Moja zenja Maj FINAL:Layout 1.qxd
Transcription
Moja zenja Maj FINAL:Layout 1.qxd
SODR@INA BEZ KVALITET I KONTROLA - NEMA IZVOZ NA MLEKOTO Spisanieto “Moja zewja” izleguva wese~no i e vo sopstvenost na Fedepacijata na fapwepi vo Republika Makedonija. Ppviot bpoj izleze kako opganizaciski bilten na FFRM vo appil 2003 godina, a od dekewvpi 2006 godina se distpibuipa kako wese~no specijalizipano spisanie za zewjodelstvo i pupalen pazvoj. Moja zemja waj 2008 Izdava~: Fedepacija na fapwepite vo Republika Makedonija Yl. Ligo Mixajlovski bp.3, 1000 Skopje tel / faks: 02/ 3099042 e- wail: kontakt@ffrm.org.mk 16 VODATA DA SE KORISTI RACIONALNO KINESKA URMA - NOV OVO[EN VID VO MAKEDONIJA Bpoj na `-swetka: 210-0570486301-53 Banka dep.: NLB Tutunska Banka 4 22 Menaxer i glaven i odgovoren urednik Renata Nauwovska renata.naumovska@ffrm.org.mk Urednik Todop Stoj~evski todor.stojcevski@ffrm.org.mk 34 SEKOJ DA DEJSTVUVA NA HUMAN I ETI^KI NA^IN KON @IVOTNITE Marketing Xelal Sejfula xhelo07@hotmail.com Blagoj~e Najdovski pcelaveles@yahoo.com NADUV - TIMPANIJA 38 Izvr{en direktor Tpajan Diwkovski trajan.dimkovski@ffrm.org.mk 38 Lektor: Vepica Nedelkoska Preveduva~i Sowa Kitanovska Edita Ja{api Sorabotnici: Blagoj~e Najdovski Sowa Tpajkova Mapija \o{eva Kova~evi} Nakil Elezi Stojan~e Atanasov Qupka Kaw~eva Aleksandap Mapkovski Kole Paskov Stojan~e Anastasov Lena Spipkoska Danijela Andonova Aleksandap Ristovski Tira`: 3000 ppiwepoci Dizajn: Bpigada dizajn - Skopje Pe~ati: Ppopoint - Skopje LEKOVITITE KULTURI PROFITABILNA ALTERNATIVA Spisanieto e finansiski poddp`ano od [vedskata agencija za we|unapoden pazvoj. Ovaa powo{ se sostoi i od dipektno ppenesuvawe na iskustvata i znaewata od fapwepite vo [vedska na fapwepite vo Makedonija ppeku ppoektot Poddp{ka na zewjodelskite zdpu`enija vo Republika Makedonija - SFARM. 44 FFRM Sredba me|u mlekoproizvoditelite, mlekoprerabotuva~ite i naukata Bez kvalitet i kontpola - newa izvoz na wlekoto lekoppoizvoditelite, ppepabotuva~kite kapaciteti i ppetstavnicite na naukata so we|usebna sopabotka wo`e da gi postignat standapdite za kvalitet na wlekoto {to gi bapa Evpopskata Ynija i koi se ppopi{ani so Ppavilnikot za posebnite bapawa za bezbednost i xigiena i na~inot i postapkata na vp{ewe na slu`benite kontpoli na wlekoto i wle~nite ppoizvodi. Dokolku ne se ispolnat bapawata od Ppavilnikot, wakedonskite wlekapnici }e ja izgubat wo`nosta za izvoz na wakedonskiot pazap, a so vpewe }e ja izgubat i dovepbata na dowa{nite potpo{uva~i. So vakva konstatacija izleze ppofesop Sowa Spbinovska od Fakultetot za zewjodelski nauki i xpana na ppvata tpibina od vakov vid vo opganizacija na FFRM i so poddp{ka od SFARM. So ova se soglasi docent d-p Pavle Sekulovski od Fakultetot za vetepinapna wedicina, objasnuvaj}i deka dokolku wlekoto ne gi zadovoli standapdite {to gi bapa EY, toa }e ppetstavuva opasnost od voveduvawe zabpana za izvoz na tie pazapi. "Dokolku ne izlezewe so konkpetni bpojki za sowatskite kletki i wikpoopganizwite vo wlekoto, kako i so dpugi papawetpi, toga{ postoi opasnost vo 2009 godina Makedonija da nalikuva na klanica zatoa {to wlekapnicite newa da go otkupuvaat wlekoto, koe podocna newa da wo`at da go plasipaat na pazapite vo EY. ]e se izgubi i dowa{niot pazap so zgolewuvawe na svesnosta i infopwipanosta na potpo{uva~ite deka ako wlekoto ne e dobpo za evpopskiot, zna~i ne e dobpo i za dowa{niot kupuva~", veli Sekulovski. Zatoa, nau~nata javnost apelipa fapwepite da gi vovedat standapdite za kvalitet na sve`oto, neppepaboteno wleko koi se ppopi{ani vo Ppavilnikot, a se odnesuvaat na xigienata, bpojot na sowatski kletki i wikpoopganizwi, kako i na dpugi ppeduslovi za dobivawe kvalitetno wleko. Spoped nastojuvawata, do 2012 godina potpebno e da se nawalat wowentalnite papawetpi na ppisustvo od 800.000 wikpoopganizwi i 600.000 sowatski kletki do waksiwuw 100.000 wikpoopganizwi i 400.000 sowatski kletki vo wlekoto. "Nad 400.000 sowatski kletki, ve}e stanuva zbop za wastitis. Za da se ppoizvede kvalitetno wleko, najva`no e gplata da bidat zdpavi. Isto taka, ~esto pati, zagaduvaweto na wlekoto doa|a od okolinata, odnosno od {talata, oppewata za wolzewe i li~nata xigiena na wolza~ot. Zatoa, se M ppopi{uvaat standapdite za xigiena ppi ppoizvodstvoto na wleko", pe~e Spbinovska. Zadol`itelno e vodewe evidencija za zabolenite, tpetipani gpla, koi wopa da se izdvojat od ostanatite edinki za da ne postoi wo`nost od pojava na pezidui od antibioticite. Ppavilnikot gi ppopi{uva i standapdite za ~uvawe na wlekoto, odnosno poseduvawe na oppewa za ladewe. Sepak, ovde se pojavuva ppoblewot na walite fapwepi koi ne wo`at da vlo`uvaat golewi spedstva vo nabavka na vakva oppewa. Spoped Spbinovska, pe{enieto e vo nivno zdpu`uvawe i nabavuvawe na oppewata za ladewe. Sopstvenikot na odgleduvali{teto e odgovopen da go izvesti dp`avniot vetepinapen inspektop za vidot na ppoizvodot, nawenata i adpesata na odgleduvali{teto i vidot i bpojot na `ivotnite. Tie podle`at na kontpoli, najwalku edna{ godi{no, za da se potvpdi deka bapawata za odobpuvawe na objektite za ppoizvodstvo na wleko se ispolneti. Isto taka, dvapati godi{no }e se kontpolipa ispolnuvaweto na standapdite za wolzewe, sobipawe i tpanspopt na wlekoto do sobipnata stanica. Za vpewe na kontpolite, od sekoj ppoizvoditel se zewaat wostpi na wleko so koi se ispituvaat vkupniot bpoj wikpoopganizwi, sowatski kletki, xewiskiot sostav i ppisustvoto na antibiotici, pezidui i nedozvoleni supstancii. Yppavata za vetepinapstvo, kako {to ka`a Foti Vidinov, }e gi ppavi ovie kontpoli i }e ostavi odpeden pepiod vo koj fapwepite }e wopa da gi ppowenat navikite vo ppoizvodstvoto na wlekoto i uslovite vo objektite. "Dokolku ne se postignat ovie celi, spoped Ppavilnikot, sleduva pisweno ppeduppeduvawe. Se davaat tpi weseci na ppilagoduvawe i dokolku povtopno ne se ispolnat bapanite kpitepiuwi, se ppistapuva kon zabpanuvawe, objasni Vidinov. Ppavilnikot e objaven vo dekewvpi winatata godina i postoi pepiod na ppilagoduvawe do standapdite na Ynijata, zatoa {to, kako {to objasni Spbinovska, s# u{te ne swe podgotveni da gi sppovedewe site bapawa za kvalitet na wlekoto. Se opganizipaat obuki za sovetnicite vo Agencijata za pottiknuvawe na pazvojot na zewjodelstvoto, koi potoa svoite znaewa }e gi ppenesuvaat do fapwepite kako da ppoizvedat kvalitetno i bezbedno wleko. Osven ova, se podgotvuva i nov ppavilnik za objektite vo koi se obpabotuva wlekoto. Ppe- FFRM pabotuva~kite kapaciteti wopa da gi po~ituvaat odpedbite od Zakonot za bezbednost na xpana, da vovedat XASAP, sistew za kontpola na kpiti~nite to~ki vo ppocesot na ppepabotka i da go kontpolipaat tewpepatupniot pe`iw ili takanape~eniot "laden lanec" so tewpepatupa pod 6 stepeni celziusovi. Novina vo Ppavilnikot e i toa {to site ppoizvoditeli na konzuwni ppoizvodi od wleko, od 2009 godina, ne sweat da vp{at pa~no pakuvawe, tuku toa wopa da se avtowatizipa i da bide vo awbala`a koja ovozwo`uva vidlivost dokolku ppoizvodot ve}e e kopisten. Sekulovski ja ppetstavi labopatopijata za wleko ppi Fakultetot za vetepinapna wedicina, objasnuvaj}i deka poseduvaat najsovpewena oppewa za vp{ewe analizi na xewiskiot sostav na wlekoto spoped ona {to go bapa Ppavilnikot. "Ppaviwe analizi na sodp`inite na wastite, ppoteinite, laktozata i suvata watepija, na bpojot na sowatski kletki, wikpoopganizwi i doka`uvawe ppisustvo na antibiotici ili dodadena voda vo wlekoto. Osven toa, ppaviwe klasi~ni xewiski analizi, wikpobiolo{ki analizi, analizi na bpisevi, na voda, na wastitis so antibiogpaw, na ostatoci i kontawinentni i analiza na dobito~na xpana", veli Sekulovski. Toj objasni deka evpopskoto wleko vo koe e pponajdeno ppisustvo na antibiotici se fpla i ne swee da se pu{ta vo ppowet, a dokolku se konstatipaat zgolewen bpoj sowatski kletki i wikpoopganizwi, toga{ se dava tpiwese~en pepiod za ppilagoduvawe. Kontpolata na wleko }e ja vp{i labopatopija ili pove}e vakvi objekti koi }e konkupipaat na slobodniot pazap, no }e wopa da bidat akpeditipani od stpana na dp`avata. Fapwepite sawi }e wo`e da izbepat kade }e ja nappavat kontpolata. Vo dp`avata wopa da postoi edna ili nekolku akpeditipani labopatopii ~ii pezultati }e bidat ppiznaeni nasekade, a wo`e da postojat wnogu lokalni labopatopii vo wlekapnicite ~ii pezultati }e bidat sawo za nivna vnatpe{na upotpeba. Fapwepite iwaa odpedeni zabele{ki za uslovite {to tpeba da gi ispolnat so Ppavilnikot. Za Dpagi Ne~evski, ~len na Yppavniot odbop na FFRM, ne e jasno {to }e se slu~i so onie fapwi koi newa da gi zadovolat bapanite kpitepiuwi. Vidinov, od Yppavata za vetepinapstvo, objasni deka fapwepite iwaat dovolen pepiod da gi zadovolat i ispolnat kpitepiuwite koi se postaveni vo Ppavilnikot, zatoa {to se potpebni ppoweni vo odpedeni naviki kaj fapwepite i wali investicii vo texnologijata na ppoizvodstvo. "Kako fapwepi, ne ste ostaveni sawi na sebe. Mo`e i }e dobiete powo{ od pesopnoto winistepstvo ili nekoi evpopski fondovi za da se ppestpuktupipate", objasni Vidinov. Fapwepite peagipaa deka se potpebni ogpowni vlo`uvawa za da se ispolnat bapanite uslovi, so {to ne se soglasija ppetstavnicite na instituciite vo dp`avata. Spoped Dpagan Risti}, ~len na FFRM, zabele{kite {to gi dale fapwepite pped da se podgotvi Ppavilnikot ne bile celosno opfateni so nego i popadi toa, toj stpavuva deka ovoj dokuwent newa da iwa ppakti~na ppiwena. I wlekoppepabotuva~ite se soglasija so faktot {to fapwepite wopa da gi ppilagodat uslovite na ona {to go bapa ppavilnikot za da se dobie kvalitetno wleko od koe, podocna, zavisi i kvalitetot na nivnite ppoizvodi. Tie se podgotveni da powognat vo ovoj ppoces na ppestpuktupipawe, zatoa {to objasnuvaat deka uslovite koi se ppopi{ani so Ppavilnikot i ona {to se slu~uva na tepen ne soodvetstvuvaat. Kpitepiuwite vo ovoj dokuwent, objasni Sekulovski, se postaveni wnogu godini nanazad i se ppewnogu op{ti, no Makedonija docni vo nivnata iwplewentacija. Kako dp`ava, newawe oficijalni bpojki za kvalitetot na wakedonskoto wleko. Na kpajot, site ~initeli vo ppoizvodstvoto, ppepabotuvaweto i kontpolata se soglasija deka e potpebno da se ppiwenat odpedbite od Ppavilnikot za kvalitet na wlekoto, zatoa {to Evpopa ne tolepipa i bapa kvalitetna xpana, a postoi i opasnost od zatvopawe na gpanicite za wakedonskoto wleko. Mese~ni spedbi we|u winistepot i zewjodelcite inistepot za zewjodelstvo, {uwapstvo i vodostopanstvo, Aco Spasenovski, ppedlaga wese~ni spedbi so zewjodelcite za da bide vo tek so sostojbite vo svojot sektop i navpeweno da gi sppoveduva zawislenite aktivnosti. Vakvata `elba toj ja izpazi na sostanokot so zewjodelcite, odp`an na po~etokot na appil vo pesopnoto winistepstvo, na koj se govope{e za ppoblewite so tutunot, svinskoto weso, subvenciite, za ppevencijata od po`api ppedizvikani od palewa stpni{ta i za xidposistewot. Ministepot potvpdi deka se ppedvideni ppoweni vo Zakonot za tutunot so koi }e se ovozwo`i libepalizacija na otkupot na tutunot. Od dpuga stpana, Spasenoski veti deka ppowenite }e bidat zavp{eni naesen, koga otpo~nuva otkupot na tutun. Isto taka, na spedbata be{e dogovapano i da ne se sklu~uvaat dogovopi bez aneksi so otkupuva~ite. Zewjodelcite pobapaa za soptata "baswak" da se zgolewi subvencijata po kilogpaw ppoizveden tutun popadi powalata ppoduktivnost, a visokata pobapuva~ka. Me|utoa, bapaweto be{e odbieno od winistepot so obpazlo`enie deka poddp{kata od Ministepstvoto e za pokpivawe na fiksnite tpo{oci ppi ppoizvodstvoto na tutunot, kako {to i dvata denapi za litap wleko se za ispolnuvawe na standapdite za ppoizvodstvo na wleko spoped noviot ppavilnik. Vo poljodelstvoto, 6000 den/xa se za pokpivawe na tpo{ocite za opawe, ve{ta~ki |ubpiva i dpugo, vo sviwapstvoto poddp{kata se odnesuva na kolewe vo klanica za da se stekne navika da se kolat sviwite vo klanica ili dokolku se kole na fapwa, da se povika vetepinap. Spoped Spasenoski, "newa zgolewen uvoz na svinsko weso popadi toa {to cenite na svinskoto vo Spbija se povisoki i od na{ite, dupi wo`e da se zabele`i na{ izvoz. Ppi~inata wo`e da bidat i Veligdenskite posti i iwawe nawalena pobapuva~ka, a zgolewena ponuda", objasni Spasenoski. Kako dolgopo~na wepka, spoped winistepot, potpebno e da se podobpi genetskiot potencijal i ppoizvodstvo na sopstvena xpana. Vo pidsko-planinskite oblasti, kade {to zewjodelcite ne wo`at da go ppedavaat wlekoto vo wlekapnicite, spoped winistepot, }e se ispla}a po gplo govedo. Spoped Spasenoski, subvenciite se `iva watepija i vo tekot na godinata wo`e da se wenuvaat vo kopist na zewjodelcite. Toj najavi i wo`nost za zgolewuvawe na spedstvata po gplo vo ov~apstvoto. Vo izwenite na ppogpawata, ppedvideno e da se olesni adwinistpativnata ppocedupa, kako {to e bapawe na posedoven, no ne i na iwoten list. Ppetstavnicite na FFRM pobapaa da se izzewe obvpskata za zewawe sadnici od septificipan saden watepijal, kako {to e navedeno vo ppogpawata, popadi toa {to kaj nas newa takvo ppoizvodstvo i da se ovozwo`i da se kopistat dowa{ni kalewi. I ova bapawe ne be{e odobpeno od winistepot, koj ppepopa~a da se kupuvaat septificipani sadnici od uvoz dokolku newa vo na{ata zewja. Isto taka, zewjodelcite pobapaa winistepstvoto da ja zgolewi kontpolata na uvozot na `ivi junici od Bugapija koi se naweneti za kolewe ili peekspopt, zatoa {to na{ite junici ostanuvaat neotkupeni. M. Z. M MAJ 2008 | 5 INTERVJY Sten Rune Lundin, Zewjodelcite }e wopa pove}e xpana Koj e Sten Rune Lundin - kakov e va{iot profesionalen baga` i koga dojdovte vo Republika Makedonija? Po edukacija suw zewjodelski in`enep so ogpowno pabotno iskustvo. Suw pabotel na sopstvena fapwa 12 godini, a otsekoga{ suw bil aktiven i vo pabotata na {vedskata fedepacija na fapwepi (LRF). Na po~etokot, vo LRF bev vklu~en kako ppetstavnik na wladite. Potoa, pabotev vo koopepativite i, na kpaj, se vpabotiv vo sawata Fedepacija kako pakovoditel na ppoekt i dipektop na pazni ppoekti. Isto taka, bev sovetnik po ekonowija za wali kowpanii i fapwi. Po~nav so pabota vo zewji-kandidatki za ~lenstvo vo Evpopskata Ynija i sega suw vo Makedonija. Tuka dojdov vo 2000 godina, vo eden te`ok pepiod za zewjata. Na po~etokot ostanav sawo 6 nedeli zatoa {to LRF saka{e da vidi dali wo`e i tpeba da se zapo~ne ppoekt. Vo toj pepiod iwa{e nekakvi aktivnosti od Svetskata banka za opganizipawe na zewjodelcite vo lokalni zdpu`enija i vo dpugi segwenti. Ne planipav da ostanaw tolku dolgo vo zewjava, no ubeden suw deka sostojbata vo zewjodelstvoto wo`e da bide podobpa. Kade gi gledate potencijalite na makedonskoto zemjodelstvo i dali mo`e da napravite sporedba so zemjodelstvoto vo [vedska? Treba li Makedonija da gi subvencionira site svoi zemjodelski proizvodi za uspe{no zemjodelstvo? Koga se odgleduva i ppoizveduva zewjodelski ppoizvod, se pazbipa deka iwa potencijali. No, wnogu e te{ko da se nappavi spopedba popadi pazli~nite uslovi za ppoizvodstvo vo dvete dp`avi, na ppiwep, ppoizvodstvo na `itni kultupi. [vedska, vo ovaa nasoka, e vo podobpa pozicija popadi kvalitetot i koli~inite {to gi davaat {vedskite nivi. So ova ne velaw deka Makedonija ne tpeba da ppoizveduva `itni kultupi, tuku deka ne e konkupentna na pazapite nadvop od zewjava. Isto taka, [vedska e vo ppednost so ppoizvodstvoto na wleko. Koga se pazwisluva za pazapite, tpeba da se pazwisluva za dva pazli~ni pazapi: dowa{en i we|unapoden. Makedonija wo`e da ppoizveduva `itni kultupi i wleko za sopstveniot pazap, no newa kapacitet da pazwisluva za izvoz na ovie ppoizvodi. Potencijalot na zewjava le`i vo ppoizvodstvoto na gpadinapski kultupi. I nie, vo [vedska, ]e se soo~i li svetot so nedostig na hrana ili zemjite }e uspeat da gi zadovolat potrebite na svoite gra|ani? Ova e zagpi`uva~ko ppa{awe. No, ne znaw kolku bpzo }e se odvivaat pabotite. Vo wowentov, naftata e najintepesen pesups okolu koj se vodat bopbi. No, ppognozite se deka vo idnina ppoblew }e bide vodata vo kowbinacija so xpanata. Ne znaw kako bi wo`el da se pe{i ovoj ppoblew. Tokwu ulogata na opganizaciite e da nappavat analiza kakvi efekti }e iwa toa vpz dp`avite. Zna~i, da se nappavat analizite za po{ipokite posledici od vakviot pazvoj i da se ppezewat soodvetni dejstvija. Vie tpeba da go nappavite toa sawi. Va`no e deka postoi svesnost za ppoblewot i toa e ppviot ~ekop. Vo [vedska, u{te otsega ppetpostavuvawe deka wo`e da se stopi snegot i wpazot i toa da ppedizvika pove}e poplavi i do`dovi. Vie tpeba da znaete {to }e se slu~i vo Makedonija, da se vidat posledicite, iako vepojatno, bi bilo obpatno od [vedska. Sepak, na{ite zewjodelci znaat deka vo idnina }e wopa da ppoizveduvaat pove}e xpana. 6 | MOJA ZEMJA ppoizveduvawe gpadinapski ppoizvod, no toj e dvojno poskap otkolku tuka. Dpug potencijal vo zewjava e jagne{koto weso popadi kontinuipanoto zgolewuvawe na pobapuva~kata. Intepesno e {to ppoizvodstvoto na jagne{ko weso opa|a. Tuka se javuva kontpadiktopnost vo pazapnata ekonowija - koga paste pobapuva~kata, opa|a ppoizvodstvoto, no cenata ne se zgolewuva. Iwate potencijali i vo ppoizvodstvoto na vino. Sevkupno, wislaw deka iwa ppoweni vo gledi{tata na zewjodelcite okolu svoite tpo{oci za ppoizvodstvo na odpeden ppoizvod. Koga dojdov vo Makedonija, walku se pazwisluva{e za ovie tpo{oci i zewjodelcite se `alea deka tie dava~ki se wnogu visoki. No, sega iwa pogolew bpoj zewjodelci koi gi zewaat ppedvid tpo{ocite. Vo Makedonija iwa wnogu ppoekti. Pogolew bpoj od niv go pazgleduvaat pazapot, tpendovite na dowa{niot i na okolnite pazapi. [vedskite ppoekti posvetuvaat sepiozno vniwanie na ova bidej}i se dobiva po{ipoka slika za slu~uvawata, a zewjodelcite wo`e lesno da odlu~at dali da investipaat vo ne{to. Za toa dali dp`avata tpeba da gi subvencionipa site zewjodelski ppoizvodi }e odgovopaw so kontpappa{awe: wo`e li zewja kako Republika Makedonija, so pove}e od 30% nevpaboteno naselenie, kade zewjodelskiot sektop ne e dowinanten del vo bputodowa{niot ppoizvod, no iwa visok ppocent na u~estvo i okolu 20% od vkupnoto vpaboteno naselenie e anga`ipano vo zewjodelskiot sektop, da obezbedi papi za da ppidonese vo poddp{ka na celokupniot zewjodelski sektop? Toa ne zna~i deka vlasta ne tpeba da vlo`i napopi za popovolni uslovi za pazvoj na zewjodelstvoto. Me|utoa, tie papi tpeba da se iskopistat wudpo za podobpuvawe na ppoduktivnosta i dodavawe vpednost na zewjodelskite ppoizvodi. Se soglasuvaw da se vlo`at papi vo zewjodelstvoto, no na wnogu direktor na Proektot za poddr{ka na zemjodelskite zdru`enija vo Republika Makedonija (SFARM 3) da ppoizveduvaat wudap na~in. Makedonija, na ppiwep, iwa ogpowni potencijali so topla voda, no tpeba da se iskopaat dupki na stotina wetpi dlabo~ina i so toa wo`e da se zgolewi gpadinapskoto ppoizvodstvo vo opan`epii. ]e se za{tedi wnogu enepgija i }e se zgolewi ppoizvodstvoto. Zatoa, tpeba da se poddp`uvaat oblasti koi }e powognat vo pazvojot na sektopot nawesto da se dava poddp{ka za kilogpaw ppoizvod. Isto wo`e da se pazwisluva za ppoizveduvawe pazni specifi~ni ppoizvodi, zatoa {to gpadinapskoto ppoizvodstvo e ppewnogu stepeotipno. Vo Xolandija ppoizveduvaat sve`i bilki, pazni tipovi egzoti~ni salati i dpugi pastenija. I tuka iwa lu|e koi se zaniwavaat so altepnativno ppoizvodstvo, no nivniot bpoj ne e wnogu golew. Va`no e Vladata da gi pottikne ppoizvoditelite da ppoizvoduvaat novi ppoizvodi. Ne vepuvaw vo subvencii po kilogpaw, tuku po xektap, vsu{nost, toa e ppincipot na subvencionipawe vo EY. No, takvite spopedbi so EY ne se wnogu dobpi, za{to najva`no e da se sogledaat uslovite na dp`avata. Ja poddr`uvate FFRM kako asocijacija na farmeri. Koi se va{ite o~ekuvawa i cel vo odnos na ovaa organizacija? Na{ite o~ekuvawa kako ppoekt e fapwepite da se pealizipaat i da ppezewat odgovopnost za sektopot {to najdobpo go znaat. Zatoa, tpeba da iwaat dobpi poznavawa, soodvetni infopwacii, da diskutipaat so vlasta vpz osnova na fakti i apguwenti i da se zdpu`at za pazvoj na sektopot. Kolku ste zadovolni od toa kako FFRM gi artikulira interesite na zemjodelcite vo zemjava? Toa go ppavi s# podobpo i podobpo. No, ne wo`aw da pazbepaw zo{to postojat lu|e koi sakaat da ja uni{tat opganizacijata. Nawesto da ppidonesuvaat so svojot kapacitet, tie pabotat vo sppotivna nasoka. [vedska e wala zewja. I kaj nas zewjodelcite kpitikuvaat, no sfa}aat deka tpeba da se zdpu`eni i zaedno da dejstvuvaat za da go unappedat sektopot. Ova go o~ekuvaw i vo Makedonija - da se zdpu`at zewjodelcite i zaedno da gi ppenesu- vaat svoite stavovi, pazwisluvawa i ppedlozi za pe{enija. Me|utoa, gledaw deka bpojot na zewjodelci koi sakaat da se zdpu`at i da ja pazvivaat Fedepacijata e s# pogolew i deka iwa lidepi koi nesebi~no pabotat za pazvojot na ovaa opganizacija. Dali FFRM treba da bide partner ili postojana opozicija (korektor) na vlasta? Nitu paptnep, nitu opozicija. Ne wo`e da bide paptnep, tuku tpeba da bide ppidonesuva~. I Ministepstvoto i FFRM tpeba da sfatat deka iwaat ista cel - pazvoj na sektopot - sawo gi gledaat pabotite od pazli~na pepspektiva. Ako Vladata ili winistepot donesat pogpe{na odluka, tpeba da bidat kpitikuvani. No, ako donesat vistinska odluka, tpeba da iw se oddade ppiznanie. Na takov na~in FFRM tpeba da ppidonesuva vo pazvojot na zewjodelskiot sektop. Koj e interesot na LRF da sorabotuva, da ja poddr`uva i promovira FFRM? MAJ 2008 | 7 INTERVJY Sten Rune Lundin NASTANI Edukacija na fapwepite vo stpuwi~ko Vasilevo Zewjodelci iwa sekade vo svetot i tie iwaat wnogu zaedni~ki ne{ta. LRF e silna opganizacija koja gi ppetstavuva {vedskite fapwepi i sakawe da iwa i dpugi silni opganizacii koi }e gi ppetstavuvaat svoite intepesi. Na ppiwep, sakawe i vo Makedonija da iwa silna opganizacija koja }e gi aptikulipa intepesite na zewjodelcite. Potoa, vo idnina, da vospostaviwe paptnepstvo vo swisla na pazwena na infopwacii, iskustva i znaewa. Zna~i, na{iot intepes e da iwa silna opganizacija so koja }e vospostaviwe paptnepski odnosi. Kako i zo{to da gi motivirame mladite lu|e da se aktiviraat vo zemjodelstvoto? I zo{to e potrebna `enata vo zemjodelstvoto kako faktor koj odlu~uva? Sektopot wopa da iwa pepspektiva i zatoa, potpebni se novi lu|e koi }e gi ppezewat pabotite od lu|eto koi }e se povle~at. Idninata zavisi od toa dali se vklu~eni wladite. Za da se ppivle~at tokwu tie, potpebno e gledi{tata za sektopot da bidat pozitivni. Ako slu{aat deka e te{ko da se paboti, deka ppofitabilnosta od zewjodelstvoto e wala, toga{ tie newa da sakaat da se vklu~at. Vo [vedska pabotiwe na gpadewe na pozitivna slika za sektopot. Tuka, FFRM i Ministepstvoto tpeba da ja iwaat ulogata na sozdava~i na atpaktivna slika za zewjodelstvoto. Toa tpeba da gi kopisti site paspolo`livi potencijali. Ako otidete na fapwa, }e vidite deka tawu pabotat i wa`i i `eni i zatoa, site tpeba da bidat vklu~eni vo odlu~uvaweto. 8 | MOJA ZEMJA ]e uspee li RM da gi iskoristi IPARD sredstvata? Sekako deka }e uspee da gi iskopisti papite od IPARD ppogpawata, no pabotite se odvivaat pobavno otkolku {to tpeba. Tuka wnogu zbopuvate za iskustvata na Slovenija, Bugapija ili dpugi zewji vo kopistewe na spedstva od SAPARD ppogpawite, no wnogu walku gi kopistite izvle~enite pouki. Mnogu od nivnite neuspesi i gpe{ki vi se poznati, no izgleda deka gpe{kite se povtopuvaat. IPARD newa kopenito da ja ppoweni osnovata na sektopot, IPARD e sawo poddp{ka, a Makedonija iwa wo`nost da ja iskopisti taa poddp{ka. Kako da se nadmine problemot na sitnoto komercijalno zemjodelstvo? Toa wo`e da bide ppoblew, no wo`e da bide i ppedizvik. Dokolku stanuva zbop za sitni, no kowepcijalni fapwi, toga{ toa ne e ppoblew. No, wnogu od niv ne se kowepcijalni i sozdavaat ppeppeki na onie koi{to sakaat i wo`at da stanat kowepcijalni. SFARM 3 se fokusira na razvoj na pretpriemni{tvoto. Objasnete kako i zo{to? Vo Makedonija iwa pazapna ekonowija, koja wnogu se pazlikuva od ppetxodnata socijalisti~ka ekonowija, we|utoa nedostasuva iskustvo vo ppaktikuvawe na pazapnata ekonowija. Tpeba da se pazvivaat ppetppiewa~i, lu|e koi znaat da vodat biznis i da ppidonesat vo pazvojot na zaednicata. Zatoa, ppoektot ppidonesuva vo pazvoj na ppetppiewni{tvoto. Da iwate fipwa ne zna~i deka ste ppetppiewa~. Mo`e da pakovodite so fipwata, no toa ne zna~i deka sakate da ja pazvivate i deka gledate kon idninata. Na{iot fokus e na poddp`uvawe na gpupi i uka`uvawe deka tpeba da nastapuvaat zaedni~ki na pazapot, bez pazlika dali stanuva zbop za nabavka na peppowatepijali ili plaswan i ppoda`ba na odpeden ppoizvod. T. Stoj~evski o napednite osuw weseci fapwepite od op{tina Vasilevo }e powinat niz osuw obuki na pazli~ni tewi, blagodapej}i na pealizacijata na ppoektot za edukacija na fapwepite. Toj ppoekt e plod na dogovopena sopabotka we|u op{tinata Vasilevo, Regionalniot centap na Fedepacijata na fapwepite vo Stpuwica i Agencijata za pottiknuvawe na pazvojot na zewjodelstvoto. Ppoektot po~na da se pealizipa vo po~etokot na appil i na ppvata spedba be{e nappavena analiza na zewjodelskiot sektop vo Op{tinata i se identifikuvaa potpebite za obuki za podobpuvawe na znaewata na fapwepite. Rabotilnicata ja izgotvi wenaxepot na RC Stpuwica, Aleksandap Ristovski. Vkupniot buxet na ovoj ppoekt e 200.000 denapi, a obukite, glavno, }e gi izveduvaat ppetstavnici na FFRM i na APRZ. Na ppvata spedba bea ppisutni seduw zdpu`enija od op{tinata i dvaesetina fapwepi, ppetstavnici na FFRM i na APRZ, kako i gpadona~alnikot na op{tinata Vasilevo. Po ova, ppedvidena e i poseta na koopepativite „Ppva Lozapska Koopepativa“ vo Negotino i "Izgpev" vo Bepovo. Vakvite sopabotki so lokalnite vlasti se efikasen na~in na dejstvuvawe na pazli~ni institucii, pacionalno iskopistuvawe na pesupsite i poddp{ka na fapwepite. Na pabotilnicata za analiza na sektopot, gpadona~alnikot na Vasilevo dobil zabele{ki i sugestii za toa kako da se podobpat uslovite za pabota, investipaweto i poddp{kata na zewjodelskiot sektop, posebno vo delot na podobpuvawe na infpastpuktupata vo op{tinata, elektpifikacijata na odpedeni zewjodelski povp{ini za pazvoj na intenzivno stakleni~ko i plasteni~ko gpadinapstvo so najwodepni texnologii za kontpola na uslovite. V Aleksandap Ristovski Menaxep na RC Stpuwica ALRONOVOSTI ZEMJODELSTVOTO VO MODA SAD RASTE PROIZVODSTVOTO I UVOZOT NA BROJLERI Kina Nastapuva tpend na vpa}awe na wladite lu|e vo zewjodelstvoto po pove}e decenii begawe. On-lajn spisanieto "Lpist" naveduva deka neizbe`noto wopalo da se slu~i: walite fapwi za ppoizvodstvo na opganska xpana, spoped "Wujopk tajws" se woden tpend. Mladite, iako nekoi od niv do neodawna `iveele vo upbani spedini, s# pove}e gi ppivlekuva zewjodelstvoto. Po pove}egodi{ni diskusii na fakultetite za nezdpavata xpana, zagaduvaweto na vodata i po~vata so industpiski wetodi (winepalnite |ubpiva, xepbicidite i pesticidite), zagaduvawata koi doa|aat od tpanspoptipawe na xpanata na golewi dale~ini, s# pove}e wladi fapwepi se odlu~uvaat na kupuvawe wali fapwi vo blizina na gpadovite za ppoizvodstvo na opganska xpana. Seto ova e povpzano so paste~kiot tpend na otvopawe pestopani koi slu`at sawo opganska xpana. Sistewot na ppetplata e wnogu ednostaven: fapwepite nudat nedelni paketi na sve` zelen~uk od 2,5 do 10 kilogpawi, koli~ina dovolna za potpebite na ~etipi~leno sewejstvo vo tekot na celata sezona, so {to ppoizvoditelite dobivaat gapantipan plaswan, a potpo{uva~ite gapantipano zdpava xpana. Ppoizvodstvoto na bpojlepi vo Kina, spoped site o~ekuvawa, tpeba da popasne za 5% vo odnos na nivoto na 2007 godina, koga popasna od 10,9 na 11,4 wilioni toni, velat od awepikanskiot otsek za zewjodelstvo. No, sepak, i uvozot }e popasne za 9%, odnosno na 560.000 toni. Popastot na dowa{noto kinesko ppoizvodstvo se dol`i na vepojatniot nedostatok na svinsko weso popadi pojava na epidewija, ppestanokot na opasnosta od pti~ji gpip i wo`nosta da se navleze na novite ppekuokeanski pazapi, so ogled na toa {to Evpopskata Ynija }e postavi bapiepa koga stanuva zbop za uvoz na kinesko, tepwi~ki obpaboteno, pile{ko weso. Seto ova ne zavisi od toa dali svinskoto weso i ponatawu }e bide osnovno vo isxpanata na Kinezite so 65% nasppoti 20% vo odnos na pile{koto weso. DR@AVITE DOCNAT VO „TRKATA“ SO PRIRODATA Velika Britanija Naukata s# u{te ne e dovolno konsultipana pped da se utvpdi politikata za soo~uvawe so opasnostite {to doa|aat popadi kliwatskite ppoweni, nedovolno sogledanite posledici od upotpebata na novite biotexnologii i od ppowenite na navikite na naselenieto. So vakva konstatacija izlegoa 35 nau~nici vo bpitanskiot vesnik "Lapdijan", iska`uvaj}i zagpi`enost od novite patogeni koi doa|aat od dpugite kpaevi ili koi nastanale so ppiwena na novata, neppovepena biotexnologija. Spoped niv, pegulativite na dp`avite ne dp`at ~ekop so ppowenite vo ppipodata, ekstpewnite kliwatski uslovi }e dovedat do izuwipawe na wnogu lokalni vidovi, a s# pogolewata pobapuva~ka na xpana }e dovede do intenzivipawe na zewjodelstvoto. Toa, od dpuga stpana, }e dovede do bpzo iscppuvawe, odnosno pad na plodnosta na po~vata i ekolo{ki zagaduvawa. Isto taka, s# pogolewoto ppoizvodstvo na biogopiva }e ppidonese za pogolewa upotpeba na pesticidi {to, povtopno, }e pezultipa so pogolewo zagaduvawe na po~vata i vodata. ITALIJA PROIZVELA OTROVNO VINO Italija Najwalku 70 wilioni litpi otpovno vino, koe sodp`i kiselini, e ppoizvedeno i pu{teno vo ppowet na italijanskiot pazap, objavi nedelnikot "L'esppesso", koj so ppst poka`uva kon opganizipaniot kpiwinal na jugot na zewjata. Vinoto se ppodava po cena od 0,70 do 2 evpa po litap, a sodp`i wali ppocenti vino (waksiwalno edna tpetina, ~esto pati i powalku), se naveduva vo pe~atot po sppovedenata istpaga. Ostatokot od sodp`inata na vinoto e swptonosna we{avina na voda, xewiski watepii, xpana za `ivotni, dupi i kapka xlopovodopodna kiselina, pi{uvaat vesnicite. Nedelnikot tvpdi deka vo ovoj cpn biznis se vwe{ani 20 kowpanii. Osuw kowpanii se nao|aat na sevepot na zewjata, a dpugata stpana na sinxipot se fipwite pod kontpola na wafijata od jugot na Italija. MAJ 2008 | 9 ALRONOVOSTI "MILKOS" DELI STELNI JUNICI Bosna i Hercegovina KODIRAWE NA KONZUMNITE JAJCA Hrvatska Sapaevskata wlekapnica "Milkos" dala 89 visokostelni junici na podpa~jeto na Ilija{ za da go unappedi wlekoppoizvodstvoto vo Bosna i Xepcegovina. So ova zapo~na ciklusot za dodeluvawe na vkupno 1000 gpla na podpa~jeto na kantonot Sapaevo. "Milkos", kako {to naveduva vo svoeto soop{tenie, so ovoj ppoekt iwa nawepa so 2000 gpla da gi pokpie site pegioni na BiX vo slednite dve godini. Sekoe jajce kupeno vo waloppoda`nata wpe`a vo Xpvatska wopa da bide kodipano. Ovaa wepka se voveduva so Ppavilnikot za kvalitet na jajcata, soglasno standapdite na Evpopskata unija. Spoped ovoj dokuwent, site ppoizveduva~i koi iwaat pove}e od 350 nesilki, zadol`itelno, wopa da gi kodipaat jajcata. Fapwepite }e wopa da nabavat i oppewa za kodipawe, koja ~ini okolu 50.000 kuni. So kodipaweto, potpo{uva~ite }e dobivaat pazni podatoci. Na ppiwep, ppviot bpoj na jajceto go ozna~uva na~inot na odgleduvawe na nesilkite. Nulata }e ozna~uva ekolo{ki, a 1 sloboden sistew na odgleduvawe. Bpoevite slu`at za polesno da se pponajde ppoizvoditelot dokolku kupuva~ot kupi pasipano jajce. PEKARITE VO SRBIJA GO BOJADISUVAAT BELIOT LEB I GO PRODAVAAT KAKO CRN Srbija Potvpdeni se sownevawata deka nekoi pekapi vo Spbija go bojadisuvaat beliot leb, go ppodavaat kako cpn i so toa steknuvaat ekstpa ppofit na swetka na zdpavjeto na lu|eto. Spoped dipektopkata na Institutot za ppexpanbena texnologija vo Novi Sad, Jasna Mastilovi}, dijabeti~apite koi go konzuwipaat oboeniot leb so pp`en ja~wenov slad ili pp`en opiz, konzuwipaat pove}e jaglenoxidpati otkolku da jadat bel leb. Zatoa, taa apelipa potpo{uva~ite da vniwavaat {to kupuvaat i izpazi `alewe {to vo Spbija ne postojat ppopisi so koi }e se kaznuvaat ovie pekapi, a la`niot cpn leb ili pe~iva bi se povlekle od ppoda`ba. BANKA KREDITIRA PODIGNUVAWE PLASTENICI Crna Gora Ppvata banka na Cpna Lopa, vo sopabotka so Ministepstvoto za zewjodelstvo, dava zewjodelski kpediti za podignuvawe na plastenici. Tie }e odobpat kpediti za nabavka na sistewi za gpeewe vo iznos od 15 iljadi evpa, so pok na otplata do 5 godini i so godi{na kawata od 3,5%. Ministepstvoto }e obezbedi nepovpatna poddp{ka od 30%, soop{tuvaat od Ppva Banka. Ppavo na u~estvo na konkupsot iwaat zewjodelcite koi poseduvaat plastenici so povp{ina od winiwuw 500 kvadpatni wetpi. 10 | MOJA ZEMJA SLAMA KAKO GORIVO ZA PROIZVODSTVO NA STRUJA Hrvatska Kowpanijata "Bioenepgana Vukovap", spoped Zdpavko Podvopec, ~len na Yppavniot odbop, za ppoizvodstvo na elektpi~na enepgija }e kopisti isklu~ivo slawa od `itni kultupi. Dobienata stpuja }e bide so wo}nost od 12 wegavati. Vpednosta na investicij ta e 40 wilioni evpa. Za nopwalna pabota na enepganata }e bidat potpebni 100.000 toni slawa. Podvopec dodava deka vo zavisnost od na~inot na tpanspopt, slawata }e ja otkupuvaat po cena od 28 evpa od ton so potpi{uvawe na desetgodi{ni dogovopi. Ovoj na~in na ppoizvodstvo na elektpi~na enepgija ne ja zagaduva ~ovekovata okolina. Od kowpanijata najavuvaat deka vo slednite nekolku godini vo Xpvatska }e bidat izgpadeni u{te nekolku vakvi bioenepgani. UGOSTITELITE MORA DA GO NAVEDAT POTEKLOTO NA HRANATA Hrvatska Ygostitelite, od 30 juni godinava, }e wopa da gi istaknat site sostojki koi wo`at da ppedizvikaat alepgija i netolepancija kon xpanata. Toa se odpedbi od noviot Ppavilnik za ozna~uvawe, peklawipawe i ppezentipawe na xpanata. Ppavilnikot ppopi{uva deka zewjata na poteklo wopa da se navede na sve`oto weso, pibata, sve`oto obpabotenoto ovo{je i zelen~uk. Isto taka, na etiketata jasno, so pogolewi bukvi, wopa da se navedat i site kopisteni apowi i aditivi. ALRONOVOSTI ZGOLEMUVAWE NA KVOTITE ZA MLEKO Evropska Unija Za da se zadovoli pogolewata pobapuva~ka za wleko vo Evpopskata Ynija i na dpugite svetski pazapi, Evpopskata Ynija go odobpi ppedlogot na Evpopskata kowisija za dvoppocentno zgolewuvawe na kvotite za wleko. Zgolewuvaweto, po~nuvaj}i od 1 appil godinava, }e iznesuva 2,84 wilioni toni i }e se odnesuva na site zewji-~lenki na Ynijata. Ova ne go ppejudicipa isxodot od tekovniot ppegled na pazapot na wleko i wle~ni ppoizvodi vo pawki na Ppovepkata na zdpavstvenata sostojba na Zaedni~kata zewjodelska politika, kade {to Kowisijata ppedlo`i postepeno zgolewuvawe na kvotite pped da se ukinat, na 31 wapt 2015 godina. Spoped posledniot izve{taj na Kowisijata, objaven vo dekewvpi winatata godina, pobapuva~kata na wleko popasnala i se o~ekuva da paste od 2007 do 2014 godina i zatoa, zgolewuvaweto od dva ppocenti celosno e oppavdano. Eden ekonowski institut nappavi studija za ukinuvaweto na wle~nite kvoti i vlijanieto vpz wle~niot sektop. Nappaveni se ~etipi wo`ni scenapija vo spopedba so edno osnovno scenapio za ppodol`uvawe na tekovniot sistew na kvoti. Dvete scenapija se odnesuvaat na sistewot na "weko ppizewjuvawe", spoped koj kvotite se zgolewuvaat s# do nivnoto celosno ukinuvawe, a scenapioto na "te{ko ppizewjuvawe" se odnesuva na nagloto is~eznuvawe na sistewot na kvoti. Ppocenkite na vlijanieto od scenapijata za "weko ppizewjuvawe" poka`uvaat deka postepenoto zgolewuvawe na kvotite vodi do stabilna cena kon sostojba "bez kvoti", {to ovozwo`uva lesno ppisposobuvawe na ppoizvoditelite i ppepabotuva~ite. Vo sppotivno, nagloto otstpanuvawe na kvotite ppedizvikuva pelativno golew cenoven {ok i neednakov pazvoj na zewjite-~lenki. Od gledna to~ka na efikasnosta, scenapijata za "te{ko ppizewjuvawe" se od kopist za ppoizvoditelite so poniski tpo{oci (konkupentnite), no tpo{ocite za ppisposobuvawe wo`e da se povisoki. Dupi i vo scenapijata za "weko ppizewjuvawe", vlijanieto od postepenoto zgolewuvawe na kvotite za wlekoppoizvodstvo vapipa wnogu powe|u zewjite-~lenki, {to vodi do deluwno ispolnuvawe na dopolnitelnite kvoti na nivo na EY. VINATA VO EU PREDIZVIKUVAAT NEPLODNOST Evropska Unija Vinata koi se ppodavaat vo Evpopskata Ynija sodp`at tpagi od pesticidi, utvpdija pove}e opganizacii koi pabotat na poleto na za{tita na ~ovekovata okolina i zdpavjeto. Kako {to ppenesuva "Eubusiness.cow", zagpi`enite opganizacii od Avstpija i Lepwanija tvpdat deka otkpile konkpetni dokazi za kontawinacija so analiza na 40 ppiwepoci vino. Toa poteknuva od Avstpalija, Avstpija, ^ile, Fpancija, Italija, Lepwanija, Poptugalija i Ju`na Afpika. Vo ppiwepocite iwalo i vina koi se ppoizvedeni so opgansko ekolo{ko ppoizvodstvo. So analizata se otkpieni 24 vidovi pesticidi, vklu~uvaj}i i pet vidovi na wnogu opasni pesticidi koi vo Ynijata se klasificipani kako kancepogeni, wutageni, peppotoksi~ni (wo`at da ppedizvikaat neplodnost), a nekoi od niv ppedizvikuvaat popewetuvawe na pabotata na xopwonalnite `lezdi. Od {est analizipani opganski vina, sawo edno sodp`elo tpagi na pesticidi vo powali koli~estva, so wo`nost deka stanuva zbop za kontawinacija na sosednite nasadi na vinova loza. Lepwanskata evpopaplawentapka od Paptijata na zelenite, Xiltpud Bpeep, objasni deka pezultatite se alapwantni i gi povika zewjite-~lenki na EY da gi zabpanat opasnite pesticidi. POSTROGI STANDARDI ZA BIOGORIVATA Evropska Unija FOKUS NA REFORMITE VO EVROPSKATA ZEMJODELSKA POLITIKA Francija Zewjite-~lenki na EY iwaat nawepa da pobapaat postpogi kpitepiuwi za odp`livost na biogopivata koi se ppoizveduvaat od zewjodelskite kultupi, vo nastojuvawata da se izbegnat negativnite posledici po ~ovekovata okolina popadi wasovnoto ppoizvodstvo, stoi vo nacpt-izve{tajot, {to na wediuwite iw go isppati slovene~koto ppetsedatelstvo. Spoped nacptot, Vladite se soglasile deka bapaweto na Evpopskata Kowisija za za{teda na CO2 vo tekot na ppoizvodstvoto, tpanspoptot i upotpebata na biogopivata od 35% vo spopedba so konvencionalnite gopiva, e ppeskpowna. Kone~nite bpojki ne se utvpdeni popadi nesoglasuvawata powe|u ~lenkite, bidej}i nekoi zewji bapaat toj ppocent da bide i 60%, a dpugi bapaat da iwa poniska vpednost. Po ppezewaweto na kopwiloto vo Evpopskata Ynija, na po~etokot na juli, Fpancija }e se fokusipa na pazvojot na agpapot, odnosno se nadeva deka }e go usvoi awbiciozniot ppedlog za pefopwa na evpopskata zewjodelska politika. Sepak, diplowati od Bpisel tvpdat deka zad ppedlogot na Fpancija za pottiknuvawe na dowa{noto ppoizvodstvo i nawaluvawe na evpopskata zavisnost od uvoz na xpana, se kpie ppotekcionisti~ki dux, koj ne wo`e zna~ajno da ja ppoweni evpopskata, zaedni~ka, zewjodelska politika. Spoped faktite, Fpancija e najgolewiot kopisnik na subvencii od Ynijata, vo iznos od 44 wilijapdi evpa ili 40% od evpopskiot buxet, a istovpeweno e i najgolewiot ppoizvoditel na `itapki i golew izvoznik na stoka. Ppetsedatelot Nikola Sapkozi i negoviot winistep za zewjodelstvo, Mi{el Bapnie, govopat za davawe ppiopitet na evpopskite zewjodelski ppoizvodi vo odnos na uvezenite, {to voobi~aeno se postignuva so za{titni capini, zgolewuvawe na standapdite za kvalitet i sanitapnite standapdi za uvoz na xpana (na ppiwep, bapiepi za uvoz na weso od Ju`na Awepika). Fpancija, isto taka, saka nejzinite bpojni zewjodelski sektopi da dobijat finansiska powo{ za da wo`at da se soo~at so vpewenskite neppiliki i sanitapnite pizici. MAJ 2008 | 11 INFORMACII OD MINISTERSTVO ZA ZEMJODELSTVO, [YMARSTVO I VODOSTOPANSTVO Nawalen ppidonesot za penzisko, invalidsko i zdpavstveno osigupuvawe na individualnite zewjodelci Kako do povolnostite za penzisko i zdravstveno osiguruvawe Vladata na Republika Makedonija ovozwo`i povolni uslovi za steknuvawe so ppavoto za kopistewe na penzisko i invalidsko osigupuvawe za zewjodelcite. So novinite vo penziskoto osigupuvawe se obezbeduva watepijalna i socijalna sigupnost na individualnite zewjodelci na koi zewjodelskata dejnost iw e edinstveno zaniwawe, a za ~lenovite na sewejstvoto - ppavo na sewejna penzija. Fondot za penzisko i invalidsko osigupuvawe na Makedonija za zewjodelcite gi nawali gpupite na osnovici za pla}awe na ppidonesite za penzisko i invalidsko osigupuvawe od {est na ~etipi i obezbedi nawaluvawe na wese~niot ppidones. So ova, ppidonesot }e se pla}a na wnogu niski osnovici, zna~itelno poniski i od najniskata vo dpugite sektopi, a zewjodelcite }e ostvapuvaat ppava ednakvi kako site osigupenici. Osnovica za pla}awe na penzisko i invalidsko osiguruvawe Osnovicata za pla}awe na ppidonesite se oppedeluva soglasno visinata na katastapskiot ppixod koj se ppocenuva vpz osnova na zewjodelskiot iwot {to go poseduva ili go kopisti pod zakup individualniot zewjodelec. Soglasno visinata na katastapskiot ppixod, iwa ~etipi gpupi osnovici od koi zavisi visinata na wese~nata obvpska za ppidonesite i toa: Dokolku zewjodelecot iwa najwal katastapski ppixod do 900 denapi, wese~niot ppidones iznesuva 971 denap, ili godi{no za penzisko osigupuvawe }e tpeba da uplati 11.652 denapi, a }e iwa ppavo na winiwalna penzija od 4. 835 denapi, kako i dpugite osigupenici koi ne se zewjodelci i ~ija wese~na uplata e wnogu povisoka. So katastapski ppixod od 901 do 2.000 denapi, wese~niot iznos {to tpeba da go uplati e 1.673 denapi i ppavo na povisoka penzija od winiwalnata, a so katastapski ppixod nad 7.000 denapi, bez pazlika na iznosot, wese~nata uplata ostanuva 2. 045 denapi. Vkupniot iznos na ppidonesi (vklu~uvaj}i go i zdpavstvenoto osigupuvawe) se dobiva so dodavawe na iznosot na zdpavstvenoto osigupuvawe na wese~nata obvpska za PIO. Zdpavstvenoto osigupuvawe iznesuva 814 denapi wese~no, a se upla}a na sekoi 3 weseci po 2.442 denapi. Zewjodelcite podnesuvaat bapawe za zdpavstveno osigupuvawe do Fondot 12 | MOJA ZEMJA za zdpavstveno osigupuvawe. Individualniot zewjodelec, po svoe bapawe, wo`e da bide paspopeden vo gpupa so povisoka osnovica na osigupuvawe od onaa vo koja bil paspopeden spoped visinata na katastapskiot ppixod, so cel da obezbedi povisok iznos na penzijata. Individualnite zewjodelci koi se oppedelile da pla}aat ppidones za penzisko i invalidsko osigupuvawe na povisoka osnovica na osigupuvawe se dol`ni do 31 wapt vo tekovnata godina da podnesat pisweno bapawe do podpa~nata edinica na Stpu~nata slu`ba na Fondot za penziskoto i invalidskoto osigupuvawe na Makedonija. Uslov i postapka za steknuvawe so pravoto za penzisko i invalidsko osiguruvawe Osnoven uslov za steknuvawe so ppavo za penzisko i invalidsko osigupuvawe e ppika`uvawe na katastapski ppixod od zewjodelska dejnost i vp{ewe na zewjodelska dejnost kako edinstveno zaniwawe. Za da se zdobie so status na zewjodelski ppoizvoditel, zewjodelecot tpeba da popolni bapawe vo podpa~nata edinica na Fondot za penzisko i invalidsko osigupuvawe na Makedonija i da gi ppilo`i slednive dokuwenti: li~na karta; dokaz za ostvapen katastapski ppixod – iwoten list od katastap kade {to e naveden i katastapskiot ppixod; dokaz za obpabotuvawe na zewjodelsko zewji{te ili vp{ewe zewjodelska dejnost (iwoten list, dokaz za kopistewe na zewjodelsko zewji{te ili za zakup, zavepen na notap); potvpda od MVR za ppestoj vo R. Makedonija. I za kategopijata dano~ni obvpznici po osnova na ovo{tapstvo, p~elapstvo, sto~apstvo koi poseduvaat li~en iwot ili zewji{te pod zakup, potpebni se istite dokazi za utvpduvawe svojstvo na osigupenik, odnosno dogovopot za zakup i dokaz za visinata na katastapskiot ppixod od li~niot iwot {to go poseduvaat. Osigupenicite koi ve}e go ostvapile ppavoto na penzija (po navp{uvawe na 64 godini za wa`i i 62 godini za `eni), zapadi ostvapuvawe na ppavoto za PIO i na dpugite powladi ~lenovi na sewejstvoto, se ppepopa~uva da ja ppenesat sopstvenosta na zewjodelskoto zewji{te na naslednicite so cel da se ovozwo`i nivno vklu~uvawe vo sistewot na socijalno osigupuvawe. Dopolnitelna poddr{ka za osigurenicite za penzisko, invalidsko i zdravstveno osiguruvawe (PIZO) Kako poddp{ka na osigupuvaweto za penzisko, invalidsko i zdpavstveno osigupuvawe na zewjodelcite, Ministepstvoto za zewjodelstvo, {uwapstvo i vodostopanstvo od Ppogpawata za finansiska poddp{ka na zewjodelstvoto za 2008 godina obezbedi finansiska poddp{ka vo visina od 2.000 denapi za individualnite zewjodelci koi se novi osigupenici za PIZO. Site zewjodelci, koi za ppvpat }e se pegistpipaatevidentipaat vo pepiodot od januapi do dekewvpi 2008, tpeba da podnesat bapawe do podpa~nata edinica na Min- istepstvoto za zewjodelstvo do kpajot na waj 2008 godina za da ja dobijat ovaa ednokpatna powo{. Prava na individualnite zemjodelci-osigurenici na PIZO Individualnite zewjodelci-osigupenici na penzisko, invalidsko i zdpavstveno osigupuvawe vo fondovite za penzisko i za zdpavstveno osigupuvawe se steknuvaat so ppednost, odnosno ppavo za ppijavuvawe za ppogpawite i wepkite na MZ[V vo delot na dipektna poddp{ka, pupalen pazvoj, pasppedelba na dp`avno zewjodelsko zewji{te i dpugo, kako i individualnite zewjodelci pegistpipani spoped Zakonot za vp{ewe zewjodelska dejnost. Relacii vo odnos na registrirani zemjodelci spored Zakonot za vr{ewe na zemjodelska dejnost Osnovicata za pla}awe na ppidonesite za pegistpipanite zewjodelci spoped Zakonot za vp{ewe na zewjodelska dejnost (vo Ministepstvoto za zewjodelstvo) ostanuva istata na koja se pegistpipale kako vp{iteli na zewjodelska dejnost. Istata osnovica ostanuva i za novite zewjodelci koi }e se pegistpipaat spoped ovoj zakon. Ostanuva ppednosta {to ovie zewjodelci go iwaat ppavoto za vpabotuvawe do 10 lica, vklu~uvaj}i gi i polnoletnite ~lenovi na svoeto sewejstvo. Ministepstvoto objavi novi dva oglasi za zewjodelsko zewji{te Po ppvite ~etipi oglasi za davawe vo zakup na zewjodelsko zewji{te vo dp`avna sopstvenost do 10 xa, Ministepstvoto za zewjodelstvo objavi u{te dva novi oglasi za zewjodelsko zewji{te. Pettiot oglas, objaven na 10 appil, {to }e tpae do kpajot na appil se odnesuva za povp{ini koi se nao|aat vo 10 op{tini i toa vo Bitola, Dewip Xisap, Kpatovo, Kpu{evo, Makedonski Bpod, Oxpid, Ppilep, Resen, Stpuga i Kuwanovo. Vkupnata povp{ina {to se nudi na ovoj oglas iznesuva okolu 6.270 xektapi. Detalite za konkpetno ponudenite povp{ini, zaintepesipanite wo`at da gi najdat vo Podpa~nite edinici na Ministepstvoto za zewjodelstvo kade {to se nao|aat papcelite. Maksiwalnata povp{ina za koja wo`e da aplicipa i da dobie eden ponuduva~ po ovoj oglas vo odnos na ponudenite katastapski papceli e 10 xektapi. Vpewetpaeweto na zakupot za koj se izdava zewji{teto e: - podigawe na dolgogodi{ni nasadi (lozja, ovo{tapnici, xweq) za pepiod do 30 godini; - podigawe na waslinapnici za pepiod do 50 godini; - odgleduvawe na dpugi zewjodelski kultupi za pepiod do 15 godini; - livadi za pepiod do 15 godini; - pibnici za pepiod do 20 godini; - spoptsko-pekpeativni aktivnosti i pupalen tupizaw do 30 godini. Ppavo na u~estvo iwaat site ppavni i fizi~ki lica koi gi ispolnuvaat uslovite objaveni vo oglasot. Od po~etokot na godinava dosega se ponudeni vkupno 14.714 xektapi i toa: Vo ppviot oglas 2.140 xa vo op{tinite Bepovo, Valandovo, Levgelija, Kavadapci i Negotino, Vo vtopiot 1.568 xa vo Kpiva Palanka, Kuwanovo, Lazi Baba, Kisela Voda i ^aip; Vo tpetiot 2.335 xa vo Vinica, Ko~ani i [tip; Vo ~etvptiot 2.399 xektapi vo Del~evo, Sveti Nikole i Ppobi{tip i Vo pettiot 6.270 xektapi vo Bitola, Dewip Xisap, Kpatovo, Kpu{evo, Makedonski Bpod, Oxpid, Ppilep, Resen, Stpuga i Kuwanovo. Spoped Akcioniot plan na Ministepstvoto, sekoi dve nedeli na zewjodelcite }e iw bidat ponudeni slobodni zewjodelski povp{ini vo dp`avna sopstvenost. Vo tek e i oglasot koj }e tpae do kpajot na ovoj wesec, a se odnesuva na davawe vo zakup na zewjodelsko zewji{te vo dp`avna sopstvenost bez ogpani~uvawe na povp{inata. Na ovoj oglas se dadeni povp{inite, uslovite i kpitepiuwite vo slednite pegioni: Podatocite za zewjodelsko zewji{te od ovoj javen oglas (za slu`benosti i dpugi tovapi, za sostojbata vo koja se nao|a zewji{teto, katastapskite podatoci sodp`ani vo iwotniot, odnosno posedovniot list) se vo soglasnost so katastapskata evidencija. Yvid za sekoja povp{ina wo`e da se nappavi na oglasna tabla vo podpa~nata edinica vo Ministepstvoto, nadle`na za soodvetnata oglasena povp{ina. Vpewetpaeweto na zakupot za koj se izdava zewji{teto e: - podigawe na dolgogodi{ni nasadi (lozja, ovo{tapnici, xweq) za pepiod do 30 godini; - podigawe na waslinapnici za pepiod do 50 godini; - odgleduvawe na dpugi zewjodelski kultupi za pepiod do 15 godini; MAJ 2008 | 13 INFORMACII OD MINISTERSTVO ZA ZEMJODELSTVO, [YMARSTVO I VODOSTOPANSTVO - livadi za pepiod do 15 godini; - pibnici za pepiod do 20 godini; - spoptsko-pekpeativni aktivnosti i pupalen tupizaw do 30 godini. Pravo na u~estvo na javniot oglas 1) Ppavo na u~estvo na javniot oglas iwaat dowa{ni fizi~ki i ppavni lica i stpanski ppavni lica. 2) Fizi~kite lica od stavot 1 od ovoj ~len tpeba da bidat pegistpipani vp{iteli na zewjodelska dejnost i/ili tpgovec-poedinec na koi zewjodelskoto ppoizvodstvo ili ppepabotkata na ppiwapni zewjodelski ppoizvodi iw e ppete`na dejnost. 3) Stpanckite ppavni lica od stavot 1 na ovoj ~len iwaat ppavo da u~estvuvaat na javen oglas dokolku iwaat pegistpipano podpu`nici vo Republika Makedonija. 4) Na dowa{nite i stpanckite ppavni lica ili nivnite podpu`nici, zewjodelskoto ppoizvodstvo ili ppepabotkata na ppiwapni zewjodelski ppoizvodi tpeba da iw bide ppete`na dejnost ili zewjodelskoto zewji{te da iw bide potpebno za vp{ewe na nau~no-istpa`uva~ki dejnosti. 5) Ppavo na u~estvo na javniot oglas newaat licata od stavot 1 na ovoj ~len koi gi newaat nawipeno obvpskite po osnov na zakupnina po ppetxodno sklu~eni dogovopi za zakup na zewjodelsko zewji{te vo dp`avna sopstvenost. 6) Ppavo na u~estvo na oglasot newaat ppavni lica za koi e otvopena ste~ajna postapka, kako i neppofitnite opganizacii. b) za fizi~ki lica: - ppijava (obpazec od podpa~na edinica na Ministepstvoto); - dokaz za podwipeni javni dava~ki; - fotokopija od li~na kapta; - ppogpawa za kopistewe na zewji{teto koja sodp`i osnovni podatoci za sewejstvoto, texni~ko-texnolo{ka oppewenost, celta za koja }e go kopisti zewji{teto, pazapni aspekti; - pe{enie za pegistpipan vp{itel na zewjodelska dejnost (izdadeno od PE na Ministepstvoto za zewjodelstvo, {uwapstvo i vodostopanstvo ili od Fondot za penzisko i invalidsko osigupuvawe za steknato svojstvo na osigupenik kako individualen zewjodelec) ili dokaz od Centpalniot pegistap za pegistpipan tpgovec-poedinec; - ponuda za iznosot na godi{nata zakupnina; - izjava za vepodostojnosta na podatocite dadeni so ppijavata zavepena na notap; - potvpda od podpa~na edinica na Ministepstvoto deka newa obvpski po odnos na neplatena zakupnina za kopistewe na dp`avno zewjodelsko zewji{te i - izjava zavepena na notap deka ne bil osnova~ ili odgovopno lice vo ppavnoto lice koe kopistelo zewjodelsko zewji{te vo dp`avna sopstvenost pod zakup, a koe ne gi ispolnilo obvpskite od toj dogovop. 2) Nekowpletni i nenavpeweno dostaveni ppijavi na javniot oglas newa da se pazgleduvaat. Dostavuvawe na ponudata Obrazec za u~estvo na javniot oglas (barawe) Obpazecot za u~estvo na javniot oglas (bapaweto) so lista na objaveni katastapski papceli wo`e da se podigne vo podpa~nite edinici na Ministepstvoto ili vo Ministepstvoto na ul. Leninova bp. 2, Skopje, wopa da se popolni so site potpebni podatoci i da se dostavi so potpebnata dokuwentacija vo zatvopen kovept. Vo sppotivno, bapaweto newa da bide pazgleduvano. Dokumentacija {to ponuduva~ot e dol`en da ja dostavi so baraweto 1) Y~esnicite na javniot oglas za davawe na zewjodelsko zewji{te vo dp`avna sopstvenost vo zakup se dol`ni da dostavat: a) za ppavni lica: - ppijava (obpazec od podpa~na edinica na Ministepstvoto); - dokaz (akt) izdaden od Centpalniot pegistap na Republika Makedonija za izvp{eniot upis vo tpgovskiot pegistap ili od dpug nadle`en opgan za upis na ppavnite lica; - dokaz za nawipeni obvpski po odnos na ppidonesi za plati i plati za vpabotenite; - biznis-plan koj sodp`i osnovni podatoci za u~esnikot, celta za koja }e go kopisti zewji{teto, ppiweneta texnologija, bpoj na vpaboteni, pazapni aspekti, o~ekuvani ppoizvodno-ekonowski pezultati; - potvpda od podpa~na edinica na Ministepstvoto deka newa obvpski po odnos na neplatena zakupnina za kopistewe na zewjodelsko zewji{te vo dp`avna sopstvenost; - ponuda za iznosot na godi{nata zakupnina i - izjava (zavepena na notap) od osnova~ite i odgovopnoto lice vo ppavnoto lice deka ne bile osnova~i ili uppaviteli na ppavnoto lice koe kopistelo zewjodelsko zewji{te vo dp`avna sopstvenost pod zakup, a koe ne gi ispolnilo obvpskite od toj dogovop. 14 | MOJA ZEMJA Obpazecot za u~estvo na javniot oglas (bapaweto) se dostavuva vo eden opiginalen ppiwepok zavepen i potpi{an od ponuduva~ot. Sekoj ponuduva~ wo`e da dostavi sawo edno opiginalno bapawe (ponuda). Bapawata se podnesuvaat vo pok od 20 dena od denot na objavuvaweto na javniot oglas vo dnevniot pe~at, do Ministepstvoto za zewjodelstvo, {uwapstvo i vodostopanstvo - Skopje. Ponudata i dpugata dokuwentacija se dostavuvaat vo zatvopen kovept na koj vo gopniot lev agol tpeba da stoi oznakata "ne otvopaj", „Ponuda po Oglas 06/08 za zewjodelsko zewji{te pod zakup" i vo spedina „Ministepstvo za zewjodelstvo, {uwapstvo i vodostopanstvo ul. .Leninova bp.2 Skopje". Koveptot ne tpeba da sodp`i nikakva oznaka so koja bi wo`el da se identifikuva ponuduva~ot, odnosno isppa}a~ot. Kriteriumi za izbor na najpovolen ponuduva~ 1) Kowisijata vp{i izbop na najpovolen ponuduva~ vpz osnova na kpitepiuwot utvpden vo ~len 27, stav 1 od Zakonot za zewjodelsko zewji{te (Sl. vesnik na RM bp. 135/07) i ~len 2 od Ppavilnikot za pobliskite kpitepiuwi za izbop na najpovolen ponuduva~ na zewjodelsko zewji{te vo dp`avna sopstvenost (Sl. vesnik na RM bp.12/08) i toa vpz osnova na: - najvisoka ponudena godi{na zakupnina Lolewinata na povp{inata na zewjodelsko zewji{te koja }e ja dobie eden ponuduva~ }e se utvpdi vpz osnova na kpitepiuwite utvpdeni vo ~len 27, stav 2 od Zakonot za zewjodelsko zewji{te (Sl. vesnik na RM bp. 135/07) i ~len 4 od Ppavilnikot za pobliskite kpitepiuwi za izbop na najpovolen ponuduva~ na zewjodelsko zewji{te vo dp`avna sopstvenost (Sl. vesnik na RM bp.12/08) i toa: - winiwalno watepijalno-texni~ka oppewenost na ponuduva~ot i - bpojot na planipani vpabotuvawa, odnosno vpaboteni spoped biznis-planot kako {to sleduva: - za povp{ini do 15 xa - najwalku 1 tpaktop od lesna kat- egopija (do 80 kW) i najwalku eden planipan vpaboten vo pedoven paboten odnos; - za povp{ini do 30 xa – najwalku 2 tpaktopi od lesna kategopija ili najwalku 1 spedna (od 80 kW – 120 kW) i najwalku 2 planipani vpaboteni vo pedoven paboten odnos; - za povp{ina do 50 xa - najwalku 4 tpaktopi od lesna kategopija ili najwalku 2 od spedna ili najwalku 1 od te{ka (nad 120 kW) i najwalku 4 planipani vpaboteni vo pedoven paboten odnos; - za povp{ina do 50 xa bpojot / kapacitetot na wexanizacija spazwepno da paste so golewinata na povp{inata koja }e se obpabotuva i na sekoi 15 xektapi planipano po eden vpaboten vo pedoven paboten odnos. Za doka`uvawe na watepijalno-texni~kata oppewenost sekoj ponuduva~ e dol`en da dostavi soodveten dokaz (soobpa}ajna dozvola, faktupa, dogovop za kupoppoda`ba zavepen na notap, ppavosilna sudska odluka ili akt na dpug nadle`en opgan) i vo postapkata }e se ceni sawo watepijalno-texni~kata oppewenost na ponuduva~ot za {to iwa dostaveno vakov dokaz. 2) Po~etnata cena na godi{nata zakupnina na zewjodelskoto zewji{te e 10% od ppose~niot ppinos na p~enicata vo poslednite pet godini, ostvapeni vo pegionot kade {to se nao|a zewjodelskoto zewji{te, izpazena vo denapska ppotivvpednost, ppeswetana po ppose~nata otkupna cena vo Republika Makedonija ostvapena vo ppetxodnata godina. 3) Ppose~nata otkupna cena na p~enica ostvapena vo 2007 godina iznesuva 11,12 denapi. Tabelapen ppikaz na ppose~niot ppinos na p~enica vo kg/xa po pegioni. Dopolnitelni informacii Ponudite koi ne ja sodp`at celata potpebna dokuwentacija, koi se podneseni po istekot na pokot za podnesuvawe ili se podneseni od lice koe newa ppavo da podnesuva ponudi, kako i ponudite koi ne se izpaboteni spoped uslovite utvpdeni vo javniot oglas, newa da bidat pazgleduvani. Za dopolnitelni infopwacii ponuduva~ite wo`e da se obpatat do Ministepstvoto za zewjodelstvo, {uwapstvo i vodostopanstvo na telefon: 02/ 3 13 44 77 ili da ja posetat veb-stpanicata na Ministepstvoto: www.mzsv.gov.mk Sowa Trajkova MAJ 2008 | 15 NAVODNYVAWE Navodnuvaweto kako problem i predizvik Vodata da se kopisti pacionalno odata e edinstveniot faktop koj gi ogpani~uva wo`nostite za intenzivno zewjodelsko ppoizvodstvo vo Makedonija, objasnuva ppofesopot po pedologija na Fakultetot za zewjodelski nauki i xpana, Josif Mitpikeski. Vo na{ata dp`ava, veli toj, vo letnite weseci ~esto pati newa vpne`i i zewjodelskite kultupi pedovno stpadaat od su{a. Od dpuga stpana, dp`avata paspolaga so dovolno svetlina, toplina, vozdux i xpana za pastenijata. "Ovoj liwitipa~ki faktop gi desetkuva ppinosite vo na{eto zewjodelstvo, no Makedonija wopa i wo`e da najde pe{enie", veli Mitpikeski. So ova se soglasuva i ppofesopot Opdan ^ukaliev, dekan na Fakultet za zewjodelski nauki i xpana, objasnuvaj}i deka, pealno, pod sistew za navodnuvawe vo dp`avava se pokpieni okolu 120 iljadi xektapi, no se navodnuvaat sawo 30 do 40 iljadi popadi dotpaenosta na sistewite i nivnoto neodp`uvawe. Sepak, ppofesopite se sownevaat vo pelevantnosta na ovie bpojki, objasnuvaj}i deka wnogu zewjodelci ne ppijavuvaat koga navodnuvaat so voda od bunapi. "Dokolku sakawe intenzivno ppoizvodstvo, newa dpug izlez, osven da se izgpadat akuwulacii i da uspeewe da navodnuvawe bapew 50% od vkupnoto obpabotlivo zewjodelsko zewji{te. Zna~i, okolu 300 iljadi xektapi. Toga{ wo`e da se odgleduvaat pazli~ni kultupi, dupi i do dve kultupi godi{no (fupa`ni i `itni)", paska`uva Mitpikeski. Ppoblewot so navodnuvaweto na wali povp{ini, spoped dekanot ^ukaliev, se V javuva so po~etokot na tpanzicijata vo zewjava, koga isto taka, se zabele`ani i ekstpewno su{ni pepiodi. Vo 1993 godina, pesopnoto Ministepstvo za zewjodelstvo ppoglasilo elewentapna nepogoda - su{a. Popadi tpanzicijata, se pojavile i niza stpuktupni pefopwi, odnosno se likvidipale stapite vodostopanstva, no ne se fopwipale novite subjekti. Vo we|uvpewe, newalo koj da se gpi`i za odp`uvawe na sistewite. "Paptnepi na novite vodostopanstva tpeba{e da bidat vodnite zaednici (vodokopisni~kite zdpu`enija), koi tpeba{e da ppezewat del od odgovopnostite za uppavuvawe i odp`uvawe na wpe`ata. No, za `al, golew del od niv ne ppofunkcionipaa i ne bea podgotveni da gi ppezewat obvpskite", veli ^ukaliev. Spoped nego, Makedonija iwa dovolno vodni pesupsi, no edinstven sepiozen ppoblew ppetstavuva distpibucijata na vodata po ppostop i vpewe. Toj objasnuva deka iwawe visoko nivo na vla`nost vo Zapadna Makedonija, odnosno su{ni ppostopi vo isto~niot del na zewjata. Ili, vla`na ppolet, no suvi leta. Iwavwe i lo{a ziwa, so {to, spoped nekoi soznanija, akuwulaciite se ppazni i toa wo`e da bide sepiozen ppoblew. Mitpikeski go poso~uva ppiwepot na Izpael, kade ppoblewot so nedostig na voda e wnogu poizpazen, no su{tinski e pe{en. Tawu, kako {to paska`uva ppofesopot, iwaat edna golewa peka, Jopdan, koja se vleva vo Lalilejskoto Mope i nekolku bunapi okolu wopeto. "Taa voda iw e i za piewe i za navodnuvawe i ja kopistat kako texni~ka voda. So celokupnite vodni pesupsi stopanisuva edna dp`avna kowpanija. Makedonija, vo spopedba so Izpael, iwa wnogu pove}e peki, no tie ne se iskopisteni. Rekata Vapdap sawo powinuva niz zewjava i od nea navodnuvaat walku `iteli, odnosno se polevaat wali povp{ini po~va", objasnuva ppofesop Mitpikeski. Texni~ki, Izpaelcite na sawoto wope postavile ogpowni puwpi koi ja ka~uvaat vodata do odpedena viso~ina nad nivoto na wopeto. Potoa, po ppipoden pat, taa se sleva do site to~ki za navodnuvawe. "Vo ovaa zewja, navodnuvaweto e usovp{eno do uwetnost. Tie ja kopistat i texni~ka- ta voda, koja ja ppo~istuvaat i povtopno ja vpa}aat vo podzewnite vodi", veli ovoj pedolog. Makedonija ja kopipa ovaa zewja, veli i ppofesop ^ukaliev, kopistej}i wodepni texnologii koi {tedat vpewe. "Koga se zaleva so bpazda iwawe 50% iskopistenost, so ve{ta~ki do`d taa e 70%, a so sistewot kapka po kapka nad 90% iskopistenost na vodata. Zna~i, so isto koli~estvo se navodnuvaat pogolewi povp{ini", objasnuva ^ukaliev. No, spoped ppofesopot, sistewot kapka po kapka e neppilagoden za iskopistuvawe na wakedonskoto zewji{te popadi golewoto pastojanie we|u xidpantite za voda ili nedovolniot ppitisok za navodnuvawe. Sepak, toj se soglasuva deka bpzo se ppifa}a ovoj sistew vo gpadinapstvoto, ovo{tapstvoto i lozapstvoto. "Najgolewa gpe{ka e {to ne se aplicipa |ubpeto ppeku ovoj sistew", veli ^ukaliev. Dpug sepiozen ppoblew za intenzivnoto ppoizvodstvo e ppewnogu pasitnetiot zewjodelski iwot. Iweno, vo Makedonija postojat 4 wilioni i 300 iljadi papceli i ovoj ppoces na pasitnuvawe, popadi nasledstvoto kon idnite genepacii, ppodol`uva. Spoped Mitpikeski, kolku nivite se poplodni kako po~va, tolku tie se popascepkani, a toa zna~i wnogu we|i, legla za bolesti i gubewe enepgija vo obpabotuvawe na taa edinica povp{ina. Zatoa, toj ppedlaga da se nappavi kowasacija i apondacija na po~vata ili da dojde do zdpu`uvawe na fapwepite koi }e dobijat pogolewi povp{ini za intenzivno zewjodelsko ppoizvodstvo. Dvajcata ppofesopi ppepopa~uvaat individualnite zewjodelci da najdat na~in, ppeku konsultacii ili obuki, vodata da ja kopistat pacionalno i da ne navodnuvaat so pogolewi koli~estva otkolku {to iw e potpebno na pastenijata. Isto taka, dokolku e wo`no, velat ppofesopite, zewjodelcite da upotpebuvaat popacionalni texniki koi {tedat voda. A, na dp`avata $ ppepopa~uvaat da subvencionipa oppewa za navodnuvawe i da gi stiwulipa zewjodelcite oti sawiot ppoces se odviva na niva. T. S. IPARD programa EVROSTRANICA Mo`nost za podobro proizvodstvo vo lozapstvoto PARD ppogpawata go poddp`uva ppoizvodstvoto na vinsko gpozje (tppeznoto gpozje e objasneto vo ppetxodniot bpoj na "Moja zewja") vo pawki na wepkata za investicii vo zewjodelstvoto i taa newa socijalen kapaktep. Ova podpazbipa deka ne se paboti za dipektna subvencija, tuku za podobpuvawe na texnologijata na ppoizvodstvo {to }e ovozwo`i sledewe na standapdite na Evpopskata Ynija. Celiot paket na finansiska poddp{ka e vo nasoka na unappeduvawe na lozapstvoto i podobpuvawe na konkupentnosta. Lozapstvoto kako gpanka vo zewjodelstvoto od koja se dobiva supovina za vinapskata industpija i ppidonesuva za zgolewuvawe na konkupentnosta na vinskiot sektop, apsopbipa 26% (49.310) od vkupniot bpoj individualni zewjodelci. Vkupnata povp{ina pod lozovi nasadi e okolu 24.580 xektapi od koi 87% (21.412 xa) e povp{ina nasadena so lozovi nasadi od vinski sopti, a sawo 13% (3.173 xa) so tppezni sopti. I Za {to mo`e da se koristat sredstvata Zewjodelcite }e wo`e da aplicipaat za spedstva od IPARD ppogpawata vo visina na vkupniot buxet na ppoektot, so winiwuw 5.000 evpa, odnosno waksiwuw vo iznos od 400.000 evpa. Zna~i, pefundipaweto na spedstvata po ppincipot od 50% od vkupnata investicija e vo gpanicite od 2.500 evpa do 200.000 evpa. Ppoektot wo`e da ppedvidi investicii vo pexabilitacija na lozovite nasadi so zawena na stapite lozovi nasadi i xibpidite so ppepopa~ani sopti na ve}e postoe~kite povp{ini so lozovi nasadi, nabavka na saden watepijal, kako i paboti izvp{uvani od tpeti lica za iskopa~uvawe / podgotovka na po~vata, podgotovka na zewji{teto, sadewe, pasaduvawe, so isklu~ok na |ubpewe na po~vata, nabavka na wexanizacija za |ubpewe, ppskawe, pezidba, wul~ipawe, kosewe, plevewe, oppewa za za{tita na kultupite, wpe`i za za{tita od gpad i sli~no. Eden od pova`nite kpitepiuwi za dobivawe na spedstva od IPARD e ppoektot da bide vo soglasnost so ppavilata na EY i da bide vklu~eno ispolnuvaweto na standapdite za za{tita na `ivotnata spedina, {to e i cel na ovaa ppogpawa: da se obidewe da go sweniwe na{iot dosega{en na~in na ppoizvodstvo i da go dobli`iwe do evpopskoto zewjodelstvo. Isto taka, golew ppiopitet se dava i na ppofitabilni fopwi na zdpu`eni zewjodelci, kako {to se koopepativite fopwipani vo sopstvenost na zdpu`enijata, wladite i `enite-aplikanti. Ispolnuvawe na winiwuw i waksiwuw uslovi za iskopistuvawe na spedstvata kaj individualnite zewjodelski ppoizvoditeli i zewjodelskite koopepativi i kowpanii: Visina na spedstvata Na~inot na finansipawe e ist kako i vo ostanatite potsektopi vo pawki na wepkata za poddp{ka za investicii vo zewjodelskite stopanstva, odnosno 50% sopstveno u~estvo i 50% pokpivawe so spedstva od dp`avniot buxet (25%) i EY (75%). Vkupno ppedvideni spedstva za ovaa wepka za pepiodot od 2007 - 2009 godina se 2,3 wilioni evpa, od koi 1,14 wilioni evpa se sopstveno u~estvo od stpana na investitopite (individualnite zewjodelci, koopepativite i zewjodelskite kowpanii), 858.000 evpa se poddp{ka od stpana na EY i 286.000 evpa se od dp`avniot buxet. Okolu 73% od povp{inite so lozovi nasadi od vinski sopti se obpabotuvaat od stpana na individualni zewjodelci, a ostanatite 27% od delovni subjekti. Mnogu e va`no individualniot sektop da se podgotvi za apsoppcija na ovie spedstva, a kako wnogu va`na kowponenta e zdpu`uvaweto na fapwepite ppi aplicipawe za da wo`at da iskopistat isto tolku spedstva kolku i ostanatite delovni subjekti. Ovaa kowponenta e od osobeno golewa va`nost ako se zewe ppedvid deka EY se soo~uva so xipepppodukcija na vino i ppezewa wepki za ogpani~uvawe i neppo{ipuvawe na lozovite nasadi, a so toa i na ppoizvodstvoto. Ova zna~i deka }e wopa wnogu da pabotiwe na zgolewuvawe na konkupentnosta vo lozapstvoto ppeku zgolewuvawe na ppoduktivnosta, soptnata stpuktupa, ispolnuvawe na standapdite za za{tita na `ivotnata spedina i iskopistuvawe na ppipodnite pesupsi, a isto taka i na ppowena na wentalitetot. Mapija \o{eva Kova~evi} MAJ 2008 | 17 АКТИВНОСТИ Sobranie Lodi{no Sobpanie na Fedepacijata na fapwepite edepacijata na fapwepi vo Republika Makedonija }e ja odp`i svojata pedovna godi{na sednica na Lenepalnoto sobpanie na 21 waj 2008 godina. I ovaa godina, FFRM }e gi sobepe zdpu`enijata-~lenki, }e gi izvesti za svoeto pabotewe vo winatata i }e dobie nasoki za tekovnata godina. Ova Sobpanie, za pazlika od ppetxodnite, }e dade wo`nost zdpu`enijata, pokpaj delegipaniot ppetstavnik koj e edinstveniot so ppavo na glas, da donesat i dpugi gosti, ~lenovi vo zdpu`enijata, {to sakaat da slu{nat i nau~at pove}e za opganizacijata. Ppavo za polnoppavno donesuvawe odluki na Sobpanieto iwaat delegatite koi doa|aat od zdpu`enijata, sojuzite i tpgovskite dpu{tva, fopwipani od zewjodelski zdpu`enija, koi platile ~lenapina za 2008 godina. Spoped odlukata na winatogodi{noto Sobpanie, ~lenapinata i za ovaa godina iznesuva 3.000 denapi. Sekoe zdpu`enie iwa ppavo na eden delegat, a onie {to iwaat nad 100 ~lenovi, dokolku platat dve ~lenapini, wo`e da F Temata na forumot }e bide „Podobruvawe na konkurentnosta na zemjodelstvoto za pouspe{no soo~uvawe so globalnite predizvici” i }e ima cel da prenese edna zaedni~ka poraka za podobruvawe na sostojbata vo zemjodelstvoto vo regionot iwaat dvajca ppetstavnici so ppavo na glas na Sobpanieto. So odlukata donesena na pedovnata godi{na sednica na Lenepalnoto sobpanie na FFRM winatata godina, wandatot na Izbopnata kowisija ppestanuva da va`i zaklu~no so slednata pedovna sednica na Lenepalnoto sobpanie na FFRM. Spoped toa, ovaa godina }e bidat izbpani i ~lenovi na Izbopnata kowisija. Sekoe zdpu`enie, ~len na FFRM (so platena ~lenapina za 2008 godina) iwa wo`nost da ppedlo`i svoj kandidat za ~len na Izbopnata kowisija. Ppedlo`eniot kandidat wopa da bide delegat na Sobpanie i ne wo`e da doa|a od zdpu`enie ~ij ppetstavnik ve}e e izbpan vo nekoj od opganite na FFRM (Yppaven ili Nadzopen odbop), osven ako zdpu`enieto iwa pove}e od 100 ~lenovi i platilo 2 ~lenapini. Kandidatite svoite aplikacii wo`at da gi dostavat do 1 waj 2008 godina. Ovaa godina, nepospedno pped godina{noto Sobpanie, na 19 i 20 waj, FFRM }e opganizipa i we|unapoden fopuw, na koj }e gi pokani nacionalnite fapwepski opganizacii od pegionot, kako i [vedskata fedepacija na fapwepi (LRF) i dowa{ni i stpanski ppetstavnici od instituciite na Evpopskata Ynija. Tewata na fopuwot }e bide „Podobpuvawe na konkupentnosta na zewjodelstvoto za pouspe{no soo~uvawe so globalnite ppedizvici„ i }e iwa cel da ppenese edna zaedni~ka popaka za podobpuvawe na sostojbata vo zewjodelstvoto vo pegionot. Istopijat na Sobpanijata na FFRM Ppvoto, osnova~ko Sobpanie na toga{nata Fedepacija na wakedonskite fapwepi, FMF, se odp`a vo 2002 godina i za ppv ppetsedatel be{e izbpan Petko Zlatev. Opganizacijata e osnovana na inicijativa na 7 nacionalni i 4 pegionalni sojuzi za da se zadovoli identifikuvanata potpeba za zaedni~ki nastap pped instituciite, da se zgolewi wo}ta na ppegovapawe na zewjodelcite i da se za{titat nivnite intepesi. Slednoto Sobpanie e odp`ano vo 2004 godina, koga za ppetsedatel e izbpan Eftiw [aklev. Ottoga{, iako wlada i so wnogu ppedizvici pped sebe, Opganizacijata, soglasno Statutot, sekoja godina 18 | MOJA ZEMJA ja opganizipa pedovnata sednica na Lenepalnoto sobpanie do kpajot na waj. So dewokpatskiot pazvoj na opganizacijata, so cel pouspe{no da se zastapuvaat ppavata i intepesite na ~lenovite i zewjodelcite od site etni~ki gpupi da ja po~uvstvuvaat opganizacijata kako svoja, na Lenepalnoto sobpanie vo juli 2005 godina, Fedepacija na wakedonskite fapwepi be{e ppeiwenuvana vo Fedepacija na fapwepite vo Republika Makedonija - FFRM. Ottoga{, opganizacijata neppestajno paboti na ostvapuvawe na svoite celi i ppepasna vo faktop koj uspeva da vlijae na javnoto wislewe i soodvetno i navpeweno da peagipa pped pelevantnite institucii po odnos na klu~nite ppa{awa za pazvojot na zewjodelstvoto. So svojata pabota vo oblasta na zewjodelstvoto, so nasokite od Yppavniot odbop, dewokpatskite ppoweni i stpu~nosta na svoite vpaboteni, FFRM za kpatko vpewe se etablipa{e i e ppifatena kako zastapnik na zewjodelcite i po~ituvan i wepodaven glasnogovopnik vo iwe na fapwepite, pped instituciite i wediuwite. Od nejzinoto osnovawe do deneska, vo opganizacijata ~lenuvale pove}e od 180 zdpu`enija i golew bpoj od niv kontinuipano niz godinite ja potvpduvaat dovepbata vo opganizacijata. Vo 2007 godina, vo FFRM ~lenuvaa 103 zdpu`enija, od koi iwa{e i nekoi novoosnovani. Opganizacijata paboti tpanspapentno i zatoa ja u`iva dovepbata ne sawo na svoite ~lenovi, tuku i na donatopite koi ja poddp`uvaat na{ata pabota. Taka, vo 2007 godina be{e potpi{an nov dogovop za tpigodi{na poddp{ka so [vedskata fedepacija na fapwepi, LRF, i ppodol`i poddp{kata ppeku ppoektot od Institutot za tpajni zaednici - ITZ. Vo 2007 godina, FFRM najgolewiot del od spedstvata za svojata pabota gi obezbedi ppeku donacii i dpugi izvopi, a sawo wal del bea sopstveni spedstva od sobpani ~lenapini. LODI[EN IZVE[TAJ MAJ 2008 | 19 KREDITIRAWE Povolni krediti za razvoj na zemjodelstvoto Kako do povolni zewjodelski kpediti? ewjodelcite wo`e da dobijat povolni zewjodelski kpediti, so niski kawatni stapki, od 4 do 6 ppocenti na godi{no nivo. Ovie dolgopo~ni i kpatkopo~ni kpediti, ppeku takanape~eniot Zewjodelski kpediten diskonten fond se dostapni za zewjodelcite od po~etokot na ovaa godina. Niv wo`e da gi kopistat individualni zewjodelski ppoizvoditeli, wali i spedni ppetppijatija koi se zaniwavaat so ppiwapno zewjodelsko ppoizvodstvo, onie koi vp{at ppepabotka na ppiwapni zewjodelski ppoizvodi (zewjodelska wexanizacija, oppewa, otkup na supovini) ili onie ~ija osnovna dejnost e tpgovija so ppiwapni zewjodelski ppoizvodi (upedi za ladewe, wa{ini za kalibpipawe i sli~no). Za individualnite zewjodelci i za fipwite koi se zaniwavaat so ppiwapno zewjodelsko ppoizvodstvo, kpeditite se do 100.000 evpa, so kawatna stapka od 4% ako kpeditite se zewaat ppeku delovnite banki. Dokolku tie se obezbeduvaat ppeku {tedilnicite, kawatnata stapka iznesuva {est ppocenti. Visinata na kpeditite za ppepabotuva~ite i za izvoznicite na zewjodelski ppoizvodi e do 200 iljadi evpa, so kawatna stapka od 5% ako kpeditot se zewa ppeku delovnite banki. Ako kpeditite se obezbeduvaat ppeku {tedilnicite, toga{ kawatnata stapka iznesuva {est i pol ppocenti na godi{no nivo. Spoped Vladata na Republika Makedonija, ovie ka- Z Kako se dobiva kpeditot? Individualnite zewjodelski ppoizvoditeli, kako kategopija na kpeditokopisnici, wo`e da se kpeditipaat sawo za ppiwapno zewjodelsko ppoizvodstvo. Kopisteweto na spedstvata e stpogo nawensko po dokuwentacija, {to zna~i deka spedstvata ne gi dobivaat vo ke{, tuku Bankata gi ppefpla otkako }e bide dostavena dokuwentacijata (ppofaktupa, sklu~en dogovop so fizi~ko lice so ppecizipan bpoj na {tedna kni{ka ili tpansakciska kni{ka na ppodava~ot na koja }e se ppefplaat papite i sli~no). 20 | MOJA ZEMJA watni stapki dosega se najniski, a so ovaa wepka }e se podobpi `ivotniot standapd na naselenieto vo pupalnite spedini ppeku nawaluvawe na nevpabotenosta, a istovpeweno }e se zgolewi konkupentnosta na wakedonskite kowpanii na stpanskite pazapi. Rokot na otplata e seduw godini, so vklu~en gpejs - pepiod. Kako obezbeduvawe deka }e se vpati kpeditot se ppifa}aat gapanti, zalog na podvi`en iwot ili xipoteka na nedvi`en iwot (i iwot na selo). Sekoja finansiska institucija, soglasno sopstvenata kpeditna politika, individualno gi utvpduva ostanatite kpeditni uslovi (pokot na otplatata, gpejs-pepiodot i potpebnata dokuwentacija). Od Kowepcijalna banka velat deka uslov za kopistewe spedstva od Zewjodelskiot kpediten fond e liceto da se zaniwava so vp{ewe zewjodelska dejnost i toa na lice westo go konstatipaat sawite slu`benici od bankite. Dokolku zewjodelecot paspolaga so dopolnitelna dokuwentacija (potvpda za paspolo`iv sto~en fond, dokuwentacija za poseduvawe na sopstveno zewji{te ili kopistewe na zewji{te pod koncesija) koja odi vo ppilog na ocenkata na negovoto bapawe, Bankata ja bapa i taa dokuwentacija. Vo vpska so sawata postapka za aplicipawe za kpedit, Bankata bapa da bide dostaveno bapawe vo koe }e bidat ppecizipani iznosot na kpeditot, nawenata, pokot na vpa}awe i kpatok biznis-plan, so istopija na pabotewe na individualniot zewjodelski ppoizvoditel, kako i ppoekcija na idnite ppixodi {to }e gi ostvapi so iskopistuvawe na bapaniot iznos na kpedit. Vo izpabotkata na ovie planovi, velat od Kowepcijalna, iwa stpu~ni lica koi dosega funkcionipaa kako sovetnici vo IFAD ppogpawata i iw powagaa na zewjodelskite ppoizvoditeli. Bankata gi kontrolira kreditokorisnicite Bankata vp{i uvid na lice westo za da vidi kako se kopistat spedstvata od onie {to podignale kpedit, za da ne dojde do zloupotpeba na ovie spedstva. Yvidot naj~esto go vp{at ppetstavnici od zewjodelskiot kpediten diskonten fond. Od Kowepcijalna velat deka individualnite zewjodelski ppoizvoditeli, dokolku ne se pegistpipani soglasno Zakonot za vp{ewe zewjodelska dejnost, ne wo`at da kopistat dpug vid kpedit osven od ovie spedstva. Ako se pegistpipani soglasno Zakonot za vp{ewe na zewjodelska dejnost, toga{ wo`at da kopistat bankapski izvopi na spedstvata kako site dpugi ppavni lica pod istite uslovi. Ovie kpediti se nudat ppeku Kowepcijalna banka - Skopje, NLB Tutunska banka, Invest banka, Stopanska banka - Bitola, Stopanska banka - Skopje, Yni banka, {tedilnica Mo`nosti i {tedilnica FYLM - Skopje. Poptpapolot na Ministepstvoto za finansii, Maptin Maptinovski, veli deka intepesot za ovie kpeditni linii e golew. Od po~etokot na godinava do winatiot wesec, odnosno za powalku od tpi weseci, se podignati tpista i edinaeset kpediti vo iznos od 2 wilioni i 620 iljadi evpa. No, i pokpaj toa {to od Vladata velat deka ovie kpediti se edni od najpovolnite, sepak nekoi zewjodelci se `alat deka bankite iw ppeswetuvaat povisoka kawata od najavenata. So zavepka kaj notap, utvpduvawe na xipoteka, kawatata e povisoka od ppvi~nata, velat zewjodelcite. Od bankite objasnuvaat deka toa e ednokpaten nadowest za tpo{ocite koi tpeba da gi plati sekoj kpeditobapatel, a vo Ministepstvoto za finansii velat deka toa se pedovni tpo{oci za obpabotka na site kpediti. Krediti i preku {tedilnici Na individualnite zewjodelski ppoizvoditeli, osven podnesenoto bapawe za kpedit vo {tedilnicata "Mo`nosti" i dokaz za sopstvenost na iwotot na koj{to ja planipaat investicijata, ne iw e potpebno ni{to dpugo za da aplicipaat. Vo bapaweto za kpedit tpeba da ja navedat planipanata investicija, visinata na kpeditot {to iw e potpeben, kako i kpatko ppetstavuvawe na svojot biznis. Dokolku se aplicipa za kopistewe na spedstva od fondot na Ministepstvoto za finansii, vo toj slu~aj, potpebno e da se ispolnat i odpedeni kpitepiuwi. Tie se odnesuvaat na odobpenite naweni za finansipawe, dali stanuva zbop za kpeditipawe vo ppiwapno zewjodelsko ppoizvodstvo, tpgovija ili ppepabotka. Klientite se dol`ni so dokuwenti da gi doka`at nabavkite {to gi nappavile so spedstvata od kpeditot (plateni faktupi, fiskalni swetki...). Na individualnite zewjodelci vo ovaa {tedilnica, kpeditot iw se ispla}a vo ke{, vpz osnova na dostaveni ppofaktupi. Tie se dol`ni da gi izvp{at nabavkite i podocna da dostavat dokaz. Ova se odnesuva na fizi~ki lica. Kpeditite za ppepabotka i tpgovija se odobpuvaat sawo na ppavni lica i tie se dol`ni, po pealizacija na kpeditot, da ja potvpdat nawenskata upotpeba na spedstvata. Od "Mo`nosti" velat deka iwa golew intepes za kpeditipaweto, a edinstvena ppe~ka e toa {to zewjodelcite odnapped ne wo`at da definipaat {to to~no i vo kolkava koli~ina bi kupile za da wo`at toa i da go doka`at. Od "Mo`nosti" velat deka kpeditipaat zewjodelci od pove}e dpugi kpeditni linii, spedstvata se kopistat od wakedonska pazvojna fondacija za ppetppijatija, kako i od sopstveni spedstva na {tedilnicata. Dokolku sakate da kopistite kpediti od {tedilnicata "FYLM", fopwulapite se podignuvaat na {altep ili ppeku vebstpanicata. Potpebna e kopija od li~na kapta, kopija od posedoven list (dogovop za zakup) i ppofaktupa (dogovop za kupoppoda`ba), a dokolku e potpebno, i dopolnitelna dokuwentacija za da se utvpdi nawenskoto kopistewe na spedstvata. Kpeditot se ispla}a vo ke{. Od ovaa {tedilnica velat deka zewjodelcite se sekoga{ na vpvot na ppiopitetite za kpeditipawe. Od "NLB lizing" velat deka vo pawkite na nivnata standapdna lizing ponuda se nudi lizing na zewjodelski wa{ini i wexanizacija, kako i lizing na osnovni stada (ovci, sviwi i sli~no). Kako za sekoe bapawe za finansipawe, taka i zewjodelcite tpeba da dostavat dokuwentacija so koja }e se apguwentipaat ppixodite i soodvetno na toa, }e se oceni bonitetot na klientot. Naj~est ppoblew, velat od "NLB lizing" kaj ovoj segwent e nepegulipaniot status, zatoa {to pogolewiot bpoj zewjodelci ne se pegistpipani. Ne se pegistpipani nitu nivnite ppixodi bidej}i, naj~esto, plaswanot na ppoizvodite se odviva bez fopwalna dokuwentacija. Za fizi~ko lice potpebno e dokuwent za pegistpipan individualen zewjodelec, dokaz za ppixodi, godi{na dano~na ppijava, dokaz za iwot koj se kopisti za vp{ewe zewjodelska dejnost ili dogovop za zakup na zewji{te. Ppavnite lica koi se zaniwavaat so zewjodelstvo podnesuvaat dokuwentacija kako za sekoe ppavno lice (tekovna sostojba od Centpalniot pegistap, kaptoni za deponipani potpisi na otvopeni swetki vo bankite, zavp{na swetka za 2007, bonitet). Qupka Kam~eva OVO[TARSTVO Novi kulturi Kineska upwa - novo ovo{je vo Makedonija ali e wo`no da se odgleduva upwa vo Makedonija, e ppa{awe koe zewjodelskite ppoizvoditeli ~esto go postavuvaat. Ypwata e pastenie koe iwa skpowni potpebi i edno od najpodnite. Najpanite i najwo}ni civilizacii (Suwep, Mesopotawija, Asipija, Xetit) ne znaele za glad, blagodapenie na xpanlivite sostojki na upwata. So 5 upwi dnevno, izdp`livite Tuapezi i denes powinuvaat stotici kilowetpi pustinska zewja. Me|utoa, upwata iw ppipa|a na palwite koi se osetlivi na niski ziwski tewpepatupi i dokolku se spu{tat pod 0oS, pastenijata voop{to ne ppopoduvaat. Dali pe{enieto e vo kopisteweto plastenici, tpan{ei, vo zagpevaweto na po~vata, i uvozot na plodovi od zewjite so poblaga kliwa? Ne. Vo ppipodata postoi nepi{ano ppavilo, posebno kaj ovo{nite kultupi, da sozdava pastenija so sli~en kvalitet na plodovite od botani~kite i ekolo{ki dale~nite vidovi i podovi. Ovo{noto pastenije Zizyphus jujuba Mill se kapaktepizipa so ednakvi vkusovi kapaktepistiki na plodot kako upwata i zatoa, e nape~eno "kineska upwa". Spoped potekloto spa|a vo suptpopskite ovo{ni vidovi, we|utoa spoped nekoi kapaktepistiki - otpopnost na niski ziwski tewpepatupi pod - 30oS, docen po~etok na vegetacijata (po~etokot na waj) i kusata vegetacija ({est weseci), wo`e da se klasificipa i vo kontinentalni ovo{ni vidovi. Poteknuva od sevepozapadnite planinski, sewiapidni podpa~ja na Kina, kade e definipana nejzinata legendapna ppilagodlivost kon nadvope{nite uslovi. Kineskata upwa e opi{ana vo dpevnite Vedi, a spowenata e i vo Xowepovata "Odiseja" kako osnovna xpana za pleweto Lotofagi . D 22 | MOJA ZEMJA Karakteristiki na kineskata urma Kineskata upwa ppetstavuva listopadno, dpvenesto ovo{no pastenie so waksiwalna visina 7-12 wetpi i {ipina na kpunata do 5 wetpi. Toa e bavnopaste~ko pastenie (ppe~nikot na stebloto kaj 10godi{ni pastenija e 10-13 santiwetpi), so silno pazvien kopenov sistew. Cvetovite i plodovite na kineskata upwa se fopwipaat na specijalni, takanape~eni plodni gpan~iwa, koi opa|aat na kpajot na vegetacijata. Cvetovite davaat izobilstvo na nektap od koj se dobiva visokokvaliteten wed, od tipot na wed od ~alija so koja, botani~ki, e spodna. Medot od kineskata upwa, spoped pove}e ekspepti, iwa wnogu poubav wipis od ~alijata. Cvetaweto kaj kineskata upwa tpae od 35 do 55 dena (od spedinata na juni do ppvata polovina na avgust). Kineskata upwa dava wnogu cvetovi, gpupipani vo socvetija, koi se fopwipaat vo pazuvite na pe~isi sekoj list na pastenieto. Kalewenite pastenija ppopoduvaat u{te vo ppvata godina, 7-9- godi{nite pastenija pa|aat 10-15 kilogpawi po steblo, a waksiwalnata podnost kaj vozpasnite pastenija dostignuva do 60 kilogpawi po steblo. Rastenieto ne bapa intenzivna nega, no e potpebno pedovno navodnuvawe i |ubpewe so apsko |ubpivo, so {to se dobivaat nadppose~ni ppinosi. Rastojanieto na sadewe e 4 x 3 wetpi, a povp{inata vo nasadot najdobpo e da se odp`uva kako cpn ugap (ne tppi podkultupi). Ppepopa~livo e navodnuvaweto da se vp{i po sistew "kapka po kapka". Tpeba da se izbegnuvaat vapoviti po~vi so pN povisoka od 8. Dosega e evidentipan sawo eden {tetnik Capponia vezuviana (cpvlivost na plodovite) koj napa|a na sekoi 7-8 godini i anulipa so edno ppskawe. Plodovite od kineskata upwa po vkusot i konzistencijata se sli~ni na plodovite od vistinskata upwa (od Ipan), no po xewiskiot sostav ppetstavuvaat vistinska bowba od bioaktivni soedinenija. Tie iwaat pove}e ppoteini, fosfop, kalciuw, kapotini i vitawin S otkolku jabolkoto i poptokalot. Sve`ite plodovi iwaat enepgetska vpednost do 20,9 Kcal/100 gpawa plod. Sodp`i do 500 wg/100 gpawa vitawin S, 1,5 wg/100 gpawa vitawin A, visoka sodp`ina na vitawini B, najvisoka sodp`ina od ovo{nite vidovi na putin, visoka sodp`ina na jod i `elezo. Kineskata upwa e pobogata so winepalni watepii od koj bilo dpug koskest ovo{en vid. Sodp`i visoka koncentpacija na {e}epi do 30%, pastvoplivi suvi watepii do 40% itn. Intepesna e osobeno sodp`inata na vitawinot S vo plodovite koj e vo vpzan tepwostabilen oblik t.n. "askopbigen" i zatoa ppepabotkite od plodovite kineska upwa (sokovi, kowpoti, wapweladi i dpugo) iwaat pedovno visoka sodp`ina (150-200 wg/100 gpawa ppoizvod) na vitawin S. Vo Kina ja dodavaat vo ovo{nite sokovi od dpugi vidovi zapadi vkusot, no i zapadi ppipodniot vitawin S, koj e naedno i ppipoden konzepvans. Prednosti na ovo{noto rastenie zpee od kpajot na avgust do spedinata na noewvpi i vo ovoj pepiod go zbogatuva asoptiwanot so plodovi na pazapot; popadi docniot po~etok na vegetacija i cvetaweto (waj-juni), ne wpzne od ppoletni wpazevi i pedovno i obilno plodonosi; Lekoviti svojstva Plodovite od kineskata upwa iwaat i lekoviti svojstva. Tie go podwladuvaat teloto, go zabpzuvaat wetabolizwot, go zajaknuvaat spceto i go zabavuvaat ppocesot na stapeewe. Popadi visokoto nivo na vitawini i xpanlivi watepii, kozweti~kata industpija se pove}e kopisti upwa (plodovi, sewki, listovi (2% vitawin S), kako sostojki na ppipodnite kozweti~ki ppoizvodi. So bogatstvoto od kalciuw, ppoteini i vitawini (S, V1, V2, A), ~udoto od ovo{je, ppavi ~uda ne sawo vnatpe vo ~ove~kiot opganizaw, tuku pepapativnite nutpienti i davaat ppipodna vla`nost, ja xpanat i ja {titat ko`ata. Plodovite od kineskata upwa gi pegenepipaat kletkite, ja zgolewuvaat elasti~nosta i cvpstinata na ko`ata. Spoped Llobal New Ppoducts Database (LNPD), vo poslednive nekolku godini, se pojavile okolu 30 novi kozweti~ki ppodukti koi sodp`at sostojki od jujube-kineska upwa. Ppoizvodite, pove}e tipovi sapuni i {awponi, se kopistat za nega na ko`ata i kosata, no ppete`no (22 ppoizvoda) za nega na ko`ata. Uslovi za {irewe na kineskata urma Kaj nas, poto~no vo Javnata nau~na ustanova "Zewjodelski institut" vo Skop kalewenite sadnici po~nuvaat so plodonosewe vo ppvata ili vo vtopata godina po sadeweto; otpopna e na ziwski wpazevi pod - 30 0S. Spoped otpopnosta na su{a e sli~na na badewot; popadi ednostavnoto odgleduvawe, pogodna e za podignuvawe na ppoizvodni nasadi i kako egzoti~no pastenie vo dvopovite; je, odvpewe - navpewe se ppoizveduvaat ogpani~eno koli~estvo sadnici, popadi slabata pobapuva~ka i texni~kata nepazpabotenost na ppocesot i pokpaj toa {to postojat nau~ni osnovi za wnogu pogolewo ppoizvodstvo od ovaa intepesna ovo{na kultupa vo pepspektiva. Vo Evpopa e walku zastapena vo plata`nite nasadi, kako i vo pasadni~koto ppoizvodstvo. Vo Kina, do 2003 godina, povp{inite pod upwa iznesuvale eden wilion xektapi so vkupna ppodukcija od okolu 2-3 wilioni toni sve`i plodovi. Pove}e od polovina od nasadite se pod 4-godi{na stapost. Za odgleduvawe na ovaa intepesna kultupa kaj nas postojat idealni ppipodni uslovi. Potpeben e (za ovaa, kako i za dpugite ovo{ni kultupi za koi postojat kowpapativni ppednosti vo na{ata dp`ava) pogolew intepes od ppepabotuva~kata industpija koja tpeba da ppestane so kopistewe skapa uvozna supovina, kako i soodvetna agpapna politika sli~na na onaa vo Kina, so {to }e se sozdadat uslovi za podignuvawe ovo{ni planta`ni nasadi i vpabotuvawe na golew bpoj wladi lu|e. Preporaki Pokpaj site ppednosti {to gi poseduva ova ovo{no pastenije, se kapaktepizipa i so slabosti, pped se, kpatkotpajnosta plodonosi na novofopwipanite paste~ki gpan~iwa vo vegetacijata popadi {to newa ili se sppoveduva peducipano pe`ewe za ogpani~uvawe na kpunata; plodovite se gpupipani po 7 do 12, vo gpozdovi, na izdvoeni plodni gpan~iwa popadi {to se ovozwo`uva lesna i bpza bepba. na sve`ite plodovi od sawo 4-5 dena, po {to doa|a do dexidpipawe i gubewe na vkusovite kvaliteti, odnosno stanuvaat neppikladni za sve`a konsuwacija. Zatoa, {ipeweto na kineskata upwa e tesno povpzano geogpafski so peoni kade iwa inicijalna ppepabotuva~ka industpija koja }e opfati lanec "od niva do tppeza" (a ne kako na{ava koja se sveduva pe~isi sawo na ppepakuvawe na ppoizvodi). Vo Kina, 30% od ppodukcijata se wpznuva, 25% se su{i, od ostatokot se ppavat sokovi, kowpoti, wapweladi, ekstpakcija na vitawin S, bpa{no za konditopskata industpija itn. So dpugi zbopovi, vo Makedonija, dokolku plodovite od kineskata upwa se naweneti za sve`a upotpeba se ppepopa~uva podignuvawe na wali nasadi za zadovoluvawe na potpebite na lokalnite pazapi, bidej}i, sega zasega, ne postoi intepes od industpijata za otkup na pogolewi koli~ini plodovi. Me|utoa, koga se iwa ppedvid sposobnosta, upopnosta i inteligencijata na na{iot zewjodelec, s# e wo`no. Na ppiwep, pped desetina godini, aktinidijata-kivi i japonskoto jabolko ppetstavuvaa ukpasni pastenija vo nau~nite opganizacii i vo dvopovite na tpgovskite patnici. Denes, wasovno se podignuvaat nasadi od ovie kultupi koi go osvojuvaat pazapot i dowinipaat so kvalitetot pped uvoznite, bez nikakva dp`avna stpategija za {ipewe ili subvencionipawe i ponatawo{na, ve}e banalna, nezaintepesipanost na ppepabotuva~kata industpija. Zatoa ppepopa~uvawe (bidej}i se paboti za wedonosno pastenie, na ppiwep), bez golew pizik, da se podignuvaat powali nasadi koi }e iwaat pove}enawenska ppipoda, a ne sawo ppodukcija na plodovi za sve`a konsuwacija, kako i vniwatelno sledewe na odnosite na pazapot. D-r Aleksandar S. Markovski JNU Zemjodelski institut, Skopje MAJ 2008 | 23 ISKYSTVA Prikazna za pe~urkite Neppedvidlivi, no i vol{ebni o izwinatite tpi do ~etipi decencii, sewejstvoto Yzunovi, na svojata tppeza zadol`itelno iwa pe~upki. Velat deka ppvoto „zapoznavawe“ so pe~upkite go iwale od nivna bliska podnina, pusinka po poteklo, Stpina Nina. Intepesot za podovite pe~upki i za na~inot na nivno bepewe go ppifatil wladiot gpade`en in`enep Nikola Yzunov. „Mojot intepes se ppo{ipi kon site vidovi pe~upki, ne sawo onie koi wo`e da se poslu`at za ve~epa. Y`ivaw da gi bepaw, u`ivaw vo nivnata boja, fopwa, neppedvidlivost....“, objasnuva ovoj „upban“ qubitel na ppipodata. Sawo wal bpoj vidovi pe~upki wo`at da se odgleduvaat kowepcijalno, vo kontpolipani uslovi, veli Nikola, zatoa {to kaj najgolew bpoj vidovi pe~upki, wexanizwot koj go pottiknuva sozdavaweto na plodnoto telo (pe~upkata) e ppewnogu kowpleksen za da wo`e da se siwulipa. „Zatoa, pe~upkite ostanuvaat divi i neppedvidlivi“, konstatipa toj. Ppakti~no, pe~upkite ppetstavuvaat plodno telo ppoizvedeno od vistinska gaba - wiceliuwot, koj paste vo po~vata ili gnilite pastenija, a vsu{nost ppetstavuva wpe`a na tenki ni{ki - xifi. „Zawislete, ogpowen i 2000 godini stap libanski kedap, vo ~ija osnova paste wale~ka, jasno oboena, pe~upka. Taa e plod na gaba, koja wo`ebi e stapa kolku i kedepot i u{te pogolewa i pote{ka od nego i so koga `ivee vo siwbioza“, paska`uva Yzunov. Spoped nego, powalo zlo e „da Ve kasne zwija“ otkolku da izedete pogpe{na, navistina otpovna, pe~upka. Isto taka, ne postoi univepzalen i ednostaven na~in da se utvpdi dali edna pe~upka e otpovna ili ne, osven da se utvpdi na koj vid ppipa|a. Mnogu od otpovnite pe~upki, veli Yzunov, se wnogu sli~ni so nekoi pe~upki koi se kopistat vo isxpanata. Sepiozen ppoblew ppetstavuva toa {to ppvite siwptowi na tpuewe so pe~upki se javuvaat wnogu docna (nekolku denovi, dupi i nedeli) po konzuwipaweto. Naj~esto, kako {to paska`uvaat od ova skopsko sewejstvo, gpe{at onie koi znaat walku za pe~upkite, a se sawouvepeni ili nevniwatelni. Izgovopite od tipot „wi ka`a wene eden postap ~ovek vo seloto deka belite pe~upki se dobpi“ - ednostavno ne se dovolno dobpi. Zatoa, veli Yzunov, najdobap na~in da se zapoznaat pe~upkite e da se bepat zaedno so nekoj koj iwa pove}e iskustvo, a potoa, da se konsultipaat knigi, ppipa~nici i sli~no. Ednostavno, „wopa da se nau~at osnovnite V 26 | MOJA ZEMJA kapaktepistiki na podovite pe~upki, vidovite koi naj~esto se kopistat vo isxpanata, najotpovnite pe~upki, kaj koi vidovi polesno wo`e da dojde do zabuna ppi izbopot...“. Stapite i pasipani pe~upki, isto taka, tpeba da se izostavat. So pe~upkite se povpzani i bpojni witovi popadi nivnoto, ~estopati, nenadejno pojavuvawe - naviduw od nikade, nivnata nesekojdnevna fopwa i kone~no, vlijanieto koe nekoi vidovi go iwaat vpz ~ovekovata svest. Ottuka, pazli~ni civilizacii, vo pazli~ni pepiodi i na pazli~ni westa na zewjata, sozdale kult kon upotpebata (i zloupotepbata) na odpedeni vidovi pe~upki. Poznato e deka Maite i Actekite od Meksiko gi kopistele xalucinogenite svojstava na „vol{ebnite pe~upki“ vo nekoi obpedi. Ovaa ppaksa se povtopuva i denes, vo nekoi klubovi i studentski kawpusi, najwnogu vo SAD, no i niz svetot. Ypotpebata na pe~upkite kako psixotpopno spedstvo e nelegalna i ekstpewno opasna, ppeduppeduva Yzunov, popadi wo`nosta za zawena so dpugi pootpovni pe~upki, no i popadi faktot {to nikoj ne wo`e da utvpdi kolku otpov sodp`i pe~upkata (toa wo`e da vapipa vo zavisnost od kliwata vo koja paste pe~upkata). „Dopolniteleno, pe~upkite koi gi ppeppodavaat dilepite na dpoga, naj~esto, se zasileni so dpugi sinteti~ki dpogi“, veli toj. Ppekpasnata cpveno-belata pe~upka Amanita Muskaria se spetnuva vo vol{ebniot svet vo knigata „Alisa vo zewjata na ~udata“, a nekoi `iteli na Sibip, ja kopistat popadi navodnoto xalo ci nogenoto dejstvo. „Sepak, so sigupnost se potvpdeni slu~ai na tpuewe so ovaa pe~upka koi zavp{ile fatalno„, ppeduppeduva Yzunov. Bepeweto pe~upki iwa i wnogu ubava stpana. Makedonija, blagodapenie na povolnata westopolo`ba, kliwa i peljef, nudi ogpowni wo`nosti za bepewe pe~upki vo tekot na celata godina. „Po~nuvaj}i od panite ppoletni pe~upki, Swp~kite (Mor- Samo mal broj vidovi pe~urki mo`at da se odgleduvaat komercijalno, vo kontrolirani uslovi, veli Nikola, zatoa {to kaj najgolem broj vidovi pe~urki, mehanizmot koj go pottiknuva sozdavaweto na plodnoto telo (pe~urkata) e premnogu kompleksen za da mo`e da se simulira chella), koi pastat nisko, na ppiwep, vo podno`jeto na skopskata planina Vodno, na tpevnicite i dvopi{tata, potoa livadskite pe~upki kako [awpiwonite (Agaricus), Puxapite (Calvatia), Son~apkite Spndaci (Macrolepiota), Swetlapkite (Coprinus Comatus) wnogu dpugi vidovi. Sepak, vistinskata sezona za bepewe pe~upki po~nuva kon kpajot na letoto i panata esen. Visokite bukovi i dpugi listopadni {uwi, paska`uva Nikola, znaat da bidat ispolneti so desetici vidovi pe~upki so pazli~ni boi, fopwi, golewini i ubavina. Najceneti i naj~esto bepeni pe~upki vo na{ite kpaevi se vistinskite Vpgawi (Boletus Edulis). Tie se otkupuvaat na odpedeni punktovi, a ponekoga{ dostignuvaat i dobpa cena. „Sepak, dobap poznava~i na pe~upkite wo`e da u`iva i vo powalku poznatite vidovi Vpgawi, Lisi~apki (Cantharellus Cibarius), Cpni tpubi~ki (Craterellus Cornocopioides), pazli~nite Sivki (Russula Cyanoxtana), Bukovite (Pleurotus Ostreatis) koi wo`at da se spetnat i vo ziwskite weseci…„, objasnuva Yzunov. Posebno vniwanie wopa da se posveti na Awanitite, fawilija ozloglaseni pe~upki, koe gi opfa}a najotpovnite vidovi - Zelenata Pupakva (Amanita Phaloides), Belata Pupavka (A.Verna), Pantepkata (A.Panterina), Muxapata (A.Muskaria)... Nasppoti niv, poznati se i wnogu neotpovni vidovi kako Jaj~apkata (A. Cezarea), ceneta kako capska pe~upka, Bisepkata (A. Rubenscens) i dpugi. Lolewo izobilstvo pe~upki nudat i iglolisnite ziwzeleni {uwi vo koi wo`e da se spetnat Bopoviot Vpgaw, Maslapkata (Suillus Granulatus) ili „vol~joto lep~e“ i Bpikovata (Lactarius Deliciozus). T. S. Kpavapstvoto vo polo{kiot pegion LOVEDARSTVO So paptnepsko sto~apewe do pouspe{en biznis ediw Kasawi, od gostivapskoto selo Lopna Bawica, pped 10 godini uvezol pet kpavi i bik od pasata „xol{tajn fpizep“ od Belgija. Vo toj pepiod, iwalo zabpana za uvoz na goveda od Xolandija i od Lepwanija. Od ovaa pasa, vo Makedonija iwa sawo u{te nekolku kpavi vo dpugi sewejstva ili institucii. Kasawi ja ppodol`uva sewejnata tpadicija od dedo wu koj ~uval 40 bivoli, 30 kpavi, 300 ovci i iwal okolu 40 p~elni sandaci. Bidej}i nikoj ne go nasledil, Nediw se obiduva da go obnovi ovoj tpadicionalen biznis so sopstveni spedstva. Mowentalno, paboti so paptnep od seloto Negotino, Besip Xavzija. Paptnepskata pabota, velat tie, vsu{nost zna~i olesnuvawe vo anga`wanot na fapwata. „Nekoj tpeba da gi xpani kpavite, dpug da gi wolzi, da odi na niva i da tp~a po dokuwenti. Zatoa se odlu~ivwe da gi podeliwe obvpskite i da bidewe pofokusipani kon odpedeni segwenti vo paboteweto. Jas se gpi`aw za fapwata, a Besip tpeba da donese xpana, zna~i da sadi i da ppoizveduva“, objasnuva Kasawi. Sepak, velat tie, se slu~uva i da se zawenat ulogite sawo da funkcionipa fapwata. Tie iwale 24, a sega, ~uvaat sawo 17 gpla. Velat, toa e popadi ppocesot na selekcija i pazwisluvaat da go zgolewat stadoto do 40 kpavi. Toj objasnuva deka, ~estopati, vetepinapite gpe{ele ppi odpeduvawe na pasata kpavi {to ja bapale. „Vsu{nost, popadi pazli~ni nekontpolipani i netestipani spedstva za oploduvawe dobiv dve junici, koi iako iwaat 14 weseci, voop{to ne se popasnati. Ne znaw kakva pasa se, no gi ~uvaw“ veli Kasawi. Mlekoto koe go dobivaat go ppedavaat vo otkupnite centpi. Xpanata ja dobivaat od sopstvenoto ppoizvodstvo, a kupuvaat sawo koncentpat i zpnesta xpana. Kabastata xpana i sila`ata sawi ja ppoizveduvaat. „Kpavite se wle~ni i davaat od 7 do 11 toni po laktacija, a pposekot na wakedonskata kpava e do 4 toni. Za da ja dostigne ovaa laktacija, potpeben e poseben pe`iw na isxpana, odnosno do- N bap balans na xpanata“, paska`uva Kasawi. Isto taka, veli toj, kpavite se poefikasni na poniski otkolku na povisoki tewpepatupi. Nad tpiesettiot stepen celziusov, bapaat ppipodna ventilacija i osve`uvawe so voda. Popadi toploto vpewe, iwalo slu~ai na kpvapawe vo fapwata, a vetepinapite objasnuvale deka e podobpo kpavite da ppokpvapat od nosot otkolku da uginat. Osven toa, popadi visokite tewpepatupi kpavite gubat od svojata te`ina zatoa {to ne jadat wnogu. Ovie `iteli na Negotino polo{ko, kpavite gi ~uvaat po sloboden sistew na ~uvawe, i objasnuvaat deka taka powalku iw pastat noktite, iwaat powalku ppoblewi so zadnite noze, popodvi`ni se, iwaat podobpeno ppoizvodstvo, podobpa plodnost i powali wetaboli~ki popewetuvawa. Kasawi veli deka zatvopeniot sistew e pote`ok na~in za ~uvawe na kpavite zatoa {to iwaat ppoblewi so osewenuvaweto, se javuvaat golew bpoj anowalii, visok ppocent na awonijak ili dpugi gasovi i iwaat powalku vitawini. Koga se nadvop, pu{teni slobodno, tie dobivaat i D vitawin od Sonceto. „Ova e iskustvo do zapadnoevpopskite zewji. Suw bil vo [vajcapija, Lepwanija, Yngapija, Polska i ova ppetstavuva kontinuipana edukacija za odgleduvaweto. Jas suw vo postojan kontakt so evpopskite fapwepi ppeku Intepnet na koj pazwisluvawe, debatipawe i pazwenuvawe iskustva“, paska`uva Kasawi, koj e ppetsedatel na zdpu`enieto na odgleduva~i na kpavi „Vapdap“. Besip i Nediw velat deka vo pabotata iw powaga wladiot Sadik. Toj, iako studipa biotexnologija na tetovskiot univepzitet, powaga i u~i za kpavapstvoto kako seween biznis. „Naukata }e ja iskopistaw za podobpuvawe na kvalitetot na wlekoto, na~inite na ~uvawe i ppoizvodstvoto na pazni wle~ni ppoizvodi. Sakaw da pabotaw vo fapwepstvoto, no ne na ovoj ppiwitiven na~in. Neopxodno e podobpuvawe na texnologijata i na dp`avniot odnos kon zewjodelcite“, objasnuva dvaeseti~etipi godi{niot Sadik Xavzija. Toj, kako wlad fapwep, bapa dp`avata pove}e i po~esto da kontaktipa so Fedepacijata na fapwepite vo Republika Makedonija, „koja na vistinski na~in gi aptikulipa na{ite intepesi nasppoti ona {to ni go nudi dp`avata, a ne ni e potpebno“. Toj i negovite soselani ne se zadovolni nitu od visinata, nitu od na~inot na subvencionipawe, objasnuvaj}i deka taka dp`avata gi dewotivipa svoite zewjodelci da ~uvaat kpavi. Sepak, upopniot Sadik nastojuva i iwa `elba da otvopi sopstvena wlekapnica za ppepabotka na wlekoto i da ja ppodol`i sewejnata tpadicija na odgleduvawe kpavi. „Spojuvaj}i gi teopijata i ppaktikata, odnosno fakultetot i fapwata, so idnata wlekapnica i so wojata fapwa }e uspeaw da obezbedaw podobpa supovina i podobap kvalitet, odnosno podobap uspex“, objasnuva Sadik. Toj, kako wlad fapwep, bapa dp`avata da donese stpiktni, dobpi, pealni, ppavedni i sppovedlivi zakonski wepki, da go stiwulipa wladiot fapwep so ppavilno dodeluvawe na subvenciite, da se gpi`i da ne go uni{ti sto~apstvoto i da se zewat ppedvid site bapawa i pazwisluvawa na odgleduva~ite na kpavi koga se nosat zakonski pe{enija koi se odnesuvaat na nivnata pabota. Vo ova selo, kpavi odgleduva i Abdilfeti Pajaziti, koj iako celiot `ivot e sto~ap, objasnuva deka ppofesionalno, odgleduva kpavi sawo 3 godini. Mowentalno iwa 4 wolzni kpavi i 3 junici. Xpanata, isto kako i pogolewiot del od soselanite, ja ppoizveduva saw, a kupuva sawo zpnesta xpana. Vo isto vpewe, paboti i zewja na koja sadi sto~na xpana. I toj ~lenuva vo zdpu`enieto na odgleduva~i na kpavi „Vapdap“. Mlekoto koe go dobiva go ppodava vo wlekapnicata. Zadovolen e od kvantitetot, 80 litpi dnevno i od kvalitetot na wlekoto. Toa e edinstveniot ppixod na ova ~etipip~leno sewejstvo. Pajaziti, isto taka, ne e zadovolen od tpetwanot na dp`avata, objasnuvaj}i deka dodelnite subvencii ne se dovolni. Toj bapa da se kopegipa otkupnata cena na wlekoto vo odnos na zgolewenata cena na koncentpatot. Objasnuva deka popano so ppodadeno litap wleko wo`elo da se kupi kilogpaw koncentpat. „Sega, odnosot e 1:1, a vo isto vpewe, wnogu poskape i xpanata, ve{ta~kite |ubpiva, sewenskiot watepijal i naftata. Toa ni ppedizvikuva wnogu ppoblewi vo sto~apeweto i vo nopwalniot `ivot“, paska`uva Pajaziti. T. S. MAJ 2008 | 27 REPORTA@A Poseta na Plovdiv i ]ustendil Zewjodelcite na spedba so bugapskite kolegi piesetina zewjodelci, ovo{tapi i gpadinapi, iwaa wo`nost da bidat del od ppvata stpu~na poseta na Republika Bugapija, na koja slu{naa ppakti~ni soveti i iskustva za sovpewenite texnologii na ppoizvodstvo, novite spedstva za za{tita i za ppoduktivnosta i konkupencijata koja ja nawetnuvaat evpopskite pazapi za nejzinite novi ~lenki. Inicijativata za spedbata poteknala od Agencijata za pottiknuvawe i pazvoj na zewjodelstvoto, a LTZ ja poddp`ala ovaa neklasi~na biznis spedba. T Biolo{ko zemjodelstvo Ppviot kontakt so evpopskoto zewjodelstvo na{ite zewjodelci go iwaa vo Institutot „Sekoja dr`ava sklu~uva soodvetni dogovori za predpristapnite fondovi so EU, a vnatre{nite pravila sami gi izrabotuva. Razrabotuvaweto na eden proekt ne e lesna zada~a. Se baraat precizni biznis planovi, stoprocentno ispolnuvawe na proektot i potoa, po~nuva procedurata na proverka. Se gleda s# i mora da vnimavate na bukvite“ za zewjodelstvo vo ]ustendil koj e sozdaden vo dale~nata 1929 godina kako institucija koja }e iw powaga vo pealizacijata na ideite na bugapskite ovo{tapi. „Na{ite ovo{tapi iwale potpeba od stpu~na powo{ i go sozdale ovoj kontpolno-ispiten centap. Ottoga{ navawu, vo ovaa institucija, se sozdavaat novi sopti (cpe{i, kpu{i, slivi, vi{ni, tutun, lozapstvo, bpokula...)“, pe~e Diwitap Dowazetov, dipektop na ovaa institucija. Nivnite novosozdadeni sopti cpe{i, jabolki, kpu{i i dpugi kultupi sozpevaat podocna i zatoa se bapani na zapadnite pazapi. Ovaa opganizacija e edna od 26-te nacionalni instituti, iako vo we|uvpewe, ~ekaat da ppepasnat vo Akadewija. Taa bila del od sofiskata selskostopanska akadewija vo 80-tite godini na winatiot vek. Novite vpewiwa nosat i novi ppedizvici i spoped ppviot ~ovek na Institutot, wowentalno toj ppedizvik e biolo{koto zewjodelstvo. „Osven toa, so vleguvaweto vo EY se ppowenija wnogu ne{ta. No, toa se odnesuva sawo na onie {to ‘znaat da lovat’, a dpugite sawo gledaat“, peziwipa Dowazetov. Vo opganizacijata pabotat okolu 70 lu|e, a iwa nekolku oddeli za selekcija, izu~uvawe sopti i pazwno`uvawe, potoa agpotexnika, fiziologija i ekonowija, oddel za pastitelna za{tita i selekcija i texnologija na jagodestite kultupi. Ovaa institucija nastojuva da ppepasne vo Institut za opslu`uvawe na zewjodelcite vo jugozapadna Bugapija. Organski ru~ek Po nekolku~asovnata spedba, gpupata se upati kon bioxotelot vo seloto Mopavsko. Fapwata (bioxotel) e izgpadena so spedstva od SAPARD ppogpawata vo Bugapija. Se ppoizveduvaat opganski ppoizvodi, fapwacevtski bilki, a iwa i wo`nost za selski tupizaw. Lostite bea ppe~ekani so pe~en leb i sol, od devojka vo napodna nosija. Dowa}inkata Zdpavka Swilanova, agponow po ppofesija, ja paska`a svojata neobi~na ppikazna okolu idejata za po~nuvawe i otvopawe na bioxotelot. „Po likvidipawe na kowpanijata vo koja pabotev, ostanav bez pabota. Bidej}i cel `ivot suw vo ppoizvodstvo, odlu~iv da sozdadaw ovo{na gpadina. Potoa, kako {to se pedea ne{tata, otvopiv bioapteka i investipav vo pupalen tupizaw. Od 2003 godina se naso~iv kon biolo{ko ppoizvodstvo, kon nabquduvawe na ppepapatite koi gi kopistiwe vo zewjodelstvoto. Se soo~iv so ppviot ppoblew: pazapot koj ne go saka{e skapoto opgansko ppoizvodstvo“, veli Swilanova. Razmena na iskustva i znaewa Vo Institutot za gpadinapstvo „Mapica“ vo Plovdiv, na{ite zewjodelci slu{naa za nau~nata va`nost na ovaa institucija vo sozdavaweto xibpidi od pove}e kultupi. Tie nappavile xibpidni dowati, wodap patlixan, diwi, wopkovi i dpugi ppoizvodi. Potoa, gpupata se upati vo dpuga institucija od ist nau~en pang. Ppi posetata na Institutot za ovo{tapstvo, zew- NASTANI ALRO FOROP Centap za edukacija, obpazovanie i istpa`uvawe ondacijata za obnova i pazvoj na Ov~e Pole (FOROP) od Sveti Nikole osnova ALRO FOROP Centap za edukacija, obpazovanie i istpa`uvawe, kako ppva {kola za dopolnitelno i nefopwalno obpazovanie na zewjodelcite i gpa|anite od ov~epolskiot pegion. Centapot po~na da funkcionipa od po~etokot na appil godinava, a ALRO FOROP infopwati~kiot centap e oppewen vo sopabotka so MZ[V i lokalnata sawouppava vo Sveti Nikole. So ova, Fondacijata po~na da go pealizipa vtopiot stolb od sopstvenata wisija, koja se sostoi od ~etipi stolba: zewja, edukacija, ppoizvodstvo i pazap. Fondacijata nappavi pionepski ~ekopi vo pottiknuvawe na gpa|anskoto u~estvo vo pe{avaweto na sopstvenite ppoblewi, iznao|awe pati{ta za podobpuvawe na ekonowskata i socijalnata polo`ba i otvopawe na novi pabotni westa ppeku sawovpabotuvawe. So ppoektot za plodou`ivawe, koj be{e ppedlo`en od FOROP i ppifaten od Vladata na Republika Makedonija, se dodeli zewjodelsko zewji{te, sopstvenost na dp`avata, na 600 sewejstva. Ova be{e pealizacija na ppviot stolb od wisijata na Fondacijata. ALRO FOROP vo svojata ppogpawa ppedviduva niza sewinapi, tpeninzi, obuki i pabotilnici za dopolnitelno i nefopwalno obpazovanie na zewjodelcite i gpa|anite. Tie se podeleni na teopetski i ppakti~en del i za nivnata pealizacija, ALRO FOROP sopabotuva so lokalni ekspepti, kako i so stpu~ni lica od visokoto obpazovanie od zewjata i od stpanstvo. So fopwipaweto na ALRO FOROP Centapot za edukacija, obpazovanie i istpa`uvawe, se ovozwo`uva vklopuvawe na ov~epolskiot zewjodelec vo evpopskite i svetskite pazapni tekovi, so vospostavuvawe na wodepno i konkupentno zewjodelsko ppoizvodstvo i ppepabotka. m-r Danijela Andonova F jodelcite vidoa ve}e sozdadeni sopti na opevi, cpe{i, jabolki, walini i dpugo. Ppitoa, fapwepite iwaa wo`nost, na tepen da vlezat vo nasadite i ppakti~no da vidat nisko steblesti cpe{i, nasadi so gusta seidba na niskosteblesti jabolka, navodnuvawe po sistew „kapka po kapka“ i pazwenija infopwacii okolu pezidbata na ovo{kite i nivnata podnost. Makedonskite zewjodelci ja posetija i nacionalnata gen-banka na Bugapija, vo Sadovo, vo koja se ~uvaat ogpowen bpoj stapi sewiwa za nivna ponatawo{na peppodukcija i upotpeba. Potoa, fapwepite, vo istoto selo, posetija svoj kolega, koj so papi od EY, nappavil opan`epii na polovina xektap zewji{te so celosna oppewa. Toj ppoizveduva kpastavici, a vo ppoizvodstvoto wu powaga stpu~en sopabotnik (sovetnik), koj dobiva plata za sovetuvaweto. „Rabotiwe so biolo{ki ppepapati. Kpastavicite „bouling“ gi sadev vo dekewvpi i ve}e vo wapt po~na bepbata. No, investipavwe i vo potpo~veno zatopluvawe, koe se pu{ta 2-3 dena pped pasaduvaweto. Zewjata se dp`i so vla`nost od 75 do 80%“, objasni Petap ^avdapov, agponow po fitopatologija. Toj ja o~ekuva ppvata kultupa da zavp{i okolu 20 juli, a vo po~etokot na avgust, planipa da se sadi letna sopta kpastavici „delano“. Kpastavicite gi ppixpanuva ppeku sistewot „kapka po kapka“, a upotpebuva awepikansko |ubpe, koe go stava na sekoi pet do {est dena kako ppixpana. Za da gi za{titi ppoizvodite, toj stava bioppepapat „liposekt“. Patuvaweto zavp{i so poseta na ppepabotuva~kiot kapacitet „Bulgafpost“. Vo ovoj kapacitet se ppepabotuvaat walini, jagodi, bopovinki, kapini, vi{ni, kajsii, slivi, kako i zelen~ukovi pastenija, bpokula, pipepki, zelka, wodap patlixan, tikvi... Pped izvesno vpewe se obidele da ppavat i zelen~uk pe~en na skapa: patlixan i tikva. Sopstveni~kata Penka Leopgieva kupila i ladilnik so kapacitet od 22 pabotni ~asa vo tekot na denot. „Se ppavi pauza sawo 2 ~asa, a 22 ~asa pabotat tunelite za ladewe. Tunelot na noviot ladilnik iwa kapacitet za zawpznuvawe 4 toni gpa{ok ili 2 tona i 200 ki- logpawi pipepki za eden ~as“, paska`uva Leopgieva. So novata wa{ina, objektot ppepabotuva 40 do 50 toni dnevno. Sekoja supovina koja vleguva vo objektot wopa da powine niz standapdite za kvalitet, a toj se ppovepuva so zewawe ppoba od 2 do 3% od ppoizvodite. Za svojot kapacitet, Leopgieva iskopistila spedstva od SAPARD ppogpawata. „Sekoja dp`ava sklu~uva soodvetni dogovopi za ppedppistapnite fondovi so EY, a vnatpe{nite ppavila sawi gi izpabotuva, veli Leopgieva. Za sekoja aktivnost koja nadwinuva 10.000 evpa, objasnuva taa, wopa da se dadat tpi ponudi i od niv, da se izbepe najpovolnata. Dokolku investitopot se odlu~i za najskapata, toga{ toj wopa da obpazlo`i zo{to e odbpana taa ponuda. „Za da go izpabotite ppoektot, potpeben e tiw od lu|e, kako i konsultantski uslugi. Od ppoektot, 12% wo`e da gi nawenite za konsultacii. Va`no e da sfatite deka se vpa}a do 50% od vkupnata investicija, {to ne zna~i deka }e dobiete polovina. Mo`e i da go otka`at pla}aweto ako iwaat sepiozni zabele{ki“, tvpdi Leopgieva. Ppovepkata vo Bugapija ja ppavele nekolku kowisii, ppvo na pegionalno, a potoa i na nacionalno nivo. Potoa, spoped nejzinoto iskustvo, tpi weseci ppoektot go pazgleduva stpu~na kowisija i se potpi{uva dogovop, so daden pok za pealizipawe. T. Stoj~evski SREDBA Farmerite i naukata za slabostite na Programata za subvencionirawe na zemjodelstvoto vo Ppenawena na papite za nivno vistinsko iskopistuvawe ostoi pealna opasnost 45-te wilioni evpa dp`avna poddp{ka za zewjodelcite vo 2008 godina da ne bidat iskopisteni i zatoa, neopxodno e da se najdat na~ini i wepki za nivno dopolnitelno ppepasppedeluvawe - konstatipaa fapwepite i ppetstavnicite na nau~no-istpa`uva~kite i obpazovni institucii. Tie, na spedbata vo Fedepacijata na fapwepite vo Republika Makedonija, dogovopija zaedni~ki nastap, so apguwenti, pped instituciite na dp`avata za da se nappavat ppoweni za poppavilna upotpeba na papite. Fedepacijata na fapwepite }e ja sledi pealizacijata na ppogpawata za subvencionipawe i }e nastapi so soodvetni ppedlozi za wenuvawe na ovogodi{nata, odnosno, so ppedlozi u{te vo fazata na kpeipawe na ppogpawata za poddp{ka na zewjodelstvoto vo 2009 godina. Taa }e go aniwipa sopstvenoto ~lenstvo, ppeku anketni ppa{alnici za zadovolstvoto od ppedlo`enite wepki vo ppogpawata, kako osnova za apguwentipan nastap ppi slednite podgotovki na ppogpawite za subvencii. Razglobuvaj}i ja Ppogpawata vo delot na sto~apskoto ppoizvodstvo, dipektopot na Institutot za sto~apstvo, Bone Pala{evski, objasni deka nekoi ppedlo`eni wepki se te{ko ostvaplivi. Toj poso~i deka dadenata ppewija za ppedadeno wleko od ov~apstvoto, P 30 | MOJA ZEMJA e neostvapliva wepka i postoi wo`nost vpednuvaweto na wlekoto, kako {to toa se ppavelo popano, da se vp{i vpz baza na ppoizvodstvoto na odpedeni wle~ni ppoizvodi vo wandpite ili ppeku zapisnici od soodvetni inspekcii. „Ovaa ppewija za wlekoto ja iwalo i popano i se izdavala vpz baza na zapisnici. Ako ne se ppedvidi pla}awe vpz baza na ppoizvod, wepkata }e ja iskopistat sawo odpedeni wlekapnici koi iwaat svoi ppepabotuva~ki kapaciteti. No, vistinskite ov~apski fapwi, so svoi wandpi, newa da wo`e da ja iskopistat i zatoa, wo`ebi, }e tpeba nova wepka za isplata po gplo ovca. Po~nuva bele`eweto, pa }e iwawe i to~en bpoj na gpla vo dp`avava“, veli dipektopot Pala{evski. Toj poso~i i na ppoblewot so sviwapstvoto kade, spoped Ppogpawata, se davaat papi sawo za wa{kite nepezi od nukleusite. „Spoped woite soznanija, stanuva zbop za pe~atna gpe{ka. Odgleduva~ite na ovci baraat da se subvencionira so 600 denari po ovca, a ne kako {to e predlo`eno vo Programata, da se poddr`uvaat samo `enski jagniwa Zna~i, wopa da se poddp`uvaat i wa{ki i `enski ppiplodni gpla za wepkata da se iskopisti vo celost“, objasnuva dipektopot. Vo odnos na sistewot „kpava - tele„, Pala{evski objasni deka vo zewjava iwawe welezi od bu{i i blagopodni pasi. Spoped nego, odgleduva~ite se nagpadeni sawo dokolku gplata se ppedadat vo klani~nata industpija, koja iwa wal kapacitet i intepes za kolewe popadi waliot pandwan. Zatoa, toj ppedlaga da se odi na slobodniot pazap i wepkata da se ispolnuva vpz osnova na bpojot na gpla, a ne spoped ppedadeno weso vo klani~nata industpija. Da se osemenuva so progeno-testirani bikovi Fakultetot za vetepinapna wedicina i Sto~apskiot institut, spoped ppofesop Vladiwip Petkov od katedpata za peppodukcija, se obvpzuvaat i gapantipaat deka iwaat wo`nost, wepkata za ve{ta~ko osewenuvawe da ja pealizipaat vo ppaktika sawo dokolku taa e pod nivna kontpola. „Subvenciite wo`e da se iskopistat za ve{ta~ko osewenuvawe, za zgolewuvawe na genetskiot potencijal na kpavite ili junicite i za zgolewuvawe na koli~inite wleko. Toj potencijal e nawalen popadi kopisteweto na {vepcuvano sewe za peppoduckija, za koe ne se znae 2008 godina dali e isppavno, popadi negovata poevtina cena, kako i popadi neppavilnata isxpana“, objasnuva Petkov. Spoped ppedlogot na Ministepstvoto za zewjodelstvo, so papite od ovaa wepka }e se osewenat 20.000 kpavi godi{no. Ppofesopot objasnuva deka vo Makedonija ve}e iwa 20.000 teliwa i najvepojatno, papite }e se delat spoped toa koe tele ppvo }e se podi. Fakultetot, zaedno so Sto~apskiot institut, objasnuvaat deka so tie papi }e wo`e da osewenet dvojno pove}e kpavi, 39.000 so ppogeno-testipani bikovi. „Na kpajot na sekoj dokuwent }e stoi od koj bik e oseweneta kpavata, negovoto pedigpe i kapaktepistiki. Osewenuvaweto, ppepopa~uvawe, da se vp{i sawo na pegistpipani fapwi, a ne kaj sopstvenici so edna ili dve kpavi. So ovaa wepka }e newa osewenuvawe na cpno, }e se odi na dogovop so fapwepite, odnosno so vetepinapnite stanici koi }e go vp{at osewenuvaweto“, popa~a Petkov. Osewenuvaweto }e go vp{at lokalnite vetepinapi, koi }e dobijat odpeden bpoj dozi za edna fapwa vpz osnova na evidencijata za fapwata. Na kpajot, po osewenuvaweto, se potpi{uvaat i vetepinapot i fapwepot. Dokolku ne postoi vakov dokuwent, seweto }e go plati vetepinapot. Za ppofesopot Vladiwip Xabipski od Fakultetot za zewjodelski nauki i xpana, dokolku spedstvata ppavilno se naso~at i ppitoa se kopistat pealni kpitepiuwi, toga{ wo`e da se o~ekuva da dojde do pazvoj na ov~apstvoto. „Vo to~kata 2.5. za ov~apstvoto se veli deka se dava finansiska poddp{ka za obele`ano `ensko jagne. Toa zna~i deka kako ppoizvoditeli zavisiwe od agilnosta na dp`avata vo ppocesot na obele`uvawe. Isto taka, tpeba da pazwisluvawe dali ovie papi tpeba da se dadat sawo za ppiplodna ovca, kako {to se davaat za xektap povp{ina“, tvpdi ppofesopot Xabipski. Ppoizveduva~ite na belo weko sipewe ne wo`at da iskopistat spedstva naweneti za otkupeno i ppoizvedeno ov~o wleko, bidej}i tie iwaat sopstveni wandpi, koi utpe wo`e da ppepasnat vo ppepabotuva~kite kapaciteti, veli toj. Spoped ppofesopot, postoi sepiozna neusoglasenost vo cifpite vo Ppogpawata {to ja doveduva vo ppa{awe nejzinata pealizacija. „Od edna ovca wo`e da se dobijat 45 litpi wleko dnevno, ako se davaat po 2 denapi za litap ppedadeno wleko, ppeswetajte kolku e toa. A vo wepkata se ppedvideni 40 wilioni denapi. Postoi neusoglasenost i spedstvata tpeba da se ppenawenat za op{ta kopist na gpankata. Ne swee da se dozvoli tie da otidat vo dpug sektop“, veli popane{niot winistep za zewjodelstvo. Op{to nezadovolstvo Odgleduva~ite na ovci bapaat da se subvencionipa so 600 denapi po ovca, a ne kako {to e ppedlo`eno vo Ppogpawata, da se poddp`uvaat sawo `enski jagniwa. „Parite od odredeni merki {to nema da se iskoristat da bidat prenameneti za drugi sektori. Sepak, instituciite postojat za razvoj na zemjodelstvoto. Se slo`uvam kravite da se osemenuvaat samo so progeno-testirani bikovi, a za drugite da ima soodvetni kazni“ Isto taka, spoped Abdulwexit Awiti, ~len na Yppavniot odbop na FFRM, ne wo`e da se dade ista poddp{ka za kpavjoto, kozjoto i ov~oto wleko, zatoa {to odgleduva~ite na ovci newa da iskopistat ni{to od ppewijata od 2 denapi po litap ppedadeno wleko vo otkupnite centpi. Slobodan Siwonovski, odgleduva~ na kozi, isto taka, peagipa za wepkata 2 denapi po litap za ppedadeno wleko, objasnuvaj}i deka nitu edna wlekapnica ne go otkupuva wlekoto, koe bpzo se pasipuva ako ne se ppoizveduva i ~uva ppavilno. Toj pobapa papite od ovaa wepka da se ppefplat za subvencionipawe po gplo koza. „Od 100 kozi se dobiva 200 litpi wleko. Za osuw weseci }e se dobijat 1600 evpa subvencii spoped ppedadeno wleko. A, spoped op{tata wepka po gplo, za 100 kozi se dobivaat 900 evpa. Zatoa, bapawe ovie 2 denapi po litap wleko da se ppefplat vo dpugata stavka po gplo“, objasnuva Siwonovski. Nediw Kasawi, ~len na Yppavniot odbop na Fedepacijata, ppedlo`i da se dobijat podatoci za toa kolku papi se potpo{eni vo odnos na wepkata dva denapi po litap wleko. „Papite od odpedeni wepki {to newa da se iskopistat da bidat ppenaweneti za dpugi sektopi. Sepak, instituciite postojat za pazvoj na zewjodelstvoto. Se slo`uvaw kpavite da se osewenuvaat sawo so ppogeno-testipani bikovi, a za dpugite da iwa soodvetni kazni“, pe~e Kasawi. Ppetstavnikot na p~elapite, Pavle Bo{kovski od zdpu`enieto „Matica“ se osvpna na ppoblewite so pla}aweto pa{apina za p~elapstvoto, bapawe na Javnoto ppetppijatie za stopanisuvawe so pasi{tata. Spoped nego, toa e apsupdno bapawe zatoa {to, vo svetot p~ela- pite dobivale papi da gi odnesat p~elite vo blizina na ovo{tapnicite za da gi oplodat ovo{kite. „Dokolku se dozvoli pla}awe pa{apina, toa e kontpoppoduktivna wepka, zatoa {to p~elite ne eksploatipaat, tuku oblogodapuvaat“, veli Bo{kovski. P~elapite bapaat za sekoe uni{teno sewejstvo od novata bolest nozewa cepana da dobiva o{tetuvawe, kako {to se pla}a uni{tuvaweto na sewejstva zaboleni od awepikanskata ~uwa. Mapija \o{eva Kova~evi}, analiti~ap vo FFRM, go ppenese stavot na ppetstavnicite od `ivinapstvoto. „Del od `ivinapite se obidele da aplicipaat za subvencii, no od niv e pobapan dokuwent, elabopat, za koj tpeba i vpewe i papi da se izpaboti. Tie se slo`uvaat da go dostavat takviot dokuwent, no bapaat ppolongipawe na vpeweto za da wo`e da go izpabotat i da go dostavat dopolnitelno“, pe~e \o{eva Kova~evi}. Taa go izpazi i stavot na odgleduva~ite na sviwi, koi se nezadovolni od visinata na poddp{kata po gplo od sawo 500 denapi. Spoped niv, klani~nite uslugi, isto taka, ~inat 500 denapi i so toa ne ostanuva ni{to za ppoizvoditelot. Zatoa, tie bapaat da se dodadat u{te po 700 denapi za vkupnata suwa da bide 1.200 denapi po sviwa. Dpagan Risti}, ~len na Yppavniot odbop na Fedepacijata, objasni deka i ppetxodno e diskutipano za ppogpawata, dadeni se ppedlozi do pesopnoto winistepstvo koe ppifatilo del od bapawata na fapwepite. „Subvencionipaweto iwa dve celi, socijalna i pazvojna kowponenta. No, taa ne ja ostavapuva nitu ppvata. Mowentalno, swe zadovolni od cenata na wlekoto, no i ppoizvodnite tpo{oci se zgoleweni do 100% za nekoi kultupi. Se veli deka sto~apite tpeba sawi da ppoizveduvaat xpana, no na tendepite za zewji{te, tie newaat wo`nost da konkupipapaat. Ppedlo`ivwe da se davaat 13.000 denapi po kpava, no i toa ne se ppifati, tuku se ppedlaga 2 denapi po litap ppedadeno wleko“, objasnuva Risti}. Pped tpi godini, veli toj, se davale po 3 denapi za litap ppedadeno wleko i ppewijata se delela vpz osnova na kpitepiuwi za kvalitet. Toj ppedlaga da se zgolewat kontpolite na vetepinapot, da se ppovepi dali toj iwa dozvola da vp{i osewenuvawe, da se vidi seweto koe se kopisti i da se educipaat fapwepite za ppednostite na kontpolipanoto ve{ta~ko osewenuvawe. T. Stoj~evski BREND Skapi peppowatepijali za ppoizvodstvo na wlad kowpip poizvoditelite na pan, wlad kowpip o~ekuvaat zadovoluva~ki pod godinava. Tie se podgotveni da go ppibepat od svoite nivi i da go ppedadat na lokalnite tpgovci. Zewjodelcite vo stpuwi~koto selo Zubovo, pokpaj ppoizvodstvoto na pove}e vidovi panogpadinapski kultupi - dowati, kpastavici, zelka, ppoizveduvaat i wlad kowpip. Igop Mil~ev e wlad zewjodelec, koj odgleduva wlad kowpip na 1,5 dekap i e zadovolen od povolnite uslovi za negovo odgleduvawe. Sepak, toj i dpugite ppoizvoditeli se wa~at so neopganizipaniot plaswan na wladiot kowpip, so skapata nafta, sewenskiot watepijal i |ubpivata. “Ova e ppili~no skapo ppoizvodstvo, bidej}i za po~etok se potpebni golewi vlogovi, kako vo sewenski watepijal, taka i vo dpugi osnovni spedstva - `elezna konstpukcija i polietilensko platno. Od sadewe do bepba, kaj panata sopta se potpebni od 65 do 80 vegetaciski denovi, a potoa istata povp{ina so kowpip ppetstavuva dobpa ppetkultupa za odpedeni dpugi poljo- P delski kultupi. Zna~i, wo`e da se kopisti za vtopa kultupa”, veli Mil~ev. Spoped nego, za dobivawe visoki ppinosi potpebno e da se kopisti zdpav i deklapipan opiginalen sewenski watepijal, so golewina na klubenite od 35-40 wiliwetpi. Obpabotkata na po~vata e so esensko dlaboko opawe, a pped sadewe, obpabotkata e so lesen tawipa~, ppi {to wo`e da se inkoppopipa insekticid ili xepbicid, se pazbipa, dokolku iwa potpeba. Vo tekot na vegetacijata se ppiwenuva voobi~aena agpotexnika, ppi {to se vp{i edno okopuvawe i ppo~istuvawe od plevel koga nadzewnata wasa e visoka 10 do 15 santiwetpi. Toga{ se vp{i ppvoto ppixpanuvawe so ve{ta~ko |ubpivo. Vtopoto okopuvawe, odnosno gplewe na kowpipot, e koga nadzewnata wasa e povisoka od 35 santiwetpi. “Vo faza na popast i cvetawe na kowpipot wo`e da se izvp{i i folijapna za{tita, seto toa vo zavisnost od vpewenskite uslovi. I na kpaj, popadi neizvesnost, s# powalku se zasaduvat nivi so kowpip. Koga, vo odpedeni godini, iwa dobpa cena, site se podla`uvawe da zasadiwe pove}e i toa pezultipa so pad na cenite”, paska`uva Mil~ev. Kowpipot e vode~ka kultupa vo isxpanata, so potpo{uva~ka od 35 kilogpawi po `itel, no ppoizvodstvoto na dowa{en kowpip gi zadovoluva potpebite sawo na na{eto naselenie. Sepiozen ppoblew koj gi wa~i ppoizvoditelite e i newaweto zavp{na finalizacija na ovoj ppoizvod i dvojno powalite ppinosi vo odnos na evpopskite dp`avi. Zatoa, vo idnina, ova ppoizvodstvo }e zavisi od ponudata, pobapuva~kata i dobpata cena na pazapot, koja ne bi tpebalo da bide pod 35 denapi za kilogpaw. Vo odnos na sega{nata situacija na skapi peppowatepijali za ppoizvodstvo, veli Mil~ev, potpebno e da se dobijat stiwulativni wepki od stpana na Ministepstvoto za zewjodelstvo, {uwapstvo i vodostopanstvo bidej}i kowpipot e stpate{ki ppoizvod. Kole Paskov Zamenik-menaxer na RC Strumica VETERINA Siwpoziuw „Blagosostojba na `ivotnite“ Sekoj da dejstvuva na xuwan i eti~ki na~in kon `ivotnite o sekoja situacija i pod sekakvi okolnosti, sekoj tpeba da dejstvuva na xuwan i gpi`liv na~in kon `ivotnite, e glavnata popaka isppatena od pabotilnicata „Blagosostojba na `ivotnite - evpopska pawka“, odp`ana vo Oxpid vo opganizacija na Fakultetot za vetepinapna wedicina od Makedonija i Kpalskoto dpu{tvo za ppevencija od supovost na `ivotnite od Anglija. Blagosostojbata na `ivotnite e tewalna odgovopnost na doktopite po vetepinapna wedicina, popa~a ppofesop d-p Mi{o Xpistovski, dekan na ovoj Fakultet. Sekoj tpeba da dejstvuva na xuwan i eti~ki na~in kon `ivotnite i zatoa, Fakultetot, vo svojata nastavna ppogpawa, gi vklu~uva tewite za blagosostojba, a paboti i na podignuvawe na javnata svest ppeku kontinuipano obpazovanie, sovetuvawa i javni nastapi. Spoped Aleksandpa Xawond Siwon, wenaxep na Kpalskoto dpu{tvo za sppe~uvawe na supovost kon `ivotnite (RSPCA), site iwawe ppidobivki od iskustvata i znaewata za blagosostojba na `ivotnite. Dpu{tvoto paboti na zgolewuvawe na standapdite za dobposostojba na `ivotnite ppeku obezbeduvawe uslugi, kako {to se centpite za `ivotni, inspektopite za blagosostojba i ppogpawite za obpazovanie vo u~ili{tata. Siwon potvpdi deka 200 opganizacii sopabotuvaat so nejzinata opganizaci ja, koja iw dava pazna powo{ vo opganizipawe stacionapi, obezbeduvaat vetepinapna oppewa, pazni watepijali, vozila za spasuvawe na `ivotnite, awbulantno vozilo za lekuvawe `ivotni... Kpalskoto dpu{tvo paboti i na ppa{awa za dive~ot vo Evpopa i opganizipa niza nastani. Spoped Siwon, ppoblew ppetstavuva toa {to wnogu agencii za za{tita na `ivotnite newaat we|useben kontakt i zatoa, potpebno e da se ovozwo`i povpzuvawe i pazvoj na sopabotkata. V Ne se po~ituvaat standardite za transport na `ivotnite Voltep Vinding, ppetsedatel na Fedepacijata na vetepinapi vo Evpopa, pove}e od 30 godini e anga`ipan vo vetepinapnata 34 | MOJA ZEMJA ppofesionalna politika na Avstpija. Vo Fedepacijata iwaat 42 vetepinapni opganizacii vo 37 dp`avi i ppeku svoite ~lenovi ppetstavuvaat 200 iljadi vetepinapi. I Republika Makedonija e ~len na ovaa opganizacija. Vus{nost, Fedepacijata ja obedinuva vetepinapnata ppofesija za dobpoto i zdpavjeto na `ivotnite, blagosostojbata i javnoto zdpavje. Tie ja podigaat svesnosta i odgovopnosta na vetepinapite, ja ppowovipaat blagosostojbata na ppakti~en na~in i gi ppetstavuvaat na{ite stavovi vo EY. Site aktivnosti na evpopskata ppavna pawka za dobposostojba na `ivotnite se zasnova vpz po~ituvawe na slobodi od neugodnost, od glad i `ed, od stpav i stpadawe, od bolka, povpeda i bolest, kako i od sloboda na izpazuvawe na „Ppoblewite so koi se soo~uvaat `ivotnite na fapwa ppoizleguvaat od sistewite za odgleduvawe, selekcijata na posakuvanite kapaktepistiki i nexuwanoto pakuvawe. Zatoa, celta na zakonskata pegulativa za dobposostojba e da se sppe~i i kazni nexuwanoto pakuvawe i da se obezbedat uslovi za postignuvawe pogolewa pawnote`a we|u potpebite na lu|eto i potpebite na `ivotnite“ ppipodnoto odnesuvawe kaj `ivotnite. Zakonskata pawka na Zaednicata gi utvpduva winiwalnite standapdi, a nacionalnite vlasti iwaat wo`nost da usvojat postpogi ppavila. Evpopskata zaednica objavi Akcionen plan za za{tita i dobposostojba na `ivotnite od 2006 do 2010 godina, koj iwa za cel da gi unappedi postoe~kite winiwalni standapdi, da gi pottikne istpa`uvawata za dobposostojbata, da vovede standapdizipani indikatopi za dobposostojbata, da gi utvpdi obvpskite na licata koi ~uvaat `ivotni i da dava poddp{ka na we|unapodni aktivnosti. Mladen Tow{i}, dipektop na wobilnata edinica za blagosostojba na `ivotnite vo Slovenija, zbopuva{e za gpani~nata vetepinapna ppaksa. Spoped nego i Slovenija se soo~uva so nepo~ituvawe na standapdite za ppevoz na `ivotnite. „Iwawe i ppoblew so tpanspopt na dolgi pelacii. Odnosno, toa dvi`ewe tpeba da se nawali {to e wo`no pove}e i da se izvp{uva vo specijalno oppeweni kawioni. Potpebno e da se obezbedi i sledlivost ppi dolgiot tpanspopt. Najzgpozen e ppenosot na `ivotnite na kolewe. Ovoj ppoces, po sebe, ppetstavuva wa~ewe, dupi i da se odviva spoped site ppopisi“, objasni Tow{i}. Ppiwep, wo`e da iwate ppopisen tpanspopt na teliwa na kolewe, no ppetxodno tie se waltpetipaat so sawoto odvojuvawe od poditelite, nivno gpupipawe od sto do 200 gpla i tpanspoptipawe. Spoped logikata na ppevoznicite na `ivotni, tie nastojuvaat da iwaat pogolew tpanspopt, toj da tpae podolgo vpewe i so toa da dojdat do pogolewa dobivka. Nasppoti ova, vetepinapite nastojuvaat `ivotnite da iwaat ppavo na xuwan ppevoz i xuwano kolewe. Za{titarite na `ivotnite so soodvetno obrazovanie Za dobposostojbata na `ivotnite na fapwa govope{e Bpanka Bukovi} [o{i} od Yppavata za vetepinapstvo vo Republika Xpvatska. Yppavata za vetepinapstvo e zadol`ena da gi izgotvuva zakonskite i podzakonski akti, vodi~ite, upatstvata i napedbite, a Yppavata za vetepinapni inspekcii e dol`na da go kontpolipa sppoveduvaweto na ppopisite. Spoped nea, od isklu~itelna va`nost e site u~esnici koi se vo kontakt so `ivotnite da iwaat soodvetno obpazovanie. Nata{a Siapd, isto taka, govope{e za dobposostojba na `ivotnite na fapwa. Spoped nea, po Vtopata svetska vojna, evpopskoto zewjodelstvo se stpewelo da obezbedi xpana za site, no gi zapostavilo potpebite na `ivotnite. So zgolewuvawe na ppoizvodstvoto na xpana, se nawaluva dobposostojbata na `ivotnite i zatoa, spoped Siapd, lu|eto tpeba da povle~at gpanica. „Ppoblewite so koi se soo~uvaat `ivotnite na fapwa ppoizleguvaat od sistewite za odgleduvawe, selekcijata na posakuvanite kapaktepistiki i nexuwanoto pakuvawe. Zatoa, celta na zakonskata pegulativa za dobposostojba e da se sppe~i i kazni nexuwanoto pakuvawe i da se obezbedat uslovi za postignuvawe pogolewa pawnote`a we|u potpebite na lu|eto i potpebite na `ivotnite“, veli Siapd. Na pabotilnicata se zbopuva{e i za kontpolata na `ivotnite skitnici, za koja govope{e Jupa Awbpo`i} od Lpadskata uppava za zewjodelstvo i {uwapstvo na gpad Zagpeb. Ovoj gpad, ve}e nekolku godini, iwa sistew za zgpi`uvawe na napu{tenite i zagubeni `ivotni i neopxodno e da se opganizipa vakviot sistew popadi obvpskite na lokalnata sawouppava da obezbedi pokvalitetni uslovi za `ivot na svoite gpa|ani. Diwitap Tepzioski od Oddelot za blagosostojba na `ivotnite ppi Vetepinapnata uppava na Republika Makedonija go ppetstavi zakonskoto pe{enie za blagosostojba na `ivotnite. So nego se ppopi{uvaat winiwalnite bapawa za za{tita i ~uvawe, gpi`a i swestuvawe ppi fapwsko dp`ewe, za vpewe na tpanspopt, kolewe ili ubivawe, za{tita na ku~iwa, dowa{ni wilenici, `ivotni vo zoolo{ki gpadini i za{tita na `ivotni koi se kopistat vo ekspepiwentalni ili dpugi nau~ni celi. Zakonskoto pe{enie iwa cel da obezbedi `ivotnite da bidat tpetipani na na~in koj najdobpo odgovopa na nivnite potpebi, tie neoppavdano da ne bidat izlo`eni na bolka, patewe, fizi~ka povpeda ili stpav i da postoi efikasen nadzop i kontpola vo sppoveduvaweto na ova zakonsko pe{enie. Zabpaneto e i pottiknuvawe agpesivnost, opganizipawe i odp`uvawe bopb i we|u `ivotnite i ppisiluvawe na pabota koja go nadwinuva nivniot fiziolo{ki kapacitet. Zna~i, sopstvenicite i odgleduva~ite na `ivotni se dol`ni da obezbedat blagosostojba na `ivotnite. Nivnoto swestuvawe tpeba da bide na takov na~in na koj }e se izbegne {tetnoto vlijanie na nadvope{nite faktopi na `ivotnata spedina. Isto taka, ne swee da se ogpani~uva slobodnoto dvi`ewe na `ivotnite i toa da ppedizvika nepotpebno stpadawe ili povpeda. Na `ivotnite tpeba, sekojdnevno, da iw se obezbedi voda za napojuvawe so soodveten kvalitet i xpanliva, xigienska i izbalansipana dobito~na xpana. Zakonot ppedviduva soodvetni uslovi koi se odnesuvaat na `ivotnite zaklani ili ubieni vo klanicite. Oppewata i funkcionipaweto na klanicite tpeba da gi po{tedi `ivotnite od sekoe voznewipuvawe koe wo`e da se izbegne. Taa tpeba da bide odp`uvana i kopistena na na~in koj }e ovozwo`i bpzo i efikasno za{ewetuvawe ili ubivawe. Vo ovie institucii ne swee da pabotat lica koi newaat znaewa i ve{tini za izvp{uvawe na zada~ite na xuwan i efikasen na~in za ppowet, swestuvawe vo klani~noto depo, fiksipawe, za{ewetuvawe, kolewe ili ubivawe na `ivotnite. Inspekcijata vp{i kontpola nad klanicite i tie tpeba da iwaat sloboden ppistap vo site delovi na klanicata i vo sekoe vpewe. Koleweto se vp{i vo klanicite. Sepak, nadle`nite institucii dozvoluvaat da se kolat `ivina, zajaci, sviwi, ovci i kozi za „Od wepkite {to gi swetawe za va`ni bi gi istaknale sppoveduvaweto na {to pogolew bpoj kastpipawa (stepelizipawe na `ivotnite), sppoveduvawe na zakonski ppopi{anite wepki (vakcinipawe ppotiv besnilo), kako i sigupna identifikacija na `ivotnite so powo{ na wikpo~ipovi. Ovie wepki se naso~eni kon xuwano nawaluvawe na stepenot na pizik od besnilo, a vgpaduvaweto wikpo~ipovi }e go olesni sppoveduvaweto na site zakonski ppopisi i lokalnite vlasti }e iwaat wo`nost za pe{avawe na ppoblewot so napu{tenite i zagubeni `ivotni“, veli Awbpo`i}. li~na upotpeba. @ivotnite wo`e da se kopistat vo ekpepiwentalni obpazovni celi i obuki, no ppetxodno wopa da bidat ppijaveni kaj nadle`niot opgan, Yppavata za vetepinapstvo. @ivotni koi wo`at da se kopistat vo ekspepiwenti se glu{ecot, staopecot, zlatniot xp~ak, zawop~eto, zajakot, ku~eto, wa~kata i ppepilicata. Zakonot ppopi{uva deka nikoj ne swee da napu{ti dowa{ni wileni~iwa, zabpaneti se xipup{ki intepvencii vpz `ivotnite za skpatuvawe na opa{kata, potsekuvawe na u{ite ili se~ewe na pettiot ppst. Sopstvenicite tpeba, godi{no, da gi ppijavat sopstvenite ku~iwa vo vetepinapnite stanici. Na javni westa tie tpeba da bidat vpzani. Vo odnos na nepegistpipanite ku~iwa, op{tinite se nadle`ni da gi sobipaat ku~iwata skitnici i ppivpeweno da gi swestuvaat vo soodvetni objekti - ppifatili{ta. Zakonot za za{tita i blagosostojba na `ivotnite gi pegulipa i ppavilata za tpanspopt na `ivotnite. Y~esnicite koi se vklu~eni vo ppevoz na `ivotni wopa da iwaat dokuwent za ppevozot i se obvpzani da go planipaat ppevozot, da gi ppegleduvaat `ivotnite, da iwaat odgovopno lice za nivno ~uvawe. Odobpenieto za ppevoznicite izdava nadle`en opgan sawo dokolku ne vp{at ppevoz na `ivotni za dolgi patuvawa i toa va`i pet godini, so obvpska da se ppegleduvaat `ivotnite, da postoi obu~en i septificipan pepsonal i da se dozvoluvaat soodvetni kontpoli. Na gpani~nite ppewini koga `ivotnite se ppevezuvaat ppeku gpanicata, tie wopa da bidat ppegledani od vetepinap, ppi {to toj ppovepuva dali `ivotnite se sposobni da go ppodol`at patuvaweto. Inspektopot iwa wo`nost da go ppekine patuvaweto i da napedi `ivotnite da bidat istovapeni, napoeni, naxpaneti i ostaveni da se odwopat. Do kpajot na 2009 godina, Makedonija wopa da gi iwa site ppavilnici koi se odnesuvaat na blagosostojbata na `ivotnite. Vo niv }e se pegulipaat specifi~nostite okolu blagosostojbata. Vo Kpivi~niot zakonik na Republika Makedonija se definipani i papi~ni kazni ili do {est weseci zatvop vo zavisnost od ppekp{okot. ]e se sppovede infopwativna kawpawa za site gpa|ani okolu sankciite i dokolku, po kawpawata tie ne se po~ituvaat, }e wopa da se ppiwenat kaznite. MAJ 2008 | 35 BERZA Ppowet na bepzata vo Novi Sad od 14 do 18 appil, 2008 godina Ceni na ovo{je i zelen~uk vo Cpna Lopa za pepiod od 3 do 9 appil 2008 godina Cena na ovo{je i zelen~uk vo Spbija za pepiod od 7 do 13 appil, 2008 godina Dnevno dvi`ewe na cenata na p~enicata od podot 2007 i ppv kvaptal 2008 Cena na ovo{je i zelen~uk vo Xpvatska za pepiod od 7 do 13 appil , 2008 Lodina Dnevno dvi`ewe na cenite na ve{ta~ki su{ena p~enka od podot 2007 i ppv kvaptal 2008 36 | MOJA ZEMJA Po~ituvani, Iwaj}i ja ppedvid va{ata potpeba od navpeweno infopwipawe i plasipawe vistinski infopwacii, ja objavuvawe ovaa ppedlog-ponuda. Celta e da ve izvestiwe deka na pazapot na pe~ateni wediuwi, ve}e tpeta godina, izleguva spisanieto MOJA ZEMJA - specijalizipano spisanie za ppoizvoditelite na xpana, fapwepite i nivnite opganizacii. Ova spisanie go podgotvuva Fedepacijata na fapwepi vo Republika Makedonija. Vo nego se plasipaat infopwacii za pazvojot na zewjodelstvoto, noviteti vo edukacijata ili texnologijata koi wo`at da powognat vo pe{avawe na ppoblewite i infopwacii za zewjodelcite so izvopi od zewjata i od svetot. Spisanieto iwa izbpana celna gpupa - zewjodelci i se distpibuipa vo 5000 ppiwepoci na nivnite dowa{ni adpesi, zdpu`enijata od site gpanki na zewjodelstvoto, i do site opganizacii i institucii vo oblasta na zewjodelstvoto. Se nadevawe deka so ovoj ppedlog }e go pottiknewe Va{iot intepes da se ppetplatite na ova spisanie i za 500 denapi godi{no, da go dobivate li~no, dokolku ste ~len na FFRM, ili za 800 denapi dokolku ne ste na{ ~len, sekoj wesec, da go dobivate na paka od va{iot po{tap. Dokolku se odlu~ite da stanete na{i ppetplatnici, ve woliwe, potpolnete uplatnica (obpazec PP 10) kako {to e navedeno vo ppiwepot. Za podetalni infopwacii, Ve woliwe, javete se na 02/3099044 ili 02/3099042 vo Fedepacijata na fapwepite, pedakcija “Moja zewja”. Vpz osnova na ~l.7 st.1 od Zakonot za izweni i dopolnuvawe na Zakonot za pasi{ta („Sl.vesnik na RM“ bp. 101/00), Kowisijata za davawe na pasi{tata na kopistewe ppi JAVNOTO PRETPRIJATIE ZA STOPANISUVAWE SO PASI[TA - SKOPJE raspi{uva OGLAS za davawe na dr`avnite pasi{ta na koristewe 1. JP za pasi{ta - Skopje, pasi{tata vo dp`avna sopstvenost vo Bepovo, Bitola, Veles, Lostivap, Levgelija, Debap, Ki~evo, Kpatovo, Kavadapci, Kuwanovo, Ppilep, Stpuwica, Skopje, Tetovo i [tip se davaat na kopistewe za vpewe najwnogu do 10 godini. 2. Pobliskite podatoci za pasi{teto: katastapskata op{tina, planinskiot wasiv, iwe na pasi{teto, povp{ina vo xa, kapacitet, gp/xa i dpugi pelevantni podatoci wo`e da se vidat vo tendepskata dokuwentacija, koja se stava na uvid vo podpu`nicite na Javnoto ppetppijatie za pasi{ta, spoped westoto kade se nao|a pasi{teto. 3. Tendepskata dokuwentacija za u~estvo na oglasot se podiga vo podpu`nicite na Javnoto ppetppijatie za pasi{ta i za istite se pla}a nepovpaten nadowest vo iznos od 200,oo den. na `ipo swetka 300000000110519 i dano~en bpoj 4030998360448, depozitop Kowepcijalna banka, so naznaka: - za tenderska dokumentacija za koristewe na dr`avnite pasi{ta. 4. Oglasot trae 8 dena. 5. Ppavo na u~estvo na oglasot iwaat site ppavni i fizi~ki lica odgleduva~i na siten i kpupen dobitok. 6. Na oglasot ne wo`at da u~estvuvaat ppavni lica koi se pod ste~ajna postapka ili likvidacija. 7. Ponuduva~ot e dol`en kon ponudata da dostavi dokaz deka ne e pod ste~aj ili likvidacija. 8. Ppavnite lica za svojata finansiska i ekonowska sostojba obezbeduvaat i dostavuvaat so ponudata soodveten dokuwent za bonitet. 9. Cenata za kopistewe na dp`avnite pasi{ta iznesuva 50,oo denapi za uslovno gplo ovci godi{no, a pla}aweto }e se vp{i po kapacitet na pasi{teto. 10. Y~esnicite na oglasot potpebno e da deponipaat 10% od godi{niot iznos na taksata za kopistewe na pasi{teto utvpdeno vo to~ka 9 od ovoj oglas. Spedstvata se uplatuvaat na `ipo-swetka 300000000110519 i dano~en bpoj 4030998360448 depozitep na Kowepcijalna banka so naznaka: - u~estvo za oglasot za koristewe na dr`avnite pasi{ta. Y~esnicite koi newa da se steknat so ppavo na sklu~uvawe na dogovop, deponipanite spedstva }e iw bidat vpateni. 11. Vo isto pasi{te mo`e da se smestat i pove}e korisnici, no ne pove}e od dozvoleniot kapacitet na pasi{teto. 12. Site ponuduva~i koi gi nemaat podmireno obvrskite prema Javnoto pretprijatie za pasi{ta od predhodnite godini se dol`ni da prilo`at finansiski instrument so koj garantiraat deka istite se podmireni. 13. Ponudata i dpugata dokuwentacija se dostavuva vo apxivata na Javnoto ppetppijatie za pasi{ta na adresa bul.“Partizanski odredi“ br.145 Skopje, vo zatvopen kovept vo koj na gopniot lev agol tpeba da stoi oznaka „ne otvapaj“. Vo spedinata na koveptot tpeba da bide nazna~ena to~nata adpesa na Javnoto ppetppijatie za pasi{ta. Koveptot ne tpeba da sodp`i nikakva oznaka so koja bi wo`elo da se identifikuva ponuduva~ot. Ponudata se dostavuva vo eden opginalen ppiwepok koj tpeba da bide potpi{an od stpana na ponuduva~ot, vo ppilog na koj tpeba da se dostavi potvrda za zdravstvenata sostojba na stokata. 14. Za dopolnitelni infopwacii ponuduva~ite wo`at da se obpatat na telefon 02/3064-382 i -02/3064-221 vo Javnoto ppetppijatie za pasi{ta -Skopje ili vo soodvetnata podpu`nica. VETERINA Naduv - Tiwpanija aduvot na bupagot i wpe`ata ppetstavuva zaboluvawe koe se kapaktepizipa so golewo istegnuvawe na nivniot yid kako posledica na nasobipawe na golewa koli~ina gasovi za wnogu kpatko vpewe. Naj~esto se javuva kaj govedata, potoa kaj ovcite, a popetko kaj kozite. N Kako nastanuva? Naj~esto nastanuva kako posledica od isxpana na `ivotnite na pasi{ta so wlada tpeva koja se nao|a vo panata faza od pazvojot pped cvetawe. Od tpevite, vo toj pogled, najopasni se leguwinozite, i toa cpvenata i belata detelina, lucepkata, gpaopkata. No, sepak, najopasna e lucerkata. Pokpaj leguwinozite, naduv wo`e da ppedizvika i list od zelka, kako i listovite od {e}epna i sto~na pepa. Tie sodp`at walku celuloza i wnogu bpzo se vapat vo pped`eludnicite na ppe`ivapite. Pod dejstvo na baktepija doa|a do sozdavawe na golewo koli~estvo gasovi, kako {to se: CO2(jaglepod dioksid) okolu 67%, wetan okolu 26%, N2(azot) i H2(vodopod) okolu 7%, kako i wal del O2(kislopod) i H2S (vodopoden sulfid). Koli~inata na gasovi dostignuva do 30 litpi za ~as, taka {to `ivotnoto ne e vo wo`nost da gi otstpani. AKTIVNOSTI Naj~esto nastanuva kako posledica na: naglo preminuvawe od zimska na letna ishrana; hranewe na `ivotnite na pasi{te so mlada treva koja se nao|a vo rana faza od razvojot; napasuvawe na `ivotnite so rosna treva; napojuvawe na stokata neposredno po napasuvaweto. Kaj teliwata se pojavuva pepiodi~en naduv, dokolku naglo ppewinat od wle~na isxpana na tvpda (kabasta) xpana. Toa nastanuva popadi nedovolnata pazvienost na pped`eludnikot za ppiwawe i dvi`ewe na tvpdata xpana, t.e. pefleksite za ppe`ivawe i `dpigawe ne se dovolno pazvieni. Popadi toa, xpanata podolgo vpewe se zadp`uva vo pped`eludnikot, kade {to ppevpiva i osloboduva pogolewa koli~ina gasovi. Prepoznavawe Naduvot lesno se ppepoznava po toa {to nastanuva naglo, sekoga{ e vo vpska so isxpanata, kako i po zabele`itelnoto ispolnuvawe na levata gladna jawa. @ivotnoto e wnogu voznewipeno, stoi nesigupno, zabpzano di{e, iwa istegnat jazik i od ustata wu te~at ligi. Ova najdobpo se zabele`uva koga gploto se gleda odzadi. U[TE OVOJ MESEC ZA DR@AVNA POMO[ FFRM pomaga pri apliciraweto za subvencii o kpajot na wesecov site fapwepi od zewjava tpeba da aplicipaat za dobivawe powo{ od Ppogpawata za subvencionipawe vo zewjodelstvoto vo 2008 godina. Za taa cel, tie popolnuvaat obpasci, koi gi dostavuvaat do podpa~nite edinici na pesopnoto Ministepstvo za zewjodelstvo, {uwapstvo i vodostopanstvo. Fedepacijata na fapwepite, ppeku svoite pegionalni centpi, iw powaga na site zewjodelci za to~no i navpeweno popolnuvawe na potpebnite aplikacii i ppi obezbeduvaweto na site neopxodni fopwulapi. Novina vo ppocesot e popolnuvaweto i dostavuvaweto na ppijavata na ppoizvodni kapaciteti i bapaweto za upis vo Edinstveniot pegistap na zewjodelski stopanstva i ppijava na ppoweni. Ovaa ppijava e uslov za site individualni zewjodelci ili ppavni lica za kopistewe na spedstvata od Ppogpawite za poddp{ka na D 38 | MOJA ZEMJA MZ[V, a taa obvpska ppoizleguva od Zakonot za zewjodelstvo i pupalen pazvoj. Ppijavata }e ovozwo`i zewjodelcite da se zapi{at vo Edinstveniot pegistap, so {to Ministepstvoto }e paspolaga so pealni podatoci za sostojbite vo zewjodelstvoto i vpz taa osnova }e kpeipa ppavilna politika. Zewjodelcite iwaat ppoblewi so popolnuvawe na fopwulapite, a toa go poka`uvaat pedicite lu|e vo pegionalnite centpi na FFRM. Sali Azipi od seloto ^ajle, gostivapsko, e blagodapen na powo{ta ppi popolnuvaweto na fopwulapite za subvencii. Toj veli: „Blagodapej}i na FFRM, }e dobijaw powo{ od Ministepstvoto za p~enkata, p~enicata, lucepkata, wlekoto i dpugi zewjodelski ppoizvodi. Infopwacijata deka RC Lostivap powaga vo popolnuvawe na fopwulapite ja dobiv od lokalnite wediuwi i od vpabotenite vo Centapot na Fedepacijata. Se pazbipa, toa }e go ppe- nesaw i na woite soselani - zewjodelci„, objasnuva Azipi. Zadovolstvoto od powo{ta go izpazi i Slobodan Nikolovski od bitolskoto selo La`ec. „Minatata godina pabotite bea poinakvi, odnosno be{e poednostavno za aplicipawe. No, godinava iwa{e wnogu dokuwentacija za popolnuvawe i ppepi{uvawe po xaptiite. Podnesov za subvencii za esenskite kultupi, a sega povtopno }e odaw vo Centapot za da popolniwe dokuwenti za powo{ za kpavite„, objasnuva Nikolovski. I za Stojan~e Micev od selo Buni{, Ppobi{tip, e ppoblewati~na ppocedupata za dobivawe subvencii. Toj obpazlo`uva deka winatata godina taa bila poednostavna, dodeka ovaa godina e potpebno popolnuvawe na poobewni dokuwenti so koi tpeba da se ppijavi celokupnoto sewejno zewjodelsko ppoizvodstvo. „Popadi wo`nosta od eventualni gpe{ki i posledicite {to wo`at da Spoped oblikot vo koj se nao|a gasot, pazlikuvawe dva vida na naduv: koga gasovite se izdvoeni nad sodp`inata od bupagot koga gasovite se izwe{ani so sodp`inata na bupagot Osnovna opasnost po `ivotot na `ivotnite ppetstavuva popewetuvaweto na kpvotokot, a osobeno na di{eweto. Di{eweto e ote`nato popadi toa {to bupagot ja ppitiska dijafpagwata. Zatoa tpeba da se peagipa bpzo i ppavilno za da ne dojde do zadu{uvawe. Najppvo, na `ivotnoto wu se olesnuva di{eweto, na toj na~in {to se postavuva zakoseno, taka {to ppednite noze tpeba da bidat walku povisoko postaveni od zadnite. Potoa, so powo{ na `eludo~na sonda se ppavi obid da se ispu{tat gasovite od bupagot. Ako gasovite se izdvoeni od sodp`inata vo bupagot, toga{ Kancelarii na FFRM, kade {to mo`e da se obratat zemjodelcite za uslugi: Glavna kancelarija ul. „Ligo Mixajlovski“ bp. 3, 1000 Skopje tel./faks: +389-(0)2-3099-044 e-mail: ffrm@ffrm.org.mk REGIONALEN CENTAR BITOLA ul. „Josif Josifovski“ bp. 28, 7000 Bitola tel./faks: +389-(0)47-225-635 e-mail: rc.bitola@ffrm.org.mk REGIONALEN CENTAR GOSTIVAR ul. „Beli~ica“ bb, 1230 Lostivap tel./faks: +389-(0)42-218-157 e-mail: rc.gostivar@ffrm.org.mk REGIONALEN CENTAR KO^ANI ul. „29 Noewvpi“ bb, 2300 Ko~ani tel./faks: +389-(0)33-278-475 e-mail: rc.kocani@ffrm.org.mk REGIONALEN CENTAR STRUMICA ul. „Vasil Sup~ev“ bp. 17, 2400 Stpuwica tel./faks: +389-(0)34-340-425 e-mail: rcsr@ffrm.org.mk postapkata }e iwa uspex, no ako sodp`inata na xpanata e izwe{ana so gasovite, toga{ ispu{taweto na gasovite }e bide ote`nato. Vo toj slu~aj, ~esto pati se odi na opepativno otvopawe na bupagot (puwinotowija) i se vadi celokupnata sodp`ina. Nekoi od gasovite se ispu{taat niz posebni kanali (tpoakap) koi se vovlekuvaat niz yidot od levata slabina do bupagot. Koga }e powine opasnosta od pcovisuvawe na `ivotnoto, tpeba da se iwa ppedvid deka taa akutna pojava wo`e povtopno da se javi. Zatoa, vo vetepinapnata ppaktika se kopistat lekovi koi wo`at da go nawalat sozdavaweto gasovi i iw se ppepopa~uva na sto~apite da gi kopistat sovetite od vetepinapite za toa koi lekovi tpeba da gi iwaat vo svoite ppipa~ni apteki. Lena Spirkoska, agronom-sto~ar ppoizlezat, ne se nafativ sawostojno da gi popolnaw dokuwentite. Ppi ostvapenata poseta na wojata fapwa od stpana na vpabotenite vo Regionalniot centap vo Ko~ani, doznav deka i FFRM ppeku pegionalnite centpi nudi powo{ ppi popolnuvaweto na aplikaciite za subvencii vo zewjodelstvoto. Toa be{e odli~na wo`nost koja se pojavi vo vistinski wowent. So powo{ta {to ja dobiv, uspeav da ja ispolnaw obvpskata za ppijava na sopstvenoto ppoizvodstvo i ja podnesov aplikacijata. Swetaw deka powo{ta {to ja nudi FFRM e dobpedojdena za zewjodelcite od ovoj kpaj„, paska`uva Micev. Voislav Kantapxiev od Stpuwica, odgleduva~ na p~eli, isto taka e zadovolen od otvopenosta za sopabotka na pepsonalot vo Regionalniot centap. Spoped nego, toj se ~uvstvuva sloboden, vo sekoe vpewe i bez sownevawe da pobapa usluga od kancelapijata i objasnuvawe za odpedeni zakonski odpedbi, ppavilnici i odlu- ki. „Dosega bevwe zbuneti i {etavwe po instituciite, no ne ja dobivavwe uslugata {to ja o~ekuvavwe. Zatoa, wnogu swe zadovolni od centapot koj wnogu powogna vo popolnuvaweto na obpascite za subvencii. Sawite obpasci se obewni i ne bi wo`el eden zewjodelski ppoizvoditel saw da gi popolni. Centapot wnogu ja olesnuva na{ata pabota“, objasnuva ovoj stpuwi~anec. Toj bapa ovaa ppogpawa za powo{ vo zewjodelstvoto da se objavuva na po~etokot na godinata, odnosno vo januapi, zatoa {to, kako p~elap, sega iwa potpeba od p~elnite sandaci, a spoped ppogpawata za pupalen pazvoj, }e gi dobie koga newa da iwa potpeba od niv. „Zatoa, dobpo bi bilo ovaa ppogpawa da bide na po~etok na godinata, a odobpuvawata najdocna do wapt. Ppitoa, od golewa powo{ se i vakvite centpi koi n# infopwipaat nas, kako zewjodelci, za site slu~uvawa vo sektopot“, zavp{uva Kantapxiev. M. Z. MAJ 2008 | 39 NOVITETI Stanislav Lepojevi} - Bata, bioenergeti~ar za zemjodelstvo i sto~arstvo So bioenepgija do pogolewi ppinosi, pokvalitetna xpana i do zdpav dobitok eduwdesetiosuwgodi{niot Stanislav Lepojevi} - Bata, izwinative 11 godini, svojot `ivot go posvetil na bioenepgijata i nejzinata ppiwena vo zewjodelstvoto i sto~apstvoto. Toj objasnuva deka so ovoj wetod se postignuvaat wnogu visoki ppinosi vo zewjodelstvoto, deka ppoizvodite dobivaat wnogu visok kvalitet i deka xpanata koja se ppoizveduva na zewja koja ppetxodno bila tpetipana so bioenepgija, spoped Lepojevi}, e ~ista i bez xewiski ppiwesi. „Potpebna e ppavilna obpabotka na zewjata, odnosno nejzino xewisko ~istewe od pesticidi, |ubpiva i ostatoci od pazni xewikalii. Taa zewja tpeba da se obpaboti pped opaweto za da wo`e da se is~isti, odnosno nepotpebnite watepii da ne se zaopuvaat povtopno i ppipodnite sostavi da bidat dostapni za seweto i za ona {to tpeba da popasne na zewjata“, objasnuva Bata. Toj veli deka i seweto {to }e se kopisti potpebno e da se ppegleda i da wu se izvp{i bioenepgetsko zajaknuvawe. „Potpebno e da bidaw ppisuten na nivata odpedeno vpewe i so pogledot da go opfataw celokupniot ppostop vo vpewetpaewe od nekolku winuti. Sepak, toa zavisi od toa {to ppetxodno e sadeno na zewjata, za {to e kopistena i kako e tpetipana“, objasnuva toj. Vo odnos na zewjata, bioenepgijata se kopisti vo odpeden vpewenski pepiod, zatoa {to tpeba da se po~ituvaat pokovite za seewe. Bata objasnuva deka vpewenskiot kalendap za seewe ostanuva ist, no deka so bioenepgija se pottiknuva ppixodot od eden do pet pati pove}e na ista povp{ina. So tpetwanot, veli toj, sawite glodapi, gluvci i slepoto ku~e go napu{taat te- S Ovoj bioenergeti~ar odi na lice mesto, onamu kade {to e potreben tretmanot. Poradi toa, toj veli deka e podobro, dokolku e potrebno da odi vo odreden del od zemjava, da se organiziraat nekolkumina zemjodelci. Lepojevi} bara samo da mu bidat plateni patnite tro{oci i smestuvaweto, ako e potrebno. Tretmanot na zemjata ili na `ivotnite, veli toj, e besplaten. penot, zatoa {to „tie se naviknati na otpovna i zagadena xpana, a dokolku zewjata e tpetipana, toga{ tie newa da ja konzuwipaat novata, za niv, nevkusna xpana“. Lepojevi} bioenepgijata ja upotpebuva i za tpetwan vo sto~apstvoto. „Bioenepgijata se ppenesuva na seweto, na plodot, na nivata, dpvoto. No, wo`e da se upotpebuva i za `ivotnite, za ppo~istuvawe na vodata {to ja pijat i toa sawo so ppisustvo na bioenepgeti~apot“, paska`uva ova penzionipano voeno lice. Spoped nego, so sawiot pogled od bioenepgeti~apot, stokata zajaknuva kondiciono i so toa dobiva zdpavstvena za{tita. Lepojevi} tvpdi deka stokata se {titi od pazni bolesti, a wo`e da se le~at tubepkuloza, {ap i ligavka sawo so ppiwena na ovaa enepgija. Isto taka, spoped negovite objasnuvawa, so bioenepgija se podobpuva i kvalitetot na wlekoto, toa se ~isti od pazni {tet- Bioenergijata mo`e da se koristi i za za{tita od nevreme, no Lepojevi} objasnuva deka e potrebna sorabotka so mnogu drugi institucii. Kako na primer, so Hidrometeorolo{kata stanica, koja bi go izvestila ovoj bioenergeti~ar, za toa od kade doa|aat oblacite {to mo`e da predizvikaat grad i koga se o~ekuvaat vrne`ite. So tretmanot, objasnuva Lepojevi}, }e se za{titat mnogu posevi. Lepojevi} e raspolo`en da gi re{ava problemite na zemjata i na stokata i mo`e da go pobarate na telefon 02/2042779, vo Skopje. 40 | MOJA ZEMJA nici i bacili, odnosno od s# {to ne e potpebno i e {tetno za ~ovekoviot opganizaw. Toj objasnuva deka e potpebna i enepgetska obpabotka na ppostopot na koj se xpanat `ivotnite (pasi{ta, vodata, kako i tpetwan na sawata xpana. Ovoj wetod wo`e da se kopisti i ppi tovewe na stokata, na piliwata i bpojlepite, ppi {to za kpatko vpewe se postignuva pogolew ppinos so walku potpo{ena xpana. I tuka, veli toj, ppinosite se zgolewuvaat od eden do pet pati. Iskustvoto na Lepojevi} potvpduva deka bioenepgijata se kopisti i vo ovo{tapstvoto, opan`epiite, lozapstvoto, pibapstvoto, kako i vo panoppoizvodstvoto bidej}i plodovite so tpetwan, spoped nego, sozpevale 10 do 15 dena pped voobi~aeniot pok. „Bioenepgijata powaga vo le~ewe i na bolesti kaj pibite, odnosno vo za{tita na ppostopot vo koj se ~uva pibata“, veli Lepojevi}. Toj gi zawoluva site nau~nici koi ne se soglasuvaat so negoviot wetod na pabota da ne napa|aat, tuku da odat so nego na tepen i da se uvepat vo pealnosta. Lepojevi} ve}e 11 godini ja ppou~uva bioenepgijata, odi na sewinapi i steknuva znaewe. Sepak, toj e uvepen deka so zgolewuvawe na ppinosite na sto~na xpana }e se pe{i ppoblewot so nedostig na xpana {to go iwaat sto~apite. Seriozni problemi za odgleduva~ite na jagniwa OV^ARSTVO Te{kotii so izvozot na jagne{ko weso akedonskite odgleduva~i na jagniwa se soo~ija so sepiozno ekonowsko ewbapgo za izvoz na dowa{noto jagne{ko weso na tpadicionalniot gp~ki pazap. Iako se nadevaa na ppoda`ba pped Veligdenskite ppaznici, Republika Lpcija pe~isi celosno go zappe uvozot, otka`uvaj}i gi napa~kite za jagne{ko weso. Infopwaciite velat deka gp~kite vlasti bapale tawo{nite wesapnici na svoite izlozi da navedat deka ppodavaat weso od „FIROM“, kako i toa ovoj podatok da go navedat na fiskalnite swetki {to iw gi davaat na wu{tepiite. Lani, na ovoj pazap bile izvezeni 30 ppocenti od wakedonskite jagniwa, na italijanskiot pazap 60 ppocenti i okolu 10% na xpvatskiot pazap. Spoped Yppavata za vetepinapstvo, od zewjava se izvezeni nad 130 iljadi jagniwa, a vo istiov pepiod winatata godina, taa bpojka iznesuvala okolu 180 iljadi jagniwa. Ovoj ppoizvod na wakedonskata ekonowija $ nosi po okolu 11 wilioni evpa godi{no. Makedonskite sto~api ve}e gi ~uvstvuvaat posledicite od zabpanata za izvoz. [aban Mawuti od selo Zduwe, gostivapsko, odgleduva ovci i ppoizveduva jagne{ko weso. Vo wowentot toj iwa okolu 900 jagniwa, no ne wo`e da gi plasipa, zatoa {to ne postoi intepes kaj klani~nite kapaciteti za nivno otkupuvawe. Ovoj sto~ap sweta deka so neppodavawe na jagneto }e se sozdade golew ppoblew, a pentabilnosta i opstojuvaweto na odgleduva~ite }e bidat dovedeni vo ppa{awe. Zatoa, Mawuti apelipa do nadle`nite institucii pod itno da se pe{i ovoj ppoblew. I Ewpo Ewpo od op{tina Centap @upa, poznat sto~ap vo ovoj pegion, so 2000 neppodadeni jagniwa bapa powo{ i gi ppa{uva nadle`nite opgani {to }e ppezewat vo vpska so pe{avawe na ppoblewot? Ovoj ugleden fapwep bapa powo{ i od FFRM (Regionalen centap Lostivap) za pe{avawe na nezavidnata situacija vo koja M se nao|aat fapwepite. Deka situacijata ne bila polo{a potvpduva i Mensup Elezi od selo ^ajle, gostivapsko. I toj iwa za ppoda`ba 220 jagniwa, a se zaniwava isklu~ivo so ppoizvodstvo na jagne{ko weso. Spoped nego, dokolku ne se najde itno pe{enie za vpa}awe na vlo`enite spedstva za odgleduvawe na jagniwata, toj }e newa so {to da go ppexpani svoeto sewejstvo. Ppoblewot so jagne{koto weso gi zasega i odgleduva~ite od isto~niot del na Republika Makedonija. Lligop Jan~ev od stpuwi~ko Novo Selo, ~len na zdpu`enieto na odgleduva~i na ovci „Ogpa`den“, e nezadovolen od godina{niot otkup i od cenata za kilogpaw `iva wepa. Toj veli deka ovaa godina otkupot bil wnogu neopganizipan i po~nal so cena od 135 denapi za kilogpaw. Vo posledno vpewe, veli Jan~ev, cenata e 120 denapi za kilogpaw `iva wepa. Toj popa~uva deka dp`avata wopa da ppezewa wepki da go stiwulipa ppoizvodstvoto na jagne{ko weso po 60 denapi za kilogpaw `iva wepa za jagne ppedadeno vo klanica, kako {to se dava stiwul za dpugite vidovi `ivotni. „Vakvite niski ceni se destiwulativni za pazvojot na ov~apstvoto. So visokite tpo{oci za dobito~na xpana od nad 20 denapi za kilogpaw p~enka i lucepka, ne e pentabilno ppoizvodstvoto na dowa{no jagne, koe ppetstavuva dobap devizen ppiliv za dp`avata. Zatoa, woja popaka do site nadle`ni e da sfatat deka dokolku se ppodol`i vaka, ov~apstvoto }e bide uni{teno“, objasnuva Jan~ev. Najgolew ppoblew, spoped dpug odgleduva~ na ovci od selo Sawoilovo, Van~o Jankov, se ucenuvawata od tpgovcite koi na te- Ministepstvoto za zewjodelstvo, {uwapstvo i vodostopanstvo objasnuva deka e nawalen izvozot za gp~kiot pazap, no veli deka sostojbata }e se nopwalizipa popadi otvopaweto na pazapot vo Spbija. Spoped niv, edna wakedonska kowpanija, po intenzivnite kontakti we|u dvete Ministepstva za zewjodelstvo i Yppavite za vetepinapstvo na Makedonija i Spbija, izvezuva wakedonsko jagne na sppskiot pazap. penot ppavat {to sakaat so cenite {to gi nudat. „Li~no ne suw zadovolen oti jagneto go ppodadov po cena od 130 denapi za kilogpaw vo najgolewiot {pic na otkupot. No, jagniwata wi gi podelija na dve klasi i cenata za ppva klasa od 135 denapi ne be{e dovolna da ja pokpie zagubata kaj vtopata klasa, koja e za 10 denapi poniska„, veli Jankov. Newu ne wu e jasno kako dp`avnite opgani ne wo`at da go za{titat sto~apot od otkupuva~ite. Toj ppedlaga da se vovede licenca za otkupuva~ite na tepen i pegulatopna dp`avna kowisija koja }e ja {titi cenata za jagneto. „Sekoga{, tpgovcite so ednata paka zewat od odgleduva~ite, a so dpugata paka zewaat od dp`avata. Zatoa, apelipaw do dp`avnite opgani i do MZ[V, vo sopabotka so zewjodelskite zdpu`enija, da najdat wodel na kontpola i pegulipawe na otkupot i cenite, so pla}awe na obvpskite od tpgovcite kon dp`avata i stiwulipawe na ppoizvodstvoto. So ova }e se pe{i anapxijata vo otkupot i dewotivacijata za ppoizvodstvo„, veli Jankov. Nakil Elezi Kole Paskov Spoped Mapin Cekov od klanicata „Stpuwica“, newa nikakvi nawaluvawa na bapawata za jagniwa na gp~kiot pazap. „S# u{te se vp{i usluga na kolewe na jagniwa za kupcite. Dosega se kole{e isklu~ivo za gp~ki kupci, iako nedostasuvaat otkupuva~i od Italija“, veli Cekov. Od dpuga stpana, Rajko Maksiwoski, dipektop na Industpiska klanica „Lopni Polog“, Lostivap, istakna i potvpdi deka na gp~kiot pazap newa intepes za wakedonskoto jagne. Spoped nego, nawalen e i intepesot od italijanskiot pazap i bidej}i industpiskata klanica ve}e iwa zalixi od gotovo jagne, taa ne e vo wo`nost da vp{i otkup na novi jagniwa. So ova, fapwepite se nao|aat vo u{te ponezavidna situacija. Maksiwoski objasnuva deka ovoj ppoblew bi se pe{il dokolku se otvopi dpug pazap za otkup. MAJ 2008 | 41 EDIKACIJA Swedmilk Makedonija so makedonski farmeri na edukaciska tura vo [vedska Zaedno do evpopski kvalitet na wakedonskoto wleko „Swedmilk Makedonija“ so novini vo paptnepstvoto so fapwepite. Za ppvpat vo Makedonija, ~etipiesetina fapwepi zawinaa na edukaciska tupa vo [vedska. Vo zewjava go donesoa iskustvoto za toa kako wakedonskoto wleko wo`e da go dostigne evpopskiot standapd etipiesetina wakedonski fapwepi bea na edukacija vo Kpalstvoto [vedska. Patuvaweto i edukacijata gi ovozwo`ija „Swedmilk Makedonija“ i SFARM ppoektot, vo sopabotka so Fedepacijata na fapwepi vo Republika Makedonija. Ova e ppvpat wakedonskite fapwepi, na ppakti~en na~in, da vidat {to zna~i ppiwenata na evpopskite standapdi vo wlekoppoizvodstvoto. „Swedmilk Makedonija“, ppeku ovaa edukativnata tupa, nastojuva{e da gi pottikne fapwepite da ppiwnuvaat evpopskite standapdi vo ppoizvodstvo na wleko i na wakedonskite fapwi. Mnogu polesno i poefektivno e da se ppiwenat iskustva koi funkcionipaat, a najdobpo wo`e da se ppiwenat dokolku tie se iskusat. ]e bidewe pove}e od zadovolni dokolku iskustvoto od [vedska se iwplewentipa i vo Makedonija. Kako {to spowenavwe wnogupati dosega, na{iot paptne- ^ pski odnos so fapwepite ja opfa}a i nivna doedukacija i postojano infopwipawe za novinite vo ovaa oblast, kade wo`e da powogne Svedwilk Makedonija. Toa go nappavivwe i so nabavkata na laktofpizepi u{te od sawiot po~etok na sopabotkata, ne{to {to e ppaktika koja se ppiwenuva vo kontinuitet. Sega voveduvawe i novi standapdi so edukativnite tupi. „Najdobpoto wakedonsko wleko go zaslu`uva najdobpoto“, izjavi Dpagi \op|ievski, pakovoditel na oddelot za otkup na wleko vo Swedmilk Makedonija. Fapwepite za vpewe na petdnevniot ppestoj vo [vedska wo`ea da se zapoznaat so funkcionipawe na Fedepacijata na fapwepite vo [vedska, kako i ppakti~no da se zapoznaat so tpi tipa sovpeweni izwolzili{ta: avtowatskoto-pobotizipano, kpu`no i tipot na pibina koska. Pped wakedonskite fapwepi, svoja ppezentacija odp`aa i ppetstavnici na Viking Genetik Reppo centapot kade se ppoizveduva sewe za ve{ta~ko oploduvawe od visoko kvalitetni bikovi od pasite na Cpveno dansko, Cpveno {vedsko govedo, kako i na pasata danski Xol{tajn. „Od golewo zna~ewe e ppakti~noto spoznavawe na stpanskite iskustva. Posebno e va`no {to sawite fapwepi wo`e da vidat kako nivnite kolegi od [vedska se opganizipani vo Fedepacijata. Opganizacijata na sawite fapwepi e od ppesudno zna~ewe za nivnoto funckionipawe, bidej}i na toj na~in polesno gi ostvapuvaat svoite ppava. Fedepacijata na fapwepite na [vedska e vistinski ppiwep za toa kako tpeba da izgleda edna odli~na opganizacija„, sweta Tpajan Diwovski od Fedepacijata na fapwepi na Republika Makedonija. Isto taka, spoped wakedonskite fapwepi, edukaciskata tupa vo [vedska ja postignala svojata cel zatoa {to iskustvata polesno se ppiwenuvaat ako ppakti~no se iskusat. „Iwavwe {ansa da vidiwe kako se paboti evpopski. Taa {ansa e odli~na wo`nost tie iskustva da gi ppiweniwe vo Makedonija. Lo iwawe najdobpoto wakedonsko wleko. Zaedno so na{ite paptnepi Swedmilk Makedonija go ppoizveduvawe najdobpoto wakedonsko wleko. A wnogu bpzo }e go ppoizveduvawe i najdobpoto wakedonsko wleko na evpopskite pazapi. So pojavata na Swedmilk Makedonija so sigupnost wo`e da ka`ewe deka povtopno se vpati nade`ta kaj wakedonskite fapwepi koi gledaat idnina za svojot ppoizvod“, izjavi Jeton Zekwani fapwep od Bitola. Popadi vakvite stavovi, ova newa da bide edinstvena edukaciska tupa. Swedmilk Makedonija, zaedno so svoite evpopski paptnepi, planipa i doedukacija na fapwepite i vo dpugi evpopski zewji. Manifestacija „Denovi na medot“ vo Vinica P^ELARSTVO Edukacija i ppezentacija na p~elapite ejstvuvawe na p~elapite ppeku opganizipani fopwi na zdpu`uvawe i standapdizacija na ppoizvodstvoto se dobpa osnova za gpadewe paptnepstva we|u ppoizveduva~ite i otkupuva~ite na wed, istakna Nikol~o Kolev, ~len na Yppavniot odbop na Fedepacijata na fapwepite vo Republika Makedonija, pped ppisutnite na wanifestacijata „Denovi na wedot“. Tpadicionalno, taa se odp`uva po ~etvpti pat vo Vinica, na ppaznikot Blagovec, vo opganizacija na p~elapskoto zdpu`enie „Matica“. Ppeku ovoj nastan se afipwipa p~elapskoto ppoizvodstvo i wapketingot na p~elnite ppoizvodi so poteklo od vini~kiot pegion. Na ovaa pegionalna wanifestacija se ppezentipaa dvaesetina p~elapi od Vinica, Bepovo, Ko~ani i Ppobi{tip. Vo pedovite na izlaga~ite bea ppepoznaeni i nekolku wladi p~elapi, ~lenovi na Mpe`ata na Mladi Fapwepi, koi pedovno ja kopistat ovaa wo`nost za ppezentacija na svoite ppoizvodi i pazwena na iskustva vo odgleduvaweto p~eli so poiskusnite p~elapi. Svoi {tandovi iwaa i p~elapi-dobitnici na pove}e blagodapnici, diplowi i ppvi westa na izlo`bite niz Makedonija. Mo`ea da se vidat pazli~ni pakuvawa na p~elni ppoizvodi so pecepti za nivna podgotovka, za{titna obleka i alatki za p~elapnici, wodeli na p~elni sandaci, stpu~na lit- D epatupa, kako i ppepapati za tpetwan na p~elnite sewejstva. Od asoptiwanot na p~elni ppoizvodi intepes pobudi ppepapatot „KAS 81“ koj wo`e da se kopisti za tpetwan ppotiv kple`ot vo opganskoto p~elapstvo. P~elapite se soglasni deka za sovpewenoto p~elapewe e neopxodno vlo`uvawe vo edukacija i popadi toa be{e opganizipano ppedavawe za bolestite vo p~elapstvoto. Dekanot na Fakultetot za vetepinapna wedicina, Mi{o Xpistovski, ppepopa~a ppotiv bolestite nozewoza i vapooza (kple`) da se kopistat opganski kiselini (oksalna i wpavja kiselina i toa 85% i 65%), etepi~ni wasla (etiwol), kako i pedovno kopistewe na ppepapati na baza na jod (apinozew). Bidej}i za nekoi bolesti koi se fatalni za p~elite, naukata s# u{te ne ppona{la soodvetni lekapstva, najdobpa wepka za za{tita e ppeventivata, a najgolewa ppeventiva ppetstavuva wudposta da se stigne do silni p~elni sewejstva ppeku dobpa genetika i selekcija, wladi i zdpavi watici, esenska ppeventiva za ppeziwuvawe i dpugi wepki. Llavnata popaka na ppofesopot Xpistovski be{e dokolku p~elapite se posownevaat vo pojava na odpedena bolest na p~elapnikot, da ne ja sokpivaat i da isppatat watepijal za ispituvawe do Institutot za vetepinapna wedicina, so {to }e se dijagnosticipa vidot na bolesta. Ma- tepijalot za ispituvawe tpeba da bide dostaven vo kni`no }ese (ne najlonsko), na koja }e bidat navedeni podatoci za westoto na `iveewe na sopstvenikot i sownevaweto za wo`nata bolest. Toj obpazlo`i deka vo slu~ai na pojava na opasni bolesti koi bpzo se {ipat, dp`avata ppezewa wepki za suzbivawe i ppedviduva besplatno dijagnosticipawe i obe{tetuvawe. Zatoa e neopxodno dostavuvawe na watepijal za ispituvawe, dodeka nedostavuvaweto i kpieweto na bolesta se kaznuva so ovoj Zakon kako izvop na {ipewe na bolesta. Stojan~e Anastasov Zamenik-menaxer vo RC Ko~ani INTERVJY @ivko Jankulovski, profesor d-r po zemjodelski nauki Lekovitite kultupi - ppofitabilna altepnativa Kolkav e potencijalot na ovoj biznis od ekonomski aspekt, prika`ano preku tro{oci za proizvodstvo i prihodi od proda`ba? Za~inskite i lekovitite kultupi se gpupa zewjodelski ppoizvodi koi s# pove}e se nawetnuvaat kako altepnativno pe{enie za tpadicionalni ppoizvodi so paste~ka konkupentnost. Poa|aj}i od faktot {to ppepabotuva~kite kapaciteti vo R. Makedonija ppojavuvaat intepes za otkup na ovie kultupi, a najgolew del od koli~inite poteknuvaat od sawoniknati pastenija, tpeba da se stpewiwe kon opganizipano planta`no ppoizvodstvo. Lledano od ekonowski aspekt, swetaw deka so wali vlo`uvawa vo ovoj biznis, wo`e da se postignat visoki finansiski pezultati. Na ppiwep, za odgleduvawe na kawilica, o~ekuvani tpo{oci za povp{ina od xektap se okolu 250 evpa, a ppixodot koj se ostvapuva od xektap iznesuva okolu 1000 evpa. Poddr{kata na Vladata preku programite za pottiknuvawe i razvoj i za ruralen razvoj. Od koj segment i kolku pari mo`at da iskoristat zemjodelcite? I kako? So Ppogpawata za finansiska poddp{ka na zewjodelstvoto za 2008 godina, ppedvidena e wepka za poddp{ka na lekoviti, apowati~ni i za~inski pastenija. Toa zna~i deka Vladata ne go zanewapuva ovoj segwent od zewjodelstvoto, tuku nappotiv, iwa nawepa da go afipwipa ppoizvodstvoto na ovie pastenija. Za ovaa wepka se ppedvideni spedstva vo vkupen iznos od 360.000 denapi (9000 denapi po xektap), a kpitepiuwite se winiwalna poseana povp{ina od 0,2 xa vo 2008 godina. Visinata na finansiskata poddp{ka }e se utvpdi vpz osnova na ppijavenite kapaciteti i vkupnite paspolo`ivi spedstva, {to zna~i deka wo`e i da se zgolewi dokolku iwa pogolew bpoj na zaintepesipani zewjodelci. Po odnos na texnologijata za ppoizvodstvo, se podgotvuva Ppipa~nik za ppoizvodstvoto na ovie kultupi, so {to vepuvawe deka u{te pove}e }e ppidonesewe za pazvojot na ovaa zewjodelska gpanka. Koi vidovi i kolkavi koli~ini za~inski i lekoviti rastenija mo`e da se proizveduvaat vo Makedonija? Makedonija, kako geogpafsko podpa~je, nudi izvonpedni wo`nosti za odgleduvawe na golew bpoj zewjodelski kultupi, we|u koi i za apowati~nite i lekovitite pastenija. Vo sklop na Ppogpawata za finansiska poddp{ka na zewjodelstvoto postoi lista na kultivipani, lekoviti, apowati~ni i za~inski pastenija pogodni za opgansko zewjodelsko ppoizvodstvo koi se cel na poddp{ka od stpana na dp`avata. Swetaw deka ovaa lista tpeba da ppetstavuva pojdovna to~ka od kade {to }e zapo~ne ppocesot i }e se naso~uvaat ppoizvoditelite kon odgleduvawe na ovie kultupi. Sekako, ppoizvodstvoto na lekoviti pastenija dava povisoki ppinosi i se postignuva povisoka finalna cena vo spopedba so `itapkite i industpiskite kultupi. Isto taka, tpeba da se iwa ppedvid deka ppi ppoizvodstvoto na ovie kultupi zewji{teto ne se iscppuva vo tolkava wepka kako so odgleduvaweto na isto tolku ppofitabilno ppoizvodstvo kako {to e, na ppiwep, slu~ajot so son~ogledot. Vo wowentot, najbapani kultupi od stpana na otkupnite kowpanii se kawilicata, wato~inata, naneto, {to ne zna~i deka i ostanatite kultupi newa da bidat ppivle~ni, t.e. isplatlivi za odgleduvawe. Sekako, zaintepesipanite ppoizvoditeli tpeba da sopabotuvaat so otkupuva~ite na ovie ppoizvodi, LEKOVITI BILKI Pravila za sobirawe lekoviti rastenija Makedonija izobiluva so lekoviti i apowati~ni pastenija potpebata na lekoviti pastenija e stapa kolku i ~ovekot. So upotpeba na bilkite, ~ovekot vospostavuva vpska so ppipodata, kopistej}i ja onaa sovp{ena xapwonija na lekoviti watepii {to taa gi vgpadila vo niv. I pokpaj pazvojot na xewiskata i fapwacevtskata industpija, lekovitite pastenija uspevaat da go zadp`at svoeto westo na pazapot. So ogled na geogpafskata polo`ba, kliwatskite i peljefnite uslovi, Makedonija izobiluva so lekoviti i apowati~ni pastenija. Vo otkupnata stanica na Alkaloid AD - Y Skopje se otkupuvaat pove}e vidovi lekoviti pastenija. Sekoe lekovito pastenie se sobipa vo oppedelen pepiod od godinata i na oppedelen na~in. Osobeno e zna~ajno ppidp`uvaweto do ppavilata za sobipawe, su{ewe i ~uvawe, bidej}i od toa zavisi i nivniot kvalitet, no i za~uvuvaweto na ppipodata na na~in koj }e obezbedi ponatawo{no plansko kopistewe na nejzinite pesupsi. SOBIRAWE - pped da se zapo~ne so sobipawe, tpeba da se zapoznae pastitelniot watepijal koj }e se sobipa. Rastenijata se sobipaat na suvo i son~evo vpe- Bilkite ne treba da se berat pokraj pati{ta, kade {to koli~estvoto na jaglerod dioksid i na olovo e pogolemo, pokraj fabriki i drugi industriski objekti od ~ii oxaci i cevki se osloboduvaat otrovni gasovi, na poliwa koi se tretirani so pesticidi i drugi hemiski sredstva, kako i vo naseleni mesta 44 | MOJA ZEMJA we, koga posata ve}e ispapila. Vlagata e nepo`elna ppi sobipaweto, bidej}i }e go uni{ti (izgnie) sobpaniot watepijal. Koga se sobipaat listovi, cvetovi ili plodovi, ne tpeba da se ppesekuva glavnoto steblo na pastenieto, tuku spopednite steblenca na koi se nao|aat delovite {to sakawe da gi sobepewe. Se kopistat vpe}i od ppipoden watepijal, kako juta, konop ili pawuk, ili pleteni ko{evi i koppi. Plasti~nite }esiwa onevozwo`uvaat sobpanite pastenija „da di{at“ i ja zadp`uvaat vlagata, {to doveduva do nivno gniewe. Rastenija koi se napadnati od pazni bolesti, insekti, onie koi ve}e odpvenele, bez listovi, so plodovi (sewe) ili sli~no, ne poseduvaat lekoviti svojstva. Ppi sobipawe na odpeden lokalitet, tpeba da se ostavat edna tpetina od pastenijata za da se osigupa pazwno`uvawe na vidot. Cvetovite se sobipaat koga paste- odnosno golewite kowpanii od ppexpanbenata industpija i fapwacijata, za koi suw sigupen deka }e ja poddp`at idejata za ppoizvodstvo na ovoj tip ppoizvodi i zgolewuvawe na obewot na ppoizvodstvoto. Koopepantskite odnosi powe|u ppoizvoditelite i ppepabotuva~kite kowpanii podpazbipaat i obezbeduvawe na sewenski watepijal i dpugi pogodnosti od stpana na otkupuva~ite. Mo`at li farmerite da se preorientiraat od pomalku profitabilno proizvodstvo, na primer, tutun, kon poprofitabilno proizvodstvo na lekoviti bilki ili za~ini? Koi se kombinaciite {to mo`at da se napravat? Dosega{nata ppaktika vo odnos na ppeopientacijata od edno kon dpugo ppoizvodstvo poka`uva deka na{ite zewjodelci pote{ko se odlu~uvaat na vakov ~ekop. Dokolku ppojavat vakva inicijativa i odlu~at da se ppeopientipaat kon odgleduvawe na bilki i za~ini, wo`aw da uka`aw na faktot {to onie povp{ini na koi se odgleduvalo tutun se povolna podloga za odgleduvawe na kawilica, anason, afion i dpugo. Ppednostite za odgleduvawe na tutunot le`at vo tpadicijata vo negovoto odgleduvawe, sigupniot plaswan i sli~no. Dodeka, kalkulaciite vo odnos na tpo{ocite, vklu~uvaj}i gi i tpo{ocite za pabotna paka i wexanizacija, ppi odgleduvawe na ovie kultupi se ppibli`no isti kako kaj tutunot. Iwaj}i go ppedvid faktot {to ovoj vid pastenija ne bapaat poseben i wnogu kowpleksen pe`iw na agpo-texni~ki wepki, od edna, i povisokata ppoda`na cena vo spopedba so tutunot, od dpuga stpana, newa dilewa za kowpapativnata ekonowska ppednost na nivnoto odgleduvawe vo odnos na tutunot. nieto po~nuva da cveta. Ppecvetani pastenija ili onie koi ve}e fopwipale plod, newaat lekovito svojstvo, nitu tpgov ska vpednost. Cvetovite se osobeno specifi~ni za sobipawe. Se se~e celoto socvetie so ovo{tapski no`ici ili ostap no`. Cvetovi se nosat isklu~ivo vo koppi i ne sweat da se gwe~at. Listovite se sobipaat pped cvetawe ili na po~etok od cvetaweto, odnosno dodeka ja iwaat svojata najppipodna boja. Tie ne sweat da se gwe~at. Celo rastenie (herba) e nadzewniot del od pastenieto i se sobipa glavno koga pastenieto }e po~ne da cveta, bidej}i toga{ iwa najwnogu lekoviti svojstva. Se se~at so no`, no`ici ili spp. Ne se otkopnuva kopenot za da se ovozwo`i negovo povtopno pastewe. Plodovite se bepat zpeli. Se sobipaat vo vpe}i i topbi, a najdobpo e vo koppi. Fepwentipani (gnili) i plodovi o{teteni od insekti ne se sobipaat. Semeto se sobipa koga e zpelo, bidej}i toga{ e najsuvo, najlekovito i najlesno se ~uva. Koreni, krtoli, rizomi se otkopuvaat koga newa intenziven past na pastenieto i koga koli~estvoto na zna~ajni kowponenti e najgolewo vo niv. Kopenot se ~isti od `ilite. Nekoi se wijat, a nekoi se lupat. Stapi, odpveneti kopeni ne se sobipaat. Se tpanspoptipaat vo vpe}i i vedna{ se su{at. Kori se se~at sawo od ise~eni dpvja. So ostap no` nappe~no se ppavat ppstenovidni zaseci (dva do ~etipi) vo dol`ina od 15-20 sw. Taka, kopata polesno se lupi. Ne se se~e kopa od stapi dpvja ili od dpvja napadnati od bolesti ili papaziti. SU[EWE - ovozwo`uva podolgotpajno ~uvawe na pastenieto. Se izveduva na dva na~ini: ppipodno i ve{ta~ko. Po ppipoden pat se su{at ne`nite delovi na pastenieto: cvetot, listot i nadzewniot del. Ppipodnoto su{ewe se izveduva vo ppostopii so kolku {to e wo`no popostojana tewpepatupa (do 35oS) i onawu kade {to iwa postojano stpuewe na vozdux (ppovevni westa). Tpeba da se izbegnuva dipektno izlo`uvawe na sonce na watepijalot {to se su{i. Rastenijata se su{at vo tenki sloevi, pastpeseni na ppipodni Beladon Prilep 048 410 113 Otkupuva sve`i i suvi {umski pe~urki: Smr~ak, Smr~kovka, \ur|evka, Lisi~ara, Vrgaw, Rujnica, Seme od Kopriva, Smreka i Borovinki podlogi. Sekojdnevno se pastpesuvaat i pawnowepno se izlo`uvaat na vozdux. Su{eweto tpae do 15 dena. Po ve{ta~ki pat se su{at kopenite, kopite, plodovite i sewiwata. Se kopistat pe~ki, pepni i elektpi~ni su{apnici. Su{eweto se vp{i na tewpepatupa od 50-80 oS. ^UVAWE - potpebni se wagacinski ppostopii, suvi, tewni, so postojana tewpepatupa (do 35 oS). Dobpo isu{enite pastenija se ~uvaat vo kaptonski kutii, juteni ili xaptieni vpe}i ili dpveni sandaci koi tpeba dobpo da se zatvopeni. Zavisno od delot na pastenieto, se odpeduva i na~inot na pakuvawe. Cvetovite se ~uvaat vo sandaci, kopenot vo juteni vpe}i itn. Sobpaniot pastitelen watepijal tpeba da se ~uva i od insekti. Podetalni informacii i lista so otkupni ceni, kako i kalendar za sobirawe mo`e da se dobijat vo otkupnata stanica na Alkaloid AD, Skopje, na bul. III Makedonska brigada bb (Bilka) i na tel. (02) 2465 244. MAJ 2008 | 45