurang-kurangnya sekeping gambar. Karektor utama ditunjukkan dengan anak panah. Pembaca hanya perlu
merujuk kepada organ yang ditunjukkan dan membuat perbandingan dengan spesies yang sedang diteliti. Walau bagaimanapun, harus diingat
bahawa karektor tersebut mungkin berubah sekiranya ukuran ikan tidak sama dengan ukuran ikan pada gambar.
Maklumat Perincian Spesies
Maklumat yang lebih lengkap untuk setiap spesies ialah pada muka surat yang berikutnya. Maklumat-maklumat tersebut juga penting untuk
digunakan sebagai rujukan terutama bagi kes-kes di mana saiz ikan yang dikaji tidak sama dengan saiz ikan dalam gambar yang disediakan.
Ukuran
Semua ukuran panjang bagi setiap spesies adalah merujuk kepada jumlah panjang (total length).
Sinonim
Selain daripada nama saintifik yang diperakui sah ada juga hidupan yang mempunyai nama sinonim.
Status Pemuliharaan
Status pemuliharan peringkat dunia dan kebangsaan bagi setiap spesies adalah berdasarkan status semasa. Status ini sering dinilai dari semasa ke
semasa dan kategorinya juga berubah berdasarkan hasil penelitian saintifik oleh pakar di peringkat dunia.
Rujukan
Banyak rujukan dibuat untuk menghasilkan buku ini. Semua rujukan disediakan pada bab terakhir buku ini supaya pembaca boleh merujuknya
untuk mendapatkan maklumat yang lebih lengkap.
36
36
7/29/18, 12:04 PM
Istilah teknikal dan ukuran
ISTILAH TEKNIKAL DAN UKURAN
sirip dorsal pertama
hujung muncung
pangkal sirip
sirip doral kedua
mata
lekuk pada
pangkal ekor
sirip ekor
hidung
mulut
celah insang
sirip anal
sirip pelvik
Batang ekor
sirip pektoral
Kepala
klasper
(ikan jantan sahaja)
Badan
Ekor
Gambar 1: Pandangan sisi anggota badan (jantan)
37
37
7/29/18, 12:04 PM
ekor
kepala
lubang hidung
celah
insang
bahagian
sebelum
ekor
sirip anal
badan
rongga
mulut
sirip pektoral
rabung sebelum
sirip anal
sirip pelvik
muncung
Gambarajah 1: Pandangan bawah anggota badan (betina)
38
38
7/29/18, 12:04 PM
sirip ekor
Jadual 1: Keterangan kedudukan dari no 1-66 untuk mengukur bahagian luar ikan.
Sila rujuk gambarajah 2, 3, 4 dan 5
No dalam
gambarajah:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Kedudukan Ukuran
Jumlah panjang
Dari muncung ke:
luar hidung
mata
spirakel
mulut
celah insang I
celah insang II
celah insang III
celah insang IV
celah insang V
pangkal sirip pektoral
pangkal sirip pelvik
kloaka
pangkal sirip dorsal pertama
pangkal sirip dorsal kedua
pangkal sirip anal
pangkal sirip ekor atas
pangkal sirip ekor bawah
Jarak antara dasar:
sirip dorsal pertama dan kedua
sirip dorsal kedua dan ekor
sirip pektoral dan pelvik
sirip pelvik dan anal
sirip anal dan ekor
Jarak antara pangkal:
sirip pektoral dan pelvik
No dalam
gambarajah:
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
Kedudukan Ukuran
No dalam
gambarajah:
Lubang Hidung:
jarak di antara bahagian dalam
Mulut:
lebar
panjang
Panjang alur bibir:
atas
bawah
Panjang celah insang:
pertama
kedua
ketiga
keempat
kelima
Spirakel:
lebar maksima
Mata:
garis pusat mendatar
garis pusat menegak
jarak antara mata
Sirip dorsal pertama:
panjang keseluruhan
panjang dasar
panjang sisi belakang
tinggi
Sirip dorsal kedua:
panjang keseluruhan
panjang dasar
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
Kedudukan Ukuran
tinggi
Sirip anal:
panjang keseluruhan
panjang dasar
tinggi
Sirip pektoral:
panjang dasar
panjang sisi depan
panjang sisi dalam
Sirip pelvik:
panjang keseluruhan
panjang dasar
panjang sisi depan
panjang sisi dalam
panjang klasper
(panjang klasper luar)
Sirip ekor:
panjang cuping dorsal
panjang cuping bawah
puncak dorsal ke lekuk
kedalaman lekuk
Badan pada pangkal sirip pektoral:
lebar
tinggi
39
39
7/29/18, 12:04 PM
1
17
15
19
40
14
41
42
61
20
11
43
4
39
63
44
3
64
45
46
66
37
35
30-34
2
53
50
5
49
6
48
57
7
8
9
22
56
54
62
23
47
55
10
52
51
21
24
12
16
18
Gambarajah 2 : Posisi ukuran ikan yu
40
40
7/29/18, 12:04 PM
38
dari muncung
59
65
13
58
60
Gambarajah 3 : Bahagian atas kepala
Gambarajah 4 : Bahagian bawah sirip pelvik dan klasper
36
25
26
27
29
28
Gambarajah 5 : Bahagian bawah kepala
41
41
7/29/18, 12:04 PM
BAHAGIAN KEPALA
spirakel
garis pusat mata
Gambar 2 : Pandangan sisi
--
--
--
--
--
42
liang hiomandibular
Gambar 4 : Liang hiomandibular, spirakel dan mata
42
----------
----------
--
--
Gambar 3 : Lubang hidung
--
bukaan arus keluar
jarak antara
muncung dan
mulut
--
bukaan arus masuk
- - - - - - - -- -
7/29/18, 12:04 PM
alur bibir
lipatan bibir
Gambar 5 : Alur dan lipatan bibir
bukaan arus
keluar
jarak antara
muncung dan
mulut
panjang mulut
mulut
kelepai depan hidung
-------
- - - - - - - - - - - - - --
-------------
jarak antara
lubang hidung
-------------
hidung
bukaan arus
masuk
alur bibir
bawah
lebar mulut
-------
Gambar 6 : Bahagian bawah kepala
lekuk di sekeliling
kepala
lipatan selaput kulit alur bibir atas
di sekeliling kepala
barbel
Gambar 7 : Bahagian bawah kepala ikan yu orectoloboid
43
43
7/29/18, 12:04 PM
KLASPER, SIRIP EKOR, SIRIP PEKTORAL, SIRIP DORSAL DAN MATA
sirip pelvik
kloaka
klasper
Gambar 8 : Sirip pelvik dan klasper
cuping terminal
hujung belakang
sisi bahagian atas
bahagian atas
pangkal
cuping bahagian
atas
sisi terminal
sisi subterminal
lekuk subterminal
sisi belakang bahagian atas ekor
ekor seperti serampang
pangkal bahagian
bawah
Gambar 9 : Sirip ekor
sisi belakang bahagian bawah ekor
sisi depan cuping
bawah ekor
hujung cuping bawah ekor
cuping bawah
44
44
7/29/18, 12:04 PM
celah insang
dasar
celah
sisi bahagian dalam
hujung bahagian belakang
sirip yang tidak melekat
pada badan
sisi bahagian
belakang
permulaan
sirip
sisi bahagian
depan
hujung
Gambar 10 : Sirip pektoral
sisi
bahagian
depan
duri
puncak
kelopak mata atas
sisi bahagian belakang
dasar
lekuk
cuping
hujung bahagian
belakang sirip yang
tidak melekat pada
badan
kelopak
mata bawah
Gambar 12 : Mata
Gambar 11 : Sirip dorsal
45
45
7/29/18, 12:04 PM
GIGI
Gigi Carcharhinus leucas
Gigi Hemipristis elongatus
Gigi Carcharhinus galapagensis
Gigi Carcharhinus plumbeus (ada yang patah)
46
46
7/29/18, 12:04 PM
Glosari
GLOSARI
adelophophagi→jenis perkembangan embrio di mana ada embrio memakan embrio lain semasa di dalam uterus.
badan→bahagian di antara kepala dan ekor, bermula dari pangkal sirip pektoral hingga ke kloaka (gambar 1, gambarajah 1).
barbel→organ sensari dan berupa daging halus panjang atau berumbai keluar dari bahagian muncung kepala (gambar 7).
batang ekor→bahagian yang menghubungkan tubuh dengan ekor (bahagian sebelum ekor) (gambar 1).
bentik→hidupan yang menjadikan dasar perairan sebagai habitatnya.
dentikel→sisik plakoid pada ikan bertulang rawan yang bentuknya seperti gigi yang kecil.
dermal→yang berkaitan dengan kulit.
dorsal→belakang, bahagian atas tubuh (merujuk kepada sirip).
duri→bahagian yang menonjol dan berujung tajam sebelum sirip dorsal (gambar 11).
ekor→bahagian tubuh dari kloaka hingga hujung sirip ekor (gambar 1, gambarajah 1).
elasmobranchii→sub-kelas ikan bertulang rawan seperti yu dan pari.
endemik→hanya ditemui di kawasan tertentu.
epipelagik→hidup di kawasan pertengahan dan permukaan air.
estuarin→kawasan air payau biasanya di kuala sungai.
hiomandibular→lubang deria yang halus berhampiran mulut.
jumlah panjang→diukur dari hujung muncung hingga bahagian paling belakang sirip ekor bahagian atas bagi ikan yu.
juvenil→ikan muda yang mempunyai bentuk sama dengan ikan dewasa tapi belum matang.
klasper→modifikasi dari bahagian sirip pelvik pada ikan bertulang rawan jantan yang berfungsi untuk menyalurkan sperma ke tubuh ikan betina
semasa mengawan.
kloaka→lubang anus yang berfungsi juga sebagai organ pembiakan ikan betina bertulang rawan.
kondrichties→kelas kumpulan ikan bertulang rawan seperti yu, pari dan kimera.
krustasia→udang, ketam, udang karang dan lain-lain.
lekuk sekitar hidung→alur yang terdapat di sekitar hidung.
lekuk pada pangkal ekor→lekukan membujur atau melintang di bahagian pangkal sirip ekor pada beberapa spesies yu.
lunas→daging kulit yang menonjol dan agak tajam pada pangkal ekor.
muncung→bahagian hujung kepala di depan mata.
nama saintifik→nama ilmiah suatu organisma yang terdiri dari nama genera dan nama spesies.
oseanik→hidup di laut lepas.
47
47
7/29/18, 12:04 PM
Glosari
oophagi→kaedah perkembangan embrio di mana embrio mendapatkan zat dengan memakan telur yang tidak disenyawakan di dalam uterus.
oviparus→membiak secara bertelur, telur menetas setelah dikeluarkan dari dalam tubuh betina yang telah matang.
oviduk→tiub fallopio, laluan sel telur dari ovari ke uterus.
ovoviviparus→telur menetas dalam uterus, anak itu dilahirkan oleh induknya.
partenogenesis→satu jenis pembiakan yang unik di mana telur yang tidak disenyawa berkembang menjadi anak; perkara ini berlaku kerana gen
ibu membahagi dua untuk menggantikan gen induk jantan yang tiada dan bergabung dengan gennya sendiri bagi menbentuk individu baru.
plankton→hidupan halus yang terdapat di dalam air dan bergerak mengikut arus.
pelagik→hidup di kawasan permukaan.
pelantar benua→kawasan laut mulai dari pantai hingga kedalaman 200 meter.
populasi→unit biologi yang mewakili kelompok individu sesuatu jenis haiwan yang hidup pada suatu kawasan.
rabung→garisan kulit yang menonjol di antara kedua sirip dorsal atau sisi badan spesies tertentu ikan yu.
rawai→alat tangkapan ikan yang memiliki banyak mata pancing yang diikat selari pada satu tali.
rumbai internasal→rumbai atau tonjolan-tonjolan daging yang memanjang.
selaput mata→selaput lutsinar yang melindungi mata.
sirip pelvik→sepasang sirip yang berada di bahagian bawah tubuh selepas sirip pektoral.
sirip ekor→sirip paling belakang.
simfisis→bahagian tengah pada rahang atas dan rahang bawah.
sinonim→nama saintifik lain yang digunakan sebelum nama sekarang.
spirakel→organ yang membekalkan oksigen kepada mata dan otak.
taksonomi→ilmu tentang klasifikasi haiwan dan tumbuhan.
tali tendril→tali yang ada bersama kantung telur untuk melekat pada objek.
tulang sebenar→tulang yang dibina oleh kalsium dan keras.
tulang rawan→tulang yang dibina dari kartilag dan lembut.
uterus→tempat di mana embrio atau telur berkembang.
viviparus→embrio mendapat makanan daripada kuning telur, anak berkembang hingga cukup sifat dalam rahim dan dilahirkan oleh induknya.
48
48
7/29/18, 12:04 PM
Terjemahan istilah Inggeris dan singkatan
Terjemahan Istilah Inggeris dan Singkatan
Perkataan Singkatan
CITES
-
IUCN
-
NPOA - Shark
-
Bahagian Badan
Konvensyen Perdagangan Antarabangsa
Spesies Haiwan dan Tumbuhan Liar
Yang Terancam Kepada Kepupusan
Persekutuan Antarabangsa
Pemuliharaan Semulajadi
Pelan Tindakan Kebangsaan Bagi
Pemuliharaan dan Pengurusan Ikan Yu
Umum
continental shelf
critically endangered
-
data deficient
endangered
holotype
-
least concern
near threatened
not evaluated
oviduct gland
species
-
vulnerable
-
pelantar benua
terancam kepada kepupusan peringkat
kritikal
data belum mencukupi
terancam kepada kepupusan
spesimen pertama yang dikaji untuk
pemberian nama saintifik (holotaip)
kurang membimbangkan
hampir terancam
belum dievaluasi
kelenjar oviduk
individu yang boleh menghasilkan
keturunan selepas berkahwin dan
keturunan mereka juga boleh terus
membiak, unit paling bawah dalam
pemberian nama saintifik
sedang menghadapi kemusnahan
Kepala
anterior nasal flap
barbel
circumnarial groove
circumnarial fold
fringe
gill slit
gill rakers
hyomandibular pore
internasal flap
internarial
interorbital
labial furrow
labial fold
lobe
lower labial furrow
oronasal groove
nostril
notch
scroll valve
snout tip
spiracle
symphysial groove
upper labial furrow
-
kelepai depan hidung (gambar 7)
sesungut
lekuk di sekeliling kepala
lipatan (selaput) di sekeliling kepala
berumbai
celah insang
sisir insang
liang hiomandibular
penutup lubang hidung
jarak di antara lubang hidung
jarak di antara mata
alur bibir (gambar 5)
lipatan bibir
cuping
alur bibir bahagian bawah
lekuk sekitar hidung
hidung
lekuk pada mata
bentuk injap usus bergulung
muncung
spirakel
lekuk sekitar mulut
alur bibir bahagian atas
49
49
7/29/18, 12:04 PM
Terjemahan istilah Inggeris dan singkatan
Badan
apex
anterior margin
anal fin
cloaca
clasper
dorsal fin spine
egg cases
falcate (fin)
first dorsal fin
free rear tip
-
inner margin
-
insertion
lateral line
lobe
origin
pectoral fin
pelvic fin
posterior margin
-
second dorsal fin
spine
spiral valve
-
puncak (sirip)
sisi bahagian depan
sirip anal
kloaka
klasper
duri sirip dorsal
kantung telur
melengkung (sirip)
sirip dorsal pertama
hujung bahagian belakang sirip
yang tidak melekat pada badan
(sirip dorsal, pektoral dan sirip anal)
sisi bahagian dalam belakang sirip
(gambar 10)
celah (gambar 10)
garis sisi
cuping (gambar 9)
pangkal
sirip pektoral (gambar 10)
sirip pelvik (gambar 8)
sisi bahagian belakang
(gambar 10, 11)
sirip dorsal kedua (gambar 1)
duri (gambar 11)
injap dalam usus bentuk berpusingpusing (pilin)
Ekor
50
caudal keel
caudal peduncle
dorsal margin
-
lunas ekor
batang ekor (gambar 1)
sisi bahagian atas (gambar 9)
lower lobe
lower postventral margin
lower origin
posterior tip
precaudal pit
preventral margin
terminal lobe
terminal margin
upper origin
subterminal margin
subterminal notch
upper lobe
upper postventral margin
ventral tip
-
cuping bawah (gambar 9)
sisi belakang bahagian bawah ekor
pangkal bahagian bawah (gambar 9)
hujung belakang (gambar 9)
lekuk pada pangkal ekor (gambar 1)
sisi depan cuping bawah ekor (gambar 9)
cuping terminal (gambar 9)
sisi terminal (gambar 9)
bahagian atas pangkal (gambar 9)
sisi subterminal (gambar 9)
lekuk subterminal (gambar 9)
cuping bahagian atas (gambar 9)
sisi belakang bahagian atas ekor (gambar 9)
hujung cuping bawah ekor
(gambar 9)
angular
cusplet
-
dermal denticle
-
edge
erect
oblique
ocellus
placoid
serrated
quadrangular
rhomboidal
symphysis
-
berbentuk persegi
gigi kasplet (gigi taring kecil, terdapat di
tepi gigi utama)
sisik berbentuk gigi pada kulit ikan berulang
rawan
hujung
tegak
serong, senget
tanda bintik seperti mata atau melingkar
plakoid
bergerigis
segi empat
bentuk seperti berlian
bahagian tengah rahang sama ada rahang
atas atau bawah/simfisis
Gigi
50
7/29/18, 12:04 PM
Pengkelasan Status Survival Spesies Mengikut IUCN
Pengkelasan Status Survival Spesies Mengikut IUCN
Status survival sesuatu spesies dikaji oleh sekumpulan pakar dalam bidang yang berkenaan yang bernaung di bawah “IUCN Species Survival
Commission”. Untuk status survival spesies yu dan pari ianya dianalisis oleh kumpulan pakar yu (Shark Specialist Group). Spesies yang
dikenalpasti akan dianalisis mengikut prosedur yang telah ditetapkan dan cadangan penyenaraian dalam daftar merah (red list) diedarkan kepada
semua ahli untuk sebarang cadangan, bantahan dan sokongan. Semua pendapat pakar diambil kira dan selepas itu barulah spesies berkenaan
disenaraikan. Proses penyenaraian mengikut beberapa peringkat dan diringkaskan seperti dalam jadual di bawah.
Pupus
Pupus dalam habitat asal
Terancam kepada kepupusan peringkat kritikal
Data mencukupi
Terancam kepada kepupusan
Terancam
Dievaluasi
Sedang menghadapi kemusnahan
Memerlukan pemuliharaan
Data belum mencukupi
Berisiko rendah
Hampir terancam
Belum dievaluasi
Kurang membimbangkan
51
51
7/29/18, 12:04 PM
52
52
7/29/18, 12:04 PM
BAB 4
53
53
7/29/18, 12:04 PM
Kekunci kepada order
4
Kekunci kepada order ikan yu di Malaysia
Ikan yu dibahagikan kepada lapan order iaitu Carcharhiniformes, Squatiniformes, Pristiophoriformes, Squaliformes, Lamniformes,
Orectolobiformes, Heterodontiformes dan Hexanchiformes. Daripada lapan order yang terdapat di seluruh dunia hanya tujuh sahaja yang
direkodkan di Malaysia. Spesies yu dalam order Pristiophoriformes belum lagi ditemui di Malaysia.
Kekunci kepada tujuh order ikan yu yang terdapat di Malaysia
1a. Ada enam celah insang...............................................................................................................................................................Hexanchiformes
1b. Ada lima celah insang..........................................................................................................................................................................................2
2a. Ada sirip anal.......................................................................................................................................................................................................3
2b. Tidak ada sirip anal..............................................................................................................................................................................................6
3a. Pangkal sirip dorsal ada duri....................................................................................................................................................Heterodontiformes
3b. Pangkal sirip dorsal tidak ada duri......................................................................................................................................................................4
4a. Mulut di depan mata..............................................................................................................................................................Orectolobidiformes
4b. Mulut di belakang mata........................................................................................................................................................................................5
5a. Ada kelopak mata....................................................................................................................................................................Carcharhiniformes
5b. Tidak ada kelopak mata...................................................................................................................................................................Lamniformes
6a. Badan leper seperti ikan pari................................................................................................................................................................Squatiniformes
6b. Badan berbentuk selinder. Depan sirip dorsal ada duri.......................................................................................................................Squaliformes
54
54
7/29/18, 12:04 PM

SHARK BM TERBARU (1-54)

Transcription

Similar documents

Lift Net and traps

Konservasi Spesies

Kinerja produksi Anguilla bicolor bicolor dengan

MENDESAIN PENGELOLAAN SUMBER DAYA LAUT PESISIR DAN

AQUASAINS (Jurnal Ilmu Perikanan dan Sumberdaya Perairan)

Penentuan Daerah Konsentrasi Ikan Kembung Lelaki

Muat Turun Dokumen

Panduan Teknologi Hatcheri Ikan Laut Skala Kecil

View/Open - Universitas Hasanuddin

Biodiversitas (Bagian B) - Universitas Syiah Kuala

FIRST CENSUS OF mARINE LIFE 2010 HIGHLIGHTS OF A

usulan kegiatan riset perikanan tangkap th 2003 - BalitbangKP

Bakteri heterotrof aerobik asal saluran pencernaan ikan sidat

(Penaeus monodon Fab), IKAN BANDENG

31 4 HASIL 4.1 Unit Penangkapan Ikan 4.1.1 Kapal Jumlah perahu

Volume 3 No. 3 - Coastal Resources Center

Mengeksplorasi keanekaragaman hayati, lingkungan dan

mendesain pengelolaan sumber daya laut pesisir dan pulau

Bahagian Hub Halal, JAKIM

2 - Portal Rasmi Suruhanjaya Perkhidmatan Awam

prospek dan arah pengembangan komoditas peternakan: unggas

pdf Version - Unit Penyelarasan Pelaksanaan, Jabatan Perdana