Materiały Konferencyjne III Międzynarodowej Konferencji Naukowej

Transcription

Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Rolniczo-Biologiczny,
Studenckie Koło Naukowe Rolników „Włościanin”:
Sekcja Agroekologii „Fitofagusie”
Sekcja Ochrony Środowiska Rolniczego
Sekcja Kształtowania i Ochrony Terenów Zieleni
Sekcja Gleboznawstwa
MATERIAŁY
III Ogólnopolskiej MłodzieŜowej Konferencji Naukowej
>Młodzi naukowcy – praktyce rolniczej<
nt. „Wielofunkcyjność obszarów wiejskich”
Naukowy Patronat
Dr hab. prof. UR Jerzy Kitowski
Prorektor ds. Nauki i Finansów Uniwersytetu Rzeszowskiego
Dr hab. inŜ. prof. UR Czesław Puchalski
Dziekan Wydziału Biologiczno-Rolniczego Uniwersytetu Rzeszowskiego
Medialny Patronat
„Gazeta Uniwersytecka”
Uniwersytet Rzeszowski
Rzeszów, 24 – 26 kwiecień 2007
Komitet Organizacyjny Konferencji
Przewodniczący
dr inŜ. Marta Pisarek
Członkowie:
dr inŜ Janina BłaŜej, dr. inŜ Jan Gąsior, Paweł Germański,
Urszula Hasiak, Magdalena Hipner, Paulina Kałucka,
Lidia Kojder, Łukasz Mucha, Mateusz Paśko,
Edyta Pilip, Katarzyna Plizga,Edyta Pszonka, dr inŜ. Ewa Stompor-Chrzan,
Małgorzata Szpiech, Sebastian śak,
Opracowanie redakcyjne materiałów konferencyjnych:
dr inŜ. Marta Pisarek, Paweł Germański, Mateusz Paśko
Niniejszym opracowanie w całości ani we fragmentach nie moŜe być powielane
ani rozpowszechniane za pomocą urządzeń elektronicznych, kopiujących,
nagrywających i innych bez pisemnej zgody posiadaczy praw autorskich.
Komitet Organizacyjny Konferencji nie ponosi odpowiedzialności
za treść zamieszczonych artykułów.
Wydanie Materiałów Konferencyjnych zostało dofinansowane
przez WFOŚiGW w Rzeszowie oraz Uniwersytet Rzeszowski.
Sponsorzy
Uniwersytet Rzeszowski
Burmistrz Miasta Ropczyce
InŜynieria Rzeszów Sp z o.o.
Burmistrz Ustrzyk Dolnych
Wójt Gminy Krempna
KHiNO Polan Sp. z o.o.
FHU JC MAGIC – Humniska
HORTINO ZPOW LeŜajsk Sp. z o.o.
Piekarnia Józef Guzik - Krosno
ZPOW Pektowin Sp. z o.o. Jasło
Starosta Powiatu Bieszczadzkiego
Starosta Powiatu Kolbuszowskiego
RSM „RESMLECZ” w Trzebowniosku
PGNiG S.A. w Warszawie - Oddział Sanok
Starosta Powiatu Ropczycko – Sędziszowskiego
Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowe „Poli Marky”
Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej
Zakład Mięsny „Smak-Eko” Sp. z o.o. - Górno
Janusz Burdacki – III PS Wydział Biol.-Roln. UR
Maciej Czarnik – III PS Wydział Biol.-Roln. UR
Podkarpacki Bank Spółdzielczy w Sanoku
FOLRES Rzeszów
Produkcja rolnicza i przetwórstwo rolno-spoŜywcze
3
SPIS TREŚCI
1. WSTĘP ................................................................................................................ 8
2. AGROTURYSTYKA JAKO ALTERNATYWNA METODA ROZWOJU
OBSZARÓW WIEJSKICH MARIA MICHALAK, ADAM MARCINIAK ............. 10
3. BIESZCZADZKI TRANSGRANICZNY KLASTER
AGROTURYSTYCZNY -SPOSÓB NA PODNIESIENIE
ATRAKCYJNOŚCI I POPRAWY KONKURENCYJNOŚCI REGIONU
TURYSTYCZNEGO PAWEŁ GERMAŃSKI ...................................................... 15
4. BIOPALIWA POCHODZENIA ROLNICZEGO CZĘŚĆ I.
KLASYFIKACJA BIOPALIW KRZYSZTOF KACZMAREK, MARCIN
WŁODARCZYK, WERONIKA WOLSKA, ANDRZEJ LATUSEK ............................... 20
5. BIOPALIWA POCHODZENIA ROLNICZEGO CZĘŚĆ II. BIOPALIWA
CIEKŁE KRZYSZTOF KACZMAREK, MARCIN WŁODARCZYK, WERONIKA
WOLSKA, ANDRZEJ LATUSEK............................................................................. 24
6. BIOPALIWA POCHODZENIA ROLNICZEGO CZĘŚĆ III. BIOPALIWA
STAŁE KRZYSZTOF KACZMAREK, MARCIN WŁODARCZYK, WERONIKA
7. BIOPALIWA POCHODZENIA ROLNICZEGO CZĘŚĆ IV. BIOPALIWA
GAZOWE KRZYSZTOF KACZMAREK, MARCIN WŁODARCZYK, WERONIKA
8. DZIAŁALNOŚĆ STOWARZYSZEŃ WSPIERAJĄCYCH ROLNICTWO
EKOLOGICZNE W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM
SZPIECH MAŁGORZATA...................................................................................... 36
9. GINĄCE ZAWODY – ATRAKCJA TURYSTYCZNA I ŹRÓDŁO
DOCHODU MIESZKAŃCÓW OBSZARÓW WIEJSKICH
DIANA JONIEC, TOMASZ ŚWIERK....................................................................... 41
10. GOSPODARSTWA AGROTURYSTYCZNE W KONFRONTACJI Z
KLIENTEM ON-LINE KAROL KRÓL.............................................................. 46
11. KAMPANIA MEDIALNA - PODSTAWĄ WIĘKSZEGO
ZAINTERESOWANIA KONSUMENTÓW PRODUKTEM
EKOLOGICZNYM PAULINA KAŁUCKA......................................................... 53
12. OBRZĘDOWOŚĆ TRIDUUM PASCHALNEGO NA TERENIE DAWNEJ
RZESZOWSZCZYZNY URSZULA ROGALA ................................................... 58
13. PROBLEMY W PROWADZENIU DZIAŁALNOŚCI TURYSTYCZNEJ
W DOLINIE BIAŁEJ LĄDECKIEJ PIOTR HAMOWSKI ............................... 65
14. ROŚLINY OZDOBNE TRADYCYJNYCH I WSPÓŁCZESNYCH
OGRODÓW WIEJSKICH MAGDALENA KLESSA .......................................... 69
15. ROZWÓJ TURYSTYKI WINIARSKIEJ W POLSCE NA
PRZYKŁADZIE PODKARPACIA HASIAK URSZULA, GARGAŁA MARTA,
KUREK EDYTA, śAK SEBASTIAN......................................................................... 75
16. SZLAK GARNCARSKI, SZANSĄ ROZWOJU GMINY CZARNA
PLIZGA KATARZYNA ........................................................................................... 78
4
17. TURYSTYKA NA OBSZARACH WIEJSKICH JAKO
ALTERNATYWNE ŹRÓDŁO DOCHODÓW NA PRZYKŁADZIE
DOLINY BIAŁEJ LĄDECKIEJ GRZEGORZ PRACZYK .................................81
18. WIOSKI TEMATYCZNE SZANSĄ DLA ROZWOJU
PRZEDSIĘBIORCZOŚCI OBSZARÓW WIEJSKICH
AGNIESZKA MIESZCZAK, JAROSŁAW śUREK .....................................................84
19. WPŁYW MIEJSCA ZAMIESZKANIA NA ROZPOZNAWALNOŚĆ
PRODUKTÓW TRADYCYJNYCH Z MAŁOPOLSKI PIOTR GOLA .........89
20. WYKORZYSTANIE DOPŁAT BEZPOŚREDNICH PRZEZ ROLNIKÓW
W GMINIE RADKÓW JOANNA DUBANIOWSKA ...........................................93
21. ŹRÓDŁA POCHODZENIA ŚRODKÓW FINANSOWYCH NA
URUCHOMIENIE DZIAŁALNOŚCI AGROTURYSTYCZNEJ
MAGDALENA SZAFRAŃSKA ................................................................................96
22. AKUMULACJA RTĘCI W RYBACH - ARTYKUŁ PRZEGLĄDOWY
EWELINA GRĘBOWIEC, JUSTYNA HALIK .........................................................101
23. ВПЛИВ МІНЕРАЛЬНИХ ДОБРИВ НА ПРОДУКТИВНІСТЬ ЯРОГО
РІПАКУ В УМОВАХ ПЕРЕДКАРПАТТЯ ВІТА ІЛИК , НАТАЛІЯ КОВАЛЬ,
ОЛЬГА РУЖИЛОВИЧ .......................................................................................107
24. CHRONIONE GATUNKI ŚLIMAKÓW W WOJEWÓDZTWIE
PODKARPACKIM ILONA LEGIĘĆ, GABRIELA PIESZCZOCH,
MARTA PISAREK ...............................................................................................113
25. COMMUNITIES OF SPIDERS (ARANEI) OF CHERNIVTSI CITY
HORSE CHESTNUTS МARIIA M. FEDORIAK, SVITLANA S. RUDENKO ......119
26. CZY OSAD DENNY MOśE BYĆ PRZYDATNY W REMEDIACJI?
TOMASZ CZECH ..............................................................................................124
27. ZRÓśNICOWANIE CECH MORFOLOGICZNYCH U RÓśNYCH
KLONÓW SALIX VIMINALIS (L.) EDYTA PILIP, EDYTA PSZONKA .........130
28. DIOKSYNY ZAGROśENIEM DLA ZDROWIA CZŁOWIEKA
AGATA PROKOP ,ŁUKASZ MUCHA, MATEUSZ PAŚKO .....................................135
29. FUNGICYDY STROBILURYNOWE KRZYSZTOF KACZMAREK,
AGNIESZKA śUREK ...........................................................................................140
30. KIERUNKI PRODUKCJI ROLNICZEJ W GOSPODARSTWACH
ROLNYCH W REJONACH GÓRSKICH KRZYSZTOF BUMBUL ................145
31. KSZTAŁTOWANIE SIĘ SORPCJI POTASU W PROFILU GLEBY
BRUNATNEJ WYTWORZONEJ Z GLIN ZWAŁOWYCH POD
WPŁYWEM SYMULOWANEGO KWAŚNEGO OPADU
MONIKA SŁOTWIŃSKA ......................................................................................148
32. MICROBIOLOGICAL TRANSFORMATION OF ALUMINIUM IN
BROWN-PODZOLIC GLEEVY SOILS OF CISCARPATHIA
VOLODYMYR NIKORYCH ..................................................................................154
33. NIEFORMALNE OTOCZENIE INSTYTUCJONALNE ROLNICTWA
EKOLOGICZNEGO EWELINA GÓRNIAK .....................................................160
5
34. OCENA JAKOŚCI WYBRANYCH WÓD ŹRÓDLANYCH BESKIDU
WYSOKIEGO NA PODSTAWIE WSKAŹNIKÓW CHEMICZNYCH
KAROLINA SZYMAJDA, MACIEJ CHOWANIAK ................................................. 165
35. OCENA MOśLIWOŚCI BUDOWY ZBIORNIKA RETENCYJNEGO
Z UWZGLĘDNIENIEM JEGO OPTYMALNEJ LOKALIZACJI
NA TERENIE SOŁECTWA BYSTRA ŚLĄSKA JANUSZ ZEMANEK, JAKUB
SIKORA, NATALIA KWAŚNY, WOJCIECH STAWOWSKI ..................................... 170
36. OCENA ZNAJOMOŚCI ZNACZENIA PŁAZÓW W ŚRODOWISKU I
DLA CZŁOWIEKA WOJCIECH GÓRECKI, MAŁGORZATA SZPIECH,
PAULINA KAŁUCKA, LIDIA KOJDER ............................................................... 175
37. POBIERANIE WODY PRZEZ ROŚLINY CAREX HIRTA L. W
WARUNKACH ZANIECZYSZCZENIA GLEBY SUBSTANCJAMI
ROPOPOCHODNYMI GALINA KOROWEĆKA, NATALIA DśURA,
OLGA TSVILYNYUK, OLGA TEREK.................................................................... 182
38. PORÓWNANIE PRODUKCYJNOŚCI I CECH MORFOLOGICZNYCH
ROŚLIN UPRAWIANYCH W MIESZANKACH W ZALEśNOŚCI OD
DOBORU GATUNKÓW I ICH UDZIAŁU KATARZYNA śEBRACKA......... 186
39. PREFERENCJE MIESZKAŃCÓW POWIATU ŁAŃCUCKIEGO W
KUPOWANIU ROŚLIN OZDOBNYCH I ARTYKUŁÓW
OGRODNICZYCH URSZULA HASIAK, EDYTA KUREK, MARTA GARGAŁA,
SEBASTIAN śAK................................................................................................. 190
40. PROBLEMY OCHRONY ROŚLIN W WINNICACH
ANNA KONOWALCZUK ..................................................................................... 193
41. PRODUKCJIA NASION RZEPAKU I JEGO KONIUNKTURA NA
RYNKU UKRAINY MARJANA HARMYCZ ..................................................... 198
42. PSZENICA TWARDA, MAKARONOWA (TRITICUM DURUM DESF.) HISTORIA I PRÓBY UPRAWY W POLSCE
KRZYSZTOF KACZMAREK ................................................................................. 205
43. ROLNICTWO EKOLOGICZNE ALTERNATYWĄ W PRODUKCJI
śYWNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM ANNA GOLONKA,
TOMASZ SKOCZYLAS ........................................................................................ 210
44. SOIL ALGAE OF BROWN-PODZOLIC GLEEVY SOILS OF
CISCARPATHIA PASTORABLE ECOSYSTEMS
TETYANA CHORNEVYCH, VOLODYMYR NIKORYCH ....................................... 216
45. ŚLAZOWIEC PENSYLWAŃSKI (SIDA HERMAPHRODITA) JAKO
ROŚLINA ENERGETYCZNA MAGDALENA HIPNER ................................. 219
46. ТЕХНОЛОГІЯ ВИРОЩУВАННЯ ТА ВИКОРИСТАННЯ НАГІДОК
ЛІКАРСЬКИХ (CALENDULA OFFICINALIS L) ЮРІЙ ЮСИПОВИЧ,
ОКСАНА ШПЕК.. .............................................................................................. 222
47. TRANSFORMATION OF CAMBISOL'S PROPERTIES AS INDEX OF
THEIR NATURAL EQUILIBRIUM DESTABILIZATION
OKSANA VARKHOL, SVITLANA POL'CHYNA ..................................................... 228
48. WIELOFUNKCYJNOŚĆ MOKRADEŁ ŁUKASZ MUCHA, MATEUSZ PAŚKO,
AGATA PROKOP ................................................................................................ 232
6
49. WPŁYW AGROTECHNIKI I ODMIANY NA PLONOWANIE RZEPAKU
JAREGO W WARUNKACH PRZEDKARPACIA MATYS WASYL..............237
50. WPŁYW PODŁOśY ZAWIERAJĄCYCH ODPADY Z TERENÓW
ZIELENI NA WZROST NIECIERPKA WALLERIANA ‘EXPO
SCARLET’ MONIKA PLACEK .........................................................................240
51. WPŁYW SPOSOBU UPRAWY ROLI NA ZDROWOTNOŚĆ PSZENICY
OZIMEJ MAGDALENA WIERZBIŃSKA, BARBARA POLCYN ............................245
52. WPŁYW SYMULOWANEGO KWAŚNEGO OPADU NA DYNAMIKĘ
PRZEMIAN CHEMICZNYCH MAGNEZU W PROFILU GLEBOWYM
KORNELIA KACZMARSKA ................................................................................247
53. WPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ SUBSTANCJI ROPOPOCHODNYCH NA
ZAWARTOŚĆ KWASU ASKORBINOWEGO W ROŚLINACH CAREX
HIRTA L OLGA KARPYN, OLGA TSVILYNYUK, OLGA TEREK,
GALINA KOROWEĆKA, NATALIA DśURA..........................................................252
54. WYKONANIE MAPY NUMERYCZNEJ ZLEWNI RZEKI BIAŁKI W
MIEJSCOWOŚCI BYSTRA ŚLĄSKA MATEUSZ MALINOWSKI, KRZYSZTOF
KRAWCZYK, JAKUB SIKORA, JANUSZ ZEMANEK .............................................256
55. WYKORZYSTANIE EFEKTYWNYCH MIKROORGANIZMÓW W
ROLNICTWIE LIDIA KOJDER .......................................................................261
56. WYKORZYSTANIE RODZAJU MISCANTHUS JAKO ROŚLINY
ALTERNATYWNEJ ORAZ MOśLIWOŚCI POZYSKIWANIA
SADZONEK W KULTURACH IN VITRO JUSTYNA MORAWSKA,
MAGDALENA KRYGIER, ALEKSANDRA STANISŁAWSKA ..................................267
57. WYPADKI PRZY PRACY ROLNICZEJ I MOśLIWOŚĆ
KORZYSTANIA Z REHABILITACJI LECZNICZEJ
DANIEL CHRZAN.............................................................................................271
58. ZNACZENIE BADAŃ GLEB TECHNOGENICZNYCH DLA
REKULTYWACJI I ZAGOSPODAROWANIA TERENÓW BYŁEJ
KOPALNI SIARKI „JAWORÓW” (UKRAINA) WITALIJA LEWYK,
MAŁGORZATA BRZEZIŃSKA ..............................................................................275
59. ZRÓśNICOWANIE CECH MORFOLOGICZNYCH U RÓśNYCH
KLONÓW SALIX VIMINALIS (L.) EDYTA PILIP, EDYTA PSZONKA .........278
60. DOBÓR ODMIAN ZIEMNIAKA W ROLNICTWIE EKOLOGICZNYM
MICHAŁ PALUCH ............................................................................................284
61. WYTRZYMAŁOŚĆ NA ŚCISKANIE ZIARNA PSZENICY
KRZYSZTOF BARSKI, KRZYSZTOF SZUBA, PRZEMYSŁAW OWCZAREK,
SZYMON SEMCZUK .........................................................................................288
62. KINETYKA SUSZENIA I WYBRANE WŁAŚCIWOŚCI ORZECHÓW
WŁOSKICH KRZYSZTOF BARSKI, KRZYSZTOF SZUBA,
PRZEMYSŁAW OWCZAREK, SZYMON SEMCZUK..........................................289
63. MOśLIWOŚĆ ZASTOSOWANIA TECHNOGENNYCH OBSZARÓW W
GOSPODARSTWIE SASHCHUK ŁUDMYLA ................................................289
Rzeszowska Spółdzielnia Mleczarska
"RESMLECZ" w Trzebownisku
36 - 001 Trzebownisko 931
+48 17 86 68 300
7
8
WSTĘP
Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich to zwrot obecnie bardzo często
uŜywany. Nie jest on jednak niczym nowym, gdyŜ od dawna mieszkańcy wsi
wypełniali róŜnorodne zadania. Poza pracą na „roli” wytwarzali potrzebne im do
Ŝycia środki produkcji i konsumpcji, przez co z konieczności musieli być uniwersalni.
W miarę rozwoju postępu technicznego właściciele gospodarstw stawali się przede
wszystkim producentami rolnymi, a wiele funkcji, które dotychczas wykonywali
samodzielnie przejęły róŜne okołorolnicze instytucje.
Trwająca przez wiele lat intensyfikacja produkcji rolniczej ograniczyła zasoby
przyrodnicze,
zuboŜyła
bioróŜnorodność
oraz
przyczyniła
się
do
znacznego
zanieczyszczenia środowiska. Czynniki te spowodowały, Ŝe ponownie wracamy do roli
rolnika wielofunkcyjnego, a więc właściciela, który nie tylko gospodaruje zasobami
ziemi, ale takŜe dba o środowisko naturalne i kultywuje tradycje. Dlatego teŜ,
następuje dywersyfikacja działań mieszkańców wsi, poprzez urozmaicenie produkcji,
rozszerzanie jej na róŜnorodne, odległe od siebie dziedziny. Pojawiają się, więc
nowe
formy
połączone
z
gospodarowania
(rolnictwo
ekologiczne,
działalnością
pozarolniczą,
np.
rolnictwo
agroturystyką,
integrowane)
winiarstwem,
wikliniarstwem, produkcją biopaliw.
Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich wymaga kadr o róŜnorodnych
kierunkach wykształcenia. Z przyjemnością, więc oddajemy do rąk czytelnika
Materiały Konferencyjne, które świadczą o głębokiej wiedzy i wszechstronnych
zainteresowaniach młodych adeptów nauki. Materiały te zawierają 60 bardzo
interesujących artykułów naukowych, przedstawiających obszary wiejskie jako
zasoby przyrody, na których nie tylko moŜna rozwijać produkcję rolniczą, ale
prowadzić szereg działań przynoszących mieszkańcom alternatywne i dodatkowe
źródła dochodów, a wszystkim obywatelom moŜliwość przebywania w przyjaznym
środowisku.
Komitet Organizacyjny
III Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej
>Młodzi naukowcy - Praktyce rolniczej<
Zakład Mięsny "SMAK-EKO" Sp. z o.o.
Zakład prowadzi:
•
•
•
Ubój trzody chlewnej
Rozbiór półtusz wieprzowych
Produkcję wędlin, wyrobów podrobowych i drobiowych (zdolność
produkcyjna do 15 ton dziennie).
Zakład oferuje:
•
•
•
Półtusze wieprzowe świeŜe – mięsa wieprzowe i wołowe.
Wędliny, szynki, wędzonki, wyroby podrobowe, wyroby drobiowe.
Prowadzimy równieŜ sprzedaŜ w dziesięciu sklepach firmowych i około
pięciuset placówkach handlowych.
Jesteśmy zdobywcami wielu nagród w konkursach krajowych:
PRZEDSIĘBIORSTWO FAIR PLAY 2003, 2004, 2005
AGRO – POLSKA 1998, 2003, 2006
SMACZNE BO PODKARPACKIE 2002, 2005
NASZE DOBRE PODKARPACKIE 2004, 2005
LIDER JAKOŚCI śYWNOŚCI 2005
TARGI SPECJAŁ 2002, 2003, 2004, 2005
TARGI WARSZAWA 2006
WIARYGODNA FIRMA 2006
ZAKŁAD MIĘSNY „SMAK-EKO” SP. Z O.O. W GÓRNIE
36-051 GÓRNO 104
WOJ. PODKARPACKIE
TELEFON/FAX ++48 (17) 7728 881, ++48 (17) 7728715
www.smakeko.pl e-mail: gorno@smakeko.pl
9
10
AGROTURYSTYKA JAKO ALTERNATYWNA METODA ROZWOJU
OBSZARÓW WIEJSKICH
Autorzy: Maria Michalak, Adam Marciniak
Opiekun: dr Zbigniew Przygocki
SKN Gospodarki Przestrzennej „SPATIUM” przy Zakładzie Ekonomiki Regionalnej i Ochrony
Środowiska
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny
ul. Rewolucji 1905r, Łódź
e-mail: michalak.maria@yahoo.pl, marciniak.adam@yahoo.pl
Słowa kluczowe: rozwój wielofunkcyjny, agroturystyka, turystyka wiejska w UE,
korzyści wynikające z agroturystyki, oŜywienie obszarów
wiejskich, mechanizmy rynkowe w agroturystyce.
Dynamiczny rozwój agroturystyki w Polsce, związany jest z koncepcją
wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich (rural development), która zakłada
potrzebę głębokich przemian funkcjonalnych rolnictwa i terenów wiejskich. Koncepcja
ta ma szerokie znaczenie i moŜe być róŜnie interpretowana. Wspólny mianownik
tworzy idea aktywizacji wsi i dywersyfikacji działalności gospodarczej. Dotyczy ona
zatem odejścia od monofunkcyjności, która przejawia się przede wszystkim w procesie
produkcji surowców rolnych i która postrzegana jest jako szkodliwa dla przyszłości
polskiej wsi. Jednym z elementów wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich jest
działalność pozarolnicza niezwiązana bezpośrednio lub w ogóle niezwiązana
z rolnictwem, w którą „wpisuje się” agroturystyka (obok gospodarki leśnej i pielęgnacji
krajobrazu i ochronę środowiska)1. Głównym załoŜeniem wspomnianej koncepcji na
gruncie polskim jest walka z bezrobociem oraz zmiana struktury dochodów ludności
wiejskiej2, a skutecznym i często wykorzystywanym w tym celu instrumentem, jest
właśnie turystyka wiejska.
Agroturystyka rozumiana jest jako forma rekreacji odbywająca się na obszarach
wsi i obejmująca wielorakie rodzaje aktywności rekreacyjnych związanych z przyrodą,
wędrówkami turystyką zdrowotną, krajoznawczą, kulturową i etniczną3. Ta forma
działalności gospodarczej przynosi szereg korzyści, dla rolników, wsi, turystów, a takŜe
1
Szczegółowego podziału dokonał W. Kamiński, który do podstawowych elementów wielofunkcyjnego
rozwoju wsi i obszarów wiejskich zalicza: rolniczą działalność produkcyjną, działalność pozarolniczą
związaną bezpośrednio z rolnictwem, działalność pozarolniczą niezwiązaną bezpośrednio lub w ogóle
niezwiązaną z rolnictwem oraz wszelką inną działalność produkcyjną i usługową niezwiązaną z
rolnictwem. M.Sznajder, L. Przezbórska, „Agroturystyka”, PWE, Warszawa 2006, s. 48
2
Trzeba jednak pamiętać, Ŝe rozwój wielofunkcyjny na świecie, w zaleŜności od wielu czynników, moŜe
wyznaczać inne priorytetowe cele i nie naleŜy interpretować go tylko w kategoriach ekonomicznych.
3
M. Długokęcka, J. Sawicka „Agroturystyka jako forma aktywności gospodarczej kobiet wiejskich”
„Doradztwo w rozwoju turystyki” Konferencja naukowa, Warszawa 26.11.1997r.
11
całego regionu. Dla gospodarstw wiejskich podstawę stanowi m.in. tworzenie nowych
miejsc pracy poprzez usługi towarzyszące (handel, transport, usługi bytowe
i społeczne), wykorzystywanie produktów rolnych w działalności agroturystycznej, czy
rozwój inicjatyw lokalnych, związanych z rozwojem idei przedsiębiorczości, będącej
efektem prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego. Turysta zyskuje moŜliwość
aktywnego wypoczynku na wsi, poznania specyfiki i uroków wiejskiego Ŝycia, a takŜe
spoŜywania zdrowej, świeŜej Ŝywności w produkcji której sam moŜe uczestniczyć.
Korzyści z agroturystyki dla regionu to m.in. lepsze wykorzystanie lasów, ochrona
krajobrazu, czy rozwój sztuki ludowej, w tym rękodzieła4. Wszystkie te elementy
stanowią podstawową przyczynę intensywnego rozwoju tej dziedziny turystyki
w krajach Europy Zachodniej, szczególnie na przestrzeni ostatnich 10 lat.
Turystyka wiejska, równieŜ w Polsce, zaczyna być postrzegana jako waŜna gałąź
aktywności gospodarczej nie tylko w skali lokalnej, ale i krajowej. Szczególnie
widoczne są działania podejmowane na północnych i południowo-zachodnich
obszarach Polski, gdzie gospodarstwa kierują swoją ofertę głównie do turysty
niemieckiego, który za tego rodzaju formę wypoczynku jest w stanie zapłacić więcej niŜ
znaczna część Polaków. Niestety zdecydowanym mankamentem oferowanego przez
wiele gospodarstw produktu agroturystycznego jest niski standard pomieszczeń często
nieprzystosowanych do świadczenia usług na poziomie, do którego przyzwyczajony jest
turysta z krajów zachodnich5. Brak odpowiedniej infrastruktury turystycznej,
znajomości języków obcych wśród mieszkańców wsi oraz umiejętności korzystania
z nowych technologii funkcjonowania w gospodarce rynkowej stanowią powaŜną
barierę na drodze rozwoju polskiej wsi. Z drugiej jednak strony, konieczne jest
wdroŜenie programu przemian, który umoŜliwi wykorzystanie walorów obszarów
rolniczych bez silnej ingerencji w środowisko naturalne, które w tym przypadku
stanowi podstawę w tworzeniu produktu turystycznego.
Na gruncie polskim, szczególnego znaczenia nabiera fakt, iŜ agroturystyka moŜe
być traktowana jako alternatywna metoda zbytu produktów rolnych. Sprzyja temu
nieskaŜone silnym nawoŜeniem i nadmierną eksploatacją, środowisko naturalne, które
umoŜliwia prowadzenie produkcji roślinnej i zwierzęcej unikatowej w skali Europy.
4
K. śelazna, A. Popielarska, „Prowadzenie działalności turystycznej w gospodarstwie rolniczym jako
źródło dodatkowych dochodów.”, [w:] „Turystyka wiejska czynnikiem oŜywienia terenów wiejskich”,
Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich” Kraków 2001, s. 65-66.
5
M. Kłodziński, „Rola turystyki w rozwoju obszarów wiejskich” [w:] „Turystyka wiejska czynnikiem
oŜywienia terenów wiejskich”, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich”
Kraków 2001, s.3.
12
Jest to istotny czynnik, który stawia Polskę w grupie krajów zaspokajających rosnący
w ostatnich latach popyt na produkty ekologiczne. Oczywiście podobnych, równie
istotnych korzyści moŜna wymienić więcej, podając jednocześnie inne przyczyny,
dzięki którym turystyka wiejska zaczyna stanowić w Polsce waŜną gałąź procesu
gospodarowania. Jednak za najistotniejszą obecnie uznaje się moŜliwość oŜywienia
terenów wiejskich poprzez tworzenie nowych miejsc pracy, a tym samym dodatkowych
dochodów
dla
mieszkańców
terenów
rolniczych.
Proces
ten
nie
wymaga
przekwalifikowania ludności wiejskiej, dając moŜliwość promowania własnej kultury
i odmiennego od szerzącego się obecnie „miejskiego stylu Ŝycia”.
W krajach Unii Europejskiej, rozwój agroturystyki postrzegany jest głównie jako
instrument zapobiegający migracji ludności wiejskiej do miast. Panuje powszechna
zgoda, Ŝe ta forma turystyki daje szereg korzyści, nie tylko o charakterze finansowym,
czy ekonomicznym, ale takŜe społeczno-kulturowym. Szacuje się, iŜ 25 % wszystkich
form wypoczynku organizowanego w UE to właśnie tzw. "wakacje pod gruszą”. Na
tym polu przodują przede wszystkim Dania (35 % udziału), Niemcy (34 %) oraz
Francja (29 %)6. Wielu unijnych turystów ceni sobie proste formy wypoczynku, które
nie są wcale związane z wielkimi wygodami, czy luksusami. Wartości te nie stanowią
juŜ
o atrakcyjności miejsca wypoczynku, a duŜo ciekawsze wydają się wczasy połączone
z jazdą konną, czy moŜliwość poznania wiejskiej codzienności.
Przeciętny gospodarz w UE otrzymuje duŜą pomoc finansową od państwa, które
jest świadome roli tej formy turystyki w kreowaniu wzrostu gospodarczego (dochody
z agroturystyki stanowią 15 % całego rynku turystycznego w UE). Wsparcie najczęściej
przyjmuje formę poŜyczek i dotacji. W Austrii tego typu poŜyczek udziela Federalne
Ministerstwo Rolnictwa na okres 10 lat. Polskie Ministerstwo Rolnictwa od lat angaŜuje
się w wspieranie ośrodków doradztwa rolniczego, które organizują programy
pilotaŜowe i szkolenia7. Jednak, aby proces rozwoju agroturystyki przebiegał sprawnie
i efektywnie, potrzeba działań zakrojonych na większą skalę. Ich podstawą powinna być
ścisła współpraca pomiędzy samorządami lokalnymi (władzą), a przedstawicielami
środowiska bezpośrednio związanego z turystyką, a więc róŜnego rodzaju
stowarzyszeniami turystycznymi. Cenna byłaby takŜe współpraca ze środowiskiem
6
A. Jaźwińska, „Turystyka wiejska w perspektywie europejskiej” [w:] „Turystyka wiejska czynnikiem
oŜywienia terenów wiejskich”, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich
Kraków 2001, s. 75
7
http://www.ppr.pl.
13
naukowym, którego wiedza i dorobek intelektualny pomógłby lepiej wykorzystać
środki finansowe przeznaczone na rozwój agroturystyki w Polsce.
Podsumowując, naleŜy stwierdzić, Ŝe rozwój agroturystyki powinien stać się
jednym z najwaŜniejszych elementów oferty turystycznej w Polsce. Niewątpliwie
pozytywną tendencją, sprzyjającą rozwojowi tej formy wypoczynku jest oddolna
aktywność mieszkańców wsi w wielu regionach kraju, którzy odnaleźli w niej szanse na
zwiększenie swoich, z reguły niskich, dochodów. Trud ten został podjęty mimo
znacznego ryzyka, które towarzyszy kaŜdej działalności gospodarczej, a takŜe mimo
faktu, iŜ były to pierwsze kroki stawiane w trudnych i wymagających warunkach
gospodarki
rynkowej
(okres
transformacji).
Kolejnym
istotnym
czynnikiem
wspierającym turystykę wiejską jest działalność regionalnych stowarzyszeń, (często
dobrowolnych
stowarzyszeń
samorządowych)
skupiających
mieszkańców
wsi
podejmujących działalność turystyczną. Większość z nich wchodzi w skład Federacji
Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne”, której powołanie ułatwiło koordynację
działań oraz planowanie strategiczne w zakresie turystyki wiejskiej8. Jednak, by
umoŜliwić wielopłaszczyznowy i zrównowaŜony rozwój agroturystyki w Polsce,
niezbędny jest proces komercjalizacji tego zjawiska, który ciągle wydaje się
niedostateczny. SłuŜyć temu mogą narzędzia wypracowane przez marketing terytorialny
oraz nowe moŜliwości promocji, jakie niesie ze sobą dynamicznie rozwijające się
medium-Internet.
Nie sposób uniknąć takŜe wdraŜania mechanizmów słuŜących procesowi
urynkowienia turystyki wiejskiej, a co za tym idzie, wykorzystywania instrumentów
zarządzania, w tym np. idei sprawnego przywództwa jako warunku efektywnego
rozwoju turystyki na obszarach wiejskich. Z drugiej strony preferowane powinno być,
takie zarządzanie, które zachowa odmienność agroturystyki (jej nie masowy charakter)
w stosunku do innych form aktywności turystycznej.
Literatura
Długokęcka J, Sawicka J. 1997. Agroturystyka jako forma aktywności gospodarczej kobiet
wiejskich. Doradztwo w rozwoju turystyki. Konferencja naukowa, 26.11.1997, Warszawa.
Jaźwińska A. 2001. Turystyka wiejska w perspektywie europejskiej. [w:] „Turystyka wiejska
czynnikiem oŜywienia terenów wiejskich”, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa
i Obszarów Wiejskich, Kraków.
8
L. Strzembicki, Determinanty rozwoju turystyki wiejskiej w Polsce, [w:] „Determinanty sukcesu w
turystyce wiejskiej”, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich” Kraków
1997r., s. 9
14
Kłodziński M. 2001. Rola turystyki w rozwoju obszarów wiejskich, [w:] „Turystyka wiejska
czynnikiem oŜywienia terenów wiejskich”, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa
i Obszarów Wiejskich, Kraków.
Sznajder M, Przezbórska L. 2006. Agroturystyka, PWE, Warszawa
Strzembicki L. 1997. Determinanty rozwoju turystyki wiejskiej w Polsce, [w:] „Determinanty
sukcesu w turystyce wiejskiej”, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów
Wiejskich, Kraków.
śelazna K. Popielarska A. 2001. Prowadzenie działalności turystycznej w gospodarstwie
rolniczym jako źródło dodatkowych dochodów., [w:] „Turystyka wiejska czynnikiem
oŜywienia terenów wiejskich”, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów
Wiejskich, Kraków.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Agroturystyka
http://www.ppr.pl.
Agroturism as an alternative method of rural development
Summary
Nowadays, in Poland there is a need to implement a project of rural development. One
of its elements is agroturism, whose enhancement in Poland should be treated as priority due to
its beneficial influence on rural areas. One its most ephasized effect is the creation of new jobs
that brings additional incomes for the country inhabitants. Incresing urbanization process leads
to changes in the lifestyle, which may be observed in the West European countries. Agrotourism
is seen as a tool to prevent migartion process from underdeveloped areas to big cities and
preserve the regional tradition by promotion of rural areas as a new holiday destination. This
process will be possible only when the cooperation between local goverment, turism
organisations and academic authorities occurs. What is more, constant implementation of
market mechanizm and instruments is strongly advised
.
15
BIESZCZADZKI TRANSGRANICZNY KLASTER AGROTURYSTYCZNY SPOSÓB NA PODNIESIENIE ATRAKCYJNOŚCI I POPRAWY
KONKURENCYJNOŚCI REGIONU TURYSTYCZNEGO
Autor: Paweł Germański
Studenckie Koło Naukowe Rolników „Włościanin”, Sekcja Agroekologii „Fitofagusie”
Uniwersytet Rzeszowski Wydział Biologiczno-Rolniczy
Ul. Ćwiklińskiej 3, 35-601 Rzeszów
e-mail: germanpawel@interia.pl
Słowa kluczowe: region turystyczny, klaster agroturystyczny, konkurencyjność.
Wstęp
Dla
wielu
gmin
posiadających
bogate
walory
przyrodnicze,
turystyka
i agroturystyka stały się głównym kierunkiem rozwoju społeczno – gospodarczego.
Jednak przy tak duŜej konkurencji, posiadanie cennych walorów przyrodniczych nie
przesądza o sukcesie i jest jedynie warunkiem koniecznym, do rozwijania tych form,
lecz niewystarczającym. Czynnikami poprawiającymi pozycję konkurencyjną i siłę
przetargową mogą być: odpowiednia infrastruktura techniczna i turystyczna,
dostosowana do potrzeb klientów – turystów oferta turystyczna regionu oraz
odpowiednie działania promocyjne (komunikacja z otoczeniem) na szczeblu
administracji terytorialnej.
Materiał i metody
Celem niniejszej pracy jest zaprezentowanie koncepcji Bieszczadzkiego
Transgranicznego Klastra Agroturystycznego, jako nowatorskiego sposobu na
kształtowanie kompleksowej oferty turystycznej, lokalnego produktu turystycznego
oraz zachęcenia do rozwijania agroturystyki, jako dodatkowego źródła dochodów na
wsi. Informacje na temat BT Klastra Agroturystycznego otrzymano ze źródeł
pierwotnych,
za
pomocą
przeprowadzonego
wywiadu
ze
Starostą
Powiatu
Bieszczadzkiego.
Dodatkowo, w celu ukazania przyrodniczych uwarunkowań do rozwoju
agroturystyki w analizowanym powiecie, zastosowano metodę waloryzacji wiejskiej
przestrzeni rekreacyjnej wg. Drzewieckiego [1]. PosłuŜy ona do określenia
przyrodniczych predyspozycji do pełnienia funkcji turystycznych przez dany region.
Ocenę przeprowadza się w oparciu o poniŜsze kryteria, dla których przyjmuje się
odpowiedni poziom kaŜdego ze wskaźników, podany w nawiasach:
- gęstość zaludnienia na 1 km2 uŜytków rolnych (poniŜej 80 osób na 1 km2 uŜytków
rolnych);
16
- udział rolniczej gospodarki nieuspołecznionej w powierzchni uŜytków rolnych
(powyŜej 60 % rolnictwa indywidualnego),;
- udział łąk i pastwisk w powierzchni uŜytków rolnych (powyŜej 30 % łąk i pastwisk);
- udział lasów w powierzchni całkowitej gminy (od 30 do 60 % lasów);
- udział wód w powierzchni całkowitej gminy (powyŜej 5 % wód w powierzchni
gminy);
- udział osób utrzymujących się ze źródeł pozarolniczych (poniŜej 60 % osób
utrzymujących się ze źródeł pozarolniczych).
Jako gminy spełniające kryteria wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej zostaną uznane
te, w których co najmniej 4 cechy przekraczają poziom graniczny.
Ponadto stopień pełnienia funkcji turystycznej scharakteryzowano poprzez
miernik liczby gospodarstw agroturystycznych, funkcjonujących na obszarze badanych
gmin w wartościach bezwzględnych oraz w przeliczeniu na ogólną liczbę gospodarstw
rolnych.
Wyniki
Charakterystykę przyrodniczych predyspozycji do pełnienia funkcji turystycznej
na szczeblu gmin powiatu bieszczadzkiego prezentuje tabela 1.
Tab. 1. Zestawienie wartości cech poddanych ocenie
w poszczególnych gminach pow. bieszczadzkiego
Wyszczególnienie
Ludność utrzymująca się z pracy
poza rolnictwem
Udział UR gospodarstw
indywidualnych w pow. UR gminy
Udział łąk i pastwisk w UR
Gęstość zaludnienia
Udział lasów w pow. całkowitej
Udział wód
Liczba cech spełniających kryteria
Czarna
Lutowiska
Ustrzyki
Dolne
29,5
37,4
43,3
89,71
47,72
85,69
56,76
13,0
70,3
2,3
4
91,29
4,6
84,4
0,7
3
65,66
37,0
65,0
1,4
4
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych WUS oraz Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r.
Prezentując poszczególne wskaźniki naleŜy wyjaśnić ich znaczenie i wpływ na
charakterystykę potencjału turystycznego:
− gęstość zaludnienia wraz z udziałem osób utrzymujących się ze źródeł
pozarolniczych obrazują intensywność urbanizacji i uprzemysłowienia oraz
natęŜenie zanieczyszczeń i hałasów pochodzących ze źródeł lokalnych;
− udział rolniczej gospodarki określa pośrednio strukturę agrarną i potencjał
agroturystyczny; ma to duŜe znaczenie dla rozwoju turystyki wiejskiej, poniewaŜ
17
wpływa na urozmaicenie krajobrazu, a dodatkowo umoŜliwia korzystanie z bazy
noclegowej w gospodarstwach rolnych;
− udział łąk, pastwisk, lasów i wód określa walory wsi i stanowi waŜny czynnik
recepcji turystycznej [1].
Z powyŜszego zestawienia wynika, Ŝe do gmin spełniających kryteria wiejskiej
przestrzeni rekreacyjnej, moŜna zaliczyć gminę Czarna i Ustrzyki Dolne, bowiem w ich
przypadku co najmniej cztery cechy przekraczają wartości graniczne. Zatem naleŜy
stwierdzić, Ŝe posiadają one predyspozycje do pełnienia funkcji turystycznych i rozwoju
agroturystyki. Natomiast w przypadku gminy Lutowiska to kryterium nie zostało
spełnione.
Charakterystykę stopnia pełnienia funkcji turystycznej, za pomocą liczby
gospodarstw agroturystycznych, przedstawia tabela 2.
Tab. 2. Charakterystyka stopnia pełnienia funkcji turystycznej
gmin powiatu bieszczadzkiego
Wyszczególnienie
Liczba
gospodarstw
agroturystycznych
Liczba pokoi
Liczba miejsc
noclegowych
powiat bieszczadzki
65
238
12
41
Czarna
12
49
Lutowiska
41
148
Ustrzyki Dolne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS, 2005 r.
Udział gosp.
agroturyst. w ogólnej
liczb. gosp. rolnych (%)
697
128
127
442
2,33
2,63
4,72
1,98
Powiat bieszczadzki pod względem liczby gospodarstw agroturystycznych
zajmuje trzecie miejsce w województwie (65 gospodarstw), co stanowi 11 % ogólnej
liczby gospodarstw w powiecie. Biorąc pod uwagę duŜe walory środowiskowe
i niekorzystne warunki do intensywnej produkcji rolnej, to jednak niewiele gospodarstw
rolnych podejmuje się tej formy dodatkowego źródła dochodu, gdyŜ udział gospodarstw
agroturystycznych w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych jest niewielki. Ze względu na
przyrodniczo-kulturowe walory naleŜałoby się spodziewać wyŜszych wartości dla tych
gminach. Największe skoncentrowanie bazy agroturystycznej znajduje się w gminie
Ustrzyki Dolne, (bo aŜ 63 %), w pozostałych gminach gospodarstwa agroturystyczne
stanowią po 18 % zogólnej liczby w powiecie bieszczadzkim.
Koncepcja Bieszczadzkiego Transgranicznego Klastra Agroturystycznego
Został on utworzony z inicjatywy Starostwa Powiatu Bieszczadzkiego, w ramach
realizacji projektu „Polsko-ukraińska strategia rozwoju turystyki jako niezbędny
element
wspólnych
przedsięwzięć”
i
otrzymał
dofinansowanie
ze
środków
18
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) - Program Sąsiedztwa
INTERREG IIIA/Tacis CBC Polska-Białoruś-Ukraina. Bieszczadzki Transgraniczny
Klaster Turystyczny to sieć podmiotów, które ze sobą sąsiadują i współpracują,
korzystając ze wsparcia lokalnych władz, instytucji i organizacji. Jego celem jest
skupienie wszystkich jednostek, które w powiecie bieszczadzkim (Polska) oraz rejonach
starosamborskim i turczańskim (Ukraina) są zainteresowane rozwojem turystyki
i przygotowaniem dla turystów propozycji w pełni zaspokajających ich zamiłowania
i oczekiwania. Podmioty zrzeszone w Klastrze działają w ramach „hotelu
rozproszonego” w miejscowościach:
-
po stronie polskiej: Jałowe - Bandrów, Dźwiniacz, Czarna i Lutowiska
-
po stronie ukraińskiej - Stary Sambor i Turka.
Fenomenem tego typu współpracy jest to, Ŝe uczestnicy klastra mają jeden
wspólny cel, a mianowicie umoŜliwić kaŜdemu turyście w zaleŜności od jego
zainteresowań i zasobności portfela jak najciekawsze spędzenie urlopu w moŜliwie
najlepszych warunkach oraz skorzystanie z moŜliwie największej liczby atrakcji, jakie
są dostępne w Bieszczadach, zarówno po stronie polskiej, jak i ukraińskiej. Są zatem
w BTKT parki narodowe i krajobrazowe, rezerwaty i pomniki przyrody, szlaki piesze,
konne, rowerowe i narciarstwa śladowego, wyciągi narciarskie i nartostrady, pływalnie
kryte i otwarte, wioślarstwo i Ŝeglarstwo, kuligi i jazda bryczką, lotnie i paralotnie,
jarmarki i festiwale, zabytki, muzea i wystawy, wyścigi psich zaprzęgów i stadniny
koni, pieczenie chleba, łowienie pstrągów i raków, grzybobranie oraz polowania,
produkty lokalne (m. in. znakomite miody i sery, niespotykane gdzie indziej potrawy),
wikliniarstwo, bibułkarstwo i tkactwo, rzeźba i ceramika, pisanie ikon, poznawanie
kultury bojkowskiej i łemkowskiej, zielarstwo itd.
Rola Starostwa Powiatowego w ramach BTKA sprowadza się do:
− koordynacji wszelkich działań podmiotów po stronie polskiej i ukraińskiej,
− wydania licznych materiałów promocyjnych w postaci przewodników i map
turystycznych, z ofertą gospodarstw agroturystycznych,
− umieszczenia na stronie internetowej Starostwa Powiatowego oferty podmiotów
zrzeszonych z BTKA.
Klaster turystyczny moŜe być jednym z narzędzi podnoszących konkurencyjność
i innowacyjność lokalnych gospodarek turystycznych, który moŜna zdefiniować jako
nowoczesny system zintegrowanych sieci powiązań. Ogólnie moŜna powiedzieć, Ŝe jest
to pewnego rodzaju grupa podmiotów gospodarczych i organizacji wspierających,
19
powiązanych ze sobą nieformalną wymianą wiedzy i informacji. Klaster najczęściej
tworzą podmioty z tych samych lub róŜnych poziomów łańcucha produkcyjnego
danego sektora, a takŜe powiązane z tym sektorem podmioty usługowe oraz podmioty
wsparcia instytucjonalnego, takie, jak władze samorządowe, agencje publiczne,
podmioty zaplecza naukowo-badawczego [3]. Klaster turystyczny powinien spełniać
trzy podstawowe warunki z punktu widzenia formalizacji i efektywności swojego
funkcjonowania: powinna istnieć koncentracja podmiotów z powiązanych branŜ na
pewnym obszarze geograficznym, podmioty z danego klastra powinny ze sobą
współpracować
oraz
klaster
nie
powinien
eliminować
konkurencji
między
zaangaŜowanymi w jego funkcjonowanie podmiotami [4].
Podsumowanie
WaŜnym czynnikiem, który umoŜliwia powstanie klastra turystycznego jest
dostęp do zasobów naturalnych lub istnienie specyficznych walorów turystycznych,
wokół których tworzy się infrastruktura umoŜliwiająca konsumpcję tychŜe walorów.
Specyfika lokalnego rynku turystycznego powoduje, Ŝe w działalności przedsiębiorstw
turystycznych moŜna wyróŜnić zarówno zjawisko konkurencji, jak i kooperacji,
bowiem istota produktu turystycznego wymusza na uczestniczących w jego tworzeniu
podmiotach współpracę, w celu osiągnięcia obopólnych korzyści. Rynek turystyczny
w swoim lokalnym, jak i ogólnokrajowym rozwoju potrzebuje do swojego efektywnego
funkcjonowania działań w zakresie podnoszenia konkurencyjności danej gospodarki
turystycznej, a takŜe poziomu innowacyjności. Wymaga to podjęcia skoordynowanych
działań w zakresie kreowania produktu turystycznego w oparciu o zlokalizowane
geograficznie zasoby turystyczne, poniewaŜ podmioty w tym uczestniczące potrzebują
wsparcia w postaci dobrze funkcjonującego systemu informacyjnego, dostępu do
zasobów
ludzkich
o
określonym
poziomie
kwalifikacji,
a
takŜe
wsparcia
instytucjonalnego ze strony władz samorządowych oraz organizacji turystycznych
i badawczych.
1.
2.
3.
4.
Literatura
Drzewiecki M. Wiejska przestrzeń rekreacyjna. Instytut Turystyki, Warszawa.
Jędrzejczyk I. 1995. Ekologiczne uwarunkowania i funkcje turystyki. Wyd.
„Śląsk”, Katowice.
Polski klaster morski. ZałoŜenia programowe. 2004. Wydawnictwo Instytutu
Polska Sieć Gospodarki Morskiej, Gdańsk.
Klastry. Innowacyjne rozwiązania dla Polski. 2004. Instytut Badań nad Gospodarką
Rynkową, Gdańsk.
20
BIOPALIWA POCHODZENIA ROLNICZEGO
CZĘŚĆ I. KLASYFIKACJA BIOPALIW
Autorzy: Krzysztof Kaczmarek, Marcin Włodarczyk, Weronika Wolska, Andrzej Latusek
SKN „Koniczynka” - Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wydział Rolniczy
Pl. Grunwaldzki 24a, 50-363 Wrocław
e-mail: 12krzysztof@interia.pl
Słowa kluczowe: biopaliwo, klasyfikacja biopaliw, energia, biopaliwa ciekłe, biopaliwa
stałe, biopaliwa gazowe, biomasa.
Wstęp
Na świecie z paliw kopalnych wytwarza się zdecydowaną większość energii.
Przewiduje się, Ŝe zasoby te ulegną wyczerpaniu w przypadku ropy naftowej za około
50 lat, a w przypadku węgla za około 200 lat. Perspektywa ta oraz prognoza podwojenia
globalnego zapotrzebowania i zuŜycia energii w ciągu najbliŜszych 20 lat zmusza do
poszukiwania alternatywnych źródeł energii (rys. 1) [Ekielski 2005].
700
612
kJx1017
600
552
493
500
439
400
285
300
207
311
346
366
382
1995
1999
243
200
100
0
1970
1975
1980
1985
1990
2005
2010
2015
2020
Rys. 1. ZuŜycie energii na świecie w okresie od 1970 do 2020 roku
Od roku 1950 zuŜycie ropy naftowej, która jest podstawowym surowcem do
produkcji paliw silnikowych, zwiększyło się kilkukrotnie. W latach 1950 – 2006
w Polsce zuŜycie tego surowca wzrosło aŜ dziesięciokrotnie. Obecnie w naszym kraju
zuŜywa się od 14 do 15 mln ton ropy naftowej do produkcji paliw silnikowych.
Surowiec ten prawie w całości jest importowany, poniewaŜ krajowe wydobycie wynosi
jedynie od 400 – 500 tys. ton rocznie [Bocheński 2005].
Rosnące zanieczyszczenie środowiska trującymi gazami emitowanymi w duŜych
ilościach podczas wytwarzania energii z surowców mineralnych, jest kolejnym
czynnikiem determinującym konieczność upowszechniania „czystej energii” ze źródeł
odnawialnych. Większość tlenku węgla i tlenków azotu oraz znaczną ilość dwutlenku
21
węgla na świecie generuje transport, w szczególności drogowy (rys. 2). Wprowadzanie
do atmosfery znacznych ilości gazów skutkuje powolną, ale zauwaŜalną zmianą jego
skład, która moŜe powodować w skali całego globu zakłócenie równowagi klimatycznej
[Ekielski 2005].
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
CO
Energetyka
CO2
NOX
Budownictwo
VOC
Przemysł
SO
Transport
Rys. 2. Udział poszczególnych gałęzi przemysłu w emisji wybranych gazów (%)
(tlenek węgla – CO, dwutlenek węgla – CO2, tlenki azotu – NOX, lotne składniki organiczne - VOC, tlenek siarki – CO)
Klasyfikacja biopaliw
Największym potencjalnym źródłem energii jest biomasa, która metodami
fizycznymi, chemicznymi, biochemicznymi lub termochemicznymi moŜe być
przetworzona na nośniki energii. Biomasa jest to substancja pochodzenia roślinnego lub
zwierzęcego, która moŜe być przekształcana na biopaliwa ciekłe, stałe oraz gazowe.
BIOPALIWA
Biopaliwa ciekłe
- biodiesel – paliwo
rzepakowe,
- etanol,
- metanol,
- paliwa płynne z
drewna: benzyna,
biooleje
Biopaliwa stałe
- drewno opałowe,
zrębki, trociny, ścieki,
wióry, brykiety,
- pelety,
- pozostałości z
rolnictwa, słoma zbóŜ,
rzepaku i upraw
energetycznych,
- torf,
- osady ściekowe,
- rośliny energetyczne
trawiaste i drzewiaste,
- inne (makulatura).
Biopaliwa gazowe
- biogaz rolniczy
(fermentacja
gnojowicy),
- biogaz z fermentacji
odpadów przetwórstwa
spoŜywczego,
- biogaz z fermentacji
osadów ściekowych,
-biogaz/gaz
wysypiskowy,
- gaz drzewny
22
Oprócz biopaliw pochodzących z biomasy znanych jest jeszcze kilka innych
odnawialnych źródeł energii (OZE), które podzielić moŜna na dwie grupy, z uwagi na
emisję gazów (CO2, CH4, NOX, SOX) i pyłów do atmosfery [Jędrysek 2006].
ODNAWIALNE śRÓDŁA ENERGII
- siła wiatru
OZE nieemisyjne
- promieniowanie słoneczne
- ciepło geotermalne
- piętrzenie wody*
OZE emisyjne
- biomasa
*mankamentem energetyki wodnej jest produkcja CH4 (kilkadziesiąt gramów z 1 m3 osadu), który jest gazem cieplarnianym oraz
utrudnienie migracji ryb dwuśrodowiskowych
Podsumowanie
W bilansie energetycznym świata odnawialne źródła energii (OZE) powinny mieć
rosnące znaczenie, w przeciwieństwie do paliw kopalnych. Obecnie jedynie biopaliwa,
spośród OZE, moŜna szybko i stosunkowo łatwo wykorzystać jako paliwo silnikowe.
Polska posiada bardzo duŜy potencjał rolniczy i naukowy, który moŜna i naleŜy
wykorzystać do udoskonalenia technologii produkcji biopaliw, a takŜe do poprawy
wydajności i opłacalności produkcji. Biopaliwa pochodzenia rolniczego wymagają
obecnie szczególnego wsparcia w warunkach naszego kraju.
Literatura
Borjesson P. 1998. Biomass in a Sustainable Energy System. Lund University,
Sweden.
Ekielski A. 2005. Ogniwa paliwowe – mozliwości wykorzystania alkoholu etylowego
i metylowego. Wieś Jutra, 8/9:12-14.
Gradziuk P., Grzybek A., Kowalczyk K., Kościuk B. 2002. Biopaliwa. Wyd. Wieś
Jutra, 157.
Grzybek A. 2003. Kierunki zagospodarowania biomasy na cele energetyczne. Wieś
Jutra, 9:10-11.
Jędrysek M. O. 2006. Wybrane zagadnienia w zakresie odnawialnych źródeł energii w
Polsce. [w:] Aktualne problemy rolnictwa, gospodarki Ŝywnościowej i ochrony
środowiska. Wyd. AR Wrocław: 47-59.
Kuś J. 2003. Produkcja biomasy na cele energetyczne (moŜliwości i ograniczenia).
Biuletyn 7: 1-9.
Roszkowski A. 2002. Paliwa płynne z biomasy roślinnej. Wieś Jutra, 11-15.
Szczypkowski R., Kupczyk A. 2003. Aspekty ekonomiczne i rynkowe produkcji
spirytusu surowego w Polsce. Wieś Jutra, 2: 14-17.
Wiśniewski G. 1999. Polityczne i prawne aspekty wykorzystywania energii
odnawialnej w tym biopaliw ciekłych w UE i w Polsce. EC EBRC.
śmuda K. 2003. MoŜliwości wykorzystania surowców rolniczych do celów
energetycznych. Wieś Jutra , 9: 5-9.
23
Rysunek 1. Źródło: International Statistics Database and International Energy Annual
1999, DOE/EIA-0219(99), Washington, DC, 2001. EIA, World Energy Projection
System (2002).
Rysunek 2. Źródło: Enviromental Protection agency pub. No. EPA-454/R-00-002,
Physics Today, 2002.
Farm-produced biofuel: Part I – classification of biofuel
Summary
Fossil fuels account for the majority of world’s energy production. It is estimated that
these fossil fuel reserves are finite: in the case of crude oil approximately 50 years; and coal 200
years. This prospect and also the predicted doubling of global energy demand and consumption
over the next 20 years forces us to seek alternative sources of energy.
The energy source with the greatest potential is biomass, which, using physical, chemical,
biochemical and thermochemical methods, can be turned into a medium for energy. Biomass is
a substance derived from plants or animals which can be transformed into either liquid, gaseous
or solid biofuel.
Key words: biofuel, classification of biofuel, energy, liquid biofuel, solid biofuel, gaseous
biofuel, biomass.
24
CZĘŚĆ II. BIOPALIWA CIEKŁE
Słowa kluczowe: biopaliwo, biopaliwa ciekłe, bioetanol, biodiesel.
Wstęp
JuŜ na przełomie XIX i XX wieku niemiecki konstruktor, twórca silnika
wysokopręŜnego – Rudolf Diesel, mówił o zastosowaniu olejów roślinnych (biopaliw)
jako paliw silnikowych. W kwietniu 1900 roku na wystawie światowej w ParyŜu
przedstawił silnik swojej konstrukcji napędzany olejem arachidowym z orzeszków
ziemnych (Arachis hipogea). Dwadzieścia lat później, w roku 1920, amerykański
przemysłowiec Henry Ford zastosował alkohol etylowy jako paliwo do silników
samochodowych. W roku 1929 rozpoczęto w Polsce produkcję mieszanki alkoholu
i benzyny. W kolejnych latach biopaliwa płynne pochodzenia rolniczego zostały jednak
wyparte z rynku przez tańsze paliwa otrzymywane z ropy naftowej.
Obecnie w Polsce zuŜywa się od 14 do 15 mln ton ropy naftowej do produkcji
paliw silnikowych. W latach 1950 – 2006 zuŜycie tego surowca wzrosło aŜ
dziesięciokrotnie. Ropa naftowa do Polski jest prawie w całości importowana, poniewaŜ
wydobycie krajowe wynosi jedynie 400 – 500 tys. ton rocznie [Bocheński 2005].
Silnik Diesla to podstawowa jednostka napędowa w ciągnikach rolniczych
i prawie wszystkich maszynach uŜywanych w rolnictwie. Rocznie zuŜywa się w
rolnictwie około 1,5 – 2,0 mln ton oleju napędowego [Bocheński 2005]. Wysokie
i wzrastające ceny ropy naftowej oraz jej deficyt powoduje wzrost zainteresowania
biopaliwami. Względy ekonomiczne, gospodarcze, energetyczne oraz ekologiczne
powodują zwiększone zainteresowanie odnawialnymi zasobami energii na obszarach
wiejskich w Polsce.
Źródła biopaliw ciekłych
Biomasa czyli substancja pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego jest
największym potencjalnym źródłem energii za świecie [Grzybek 2003]. MoŜe być ona
przetworzona na nośniki energii metodami fizycznymi, chemicznymi, biochemicznymi,
a takŜe termochemicznymi (tab. 1). Podstawowymi biopaliwami ciekłymi pochodzenia
25
rolniczego są bioetanol (alkohol etylowy) oraz biodiesel (ester metylowy oleju
rzepakowego). Znane są równieŜ inne biopaliwa ciekłe wytwarzane z surowców
rolniczych, takie jak biometanol (wykorzystywany w nowych typach ogniw
paliwowych), bioolej, a takŜe olej roślinny.
Tab. 1. Źródła biopaliw ciekłych i moŜliwości ich zastosowania (za EC BREC)
Źródło biopaliw
ciekłych (roślina)
zboŜa, ziemniaki,
topinambur, itp.
Biopaliwo
Bioetanol
Proces konwersji
hydroliza i fermentacja
MoŜliwość
zastosowania
substytut i/lub dodatek
do benzyny
do benzyny
Bioetanol
buraki cukrowe, itp.
fermentacja
Bioetanol
uprawy energetyczne,
słoma, rośliny trawiaste
obróbka wstępna,
hydroliza i fermentacja
do benzyny
Biometanol
uprawy energetyczne
gazyfikacja lub synteza
metanolu
ogniwa paliwowe
Olej roślinny
rzepak, słonecznik, itp.
-
do oleju napędowego
Biodiesel
rzepak, słonecznik, itp.
estryfikacja
do oleju napędowego
Bioolej
uprawy energetyczne
piroliza
substrat oleju
napędowego lub
benzyny
Bioetanol
Bioetanol to odwodniony alkohol etylowy, który jest jednym z podstawowych
i najbardziej znanych biopaliw na świecie. Biopaliwo to moŜe być stosowane
w silnikach benzynowych jak i wysokopręŜnych. Bioetanol powstaje w wyniku
fermentacji skrobi (zboŜa, kukurydza, ziemniaki, topinambur, itp.) lub fermentacji
cukrów (melasa).
Tab. 2. Wydajność etanolu z róŜnych gatunków roślin uprawnych
[Michalski 2004]
Gatunek
Kukurydza
Pszenica
Ziemniak
Burak cukrowy
Średnie plony
w Polsce
[dt⋅⋅ha-1]
61
35
190
450
Wydajność
alkoholu
[l⋅⋅dt-1]
37
34
14
10
Plon alkoholu
[l⋅⋅ha-1]
2257
1190
2660
4500
Ilość surowca
na 100 l
alkoholu
270
295
720
1000
26
W Polsce podstawowym surowcem do produkcji etanolu są zboŜa, ze względu na
duŜy ich udział w strukturze zasiewów. Na podstawie tabel 2 i 3 moŜna stwierdzić, Ŝe
doskonałym surowcem do produkcji etanolu jest ziarno kukurydzy przewyŜszające
wydajnością z 1 ha pozostałe zboŜa (w tym takŜe pszenicę). Plonowanie kukurydzy
w tonach na hektar jest wyŜsze w porównaniu do innych zbóŜ, co ma znaczący wpływ
na plon alkoholu z hektara. W Polsce, obok zbóŜ, waŜnym surowcem do produkcji
etanolu jest ziemniak. Głównym jego atutem są małe wymagania glebowe oraz fakt
występowania w Polsce przewagi gleb słabych.
Tab. 3. Wydajność etanolu z róŜnych gatunków roślin uprawnych przy średnich
plonach zbieranych w Polsce w latach 1999 – 2001 [Kuś 2002]
Gatunek
Średnie plony w
Polsce [dt⋅⋅ha-1]
Skrobia/cukier
[% s.m.]
Kukurydza
Pszenica ozima
PszenŜyto ozime
śyto
Ziemniak
Burak cukrowy
60,0
36,3
31,2
22,1
184,0
370,0
65,0
59,5
56,5
54,5
17,8
16,0
Wydajność
alkoholu
[l⋅⋅dt-1]
42
38
36
35
11
10
Plon alkoholu
[l⋅⋅ha-1]
2520
1379
1123
773
2024
3700
W produkcji etanolu na cele energetyczne zastosowanie moŜe znaleźć takŜe burak
cukrowy i pastewny. Charakteryzuje się on wyŜszą wydajnością energetyczną
w przeliczeniu na jednostkę powierzchni w porównaniu do zbóŜ i ziemniaków (tab.4),
które obecnie stanowią podstawowy surowiec w przemyśle gorzelniczym. Problem
w przypadku buraka stanowi konieczność przerabiania od 4 do 5 razy więcej surowca
niŜ ma to miejsce w przypadku zbóŜ. Generuje to większą ilość produktów ubocznych,
odpadowych i ściekowych, które zwiększają jednocześnie koszty i obciąŜają
środowisko naturalne. Uprawa buraka cukrowego na cele energetyczne moŜe jednak
stanowić alternatywę dla uprawy tej rośliny na cele produkcji cukru oraz zapobiec
całkowitemu jej zniknięciu ze zmianowania.
Bioetanol moŜna wytwarzać równieŜ z takich roślin jak topinambur lub cykoria,
a takŜe z ziemiopłodów o gorszej jakości, które nie spełniają wymaganych norm dla
Ŝywności lub pasz dla zwierząt.
27
Tab. 4. Produkcja etanolu z róŜnych gatunków roślin uprawnych [Bramm 1993]
Gatunek
Średni plon
[dt⋅⋅ha-1]
PszenŜyto
śyto
Ziemniak
Topinambur
Cykoria
Burak cukrowy
33
25
162
250
350
358
Średnia
zawartość
skrobi/cukru
[% s.m.]
74
76
18
15
16
16
Średni plon
skrobi/cukru
[dt⋅⋅ha-1]
24
19
29
38
56
57
Produkcja
etanolu [l⋅⋅ha-1]
(wydajność
95%)
1542
1197
1870
2175
3248
3495
Największą produkcję etanolu moŜna uzyskać z roślin okopowych korzeniowych
(burak cukrowy, cykoria korzeniowa), a następnie z roślin okopowych bulwiastych
(ziemniak, topinambur) [Ostrowska, Cieśliński 2003] (tab. 4).
-
Ze 100 kg skrobi (Ŝyto, pszenŜyto) otrzymuje się 64 litry etanolu.
-
Ze 100 kg sacharozy (burak cukrowy) otrzymuje się 61 litrów etanolu.
-
Ze 100 kg inuliny (topinambur, cykoria) otrzymuje się 58 litrów etanolu.
Podstawowym surowcem do produkcji bioetanolu jest spirytus surowy (surówka),
wytwarzany przez gorzelnie, które są pierwszym ogniwem w produkcji tego biopaliwa.
Polskie gorzelnie rolnicze przy produkcji spirytusu surowego stosują obecnie dwie
technologie zacierania. Pierwsza, stosowana od wielu lat, to metoda ciśnieniowa, tzw.
„ciepła”, która jest uŜywana w ponad 90 % naszych gorzelni rolniczych. Druga to
metoda bezcisnieniowa, tzw. „zimna”, którą stosuje zaledwie około 10 % zakładów
produkujących alkohol etylowy. Metoda pierwsza charakteryzuje się wyŜszymi
nakładami energetycznymi co wpływa na wyŜsze koszty produkcji etanolu. Polskie
gorzelnie rolnicze znajdują się obecnie w trudnej sytuacji ekonomicznej, którą moŜe
poprawić produkcja spirytusu surowego na cele paliwowe (bioetanol).
Biodiesel
Biodiesel (ester, diester, FAME, RME, SFME, SME i inne) stanowi chemiczne
połączenie olejów roślinnych lub tłuszczów z alkoholem, zwykle metanolem, rzadziej
z etanolem. JeŜeli do syntezy biopaliwa zostanie uŜyty olej rzepakowy i metanol
otrzymamy wówczas biopaliwo rzepakowe, zgodnie z schematem: olej rzepakowy +
metanol + katalizator = ester metylowy + gliceryna + mydła i inne produkty.
Znanych jest obecnie kilka metod produkcji biopaliwa z olejów roślinnych, takich
jak: kraking termiczny i katalityczny, elektroliza oraz wykorzystywana na skale
przemysłową metoda transestryfikacji.
28
Główną rośliną oleistą do produkcji biodiesla w Polsce jest i pozostanie rzepak,
który niestety ma duŜe wymagania termiczne oraz glebowe. W warunkach naszego
kraju roślina ta uzaleŜniona jest od przebiegu pogody. Powierzchnia uprawy rzepaku w
2005 roku w Polsce wynosiła 544,5 tys. ha, przy średnim plonie 26,3 dt⋅ha-1. Dla
porównania w tym samym roku nasi zachodni sąsiedzi zebrali plon na poziomie 37,6
dt⋅ha-1. Średnie plonowanie rzepaku w 2005 roku wyniosło w Europie 29,9 dt⋅ha-1.
Plony nasion rzepaku w Polsce są znacznie niŜsze niŜ w Niemczech [FAOSTAT 2007].
W Europie w produkcji biodesla przodują Niemcy, które w okresie ostatnich lat
bardzo znacznie zwiększyły produkcję i sprzedaŜ tego biopaliwa [Bocheński 2005].
W poszczególnych krajach stosuje się róŜne nazwy handlowe paliwa
rzepakowego. W Niemczech uŜywa się: Raps – Diesel, Biodiesel, w Austrii: Ekodiesel,
Biodiesel, we Francji: Diester, w Czechach i na Słowacji: Bionafta, Ekonafta, Ekoester,
a w Polsce: Eko – paliwo, Epal, Biodiesel, Ekol, Emkor, Ekor, Azona.
CVO
Clear Vegetable Oils
FAME
Fatty Acid Methyl Esters
RME
Rapeseed Methyl Esters
SFME
Sun Flower Methyl Esters
SME
Soybean Methyl Ester
FAEE
FAAE
Fatty Acid Ethyl Esters
Fatty Acid Alkyl Esters
czyste oleje roślinne uŜywane jako biopaliwo
estry metylowe kwasów tłuszczowych
produkowane z olejów roślinnych lub
zwierzęcych, stosowane jako biopaliwo
produkowane z oleju rzepakowego
produkowane z oleju słonecznikowego
produkowane z oleju sojowego
estry etylowe kwasów tłuszczowych
estry alkilowe kwasów tłuszczowych
Właściwości biodiesla są niemal identyczne jak oleju napędowego. Paliwo
rzepakowe jest jednak nie toksyczne i ulega degradacji dwa razy szybciej niŜ
ropopochodny olej. Biodiesel nie zawiera siarki, ani węglowodorów aromatycznych.
Do produkcji biopaliwa, oprócz rzepaku, zastosowanie mogą znaleźć takŜe inne
rośliny oleiste takie jak: słonecznik, arachid, palma.
Literatura
Bocheński C. I. 2003. Biodiesel – paliwo rolnicze. Wyd. SGGW. Warszawa.
Bocheński C. I. 2005. Mini wytwórnie paliwa rzepakowego, pierwsze doświadczenie
eksploatacyjne. Wieś Jutra, 8/9:10-11.
Bramm A. 1993. Die Zuckerrübe – ein nachwachsender Rohstoff. N. Landwirtschaft
Sonderh., 96-98.
Gaza J. i in. 2002. Ekologiczne uwarunkowania produkcji biodiesla. Czysta Energia,
11 (55).
Jutra, 157.
29
Jutra, 9: 10-11.
Grzybek A. 2003. Technologie przetwarzania oleju rzepakowego na biopaliwo. Wieś
Jutra, 2: 39-41.
Grzybek A. 2002. MoŜliwości produkcji biopaliwa w Polsce, technologie produkcji
i uwarunkowania. Wieś Jutra, 52-54.
Kupczyk A. 2005. Rozwój sektora biopaliw ciekłych w Polsce. Wieś Jutra, 7: 40-41.
Kupczyk A., Ekierski A. 2002. Bioetanol – szansa dla Polskiego rolnictwa. Wieś Jutra,
13-15.
Kuś J. 2002. Efektywność energetyczna produkcji biopaliw płynnych. Wieś Jutra, 8-10.
Kuś J. 2003. Produkcja biomasy na cele energetyczne (moŜliwości i ograniczenia).
Biuletyn, 7; 1-9.
Ostrowska D., Ciesiel M. 2003. Potencjał surowcowy do produkcji bioetanolu. Wieś
Jutra, 2: 30-31.
Roszkowski A. 2002. Paliwa płynne z biomasy roślinnej. Wieś Jutra, 11-15.
Wiśniewski G. 1999. Polityczne i prawne aspekty wykorzystywania energii
odnawialnej w tym biopaliw ciekłych w UE i w Polsce. EC EBRC.
Wójcicki Z. 2003. Biopaliwa ciekłe i rolnictwo. Wieś Jutra, 2, 21-23.
Zakrzewski T. 2005. branŜowy program przetwórstwa rzepaku na cele energetyczne.
Krajowa Izba Biopaliw. 6.
energetycznych. Wieś Jutra, 9: 5-9.
Farm-produced biofuel: Part II – liquid biofuel
Summary
The basic types of liquid biofuel are bio-ethanol (ethile alcohol) and biodiesel (metyl
esther from oil seed rape). There are also other liquid biofuels, such as bio-methanol, bio-oil,
and also vegetable oil, produced from agricultural sources.
Key words: biofuel, liquid biofuel, bio-ethanol, biodiesel.
30
CZĘŚĆ III. BIOPALIWA STAŁE
Słowa kluczowe: biopaliwo, biopaliwa stałe, biomasa.
Wstęp
Druga połowa XX wieku dała nam do zrozumienia jak waŜny staje się fakt, iŜ
zjawiska zakłócające rozwój cywilizacji oraz poziomu Ŝycia takie jak: wyczerpywanie
nieodnawialnych surowców i wzrost cen ich pozyskiwania, nadmierna emisja tlenków
węgla, azotu do atmosfery, jak równieŜ ogromne ilości odpadów, zaczęły przybierać na
sile. W tym samym czasie w rolnictwie odnotowano nadwyŜki produkcji Ŝywności,
spadek
opłacalności
i
pogorszenie
dochodowości
sektora
rolniczego,
co
w konsekwencji pociągnęło za sobą wzrost ilości odłogów. Zjawiska te przyczyniły się
do intensywnego myślenia nad tematami badawczymi z wykorzystaniem surowców
odnawialnych. Dzięki temu powstała idea zmniejszenia produkcji roślinnej na cele
Ŝywnościowe na rzecz zwiększenia produkcji surowców przeznaczonych jako źródło
zasobów odnawialnych. Efektem badań w róŜnych krajach nad innym zastosowaniem
produktów rolniczych niŜ tylko cele Ŝywnościowe jest lista roślin, które mogą i jak się
okaŜe znajdują zastosowanie w takich gałęziach przemysłu jak na przykład
energetyczny, farmaceutyczny i chemiczny. Przemysł energetyczny jest najlepszym
przykładem na wykorzystanie produktów rolnych na cele energetyczne, czyli wiodącej
gałęzi w gospodarce świata.
Biomasa
Terminem biomasa opisuje się wszystkie substancje zawierające węgiel
organiczny i pochodzące z produktów roślinnych oraz zwierzęcych. Mówiąc o biomasie
jako źródle energii trzeba wyjaśnić znaczenie pojęcia ”biopaliwo”. Jest to ogólny termin
dla paliw otrzymanych z substancji palnej biomasy [Wandrasz, Wandrasz 2006].
Dzięki fotosyntezie energia słoneczna akumulowana jest w biomasie, którą z kolei
moŜna wykorzystać dla celów człowieka. Podlega ona przetworzeniu na inne formy
energii poprzez spalanie biomasy, lub produktów jej rozkładu.
31
Energetyczne wykorzystanie biomasy z roślin zaleŜy w duŜym stopniu od ich
składu chemicznego, a takŜe sposobu ich konwersji na energię.
Paliwem stałym jest ciało stałe o palnych właściwościach pochodzenia
naturalnego lub otrzymane sztucznie, które wytworzy energię cieplną. Do tej definicji
naleŜy dodać takŜe termin biopaliw, czyli paliw wytwarzanych sztucznie z produktów
odpadowych.
W Polsce do celów energetycznych wykorzystuje się najczęściej: drewno
odpadowe, odchody zwierząt, osady ściekowe, słomę, makuchy i inne odpady produkcji
rolniczej, a takŜe odpady organiczne (np. wysłodki buraczane, liście kukurydzy, trawy).
Spalanie paliw stałych jest uwaŜane za korzystniejsze dla środowiska od spalania
paliw kopalnych, poniewaŜ zawartość toksycznych pierwiastków (głównie siarki)
w biomasie jest duŜo niŜsza. Paliwa stałe mogą być spalane w postaci zrębków, sieczki,
sprasowanych bel, granulatów. Oprócz bezpośredniego spalania wysuszonej biomasy,
energię uzyskuje się równieŜ poprzez:
-
gaz generatorowy powstały ze zgazowania biomasy,
-
fermentację biomasy, w wyniku której otrzymuje się etanol i metanol, słuŜące
w dalszym etapie jako paliwo,
-
biogaz – otrzymany w procesie fermentacji beztlenowej.
Dzięki duŜej ilości metod konwersji paliw stałych na energię moŜna wykorzystać
w celu energetycznym róŜne gatunki roślin zarówno uprawiane dotychczas na cele
paszowe jak i Ŝywnościowe, a takŜe neofity – rośliny badane pod kątem uprawy
w warunkach środowiskowych naszego kraju.
W Polsce na potrzeby produkcji biomasy moŜna uprawiać:
• wierzbę wiciową (Salix viminalis),
• ślazowiec pensylwański (Sida hermaphrodita),
• topinanbur (Helianthus tuberosus),
• róŜa wielokwiatowa (Rosa multiflora),
• rdest sachaliński (Polygonum sachalinense),
• trawy wieloletnie, jak np.:
-
miskant olbrzymi (Miscanthus sinensis ligantea),
-
miskant curowy (Miscanthus sacchariflorus),
-
spartina preriowa (Spartina pectinata),
-
palczatka Gerarda (Andropogon gerardi).
32
Wnioski
Z zasobów odnawialnych pozyskujemy energię wiatru, wody, biomasy, słońca
i innych źródeł niekonwencjonalnych. Biorąc pod uwagę strukturę zuŜycia energii
Odnawialnych Zasobów Energii (OZE) w Polsce w roku 1996 wynosiła ona ok. 3,5 %,
a w skład jej wchodziła głównie energia wody, biomasy, pozyskiwana
z drewna
opałowego i odpadowego. Procentowa struktura wykorzystania OZE w rolnictwie
i w gospodarstwach
domowych w 2004 roku [Wójcicki 2003], a takŜe
i w przyszłości rok pokazuje, Ŝe największe zastosowanie posiada drewno, następnie
biopaliwa i energia słoneczna.
Wiele ekonomicznych, ekologicznych i energetycznych aspektów wskazuje na
stopniowy wzrost udziału odnawialnych źródeł energii, co w naszym kraju staje się
gospodarczą koniecznością.
Literatura
Gradziuk P. 2003. Produkcja biomasy na cele nieŜywnościowe jako perspektywiczny
kierunek działalności gospodarstw rolniczych. Wieś Jutra, 6: 34-36.
Jutra, 9: 10-11.
Kowalczyk-Juśko A., Kościk B. 2005. Rośliny energetyczne. Wieś Jutra, 7: 25-27.
Wandrasz J. W., Wandrasz A. J. 2006. Paliwa formowane: biopaliwa i paliwa
z odpadów w procesach termicznych. Wyd. Seidel- Przywecki Warszawa.
Wójcicki Z. 2003. Potencjał odnawialnych zasobów energii w rolnictwie. Wieś Jutra,
2: 8-10.
Farm-produced biofuel: Part III – solid biofuel
Summary
In Poland, for energy-production purposes the following are most common: felled wood,
animal manure, straw, and other waste from agricultural production, including organic waste.
Burning solid biofuel is considered more ecologically-friendly than burning fossil fuels,
because the amount of toxic elements (mainly sulphur) in biomass is significantly lower.
Key words: biofuel, solid biofuel, biomass.
33
CZĘŚĆ IV. BIOPALIWA GAZOWE
Słowa kluczowe: biopaliwo, biopaliwa ciekłe, biogaz.
Wstęp
Biogaz jest produktem fermentacji anaerobowej związków pochodzenia
organicznego takich jak: ścieki cukrownicze, odpady komunalne, odchody zwierzęce,
odpady przemysłu rolno-spoŜywczego, a takŜe biomasa. W wyniku spalania biogazu
nie powstają szkodliwe tlenki azotu.
Nie oczyszczony biogaz składa się z metanu (52 – 85 % CH4 jest gazem
łatwopalnym,
nietrującym,
bezwonnym
i
znacznie
lŜejszym
od
powietrza)
i z dwutlenku węgla (14 – 48 % CO2) oraz domieszki innych gazów np. siarkowodoru
(0,08 – 5,5 % H2S), tlenku węgla (0 – 2,1 % CO), azotu (0,6 - 7,5 % N2), tlenu
(0 – 1 % O2).
Skład biogazu zleŜy od:
-
procesu technologicznego,
-
zastosowanego materiału wsadowego.
Procentowy udział metanu w biogazie stanowi o jego wartości opałowej,
a wartość ta waha się w granicach 20-27 MJ/m3.
W Polsce pierwsza biogazownia, sfinansowana w części przez firmę
POLDANOR, powstała na Pomorzu w miejscowości Pawłówek. Korzystając
z technologii duńskiej firmy i wykorzystując do produkcji biogazu gnojowicę oraz
produkty z ubojni świń, udało się uzyskać gaz o zawartości 65% etanu.
Wytwarzanie
Gaz wysypiskowy – nowoczesne składowiska posiadają specjalne komory
fermentacyjne lub bioreaktory, w których fermentacja metanowa odpadów odbywa się
w stałych temperaturach 33-37 °C, optymalnych dla bakterii metanogennych,
mezofilnych (rzadziej w temperaturach dla bakterii termofilnych) oraz przy pH 6,5-8,5
i odpowiedniej wilgotności. Ze składowiska o powierzchni około 15 ha moŜna uzyskać
34
20 do 60 GWh energii w ciągu roku, jeŜeli roczna masa składowanych odpadów to
około 180 000 ton.
Gaz błotny – biogaz powstaje równieŜ w sposób naturalny np. na torfowiskach
(głównie z celulozy).
Agrogaz – uzyskiwany z gnojowicy lub obornika. Z 1 m³ gnojowicy moŜna
uzyskać w przybliŜeniu 20 m³ biogazu, natomiast z 1 m³ obornika nawet 30 m³.
Pozostałość po fermentacji stanowi cenny nawóz.
Tab. 1. Wydajność i czas trwania fermentacji
Wydajność w kg [m3]
Czas fermentacji [dni]
Słoma
0,367
78
Liście buraków
0,501
14
Łęty ziemniaczane
0,606
53
Łodygi kukurydzy
0,514
52
Koniczyna
0,445
28
Trawa
0,557
25
Materiał
Zastosowanie
Obecnie biogaz jest juŜ produkowany na całym świecie. Europa poszczycić się
moŜe 65 wielkimi biogazowniami – z tego aŜ 22 znajdują się w samej tylko Szwecji.
Dzięki nowoczesnym technologiom wydziela się czysty metan i spręŜa się go na
stacjach tankowania paliw, głównie dla samochodów osobowych oraz autobusów.
Biogaz słuŜy jako paliwo do napędu silników (instalacje CNG). Biogazownie,
wytwarzają po około 500 m3 metanu godzinowo, co odpowiada zapotrzebowaniu na
nośniki energii dla około 2000 gospodarstw domowych.
Biogaz ma szerokie zastosowanie. Wykorzystuje się go głównie w Indiach,
Chinach, Szwajcarii, Francji, Niemczech i USA jako paliwo dla generatorów prądu
elektrycznego (ze 100m³ biogazu moŜna wyprodukować około 540-600 kWh energii
elektrycznej) oraz jako źródło energii do ogrzewania wody.
Produkcja biogazu niesie za sobą wymierne korzyści, jakimi są:
-
zagospodarowanie obornika, gnojówki, gnojowicy, upraw zielonych,
-
przerób odpadów organicznych pochodzących z selektywnej zbiórki śmieci,
-
utylizacja
odpadów
przetwórstwa
Ŝywności,
-
utylizacja odpadów komunalnych,
-
źródło energii elektrycznej i ciepła.
spoŜywczego,
rzeźni,
przeterminowanej
35
Spalanie biogazu
CH4 + 2O4 --> 2H2O + CO2
W czasie spalania 1 m metanu powstaje około 1,6 kg wody w postaci pary. Do
3
spalenia 1 m3 metanu potrzeba około 10m3 powietrza.
Dostępność technologii w Polsce
Na polskim rynku pojawia się coraz więcej firm oferujących najnowsze
technologie do produkcji biogazu. Współpracują one z polskimi i zagranicznymi
jednostkami naukowo-badawczymi zapewniając szeroki zakres badań laboratoryjnych,
nawet w trakcie eksploatacji biogazowni. Pomagają w doborze technologii i najbardziej
wydajnych substratów oraz oferują fachową pomoc w obsłudze biogazowni.
Literatura
Buraczewski G., Bartoszek B. 1990. Biogaz: wytwarzanie i wykorzystanie. PWN.
Warszawa.
Jutra, ss.157.
Jutra, 9: 10-11.
Oniszk-Popławska A., Zowsik M., Wiśniewski G., 2006. Produkcja i wykorzystanie
biogazu rolniczego. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa
w Warszawie, Europejskie Centrum Energii Odnawialnj. Gdańsk: EC BREC;
Warszawa: IBMER.
Wandrasz J.W., Wandrasz A. J. 2006. Paliwa Formowane: biopaliwa i paliwa
z odpadów w procesach termicznych. Wyd. „Seidel-Przywecki” Warszawa.
Farm-produced biofuel: Part IV – gaseous biofuel
Summary
Biogas is a product of the anaerobic fermentation of organic-based compounds, such as
sugar waste, communal waste, animal manure, agricultural waste, and also biomass. Nonpurified biogas is composed of methane, carbon dioxide and a mix of other gases; for example,
hydrogen sulphide, carbon monoxide, nitrogen, and oxygen.
Key words: biofuel, gaseous biofuel, biogas.
36
DZIAŁALNOŚĆ STOWARZYSZEŃ WSPIERAJĄCYCH ROLNICTWO
EKOLOGICZNE W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM
Autor: Małgorzata Szpiech
Opiekun naukowy: dr inŜ. Janina BłaŜej
Studenckie Koło Naukowe Rolników „Włościanin”, Sekcja Ochrony Środowiska Rolniczego
Uniwersytet Rzeszowski, ul. Ćwiklińskiej 2, 35-601 Rzeszów
e-mail: goska21@tlen.pl
Słowa kluczowe: rolnictwo ekologiczne, stowarzyszenie, województwo Podkarpackie
Wstęp
Środowisko przyrodnicze województwa Podkarpackiego posiada wiele walorów
m.in.; bogatą róŜnorodność flory i fauny, brak uciąŜliwych zakładów przemysłowych,
nieskaŜone gleby, co predysponuje ten region do produkcji metodami ekologicznymi
[Pisarek 2005, Bazyl 2006]. Według danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony
Środowiska w Rzeszowie [2004] w skali kraju Podkarpacie zaliczone jest do
najczystszych ekologicznie regionów. Z tego względu rolnicza przestrzeń produkcyjna,
moŜe być wykorzystywana do wytwarzania Ŝywności o najwyŜszych parametrach
jakościowych, co dla wielu rodzin wiejskich moŜe stanowić alternatywne źródło
dochodu [Bednarz 2003, Kojder i in. 2006, Szpiech i in. 2006]. Wsparcie finansowe
w postaci dotacji do powierzchni upraw, struktura agrarna, a przede wszystkim znaczne
zasoby siły roboczej przyczyniły się do tego, Ŝe coraz więcej właścicieli gospodarstw
podejmuje ekologiczny sposób produkcji.
W listopadzie 2006 roku było w województwie 1518 gospodarstw rolnych
prowadzących produkcję metodami ekologicznymi, zarówno w okresie przestawiania,
jak i z certyfikatem. Łączna powierzchnia certyfikowanych upraw wynosiła wówczas
około 3600 ha [Ulotka 2006]. Dalsza intensywność rozwoju tego pracochłonnego
kierunku w znacznym stopniu jest uzaleŜniona od organizacji rynku zbytu oraz
przetwórstwa. Aktualnie w województwie skupem i przetwórstwem produktów
ekologicznych zajmuje się kilka firm m.in. Bio-Concept, Jasiołka, Herbapol Lublin,
Hortino, Misa-W, Symbio.
DuŜą rolę w rozpowszechnianiu tego sposobu gospodarowania odgrywają
promocja i reklama. Popularyzacją rolnictwa ekologicznego zajmuje się Podkarpacki
Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Boguchwale oraz stowarzyszenia.
37
Aktualnie działa 5 stowarzyszeń:
-
Galicyjskie
Stowarzyszenie
Rolników
Gospodarujących
Metodami
Ekologicznymi „BIO-GLEBA”
-
LeŜajskie Stowarzyszenie Gospodarstw Ekologicznych
-
Podkarpackie Stowarzyszenie Rolnictwa Ekologicznego „EKOGAL
-
Stowarzyszenie śywności Gospodarstw Ekologicznych „TRUSKAWKA”
-
Stowarzyszenie śywności Ekologicznej „EKODAR”
W 2004 roku cztery z nich: LeŜajskie Stowarzyszenie Gospodarstw Ekologicznych,
Podkarpackie Stowarzyszenie Rolnictwa Ekologicznego „EKOGAL, Stowarzyszenie
śywności
Ekologicznej „EKODAR”, Stowarzyszenie Gospodarstw Ekologicznych
„TRUSKAWKA”
załoŜyło
Podkarpacką
Izbę
Rolnictwa
Ekologicznego,
Stowarzyszenia – PIRE.
Celem
niniejszego
opracowania
była
analiza
działań
informacyjnych
i edukacyjnych podejmowanych przez Stowarzyszenia na przykładzie Podkarpackiego
Stowarzyszenia Rolnictwa Ekologicznego „EKOGAL”.
Materiał i metody
Dane do
analizy uzyskano
na podstawie
przeprowadzonego
wywiadu
z przedstawicielami Podkarpackiego Stowarzyszenia Rolnictwa Ekologicznego
„EKOGAL z siedzibą w Chmielniku. Wywiad dotyczył m.in. organizacji i działań
podjętych na rzecz propagowania produkcji ekologicznej.
Omówienie
Podkarpackie Stowarzyszenie Rolnictwa Ekologicznego „EKOGAL” z siedzibą
w Chmielniku zostało wpisane do rejestru Stowarzyszeń w 2001 roku. Zasadniczym
zadaniem Stowarzyszenia jest organizowanie regularnych spotkań (w kaŜdy drugi
poniedziałek miesiąca) rolników w celu pogłębiania wiedzy i wymiany doświadczeń
z zakresu gospodarowania metodami ekologicznymi. Oto przykłady z działalności
Stowarzyszenia w latach 2005 i 2006:
1. Cykl szkoleń pt. „Podstawy rolnictwa ekologicznego” przeprowadzony na zlecenie
Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu.
2. Czynne uczestnictwo w cyklu szkoleń promujących Ŝywność wyprodukowaną
metodami ekologicznymi w „Klubie śywienia” – działającym przy Związku
Stowarzyszeń Podkarpackiej Izbie Rolnictwa Ekologicznego w Rzeszowie.
38
3. Opracowanie materiałów nt. „MoŜliwości rozwoju gospodarstw ekologicznych na
Podkarpaciu” na sympozjum „Wieś szansą czy zagroŜeniem dla Polski”, które
odbyło się w Rzeszowie, wraz z wystawą produktów ekologicznych rolników
zrzeszonych w Stowarzyszeniu.
4. Uczestnictwo członków Stowarzyszenia w 60 imprezach promujących produkty
ekologiczne m.in. na konferencjach naukowych wyŜszych uczelni Rzeszowa,
„Agrobieszczadach” w Lesku, na giełdach rolno-przemysłowych w Rzeszowie,
„dniach osiedli”, doŜynkach, itp.
5. Przyjmowanie
przez
właścicieli
gospodarstw
studentów
Uniwersytetu
Rzeszowskiego Wydziału Biologiczno – Rolniczego do odbycia praktyk
i umoŜliwienie im zbierania materiałów do prac dyplomowych z zakresu rolnictwa
ekologicznego.
6. Współudział w zorganizowaniu stoiska wystawowego reprezentującego Podkarpacie
na międzynarodowych targach Ŝywności ekologicznej w Norymberdze w roku 2006
i 2007.
7. Opracowanie
ulotki
na
targi
BioFach
2006
–
„Rolnictwo
ekologiczne
w województwie Podkarpackim”.
8. Opracowanie dla rolników pragnących prowadzić gospodarstwa metodami
ekologicznymi podręczników; Przewodnik Rolnictwa Ekologicznego [2003],
„Podkarpacki Przewodnik Rolnictwa Ekologicznego” [2006].
9. Uczestnictwo w audycjach telewizyjnych, radiowych i wywiadach prasowych.
10. Współudział w zorganizowaniu wystawy regionalnych produktów ekologicznych
promujących Region Podkarpacia w Brukseli w 2006 roku.
W organizowanych przez Stowarzyszenie spotkaniach regularnie uczestniczy
około 40 osób. Wszyscy rolnicy biorący w nich udział zgodnie podkreślali, Ŝe tylko
dzięki pracy osób prowadzących Stowarzyszenie podjęli ekologiczny sposób
gospodarowania. MoŜliwość ciągłego pogłębiania wiedzy i bieŜącego rozwiązywania
róŜnych problemów ułatwia im dostosowanie się do obowiązujących przepisów. NaleŜy
nadmienić, Ŝe wszyscy członkowie prowadzący poszczególne Stowarzyszenia naleŜące
do PIRE działają społecznie.
Podsumowanie
Przyszłość dalszego rozwoju rolnictwa ekologicznego na Podkarpaciu zaleŜy od
zaangaŜowania rolników i organizacji. Konieczna jest wszechstronna promocja tej
39
formy gospodarowania oraz podniesienie świadomości ekologicznej konsumentów.
Przedstawiona działalność Stowarzyszenia moŜe słuŜyć za przykład pracy na rzecz
aktualnie najdynamiczniej rozwijającego się w województwie Podkarpackim kierunku
w produkcji rolniczej.
Literatura
Bazyl B. 2006. Rozwój gospodarstw ekologicznych w województwie Podkarpackim
w latach 2002-2005. Mat. Konf. II Ogólnopolskiej MłodzieŜowej Konferencji
Naukowej >Młodzi naukowcy – Praktyce rolniczej< nt. „Innowacje w rolnictwie”,
Rzeszów, 25-27 kwiecień: 76-79
Bednarz B. 2003. Rozwój rolnictwa ekologicznego w województwie Podkarpackim.
Zesz. Nauk. AR Kraków, 399, z. 89: 3-6
Kojder L., Szpiech M., Kałucka P. 2006. Motywy popytu i konsumpcji Ŝywności
ekologicznej. Mat. Konf. V Międzynarodowa i VI Ogólnopolska Konferencja Naukowa
pt. Rolnictwo ekologiczne od producenta do konsumenta. Wrocław-Miękinia-Środa
Śląska; 19-20 październik: 6-10.
Podkarpacki Przewodnik Rolnictwa Ekologicznego. 2006. Urząd Marszałkowski.
Rzeszów
Pisarek K. S. 2005. Stan środowiska przyrodniczego Podkarpacia, a świadomość
ekologiczna jego mieszkańców. Mat. Konf. IV Międzynarodowej i V Ogólnopolskiej
MłodzieŜowej Konferencji Naukowej nt. „Rolnictwo ekologiczne a produkt regionalny
i lokalny”. 17-18 marzec. Wrocław: 57-63
Praca zbiorowa 2003, Przewodnik Rolnictwa Ekologicznego, Urząd Marszałkowski.
Rzeszów
Stan środowiska w województwie podkarpackim w 2004 roku. 2004. Wojewódzki
Inspektorat Ochrony Środowiska. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Rzeszów
Szpiech M., Kałucka P., Kojder L. 2006. Zainteresowanie produktami ekologicznymi
mieszkańców Rzeszowa i okolic. Mat. Konf. V Międzynarodowa i VI Ogólnopolska
Konferencja Naukowa pt. Rolnictwo ekologiczne od producenta do konsumenta.
Wrocław-Miękinia-Środa Śląska; 19-20 październik: 11-15.
Ulotka 2006. „Rolnictwo ekologiczne w województwie Podkarpackim”. Urząd
Marszałkowski
Activity of associations supporting the organic farming in the Podkarpacie province
Summary
The natural environment of the Podkarpacie province has a lot of advantages what is
predisposing this region to the production with environmental methods. The future of the more
further development of the organic farming on Podkarpacie depends on employing farmers and
the organization. A broad promotion of this form of managing and raising the ecological
awareness are necessary of consumers. To be a model of affiliating perhaps of work for at the
moment most dynamically developing in the Podkarpacie province of direction in the
agricultural production.
Key words: the organic farming, the association, the Podkarpacie province.
40
InŜynieria Rzeszów Sp. z o.o.,
ul. Podkarpacka 59a, 35-082 Rzeszów
Centrala
tel. (017) 864-18-20, fax (017) 864-18-21,
tel. kom. 0-600-470-303,
e-mail: inzynieria_rzeszow@pro.onet.pl
Jesteśmy firmą budowlaną. Działamy na rynku od 1990 roku
i wykonujemy roboty z zakresu:
budownictwo inŜynieryjne (obiekty ochrony środowiska),
budownictwo kubaturowe i przemysłowe,
obiekty specjalistyczne, sieci zewnętrzne,
roboty specjalistyczne (ścianki szczelne, przewierty
sterowane, umocnienie wykopów)
41
GINĄCE ZAWODY – ATRAKCJA TURYSTYCZNA I ŹRÓDŁO DOCHODU
MIESZKAŃCÓW OBSZARÓW WIEJSKICH
Autorzy: Diana Joniec, Tomasz Świerk
Opiekun: prof. nadzw. dr hab. inŜ. Jan Krupa
SKN Ekologiczno-Przyrodnicze
WyŜsza Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2, 35-225 Rzeszów
e-mail: w27516@poczta.wsiz.rzeszow.pl, w26921@poczta.wsiz.rzeszow.pl,
jkrupa@wsiz.rzeszow.pl
Słowa kluczowe: ginące zawody, rozwój turystyki, dziedzictwo kulturowe.
Wstęp
Ginące zawody ściśle związane są z tradycyjnym, starym rzemiosłem, mocno
osadzonym w historii i kulturze polskiej wsi. Połączone są one ze sztuką i kulturą
ludową, obrzędami i zwyczajami, tradycją w sposobie wykonania i treści. Dawni
rzemieślnicy przekazywali swoją wiedzę i umiejętności kolejnym pokoleniom,
zachowując charakterystyczne formy, kształty, czy zdobnictwo. Ogólnie rzecz ujmując,
określenie ginących zawodów moŜna przypisać:
-
rzemieślnikom ludowym, którzy traktują rzemiosło jako główne źródło utrzymania,
bądź uprawiają je w sposób ciągły. Ich rzemiosło wymaga pewnych umiejętności
i długoletniej praktyki, a przedmioty przez nich wykonywane pełnią funkcje
praktyczne lub estetyczne. Do grupy tej moŜna zaliczyć, m.in. kowali, tkaczy,
garncarzy, wikliniarzy;
-
rękodzielnikom artystycznym, którzy tworzą głównie na potrzeby własnego
środowiska, a zasadniczym celem ich pracy nie jest zarobek. Do grupy tej naleŜą,
m.in.: hafciarki, koronczarki, rzeźbiarze;
-
artystom ludowym, których prace przedstawiają szczególną wartość artystyczną
[Bachowski 1974].
Ginące zawody, jak sama ich nazwa wskazuje, nie są obecnie popularne wśród
mieszkańców
wsi.
Pozostają
jednak
miejsca,
gdzie
wielowiekowa
tradycja
wykonywania róŜnorakich przedmiotów ręcznie nie zaginęła. MoŜna więc jeszcze
spotkać rzemieślników „z prawdziwego zdarzenia” i przyjrzeć się ich pracy. PoniewaŜ
tacy ludzie są mimo wszystko rzadkością, ich niezwykła działalność wzbudza
zainteresowanie i podziw, które moŜe stać się powodem wizyty w regionie turystów
ciekawych ginącego rzemiosła. Z turystycznego punktu widzenia, naleŜałoby zatem
42
znaleźć atrakcyjne sposoby przyciągnięcia turystów do miejsc pracy ludowych twórców
i rzemieślników, stworzyć moŜliwości dłuŜszego i niezapomnianego ich pobytu.
RozwaŜania dotyczące atrakcyjności ginących zawodów, moŜliwości ich wykorzystania
w turystyce, a co za tym idzie zwiększenia dochodów mieszkańców obszarów wiejskich
są przedmiotem niniejszego opracowania. Zakres przestrzenny pracy obejmuje gminy
powiatu łańcuckiego w woj. podkarpackim.
Materiał i metody
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie rzadko dziś występujących zawodów
rzemieślniczych, jako główne źródło rozwoju turystyki na obszarach wiejskich. Autorzy
starają się udowodnić, Ŝe ginące zawody mogą stanowić duŜą atrakcję dla turystów,
a tym samym mogą przyczynić się do ekonomicznego rozwoju wsi, zwiększenia
dochodów jej mieszkańców oraz rozwoju sfery usług.
W celu realizacji tematu autorzy posłuŜyli się wywiadem środowiskowym oraz
obserwacją, analizą literatury przedmiotu, czasopism lokalnych, zasobów internetowych
oraz danych Starostwa powiatowego w Łańcucie, co pozwoliło na rzetelne
przedstawienie opisywanych faktów.
Charakterystyka niektórych rodzajów wiejskiego rzemiosła
Garncarstwo w głównej mierze rozpowszechniło się w momencie wynalezienia
dwutarczowego koła garncarskiego, pracownie garncarskie istniały w niemal kaŜdym
mieście i wielu wioskach. Garncarze produkowali przede wszystkim róŜnego rodzaju
garnki, dzbany, donice, misy, w późniejszych latach flakony, czy ceramiczne karafki do
alkoholu. Sprzedawano je na jarmarkach i targach organizowanych w okolicznych
duŜych miastach takich, jak: Rzeszów, Przemyśl, LeŜajsk, Łańcut, Przeworsk [Pragacz
2006].Jednym z pręŜniejszych ośrodków garncarstwa była i do dziś pozostaje Medynia
Głogowska, zwana „glinianą wioską”. Do najbardziej znanych garncarzy naleŜą dziś,
m.in. Władysława Prucnal, Jan Kot i Andrzej Plizga.
Stolarstwo moŜna traktować jako najstarszy i początkowo najwaŜniejszy rodzaj
rzemiosła. Przez wieki stolarze zajmowali się obróbką drewna wykorzystywanego do
budowy domostw, ogrodzeń, sprzętów codziennego uŜytku, a nawet grodów.
Na wsiach, poza tradycyjnymi meblami (stoły, ławy) stolarze wykonywali skrzynie
„wianne”, stanowiące niezbędną część wiana panny młodej. W obecnych czasach
zawód stolarza nie jest popularny ze względu na fakt wytwarzania mebli na taśmach
43
produkcyjnych, ale istnieje moŜliwość wytworzenia lub przetworzenia wyrobu na
specjalne zamówienie klienta, tzw. wyrób stylizowany.
Zabawkarstwo to forma rzemiosła ludowego koncentrująca się na wyrobie
zabawek z drewna. Do najczęściej wykonywanych zaliczyć naleŜy: koniki na kółkach
i na biegunach, łóŜeczka dla lalek, wózki z konikami, poruszające skrzydłami ptaszki
i motyle na kółkach, grzechotki. Pięknie malowane zabawki sprzedawano na targach
i jarmarkach w duŜych miastach. Stopniowo drewniane zabawki zastępowano
plastikowymi, a współcześnie równieŜ zmechanizowanymi i elektronicznymi. Dziś
wyrobem drewnianych zabawek zajmuje się tylko kilka osób, spośród których wyróŜnia
się Stanisław Naróg.
Kowalstwo narodziło się wiele wieków temu. Okresem najbardziej mu
sprzyjającym było średniowiecze, gdyŜ same chociaŜby wojny wymagały wielkiego
wysiłku zawodu kowalskiego włoŜonego w stworzenie wielu róŜnych narzędzi
i podkuwania koni. Podstawą było zgrzewanie – czyli roztapianie metalu. Trzeba
zauwaŜyć, Ŝe prawdziwy średniowieczny powóz, czy nawet nowoŜytny nie posiadał
w swojej konstrukcji ani jednej śruby, co wymagało wysoko rozwiniętej umiejętności
obróbki metalu. W późniejszych wiekach zawód ten systematycznie tracił na wartości,
a obecnie przybrał formę kowalstwa artystycznego zajmującego się w głównej mierze
przyozdabianiem otoczenia gospodarstwa domowego. Tradycyjna kuźnia jest czynna
w Krzemienicy, natomiast znajdująca się na terenie skansenu w Markowej kuźnia
uruchamiana jest, w razie potrzeby, w celach pokazowych [Franczyk 2006].
Płatnerstwo to zawód pokrewny kowalstwu. Płatnerzy zajmowali się
wykuwaniem ze stali róŜnych rodzajów broni siecznej (m.in. miecze, szable, szpady),
obuchowej (m.in. maczugi, buzdygany, korbacze) i drzewcowej (m.in. piki, halabardy),
a takŜe tarczy i zbroi. Tym niespotykanym dzisiaj fachem zajmuje się jeden
z mieszkańców Łańcuta, znany na skalę międzynarodową – Krzysztof Panas. Wykonuje
on oręŜa rodzime i dalekowschodnie np. długie samurajskie miecze, broń polską,
turecką, indyjską i mongolską. Opanował technikę wyrobu stali dalmaceńskiej. Jego
prace są cenione przez zagranicznych mistrzów wschodnich sztuk walki oraz wśród
kolekcjonerów [SierŜęga-Morawska 1998].
Wykorzystanie ginących zawodów w rozwoju turystyki i szlaków tematycznych
Obecnie pobyt na obszarach wiejskich staje się najbardziej popularną formą
turystyki. Gwarantuje on ciszę i odpoczynek od zgiełku wielkich miast, kontakt
44
z naturą, jak równieŜ z typowym Ŝyciem na wsi. Atrakcję stanowi prawdziwe wiejskie
śniadanie, pomoc przy tradycyjnych zajęciach rolniczych, kontakt ze zwierzętami. Do
listy tej śmiało dopisać moŜna poznanie róŜnych form rzemiosła ludowego, sposobów
tworzenia przedmiotów codziennego uŜytku. Odpowiednie wykorzystanie obecności
ludowych rzemieślników na terenie danej gminy, czy powiatu moŜe przynieść
niezwykłe korzyści dla jej mieszkańców, wynikające ze zwiększenia się ruchu
turystycznego na tym obszarze. Negatywnym zjawiskiem jest niestety fakt, iŜ władze
samorządowe zazwyczaj nie potrafią korzystać z wymienionych powyŜej atrakcji
turystycznych.
Trafnym pomysłem wykorzystania ginących zawodów dla potrzeb turystyki jest
stworzony na terenie powiatu łańcuckiego „Szlak Garncarski”. Przebiega on przez
cztery miejscowości: Medynię Głogowską, Medynię Łańcucką, Pogwizdów i Zalesie,
w których występują tradycyjne warsztaty, zagrody i piece do wyrobu ceramiki
ludowej, czynne pracownie ceramiki oraz miejsca ekspozycji dorobku miejscowych
twórców. Główną atrakcją trasy jest, znajdujący się w Medyni Głogowskiej,
XIX-wieczny kompleks wiejski, składający się z chat z bali sosnowych oraz pracowni
garncarskiej z duŜym ceglanym piecem. W pracowni tej moŜna spróbować, pod okiem
garncarza, własnych sił przy lepieniu glinianych garnków i suszeniu ceramiki.
W sąsiedztwie znajduje się galeria rzeźby ceramicznej. Godnym uwagi jest takŜe
kościół w Medyni Głogowskiej, ozdobiony ceramicznymi ornamentami na ścianach
oraz ceramiczną mozaiką, stanowiącą ozdobę prezbiterium, ambony i chóru. Na trasie
Szlaku Garncarskiego zobaczyć moŜna równieŜ liczne pracownie artystyczne,
wykopalisko gliny oraz stary, nieuŜytkowany warsztat garncarski z czterema
paleniskami. Dodatkową atrakcją regionu są liczne jarmarki, podczas których
prezentowane są dzieła ludowych twórców. Ponadto corocznie organizowane są
Międzynarodowe Warsztaty Garncarskie, umoŜliwiające turystom poznanie metod
i technik tworzenia ceramicznych przedmiotów.
Ginące zawody jako źródło zarobkowania
W dzisiejszych czasach ginące zawody postrzegane są jako atrakcja turystyczna
określonego obszaru recepcyjnego. Produkty pracy rzemieślniczej nie są tak popularne
jak dawniej, kiedy stanowiły one podstawowe wyposaŜenie gospodarstw domowych.
Obecnie budzą one zainteresowanie głównie wśród turystów, zwłaszcza jeśli
uczestniczą oni w warsztatach lub prezentacjach tradycyjnego rzemiosła.
45
Zyski wynikające ze sprzedaŜy wyrobów rzemieślniczych stanowią dochody
jedynie dla samych rzemieślników. Inni mieszkańcy wsi mogą zwiększyć zyski poprzez
poszerzenie bazy noclegowej, gastronomicznej i uzupełniającej. Najwłaściwszym
rozwiązaniem jest załoŜenie gospodarstw agroturystycznych, oferujących nie tylko
nocleg, ale równieŜ aktywny wypoczynek w typowym wiejskim domostwie. Taka
forma odpoczynku jest szczególnie interesująca dla rodzin z dziećmi, które chętnie
pozostaną dłuŜej. Gospodynie wiejskie mogą przyciągać turystów oryginalną i smaczną
kuchnią o wysokiej jakości.
Dodatkowo moŜliwe jest przeprowadzenie szlaków rowerowych (utworzenie
wypoŜyczalni rowerów), bądź spacerowych przez ciekawsze miejsca w okolicy,
organizowanie kuligów, czy ognisk. Mieszkańcy wsi przy współpracy z władzami
samorządowymi mogą zorganizować róŜnego rodzaju imprezy plenerowe, jarmarki,
warsztaty, a dla przyjezdnych turystów lub ich dzieci konkursy, zawody, wiejskie
zabawy. Takie osobliwe i wyjątkowe oferty spędzenia czasu wolnego mogą okazać się
atrakcyjne nie tylko dla turystów krajowych, ale równieŜ i zagranicznych. Ginące
zawody są obecnie machiną przyciągającą turystów do określonego regionu.
Odwiedzający napędzają przy okazji lokalny rynek poprzez korzystanie z infrastruktury
towarzyszącej.
Literatura
Błachowski A. 1974. Skarby w skrzyni malowanej, czyli o sztuce ludowej inaczej,
Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Franczyk M. 2006. Ginące zawody jako produkt turystyczny powiatu łańcuckiego.
Praca licencjacka (maszynopis), WyŜsza Szkoła Informatyki i Zarządzania, Rzeszów.
Pragacz G. 2006. Garncarski szlak jako adaptacja dziedzictwa kulturowego gminy
Czarna. Praca licencjacka (maszynopis), WyŜsza Szkoła Informatyki i Zarządzania,
Rzeszów.
SierŜęga-Morawska A. 1998. Łańcucki „Samuraj”, „Super Nowości” nr 122.
Dying professions – tourist attraction and profit generator of urban areas
inhabitants.
Summary
Main purpose of this project is unique professions implementation as a major source
of tourism development process on urban areas. The authors try to prove that dying professions
may be very attractive among tourists and additionally may cause to economical urban progress
and they increase inhabitants’ income.
Kay words: dying professions, tourism development, cultural helitage, agrotourism.
46
GOSPODARSTWA AGROTURYSTYCZNE W KONFRONTACJI
Z KLIENTEM ON-LINE
Autor: Karol Król
Opiekun: dr inŜ. Tomasz Wojewodzic
SKNE Sekcja Ekonomiki Rolnictwa
Akademia Rolnicza w Krakowie
Wydział Rolniczo-Ekonomiczny
Al. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków
e-mail: arkkrol@op.pl
Słowa kluczowe: gospodarstwo agroturystyczne, witryna internetowa, płatność on-line.
Wstęp
W warunkach gospodarki rynkowej szczególne znaczenie w sprzedaŜy towarów
i usług odgrywa promocja i informacja [Michałowski, Jalinik 2002]. Internet
stosunkowo szybko stał się czwartym, masowym źródłem społecznego przekazu będąc
jednocześnie źródłem niezliczonej ilości informacji. Szybko rozpowszechniony, coraz
tańszy, ogólnodostępny stanowi wyposaŜenie większości gospodarstw domowych
zarówno w mieście jak i na wsi [Król, Wojewodzic 2006]. Tak szybkie
upowszechnienie się Internetu pozwoliło na dynamiczny rozwój usług internetowych
w szczególności zwracając uwagę na rezerwacje oraz zakupy on-line. Internet będąc
najmniej kosztownym kanałem dystrybucji usług turystycznych staje się powoli
największym miejscem handlu elektronicznego. Rozwój internetowych sklepów oraz
moŜliwości dokonania zakupów on-line nie ominęły równieŜ usług hotelarskich oraz
agroturystycznych. Zastosowanie Internetu do dystrybucji usług turystycznych pozwala
prezentować klientom przedsiębiorstw turystycznych informacje o ofercie usługowej na
dowolnym poziomie szczegółowości i w czasie, w jakim sobie tego Ŝyczą [Panasiuk
2005]. Internet pozwala więc na niemal bezpośredni kontakt z turystą, udzielając mu,
oprócz wszystkich niezbędnych informacji, równieŜ odpowiedzi na konkretne pytania
[Sznajder, Przezbórska 2006]. Zastosowanie Internetu jako narzędzia wspomagającego
promocję oraz sprzedaŜ usługi turystycznej staje się powoli powszechne. Przemawia za
tym stale rosnąca podaŜ na rynku usług internetowych (hosting, domeny, darmowe
usługi-aliasy, konta internetowe, komponenty, poczta), która wywołuje realny spadek
ich cen. MoŜliwość odnalezienia danej oferty w Internecie oraz dokonanie jednoczesnej
rezerwacji usługi z poziomu odnalezionej witryny w połączeniu z szybką odpowiedzią
właściciela gospodarstwa agroturystycznego powoduje stopniowe eliminowanie
pośredników z kanału dystrybucyjnego, co prowadzi do jego skracania i spłaszczania.
47
Jest to zjawisko określone mianem „ubezpośredniania” oferty dzięki zastosowaniu
Internetu jako narzędzia promocji i sprzedaŜy usługi turystycznej.
Material i metody
W pracy wykorzystano nietypową, rzadko stosowaną metodę, którą po części
moŜna określić mianem „spamowania”. Sam spam w ścisłym tego słowa znaczeniu to
wiadomość e-mail zawierająca informacje komercyjne, na których otrzymanie nie
zgodził się adresat. Wysłana wiadomość e-mail, zdefiniowana jako spam, posiada
niezaleŜną od toŜsamości odbiorcy treść i kontekst. Zatem, moŜe zostać ona skierowana
do wielu innych potencjalnych odbiorców jednocześnie. Spam, jak podaje M.A.P.S∗
charakteryzuje się równieŜ tym, Ŝe treść wiadomości daje odbiorcy podstawę do
przypuszczeń,
iŜ
nadawca
w skutek
jej
wysłania moŜe odnieść korzyści
nieproporcjonalne w stosunku do korzyści odbiorcy wynikających z jej odebrania a jej
odbiorca nie wyraził uprzedniej, moŜliwej do weryfikacji, zamierzonej, wyraźnej
i zawsze odwoływalnej zgody na otrzymanie tej wiadomości. Spam w języku oraz
postrzeganiu internatów jest więc rzeczą negatywną.
W badaniu uŜyto wiadomości e-mail, która tylko po części przypomina spam.
Przed przystąpieniem do „właściwej części” badania zebrana została baza adresów
e-mail w liczbie 150 sztuk, po 50 adresów e-mail na uwzględnione w badaniach
województwa małopolskie, podkarpackie oraz warmińsko-mazurskie. Adresy e-mail
wyszukiwane były na zebranych wcześniej internetowych witrynach gospodarstw
agroturystycznych połoŜonych na terenie wyŜej wymienionych województw. Zebrane
adresy skatalogowane w specjalnie przygotowanym arkuszu stały się bazą wyjściową,
podstawą badania. W momencie, gdy ukończona została baza adresowa, na potrzeby
badań, stworzona została niezaleŜna skrzynka pocztowa w serwisie „Onet.pl”.
Wspomniana
skrzynka
emaliowa
skorelowana
była
z
adresem
pocztowym
arkkrol@op.pl. Skrzynka pocztowa wraz z adresem arkkrol@op.pl posłuŜyły do
wysyłania oraz odbierania wiadomości. Po skonfigurowaniu poczty, przygotowany
został standaryzowany list elektroniczny (e-mail), który został następnie wysłany pod
wcześniej zebrane adresy e-mail. List ten spełniał funkcję „zamaskowanej ankiety”.
Przygotowanie jej w taki sposób znacząco wpłynęło na prawdziwość wyników. Autor
badania, w liście e-mail wystąpił w roli klienta, urlopowicza, który wraz z rodziną,
w danym gospodarstwie agroturystycznymi pragnie spędzić listopadowy urlop (tab. 1).
∗
Mail Abuse Prevention System (www.mail-abuse.com) – system antyspamowy.
48
Wysyłany list nie miał więc typowej dla spamu formy. Badania prowadzone były
w trzech turach poczynając od drugiej połowy miesiąca października kończąc na
4 listopada. Nadmienić naleŜy, Ŝe badania właściwe poprzedzone zostały badaniem
pilotaŜowym w liczbie 10 wiadomości e-mail. Badania pilotaŜowe pozwoliły
zweryfikować poprawność wysyłanej wiadomości e-mail oraz potwierdzić słuszność
prowadzonych badań. Badania te zostały przeprowadzone na gospodarstwach
zlokalizowanych na terenie województwa małopolskiego i wliczone do badań
właściwych.
Tab. 1. Treść wiadomości e-mail wysłanej do 150 gospodarstw agroturystycznych
Witam
Jestem zainteresowany państwa ofertą agroturystyczną zamieszczoną na stronie witryny
internetowej. OtóŜ chciałbym zapytać czy mógłbym złoŜyć rezerwacje mailem?
Na kiedy byłaby ona moŜliwa - kiedy macie państwo wolne miejsca?
Nadmieniam, Ŝe interesuje mnie miesiąc listopad - czas pobytu około tygodnia - 4 osoby
(rodzice z dziećmi).
Druga sprawa - czy mógłbym dokonać płatności przelewem na konto czy bardziej interesuje
państwa gotówka? Oczywiście numer konta potrzebny do wykonania przelewu otrzymałbym
po dokładnym umówieniu się ;-)
Nie ukrywam, Ŝe sprawę płatności ułatwiłby fakt posiadania przez państwa konta w banku online.
Będę wdzięczny za szybką odpowiedź.
Z powaŜaniem
Karol Król
Źródło: opracowanie własne
Czas oczekiwania na odpowiedź nie był limitowany. Po otrzymaniu odpowiedzi
od właściciela bądź pracownika danego gospodarstwa agroturystycznego wysyłana była
odpowiedź odmowna. Zebrane odpowiedzi pozwoliły między innymi ocenić
moŜliwości rezerwacji usługi poprzez Internet oraz płatności on-line za usługę
w gospodarstwach agroturystycznych województw małopolskiego, warmińskomazurskiego oraz podkarpackiego.
Wyniki
Wyniki badań okazują się być bardzo ciekawe. Ilość nadesłanych odpowiedzi
zwrotnych nie jest jednak w pełni zadowalająca. Na 150 wysłanych wiadomości e-mail,
informacji zwrotnej udzieliło 63% właścicieli gospodarstw agroturystycznych
(94 wiadomości e-mail zawierających odpowiedź). Najchętniej na e-maile odpowiadali
właściciele gospodarstw agroturystycznych połoŜonych na terenie województwa
warmińsko – mazurskiego (tab. 2). Odpowiedzi na zapytanie e-mail udzieliło tu
37 właścicieli bądź pracowników gospodarstw agroturystycznych (administratorzy
49
poczty internetowej). Z województwa podkarpackiego nadesłano 30 odpowiedzi,
natomiast z województwa małopolskiego 27. Oznacza to, Ŝe nieznacznie ponad połowa
właścicieli gospodarstw agroturystycznych połoŜonych na terenie woj. małopolskiego
udzieliła odpowiedzi na wiadomość e-mail. W opinii autora zwrotność powinna
kształtować się na poziomie 40 e-maili na 50 wysłanych, co stanowiłoby 80 % dla
jednego z województw oraz 80 % zwrotność dla całej próby (120 e-mailów
z odpowiedzią).
Tab. 2. Wyniki badań ankietowych e-mail
Gospodarstwo agroturystyczne oferuje:
Wyszczególnienie
(województwo)
warmińskomazurskie
podkarpackie
małopolskie
ujęcie całościowe
Ilość
odpowiedzi
moŜliwość rezerwacji e-mailem
Tak
Nie
akceptuje
posiada
Brak
Konto
Płatność
wyraźnej
w banku
przelewem
on-line
odpowiedzi
9
29
5
Wolne
miejsca
w XI
28
Liczba
37
24
3
%
74,0
66,7
8,3
25,0
80,5
13,9
77,8
Liczba
30
27
1
2
24
6
26
%
60,0
90,0
3,3
6,7
80,0
20,0
86,7
Liczba
27
16
3
8
18
1
23
%
54,0
59,3
11,1
29,6
66,7
3,7
85,2
%
62
72
7,5
20,5
76,3
12,9
82,8
Z ilością odpowiedzi ściśle powiązany pozostaje czas jej udzielenia (tab. 3). Jest to
bardzo ciekawy aspekt badań. Czas nadsyłania odpowiedzi jest bardzo róŜny, odmienny
i charakterystyczny dla poszczególnych województw. Właściciele gospodarstw
agroturystycznych odpowiadają na nadsyłane e-maile najczęściej do dwóch dni od daty
wysłania e-maila (data wysłania e-maila zazwyczaj toŜsama jest z datą jego dotarcia na
skrzynkę pocztową adresata). Jest to właściwie odpowiedź niezwłoczna udzielana przez
właścicieli gospodarstw agroturystycznych, którzy na bieŜąco monitorują stan skrzynki
pocztowej. W województwie małopolskim sytuacja przedstawia się odmiennie. Tu
odpowiedzi nadsyłane były w długim okresie czasu, równomiernie, po kilka (od 1
do 6 e-maili przez okres nadsyłania odpowiedzi). MoŜna więc stwierdzić Ŝe odpowiedź
przychodzi w pierwszych trzech dniach po wysłaniu zapytania w formie listu e-mail.
Większość odpowiedzi odesłana została niezwłocznie, jednak zdarzyły się i takie, które
dotarły dwa tygodnie po wysłaniu e-maila z zapytaniem. Jest to oczywiście
niedopuszczalne. Zdaniem autora klient on-line, przy tak duŜej konkurencji wśród
50
gospodarstw agroturystycznych w Ŝadnym przypadku nie będzie czekał na odpowiedź
dłuŜej jak 3 dni.
Tab. 3. Czas nadesłania oraz ilość nadesłanych wiadomości e-mail
Czas udzielania odpowiedzi na zapytanie w formie listu e-mail
Wyszczególnienie
(województwo)
odpowiedzi udzielono:
suma brak
pierwszego
2
3
4
5
6
7
po
odp. odp.
dnia
dnia dnia dnia dnia dnia dnia tygodniu
małopolskie
0
0
3
2
1
0
3
18
27
23
podkarpackie
0
0
20
3
5
0
0
2
30
20
warmińsko-mazurskie
13
11
1
5
3
1
1
2
37
13
Źródło: badania własne
Znakomita większość właścicieli gospodarstw agroturystycznych, którzy udzielili
odpowiedzi na zapytanie w formie listu e-mail akceptuje moŜliwość dokonania
rezerwacji usługi on-line (tab. 2). Zaledwie 7 na 94 gospodarstwa agroturystyczne
wyraźnie Ŝyczy sobie dokonania rezerwacji telefonicznej. Co ciekawe, nieznacznie
ponad 20 % właścicieli gospodarstw agroturystycznych nie udziela odpowiedzi na
pytanie związane z moŜliwością dokonania rezerwacji on-line. Szybko odesłana
odpowiedź pozwala jednak stwierdzić, Ŝe większość z nich byłaby skłonna taką
rezerwację przyjąć. Nieznacznie ponad 76 % (71 gospodarstw) właścicieli gospodarstw
agroturystycznych akceptuje „przelew” jako formę płatności za usługę. Większość
z nich preferuje przelew zaliczki, jako formę potwierdzenia rezerwacji on-line bądź
rezerwacji konwencjonalnej, telefonicznej. Nieznaczny odsetek pytanych wyraźnie
prosi o gotówkę jako formę zapłaty.
Posiadanie konta w banku on-line (konto internetowe) deklaruje zaledwie
12 właścicieli gospodarstw agroturystycznych (około 13 %). Są to zazwyczaj „ekonta”
w mBanku lub konta PKO Inteligo.
Badania prowadzone były końcem miesiąca października, początkiem miesiąca
listopada. Okazuje się, Ŝe aŜ 17 z 94 gospodarstw agroturystycznych przeprowadzały
w tym okresie generalny remont, przez co nie przyjmowały turystów. W większości
odpowiedzi nadesłane przez właścicieli gospodarstw agroturystycznych, które poddane
były remontowi nie udzielali odpowiedzi na zadawane w liście e-mail pytania.
51
Praktycznie wszystkie nadesłane odpowiedzi e-mail zawierały zachętę oraz opis
oferowanych atrakcji połączony z cennikiem. Osoby, które decydowały się na płatność
przelewem podawały równieŜ numer konta bankowego. Maile odmowne zawierały
informację o terminie, w którym moŜliwy byłby przyjazd w przyszłości.
Wnioski
Okazuje się, Ŝe ilość nadesłanych odpowiedzi nie jest imponująca. Sytuacja ta
róŜna jest jednak dla poszczególnych województw. Sytuacja najlepiej przedstawia się
w województwie warmińsko-mazurskim, najgorzej w małopolskim. Dobra zwrotność
e-maili na terenie woj. warmińsko-mazurskiego wynika zapewne z faktu, Ŝe tamtejsze
gospodarstwa agroturystyczne, jak wskazują prowadzone badania, posiadają dobrze
przygotowane, zadbane witryny internetowe a ich właściciele doceniają Internet jako
relatywnie tanie źródło promocji i sprzedaŜy swoich usług w sieci.
Większość odpowiedzi nadesłanych zostało w przeciągu trzech dni po wysłaniu
zapytania w formie listu e-mail. Jest to dopuszczalny czas, który zdaniem autora nie
powinien być dłuŜszy. Zbyt długie oczekiwanie na odpowiedź spowoduje rezygnację
z danego gospodarstwa. W przypadku, gdy zapytanie rozesłane zostanie do kilku
gospodarstw „wygra”, w sensie zdobędzie klienta to, które najszybciej odeśle
odpowiedź (informację zwrotną). WaŜne jest więc by regularnie, co najmniej raz
dziennie sprawdzać stan skrzynki pocztowej zwłaszcza gdy adres do niej podany został
na internetowej witrynie naszego gospodarstwa agroturystycznego. Badania pokazują
równieŜ, Ŝe znaczny odsetek właścicieli gospodarstw agroturystycznych nie odpowiada
na e-maile. W ten sposób traci niepowtarzalną moŜliwość zdobycia klienta on-line.
Znaczna część właścicieli gospodarstw agroturystycznych akceptuje przelew jako
formę płatności za usługę. Większość deklaruje przyjęcie rezerwacji usługi on-line.
Fakt ten jest pocieszający, poniewaŜ świadczy o powolnych zmianach, jakie zachodzą
w mentalności Polaków. Decydując się na rezerwację on-line obdarzamy internetowego
klienta zaufaniem, choć pewnym zabezpieczeniem w takim przypadku jest zaliczka
wpłacona na konto przed dokonaniem fizycznej rezerwacji. Sceptycyzm towarzyszący
zamawiającym (kupującym) oraz oferującym zamówienie (sprzedającym) powoli
zanika, proporcjonalnie do ilości sukcesem zakończonych transakcji.
Konto internetowe posiada nieznaczny odsetek właścicieli gospodarstw
agroturystycznych. Nie jest to jednak znaczący mankament, poniewaŜ posiadając
własne konto internetowe oferujące moŜliwość dokonania przelewu on-line (nie
52
wychodząc z domu) niezaleŜnie od konta posiadanego przez odbiorcę, moŜemy
dokonać przelewu w dowolnym momencie.
NiemalŜe wszystkie e-maile zwrotne zawierały dodatkowe informacje związane
z oferowaną usługą, ilością oraz standardem pokoi (miejsc noclegowych), terminami
oraz cenami. E-mail zwrotny pełnił więc kilka istotnych funkcji począwszy od
informacyjnej poprzez reklamę, skończywszy na moŜliwości rezerwacji usługi.
Literatura
Panasiuk A., 2005. Marketing usług turystycznych. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Król K., Wojewodzic T. 2006. Strona internetowa źródłem przewagi konkurencyjnej
gospodarstwa agroturystycznego. Wieś i Doradztwo, 1-2: 59
Michałowski, Jalinik, 2002. Informacja i Promocja w Agroturystyce, Białystok,
Wpływ promocji i informacji na rozwój agroturystyki, s. 65
Sznajder M., Przezbórska L., Warszawa 2006, Agroturystyka. Wyd. PWE,
Warszawa.
Agricultural household in confrontation with on-line customer
Summary
Scientific abstract presents result of the research agricultural household Internet web
sites. In most cases internet pages of the guest-house need to be improved. Majority of them
have contact form or reservation form. This paper, try to find the answers: Can I pay for the
services by the on-line bank transfer or may be you prefer cash? Can I make the reservation by
on-line web level? How many agricultural household landlords send back answer to e-mail
reservation? Thanks to a good web site, on-line reservation possibility and on-line bank transfer,
agricultural household can win lot of new customers.
Key words: agricultural household, Internet pages, on-line banking and reservation
53
KAMPANIA MEDIALNA - PODSTAWĄ WIĘKSZEGO ZAINTERESOWANIA
KONSUMENTÓW PRODUKTEM EKOLOGICZNYM
Autor: Paulina Kałucka
Opiekun sekcji: dr inŜ. Janina BłaŜej
e-mail: paulinakalucka@op.pl
Słowa kluczowe: produkt ekologiczny, promocja, reklama, certyfikat, zdrowie.
Wstęp
Konsumenci coraz częściej poszukają Ŝywności bezpiecznej dla zdrowia, wolnej
od zanieczyszczeń, i o wysokiej wartości Ŝywieniowej [Pilarski i in. 2003]. Takie
walory posiadają produkty pozyskane w gospodarstwach ekologicznych. Jednak brak
odpowiedniej promocji Ŝywności ekologicznej jest główną przyczyną niedostatecznej
wiedzy konsumentów o jej wartościach. Dlatego niezbędna jest szeroka reklama, która
powinna trafić do jak największej liczby odbiorców [Zysnarska 1996]. WaŜnym
argumentem dla działań promujących takie produkty są nie tylko ich walory
prozdrowotne, ale takŜe sposób pozyskiwania metodami przyjaznymi dla środowiska
[Ozimek 1996].
W wielu krajach Europy promocja produktów ekologicznych prowadzona jest na
szeroką skalę. Natomiast w Polsce została zapoczątkowana w listopadzie 2006 roku
przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Agencję Rynku Rolnego.
Prowadzona w telewizji, radiu, prasie jest skierowana do konsumentów oraz
producentów, a głównym jej celem jest zwiększenie popytu na Ŝywność ekologiczną
[Stus 2007]. Szołtysek [2004] podała, iŜ w niedalekiej przyszłości rynek konsumentów
Ŝywności ekologicznej bardzo się rozwinie i będzie rynkiem nieprzypadkowych lecz
świadomych nabywców.
Celem niniejszego opracowania była ocena poziomu wiedzy u młodzieŜy na temat
produktów ekologicznych ich walorów prozdrowotnych oraz zebranie propozycji
odnośnie sposobów promocji, która w krótkim czasie dotarłaby do jak największej
liczby konsumentów.
54
Materiał i metody
Dane do analizy uzyskano z ankiet przeprowadzonych na losowo wybranej
grupie 100 osób mieszkających lub studiujących w Rzeszowie. Respondentami były
osoby w wieku od 20 do 25 lat. Ankietowani udzielali odpowiedzi na pytania dotyczące
m.in. walorów Ŝywności ekologicznej, częstotliwości jej nabywania, sposobów
większego zainteresowania konsumentów.
Wyniki badań
Z pośród osób biorących udział w ankiecie tylko 5 % odpowiedziało, iŜ
osobiście nabyło przynajmniej jeden raz produkty ekologiczne (rys1). W pytaniu
o asortyment najczęściej były wymieniane: pieczywo, owoce, warzywa, mąka,
natomiast mniej inne produkty ekologiczne; soki, miody, przyprawy, słodycze
sporadycznie.
97%
95%
100%
TAK
90%
NIE
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
5%
3%
A
B
10%
0%
Rys. 1. Częstotliwość nabywania produktów ekologicznych
A - ankietowani, B - członkowie ich rodzin i znajomi
Odpowiedzi dotyczące walorów Ŝywności ekologicznej przedstawiono na
rysunku 2. Najwięcej, bo 26 % ankietowanych odpowiedziało, Ŝe jest to Ŝywność
bezpieczna dla zdrowia, Znaczny procent [19 %] określiło, Ŝe taka Ŝywność jest bez
konserwantów, 18 % Ŝe podczas jej wytwarzania nie stosuje się agrochemikaliów. Na
55
uwagę zasługują takŜe respondenci [14 % ogółu], którzy uwaŜali, Ŝe sposób
wytwarzania produktów ekologicznych jest przyjazny środowisku.
14%
5%
9%
9%
19%
18%
26%
wysoka jakość
zdrowa
korzystnie wpływa na organizm
przyjana środowisku
bez dodatków
bez środków syntetycznych
zawiera witaminy, makro- i mikroelementy
Rys 2. Odpowiedzi respondentów dotyczące rozumienia
pojęcia Ŝywność ekologiczna
Wszyscy respondenci, bez wyjątku uwaŜali, Ŝe produkty ekologiczne powinny być
lepiej promowane, gdyŜ zachęciłoby to większą liczbą konsumentów do ich
spoŜywania. Osoby, które wzięły udział w wywiadzie kierowanym, podawały róŜne
sposoby zachęty konsumentów do nabywania Ŝywności ekologicznej [rys 3].
Respondenci podkreślali potrzebę prowadzenia na szeroką skalę kampanii medialnej
[21%] z wykorzystaniem róŜnych mediów; TV, radio, prasa. Wielu ankietowanych
[11%] uznało, Ŝe udział w targach Ŝywności to dobry sposób do zachęcania
konsumentów do nabywania produktów z gospodarstw ekologicznych. Część z nich
[7%] proponowało częste organizowanie degustacji Ŝywności ekologicznej przy okazji
róŜnych imprez okolicznościowych np. konferencje. ZbliŜona liczba ankietowanych
podkreśliła duŜą rolę w promocji atrakcyjnie opracowanych ulotek, broszur oraz
plakatów i billbordów. Według 5% badanych ekologiczne produkty moŜna reklamować
przy pomocy Internetu, a takŜe poprzez organizację regularnych wykładów np. w
szkołach czy domach kultury. Ta grupa uznała za bardzo waŜne podnoszenie
56
świadomości ekologicznej wśród dzieci, młodzieŜy i dorosłych. Nieliczni ankietowani
wskazali, Ŝe zachęcić do nabywania Ŝywności ekologicznej moŜna by poprzez promocje
w sklepach wielkopowierzchniowych, które codziennie odwiedza bardzo duŜo ludzi.
Niewielki procent [3] stanowiły osoby, które proponowały stworzenie atrakcyjnych cen
dla tych produktów, 4% uwaŜało, Ŝe powinny znajdować się w kaŜdym sklepie
[zwiększanie do nich dostępu]. Wśród propozycji dotyczących reklamy produktów
ekologicznych znalazło się takŜe sformułowanie „reklama szeptana”. Autorzy tego
określenie
tłumaczyli,
iŜ
Ŝywność
ekologiczną
moŜna
promować
w najbliŜszym środowisku przekazując znajomym informację o jej walorach [rys 3].
4%
kampania reklamowa (TV, radio,
prasa)
ulotki, broszurki
3%
22%
21%
targi Ŝywności
degustacje
plakaty, billbordy
2%
wykłady (szkoła, dom kultury)
internet
4%
7%
5%
9%
11%
5%
7%
promocja w sklepach
wielkopowierzchniowych
zachęcanie znajomych
wzkazywanie jej walorów
zwiększanie dostępu do tych
produktów
atrakcyjne ceny
Rys. 3. Formy zachęcania konsumentów do zakupu produktów ekologicznych
Wnioski
1. śywność ekologiczna wñrd mieszkańców Rzeszowa dotychczas nie cieszyła się
popularnością, mimo, iŜ są świadomi wielu jej zalet prozdrowotnych.
2. Wszyscy respondenci zgodnie podkreślili konieczność reklamy produktów
ekologicznych z wykorzystaniem wszystkich dostępnych mediów: TV, radia, prasy,
Internetu oraz potrzebę edukacji ekologicznej dzieci, młodzieŜy i dorosłych
o walorach takiej Ŝywności.
57
3. Na obecnym rynku reklama Ŝywności ekologicznej powinna przyczynić się do
zmiany nawyków Ŝywieniowych społeczeństwa i wpłynąć na zwiększenie
dochodów właścicieli gospodarstw z certyfikatem.
Literatura
Ozimek I. 1996. Konsumenci Ŝywności ekologicznej. Zdrowa Ŝywność – zdrowy styl
Ŝycia; 1:13-15.
Pilarski S., Grzybowska M., Brzeziński M. 2003. Rynek Ŝywności ekologicznej.
Wyd. WyŜszej Szkoły Agrobiznesu ŁomŜa, ss.199.
Stus M. 2007. śywność ekologiczna – ruszyła kampania informacyjna. Przegląd
Piekarski i Cukierniczy; 1: 25.
Szołtysek K. 2004. Zarys problematyki Ŝywności ekologicznej. Wyd. Akademii
Ekonomicznej Wrocław, ss. 99.
Zysnarska E. 1996. Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju produkcji Ŝywności
wytwarzanej metodami ekologicznymi. Wyd. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń,
ss.179.
Kampania media with base of bigger making interested consumers in the environmentally
friendly product
Summary
The lack of the suitable promotion of the organic food is a cause of the insufficient
wisdom of consumers about its advantages. Therefore a wide advertising campaign which
should hit is essential to like of a large number of recipients. On the present market the
advertisement of the organic food should contribute to the change of habits dietary societies and
to influence increasing profits of owners of households with the certificate.
Key word: ecological product, certificate, interest, quality, knowledge, health
58
OBRZĘDOWOŚĆ TRIDUUM PASCHALNEGO NA TERENIE DAWNEJ
RZESZOWSZCZYZNY
Autor: Urszula Rogala
Katedra Zdrowia Publicznego
Zakład Polityki Zdrowotnej i Wellness
ul. Sucharskiego 2,35-225 Rzeszów
e-mail: urogala@wsiz.rzeszow.pl
Cały Wielki Tydzień miał w obrzędowości ludowej wyjątkowy charakter. Był to
nie tylko okres Ŝałoby i bardzo ścisłego postu, ale według wierzeń takŜe okres,
w którym ludzie naraŜeni byli na działanie czarownic i złych mocy. W wielkim
tygodniu obowiązywały zakazy wykonywania pewnych czynności, które mogły
sprowadzić takie nieszczęścia jak: burzę, grady czy posuchę. W Ropczyckim od
Wielkiego Piątku do Wielkiej Soboty włącznie, nie wolno było prać chrustu kijankami,
poniewaŜ wierzono, ze powstają z tego w chmurach grady. W innych miejscowościach
nie pieczono chleba na Wielki Piątek, aby nie spowodować suszy [2] .
W Wielki Czwartek i Wielki Piątek wierzono w czarownice. Miały się one
rzekomo skradać do obór, aby kraść rzeczy potrzebne im do czarowania. Zjawiały się
teŜ na drogach krzyŜowych na miedzach, aby uzbierać rosy niezbędnej w ich tajemnych
czarach.. W okolicach Kolbuszowej wierzono, Ŝe czarownice miały zwyczaj pojawiać
się dwa razy, za pierwszym razem kradły garść piachu spod obory, za drugim zaś
o północy wodę ze studni. Aby widzieć ślady stóp czarownicy, gospodynie
odpowiednio wcześnie wyrównywały piasek w okolicach studni. Wierzono takŜe, Ŝe
czarownicą mogła stać się kaŜdą kobieta, która podczas naboŜeństwa rezurekcyjnego
nie obeszła trzy razy kościoła. W ciągu całego Wielkiego Tygodnia powszechnym było,
głównie na wsiach, Ŝe zarówno Ŝebracy jak i ludzie biedni chodzili po domach prosząc
o Ŝywność.
Szczególne znaczenie miała noc z Czwartku na Piątek. Niemal na całym
dawnym rzeszowskim województwie wierzono w niezwykłą moc wody. Od samego
świtu chodzono do stawów i rzek, aby oczyścić ciało, co miało zapobiegać
powstawaniu wrzodów. Wodę traktowano tez jako środek przeciwbólowy na wszelkie
dolegliwości. Niejednokrotnie zanurzano się w lodowatej wodzie aŜ po szyję.
Traktowano ten zwyczaj jako swoiście chrześcijański. W powiecie krośnieńskim
obserwowano czy woda jest „stojąca”, czy teŜ porusza się w którymś kierunku,
wierzono bowiem, Ŝe to anioły mieszają wodę. W powiecie Brzozowskim obmycie się
59
w rzece czyniono na pamiątkę strącenia Chrystusa z mostu do rzeki. W powiecie
ropczyckim dzieci myły wodą zęby, następnie chuchały w pień dębu i mówiły:
„Dębie, dębie,
Daj Ŝeby było zdrowe
To, co jest w gębie” [2]
Miało to zapewne zapobiegać wszelkim chorobom zębów i dziąseł.
Wielki czwartek nazwano „wielkim” na pamiątkę tak waŜnego wydarzenia,
jakim była ostatnia Pascha Chrystusa z uczniami w Wieczerniku. Po mszy świętej
obnaŜa się ołtarze na pamiątkę obnaŜenia się Chrystusa z szat, kiedy to powstał od
stołu, zdjął odzienie, przepasał się prześcieradłem i zaczął umywać uczniom nogi. Na
ołtarzach nie stawia się ani krzyŜy, ani lichtarzy ze świecami. Na pamiątkę umycia nóg
apostołom biskupi, królowie polscy oraz bogacze obmywali nogi dwunastu nędzarzom,
na znak chrześcijańskiej pokory, równości wszystkich ludzi wobec Boga, miłości
bliźniego i braterstwa. Biedaków tych zawsze hojnie obdarzano i zapraszano na
wieczerzę. Zwyczaj ten zachował się do dzisiaj w obrządku rzymskokatolickim w wielu
kościołach. Co prawda nie obmywa się teraz nóg biedakom i Ŝebrakom, ale waŜne jest
to Ŝe ta tradycja chrześcijańska nie została zapomniana.
Na wpół chrześcijańskim, a na wpół pogańskim zwyczajem, na który naleŜy
zwrócić uwagę jest zwyczaj palenia (wieszania, topienia) Judasza, który przetrwał do
naszych czasów. W nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek (niektóre źródła
podają, Ŝe we Wielką środę) chłopcy robili „bałwana” ze słomy i starych szmat. Miał on
symbolizować zdrajcę Judasza. Wyrok na kukle przybierał róŜne formy. Najczęściej
zaciągano ją na wieŜę kościelną, pod którą gromadziło się wiele gapiów,
przywiązywano
jej
mieszek
z trzydziestoma
kawałkami
potłuczonego
szkła,
oznaczającymi trzydzieści srebrników i zrzucano z odpowiedniej wysokości. PoniewaŜ
lalka nie miała po takim upadku widocznych „obraŜeń”, na dole czekali na nią pozostali
chłopcy, którzy okładali ją kijami, bili, szarpali i wlekli po okolicy, by na koniec
wysypać z niej słomę, podpalić i wrzucić do stawu, podobnie jak Marzannę. Niektórzy
twierdzą, ze kukła tak naprawdę symbolizowała dwie postacie: Judasza i zimę, której
chciano się jak najszybciej pozbyć. W dawnym województwie rzeszowskim kukłę
Judasza wieszano na drzewie, a dopiero następnego dnia rozprawiano się z wisielcem.
W okolicach Ropczyc kukłę wleczono przez wieś na gałęziach jedliny bijąc i obrzucając
kamieniami, a następnie zaciągano do wąwozu i zakopywano.
W wielu wsiach powiatów jarosławskiego i przeworskiego kukły Judaszów
przybijano na wysokich Ŝerdziach, lub teŜ podstawiano na złość śydom pod okna.
60
Potem kukłę podpalano i wrzucano do rzeki. W Klimówce i Jaćmierzu (powiat Sanok),
dzwonnik zrzucał z wieŜy kościoła garnek z popiołem i schowanym w nim kotem,
symbolizującym Judasza. Gdy kot spadł na ziemię, chłopcy stawali wokół niego
i klekotali kołatkami. Po pierwszej wojnie zwyczaj ten został zakazany. W powiecie
jarosławskim, we wsi Pruchnik do dzisiaj odbywa się zwyczaj palenia Judasza. Kukła
uszyta jest z worków, wypychana słomą, a na plecach ma wielki napis „Judasz zdrajca”.
W nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek wiesza się ją na drzewie, a następnego
dnia młodzieŜ i dzieci zrzucają lalkę szarpiąc i wlokąc dalej przez wieś, idą do stawu,
podpalają ją i wrzucają do wody. Widowisko jest niemalŜe identyczne jak podają dawne
źródła etnograficzne [2].
Wielki Piątek to drugi etap Triduum Paschalnego. Jest to dzień śmierci Pana
Jezusa, dlatego teŜ jest dniem największej Ŝałoby. W okolicach Rzeszowa tradycja
straŜy grobowych jest bogata i przybiera bardzo ciekawe formy. Najczęściej przy
grobach spotyka się straŜaków ubranych w typowe straŜackie mundury, jednakŜe
występują równieŜ stroje ludowe. W rzeszowskiej farze straŜ ubrana jest w niebieskie
spodnie, kamizelki, buty z wysokimi cholewkami, pasy z nabitymi ćwiekami, brązowe
sukmany i czarne kapelusze. W okolicach Przemyśla występują „krzyŜacy”, ubrani
najczęściej w białe koszule i czarne spodnie. MoŜna tam równieŜ spotkać całkowicie
nowoczesna stroje: czarne garnitury i głowy nakryte kaskami motocyklowymi.
W Dzikowcu straŜ nosi brązowe lasowiackie sukmany i czerwone czapki obszyte
czarnym barankiem. W RaniŜowie strój stanowiły do niedawna niebieskie sukmany,
które nosiły dawniej kobiety. Przypuszcza się Ŝe strój ten nawiązywał do wojskowego
ubioru piechoty wybranieckiej. Typowo krakowski strój nawiązujący do tradycji
kosynierów przyodziewa na siebie straŜ z Bieździedzy koło Jasła.
Jak wpomniano w większości parafii Grobu Pańskiego strzegą straŜacy lub
męŜczyźni przebrani w tradycyjne ludowe stroje. Jednak w Polsce południowowschodniej straŜe grobowe formowane są w róŜne oddziały. Najbardziej znany oddział
to turki, których stroje wyjątkowo nawiązują do historycznych ubiorów tureckich. Inne
oddziały swoim ubiorem nawiązują do ubiorów wojska polskiego z okresów walk
o niepodległość (m.in. Wiosny Ludów i Powstania Listopadowego). Odziały turków
występują głównie w okolicach LeŜajska i Przeworska. Wśród wielu miejsc na
Podkarpaciu,
w których moŜemy podziwiać barwne korowody Turków wymienić
naleŜy m.in.: Białobrzegi, Budy Łańcuckie, Chałupki Dębniańskie, Grodzisko Dolne
i Górne, Jelną, Latoszyn, Myczków, Przeworsk, Pruchnik, Radomyśl, Sarzynę, Tryńczę,
61
Wielopole Skrzyńskie, Stary Dzikowiec, Wołynię, Majdan Zbytniowski, Wierzawice,
Świętoniową, Gorliczynę, Chodaczków, Wysoką Łańcucką, Zmysłówkę. KaŜde
ugrupowanie Turków ma swojego komendanta zwanego „barabaszem” lub „baszą”,
adiutantów zwanych „kogutami”, doradców, doktorów, kwatermistrza „dordy”
i zwykłych szeregowych „turków” Dorda zbiera do swojej manierki „ferflaszy”
rozmaite trunki: wódkę, piwo, wino, miesza je razem przygotowując turecki napój
Turków częstuje nim przechodniów.
Wielki Piątek to oczywiście ścisły post. Dawniej starsi nic nie jedli. Tylko dzieci
dostawały po pajdzie chleba. Niektóre gospodynie juŜ wcześniej wypiekły praczliczki
z mąki i wody. Czasami spoŜywano suche, ugotowane wcześniej kartofle, lub mały
kawałek śledzia. Równie postne były plaskury – cieniutkie placuszki na wodzie
z szafranem. Plaskury przygotowywali tylko bogatsi, bo szafran był drogi, specjalnie
kupowany na Wielki Piątek. Gdyby w Wielki Piątek cokolwiek pieczono w piecu w
którejkolwiek chacie, cała wieś skazana byłaby na głód z powodu suszy. Odwrócić tę
klęskę mogło tylko moczenie w stawie dzieŜki tej gospodyni, która złamała zakaz [1].
Najbardziej poboŜni gospodarze na znak Ŝałoby oprócz zachowania postu
zasłaniali lustra, zatrzymywali zegary, a nawet starali się mówić szeptem, tak jak
robiono to, gdy w domu znajdował się zmarły. Dzieci pilnowano, aby przypadkiem nie
urządzały hałaśliwych zabaw, za głośno nie krzyczały, ani się nie śmiały. Dzień ten
starano się spędzić na skupieniu i modlitwie, jednakŜe nie zawsze się to udawało.
Dzieci i młodzieŜ, aby skrócić sobie czas wielkopiątkowej powagi i smutku wymyślały
przeróŜne psikusy. W województwach małopolskim i podkarpackim znane były zabawy
z „wieszaniem barszczu” (Ŝuru) lub śledzia.
Podczas pieczenia ciast równieŜ trzeba było się odpowiednio umieć zachować.
Zabronione było trzaskanie drzwiami i głośne rozmowy, aby przypadkiem ciasto
droŜdŜowe schowane pod pierzyną nie opadło. Wszelaki placek lub babka z zakalcem
była wielką kompromitacją dla gospodyni. Oprócz wypieków kończono teŜ wędzenie
kiełbas, przyrządzano pieczenie i gotowano szynki. NajwaŜniejszą potrawę stanowił
tłusty świąteczny Ŝurek przygotowywany równieŜ w tym dniu łącznie z bigosem
i sosami do mięs. CięŜko było gospodarzom znosić te zapachy i te widoki smakołyków
po tak długim poście. Nie wolno było nawet spróbować świątecznych smakołyków aŜ
do mszy rezurekcyjnej, dlatego gospodarze przegryzając suchy chleb modlili się
o wytrwałość [3] .
62
Wielka sobota to dzień spoczynku Chrystusa w grobie. W odniesieniu do
obrzędów to dzień święconego. Gospodynie miały duŜo pracy. Przede wszystkim
musiały przygotować pokarmy do poświęceni, a wszystko musiało być gotowe do
godziny 12. Gospodynie z córkami zamykały się w izbach i piekły wielkanocne baby.
MęŜczyzna krzątający się w tym dniu po domu tylko zawadzał i mógł na przykład
spowodować przetwieraniem drzwi do kuchni, Ŝe ciasta nie wyrosły tak jak powinny.
Dawniej do święcenia przygotowywano prawie wszystko jadło, jakie gospodarze
posiadali w domu: baraninę, całe chleby, tuzin gotowanych jaj, osełki masła, kulki
utartego chrzanu, placki, kołacze, wędliny, sery, ocet, sól. Układano je w wielkich
koszach na białych serwetach lub suknach. W zaleŜności od zamoŜności gospodarzy
zarówno kosze jak i serwety były mniej lub bardziej ozdabiane, róŜniły się wielkością
i wzorem. Zwykli gospodarze święcili zazwyczaj jadło w tzw. siewnikach, wysłanych
suknem i przyozdobionych zielonymi gałązkami bukszpanu i pętami kiełbasy. W ich
koszach nie było teŜ „przepychu”, brak było tłustych szynek, czy boczku. Niegdyś
święconkę kładziono takŜe w odzieŜy chlebowej i przechowywano w komorze, co
miało przynieść pomyślność danej rodzinie. Ze względu na tak obfitą ilość pokarmów
święcenie dawniej odbywało się w domach gospodarzy. Jednak było to dość męczące
i czasochłonne zajęcie dla księŜy, którzy zaproponowali, aby gospodarze zeszli się ze
święconką do jednego z ustalonych wspólnie ogrodów i tam dokonywano „zbiorowego”
święcenia. Bywało teŜ tak, Ŝe pokarmy święcono przy przydroŜnych kapliczkach.
Wścibscy gospodarze liczyli ile przypalonych chlebów przyniesiono do święcenia,
jeŜeli więcej niŜ 24 to wróŜyło to według nich upalne, a nawet skwarne lato. Po
powrocie ze święconym obchodzono z nim trzykrotnie dom, co odstraszało złe duchy
i czary. Ten potrójny obchód domu tłumaczono tym, Ŝe Chrystus zmartwychwstał po
trzech dniach.
Wydawać by się mogło, Ŝe dobór poŜywienia do koszyków był zupełnie
przypadkowy, jednakŜe większość z rzeczy się tam znajdujących miało swoją
specyficzną symbolikę. NajwaŜniejszy element święconki stanowiło jajko, było ono
symbolem siły, płodności, miłości. Do dzisiejszych czasów przetrwał symbol jajka,
który wskazuje na zwycięstwo Ŝycia nad śmiercią, gdyŜ pisklę przebija skorupę
i wychodzi z niej zwycięsko. Podobnie Pan Jezus wyszedł ze skorupy ziemi, pokonując
śmierć. W ludowych zabiegach leczniczych jajko wspomagało zamawianie chorób;
leczono nim postrzały, zaziębienie, róŜne bóle i gorączki tocząc jajko po ciele chorego.
MoŜna teŜ było przenieść chorobę: Ŝółtaczkę lub febrę na jajko. W tym celu naleŜało
63
trzymać je w ręce i długo na nie patrzeć. Następnie naleŜało zanieść jajko na rozstajne
drogi i nie oglądając się wrócić do domu. OstroŜni nigdy więc nie podnosili jajek
znalezionych w polu, przy drodze i w innych podobnych miejscach. [3]
Nierozerwalnie z tradycją świąt wielkanocnych łączyły się, a i nadal łączą, artystycznie
zdobione jajka, czyli pisanki, zwane teŜ kraszankami. Stanowią one element tzw.
plastyki obrzędowej i świątecznego przystroju wnętrza. W Rzeszowie kolorowe pisanki
przyczepione na krzyŜ zdobiły niegdyś sufity. Ozdobne wydmuszki były częścią
wielkanocnych pająków.
Zdobionym pisankom, tak jak i zwykłym jajkom przypisywano Ŝyciodajne
funkcje. Spirale, linie faliste, a takŜe wzory grzebieniaste malowane na nich
symbolizowały wodę, substancję Ŝycia, w jej róŜnych postaciach. Symbolika
Ŝyciodajnego słońca wyraŜana była przez motywy swastyki, promieni, gwiazd.
Motywowi gałązki, jodełki, przypisuje się symbolikę węŜa, łączonego z ziemią
i urodzajem.
Z czasem do wyobraŜeń symbolicznych doszły takŜe motywy roślinne
i figuralne. Mimo zmian wyraŜały one to samo: budzące się z wiosną Ŝycie. Symbolika
roślinna wyraŜana jest przez kwiaty, gałązki bazi, listki. Figuralna nawiązuje do postaci
Chrystusa lub jego symbolu baranka, ponadto do zwierząt symbolizujących rodzące się
Ŝycie: kurcząt, zajączków [4].
Baranka jest symbolem zmartwychwstałego Chrystusa. Ma on za zadanie
chronić dom przed poŜarem i przed uderzeniem pioruna. Najdawniejsze baranki
wyrabiano z masła, lub ze słodkiego jajecznego ciasta. Obecnie baranka piecze się z
ciasta, formuje z cukru, drewna, gipsu lub bardzo często z czekolady. Te ostatnie to
istny raj dla dzieci, które nie mogą się doczekać, kiedy będą mogły go zjeść. Bardzo
często przy baranku pojawia się jeszcze jeden symbol, mówiący o zwycięstwie śmierci
nad grzechem. Jest to biało – czerwona flaga Chrystusa.
Chleb - we wszystkich kulturach uwaŜany jest za podstawowy pokarm, niezbędny do
Ŝycia. Symbolika chleba jest dla chrześcijan najwaŜniejsza i oczywista. Przedstawia on
Ciało Chrystusa.
Wędliny i wyroby mięsne - symbolizują Paschalną Ofiarę Nowego Przymierza.
Poświęcone mięso zapewnia zdrowie i płodność, a takŜe dostatek.
Chrzan – często z dodatkiem odrobiny cukru, przypomina nam o tym, Ŝe gorzka męka
Chrystusa została osłodzona momentem zmartwychwstania. Chrzan zapewnia siłę,
krzepkość i odporność organizmu.
64
Sól – wierzono, Ŝe posiadała ona moc odstraszania wszelkiego zła. Sól symbolizuje
sedno dobra. Bez soli nie byłoby Ŝycia. Posiada równieŜ właściwości oczyszczające.
Ser - jest symbolem zawartej przyjaźni miedzy człowiekiem, a siłami przyrody. Stanowi
gwarancję rozwoju stada zwierząt hodowlanych, poniewaŜ robiony jest z mleka
pochodzącego od krów, owiec i kóz.
Babki i ciasta wielkanocne – symbol słodyczy Królestwa Niebieskiego takŜe
umiejętności i doskonałości. Do koszyka wielkanocnego ciasto weszło jako ostatnie.
Literatura
1. Ferenc E. 1986. Polskie tradycje świąteczne. Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań:
121.
2. Karczmarzewski A. 1972. Obrzędy i zwyczaje wsi rzeszowskiej. Muzeum
Okręgowe, Rzeszów: 72-79.
3. Ogrodowska B. 1996. Święta polskie, tradycja i obyczaj. Wydawnictwa
Normalizacyjne Alfa-WeroWarszawa: 190-192.
4. Zeszyty regionalne Wojewódzkiego Domu Kultury. 2004. Plastyka obrzędowa,
województwa Podkarpackiego, cz.2. WDK: 5.
65
PROBLEMY W PROWADZENIU DZIAŁALNOŚCI TURYSTYCZNEJ W
DOLINIE BIAŁEJ LĄDECKIEJ
Autor: Piotr Hamowski
Opiekun Naukowy: dr inŜ. Stanisław Minta, dr Marek Nowak
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Studenckie Koło Naukowe Analiz Rynkowych
sknanaliz@o2.pl
Wstęp
Działalność turystyczna na terenach wiejskich jest jednym z głównych
alternatywnych źródeł dochodów. Im dany teren jest cenniejszy krajoznawczo, tym
większe znaczenie tej branŜy. Niewątpliwie takimi cennymi walorami krajoznawczymi
cechuje się Dolina Białej Lądeckiej. W miejscowościach tam połoŜonych tj. Bielicach,
Nowym Gierałtowie, Starym Gierałtowie znajduje się stosunkowo duŜo obiektów
obsługujących turystów.
Celem badań było określenie problemów w prowadzeniu i rozwijaniu działalności
turystycznej, jakie napotykają osoby kierujące obiektami obsługującymi turystów
w rejonie Doliny Białej Lądeckiej.
Materiał i metody
Materiały zostały zebrane dzięki
metodzie
wywiadu
standaryzowanego
z wykorzystaniem kwestionariusza wywiadu [Stachak 1997]. Badania przeprowadziło
SKN Analiz Rynkowych podczas obozu naukowego w lipcu 2006 r.
Wyniki
Wyniki badań wskazały, Ŝe największe problemy w prowadzeniu działalności
turystycznej w Dolinie Białej Lądeckiej wiąŜą się ze zbyt małym dostępem do środków
finansowych. Na problemy z uzyskaniem kredytów, a przede wszystkim na zbyt
wysokie opłaty i odsetki z nimi związane wskazało prawie 16 % pytanych (rys. 1).
Podobny odsetek respondentów stwierdziło, Ŝe brakuje im pieniędzy. Z jednej strony
wskazuje to na zbyt małą ilość klientów, a z drugiej powoduje, Ŝe nie mają oni
dostatecznych środków finansowych, aby podnieść standard obsługi i zwiększyć
atrakcyjność swojej oferty, co moŜe przyciągnąć większą ilość turystów.
DuŜa część problemów w tym zakątku Kotliny Kłodzkiej wiązała się
z niedostępnością niektórych mediów. Chodziło tu o brak lub złą jakość dostępu do
66
sieci telefonii komórkowej, oraz brak dostępu do internetu w większości badanych
obiektów.
Co Państwu przeszkadza
w prowadzeniu i rozwijaniu działalności turystycznej?
18%
16%
% odpowiedzi
14%
12%
10%
8%
6%
4%
2%
dr
og
ie
kr
br
ed
ak
yt
y
pi
en
ię
dz
y
w
ys
ok
ni
ie
c
po
da
br
tk
ak
i
za
si
br
ęg
ak
u
in
te
rn
br
et
ak
u
tu
ry
st
ów
an
ki
et
er
zy
po
br
go
ak
da
im
pr
pr
ze
ez
pi
sy
lo
ka
ln
yc
h
0%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych materiałów
Wśród innych przeszkód wymieniane były zbyt wysokie podatki, oraz przepisy
prawne, które zamiast ułatwiać prowadzenie działalności gospodarczej, często ze
względu na swoją zawiłość i niedociągnięcia blokują rozwój branŜy turystycznej.
Ponadto część pytanych zwracała uwagę, Ŝe brakuje lokalnych imprez, które
mogły by być impulsem do odwiedzenia Doliny Białej Lądeckiej przez większą ilość
turystów.Wśród odpowiedzi znalazły się równieŜ elementy humorystyczne. I tak część
pytanych odpowiedziała, Ŝe głównym problemem jest pogoda i ankieterzy, którzy
przeszkadzają w prowadzeniu działalności, bo zabierają czas pytanym przedsiębiorcom.
67
Członkowie SKN Analiz Rynkowych podczas badań spotkali się równieŜ
z kierownikami badanych obiektów, którzy nie widzieli większych przeszkód
w prowadzeniu swojej działalności i uwaŜali, Ŝe moŜna ją rozwijać w takich
warunkach, jakie panują.
Uzupełnieniem badań było pytanie, czy właściciele analizowanych obiektów
chcieliby podjąć działania zwiększające atrakcyjność swojej oferty, aby zwiększyć
zadowolenie klientów i skłonić ich do ponownego skorzystania z wypoczynku na
badanym terenie (rys. 2). Na tak postawione pytanie ponad 90 % odpowiedzi było
pozytywnych, co wskazuje, Ŝe tym przedsiębiorcom zaleŜało na zapewnieniu
satysfakcji klientów i stworzeniu warunków obsługi, które mogą wpłynąć na większą
lojalność turystów.
Czy chcieliby Państwo podjąć działania podnoszące atrakcyjność Waszej
oferty, aby klienci byli bardziej zadowoleni z pobytu i wracali do
nich ponownie?
% odpowiedzi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
tak
nie
Źródło: opracowanie własne na podstawie zebranych materiałów
Podsumowanie
Głównym problemem ludzi zajmujących się obsługą turystów w rejonie Doliny
Białej Lądeckiej jest niedostateczny dostęp do środków finansowych, w tym takŜe
kredytów. Jest to istotne, poniewaŜ pieniądze są potrzebne na inwestycje zwiększające
atrakcyjność oferty tychŜe obiektów, co chciała by zrobić zdecydowana większość
68
pytanych. Podniesienie standardów obsługi mogło by przyczynić się do zwiększenia
ruchu turystycznego na badanym terenie, co z pewnością przyczynić się moŜe do
rozwoju tej części Kotliny Kłodzkiej i podniesienia rentowności działalności
turystycznej.
Literatura
Stachak S., 1997, Wstęp do metodologii nauk ekonomicznych. Wyd. KsiąŜka
i Wiedza, Warszawa.
Summary
Tourist activity on country areas is one of main alternative sources of revenue. The land
given them is more valuable touring , all the greater significance of this business. Undoubtedly
a Valley is marked by such valuable tourist advantages for White Lądecka.
In the area of the Valley for White Lądecka an insufficient access up to financial means,
in it is also a main problem of people dealing with the service of tourists of credit
69
ROŚLINY OZDOBNE TRADYCYJNYCH I WSPÓŁCZESNYCH
OGRODÓW WIEJSKICH
Autor: Magdalena Klessa
Studium Doktoranckie Akademii Rolniczej w Szczecinie
Katedra Roślin Ozdobnych
Ul Janosika 8, 71-424 Szczecin
e-mail: mklessa@agro.ar.szczecin.pl
Autorka jest stypendystką w ramach Działania 2.6 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego
finansowanym z Europejskiego Funduszu Społecznego Unii Europejskiej i z budŜetu państwa
Słowa kluczowe: rośliny ozdobne, ogród wiejski.
Forma i znaczenie ogrodu wiejskiego dawniej
Prace na temat historii wsi i gospodarstw wiejskich nie jest trudno znaleźć.
Trudniej odszukać historyczne dane o ogrodach wiejskich, szczególnie o ich początkach
[Zątek 2003]. Za pierwsze ogrody chłopskie uwaŜać moŜna powierzchnie przydzielone
w XIII wieku bezrolnym chłopom. Ogród taki miał głównie znaczenie uŜytkowe
i stanowił części pól w otoczeniu mieszkalnym człowieka [Krüger 1997; Bogdanowski
2000]. Uprawiano w nim warzywa, owoce i rośliny przyprawowe. Zioła i kwiaty
początkowo brano z pobliskich łąk i lasów, w późniejszym okresie sadzono je
w pobliŜu domu. Istotną rolę roślin o znaczeniu uŜytkowym spełniało takŜe ich
powiązanie z wierzeniami, obrzędowością, lecznictwem oraz obyczajami. Rozszerzenie
zakresu uprawianych roślin nastąpiło w XVI wieku, kiedy do Polski dotarł wpływ
ogrodnictwa włoskiego [Baranowski 1964]. Ogród, czy tylko jego fragment, który
moŜna by określić jako ozdobny, pojawia się na przełomie XVII i XVIII wieku. Jego
rozwój nastąpił pod wpływem tworzonych w tym czasie ogrodów przy dworach
i posiadłościach dostojników kościelnych. W końcu XVIII wieku przed domem
chłopskim pojawiły się rośliny kwitnące, tworząc tzw. ogródki przedokienne,
charakterystyczne takŜe na początku XIX wieku [Zątek 2003]. Chłopskie ogrody
przydomowe, usytuowany między domem mieszkalnym, a drogą biegnącą przez wieś,
tzw. przedogródki lub ogrody frontowe, na szerszą skalę zaczynają się upowszechniać
na początku XX wieku [Plessner 1973]. Jeszcze przed wojną nieodłączne były typowo
ozdobne przedogródki kwiatowo-ziołowe oraz sady i ogrody warzywne. Tradycyjne
przedogródki były ozdobą i wizytówką domu, łącznikami między strefą prywatną
i publiczną [Gawryszewska 2003], ale równieŜ źródłem motywów wykorzystywanych
w ludowym zdobnictwie [Wajda, Bach 2006]. Urządzenie przedogródka było
indywidualne i wynikało z upodobań i przyzwyczajeń mieszkańców, a takŜe wpływów
70
postronnych. Ogrody były charakterystyczne dla kaŜdego regionu etnograficznogeograficznego [Plessner 1973]. Obficie stosowane były zielne rośliny kwitnące,
odznaczające się Ŝywymi barwami, zapachem, nadające się na kwiat cięty. KaŜdy
uprawiany tu gatunek miał swoje znaczenie i pełnił określoną funkcję [Wajda, Bach
2006]. W ogrodzie wiejskim zaakcentowane było następstwo pór roku, a gatunki
obcego pochodzenia nie występowały [Szymczak-Piątek, Wieczorek 2003]. W skład
dawnego przydomowego ogrodu na wsi wchodził, mający swój początek w warzywniku
i zielniku ogrodu średniowiecznego, tzw. gaik [Bogdanowski 2000]. Było to miejsce
porośnięte murawą i ocienione charakterystycznymi dla danego regionu drzewami,
które było wykorzystywane do odpoczynku latem [Zątek 2003].
Tradycyjne rośliny ozdobne ogrodu wiejskiego
W XIII wieku w ogrodzie wiejskim uprawiano kapustę, rzepę, chmiel, później
takŜe proso, len i zboŜa. W tym okresie sadzono takŜe drzewa owocowe, głównie
jabłonie i grusze [Baranowski 1964]. Wcześnie pojawiły się zioła (mięta, bylica boŜe
drzewko, rumianek, lubczyk, szałwia, piołun i nagietek), niektóre z nich charakteryzujące się ozdobnymi kwiatami [Zątek 2003]. W XVI wieku do uprawy przenikają
nieznane dotychczas na wsi rośliny. W XVII-XIX wieku wśród roślin ozdobnych
dominują: rezeda, groszek, lewkonie, lwie pyszczki, maki, widywało się malwy,
wrotycz, nagietki i aksamitki [Zątek za Jankowskim 2003]. Z upływem czasu zestaw
roślin ozdobnych powiększał się, w ogrodach wsi kieleckiej z drugiej połowy XIX
wieku spotykało się astry, rudbekie, dalie, piwonie i rozpowszechnione w okresie
międzywojennym – ﬂoksy, ostróŜki, irysy. Większość z tych roślin wchodziła w zestaw
bukietów w wazonach, utrwalonych na obrazach lub bukietów suchych układanych przy
obrazach o tematyce religijnej. Dekorowano takŜe nimi krzyŜe i przydroŜne kapliczki.
Większość stosowanych roślin, to gatunki, którym przypisywane było określona
znaczenie (np. róŜa związana była z symboliką maryjną). Poza tym były to rośliny
wymagające intensywnej, całorocznej pielęgnacji, a więc dostarczały pretekstu do
obecności w przedogródku i częstych kontaktów społecznych [Gawryszewska 2003].
Rośliny dawnych ogrodów wiejskich według Burskiej i Szczeblewskiej [1999]
- byliny - bylica boŜe drzewko Artemisia abrotanum, dalia ogrodowa Dahlia cultorum,
lilia bulwkowata Lilium bulbiferum, lilia biała Lilium candidum, lubczyk lekarski
Levisticum officinale, mozga trzcinowata Phalaris arundinacea, piwonia lekarska
Paeonia officinalis, rudbekia naga Rudbekia laciniata, ruta zwyczajna Ruta graveolens,
71
serduszka okazała Dicentra spectabilis, szałwia lekarska Salvia officinalis, szparag
lekarski Asparagus officinalis, tojad mocny Aconitum napellus;
- rośliny dwuletnie - goździk brodaty Dianthus barbatus, prawoślaz róŜowy Alcea
rosea, wieczornik damski Hesperis matronalis;
- rośliny jednoroczne - kosmos podwójnie pierzasty Cosmos bipinnatus, łoboda
ogrodowa Atriplex hortensis, nagietek lekarski Calendula officinalis, rezeda wonna
Reseda odorata, ślazówka trójdzielna Lavatera trimestris..
Współcześnie stosowane rośliny ozdobne w ogrodzie wiejskim
W ostatnich latach ogrody wiejskie tracą swą odrębność i przyrodnicze
dziedzictwo. Coraz częściej zastępowane są one przez ogród skalny, obszerny trawnik
i rośliny iglaste, co wynika z chęci posiadania mniej pracochłonnych ogrodów
przydomowych pełniących zarówno funkcję ozdobną, jak i rekreacyjną. Znacznie mniej
jest ogrodów, w których całą powierzchnię zajmują ozdobne rośliny zielne [OnuchAmborska 2004]. Dzisiejsze ogrody wiejskie coraz rzadziej przypominają kwietne
ogródki - tradycyjne załoŜenia tego typu, często odzwierciedlają upodobania właścicieli
do zacierania róŜnic między wsią a miastem, jednocześnie nie tworzą typowo miejskich
uporządkowanych załoŜeń. W ogrodach wiejskich występują rośliny, które mają mało
wspólnego z lokalnymi warunkami siedliskowymi i regionalną kulturą [Bach, Kapias
2001; Szczeblewska 2000]. Wiele tradycyjnych i ozdobnych roślin zostało wypartych
z ogrodów na korzyść nowych gatunków obcego pochodzenia, dotąd niesadzonych na
polskiej wsi [Szymczak-Piątek, Wieczorek 2003]. Licznie wprowadzane elementy
małej architektury ogrodowej potwierdzają dokonujące się zmiany. Znaczna część
współczesnych załoŜeń przydomowych ogrodów nawiązuje do tradycyjnych ogródków
wiejskich poprzez pełnienie funkcji produkcyjnej lub łączenie jej z funkcją ozdobną,
jednak róŜnią się one sposobem zagospodarowania przestrzeni oraz doborem gatunków
roślin ozdobnych [Onuch-Amborska 2004].
W badaniach zarówno Wajdy i Bach [2006], jak i Onuch-Amborskiej [2004]
stwierdzono w ogrodach wiejskich obecność prawie 200 gatunków roślin. Ich
występowanie uzaleŜnione jest od takich czynników jak wymagania uprawowe
poszczególnych gatunków; ich popularność połączona z wieloletnim udziałem
w kwietnym krajobrazie wiejskim, upodobania mieszkańców, ich podatność na nowe
trendy w sztuce ogrodowej [Wajda, Bach 2006]. Jak wynika z przeprowadzonych badań
72
[Onuch-Amborska 2004; Wajda, Bach 2006] do roślin powszechnie występujących
w dzisiejszych ogrodach wiejskich naleŜą:
- byliny – aster krzaczasty Aster dumosus, floks szydlasty Phlox subulata, floks
wiechowaty Phlox paniculata, kosaciec bródkowy Iris barbata, liliowiec ogrodowy
Hemerocallis × hybrida, omieg wschodni Doronicum orientalne, orlik ogrodowy
Aquilegia hybryda, ostróŜka ogrodowa Delphinium × cultorum, pierwiosnek
bezłodygowy Primula vulgaris, pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris, piwonia
chińska Paeonia lactiflora, piwonia lekarska Paeonia officinalis, rogownica
kutnerowata Cerastium tomentosum, rozchodnik ostry Sedum acre, rudbekia
błyskotliwa Rudbeckia fulgida, rudbekia naga Rudbekia laciniata, serduszka okazała
Dicentra spectabilis, słoneczniczek szorstki Heliopsis helianthoides, szparag lekarski
Asparagus officinalis, tojad mocny Aconitum napellus.
- rośliny dwuletnie - bratek ogrodowy Viola × wittrockiana, goździk brodaty Dianthus
barbatus, malwa róŜowa Althea rosea, stokrotka trwała Bellis perennis.
- rośliny cebulowe i bulwiaste – dalia ogrodowa Dahlia cultorum, lilia Lilium sp., lilia
królewska Lilium regale, mieczyk grodowy Gladiolus × hybridus, narcyz Narcissus sp.,
paciorecznik ogrodowy Canna × generalia, szafirek Muscari sp., tulipan Tulipa sp.
- rośliny jednoroczne – aksamitka rozpierzchła Tagetes patula, aksamitka wąskolistna
Tagetes tenuifolia, aksamitka wyniosła Tagetes erecta, aster chiński Callistephus
chinensis, cynia wytworna Zinnia elegant, kosmos podwójnie pierzasty Cosmos
bipinnatus, maciejka Mathiola bicornis, nagietek lekarski Calendula officinalis,
rudbekia dwubarwna Rudbeckia hirta, szałwia błyszcząca Salvia splendens,
wilczomlecz białobrzegi Euphorbia marginata, wyŜlin większy Antirrhinum majus,
Ŝeniszek meksykański Ageratum houstorianum.
Do dekoracji otoczenia wzrasta znaczenie roślin doniczkowych obficie i długo
kwitnacych (surfinie, pelargonie) [Szczeblewska 2000]. DuŜa róŜnorodność gatunków
zielnych roślin ozdobnych pozwala przypuszczać, Ŝe barwnie kwitnących roślin nie
zabraknie w wiejskim krajobrazie [Wajda, Bach 2006].
Dzisiejsza rola ogrodu wiejskiego
Zmiany na współczesnej wsi wiąŜące się z postępem w sferze gospodarczej
i społecznej. Obok dotychczas najbardziej charakterystycznej grupy – rolników,
zwiększa się liczba mieszkańców wsi niezwiązanych z rolnictwem, tu zamieszkujących,
ale mających swoje źródła dochodu poza wsią. Kształtują oni swoje siedliska zwykle
73
nieco inaczej niŜ nakazują wiejskie zwyczaje [Zątek 2003]; tradycyjne formy ogrodów
kwiatowych, o ozdobnej funkcji, zastępują innymi formami, których podstawowym
przeznaczeniem jest rekreacja [Szymczak-Piątek, Wieczorek 2003].
DuŜe znaczenie w staraniach o zachowanie lub odtworzenie wiejskiego
krajobrazu, jako bardzo waŜnego waloru przyciągającego turystów, mogą mieć
gospodarstwa agroturystyczne. To one mogą być wzorcowe, takŜe w stylu urządzenia
ogrodu. Agroturystyka ma duŜą szansę obronić wieś przed zatraceniem regionalnych
cech krajobrazu wiejskiego [Zątek 2003]. Przydomowy ogród w gospodarstwie
agroturystycznym ma waŜną rolą w kształtowaniu krajobrazu wsi, szczególnie
w przypadku gospodarstw połoŜonych z dala od kompleksu leśnego, czy brzegu jeziora.
Istnieje takŜe nurt, zwany stylem rustykalnym, który ma na celu świadome
powracanie do tradycji i kultury regionu wyraŜające się tradycyjnymi kwietnymi
ogrodami [Krüger 1997; Szczeblewska 2000; Ścibor 2005]. Styl ten charakteryzuje
naturalność i prostota, kształt nawierzchni i rabat wyznaczają nieregularne linie,
a zasadnicze nasadzenia stanowią swobodnie rozrastające się rośliny. Udział roślin
iglastych jest niewielki i ogranicza się do akcentowania kompozycji, a decydujące
znaczenie mają w nim róŜnokolorowe kwiaty i liście [Ścibor 2005]. Warto pamiętać
o wiejskich ogrodach, aby wzbogaciły walory krajobrazu oraz były wyznacznikiem
lokalnej toŜsamości [Szymczak-Piątek, Wieczorek 2003].
Literatura
Bach A., Kapias K. 2001. PrzeobraŜenie współczesnych ogrodów wiejskich na
przykładzie powiatu pszczyńskiego. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, Sesja Naukowa,
80: 47-51.
Baranowski B. 1964. Zarys historii ogrodnictwa wiejskiego w Polsce. PWRiL,
Warszawa.
Bogdanowski J. 2000. Polskie ogrody ozdobne. Historia i problemy rewaloryzacji.
Arkady, Warszawa.
Burska A., Szczeblewska A. 1999. Urok wiejskich ogródków. Ogrody 3: 30-37.
Gawryszewska B. 2003. Rola ogrodu frontowego w strukturze siedliska – stan
współczesny a tradycja ogrodu wiejskiego. Tekst na VI Forum Architektury
Krajobrazu, Lublin.
Krüger U. 1997. Ogrody rustykalne. AWM, Warszawa.
Onuch-Amborska J. 2004. Specyfika ogrodów przydomowych w krajobrazie wiejskim
z elementami środowiska glebowego w wybranych gminach regionu zamojskiego.
Rozprawa doktorska. AR w Lublinie.
Plessner H. 1973. Wiejski ogród przydomowy. Zakład Wydawnictw CRS, Warszawa.
Szczeblewska A. 2000. Ogród wiejski – zapomniane piękno. Ogólnopolska konferencja
pt. "Zasoby roślinne ogrodów i ogródków rustykalnych. Historia - Edukacja Przyszłość", 2-3 czerwiec 2000r., Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu
Narodowej Instytucji Kultury, Ogród Botaniczny - CZRB PAN w Warszawie: 30-33.
74
Szymczak-Piątek M., Wieczorek J. 2003. Tradycje w kształtowaniu ogrodów
wiejskich. Rośliny Ozdobne, 6: 28-30.
Ścibor B. 2005. Ogród sielski. Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
w Końskowoli, Końskowola.
Wajda A., Bach A. 2006. Gatunki roślin ozdobnych stanowiące nieodzowny element
tradycyjnych wiejskich ogrodów przydomowych ziemi przemyskiej. Zesz. Probl.. Nauk
Rol., 510: 663-671.
Zątek W. 2003. Przydomowy ogród wiejski – dawniej i dziś. Zesz. Nauk. AR
w Krakowie, 402: 271-276.
Ornamental plants in traditional and modern country gardens
Summary
Information about first country gardens become from XIII century. Next to the country
homes earliest herbs and eatable plants were cultivated. New plants in polish country gardens
appeared in XVI century when Italian gardening became known. Traditional country garden has
a lot of blooming for a long time plants with smelling flowers. Nowadays there are fewer and
fewer traditional country gardens. More people living now on country side have a new type of
gardens with lawn, conifers and plants from different parts of the world. This type of garden is
very similar to city garden. It is possible to keep country garden in agro farm which are created
for tourist goal.
Key words: ornamental plants, country garden.
75
ROZWÓJ TURYSTYKI WINIARSKIEJ W POLSCE NA PRZYKŁADZIE
PODKARPACIA
Autorzy: Urszula Hasiak, Marta Gargała, Edyta Kurek, Sebastian śak
Opiekun: dr inŜ. Ewa Stompor-Chrzan
Sekcja Kształtowania i Ochrony Terenów Zieleni
SKN „Włościanin”
UR Wydział Biologiczno-Rolniczy
ul. Ćwiklińskiej 2, 35-601 Rzeszów
Słowa kluczowe: enoturystyka, winnica, winorośl
Wstęp
Enoturystyka, czyli turystyka winiarska w wielu krajach jest niezwykle popularną
i atrakcyjną formą spędzania wolnego czasu [8].
Turystykę winiarską definiuje się najczęściej jako wyjazd do regionów
winiarskich, podczas których turysta odwiedza przynajmniej jedno miejsce związane
z produkcją wina (winnica, przetwórnia, gospodarstwo winiarskie) lub uczestniczy
w imprezie o profilu winiarskim (degustacje, roŜnego rodzaju prezentacje win, święta
winiarskie). Dodatkowo uwaŜa się, iŜ koniecznym warunkiem właściwej enoturystyki
jest otwartość uczestników na zdobywanie wiedzy związanej z winem, jego wyrobem
i szeroko pojętą kulturą winiarska [1].
Przeprowadzone w kilku krajach badania wyodrębniły wspólne cechy
charakterystyczne enoturystów: [2].
wiek ponad 25 lat, a najczęściej w przedziale od 35 do 45 (z tendencją do
obniŜania się wieku)
najczęściej z tej formy turyści korzystają : męŜczyźni lub męŜczyźni z kobietami
(pary)
praca na stanowisku wymagającym wysokich kwalifikacji (menadŜerowie,
wysokiej klasy specjaliści, przedstawiciele wolnych zawodów),
wyŜsze wykształcenie,
wyŜsze dochody od przeciętnych
Spośród wszystkich krajów europejskich największy procent uczestników
turystyki winiarskiej
występuje wśród
Skandynawów i mieszkańców Beneluksu [2].
Niemców, Austriaków,
Brytyjczyków,
76
Moda na turystykę dotarła parę lat temu równieŜ do Polski. Na podstawie danych
moŜna ogólnie szacować, Ŝe w 2006 taką formę wypoczynku wybrało u nas 1-2 tys.
osób, z czego około 200-300 osób wzięło udział w róŜnego rodzaju zorganizowanych
wyjazdach enoturystycznych. Większość gospodarstw enoturystycznych zapewnia
noclegi, a w ramach odwiedzin proponują, oprócz degustacji zwiedzanie winnic oraz
fachowe doradztwo. Gospodarstwa swoją ofertę kierują dla osób otwartych,
szukających nowych doświadczeń i inspiracji [6, 9].
Prawdopodobnie kilkakrotnie więcej naszych rodaków podczas podróŜy
wakacyjnych lub pobytów wypoczynkowych
gospodarstw
winiarskich
lub
na
róŜnego
mogło trafić przypadkowo do
rodzaju
imprezy
winiarskie.
To
zainteresowanie w porównaniu np. z Niemcami, czy krajami skandynawskimi jest
ciągle bardzo małe choć obserwuje się wyraźne tendencje wzrostowe [8].
Na Podkarpaciu, dzięki programowi pilotaŜowemu „Podkarpackie winnice”
powstało około 30 winnic, o powierzchni od 10 arów do 1 hektara.
Celem tego programu było przede wszystkim:
stworzenie unikalnego w skali Polski produktu lokalnego, który stanie się
podstawą utrzymania pewnej liczby małych gospodarstw rolnych.
utrzymanie tradycyjnego krajobrazu rolniczego pogórzy karpackich, opartego na
istnieniu małych gospodarstw i „mozaikowej” strukturze uŜytkowania gruntów
powstanie nowych atrakcji turystycznych i promocja regionu [1,5,7].
Do dziś tereny Podkarpacia zachowały rolniczy charakter, ze specyficznymi licznymi
małymi gospodarstwami połoŜonymi często w trudnym do uprawy terenie. Poza tym
region ten jest czysty ekologicznie i bardzo atrakcyjny dla turystyki [5, 8, 7].
Jedną z form promocji turystyki winiarskiej na Podkarpaciu jest organizacja
imprez o profilu winiarskim. W szczególności znane są „Międzynarodowe Dni Wina”
organizowane w Jaśle, na których moŜna spotkać gospodarzy z Podkarpacia i nie tylko,
prowadzących działalność enoturystyczną [8,7].
Niewątpliwie na Podkarpaciu, Jasło i jego okolice są terenem na którym rozwija
się nowy region winiarski. Dotychczas powstało tam kilkadziesiąt winnic, spośród
których większość stała się zapleczem dla rodzinnych firm, wytwarzających klasyczne
wina. Ta sytuacja stwarza szanse na wykorzystanie nowo rodzącej się tradycji
winiarskiej jako atrakcji turystycznej. W tym celu naleŜałoby podjąć następujące
działania organizacyjno-promocyjne:
77
zebranie informacji o moŜliwościach przyjmowania gości na terenach winnic
(ilość noclegów, wyŜywienie itp.)
opracowanie przewodnika o ścieŜkach winiarskich z uwzględnieniem wszystkich
atrakcji turystycznych
opracowanie oznakowań szlaku winiarskiego oraz innych atrakcji turystycznych
stworzenie Punktu Informacji Turystycznej ( przewodniki w wielu językach,
dostęp do internetu, moŜliwość zakupu lub otrzymania map itp.)
opracowanie serwisu internetowego z systemem rezerwacji miejsc [3].
PowyŜsze działania maja spełniać waŜną rolę w oŜywieniu turystyki w tych
regionach, w których rozwój enoturystyki spowoduje spadek bezrobocia a zarazem
wzrost realnych dochodów wielu mieszkańców[3].
Polska zapewne nigdy nie będzie potentatem w dziedzinie winiarstwa
europejskiego, gdyŜ na konkurencji z krajami typowo winiarskimi nie pozwalają nasze
mniej sprzyjające warunki klimatyczne zapomniane tradycje. Obecnie są to niewielkie
gospodarstwa winiarskie z własnym przetwórstwem i ze sprzedaŜą własnego wina na
miejscu odwiedzającym je turystom. Wino moŜe stanowić równieŜ rozszerzenie oferty
dla gospodarstw o profilu agroturystycznym. Połączenie produkcji wina i turystyki to
doskonała szansa rozwoju dla wielu regionów w Polsce [6, 4].
Literatura
1. Bosak W. 2004. Uprawa winorośli i winiarstwo w małym gospodarstwie na
Podkarpaciu. Jasło, Związek Dorzecza Gmin Wisłoki: s. 5-11.
2. Bosak W. 2006. Wino i turystyka. PIWiE: s.2-3.
3. Hałkowska M. Projekt oferty endoturystycznej dla Podkarpacia. Biuro PodróŜy
MADART sp.j.
4. Myśliwiec R. 2003.Czy Polska moŜe być krajem winnic. Hasło Ogrodnicze, 9
5. Podkarpackie winnice (folder informacyjny)
6. Myśliwiec R. 2006. Wino i turystyka. Farmer, 20: 32-33
7. www.instytutwina.pl
8. www.winnica.golesz.pl
9. www.winnicajasiel.pl
10. www.wino.org.pl
11. www.winnicepolskie.pl
78
SZLAK GARNCARSKI, SZANSĄ ROZWOJU GMINY CZARNA
Autor: Katarzyna Plizga
Studenckie Koło Naukowe Rolników „Włościanin”
Sekcja Ochrony Środowiska Rolniczego,
Uniwersytet Rzeszowski,
ul. Ćwiklińskiej 2/35-601 Rzeszów
Słowa kluczowe: garncarstwo, rozwój gminy.
W Polsce w ostatnich latach oraz coraz silniej zarysowuje się tendencja do tzw.
powrotu do natury. Szczególnie wzrasta zainteresowanie mieszkańców większych miast
moŜliwością spędzenia kilku dni na wsi. Zmiana środowiska, a zwłaszcza obcowanie
z przyrodą sprzyja szybkiej regeneracji sił fizycznych i psychicznych [Rosak 2005].
W województwie Podkarpackim są takie moŜliwości, poniewaŜ pręŜnie rozwijają
się gospodarstwa agroturystyczne, a obszary wiejskie to nie tylko piękne krajobrazy,
nadzwyczaj atrakcyjna róŜnorodność flory i fauny, ale takŜe rezerwuar kultury
przepięknych obyczajów i zwyczajów utrwalonych i przekazywanych z pokolenia na
pokolenie [Jankowska 2006]. Wśród wielu miejscowości na uwagę zasługują tereny
gminy Czarna oddalone o kilka kilometrów na północny zachód od Łańcuta.
Mieszkańcy gminy w poszukiwaniu pozarolniczych źródeł dochodu postanowili
powrócić do bogatych tradycji tego regionu związanych z garncarstwem. Bowiem
miejscowości; Medynia Głogowska, Medynia Łańcucka, Pogwizdów i Zalesie
posiadają szczególnie wartościowe dla tego rzemiosła gliny [Kotula 1956]. Do lat 90tych ubiegłego stulecia w tych miejscowościach paliły się bez przerwy piece do
wypalania, a przy produkcji pracowały całe pokolenia garncarzy. W sklepach
patronackich Cepelii, która była głównym odbiorcą, oraz w róŜnych sklepach
pamiątkarskich i punktach informacji turystycznej moŜna było kupić gliniane wyroby.
Zachwyt u kupujących dorosłych turystów wzbudzały figurki ludzi i zwierząt, dzieci
najbardziej lubiły koguciki, które gwizdały i gdakały. Artyści garncarze robili teŜ
serwisy do kawy oblewane emalią, kieliszki z karafkami, ogromne donice na kwiaty,
siwaki, doniczki emaliowane popielniczki, róŜne scenki rodzajowe, miniatury
dwojaków, w jakich dawniej gospodynie wynosiły Ŝniwiarzom jedzenie.
Garncarstwo traktowane było jak sztuka ludowa, objęte patronatem Cepelii, która
organizowała skup i sprzedaŜ glinianych wyrobów. Garncarze produkujący takie
wyroby mieli zagwarantowane stabilne dochody.
79
W okresie rozkwitu garncarstwa na terenie gminy, a w szczególności w jej
północnych rejonach, Medynia Głogowska, Zalesie i Pogwizdów działało 240
rzemieślników – artystów. W końcu XX wieku garncarstwo zostało wyparte przez
plastikowe doniczki, wazony i inne zabawki, które wydawały się być bardziej
atrakcyjne, trwalsze, lekkie i wygodne. Dopiero teraz władze gminy i jej mieszkańcy
ponownie zaczęli się interesować zanikającym rzemiosłem i ginącą tradycją. W celu
ratowania dziedzictwa kultury w 2002 roku została oddana do uŜytku garncarzy
Zagroda Garncarska. Znajduje się ona w XIX-wiecznym budynku mieszkalnym z
zabytkowym wyposaŜeniem m.in tradycyjnym piecem do wypalania ceramiki. W
okresie wakacyjnym organizowane są w Zagrodzie kilkudniowe warsztaty garncarskie,
a przez cały rok odbywają się zajęcia dla grup zorganizowanych i turystów
indywidualnych. Po okiem doświadczonych garncarzy moŜna się nauczyć toczenia
naczyń na kole, rzeźbienia w glinie oraz wypalania ceramiki w piecu. Zagroda
Garncarska jest idealnym miejscem do prowadzenia zajęć z ergoterapi, która uwaŜana
jest za ogniwo pośrednie pomiędzy zabiegami leczniczymi, a normalną aktywnością
Ŝyciową i zawodową.
Na przełomie czerwca i lipca organizowane są letnie jarmarki, na których moŜna
zobaczyć wspaniałe wyroby miejscowych artystów. W Zagrodzie spotykają się
wówczas garncarze i twórcy ludowi z okolicy. Ogromnym zainteresowaniem cieszą się
prezentacje garncarskie, kiermasze ceramiki i wystawy sztuki ludowej. Przez cały rok
moŜna korzystać z garncarskiego szlaku, którego trasa, prowadzi do miejsc, gdzie w
zaciszu warsztatów garncarze toczą na kołach garnki, na półkach pod sufitami suszą się
pękate, gliniane dzbany; a dymiące piece wypełnione są po brzegi ceramiką.
Zachwycają zaklęte w glinie świątki, wiejskie kapele i gwizdające ptaszki.
Na tym szlaku moŜną zwiedzić takŜe kościół, pod wezwaniem Nawiedzenia
Najświętszej Marii Panny, w którym ściany prezbiterium, chór i ambonę zdobi mozaika
ceramiczna, wykonana przez miejscowych garncarzy. Z tego samego materiału
wykonane zostały stacje Drogi KrzyŜowej. W pobliŜu kościoła znajdują się zabytkowe
budynki starej plebania i wikarówka, a takŜe doskonale zachowany plebański ogród
z pięknymi okazami starodrzewia i grabowym Ŝywopłotem. Idąc garncarskim szlakiem
zgodnie z tradycją naleŜy zatrzymać się przy starym cmentarzu, ukrytym wśród
wysokiego starodrzewia, a po drodze pokłonić kaŜdej napotkanej przydroŜnej kapliczce.
bo tak przez stulecia czynili to garncarze, udający się furmankami na odległe jarmarki
[Wisz 2006].
80
W pobliŜu Zagrody Garncarskiej mieści się galeria rzeźby ceramicznej
Władysławy Prucnal utworzona w rodzinnym domu artystki. Zgromadzona w niej
imponująca kolekcja prac, stanowi jedynie część twórczości, gdyŜ większość rzeźb
artystki znajduje się w róŜnych muzeach i zbiorach prywatnych zarówno w Polsce, jak i
poza jej granicami. Tematyka prac związana jest z kultem religijnym, Ŝyciem
codziennym wsi oraz waŜnymi wydarzeniami w kraju. W galerii zgromadzone są takŜe
płaskorzeźby oraz gliniane zabawki, najbardziej charakterystyczne dla tradycji
garncarstwa medyńskiego.
Na terenie wsi Zalesia powstają inne cenne wyroby, nazywane siwakami. Są to
naczynia niezglazurowane, które w zaleŜności od gatunku gliny nabierają przy
wypalaniu róŜnych odcieni, od koloru siwego, aŜ do intensywnej czerni. Sposób ich
przygotowania i wypalania jest niezmienny od setek lat. Siwaki muszą być wypalane w
tradycyjnym piecu, bez dostępu powietrza.
W aktualnej sytuacji mieszkańców wsi tego regionu powrót do tej działalności
zasługuje na szczególne uznanie. Atrakcyjny asortyment wyrobów z gliny i bogata
oferta dodatkowych atrakcji zachęca coraz liczniejszą rzeszę turystów do odwiedzenia
tego malowniczego zakątka województwa Podkarpackiego. Dzięki temu mieszkańcy
gminy mogą nie tylko pozyskiwać dochody, ale takŜe podtrzymywać tradycję
i przekazywać to bezcenne dziedzictwo następnym pokoleniom.
Literatura
Kotula E., 1956. Materiały z dziejów garncarstwa. Muzeum w Rzeszowie,
Jankowska B. 2006. Rozwój turystyki wiejskiej jako przykład działalności pozarolniczej na
terenie Pienin. Warunki rozwoju obszarów wiejskich. Wrocław, s. 53-57.
Rosak M, śebrowska-Rosak E., 2005. Przesłanki i uwarunkowania działalności
agroturystycznej
w regionie Puszczy Zielonej. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Nauk pt. Działalność
rolnicza a ochrona środowiska. Rzeszów, s. 99-104,
Wisz M., 2006. Ulotka reklamowa pt. Szlak garncarski,
Garncrski Trail, With Chance Of The Development Of The Administrative District Black
Summary
In the period of the bloom of the pottery on the land of the administrative district where soils they
are weak for the agricultural production but here the clays perfect for the production of products are of
clay in three villages Medynia Głogowska, Zalesie, Pogwizdów 240 craftsmen acted - of artists. The
pottery was left supplanted by plastic flowerpots, vases, different toys which were more attractive, more
long-lasting, light and comfortable. In the year a pottery homestead put into use was 2002 left. The XIX
eternal residential buildings form it with the contemporary equipment and traditional stove for baking
ceramics. In the holiday season here pottery workshops are being organised and all through the year
classes take place. Pottery presentations are enjoying the huge interest fairs of ceramics, exhibitions of the
folk art, winter sleigh rides.
Key word: the pottery, the development of the administrative district
81
TURYSTYKA NA OBSZARACH WIEJSKICH JAKO ALTERNATYWNE
ŹRÓDŁO DOCHODÓW NA PRZYKŁADZIE DOLINY BIAŁEJ LĄDECKIEJ
Autor: Grzegorz Praczyk
Opiekun Naukowy: dr inŜ. Stanisław Minta, dr Marek Nowak
Studenckie Koło Naukowe Analiz Rynkowych
sknanaliz@o2.pl
Wstęp
Turystyka jest skutecznym narzędziem rozwoju i oŜywienia obszarów wiejskich.
Rozwijanie jej jest jednym ze sposobów łagodzenia kryzysu, który dotknął znaczną
część obszarów wiejskich. Dotyczy to przede wszystkim regionów o bogatych walorach
przyrodniczych i krajobrazowych. Oczywiście nie jest to panaceum na ogół problemów,
jakie pojawiły się po okresie zmian w polskiej gospodarce. Rozwój turystyki na
terenach wiejskich niesie ze sobą wiele korzyści natury ekonomicznej.
Komunikowanie się (promocja) przedsiębiorstwa z rynkiem stanowi istotną
część strategii marketingowej firmy. Jest to zespół działań i środków, dzięki którym
przedsiębiorstwo kieruje na rynek informacje dotyczące produktu i\lub firmy. Polityka
komunikacyjna moŜe kreować potrzeby nabywców oraz wpływa na pobudzenie,
ukierunkowanie i zmniejszenie elastyczności popytu. Celem jest tutaj przede wszystkim
wywołanie określonych reakcji ze strony nabywców [Altkorn i in. 2002].
Celem badań było określenie typów obiektów świadczących usługi turystyczne
w Dolinie Białej Lądeckiej (Stary Gierałtów, Nowy Gierałtów, Bielice), a takŜe
określenie sposobów komunikowania się z rynkiem w tych przedsiębiorstwach.
Materiał i metody
Materiały zostały zgromadzone za pomocą metody wywiadu standaryzowanego
przy wykorzystaniu kwestionariusza wywiadu [Stachak 1997]. Badania zostały
przeprowadzone w lipcu 2006 r. podczas obozu naukowego SKN Analiz Rynkowych.
Zakres terytorialny badań obejmował miejscowości znajdujące się w Dolinie Białej
Lądeckiej tj. Stary Gierałtów, Nowy Gierałtów, oraz Bielice. Badania przeprowadzono
we wszystkich obiektach obsługujących turystów w tej okolicy. Odpowiedzi uzyskano
w 14 przypadkach, które zostały poddane szczegółowej analizie.
Wyniki badań
82
Obszar na którym prowadzono badania naleŜy do bardzo atrakcyjnych zakątków
Dolnego Śląska. Badane miejscowości oferują rozmaite atrakcje, a takŜe mogą pełnić
funkcje baz wypadkowych dla turystów pragnących zwiedzić te rejony. W trakcie
badań okazało się, Ŝe na analizowanym obszarze obiekty zajmujące się obsługą
turystyków były róŜnorodne i były to: gospodarstwa agroturystyczne, ośrodki
wypoczynkowe, pensjonaty, oraz schroniska.
Przeprowadzone badania dowiodły, Ŝe większość obiektów deklarowała swoją
działalność jako agroturystyczną. Z 14 przebadanych aŜ 10 zdeklarowało taką formę
prowadzenia swojej działalności, co stanowiło 72 % ogółu. MoŜe to świadczyć
o tendencji przekształcania istniejących obiektów świadczących usługi turystyczne
w gospodarstwa agroturystyczne. Związane jest to bezpośrednio z przystąpieniem
Polski do Unii Europejski, a co za tym idzie moŜliwości pozyskiwania środków
z unijnego budŜetu na rozwój przedsięwzięć w agroturystyce, które to działania są
przewidziane w funduszach strukturalnych mających trafiać na obszary wiejskie. Poza
tym waŜną kwestią są teŜ niŜsze obłoŜenia podatkowe, aniŜeli w przypadku zwykłej
działalności turystycznej. MoŜna stwierdzić, iŜ działalność taka była najczęstszym
źródłem alternatywnych dochodów na badanych terenach. Według respondentów
rozwój agroturystyki na tychŜe terenach stanowi ogromną szansę na poprawę wiejskiej
ekonomii. W sferze tej dokonuje się to przede wszystkim poprzez wzrost dochodów
ludności obsługującej turystów. Agroturystyka pełni równieŜ inne funkcje, takie jak:
rozwój lokalnej infrastruktury, tworzenie dodatkowych miejsc pracy, moŜliwość
oŜywienia wiejskiej tradycji [Mirończuk 2003].
Spośród analizowanych jednostek 14 % to pensjonaty, które z reguły były
obiektami o wieloletniej tradycji. RównieŜ 14 % stanowiły ośrodki kolonijno-wczasowe
oraz schroniska kościelne.
Następnym aspektem przeprowadzonych badań było określenie rodzaju
promowania działalności obiektów na rynku. Najczęściej wykorzystywanymi drogami
komunikacji z rynkiem były: sieć internetowa oraz foldery reklamowe. Oba sposoby
stanowiły 32 % w ogólnej strukturze stosowanych narzędzi polityki promocyjnej.
Związane jest to z faktem, Ŝe są one stosunkowo proste w realizacji, oraz nie wymagają
duŜych nakładów pienięŜnych. Internet obecnie staje się jednym z najpopularniejszych
źródeł informacji, a co za tym idzie, trafia do bardzo szerokiego grona potencjalnych
konsumentów. Następną w kolejności drogą komunikacji była współpraca w ramach
stowarzyszeń i innych organizacji zrzeszających właścicieli obiektów turystycznych.
83
Stanowiła ona 12 % wszystkich odpowiedzi. Wszystkie obiekty turystyczne, które
stosowały ten sposób, deklarowały współprace z Agroturystycznym Stowarzyszeniem
Masywu ŚnieŜnika.
Inne narzędzia stosowane w komunikacji z rynkiem to: prasa, uczestnictwo
w targach specjalistycznych, oraz współpraca z biurami podróŜy. Wszystkie cztery
wymienione moŜliwości stanowiły łącznie 24 % w ogólnej strukturze wszystkich
stosowanych sposobów.
Podsumowanie
Wśród typów obiektów obsługujących turystów w Dolinie Białej Lądeckiej
największe znaczenie miały gospodarstwa agroturystyczne. Ponadto działalność
turystyczną prowadziły pensjonaty, ośrodki wypoczynkowe, oraz schroniska.
Badania wykazały, Ŝe najczęstszym sposobem komunikowania się obiektów
z rynkiem były Internet oraz foldery reklamowe. Metody te, zwłaszcza Internet,
gwarantują, Ŝe oferta badanych obiektów ma szansę trafić do szerokiego grona
konsumentów.
Piśmiennictwo
1. Altkorn J. i inni. 2002. Podstawy marketingu. Wyd. Instytut Marketingu, Kraków.
2. Mirończuk. A. 2003. Turystyka wiejska jako szansa rozwoju obszarów wiejskich.
[w:] Turystyka wiejska i agroturystyka. Stan i perspektywy rozwoju. Wyd.
Akademii Podlaskiej, Siedlce.
3. Sznajder M., Przezbórska L. 2006. Agroturystyka. Wyd. PWE, Warszawa.
4. Stachak S. 1997. Wstęp do metodologii nauk ekonomicznych. Wyd. KsiąŜka
i Wiedza, Warszawa.
Summary
Amongst types of objects waiting tourists on at the Valley for White Lądecka farm
tourism households played a significant role. Moreover boarding houses, leisure centres and
hostels conducted tourist activity.
Examinations showed, that with the most frequent way of communicating
of objects there were an Internet and advertising brochures with the market. Methods
hey, you, especially an Internet, are assuring that the offer of examined objects has
a chance to find its way to the wide circle of consumers.
84
WIOSKI TEMATYCZNE SZANSĄ DLA ROZWOJU
PRZEDSIĘBIORCZOŚCI OBSZARÓW WIEJSKICH
Autorzy: Agnieszka Mieszczak, Jarosław śurek
Opiekun: dr Jerzy Herma
Studenckie Koło Naukowe ZrównowaŜonego Rozwoju Podbeskidzia "RównowaŜnik"
Akademia Techniczno - Humanistyczna w Bielsku-Białej, Wydział Zarządzania i Informatyki
Ul. Willowa 2, 43-309 Bielsko -Biała
e-mail: rownowaznik@ath.bielsko.pl, jaroslawzurek@poczta.fm, agnieszka.mieszczak@op.pl
Słowa kluczowe: wioska tematyczna, rozwój przedsiębiorczości, obszar wiejski, wieś
ksiąŜki, wieś maku, wioska hobbitów, wioski UFO, turystyka.
Istota wsi tematycznych
Metodą na „nową gospodarkę” na obszarach wiejskich są tzw. wioski tematyczne.
Tym, co charakteryzuje takie wsie jest unikalny, nowatorski pomysł oŜywienia
przedsiębiorczości. Nie chodzi tu o kolejny typ upraw lub hodowli, lecz o nieco inne
działanie. Głównym atutem takiego rozwiązania jest fakt, Ŝe początkowo nie wymaga
ono znacznych nakładów finansowych. Powoduje natomiast wzrost aktywności
mieszkańców, podnosi atrakcyjność takiego obszaru. Jednak mogą się tutaj pojawić
przeszkody związane ze zmianą mentalności mieszkańców. Istnieje równieŜ ryzyko
spowodowane tym, Ŝe "produkt", jakim jest wieś tematyczna moŜe się nie przyjąć.
Znaleźć moŜna jednak mnóstwo przykładów przemawiających za takim sposobem
zarabiania pieniędzy.
Przykłady na dobry biznes
Wieś ksiąŜki, makowa wieś… Brzmi ciekawie, prawda? Wybierzmy się więc
w podróŜ w bajkowy świat wiosek tematycznych.
Purgsall (Dolna Austria) - Wieś ksiąŜki
W 2000 roku mieszkańcy wsi postanowili włączyć się w światową sieć miast
i wsi ksiąŜek upatrując w tym szanse na oŜywienie swojej gospodarki. Początkowo
działania skupiły się na zbiórce niepotrzebnych ksiąŜek i wznowieniu działalności
nieczynnych juŜ sklepów. Dziś ksiąŜki z Purgsall moŜna kupić przez Internet,
organizowane są imprezy dla bibliofilii, a pobyt we wsi dodatkowo umilają inne
atrakcje, odwiedziny gospodarstw, dobre jedzenie, spacery. Idea miast i wsi ksiąŜek
zrodziła się w 1961 roku w Walii, gdzie Richard Booth postanowił przekształcić swoje
miasteczko Hay-on-Wye w miasto ksiąŜki. Tak naprawdę stworzył światową stolicę
ksiąŜek oferującą ponad 1,2 mln tytułów oraz organizując Międzynarodowy Festiwal
Literatury.
85
Armschlag (Dolna Austria) - Wieś maku
Jeszcze niedawno wieś bez perspektyw, 35 domostw, 80 mieszkańców. Dziś
odwiedza ją 40 tysięcy turystów rocznie. Odtwarzane od 1985 roku uprawy maku stały
się źródłem idei Johanna Neuwiesingera, który pomyślał "Stwórzmy makową wieś"
i nie miał tu na myśli pozyskiwania opium. Przybyszów przyciągają drewniane atrapy
makówek, szyldy z wizerunkami kwiatów maku. Liczne pensjonaty ozdabiane są
malowidłami, obrusami, zasłonami, wszystko w "makowej" stylistyce. Ale to nie
wszystko, jest i coś dla podniebienia, sandacz w panierce makowej, kluski z makiem,
makowy omlet z serem ziołowym, ciasta, torty, likier czekoladowo- makowy i wiele
innych. Najwięcej gości przyjeŜdŜa tu w czerwcu i lipcu, gdy kwitną maki oraz
w trzecią sobotę września, kiedy to odbywa się makowy odpust. Na odpuście kupić
moŜna wspomniane juŜ wyroby kulinarne, ale i makowe produkty sprzedawane pod
marką "Mohn amour" ("mohn" z niem. mak), w tym: oleje, kosmetyki (mydła, płyny do
kąpieli), wódki, miody, czekolady i same makówki uŜywane przez Niemców
i Austriaków do wykonywania ozdób adwentowych. Mieszkańcy nadal inwestują
w promocje swojej miejscowości, w 2004 przystąpiono do budowy Ogrodu maków,
który dostarcza zarówno doznań estetycznych jak i wiedzy o odmianach maku.
Na polskim podwórku teŜ moŜe się udać!
Sierakowo Sławieńskie - Wioska hobbitów
Wymyślono ją podczas prac nad aktualizacją strategii rozwoju gminy Sianów
w woj. zachodniopomorskim w 1999 roku. ZauwaŜono wtedy, Ŝe swym wyglądem
przypomina Shire, krainę hobbitów z powieści J. R. R. Tolkiena. Wprowadzenie zmian
było początkowo trudne – mieszkańcy podchodzili do planu sceptycznie i cięŜko było
ich przekonać. Pierwsze atrakcje zatem były przygotowywane przez osoby z zewnątrz
we współpracy z mieszkańcami wsi, w tym studenci z Politechniki Poznańskiej
w ramach wakacyjnych praktyk. Była to m.in. gra fabularna „Tam i z powrotem” oraz
„Jarmark hobbitów”. Dwa lata później dzięki nabytej wiedzy mieszkańcy mogli zacząć
prowadzić samodzielną działalność. Obecnie w polskim „Hobbitonie” natrafić moŜna
na kramy kryte strzechą, warsztaty rzemieślnicze, wieŜę widokową, a sami mieszkańcy
odgrywają róŜne role, w tym hobbitów, rycerzy, straŜników i elfów. W 2004 roku
Sierakowo otrzymało prestiŜową "Europejską Nagrodę Odnowy Wsi", promując się tym
samym w róŜnych instytucjach europejskich.
86
Wylotowo, Emilcin - Wioski UFO
JeŜeli pragniemy poczuć się jak w znanym filmie „Znaki” M. Night Shyamalan’a
powinniśmy odwiedzić Wylotowo, wieś w gminie Mogilno na Kujawach. To tutaj
znajdziemy tajemnicze kręgi w zboŜu, które są pozostałością po wizytach „obcych”.
Miejsce to oprócz gości z poza Ziemi odwiedzają takŜe licznie przedstawiciele róŜnych
stacji telewizyjnych - jak choćby niemiecka RTL, brytyjska BBC, rosyjska NTV. Wieś
staje się z dnia na dzień coraz lepiej znana, a co za tym idzie, przyciąga do siebie
turystów. Powstał pomysł wybudowania w Wylatowie centrum ufologicznego, którego
promocją juŜ teraz zajmują się przedstawiciele gminy Mogilno. Przykład Wylotowa
zainspirował Emilcin, wieś w gminie Opole Lubelskie, do postawienia pomnika UFO.
Ma to związek z Janem Wolskim, mieszkańcem tej wsi, który to spotkał tam
w 1978 roku przybyszów z kosmosu. Tak teŜ doszło do wzajemnej współpracy
pomiędzy obiema gminami, której owocem jest propagowanie wiedzy o UFO.
Krok po kroku do sukcesu: etapy tworzenia wsi tematycznych.
Jak słusznie stwierdza Wacław Idziak, nie ma jednego, uniwersalnego "przepisu"
na wieś tematyczną. Tak, jak róŜne są pomysły na wsie tematyczne, tak róŜna jest
zwykle specyfika danego obszaru. Dlatego teŜ autor proponuje inne rozwiązanie: naleŜy
podczas wyboru tematu wsi poruszać się wzdłuŜ ogólnego modelu działań. „Mierz siły
na zamiary” – w pierwszej fazie dokonujemy przeglądu dostępnych zasobów. Pomysł
na specjalizację powinien oscylować wokół jednego słowa lub powiedzenia w celu
łatwego skojarzenia z nim określonych atrakcji. Moc słowa, wokół którego powstaje
temat wsi zaleŜy w duŜym stopniu od sieci połączonych z nim innych słów
oznaczającymi obiekty, fakty, zdarzenia. Kolejnym krokiem jest znalezienie swoich
sprzymierzeńców. Obszar poszukiwań powinien wykraczać poza sam teren wsi, czy teŜ
gminy. Wsie tematyczne często współpracują ze studentami i naukowcami. Jednak sam
pomysł na temat to nie wszystko. Dopiero teraz naleŜy uruchomić swoją wyobraźnię
i spróbować dostrzec nowe moŜliwości rozwoju wsi. Potrzebne będą wydarzenia, które
przyciągną uwagę naszych klientów. Dotychczasowe doŜynki, odpust czy teŜ lokalne
święto mogą stać się dla gości zupełnie nowym, bardziej atrakcyjnym sposobem
spędzenia wolnego czasu. Oprócz wizji przyszłości rozwoju potrzebne jest takŜe
zaangaŜowanie samych mieszkańców wsi. KaŜdy z nich musi dostrzec w tym swoją
szansę na zarabianie pieniędzy. Zwolennicy, których uda nam się juŜ znaleźć, powinni
mieć zwykle ściśle określone zadania. Gdy osiągniemy juŜ pierwotne załoŜenia
87
powinniśmy ponownie zbadać swoje zasoby i poszukać kolejnych projektów do
realizacji związanych z tematem przewodnim wsi. Warto takŜe zadbać o imprezy
cykliczne, na których to moŜna wysondować oczekiwania naszych klientów. W ten
sposób proces rozwoju i doskonalenia atrakcji jest ciągły i w miarę dynamiczny.
Równie waŜne jest poszerzanie infrastruktury towarzyszącej specjalizacji. Oprócz samej
scenerii turyści powinni znaleźć równieŜ wytyczone trasy, punkty gastronomiczne,
noclegi itp. Wieś z czasem staje się popularna, zaczyna przyciągać juŜ nie tylko
turystów, lecz takŜe nowych jej mieszkańców lub inwestorów.
Czynniki powodzenia projektu – czyli w czym tkwi sekret?
Wieś tematyczna to sposób na "nową gospodarkę". Nie jest sztuką zarabianie
pieniędzy na wsi, która jest malowniczo połoŜona, ma zabytki, osobliwości. Sztuką jest
sprawienie, Ŝe pieczenie chleba, UFO czy uprawa maku staje się konkurencją dla
"typowych" wsi turystycznych. Wybór dobrego tematu jest podstawą powodzenia
planu. Sięgnijmy do tradycji lub szukajmy produktu, który zdecydowanie wyróŜni nas
w regionie czy nawet na świecie. Hobbici a moŜe ksiąŜki? Siła tkwi w unikalności.
WaŜne jednak, aby kierunek naszych działań był wyraźny, jeśli zdecydujemy, Ŝe Bilbo
Baggins ma być atrakcją naszej wsi, trzymajmy się tego. Kolejny szalony pomysł
powinien pasować do wizerunku wsi, jaki chcemy stworzyć.
Kolejnym czynnikiem sukcesu są atrakcje, przygody. Turysta przekraczający
granice wsi musi poczuć, Ŝe wchodzi w inny, wyjątkowy świat. Emocje, przeŜycia dają
gościom świadomość współtworzenia wsi i gwarantują pozytywne wspomnienia.
Stojąca na półce pamiątka powinna przypominać im, Ŝe coś przeŜyli, czegoś
posmakowali, dotknęli, bali się, śmiali, uczestniczyli w bajkowym świecie.
Wejście na grunt nowoczesnego, innowacyjnego zarabiania pieniędzy ma swoje
wymagania - promocja. Wioska musi być widoczna w mediach, Internecie. Doskonale
rozwinięte pod tym względem są wsie austriackie, jednak polskie wioski zaczynają
dotrzymywać im kroku.
Warto równieŜ poszerzać swoje kontakty, nawiązywać współprace z podobnymi
wsiami w Europie czy na świecie. Korzyścią mogą być nie tylko rozwiązania
podpatrzone u "konkurencji", ale równieŜ współpraca przy promowaniu takiego
sposobu wypoczynku, jakim jest wieś tematyczna. Warto tu dodać, Ŝe wsi
tematycznych jest stosunkowo mało i są od siebie oddalone, dlatego teŜ nie muszą
prowadzić walki konkurencyjnej.
88
Literatura
Idziak W., Wieś tematyczna, 2005, www.witrynawiejska.pl/strona.php?p=455
www.wioskitematyczne.org.pl
Specialised villages – a chance for developing enterprise of countrysides
Summary
One of the methods used to develop enterprise in the countrysides are so called
specialized villages. What characterizes these types of villages is uniqueness of an idea to
vitalize the local economy, whereas being another type of cultivation or breeding. The main
trump of this solution is a fact that it doesn't need a lot of capital to start it up. Undertaking that
alternative brings a lot of advantages e.g. an increase in villager’s local business activity and
enhancement connected with attractiveness of specific area. It is possible to find much more
profits associated with that way of making money. Where should we look for the explanation
of rising demand for specialized villages? It’s obvious; they guarantee their visitors
unforgettable adventures, experiences and emotions. Traditional sightseeing is replaced by
an interaction. A Tourist is no longer a consumer of traditional meals, but also a cook preparing
it. What is more, he has possibility to make by hand a pot or a horseshoe. A visitor won’t be
a passive watcher anymore – he’ll become a part of a village – its inhabitant and experience an
own special adventure.
Key words: specialised village, developing enterprise, village area.
89
WPŁYW MIEJSCA ZAMIESZKANIA NA ROZPOZNAWALNOŚĆ
PRODUKTÓW TRADYCYJNYCH Z MAŁOPOLSKI
Autor: Piotr Gola
Opiekun naukowy: dr inŜ. Tomasz Wojewodzic
Sekcja Ekonomiki Rolnictwa Koło Naukowe Ekonomistów
Akademia Rolnicza w Krakowie
Słowa kluczowe: produkt tradycyjny, rozpoznawalność, oznakowanie.
Wstęp
„Cudze chwalicie swego nie znacie”
Szybkie przemieszczanie się, często pomiędzy znacznie oddalonymi od siebie
miejscami, przestało być współcześnie problemem. Fakt ten sprzyja poznawaniu
kultury, obyczajów innych państw, regionów i społeczności. Istotnym motorem rozwoju
naszej cywilizacji jest chęć odkrywania tajemnic, poznawania nowych rzeczy
i odległych miejsc dotychczas nieznanych, wytyczania nowych szlaków. W tym
miejscu warto jednak zastanowić się nad tym, co daje nam nasza „mała ojczyna”, czy
dobrze ją znamy, czy poznaliśmy juŜ wszystko, co zasługuje na poznanie?
W dobie globalizacji i standaryzacji coraz cenniejsze stają się produkty
Ŝywnościowe mające ścisły związek z określonymi regionami kraju, wytwarzane
z naturalnych surowców z zastosowaniem zwyczajowych metod. Stawać się one będą
dobrem coraz bardziej poszukiwanym przez konsumentów ceniących sobie jakość
i odmienność [Matysik-Pejas 2006]. Produkty regionalne i lokalne to równieŜ istotne
elementy społecznej gospodarki rynkowej, podstawa europejskiej polityki regionalnej
mająca na celu wyrównanie róŜnic w poziomie Ŝycia i rozwoju gospodarczym między
regionami [Russak 2005].
Produkty tradycyjne są swego rodzaju identyfikatorem regionu, tradycji
określonego miejsca, a w końcu historii, jaka z nimi się wiąŜe. Większość tych
produktów posiada swoje oznakowanie – etykietę, logo itd. Warto, więc spytać, czy aby
na pewno znamy produkty tradycyjne, czy potrafimy powiedzieć o nich kilka słów,
potrafimy je rozpoznawać?
Powodzenie wyrobów regionalnych i tradycyjnych zaleŜy nie od samej rejestracji,
lecz od konsumentów. W krajach południa Europy około 80 % kupujących deklaruje, Ŝe
godzi się zapłacić wyŜszą cenę (czasem nawet o połowę) za produkty posiadające
gwarancję pochodzenia lub tradycyjnej metody wytwarzania. Rozpoznawalność
symboli poświadczających regionalny bądź tradycyjny charakter produktu waha się
w UE od kilku do kilkunastu proc. NajwyŜsza jest w Portugalii - 20 %
90
(92 zarejestrowane produkty), najniŜsza w Finlandii – 2 % (3 zarejestrowane produkty)
[Jasiński, Rzutki 2005].
Materiały i metody
Celem badań była ocena znajomości produktów tradycyjnych oraz ich
oznakowań. Przeprowadzone w 2006 roku badania ankietowe dotyczyły produktów
tradycyjnych województwa małopolskiego. W I etapie (kwiecień) ankieterzy spytali
respondentów o znajomość takich produktów tradycyjnych jak: chleb prądnicki,
precelki krakowskie, kiełbasę lisiecką, bundz, redykołkę, Ŝętycę, jabłka łąckie,
śliwowicę łącką, sól wielicką, oscypka i bryndzę podhalańską. W etapie II (lipiecwrzesień) ankieto-wywiad został rozszerzony o zarejestrowane w tym okresie produkty,
tj.: tuszę gęsi zatorskiej, jadłowicki kołacz z serem, jabłka z raciechowic i śliwowicę
wyborną. Badania zostały przeprowadzone przez członków Sekcji Ekonomiki
Rolnictwa Studenckiego Koła Naukowego Ekonomistów AR w Krakowie we
współpracy z Małopolską Agencją Rozwoju Regionalnego S.A. Respondentami byli
zarówno mieszkańcy regionu jak osoby spoza województwa małopolskiego. Próba
składała się z 281 respondentów, w I etapie i 372 w drugim. Respondentów dobrano
metodą losową.
Wyniki
Spośród mieszkańców Krakowa i okolic badanych w pierwszym etapie ponad
80 % twierdziła, iŜ wie co to są produkty tradycyjne. Niestety ponad połowa z nich
inaczej definiowała produkt tradycyjny niŜ ma to miejsce w ustawie o rejestracji
i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spoŜywczych oraz
o produktach tradycyjnych (Dz. U. 2005 Nr 10, poz. 68) z dnia 17 grudnia 2004.
Znajomością produktów tradycyjnych z Małopolski wykazało się ponad 85 % pytanych.
Najbardziej rozpoznawalnymi produktami tradycyjnymi okazały się: precelki, oscypek
i sól wielicka. Najmniej znanym produktem w grupie ankietowanych jest redykołka
(8,2 %) i chleb prądnicki (25,7 %).
W drugim etapie badań ankieterzy dotarli do 372 respondentów (114 spoza oraz
258 z województwa małopolskiego). W strukturze próby przewaŜali ludzie znajdujący
się w przedziale wiekowym 20-30 lat oraz 40-60 lat.
Podstawą ankiety było pytanie: czy wie pan (pani), co to są produkty tradycyjne?.
Wśród ankietowanych w drugim etapie blisko 70 % respondentów stwierdziło iŜ wie co
to są produkty tradycyjne przy czym z wypowiedzi udzielonych w trakcie ankietowywiadu często wynikało, iŜ pojęcie to rozumieją odmiennie od ustawy.
91
Zgodnie z oczekiwaniami produkty tradycyjne z Małopolski są lepiej znane na
terenie województwa małopolskiego niŜ poza nim. Niemniej znaczna część
mieszkańców innych województw (33 %) równieŜ potrafi wymienić po kilka
przysmaków z Małopolski.
Tab. 1. Znajomość produktów tradycyjnych z małopolskich [%]
I tura badań
Wyszczególnienie
chleb prądnicki
Precelki
jodłownicki kołacz
tuszka gęsi zamorskiej
kiełbasa lisiecka
Bundz
Bryndza podhalańska
Oscypek
Redykołka
śętyca
jabłka z raciechowic
jabłka łąckie
śliwowica łącka
śliwowica wyborna
sól wielicka
II tura badań
respondenci spoza
respondenci z województwa
województwa
małopolskiego
małopolskiego
25,7
29,5
17,5
98,9
94,6
95,6
12,0
8,8
3,9
3,5
59,3
59,7
45,6
46,4
38,0
28,9
68,6
58,1
57,9
98,6
96,5
94,7
8,2
8,9
2,6
29,6
24,8
28,1
23,3
8,8
49,6
33,7
17,5
86,8
86,8
55,9
34,1
23,7
93,9
88
95,6
Do produktów najbardziej znanych wśród respondentów spoza województwa
małopolskiego naleŜą kiełbasa lisiecka, bryndza podhalańska oraz śliwowica łącka.
Bardzo wysoką rozpoznawalnością cieszą się: oscypkek, precelki krakowskie i sól
wielicka. Do produktów najmniej znanych naleŜą: tuszka gęsi zatorskiej, redykołka
i jodłownicki kołacz z serem. Ranking znajomości produktów tradycyjnych wśród
mieszkańców województwa małopolskiego
kształtuje się podobnie przyczym
rozpoznawalność poszczególnych produktów jest większa.
Bardzo trudno na podstawie przeprowadzonych badań wnioskować, iŜ
rozpoznawalność produktów tradycyjnych wzrasta. MoŜna natomiast stwierdzić, Ŝe
podjęta inicjatywa spowodowała większe zainteresowanie produktami tradycyjnymi
wśród osób ankietowanych, ich rodzin i znajomych (kaŜdy otrzymał wydruk ze
zdjęciami produktów), obserwowany jest równieŜ wzrost zainteresowania tymi
produktami wśród studentów chociaŜby w trakcie prezentowania wyników badań
podczas konferencji naukowych.
92
Dotarcie z danym produktem do przyszłych konsumentów to długotrwały proces,
który wymaga zaangaŜowania nie tylko producentów, ale i pomocy organizacji
dbających o rozwój regionu.
Podsumowanie
Badania wykazały, iŜ mieszkańcy Małopolski lepiej od sąsiadów z innych
województw znają „swoje” produkty tradycyjne.
Do najbardziej znanych produktów tradycyjnych zarówno Małopolanom jak
i mieszkańcom innych województw naleŜą: oscypek, precelki krakowskie, bryndza,
kiełbasa lisiecka, sól wielicka oraz śliwowica łącka. Istotnym jest równieŜ, fakt, iŜ
niektóre produkty są ze sobą mylone np. precelki i obwarzanek krakowski, sól
kuchenna i sól wielicka. Badania potwierdziły konieczność jednolitego oznakowania
produktów tradycyjnych. Charakterystyczny i dobrze wypromowany znak graficzny
spełnia istotną rolę promocyjną oraz daje klientowi gwarancję tradycyjnego charakteru
produktu. Potrzeba identyfikacji stała się przyczyną powstania etykiety, którą stworzyła
Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Krakowie we współpracy
z Urzędem Marszałkowskim.
Świadomość ludzi kupujących produkty tradycyjne jest bardzo waŜna.
Konsumenci muszą mieć pewność, Ŝe nabywana śliwowica z łącka nie jest barwionym
spirytusem, a oscypek wytwarzany jest przy wykorzystaniu owczego mleka według
tradycyjnej receptury. Jednolita etykieta produktów tradycyjnych z Małopolski
przyczyni się do podnoszenia świadomości społecznej klientów, oraz producentów
i handlowców, będzie równieŜ istotnym narzędziem w działaniach marketingowych.
Starajmy się otwierać szeroko oczy na nasz „mały siat”, region, województwo,
odkrywać to, co w nim bezcenne, odnajdywać własną toŜsamość. Czasem nawet nie
zdajemy sobie sprawy, jakie skarby posiadamy.
Literatura
Russak G. 2005. Idea produktów regionalnych i lokalnych w Unii Europejskiej. [w:] O produktach
tradycyjnych i lokalnych – moŜliwości a polskie realia, Fundacja Fundusz Współpracy, Warszawa.
Matysik-Pejas R. 2006. Identyfikacja i ochrona produktów tradycyjnych i regionalnych regionalnych
szanse dla obszarów wiejskich. [w:] Acta Agraria et silvestria Polska Akademia Nauk, Kraków.
Jasiński J., Rzytki M. 2005. Oscypek w Brukseli, "Rzeczpospolita" Nr 40 z dnia 17. lutego.
Summary
It direct questionnaire research for inhabitants of provinces malopolskiego and not only. They had
to exert acquaintance of traditional product. Research consisted from two part, in span carried 5 month.
Results have showed clearly that inhabitants of regions know products best, interest of this kind is
enhanced observable products also. Research label confirm requirement revolt homogeneous sign
graphic, which identify it product.
93
WYKORZYSTANIE DOPŁAT BEZPOŚREDNICH
PRZEZ ROLNIKÓW W GMINIE RADKÓW
Autor: Joanna Dubaniowska
Opiekun naukowy: dr inŜ. Jarosław Uglis
SKN „Doradztwa Rolniczego”
Uniwersytet Przyrodniczy We Wrocławiu
Plac Grunwaldzki 24a , 50-363 Wrocław
Email: asia0306@wp.pl
Słowa kluczowe: dopłaty bezpośrednie.
Wstęp
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej jest dla polskiego rolnictwa
wydarzeniem bardzo istotnym. Akcesja Polski do struktur unijnych dla rolnictwa
oznacza objęcie naszego kraju Wspólną Polityką Rolną, a gospodarstwom rolnym
umoŜliwia dostęp do instrumentów wsparcia finansowego realizowanych przez
ARiMR.
Aby ubiegać się o dopłaty obszarowe, a takŜe inne formy finansowego wsparcia
w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, wszyscy potencjalni beneficjenci muszą uzyskać
wpis do ewidencji producentów. Wniosek o przyznanie płatności bezpośrednich do
gruntów rolnych lub o przyznanie płatności z tytułu wsparcia działalności rolniczej na
obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania słuŜy do ubiegania się
o przyznanie jednolitej płatności obszarowej (podstawowej) do gruntów rolnych
w gospodarstwie,
utrzymywanych
w dobrej
kulturze rolnej
oraz
płatności
uzupełniających do powierzchni uprawy określonych gatunków roślin. Wypełniony
wniosek naleŜy złoŜyć w biurze powiatowym ARiMR właściwym ze względu na
miejsce zamieszkania lub siedzibę wnioskodawcy.
Dopłaty bezpośrednie są transferami środków pienięŜnych z budŜetu publicznego
zwiększającymi dochody rolników. Jak wynika z badań Kołokoszko-Chomontowskiej
[2006] płatności te stanowią znaczący udział w strukturze dochodu osobistego
rolników.
Material i metody
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie stanu wykorzystania dopłat
bezpośrednich w indywidualnych gospodarstwach rolniczych w gminie Radków. Jest
ona połoŜona w południowo zachodniej części Polski. Zajmuje środkową część Ziemi
94
Kłodzkiej, usytuowana jest w strefie podgórskiej i górskiej Sudetów i na pogórzu
Sudeckim.
Badania zostały przeprowadzone w 2006 roku i objęto gospodarstwa, gdzie
głównym źródłem utrzymania rodziny wiejskiej była praca w gospodarstwie
rodzinnym, pominięto gospodarstwa o areale ziemi uŜytkowanej rolniczo mniejszym
niŜ 5 ha UR (wybór celowy). Z grupy wytypowanych gospodarstw, opierając się na
kryterium typowości próby, wybrano 32 gospodarstwa do badań szczegółowych (wybór
losowy) [Kopeć 1983]. Przy gromadzeniu materiałów źródłowych korzystano
z kwestionariusza wywiadu z rolnikami na temat sposobu prowadzenia przez nich
gospodarstw.
Wyniki
Średnia powierzchnia badanych gospodarstw wynosi 33,8 ha UR, średnia
powierzchnia gruntów ornych wynosi 26,1 ha, a trwałych uŜytków zielonych 8,2 ha.
WaŜnym czynnikiem wpływającym na tempo przemian zachodzących w gospodarstwie
jest wiek jego właściciela oraz posiadane kwalifikacje zawodowe [Ryznar 1998, Zajdel
2006] Średni wiek rolników biorących udział w badaniach wynosił 47 lat. W badanej
grupie dominowali męŜczyźni z wykształceniem zawodowym 38 % i średnim 34 %,
a tylko 9 % ukończyło studia.
Zapytano rolników o plany wobec gospodarstwa: 22 % gospodarzy myśli
o powiększeniu areału gospodarstwa poprzez dokupienie ziemi, 19 % planuje
zwiększyć powierzchnię poprzez dzierŜawę nowych gruntów, 6 % planuje scalanie
gruntów, 28 % ankietowanych planuje wprowadzić inne zmiany (np. spłata kredytów5.,
remonty bieŜące, modernizacja gospodarstwa), a
3 % badanych rolników myśli
o sprzedaŜy ziemi.
Podejmując decyzje produkcyjne, aŜ 59 % badanych osób kieruje się
moŜliwościami zbytu a ponad ½ cenami. Spowodowane jest to faktem, iŜ występuje
nadprodukcja niektórych płodów rolnych. Rolnicy w pierwszej kolejności szukają
rynków zbytu dla swoich płodów rolnych, a później zwracają uwagę na cenę.
Dopłaty bezpośrednie cieszyły się wśród badanych rolników bardzo duŜym
zainteresowaniem. Z roku na rok coraz większa liczba rolników stara się o nie. W roku
2004 - 83 % badanych rolników złoŜyło wniosek o dopłaty bezpośrednie, w 2005 roku
aŜ 96,4 %, zaś w 2006 roku 100 %. Wiedzą na temat zasad Zwykłej Dobrej Praktyki
95
Rolniczej wykazało się ponad 90 % respondentów. Wynika z tego Ŝe zarówno wiedza
jak i zainteresowanie tą formą dopłat wśród badanej grupy jest bardzo duŜe.
Respondenci otrzymane dopłaty bezpośrednie przeznaczyli na zakup środków do
produkcji (ponad ½), na modernizacje parku maszynowego – 34 %. Natomiast tylko
4 % na inne cele tj. spłata kredytu, a 9 % na remont domu. Wynika z tego, Ŝe środki
pozyskiwane z dopłat badani rolnicy przeznaczają głównie na działalność bieŜąca oraz
na inwestycje co moŜna uznać za bardzo dobry objaw.
Wnioski
Przeprowadzone badania wskazują, Ŝe rolnicy gminy Radków chętnie korzystają
z moŜliwości uzyskania dopłat bezpośrednich, które to pozwalają prowadzić produkcję
rolniczą na wysokim poziomie. AŜ 100% badanych rolników skorzystało z tej szansy.
Otrzymane dopłaty przeznaczają na wprowadzenie modernizacji i zakupu środków
produkcji. Badani rolnicy planują powiększenie swojego gospodarstw poprzez
dokupienie ziemi lub poprzez dzierŜawę, upatrując w tym szansę na podniesienie
dochodów swoich gospodarstw, co umoŜliwi uzyskanie wyŜszych dopłat.
Literatura
Kołoszko-Chementowska Z. 2006. Płatności bezpośrednie a sytuacja ekonomiczna
gospodarstw rolniczych. Rocz. Nauk Roln. Seria G, 92(2): 91-99.
Kopeć B. 1983. Metodyka badań ekonomicznych w gospodarstwach rolnych. Skrypt
AR we Wrocławiu, nr 269.
Ryznar J. 1998. Metody w szkoleniach doradztwa rolniczego.Wyd. AR we Wrocławiu.
Zajdel M. 2006. Praca i zatrudnienie w rolnictwie Polskim. [w:] Wyszkowska Z. (red.)
Rola kapitału ludzkiego w rozwoju obszarów wiejskich. Wyd. UTP Bydgoszcz.
Utilization of direct surcharge by farm workers in gmina Radków
Summary
In article it perform analysis of influence of direct payments on consumption, austerities,
production and investments of housekeeping of cultivators. It present situation of farm worker
in gmina Radków.
96
ŹRÓDŁA POCHODZENIA ŚRODKÓW FINANSOWYCH
NA URUCHOMIENIE DZIAŁALNOŚCI AGROTURYSTYCZNEJ
Autor: Magdalena Szafrańska
Opiekunowie naukowi: dr inŜ. Irena Kropsz, dr inŜ. Izabela Kurtyka
Studenckie Koło Naukowe Ekonomistów Rolnych
Katedra Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa
Uniwersytet Przyrodniczy
Pl. Grunwaldzki 24 a, 50-363 Wrocław
Słowa kluczowe: agroturystyka, obszary wiejskie, źródła finansowania działalności
agroturystycznej.
Wstęp
Rozwój produkcji rolniczej w Polsce corocznie się zawęŜa, dlatego rolnicy
szukają róŜnych dodatkowych form pozarolniczych. Takie formy umoŜliwiają
unowocześnienie rolnictwa, a co najwaŜniejsze dla wielu rolników dają dodatkowy
dochód. Ten dochód moŜe być źródłem zasilania finansowego gospodarstwa
domowego, produkcyjnego, a takŜe samej działalności. Jedną z najpopularniejszych
działalności pozarolniczych jest agroturystyka. W ostatnich latach cieszy się bardzo
duŜym zainteresowaniem szczególnie wśród mieszkańców duŜych miast. Ludzie
z wielkich aglomeracji coraz częściej wypoczywają na wsi, w bezpośrednim kontakcie
z przyrodą, w warunkach innych niŜ codzienne [KrzyŜanowska. 2005; Kryński i in.
2005].
Materiał i metody
Celem opracowania była analiza źródeł pochodzenia środków finansowych na
uruchomienie działalności agroturystycznej. W celu uzyskania materiałów źródłowych
badaniom poddano 12 gospodarstw usytuowanych w Kotlinie Kłodzkiej. Podstawowym
narzędziem badawczym była ankieta skierowana do właścicieli gospodarstw. Badania
zostały przeprowadzone w 2006 roku podczas wyjazdu terenowego Koła Naukowego
Ekonomistów Rolnych.
Wyniki
Na podstawie przeprowadzanej ankiety w gospodarstwach agroturystycznych
i przeanalizowaniu danych uzyskałam informacje na temat rozwoju tych gospodarstw.
Analizowane gospodarstwa posiadają róŜnorodną powierzchnię od 1.8 do 50 ha,
z czego większość stanowią trwałe uŜytki zielone. Nieliczny procent stanowią grunty
97
orne. Niecałe 20 % gospodarstw posiada lasy, ogrody i plantacje wieloletnie.
Gospodarstwa prowadzą produkcję roślinną i zwierzęcą na potrzeby własne
i wczasowiczów (40 % populacji). Brak działalności roślinnej moŜemy zaobserwować
u 30 % badanych gospodarstw. W około 20 % populacji prowadzona jest tylko
towarowa produkcja roślinna, a w niecałych 10 % towarowa produkcja zwierzęca.
W przygotowywaniu posiłków gospodarze korzystają często z własnych produktów.
W większości są to warzywa (75 % gospodarzy), owoce i mięso (30 % populacji), jaja,
sery i mleko (25 % obiektów).
W dzisiejszych gospodarstwach rzadko moŜna spotkać młodych gospodarzy.
Z analizy wynika, Ŝe większość z nich jest między 36 a 55 rokiem Ŝycia. W przypadku
gospodyń ok. 42 % stanowią kobiety w wieku 46-55 lat, a w przypadku męŜczyzn ok.
35 % stanowią gospodarze w wieku od 36 do 45 lat i od 46 do 55 lat. W badanych
gospodarstwach kobiety są bardziej wykształcone od męŜczyzn. Około 40 % kobiet ma
wykształcenie średnie, a 30 % zawodowe. W przypadku gospodarzy jest odwrotnie,
zaledwie 30 % ma wykształcenie średnie, a ponad 40 % zawodowe. Większość rodzin
składa się z 4 osób, na drugim miejscu są rodziny 2 osobowe, rzadziej moŜna spotkać
5 i więcej osobowe. W 75 % badanych gospodarstw dochody kształtują się poziomie
niŜszym niŜ średnia krajowa, a jedynie 25 % populacji stanowią gospodarstwa
uzyskujące dochody na poziomie średniej krajowej.
Większość z tych obiektów to młode gospodarstwa istniejące 6-7 lat, co stanowi około
60% populacji, zaledwie 15% są to gospodarstwa złoŜone przed 1995 rokiem.
Głównym motywem podjęcia działalności agroturystycznej jest dodatkowy
dochód, brak stałego miejsca zatrudnienia, posiadanie własnych pomieszczeń, a takŜe
połoŜenie w atrakcyjnym turystycznie regionie (75 % populacji). Połowa badanych
gospodarstw utrzymuje się z działalności gospodarczej, a około 30 % z dochodu
uzyskanego w gospodarstwie rolnym. MoŜna równieŜ spotkać nieliczne gospodarstwa,
których głównym dochodem są renty i emerytury, a agroturystyka jest dochodem
dodatkowym.
Głównym źródłem pochodzenia środków finansowych na uruchomienie
działalności agroturystycznej był kapitał własny. Tylko w nielicznych przypadkach
kwaterodawcy korzystają z kapitału obcego. Były to fundusze przedakcesyjne UE
(3 obiekty) oraz kredyty (4 obiekty). Gospodarze nie sięgają po kredyty z wielu
powodów. Głównym powodem takiej sytuacji jest brak moŜliwości zabezpieczenia
98
kredytu oraz zbyt wysokie oprocentowanie. System kredytowania jest, więc problemem
otwartym wymagającym wielu zmian w kierunku zwiększenia dostępności kredytów.
Ponad
65%
gospodarzy
uczestniczy
w
róŜnego
rodzaju
szkoleniach
agroturystycznych. Nieliczni uczestniczyli w takich szkoleniach tylko 2 razy.
Najczęściej wymienianymi instytucjami przez gospodarzy były: Ośrodki Doradztwa
Rolniczego oraz Urzędy Miasta i Gminy. Niestety tylko niecałe 10 % gospodarstw
poddało się kategoryzacji Wiejskiej Bazy Noclegowej. Dla większości jest to za droga
inwestycja, gdyŜ większość ma nieodpowiednie warunki i za niski standard.
Nieznaczna większość pragnie w przyszłości rozszerzyć własną działalność
agroturystyczną. Taka sama grupa, czyli około 60 % gospodarstw, pragnie
zmodernizować swoje gospodarstwo. Środki na rozszerzenie działalności wahają się od
10 tys. zł do 500 tys. zł (średnio 136 tys. zł.) W większości obiektów planowanym
źródłem kapitału na realizację inwestycji będzie kapitał własny a takŜe kredyt
preferencyjny oraz fundusze z UE (tab. 1).
Tab. 1. Planowane źródła kapitału na realizację inwestycji
Wyszczególnienie
Kapitał własny
Kredyty preferencyjne
Fundusze UE
Liczba gospodarstw
6
4
3
%
50
33
25
Źródło: Badania i opracowania własne
Obecnie moŜliwości te stwarza Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata
2002-2013. W ramach Osi 3 pomoc dostaną osoby rozwijające działalność między
innymi usług turystycznych oraz związanych ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem.
Celem działania OSI 3 jest wpływ na poprawę jakości Ŝycia na obszarach wiejskich
przez promowanie dywersyfikacji działalności, tworzenia pozarolniczych źródeł
dochodów oraz łagodzenie skutków bezrobocia. Maksymalna wysokość pomocy
udzielonej na jedno gospodarstwo rolne nie moŜe przekroczyć 100 tys. zł. Poziom
pomocy finansowej wynosi maksymalnie 50 % kosztów kwalifikowanych projektu
[www.minrol.gov.pl].
Zebrane środki finansowe aŜ 70 % gospodarzy pragnie przeznaczyć na
adaptacje strychu/poddaszy, a takŜe modernizacje pomieszczeń. Natomiast około 30 %
gospodarzy dodatkowo na: wyposaŜenie pokoi w meble i zakup sprzętu RTV i AGD,
99
budowę obiektów rekreacyjnych, odnawianie obejścia a takŜe przebudowa instalacji
wodno-kanalizacyjnej.
Właściciele gospodarstw współpracują z róŜnymi instytucjami i organizacjami.
Prawie 75 % gospodarstw współpracuje z ODR, około 30 % ze stowarzyszeniami
agroturystycznymi, a takŜe ARiMR. Ta współpraca polega głównie na doradztwie oraz
przepływie informacji dotyczących funduszy UE. Niektórzy gospodarze dzięki tej
współpracy uczestniczą w róŜnego rodzaju kursach, szkoleniach, wystawach
i wyjazdach do innych gospodarstw. Owocuje to współpracą między gospodarstwami
(90 % obiektów), dzięki czemu następuję wymiana gości, informacji, doświadczeń,
zakup produktów rolnych, wypoŜyczanie sprzętu a takŜe w nielicznych przypadkach
pomoc w kuchni.
W Powiecie Kłodzkim funkcjonuje około 170 gospodarstw agroturystycznych. Ze
względu na liczne walory naturalne i turystyczne region ten jest szczególnie
predysponowany do rozwoju turystyki wiejskiej i agroturystyki. Głównym motywem
ich powstawania jest dodatkowy dochód, posiadanie własnych pomieszczeń oraz
połoŜenie w atrakcyjnym turystycznie regionie. Aby taka działalność mogła zaistnieć
potrzebne są środki finansowe. Głównym źródłem pochodzenia środków finansowych
na podjęcie i rozszerzenie działalności agroturystycznej był kapitał własny. Tylko
nieliczni korzystają równieŜ z kredytów i funduszy UE.
Literatura
Kryński Z., Kusz D., Augustyńska-Prejsnar A. 2005. Motywy podejmowania
działalności agroturystycznej. [w:] „Turystyka wiejska a rozwój i współpraca
regionów”. Prace naukowo-dydaktyczne PWSZ w Krośnie, 15: 52-55.
KrzyŜanowska K. 2005, Ekonomiczne efekty prowadzenia działalności
agroturystycznej. [w:] „Turystyka wiejska a rozwój i współpraca regionów”. Prace
naukowo-dydaktyczne PWSZ w Krośnie, 15: 65-67.
www.minrol.gov.pl
The source of the origin of financial centres on starting the agro touristic activity
Summary
The article presents the origin of financial sources on starts of the agrotouristic activity in
Kłodzko Powiat. The agrotouristic activity allows to improve the situation on country areas and
uses the natural values of communes.
Key words: agritourism, rural areas, the sources of funding the of agrotouristic activity.
100
101
AKUMULACJA RTĘCI W RYBACH - ARTYKUŁ PRZEGLĄDOWY
Autorzy: Ewelina Grębowiec, Justyna Halik
Opiekun naukowy: Dr inŜ. Krzysztof Gondek
Koło Naukowe Rolników, Sekcja Chemii Środowiska
Akademia Rolnicza im. H. Kołłątaja w Krakowie, Wydział Rolniczo-Ekonomiczny
Al. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków
e-mail: justynahalik@gmail.com, ewelina.grebowiec@gmail.com
Słowa kluczowe: rtęć, ryby.
Wstęp
Przyczyną pogarszającej się jakości spoŜywczej ryb według Ekspertów
z Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej jest zanieczyszczenie wody wynikające z jej
uprzemysłowienia i wykorzystania do róŜnych celów gospodarczych. Woda stała się
drogą transportową, odbiornikiem i rozcieńczalnikiem ścieków, składowiskiem
odpadów
oraz
medium
chłodzącym
w
wielu
gałęziach
przemysłu.
Najniebezpieczniejszą substancją, na jaką człowiek jest naraŜony będąc ostatnim
ogniwem łańcucha pokarmowego, jest rtęć [Bonenberg 1996]. Wraz z substancjami
odpadowymi rtęć dostaje się do wody i kumuluje się w osadach dennych. W wyniku
zanieczyszczenia wód rtęcią duŜe zawartości tego pierwiastka akumulują się
w roślinności wodnej i w organizmach ryb. Rtęć zawierają tkanki wszystkich zwierząt,
przy czym więcej zawierają organizmy morskie (0,3-3 mg·kg-1) niŜ lądowe
(0,02 -0,1 mg·kg-1) [Kośla 1999].
StęŜenie rtęci w tkankach ryb wykazuje znaczną zmienność. Nie wszystkie
czynniki wywołujące tę zmienność są w pełni poznane i wytłumaczalne. WraŜliwość
ryb na toksyczne działanie rtęci jest uwarunkowana wiekiem, gatunkiem, płcią ryby,
masą ciała, a takŜe rodzajem i sposobem pozyskiwania poŜywienia [Przeździecki 1984].
Największe zawartości rtęci stwierdza się prawie zawsze u ryb naleŜących do gatunków
drapieŜnych, które są jednym z ostatnich ogniw łańcucha troficznego [śarski i in.
2000]. Warunki środowiska wodnego takie jak: temperatura, stopień natlenienia wody,
odczyn, twardość wody równieŜ decydują o poziomie zawartości pierwiastka w rybach
[Luk'janenko 1974]. Pewne znaczenie ma teŜ pora roku, w której pozyskiwane są ryby
oraz uruchomienie osadów dennych jako wynik powodzi [śarski i in. 2000].
Rtęć wnikając do organizmu w stanie jonowym lub w stanie pary wodnej, podlega
w komórkach procesowi metyzacji dając w wyniku metylortęć, która jest bardziej
102
toksyczna od form jonowych tego pierwiastka [Luk'janenko 1974]. Objawy zatrucia ryb
metalami cięŜkimi w tym rtęcią są na ogół podobne. Zwiększa się wydzielanie śluzu na
skrzelach i skórze, a dopiero później następuje kumulacja rtęci w tkankach
wewnętrznych, co powoduje zakłócenia w metabolizmie, funkcjach Ŝyciowych,
a w końcu śmierć [Janik–Krystkowska i in. 1998]. Według StęŜyckiej [2003] ryby
posiadają zdolność do kumulowania rtęci w mięśniach i mózgu. W środowisku
wodnym, skaŜonym związkami tego pierwiastka, notowano zawartości 1-20 mg·kg-1
związków
metylortęciowych.
Taka
zawartość
organicznych
związków
rtęci
w poŜywieniu człowieka musi powodować oczywiste skutki toksykologiczne
[Petkowski 1996].
Dopuszczalne zawartości rtęci
Według Rozporządzenia Komisji (WE) NR 78/2005 z dnia 19 stycznia 2005 r.
w zakresie metali cięŜkich maksymalny dopuszczalny poziom rtęci w produktach
rybnych oraz mięsie ryb wynosi 0,50 mg·kg-1 świeŜej masy, a w mięsie ryb morskich –
1,0 mg·kg-1 świeŜej masy.
Od 1972 roku istnieje norma dopuszczalnej dawki rtęci, którą zdrowy człowiek
moŜe przyjąć z poŜywieniem, bez ujemnych konsekwencji zdrowotnych. Wynosi ona
300 µg rtęci tygodniowo, a metylortęci 200 µg tygodniowo. W Polsce ocenia się
przeciętne dzienne spoŜycie rtęci u dorosłych ludzi na poziomie15 µg [Kośla 1999].
Inną normę stanowi dopuszczalne dzienne pobranie rtęci, które wynosi 43 µg,
a w przypadku metylortęci 29 µg. W Polsce przeciętne dzienne pobranie rtęci
z pokarmem ocenia się na 5,1 µg u dzieci do 1 roku Ŝycia; 5,4 µg u dzieci i młodzieŜy
do 18 roku Ŝycia oraz 15 µg u osób dorosłych [Moszczyński 1996]
Zawartość rtęci w rybach
Szybkość wydalania wchłoniętej przez rybę rtęci jest zróŜnicowana i zaleŜy od
wielu czynników. Przykładowo wartość okresu półtrwania rtęci wchłoniętej przez
okonia wynosi ok. 267 dni, węgorza ok. 1000 dni, a dla porównania w przypadku kraba
wynosi ok. 400 dni, a małŜa ok. 481 dni.
Niewielką ilość rtęci zawierają ryby dorszowate, jednak molwy – ryby drapieŜne
zawierają stosunkowo duŜo rtęci, przeciętnie 0,48 µg·kg-1. Czerwony okoń jest rybą
wolno rosnącą, spotykaną na duŜych głębokościach i w zaleŜności od miejsca połowu
zawiera od 0,03 - 1,09 µg·kg-1.
103
Ryby chrząstnoszkieletowe zawierają bardzo duŜe ilości rtęci. W Niemczech
Ŝywieniowcy przestrzegają przed spoŜywaniem wyrobów z rekinów [Bonenberg 1996].
Ryby płaskie - flądry, halibuty zawierają większe ilości metylortęci w porównaniu
z innymi popularnymi gatunkami ryb morskich. Badania, jakie przeprowadzono wśród
ludzi Ŝywiących się filetami z halibuta wykazały proporcjonalną zaleŜność pomiędzy
podaŜą rtęci, a jej poziomem we krwi ludzi [Moszczyński 1996].
Śledzie (śledź, szprota, sardynka, sardela) stanowią ulubioną potrawę wielu ludzi
i są one najmniej naraŜone na skaŜenie rtęcią. Zawierają średnio ok. 0,1 µg·kg-1 rtęci
(tab. 1).
Zawartość rtęci w makrelowatych (makrele, tuńczyki, ryba-miecz) jest
zróŜnicowana. Średnio w makrelach zawartość rtęci wynosi 0,15 µg·kg-1, co pozwala na
spoŜywanie ich częściej niŜ inne ryby. Inaczej jest z tuńczykiem, który jest rybą
drapieŜną, mogącą osiągać do 1 tony wagi i 5 m długości. Konserwy z tuńczyka
zawierają duŜą ilość rtęci. W 1978 roku paryski Instytut Medycyny Oceanicznej
ostrzegał przed spoŜywaniem tuńczyka złowionego na francuskich i włoskich łowiskach
Morza Śródziemnego. Ryba-miecz swoją rtęciową niesławę zawdzięcza licznym
publikacjom włoskim, hiszpańskim i japońskim z lat 70–tych, wskazującym na
ekstremalnie duŜą zawartość tego pierwiastka. Pod koniec lat 80–tych po przebadaniu
200 próbek mięsa ryby–miecz wyniki równieŜ okazały się negatywne.
Klasyfikacja węgorzy pod względem zawartości rtęci jest utrudniona. Ryby te
prowadzą wędrowny tryb Ŝycia i nie zostały do końca przebadane prze ichtiologów. Są
jednak rybami tłustymi, przez co akumulują w tkance tłuszczowej znaczne ilości rtęci
[Bonenberg 1996].
Większe spoŜycie ryb, a tym samym rtęci, obserwuje się wśród ludności
zamieszkujących dorzecza rzek i tereny nadmorskie. Wśród mieszkańców wybrzeŜy
Wielkiej Brytanii konsumujących 3 razy więcej ryb niŜ wynosiło średnie spoŜycie
w tym kraju, zaobserwowano dwukrotne zwiększenie stęŜenia rtęci we krwi tych osób
w porównaniu z ludnością innych okolic. Podobne obserwacje dotyczyły mieszkańców
dorzecza Łaby. Im większe było spoŜycie ryb tym większy poziom rtęci we krwi ludzi
[Moszczyński 1996].
W Szwecji skaŜonych rtęcią jest ponad 10 tys. jezior, a jej zawartość w tkankach
szczupaka przekracza nieraz dopuszczalne stęŜenie (0,5 mg·kg-1) [Kośla 1999]. Ze
względu na moŜliwość uszkadzania płodu w krajach skandynawskich mocno podkreśla
104
się fakt ograniczonego udziału dań rybnych w diecie kobiet cięŜarnych [Bonenberg
1996].
Problem akumulacji rtęci w organizmach wodnych jest do końca niewyjaśniony.
Przykładem tego jest jezioro Bajkał, gdzie zakumulowane w osadach dennych znaczne
ilości rtęci nie powodują jej gromadzenia w rybach. Prawdopodobnie powodem tego
zjawiska moŜe być głębokość jeziora wynosząca 1742 m [Bonenberg 2004].
W rybach złowionych w Zatoce Puckiej w latach 1995 – 1997 zawartość rtęci
wynosiła średnio od 0,016 – 0,13 mg·kg-1 świeŜej masy, a najwięcej Hg, bo
0,21 mg·kg-1 oznaczono w mięśniach okonia (tab. 2). Według Bonenberga [2004]
w powierzchniowych warstwach osadów dennych Zatoki, średnia zawartość rtęci
mieści się w granicach od 1 do 180 mg·kg-1 – największa ilość występuje w okolicach
Kuźnicy i Pucka.
Badania
zanieczyszczenia
zbiornika
wodnego
w
okolicy
Włocławka,
przeprowadzone w połowie lat 90–tych wykazały duŜe zawartości metali, w tym rtęci,
w osadach dennych oraz mięśniach ryb. W badaniach przeprowadzonych w 2001 roku
średnie stęŜenie rtęci w mięśniach ryb drapieŜnych wynosiło średnio 0,27 mg·kg-1, a ryb
niedrapieŜnych 0,18 mg·kg-1. W roku 2001 stęŜenie rtęci było większe niŜ w latach
1998 – 2000. W mięśniach ryb białych odłowionych ze Zlewiska Bugo – Narew
w latach 1996 – 1997 oznaczono od 0,035 mg·kg-1 do 0,15 mg·kg-1 rtęci, a w mięśniach
ryb drapieŜnych od 0,013 mg·kg-1 do 0,99 mg·kg-1 [StęŜycka i in. 2001]. MoŜna
przyjąć, Ŝe duŜe stęŜenie Hg w mięśniach ryb było spowodowane wcześniejszym
zanieczyszczeniem zbiornika wodnego.
Według wielu badaczy duŜe róŜnice w stęŜeniu rtęci w mięśniach ryb zaleŜą od
miejsca ich połowu [Budzińska-Wrzesień i in. 2000]. Według danych GUS [2002]
w mięśniach karpi odłowionych w róŜnych miejscach w Polsce w 2001 roku
stwierdzona zawartość rtęci mieściła się w granicach od 0,003 mg·kg-1 do 0,148 mg·kg-1
(tab. 2).
Podsumowanie
Stosunkowo powoli społeczeństwo polskie dołącza do ludzi prawidłowo
odŜywiających się. SpoŜycie ryb i ich przetworów wśród osób, które intensywnie
pracują i dbają o dietę, jest juŜ prawie trzykrotnie większe od przeciętnej krajowej.
Polacy przestali jeść wyłącznie szprotki z puszki, śledzie z beczki i smaŜone karpie na
wigilię. Na naszych stołach coraz częściej goszczą tuńczyk, halibut i powszechnie
105
dostępny łosoś [Górecki 2004]. Wraz z wartościowymi składnikami mięsa ryb, takimi
jak kwasy tłuszczowe omega-3, wprowadzamy do organizmu znaczny ładunek
substancji szkodliwych, w tym rtęci, która po przejściu w metylortęć ma długi okres
półtrwania od 600 do 1200 dni [Kabata-Pendias, Pendias 1999]. Dlatego naleŜy
w sposób ciągły monitorować nie tylko jakość produktu, ale równieŜ środowisko
bytowania ryb, co moŜe pozwolić na wskazanie i umoŜliwić przeciwdziałanie
zanieczyszczenie środowiska rtęcią.
Tab. 1. Średnie stęŜenie rtęci w mg·kg-1 świeŜej tkanki wybranych gatunków ryb
w latach 1995 – 1998 [MR i Gś 1996-1999]
Gatunek ryby
1995
1996
1997
1998
Śledź
0,060 - 0,025
0,037 - 0,016
0,035 - 0,022
0,0279 - 0,0116
Szprot
0,033 - 0,013
0,029 - 0,009
0,031 - 0,01
0,0184 - 0,044
Dorsz
brak
0,046 - 0,022
0,05 - 0,027
0,0521 - 0,0618
Ryby z zalewów
0,142 - 0,090
0,088 - 0,061
0,079 - 0,036
0,054 - 0,033
Tab. 2. Koncentracja rtęci w mięśniach ryb pochodzących
z róŜnych środowisk wodnych [śarski i in. 2000]
Rodzaj
środowiska
wodnego
Wody morskie
Wody słodkie
Jezioro
Staw hodowlany
Koncentracja rtęci w mg·kg-1 świeŜej tkanki
Gatunek ryb
śledź
makrela
dorsz
szprot
flądra
leszcz
krąp
jaź
płoć
szczupak
karp
płoć
tołpyga
lin
karp
pstrąg
jaź
n
śr.
min
max
10
7
10
12
10
14
13
10
6
6
2
10
6
6
15
9
10
0,1234
0,0918
0,0741
0,0787
0,0737
0,0856
0,1197
0,1198
0,1694
0,2230
0,2216
0,2452
0,0816
0,1254
0,0257
0,0493
0,0389
0,0740
0,0745
0,0547
0,0412
0,0575
0,0220
0,0480
0,1078
0,1040
0,1683
0,1606
0,2066
0,0652
0,1010
0,0232
0,0439
0,0256
0,1906
0,1432
0,1526
0,1407
0,0889
0,1750
0,2720
0,1287
0,2386
0,4078
0,2825
0,3118
0,0940
0,1489
0,0314
0,0511
0,0428
106
Literatura
Bonenberg K. 1996. Powiedzmy prawdę o rybach. Aura, 1: 27-28.
Bonenberg K. 2004. śywe srebro zagraŜające Ŝyciu. Aura, 1: 32-34.
Budzińska-Wrzesień E., Wrzesień R. 2000. Aktualne problemy skaŜenia rtęcią ryb
pochodzących ze Zlewiska Bugo – Narew. śyw. Człow. i Metabol, XXXVII, Supl.: 307-309.
Górecki P. 2004. Ryby atakują. Tygodnik „Wprost”. 6 (1106): 64-70.
GUS Ochrona Środowiska, 2002, Warszawa.
Janik-Krystkowska A., Marek J., Szulkowska–Wojtaczek E. 1998. Wpływ rtęci na
przeŜywalność ryb w zróŜnicowanych warunkach termicznych. Zesz. Nauk. AR we Wrocławiu,
Zootechnika, XLIV, 350: 31-39.
Kabata-Pendias A., Pendias H. 1999. Biogeochemia wybranych pierwiastków śladowych.
Wyd. PWN Warszawa, ss. 397.
Kośla T. 1999. Biologiczne i chemiczne zanieczyszczenia produktów rolniczych. Wyd. SGGW
Warszawa, ss. 115.
Luk'janenko V. I. 1974. Toksykologia ryb. Wyd. PWRiL Warszawa, ss. 315.
Moszczyński P. 1996. Konsumpcja ryb. Zdrowa Ŝywność zdrowy styl Ŝycia. 1 (31): 7-9.
Petkowski J. 1996. Rtęć – metal śmierci. Biul. Inf. IZ, XXXIV, 3, 83-90.
Przeździecki Z. 1984. Biologiczne skutki chemizacji środowiska. Wyd. PWN Warszawa,
ss. 190.
Raporty z Badań monitoringowych nad jakością gleb, roślin, produktów rolniczych
i spoŜywczych w latach 1995 do 1999. Wyd. MRiGś.
Rozporządzenie Komisji (WE) NR 78/2005 z dnia 19 stycznia 2005 r. zmieniające
rozporządzenie (WE) nr 466/2001 w zakresie metali cięŜkich.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 stycznia 2003 r. w sprawie maksymalnych
poziomów zanieczyszczeń chemicznych i biologicznych, które mogą znajdować się
w Ŝywności, składnikach Ŝywności, dozwolonych substancjach dodatkowych, substancjach
pomagających w przetwarzaniu albo na powierzchni Ŝywności (Dz. U. z 4 marca 2003r. Nr 37,
poz. 326)
StęŜycka E., Bzdęga J., Pawlikowska K., Siwicki J. 2001. Zanieczyszczenie kadmem,
ołowiem i rtęcią ryb odłowionych z Zalewu Zegrzyńskiego i Wisły. Probl. Hig., 73: 137-141.
StęŜycka E., Bzdęga J., Pawlikowska K., Siwicki J. 2003. Zawartość metali w rybach z okolic
Włocławka. śyw. Człow. i Metabol., XXX, 1/2, 593-595.
śarski T. P., śarska H., Arkuszewska E., śarska J. 2000. Wpływ gatunku i miejsca
pozyskania ryb na poziom rtęci w tkankach. Rocz. Nauk. Zoot., Supl., 5: 262-265.
Mercury accumulation in fish
Summary
The society in Poland relatively slowly joins the group of people observing proper dietary
rules. Consumption of fish and fish products by persons who work intensively and keep proper
diets is already almost thrice bigger than the national average. Poles ceased to eat exclusively
canned sprats, salted herrings or fried carps for Christmas Eve supper. Tuna fish, halibut and
commonly available salmon are more and more frequently seen on our tables. Together with
valuable components of fish meat, such as omega-3 fatty acids we supply to our organisms
a considerable load of harmful substances, including mercury, which after passing into
methylmercury has long half-life period between 600 and 1200 days. Therefore not only the
product environment but also fish living environment should be monitored constantly, which
may help to point out and enable counteracting mercury contamination of the environment.
Kay words: merkury, fish.
107
ВПЛИВ МІНЕРАЛЬНИХ ДОБРИВ НА ПРОДУКТИВНІСТЬ ЯРОГО
РІПАКУ В УМОВАХ ПЕРЕДКАРПАТТЯ
Автори: Віта Ілик , Наталія Коваль, Ольга Ружилович
Науковий керівник: к. с/г. н. Шпек Микола Петрович
ДДПУ ім. І. Франка, факультет, кафедра біології.
м. Трускавець, вул. Івасюка 11.
Ключові слова: рослина, сорт, добриво, грунтово-кліматичні умови.
Вступ
Визначальним фактором інтенсифікації сількогосподарського виробництва
є якомога повніше використання можливостей тих культур, які відіграють значну
роль у виробництві продуктів харчування, кормів, товарів попереднього споживання
та сировини для промисловості. Олійні культури якраз мають відповідний комплекс
господарсько-цінних ознак.
Практика показує, що максимальне задоволення зростаючих потреб у рослинній
олії, концентрованих високобілкових кормах в Україні тільки за рахунок соняшника,
як традиційної олійної культури, найближчими роками неможливе. Виникає
необхідність ширше впроваджувати у сільськогосподарське виробництво, нові,
апробовані світовою та вітчизняною наукою і практикою, культури, серед яких
провідне місце має посісти ріпак.
Отже, вибрана тема нашої роботи актуальна, націлена на вивчення вузлових
елементів технології - взаємодії сорту і удобрення в процесі формування
насіннєвої продуктивності рослин ріпаку ярого в грунтово-кліматичних умовах
зони Передкарпаття України.
У грунтово-кліматичних умовах західного регіону України, в тому числі і зони
Передкарпаття, ця культура найбільш повно відповідає вирішенню цієї проблеми.
Мета дослідження полягала в практичному визначенні і теоретичному
обґрунтуванні оптимального поєднання сорту, норм і способів удобрення ярого ріпаку
в енергозаощаджуваній технології зони Передкарпаття, дослідити вплив норм і способів
внесення нових нетрадиційних мінеральних добрив „Ekolist” на урожайність насіння
ріпаку і його структуру та вивчити вплив норм і способів внесення нетрадиційного
міндобрива „Ekolist”на якість насіння ярого ріпаку.
108
Умови та методика досліджень
Польові досліди проводилися в 2006 році на базі навчально-дослідної ділянки
Дрогобицького державного педагогічного університету ім. І.Франка.
Територія навчально-дослідної ділянки належить до Передкар- патської
грунтово-кліматичної зони. Ґрунти поля, на якому проводилися досліди
дерново-підзолисті оглеєні середньо-суглинкові.
Таб. 1. Агрохімічна характеристика ґрунту дослідної ділянки
Вміст, мг на 100 гр грунту.
Глибина
Вміст
взятих
гумусу (за
зразків см Тюріним) %
0-20
2.8
Рh
%
Nгідролізований
азот (за
ТюрінимКоновою)
6.0
Р 20 5
(за Кірсоновим)
6.8
К2О
(за Масловою)
8.5
10.5
Вміст гумусу в орному шарі становив 2,8 %, реакція ґрунтового
розчину слабо кисла, забезпеченість поживними речовинами середня. Запаси
поживних елементів в грунті на глибині орного шару 0-20 см: гідролізованого
азоту (за Тюріним-Коновою ) - 6,8 мг на 100 гр грунту, фосфору (за Кірсановим)
- 8,5 мг на 100 гр грунту, калію (за Масловою) - 10,5 мг на 100 гр грунту
(табл.1).
Програмою наших досліджень передбачалося вивчити вплив мінеральних
добрив, в тому числі і нетрадиційних „Еколіст – ріпак” на врожайність та якість
насіння ярого ріпаку в умовах Передкарпаття.
Польові досліди з вивчення цього питання проводилися на новому сорті
ярого ріпаку Аіра районованого в 2006 році в Львівській області. Досліди
закладали за такою схемою:
Таб. 2. Схема розміщення ділянок дослідів
Норми і строки внесення добрив, кг/га д.р.
№ вар.
1
2
Під весняну
культивацію
Контроль(без добрив)
N90 Р60 К90
3
N60 Р60 К90
+N30
-
4
N60 РбО К90
+N30
+Еколіст(4 л/га)
5
N90 Р60 К90
В фазі сходів
В фазі стеблуванню
-
109
Повторність досліду трьохразова. Облікова площа ділянки - 25 м2. Схема
розміщення ділянок в досліді наведена в табл.2
Вивчення впливу мінеральних добрив на продуктивність насіння ярого ріпаку сорту
Аіра проводили шляхом закладання польових дослідів, фенологічних спостережень
та лабораторних аналізів відповідно до загальноприйнятої методики в нашій зоні.
1. Фенологічні спостереження за посівами ярого ріпаку проводилися (візуальним
методом), відмічанням дати настання фаз росту і розвитку: сходів, стеблування,
бутонізації, цвітіння, плодоутворення (формування стручків) та достигання насіння.
2. 2. Біометричний аналіз рослинних зразків: лінійні розміри рослин та їх морфологічних
структур (методом
метричного виміру),
визначення структур (методом
безпо-середнього підрахунку).
3. Аналіз технологічних властивостей насіння: маса 1000 насінин (методом
парних наважок), натурна маса (літровою пуркою).
4. Структура урожаю: за М.С.Савицьким.
Облік урожаю: методом суцільного збирання рослин ріпаку та їх обмолоту.
Хімічний аналіз насіння: олійність (методом ядерно-магнітного резонансу,
ЯМР),
ерукова
кислота
(методом
газорідинної
хроматографії),
глюкозинолати
(метод глкжотеста).
Мінеральні добрива (кристалічні) вносили вручну згідно схеми досліду,
а комплексне добриво „Еколіст – ріпак” вносили у вигляді розчину - ранцевим
обприскувачем (робочий розчин становив – 300 л/га).
Фосфорні добрива вносили в формі суперфосфату (вміст д.р. Р2О5 – 20 %),
калійні в формі каліймагнезія (вміст д.р. К2О – 28 %, Мg – 10%) і азотні в формі
карбоміду ( вміст д.p.N2 – 45-46 %).
Агротехніка вирощування ярого ріпаку на дослідній ділянці
Згідно агротехнічних вимог ярий ріпак розміщували в польовій сівозміні
після озимої пшениці, яка висівалася після картоплі.
Зібравши озиму пшеницю, поле злущили лемішними лущинниками на
глибину 10-12 см. Після з’явлення бур’янів поле обробили раундапом в нормі
(3 л/га).
Зяблеву оранку проводили на глибину 22-25 см в другій декаді жовтня .
Весною фунт розпушували культиваторами для суцільного обробітку грунту
(КПС -4) в агрегаті з боронами .
110
Мінеральні добрива вносили весною під весняну культивацію , згідно
схеми досліду.
Передпосівний обробіток грунту проводили на глибину загортання насіння.
Насіння висівали високоякісне (зі схожістю 95 %), інкрустоване, оброблене
проти хвороб Вітаваксом 200.
У боротьбі проти однорічних злакових та дводольних бурянів на всіх ділянках
досліду вносили гербіцид Бутізан 400.40 % к.е.- в нормі 2,5 л/га, до сходів
ріпаку.
Проти шкідників (хрестоцвітних блішок та ріпакового квіткоїда ) проводили
обприскування інсектицидами проти хрестоцвітих блішок посіви обробляли
Фастаком.
Результати досліджень.
Вплив мінеральних добрив на врожайність насіння ярого ріпаку.
Одержання високого урожаю будь -якої сільськогосподарської культури
в тому числі і ярого ріпаку, пов’язано насамперед із правильним підбором
високопродуктивних сортів для вирощування в конкретних фунтово-кліматичних
умовах та правильного вибору основних елементів технології вирощування .
Одним із основних елементів технології вирощування ярого ріпаку - являється
удобрення.
Таб. 4. Урожайність насіння ярого ріпаку сорту Аіра залежно від внесення
мінеральних добрив, ц/га
Варіанти
досліду
1
Норми і строки внесення добрив, кг/га д.р
Під весняну
культивацію
Контроль (без
добрив)
В фазі
„сходи”
В фазі
„стеблування”
Урожайність
ц/га
Надвишка
ц/га
%
-
12.4
+Еколіст (4л/га)
16.8
+4.4
35.4
25
2
N 60 P 60K
90
3
N 60 P 60K
90
+ N30
-
15.5
+3.1
4
N 60 P 60K
90
+ N30
19.8
+6.4 51.6
+Еколіст
(4л/га)
17.6
+5.2 41.9
5
N 60 P 60K
90
Як видно із таблиці 4 найменшу врожайність насіння ріпаку в умовах
вирощування 2006 року ми одержали на варіанті (без внесення добрив) -
111
12.4 ц/га. Найвищою врожайністю насіння ріпаку була на варіанті із внесенням N60P60K90
під весняну культивацію +N30 в фазі „сходи” + „Еколіст” (4л/га) в фазі стеблування, що
становила 19.8 ц/га або на 6.4 ц/га більше ніж на контролі (без внесення добрив
і на 3,1 ц/га більше ніж на варіанті із внесенням N60P60K90 під весняну культивацію
+ N30 в фазі „сходи” але без внесення комплексного добрива -„Еколіста” .
Отже, на підставі проведення аналізу даних, можна зробити висновок, що під
ярий ріпак в умовах Передкарпатгя доцільно вносити мінеральні добрива в такий
спосіб: N60P60K90 - під весняну культивацію + N30 в фазі „сходи” + Еколіст (4л/га)
в фазі стеблування, це забезпечує найвищу врожайність за рахунок збільшення
кількості стручків, насіння в стручках та маси 1000 насінин.
Висновки
1. Грунтово-кліматичні умови зони Передкарпаття України сприятливі для
вирощування високих врожаїв насіння ярого ріпаку сорту Аіра.
2. Фенологічні спостереження показали що, найдовший період вегетації
(117днів) було відмічено на варіанті із внесенням міндобрив в нормі N60P60K90
під весняну культивації +N30 в фазі сходи + Еколіст (4л/га); найкоротший
він був на варіанті (без внесення мін.добрив).
3. Внесення
мінеральних
добрив
значно
вплинули
на
лінійні
розміри
рослин ярого ріпаку та масу 1000 насінин та його врожайність.
Найбільшими
вони
виявилися
на
двох
варіантах,
де
додатково
вносили під час вегетації комплесне добриво „Еколіст” в нормі (4л/га).
4. Отже,
ярий
ріпак
сорт
Аіра
рекомендуємо
вирощувати
в
умовах
Передкарпаття із внесенням добрив під весняну культивацію в нормі N60P60K90 та
підживленням в фазі „сходи” азотом в нормі +N30 і комплексним добривом „Еколіст”
в нормі 4л/га в фазі стеблування.
Література:
1. Лихочвор В. В. 2002. Ріпак озимий та ярий. - Львів: НВФ «Українські
технологія», - 45с.
2. Ріпак / За ред. В. Д. Гайдаша. - Івано-Франківськ: Сіверія ЛТД, 1998. - 224с.
3. Абрами М. І. та ін. 2000. Рекомендації по вирощуванню ріпаку на насіння
і корм. Івано-Франківськ , Оброшино: 18 с.
112
Zakłady
Przemysłu
Owocowo - Warzywnego
Oferujemy:
• Pektyny i pektyny amidowane
-
Jabłkowe,
-
Cytrusowe,
-
Cytrusowo-jabłkowe
• Zagęszczone soki owocowe i warzywne
• Preparaty enzymatyczne
-
Pektynolityczne,
-
Proteolityczne,
-
Amylolityczne
• Maszyny i części zamienne dla przetwórstwa spoŜywczego
-
Pasteryzatory,
-
Rozdrabniacze (młyny),
-
Myjki
• Wyroby winiarskie
• Przetwory owocowo-warzywne
-
Groszek, kukurydza, fasola konserwowa
-
Ogórki, papryka konserwowa
-
Marmolady
ZPOW „Pektowin” Sp. z o.o.
38-200 Jasło, ul. K.K. Baczyńskiego 29
tel. 0048 13 446 40 51
113
CHRONIONE GATUNKI ŚLIMAKÓW
W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM
Autorzy: Ilona Legięć1, Gabriela Pieszczoch2, Marta Pisarek3
1
BłaŜowa Górna 79, 36-030 BłaŜowa;
2
PWSZ w Krośnie, ul. Rynek 1, 38-400 Krosno;
3
Katedra Agroekologii, Uniwersytet Rzeszowski, ul. Ćwiklińskiej 2, 35-601 Rzeszów
szczurek_9@wp.pl; mpisarek@univ.rzeszow.pl
Słowa kluczowe: ślimak, gatunek chroniony, województwo podkarpackie.
W lądowej malakofaunie Polski wiele gatunków jest zagroŜonych wyginięciem,
głównie z przyczyn wywołanych przez człowiek, np. na skutek osuszania mokradeł,
monokultur: leśnej i agrocenoz. Gatunki, które występują na ściśle określonym, zwykle
małym obszarze nazywamy endemitami. Ślimak Rossmässlera i ślimak tatrzański to
przykłady
endemitów
zachodniokarpackich,
które
występują
wyłącznie
w Tatrach Zachodnich. Natomiast do gatunków reliktowych zaliczymy takie, które
przetrwały zmieniające się warunki klimatyczne i pozostały w izolowanych zwykle
wyspowych stanowiskach. Na terenie Polski przykładem reliktu lodowego jest
poczwarówka północna [12].
Niektóre gatunki brzuchonogów są ściśle przywiązane do określonych biotopów
(gatunki stenotopowe) i zmiana nawet jednego z czynników powoduje spadek
populacji, a w konsekwencji nawet i wymarcie. Jest wiele wyspecjalizowanych
ślimaków w naszym kraju, które są na przykład termofilne (ciepłolubne) - świdrzyk
ozdobny, petrofilne (skałolubne), kriofilne (zimnolubne) – poczwarówka prąŜkowana
lub kalcyfile - wraŜliwe na niedobór wapnia [2, 10].
W tabeli 1 wymieniono 33 gatunki nieliczne i rzadkie, występujące na terenie
Polski, w tym wszystkie będące pod ochrona prawną [8, 12].
Tabela 1. Nieliczne i rzadkie gatunki ślimaków
Rząd
Mesogastropada
Rodzina
Moitessieridae
Aciculidae
Igliczkowate
Valvatidae
Zawójkowate
Hydrobiidae
Źródlarkowate
nazwa
łacińska
Falniowskia
neglectissima
Acicula
parcelineata
Borysthenia
naticina
Lithoglyphus
naticoides
Gatunek
nazwa polska
Niepozorka
ojcowska
Igliczek karpacki
Zawójka rzeczna
Namułek pospolity
PCKZ
Ochrona
gatunkowa
CR
+
-
+
CR
+
EN
-
114
Basommatophora
Nasadooczne
Stylommatophora
Trzonkooczne
Planorbidae
Zatoczkowate
Lymnaeidae
Błotniarkowate
Vertiginidae
Poczwarówkowate
Cyraulus
acronicus
Anisus
vorticulus
Myxes
glutinosa
Columella
columella
Truncatellina
claustralis
Vertigo
angustior
V. arctica
V. moulinsiana
V. geyeri
V. genesii
Orculidae
Beczułkowate
Chondrinidae
Ziarnkowate
Pupillidae
Poczwarkowate
Zonitidae
Szklarkowate
Clausillidae
Świdrzykowate
Helicidae
Ślimakowate
Agriolimacidae
Pomrowikowate
Milacidae
Pomrowcowate
Pagodulina
pagodula
Granaria
frumentum
Pupilla
alpicola
Oxychilus
inopinatus
Balea perversa
Charpentieria
ornate
Cochlodina
costata
Macrogastra
badia
Vestia elata
Chilostoma
cingulellum
Ch.
Rossmaessleri
Helicodonta
obwoluta
Helicopsis
strata
Helix lutescens
Trichia
bakowskii
T. bielzi
Helicigona
lapicida
Deroceras
moldavicum
Tandonia
rustica
brak
Zatoczek łamliwy
Błotniarka otułka
Poczwarówka
kolumienka
Poczwarówka
zębata
Poczwarówka
zwęŜona
Poczwarówka
północna
Poczwarówka
jajowata
brak
Poczwarówka
zmienna
Poczwarówka
pagoda
Poczwarówka
pagórkowa
Poczwarówka
górska
Szklarka
podziemna
Świdrzyk łamliwy
Świdrzyk ozdobny
Świdrzyk śląski
Świdrzyk
kasztanowaty
Świdrzyk
siedmiogrodzki
Ślimak tatrzański
Ślimak
Rossmässlera
Ślimak obrzeŜony
Ślimak
Ŝeberkowany
Ślimak Ŝółtawy
Ślimak
Bąkowskiego
Ślimak Bielza
Ślimak
ostrokrawędzisty
Pomrowik
mołdawski
Pomrowiec
nakrapiany
EN
-
-
+
-
+
CR
+
CR
+
EN
+
CR
+
CR
+
-
+
-
+
CR
+
CR
+
CR
+
EN
+
CR
+
CR
+
EX
+
CR
+
EN
+
CR
+
CR
+
CR
+
EN
+
LR
+
-
+
-
+
-
+
-
+
-
+
115
Przyjęte kategorie zagroŜeń:
•
EX (Extinct) – gatunki zanikłe lub EX?- prawdopodobnie zanikłe, których występowania w Polsce nie
potwierdzono od co najmniej półwiecza, bądź notowane jeszcze później, ale nie ma wątpliwości, Ŝe co najmniej
od dekady wygasły w kraju ich ostatnie stanowiska i wyginęły ostatnie rozmnaŜające się osobniki.
•
CR (Critically Endangered) – gatunki skrajnie zagroŜone, których liczebność zmalała w kraju do poziomu
krytycznego (są to rzędy wielkości od jednostek do setek osobników) bądź takie, które zachowały juŜ tylko
pojedyncze stanowiska, bądź których tempo zanikania (w sensie ubytku liczebności i /lub areału) kształtuje się
w odpowiedniej skali wartości przyjętej przez IUCN. Uratowanie gatunków tej kategorii jest raczej niemoŜliwe
bez specjalnej aktywnej ochrony, skierowanej równieŜ na usuwanie przyczyn wymierania.
•
EN (Endangered) – gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagroŜone wyginięciem w kraju ze względu na
małą populację, porozrywany, wyspowy zasięg i/lub niepokojące tempo zanikania populacji (w sensie
liczebności i/lub areału). W niedalekiej przyszłości zaliczone tu taksony mogą się znaleźć w kategorii CR, jeśli
nadal będą oddziaływać czynniki powodujące ich zanikanie.
•
VU (Vulnerable) – gatunki wysokiego ryzyka naraŜone na wyginięcie ze względu na postępujący spadek
populacyjny (choćby tylko lokalny), straty siedliskowe lub nadmierną eksploatację, jednak zanotowany lub
prognozowany dla tych gatunków proces zanikowy jest odpowiednio wolniejszy niŜ w przypadku taksonów
poprzednich kategorii. Do kategorii tej mogą naleŜeć gatunki, których populacje są jeszcze stosunkowo liczne
i
/lub
stabilne,
ale
niemające
dobrych
perspektyw
rozwojowych.
Ich
regres
moŜe
nastąpić
i nasilać się, jeśli nie zostaną usunięte przyczyny zagroŜenia, dostrzegane w Polsce i krajach sąsiednich.
•
LR (Lower Risk) – gatunki niŜszego ryzyka, ale niewykazujące wyraźnego regresu populacyjnego (nie
kwalifikują się do kategorii taksonów silnie zagroŜonych), ani nie są zbyt rzadkie, mogą nawet lokalnie i/lub
czasowo zwiększać swój stan posiadania, jednak wymagają nadzoru, gdyŜ nie znikły przyczyny zagraŜające ich
egzystencji [12].
PoniŜej przedstawiono krótką charakterystykę 9 zagroŜonych gatunków ślimaków
występujących na Podkarpaciu.
Igliczek karpacki – skorupka wieŜyczkowato-walcowata, a ostatni skręt jest
jedynie nieznacznie szerszy od przedostatniego. Szerokość od 0,7 do 0,85 mm,
wysokość od 2 do 2,4 mm. Liczba skrętów do 5,75. Są one mało wysklepiane, z płytkim
szwem. Wierzchołek muszli stosunkowo szeroki. Brzegi otworu połączone. Na karku
bardzo delikatne zgrubienie. Występuje wieczko (operculum), ale u ślimaka
wciągniętego do muszli znajduje się ono bardzo głęboko. Muszla silnie błyszcząca,
szklista, na jej powierzchni delikatne linie przyrostu; zwykle bezbarwna, zielonkawa
lub Ŝółtawa. Występuje zwykle głęboko w ściółce, a takŜe w glebie, pod kamieniami
oraz kawałkami drewna. Zamieszkuje lasy liściaste i mieszane z grubą warstwą
wilgotnej i dobrze ocienionej ściółki, wszędzie jest nieliczny i z tego powodu trudny do
znalezienia. Jest to gatunek znany m.in. z okolic Przemyśla, Dukli, Piwnicznej, z Pienin
i Tatr, Babiej Góry oraz okolic Cieszyna i Ojcowa [10].
Poczwarówka zwęŜona – to gatunek europejski, w Polsce mający nieliczne,
rozproszone stanowiska na bogatych w wapń terenach podmokłych. Liczba stanowisk
116
wykazuje znaczną tendencję spadkową w całym zasięgu. Ślimak ten jest gatunkiem
wapnolubnym, o preferencjach w stosunku do wilgotności zmieniających się zaleŜnie
od klimatu. W Polsce, jak i w całej środkowej Europie, jest związany z siedliskami
o wysokiej i stałej wilgotności, jak torfowiska węglanowe, bagna, brzegi jezior, rzadziej
bagna porośnięte olchą [6].
Poczwarówka pagoda – to gatunek bałkańsko-alpejski o porozrywanym zasięgu,
mający dwa stanowiska w Karpatach Zachodnich, z tego jedno w Polsce
(w Beskidzie Niskim w Uściu Gorlickim k. Gorlic). Zamieszkuje górskie lasy
z przewagą drzew liściastych, rosnące na podłoŜu bogatym w wapń; chroni się
w ściółce i głęboko pod częściowo pogrąŜonymi w ziemi kamieniami [12].
Świdrzyk
łamliwy
–
nadzwyczaj
rzadki
gatunek
śródziemnomorsko-
zachodnioeuropejski. W Polsce Ŝyje wyłącznie na izolowanych stanowiskach, osiągając
w naszym kraju wschodnią i północną granicę występowania. Występuje w strefie
Pogórza i Przedgórza Sudeckiego w ruinach zamków Chojnik i KsiąŜ, na murach
kościoła na szczycie ŚlęŜy, oraz na Podkarpaciu w ruinach zamku Odrzykoń. Biologia
nie jest dokładnie znana. Ślimak zapewne ma kilkuletni cykl Ŝyciowy. Pełza po
porośniętych skałach lub murach, zlizując glony, porosty itp. Chroni się w szczelinach,
zwłaszcza pomiędzy skałą i ściśle przylegającymi do niej kępkami traw [10].
Świdrzyk siedmiogrodzki – to gatunek wschodniokarpacki, w Polsce bardzo
rzadki, znany z pojedynczych stanowisk w Karpatach i Górach Świętokrzyskich.
W Polsce znany tylko z Bieszczadów, pogórza środkowobeskidzkiego (okolice
StrzyŜowa) [7], Beskidu Niskiego [9] i kilku izolowanych, reliktowych stanowisk
w Górach Świętokrzyskich [4]. Ślimak ten Ŝyje w wilgotnych lasach górskich pod
butwiejącymi kłodami drzew, w grubej warstwie ściółki, pod korą pniaków
i w rumowiskach [12].
Ślimak Ŝółtawy – w Polsce występuje tylko w południowo-wschodniej części
kraju:
na
Roztoczu,
WyŜynie
Lubelskiej,
WyŜynie
Małopolskiej,
Kotlinie
Sandomierskiej i na Podkarpaciu. Ślimak ten jest gatunkiem ksero- i termofilnym.
Zamieszkuje środowiska o charakterze stepowym, murawy kserotermiczne, suche
zarośla, zakrzewienia śródpolne, słoneczne zbocza, zwłaszcza o podłoŜu wapiennym.
Bardzo często spotyka się go równieŜ w ogrodach i na cmentarzach, gdzie Ŝyje wśród
roślinności ruderalnej w miejscach nasłonecznionych, przy płotach lub ścianach starych
zabudowań. Ślimak Ŝółtawy aktywny jest jedynie w pełni okresu wegetacyjnego. Jesień
i zimę spędza zakopany w ziemi (hibernuje) na głębokości około 6 cm. Wiosną i latem
117
przejawia najwyŜszą aktywność we wczesnych godzinach porannych, po wschodzie
słońca. W okresie największej suszy dorosłe osobniki ukryte są w ziemi (estywują).
W dni deszczowe aktywność ślimaków jest całodobowa.. Dojrzałość płciową uzyskują
około czwartego roku Ŝycia. Jaja składane do jamek lęgowych są kulistego kształtu, o
perłowym połysku. Po dwóch tygodniach młode ślimaki opuszczają osłonkę przez
stopniową jej resorpcję, a po kolejnych 14-16 dniach od wylęgu wychodzą z jamek
lęgowych na powierzchnię. Osobniki młode są aktywne aŜ do połowy września,
podczas gdy ślimaki dorosłe ukryte są juŜ w zimowych kryjówkach [1, 3].
Ślimak Bąkowskiego – muszla kulistawa ze stoŜkowatą skrętką. Szerokość od
6 do 7 mm, wysokość od 4- do 4,5 mm. Dołek osiowy wąski, nakłuty, niekiedy
częściowo przysłonięty. Na wardze zamiast ząbka występuje zaledwie nieznaczna
wyniosłość. Muszla barwy czerwonawo-brązowej. śyje w lesie. Chroni się w ściółce
i pod kawałkami drewna. W górach sięga do granicy regla górnego. W naszym kraju
występuje w Bieszczadach i ma izolowane środowisko pod Uściem Gorlickim [11].
Ślimak
Bielza
–
muszla
jest
kulistawo-stoŜkowata.
Szerokość
od 7 do 9 mm, wysokość od 6 do 7 mm. Niekiedy na obwodzie ostatniego skrętu
występuje słabo widoczna krawędź. Dołek osiowy częściowo zasłonięty, bardzo wąski.
Warga bez zęba. Na powierzchni muszli zagięte, odpadające włoski. Muszla Ŝółtobrunatna lub brunatna, a warga jest biała. śyje w cienistych, wilgotnych lasach. Chroni
się w ściółce i pod kawałkami drewna. W Polsce występuje w Bieszczadach, Beskidzie
Niskim, na Pogórzu Dynowskim oraz w okolicach StrzyŜowa, BłaŜowej i Przemyśla
[11].
Pomrowik mołdawski – to ślimak nagi o długości ciała podczas pełzania do 35
mm. Ciało zaokrąglone, niemal walcowate. Tylna krawędź płaszcza znajduje się mniej
więcej w połowie ciała. śywe ślimaki są fioletowawo-brązowe, po zakonserwowaniu
stają się niebiesko-stalowe lub fioletowawo-szare. Śluz wodnisty, bezbarwny. Jest to
ślimak hygrofilny, występujący w głębokich, wilgotnych dolinach potoków i tu zwykle
chroni się w detrytusie wyrzucanym na brzeg strumyków. Związany jest z lasami
liściastymi, zwłaszcza buczynami. śyje głównie w górach, ale nie przekracza 1 000 m
n.p.m. Jest ruchliwy. Biologia całkowicie nieznana. Dojrzałe osobniki spotyka się latem
i jesienią. W Polsce znane są stanowiska w Bieszczadach, a na zachód dochodzi do
okolic Sanoka [13].
Z obserwacji Wiktora [10] wynika, Ŝe drastyczny spadek liczebności dotyczy
przede
wszystkim
ślimaków
mających
muszlę
zewnętrzną
(skorupkowych).
118
W przypadku ślimaków nagich zjawisko takie nie zachodzi, a nawet niektóre populacje
wydają się zwiększać swoje zagęszczenie. Wskazywałoby to, Ŝe główną przyczyną
zmniejszającą zagęszczenie ślimaków jest niedobór dostępnego wapnia, bowiem na taki
deficyt reagują znacznie gwałtowniej i szybciej ślimaki z zewnętrzną muszlą, które to,
zagroŜone jej korozją mają większe zapotrzebowanie na ten pierwiastek.
Człowiek równieŜ ma istotny wpływ na zuboŜenie malakofauny. Głównym
zagroŜeniem występowania i zmniejszania się populacji wielu gatunków ślimaków jest
zagospodarowanie terenów (zabudowy i uprawy) i zanieczyszczenia wody, gleby
i atmosfery. PowaŜnym problemem jest rozmyśle, wiosenne wypalanie traw na skutek,
czego ginie tysiące ślimaków. Taka działalność jest szczególnie groźna w przypadku
brzuchonogów, które występują na nielicznych stanowiska w Polsce jak np. ślimak
Ŝółtawy [1]. Innym rodzajem zagroŜenia wymarcia gatunku jest nadmierne
pozyskiwanie ze środowisk naturalnych, jak to się dzieje w przypadku ślimaka
winniczka. Winniczek, chodź podlega częściowej ochronie, to okres, w którym
zezwolono na zbieranie między 1 a 31 maja jest sprzeczny z biologią tego gatunku,
co w konsekwencji moŜe przyczynić się do zachwiana krajowych zasobów gatunku [5].
Literatura
1. Drozd A. 2003. Ślimak Ŝółtawy (Helix lutescens) czy przetrwa na wypalanych
murawach Ponidzia? Przyroda Polska, 5: 18.
2. Herczek A., Gorczyca J. 2000. Atlas i klucz. Lądowe ślimaki Polski. Przegląd
wybranych gatunków. Wyd. Kubajak.
3. Koralewska–Batura E. 2002. Ślimak Ŝółtawy (Helix lutescens Rossm.). Budowa,
biologia, ekologia i występowanie w Polsce. Wyd. Kontekst, Poznań.
4. Piechodzki A. 1981. Współczesne i subfosylne mięczaki (Mollusca) Gór
Świętokrzyskich. Rozprawa habilitacyjna, Acta Univ. Lodz.
5. Piechocki A. 1996. Uwagi o ochronie gatunkowej mięczaków w Polsce. Przyroda
Polska, 6: 7.
6. Pokryszko B., M. 2003. Vertigo of continental Europe – autecology, threatsard
conservation status (Gastropoda, Pulmonata, Vertiginidae). Heldia 5: 13-26.
7. Riedel A. 1988. Ślimaki lądowe (Gastropoda terestia). Katalog fauny Polski.
XXXVI. PWN, Warszawa.
8. Rozporządzenie Ministerstwa Środowska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie
gatunków dziko występujących zwierząt objętych. DzU nr 220, poz. 2237.
9. Sulikowska–Drozd A. 2002. Świdrzyki (Gastropoda, Clausiliidae) Bieszczadów
i Beskidu Niskiego – występowanie, ekologia, rozmieszczenie. Rozprawa
doktorska, Uniwersytet Łódzki (msc.).
10. Wiktor A. 2004. Ślimaki lądowe Polski. Wyd. Mantys, Olsztyn.
11. www.encyklopedia.biolog.pl
12. www.iop.krakow.pl
www.slimaki.pl
119
COMMUNITIES OF SPIDERS (ARANEI) OF CHERNIVTSI CITY HORSE
CHESTNUTS
Author: Мariia M. Fedoriak, Svitlana S. Rudenko
SKN “Kształtowania i Ochrona Terenów Zieleni”
Department of general and experimental ecology, Yuriy Fedkovych Chernivtsi National
University,
2 Kotsjubynskogo Str. Chernivtsi 58012, Ukraine
e-mail: mariyafed@yahoo.com
Keywords: spiders, fauna, urban areas, Aesculus hippocastanum, Chernivtsi, Ukraine.
Introduction
The trees of modern cities play an important role in improvement of air
environment. At the same time trees of big cities suffer themselves because of over
density and over salting of soils, air pollution and so on. As the result city trees are more
subject to illnesses and parasites. The situation can turn worse because of mass multiply
of invasive alien species. The bright example of it is rapid distribution in Euro-Asia
since 1985 of Chestnut Leaf-Mining Moth, Cameraria ohridella Deschka & DimiL,
1986 (Lepidoptera, Gracillariidae) which cause numerous damaging of Horse chestnuts
in European cities, including Ukraine [Акимов и др., 2003, 2006].
The existent methods of defense of trees from pests have the substantial failings
in the point of their safe application and high prime price. That’s why the search
of entomophages, which would be able to restrain growth of quantity of vermin,
is important. Taking into consideration role of spiders in decreasing of amount of pests
[Тарабаев, 1980; Федоряк, 2002; Guseinov, 2003] and lack of data about spider
population of Ukrainian cities trees, we investigated the communities of spiders from
the trunks of Horse chestnuts from tree streets of central part of Crernivtci, damaged by
Cameraria ohridella.
Material and methods
We explored 3 selections of Horse chestnut Aesculus hippocastanum (Sapindales:
Sapindaceae) trees in the central part of the city Chernivtsi during July-November
of 2006. 1 is in a public garden «Chervonoarmiisky» (a selection is presented by
32 trees), 2 is boulevard of Independence (187 trees which grow on small lawns on both
sides of the road with heavy traffic), 3 – is a street of L. Ukrainki (183 trees which grow
in «windows in an asphalt» on both sides of the narrow street with inclination and with
heavy traffic).
120
Spiders were collected with method of hand collection from the trunks of trees,
under a bark, in hollows. Material was fixed and determined after the generally accepted
methods; nomenclatures accepted according to the catalogue of Mikhaylov [Mikhaylov,
1997].
Results and discussions
In the result of conducted researches, on the trunks of Chernivtsi Horse chestnut
trees about 40 species of spiders that belong to 14 families were collected (27 are
identified to the species, 14 – to genus after immature specimens).
The structure of spider communities of Horse Chestnut trees’ trunks was
estimated on the base of the index of relative quantitative richness, which takes into
consideration both how often the species can be met on the territory and the part of it
in the spider population of the investigated ecosystem.
The index of relative quantitative richness (Ia) we calculated using the formula:
Ia=(ab/n²)100, where:
а – the quantity of plots, where the species were found (if а=1,
receive Іа=0,1; if а=0, Іа=0);
b – the quantity of plots, where the species predominate, which
means makes up more than 10 % from all species (if b=0 receive
Іа=0,1-1);
n – the quantity of investigated plots.
Analysis of the structure of spider communities of Horse Chestnut trees’ trunks on
the base of the index of relative quantitative richness shows that only 3 species –
Clubiona sp. (Clubionidae), Salticus zebraneus (C.L. Koch, 1837) (Salticidae) and
Steatoda bipunctata (Linnaeus, 1758) (Theridiidae) come into composition of all
investigated communities and are numerous everywhere. The part of specimens of
Steatoda bipunctata, which predominate in two selections, was the largest (Ia = 66,6).
This species is also typical for the buildings of Chernivtsi city.
For Lepthyphantes minutus (Blackwall, 1833) Ia = 22,2 (was found in two
selections and predominate in one of them). Three species: Micaria subopaca Westring,
1861 (Gnaphosidae), Linyphia triangularis (Clerck, 1758) (Linyphiidae) и Threridion
tinctum (Walckenaer, 1802) (Theridiidae) belong to the group of species which are
generally spread and locally numerous (Ia = 11,1). The part of the specimens of the rest
species in investigated communities was not large, among them 25 species distributed
locally (Ia = 0,1).
121
Tab. 1. The structure of spider communities of Horse Chestnut trees’ trunks on the
base of the index of relative quantitative richness
Family
Part of species, %
Meeting type
1
2
3
А
Б
Іа
Tegenaria agrestis (Walckenaer, 1802)
0,9
1
0,1
Tegenaria sp.
6,1
2,8
2
0,1-1
Araneus diadematus Clerck, 1758
2,0
1
0,1
Araneus saevus (L. Koch, 1872)
2,5
1
0,1
Larinioides ixobolus (Thor., 1873)
2,5
1
0,1
Cheiracanthium sp.
2,8
1
0,1
Clubiona bravipes Blackwall,1841
0,9
1
0,1
Clubiona sp.
2,0
2,5
20,4
3
1 33,3
Nigma puella (Simon, 1870)
6,1
1
0,1
Nigma walckenaeri (Roewer,1951)
4,1
1
0,1
Nigma sp.
2,8
1
0,1
Micaria subopaca Westring, 1861
10,0
1
1 11,1
Scotоpheus sp.
2,0
1,9
2
0,1-1
Agyneta rurestris (C.L. Koch, 1836)
7,5
1
0,1
Agyneta decora (O. Pickard-Cambridge, 1870)
1,9
1
0,1
Diplocephalus cristatus (Blackwall, 1833)
2,0
1
0,1
Erigone dentipalpis (Wider, 1834)
10,2
1
1 11,1
Lepthyphantes minutus (Blackwall, 1833)
22,5
3,7
2
1 22,2
Lepthyphantes sp.
1,9
1
0,1
Linyphia triangularis (Clerck, 1758)
10,0
1
1 11,1
Linyphia sp.
2,0
1
0,1
Neriene montana (Clerck, 1758)
2,0
2,5
2
0,1-1
Pardosa sp.
6,1
7,5
1,9
3
0,1-1
Philоdromus sp.
6,1
0,9
2
0,1-1
Pisaura mirabilis (Clerck, 1758)
2,5
1
0,1
Euophrys sp.
2,5
1
0,1
Salticus zebraneus (C.L. Koch, 1837)
2,0
10,0
0,9
3
1 33,3
Salticus sp.
2,0
1
0,1
Segestria senoculata (Linnaeus, 1758)
3,7
1
0,1
Pachygnatha listeri Sundevall, 1830
2,5
1
0,1
Pachygnatha degeeri Sundevall, 1830
6,1
1
0,1
Achaearanea tepidariorum (C.L. Koch, 1841)
7,5
1
0,1
Achaearanea sp.
0,9
1
0,1
Dipoena sp.
2,0
7,5
0,9
3
0,1-1
Steatoda albomaculata (De Geer, 1778)
0,9
1
0,1
Steatoda bipunctata (Linnaeus, 1758)
8,2
15,0
21,3
3
2 66,6
Steatoda grossa (C.L. Koch, 1838)
2,0
1
0,1
Theridion mystaceum (L. Koch, 1870)
5,0
0,9
2
0,1-1
Theridion tinctum (Walckenaer, 1802)
27,9
1
1 11,1
Theridion sp.
4,1
1
0,1
Misumenops tricuspidatus (Fabricius, 1775)
2,5
1
0,1
meanings: 1 – garden «Chervonoarmiisky»; 2 – boulevard of Independence;
3 – L. Ukrainki Street
Species
Agelenidae
Araneidae
Clubionidae
Dictynidae
Gnaphosidae
Linyphiidae
Lycosidae
Philodromidae
Pisauridae
Salticidae
Segestriidae
Tetragnathidae
Theridiidae
Thomisidae
Conventional
We also established to which ecological group each species belongs depending on the
way of catching prey and the layer of the space structure of biocenoses (using the
terminology of Prisni, 1993).
122
17%
3%
3%
77%
FW
FA
FH
GH
Fig.1.Distribution of Horse Chesnut trees` trunks spiders by ecologycal
groups (FW-which hunt on the plants using webs, FA-which hunt on the
plants from the ambush, FH-which actively hunt on the plants (foliage hanters),
GH-hunters on the ground level)
The largest amount of species (about 77 %) of investigated communities belongs
to those, which hunt on the plants using webs (families Araneidae, Linyphiidae,
Tetragnathidaе) (fig. 1). Notably smaller is the part of other ecological groups: foliage
hunters – 17 %, for both hunters from the ambush on the plants and hunters on the
ground level – 3 %. Each of two last ecological groups was presented only by one
species Misumenops tricuspidatus and Pardosa sp accordingly. We found only
3 specimens of Pardosa sp. on the Horse Chestnut trees’ trunks, which probably means
that they are accidentally members of investigated communities or settle there
temporary for the withstanding of the winter. Representatives of other ecological groups
(which hunt using the webs and from the ambush on the ground) were not found.
In our opinion further investigation of araneocenoses of different kinds of trees in
big cities is important not only for fauna exploring but also with the aim of ascertaining
of spiders’ role in the limitation of the amount of vermin pests.
Conclusions
1. No less than 30 species (27 are identified to the species level, 14 – to genus level
after immature specimens) of spiders (Aranei) that belong to 14 families inhabit the
trunks of Aesculus hippocastanum in the streets of the central part of Chernivtci city,
damaged by Cameraria ohridella.
2. Using the index of relative quantitative richness (Ia) it was established how often
each species can be met in the investigated selections and the part of it in the spider
population. 3 species – Clubiona sp. (Clubionidae), Salticus zebraneus (C.L. Koch,
123
1837) (Salticidae) and Steatoda bipunctata (Linnaeus, 1758) (Theridiidae) come into
composition of all investigated communities and are numerous everywhere.
3. Representatives of four ecological groups depending on the way of hunting and the
preferred layer of foliage (using the terminology of Prisni) were found. The largest
amount of species (about 77 %) of investigated communities belongs to those, which
hunt on the plants using the webs (families Araneidae, Linyphiidae, Tetragnathidaе
and Theridiidae).
Literature
Акимов И. А., Зерова М. Д., Гершензон З. С. и др. 2003. Первое сообщение
о появлении в Украине каштановой минирующей моли Cameraria ohridella
(Lepidoptera, Gracillariidae) на конском каштане обыкновенном Aesculus
hippocastanum (Hippocastanaceae). Вестн. зоологии., 37(1): 3–12.
Акимов И. А., Зерова М. Д., Нарольский Н. Б. и др. 2006. Биология каштановой
минирующей моли, Cameraria ohridella (Lepidoptera, Gracillariidae) в Украине.
Вестн. зоол., 40(4): 321–332.
Присный А. В. 1993. Структура аранеокомплексов в биоценозах лесостепи и ее
биоиндикационные свойства. Известия харьковского энтомологического
общества. 1(2): 114-124.
Татабаев Ч. К. 1980. Пауки и малоизученые виды хищных насекомых –
обитатели крон яблонь в насаждениях предгорий Заилийского Алатау и их
значение в снижении численности фитофагов. Автореф. на соиск. уч. степ. канд.
биол. н. – Л.: ВНИИ защиты растен., 22 с.
Федоряк М. М. 2002.Будова ловецьких сіток і трофоекологія Agelena labirynthica
(Cl.) (Aranei, Agelenidae) в умовах Прикарпаття. Вісник Харківського
національного аграрного університету імені В.В. Докучаєва (До 70-річчя
факультету захисту рослин, Серія «Ентомологія та фітопатологія»). ХНАУ,
3: 191–197.
Guseinov E. F. 2003. Natural prey of the jumping spider Menemerus semilimbatus
(Araneae: Salticidae), with notes on its aberrant predatory behavior. Abstracts of 21st
Europian Colloquium of Arachnology, St. Peterburg, Russia, 4-9 August, 2003: St.
Peterburg University Press, St. Peterburg,– P. 38.
Mikhailov K. G. 1997. Catalogue of the spiders of the territories of the former Soviet Union
(Arachnida, Aranei). Moscow: Zoological Museum of Moscow State University, 416 p.
Summary
Analysis of quantitative and qualitative composition of spider communities on Horse
chestnut trees’ trunks A. Hippocastanum in the streets of the central part of Chernivtsi city
(Ukraine) has been carried out. As a result of investigation we have found about 30 species
of spiders that belong to 14 families (27 are identified to the species level, and the rest – to
genus level in accordance with immature specimens. Analysis of spider communities’ structure
on the strength of the index of relative quantitative richness (Ia) helped us to reveal rare, usual
and numerous species of investigated communities. In our opinion further investigation of
spiders (Aranei) on the trees of big cities is essential not only because of fauna exploring but
also with the aim of ascertaining of spiders’ role in the limitation of the amount of vermin pests.
124
CZY OSAD DENNY MOśE BYĆ PRZYDATNY W REMEDIACJI?
Autor:Tomasz Czech
Opiekun naukowy: dr hab. Barbara Wiśniowska-Kielian, prof. AR
Akademia Rolnicza, im. Hugona Kołłątaja w Krakowie Koło Naukowe Rolników
Sekcja Chemii Środowiskowej
Katedra Chemii Rolnej
31-120 Kraków, Al. Mickiewicza 21
Słowa kluczowe: osad denny, Zn, Cd, remediacja.
Wstęp
Zn i Cd naleŜą do ruchliwych metali łatwo przemieszczających się w środowisku.
Cynk jest składnikiem wielu enzymów lub jest ich aktywatorem, natomiast Cd jest
zbędny dla organizmów Ŝywych. W większych ilościach zarówno Cd jak i Zn są silnie
toksyczne [6]. Zanieczyszczenia środowiska, w tym Zn i Cd, włączone do obiegu
biogeochemicznego oddziałują negatywnie na róŜne procesy Ŝyciowe organizmów [1].
Osad denny powstaje na skutek transportowania przez rzekę rumowiska
wleczonego oraz materiału zawieszonego i rozpuszczonego, a następnie jego
deponowania na dnie rzeki lub zbiornika wodnego. Są nieodłącznym elementem
ekosystemu rzecznego i pojawia się w nim na skutek procesów erozji [2]. Sedymentacja
materiału
dostarczanego
przez
zasilające,
cieki
spływ
powierzchniowy,
podpowierzchniowy i podziemny, powoduje wypłycenie zbiorników zaporowych,
jednak powstałe osady zawierają mniej materii organicznej niŜ osady jeziorne,
poniewaŜ przewaŜa akumulacja rumowiska pochodzącego z denudacji zlewni oraz
naniesionego przez rzekę w wyniku róŜnego rodzaju zakłóceń gleb/gruntów
i roślinności na jej terenie [7, 10]. Wypłycone zbiorniki wymagają rekultywacji w celu
przywrócenia im pierwotnej funkcji retencyjnej [3]. Bagrowanie jest najbardziej
radykalną metodą rekultywacji [7]. Materiały wydobywane z dna zbiorników, do
których naleŜą osady denne bagrowane, zawierają zwykle duŜo frakcji pylastych
i ilastych, substancji organicznej i składników nawozowych oraz odznaczają się
odczynem alkalicznym [6], mogą więc być wykorzystywany do poprawy właściwości
gleb i gruntów, np. do celów rekultywacyjnych.
Aby materiał mógł być wykorzystany w remediacji, musi posiadać odpowiedni
skład granulometryczny i charakter alkaliczny, które poprawiają właściwości fizykochemiczne
gleby
oraz
umoŜliwiają
tworzenie
związków
kompleksowych
i unieruchamianie zanieczyszczeń w glebie [6]. Wzrost pH pod wpływem wapnowania
125
i stosowania nawozów fosforowych powoduje obniŜenie sorpcji metali cięŜkich przez
rośliny, w wyniku ich stabilizacji w glebie, tworzenia związków kompleksowych
pierwiastków śladowych i związków alkalicznych [6]. Mechanizm stabilizacji
zanieczyszczeń poprzez tworzenie kompleksów alkalicznych zaliczany jest do procesów
remediacyjnych [14]. Zmniejszenie fitoprzyswajalności Zn i Cd uzyskuje się przez
dodanie wapnia i nawozów fosforowych oraz siarki [9]. Dlatego podjęto badania nad
moŜliwością wykorzystania osadu dennego, jako dodatku do gleby mającego
akumulacją pierwiastków śladowych w roślinach, a co za tym idzie spowodować
polepszenie jakości uzyskanej biomasy.
Materiały i metody
Badania przeprowadzono w roku 2006. Doświadczenie wazonowe prowadzono
w hali wegetacyjnej Katedry Chemii Rolnej Akademii Rolniczej w Krakowie
zlokalizowanej w Chełmie. Do doświadczeń jako komponenty podłoŜa uŜyto glebę
bardzo lekką o uziarnieniu piasku luźnego, bardzo kwaśną (pHKCl = 4,40) oraz osad
denny bagrowany ze Zbiornika RoŜnowskiego o uziarnieniu gliny cięŜkiej i odczynie
zasadowym (pHKCl = 7,20), w róŜnych proporcjach ilościowych (ryc. 1 i 2). Obiektem
kontrolnym była gleba bez dodatku osadu. Osad zawierał mało C organicznego
(3,65 g·kg-1), znacznie mniej niŜ osady jeziorne [5]. Zawartość przyswajalnego
P w osadzie i glebie była bardzo niska. Zawartość przyswajalnego K w osadzie
odpowiadała niskiej, a w glebie wysokiej zasobności [11]. Ogólna zawartość wapnia
w osadzie przewyŜszała około 17-krotnie jego zawartość w glebie uŜytej
w doświadczeniu. Osad zawierał 78,7 mg Zn i 0,264 mg Cd·kg-1 s.m., a gleba 32,4 mg
Zn i 0,063 mg Cd·kg-1 s.m. Zawartość Zn i Cd była niŜsza lub podobna do ilości
stwierdzanych w osadach w rejonach niezanieczyszczonych [4]. Zawartość Zn i Cd
w osadzie i glebie według kryteriów IUNG odpowiadała naturalnej ich zawartości
w glebach [8], a według Rozporządzeniem Ministra Środowiska [13] nie stwierdzono
przekroczeń dopuszczalnej zawartości Zn i Cd w tych podłoŜach, która wynoszą
100 mg Zn i 1 mg Cd·kg-1 s.m.
Rośliną testową była kukurydza odmiany ‘Bora’. W okresie doświadczenia
wilgotność gleby utrzymywano początkowo na poziomie 40 %, a w miarę rozwoju
roślin zwiększono ją do 50 i 60 % MKPW, podlewając wodą redestylowaną raz lub dwa
razy dziennie. Rośliny zebrano w początkach kwitnienia (wyrzucania wiech
i formowania kolb), pocięto, wysuszono, określono plony biomasy, a następnie
126
zmielono. W uzyskanym materiale oznaczono zawartość Cd i Zn po suchej
mineralizacji i roztworzeniu popiołu w HNO3 (1:3) metodą ICP-AES.
Analizę gleby i materiału roślinnego wykonano powszechnie stosowanymi
metodami [12]. Uzyskane wyniki plonów opracowano statystycznie przy uŜyciu pakietu
Excel, stosując dwuczynnikową analizę wariancji.
Wyniki
Zawartości Zn i Cd przedstawiono w zaleŜności od wielkości dodatku osadu
dennego do wazonu. ZaleŜności te przedstawiono zarówno w częściach nadziemnych
jak i korzeniach kukurydzy. (ryc. 1 i 2).
Zawartość Zn w roślinach kukurydzy mieściła się w zakresie od 18,50 do
59,28 mg Zn·kg-1 s.m. (średnio 41,93 mg Zn·kg-1) w częściach nadziemnych i od
38,34 do 219,20 mg Zn·kg-1 s.m. w korzeniach (średnio 105,84 mg Zn·kg-1) (ryc. 1).
części nadziemne
korzenie
Ryc. 1. Zawartość Zn roślinach kukurydzy (mg Zn·kg-1 s.m.)
w zaleŜności od udziału osadu w podłoŜu
Zawartości Cd w roślinach kukurydzy mieściła się w zakresie od 0,12 do 0,68 mg
Cd·kg-1 s.m. w częściach nadziemnych (średnio 0,38 mg Cd·kg-1) i od 0,43 do 2,29 mg
Cd·kg-1 s.m. w korzeniach (średnio 1,41 mg Cd·kg-1) (ryc. 2).
części nadziemne
127
korzenie
Ryc. 2. Zawartość Cd roślinach kukurydzy (mg Cd·kg-1 s.m.)
w zaleŜności od udziału osadu w podłoŜu
Wraz ze wzrastającym dodatkiem osadu dennego do podłoŜa następuje dość
regularne obniŜenie zawartości Zn w nadziemnej biomasie kukurydzy. NajniŜsze
zawartości cynku wykazuje nadziemna biomasa roślin po zastosowaniu największego
dodatku osadu dennego, a najwięcej roślin uprawianych na glebie (ryc. 1). JeŜeli
zawartość Zn w częściach nadziemnych kukurydzy z obiektu kontrolnego przyjąć za
100 % to najmniejsza zawartość stanowi 31,20 %, czyli uŜycie osadu powoduje prawie
3 krotną obniŜkę zawartości Zn.
Wraz ze wzrastającym udziałem osadu dennego w podłoŜu następuje regularne
obniŜenie zawartości Zn w korzeniach kukurydzy (rys. 1). JeŜeli największą zawartość
Zn w korzeniach kukurydzy przyjąć za 100 % to najmniejsza zawartość stanowi
17,49 %, czyli uŜycie osadu powoduje prawie 6 krotną obniŜkę zawartości Zn.
Wzrastające dodatki osadu dennego do podłoŜa zmniejszają akumulacją Cd
w nadziemnej biomasie kukurydzy (ryc. 2). NajniŜsze zawartości kadmu wykazuje
biomasa roślin na podłoŜu z największym dodatkiem osadu dennego (20 %), natomiast
w obiekcie kontrolnym kukurydza zawiera najwięcej Cd. JeŜeli największą zawartość
Cd w częściach nadziemnych kukurydzy przyjąć za 100 % to najmniejsza zawartość
stanowi 17,64 %, czyli uŜycie osadu powoduje prawie 6 krotną redukcję zawartości Cd,
co dowodzi skutecznego działania osadu dennego jako remediatora.
Mniejsze dodatku osadu dennego do podłoŜa zwiększały akumulację Cd
w korzeniach, a większe (>6 %) regularnie obniŜały jego poziom w tej części rośliny
(ryc. 1). Najmniej kadmu zawierają korzenie roślin wyrosłych na podłoŜu
z największym dodatkiem osadu dennego, a najwięcej uprawiane na podłoŜu z 2 %
128
dodatkiem osadu. JeŜeli największą średnia zawartość Cd w korzeniach kukurydzy
przyjąć za 100 % to najmniejsza średnia zawartość stanowi 18,77 % tej zawartości,
a uŜycie osadu powoduje prawie 5 krotny spadek zawartości Cd.
Zawartość Zn w nadziemnej biomasie kukurydzy odpowiadała wartości
dopuszczalnej w roślinach paszowych, natomiast 69,24 % plonu kukurydzy spełniało
kryterium optymalnej zawartości w paszy [4, 7]. Biorąc pod uwagę zawartości
Cd w biomasie roślinnej kukurydzy moŜna ocenić, Ŝe 69,24 % plonu części nadziemnej
spełnia kryterium przydatności paszowej, a 30,76 % kryterium przydatności
przemysłowej [4, 7].
Metale cięŜkie zwykle współwystępują w środowisku w podwyŜszonej ilościach,
zwłaszcza w rejonach złóŜ tych pierwiastków [9]. Prześledzono więc zaleŜności między
badanymi pierwiastkami w częściach nadziemnych i korzeniach kukurydzy. Okazuje
się, Ŝe istnieje zaleŜność pomiędzy zawartością Zn i Cd (r0,05=0,96) w częściach
nadziemnych oraz w korzeniach (r0,05=0,72).
Na podstawie uzyskanych zaleŜności, moŜna stwierdzić, Ŝe osad denny spełnia
rolę remediatora, a najlepszy pod tym względem jest wariant z uŜyciem największego
dodatku osadu dennego do podłoŜa. Kukurydza pobiera wtedy mniejsze ilości cynku
i kadmu w porównaniu z obiektem kontrolnym na samej glebie. UŜycie osadu dennego
jako dodatku remediacyjnego powoduje odkwaszanie podłoŜa, przez co metale cięŜkie
zostają w nim unieruchomione, a zatem mniejszej ilości są absorbowane przez rośliny.
Wzrastający dodatek osadu dennego do podłoŜa powoduje, Ŝe dochodzi do redukcji
zawartości pierwiastków śladowych w korzeniu w porównaniu z obiektem kontrolnym.
Wnioski
1. Osad denny bagrowany ze Zbiornika RoŜnowskiego dodany do gleby bardzo
kwaśnej ogranicza pobieranie Zn i Cd z podłoŜa, spełnia więc rolę czynnika
remediacyjnego.
2. Najlepsze działanie remediacyjne uzyskuje się w obiektach z zastosowaniem
największych dodatków osadu dennego, wynoszących 15 i 20 %.
3. Osad denny poprawiając jakość uzyskanej biomasy roślinnej. Przyjmując
największą zawartość Cd i Zn w częściach nadziemnych i korzeniach kukurydzy za
100 %, najwyŜsze dodatki osadu dennego powodowały odpowiednio redukcję:
3 krotną Zn i 6 krotną Cd oraz 6 krotną Zn i 5 krotną Cd.
4. Nadziemna biomasa kukurydzy spełnia kryterium dopuszczalnej zawartości
129
Zn w paszy, a 69,24 % uzyskanej biomasy kryterium optymalnej zawartości
Zn w paszy.
5. 69,24 % plonu części nadziemnych spełnia kryterium dopuszczalnej zawartości Cd
6. w paszy, a 30,76 % kryterium przydatności przemysłowej.
7. Zawartość Zn i Cd w korzeniach i w części nadziemnej kukurydzy wykazywała
dodatnią korelację.
Literatura
Baranowska-Morek A. 2003. Roślinne mechanizmy tolerancji na toksyczne działanie
metali cięŜkich. Kosmos. 52(2): 283-298.
Bednarczyk T. 1994. Określenie ilości unoszonego rumowiska w przekroju małego
zbiornika wodnego w Zesławicach. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, 291, ser. InŜ. Środ.,
15: 7-17.
Chełmicki W. 2001. Woda. Zasoby, degradacja, ochrona. Wyd. PWN, Warszawa.
Falkowski M., Kukułka I., Kozłowski S. 2000. Właściwości chemiczne roślin
łąkowych. Wyd. AR, Poznań, 132.
Gonet S. S., Cieślewicz J. 1997. Metale cięŜkie w osadach dennych wybranych jezior
województwa pilskiego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 448a, 125-129.
Gorlach E., Mazur T. 2002 Chemia rolna. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Houser J. N., Mulholland P. J., Maloney K.O. 2006. Upland Disturbance
AffectsHeadwater Stream Nutrients and Suspended Sediments during Baseflow and
Stormflow. J. Environ. Qual., 35, 352-365.
Kabata-Pendias A., Motowicka-Terelak T., Piotrowska M., Terelak H., Witek T.
1993. Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi i siarką. Ramowe
wytyczne dla rolnictwa. Wyd. IUNG Puławy, Seria P(53), 20 ss.
Kabata-Pendias A., Pendias H. 1999. Biogeochemia pierwiastków śladowych. Wyd.
PWN,Warszawa.
Łajczak A. 1995. Studium nad zamulaniem wybranych zbiorników zaporowych
w Dorzeczu Wisły. Monogr. Kom. Gosp. Wodnej PAN, Warszawa.
Obojski J., Strączyński S. 1995. Odczyn i zasobność gleb Polski w makro
i mikroelementy. Wyd. IUNG, Puławy.
Ostrowska A., Gawliński S., Szczubiałka Z. 1991. Metody analizy i oceny
właściwości gleb i roślin. Wyd. IOŚ, Warszawa.
Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie
standardów jakości gleb oraz standardów jakości ziemi. Dz. U. nr 165, 2002, poz. 1359.
Tyczyńska I. 2005. Wykorzystanie roślin w procesach usuwania zanieczyszczeń ze
środowiska. XII Ogólnopolskie Seminarium Studenckie „Biotechnologia
Środowiskowa”, Politechnika Śląska w Gliwicach, Wydział InŜynierii Środowiska
i Energetyki, Katedra Biotechnologii Środowiskowej. 149-155.
130
ZRÓśNICOWANIE CECH MORFOLOGICZNYCH U RÓśNYCH KLONÓW
SALIX VIMINALIS (L.)
Autorzy: Edyta Pilip, Edyta Pszonka
ul. Ćwiklińskiej 2 35-601 Rzeszów
e-mail: ee_dyta@onet.poczta.pl
Słowa kluczowe: wierzba energetyczna, energia, biomasa, uprawa
Wstęp
Rodzaj Salix (L) z rodziny wierzbowych (Saliceae L.) obejmuje około
350 gatunków i wiele nieokreślonych mieszańców międzygatunkowych. Ponadto
wszystkie gatunki i róŜne mieszańce międzygatunkowe, czyli hybrydy reprezentowane
są przez liczne odmiany botaniczne i formy wzrostowe [BłaŜej i In. 2004].
Przez wielowiekowe uŜytkowanie i selekcję uzyskano wiele odmian wikliny
o róŜnej uŜyteczności na plecionki i faszynę, a ostatnio takŜe na surowiec energetyczno
– przemysłowy [Bączyńska 1958; Kaniuczak, BłaŜej 2001].
DuŜa plastyczność ekologiczna i zmienność genetyczna gatunków wierzby,
a
zwłaszcza
form
krzaczastych
były
podstawą
hodowli
róŜnych
klonów.
Wykorzystywane są one na cele melioracyjne oraz do rekultywacji terenów
zdewastowanych bądź skaŜonych róŜnymi substancjami chemicznymi i metalami
cięŜkimi. SłuŜą takŜe do utrwalania ruchomych wydm śródlądowych i nadmorskich
bądź terenów naraŜonych na erozję wodną i powietrzną. Mają takŜe zastosowanie
w biologicznych oczyszczalniach ścieków, strefach buforowych przy zakładach
przemysłowych [BłaŜej 2004; Figaj 1990; Szczukowski, Tworkowski 2002].
Szczególne zainteresowanie budzi gatunek Salix viminalis (L.) jako źródło
niekonwencjonalnego, a zarazem odwracalnego surowca energetycznego. Tym bardziej,
Ŝe jej mieszańce z innymi gatunkami charakteryzują się szeroką niszą ekologiczną
i wysoką produkcyjnością biomasy [Kaniuczak i współ 2001].
Wyniki doświadczeń wielu autorów [Bączyńska 1958; Kaniuczak i in. 2001,
2003, Stolarski 2004] potwierdzają duŜą przydatność wikliny w przemyśle oraz
ochronie środowiska ze względu na zdolność do biokumulacji róŜnych substancji
toksycznych. DuŜą nadzieję wiąŜe się z wprowadzeniem do uprawy nowych szybko
131
rosnących krzaczastych form wierzby. Szczególne zainteresowanie budzą one
w przemyśle papierniczym, meblarskim, a takŜe w energetyce.
Celem badań było porównanie cech morfologicznych roślin jednorocznych nowych
klonów krzaczastej formy wierzby energetycznej.
Materiały i metody
Materiałem do badań było 19 klonów S. viminalis (L.) wyhodowanych na
Uniwersytecie Rzeszowskim. Wzorcem był klon 1051, pochodzący z Katedry Hodowli
Roślin Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego w Olsztynie. Rośliny rosły w szkółce
selekcyjnej na polu doświadczalnym Wydziału Biologiczno-Rolniczego w Rzeszowie
-Zalesiu. Były to rośliny jednoroczne. W lutym 2007 roku ścinano po 10 losowo
wybranych roślin kaŜdego klonu i wykonano pomiary biometryczne uwzględniając:
- wysokość głównego pędu;
- średnicę u podstawy;
- masę pędu.
Obliczono średnie wartości dla kaŜdej z tych cech.
Wyniki
Z przeprowadzonych pomiarów wynika, Ŝe oceniane rody róŜniły się bardzo
wyraźnie pod względem wzrostu. WyŜsze rośliny od wzorca wytworzyły tylko 3 klony
RF2, RF4 i RF18. U tych roślin wysokość głównego pręta wynosiła odpowiednio: 251,6,
241,3, 232,9, zaś u wzorca 1051 - 232,8 cm. Wysokość pozostałych przedstawiała się
następująco: powyŜej 200 cm miały rody RF16, RF14, i RF5-0. Natomiast w przedziale
193 do 180 cm było ich najwięcej: RF6-1, RF17, RF1 RF10 RF5 RF13, RF7, RF6-0.
Najwolniejszym wzrostem (117 cm) charakteryzował się klon RF11. Podobne
zróŜnicowanie stwierdzono analizując średnie wartości dla grubości pręta u podstawy.
Wartość tej cechy dla wzorca wynosiła 11,9 mm, a grubsze były tylko u klonów: RF412,2 mm i RF2-12,5 mm. Nieznacznie cieńsze pręty od wzorca miały klony: RF13-11,7
mm, RF14 i RF18-11,5 mm, RF1-11,4 mm, RF5-0-11,3 mm, RF12-11 mm. Grubość prętów
u 7 klonów wahała się w granicach 10,6-10,1 mm, a u pozostałych czterech wynosiła
poniŜej 10 mm.
Na podstawie wykonanych pomiarów stwierdzono, Ŝe z wysokością i grubością
prętów związana była ich masa. Najdorodniejsze pręty miały klony RF2 (102,8 g), RF4
(99,8 g) i RF18 (95,9 g). Były to wartości wyŜsze od uzyskanej dla wzorca 1051 - 94,7
g. Podobną masę jak u wzorca miały pręty u RF15 (94,4 g) i RF16 (94,2 g). Z danych
132
przedstawionych w tabeli wynika, Ŝe waga prętów u 7 kolejnych rodów mieściła się w
granicach 91,2-81,4 g. Najmniej dorodną część nadziemną wytworzyły klony RF9-1
67,3 g, RF12 63,5 g RF9 61 g i RF11 58 g.
Tabela. Średnie wartości głównych cech morfologicznych.
Długość
głównego pędu
Średnica u
podstawy
Masa pędów
[w cm]
[w mm]
[w g]
RF1
193,0
11,4
82,2
RF2
251,6
12,2
102,8
RF4
241,3
12,5
99,8
RF5-0
186,3
10,6
81,4
RF5
186,3
11,3
89,8
RF6-0
186,0
10,2
71,1
RF6-1
202,3
10,6
89,3
RF7
181,6
9,7
77,4
RF9-0
170,1
9,9
61,0
RF9-1
181,6
10,3
67,3
RF10
162,7
10,1
82,1
RF11
117,0
9,9
58,0
RF12
174,3
11,0
63,5
RF13
174,3
11,0
79,6
RF14
193,2
11,5
91,2
RF15
208,0
10,5
94,4
RF16
212,6
10,6
94,2
RF17
187,3
9,6
86,1
RF18
232,9
11,5
95,9
1051
232,8
11,9
94,7
Badane klony
Podsumowanie
Jednoroczne wyniki oparte na pomiarach biometrycznych nie upowaŜniają do
formułowania metodycznie poprawnych wniosków. Przeprowadzenie tych badań jest
jednak uzasadnione, poniewaŜ materiał szkółkarski był bardzo zróŜnicowany.
Określenie wartości dla podstawowych cech morfologicznych jest zgodne z literaturą.
133
Według BłaŜeja [2004] wielkość masy prętów oraz technologiczna ich jakość są
kształtowane przede wszystkim wartością cech metrycznych. Długie i smukłe pędy są
istotnym miernikiem nie tylko wartości uŜytkowej biomasy wierzbowej w przemyśle
i energetyce, ale takŜe potencjalnych moŜliwości produkcyjnych. Bowiem parametry te
wiąŜą się z intensywnością fotosyntezy i wielkością akumulowanej biomasy. Z badań
własnych wynika, Ŝe wśród klonów wyróŜniających się dorodnymi pędami i wysokimi
wartościami cech metrycznych kształtujących duŜą produkcyjność i wartość
technologiczną na uwagę zasługują RF2, RF4 i RF18. Dlatego szczególnie te klony
naleŜy przebadać w kolejnych sezonach wegetacyjnych zwracając uwagę na zmienność
cech kształtujących wielkość biomasy.
Literatura
Bączyńska K. 1958, Przydatność drewna wierzby dla przemysłu celulozowego.
Przegląd Papierniczy 7, 198 –201.
BłaŜej J. 2004. Productivity of some clone sof buscy form of villow In dependence of
cropping cycle. Mat. “II International Conference on Plant Ontogenesis in Natural and
Transformed Environments. Physiological, Biochemical, and Ecological Aspects”
Sierpień 18-21, Lviv, Ukraine; 196.
BłaŜej J., Gąsior J., Urbanek B. 2004. Protection and growth parameters of several
wicker and quick-growing willow clones. Acta Facul. Stud.Hum. Rocnik XL “biologiaekologia” Presov; 206-210.
Figaj J., 1990: Uprawa wierzb do produkcji drewna. W: Wierzby. Nasze drzewa leśne
13, 337-339.
Kaniuczak J., BłaŜej J., Gąsior J., Gierlicki P. 2001. Zawartość makroelementów
w róŜnych klonach wikliny uprawianej na glebie piaszczystej. Acta Agrophysica z. 48,
63-68.
Kaniuczak J., BłaŜej J., Gierlicki P. 2001. Zawartość makroelementów w róŜnych
klonach wikliny uprawianej na glebie deluwialnej. Zesz. Nauk. 76, AR Kraków: 303310.
Kaniuczak J., BłaŜej J., Kaniuczak R., RoŜek D. 2003. Bioakumulacja metali
cięŜkich w klonach wikliny przemysłowo-energetycznej uprawianych w róŜnych
warunkach siedliskowych. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. z. 493, cz. III; 879-888.
Kaniuczak J., BłaŜej. J. 2001. Content of selected Trace Elements in rapid growing
willow cultivated in various habitat conditions. Biochemical Processes and cycling of
elements in the Environment Edited by Weber J., Jamroz E., Drozd J., Karczewska J.
P.T.S. H. Wrocław; 255-256.
Stolarski M. 2004: Polowe plantacje wierzby krzewiastej z przeznaczeniem na cele
energetyczne. Mat. Konf. „MoŜliwości energetycznego wykorzystania biomasy
w warunkach województwa Podkarpackiego” WODR Boguchwała; 63-69.
Szczukowski S., Tworkowski J., Wiwart M., Przyborowski J. 2002. Wiklina (Salix
sp.). Uprawa i moŜliwości wykorzystania. Wyd. UW-M Olsztyn.
134
Diversifying morphological features at different clones Salix viminalis (L.)
Summary
Amongst willows the special interest is waking the Salix kind up viminalis (L.) as the
source of unconventional and at the same time reversible fuels. Great hope is being associated
with the introduction for the cultivation of new quickly growing bushy forms of the willow all
the more so because many of them is demonstrating the great resistance to the sodium chloride.
Bred high production mongrels stayed in the last quarter of a century which the effect of the
heterosis lasts for the thanks in for vegetative reproduction from seedlings and can find
application in the environmental protection, especially in the recycling of deposits of council
sewage.
Word key: the energy willow, the energy, biomass, the cultivation
135
DIOKSYNY ZAGROśENIEM DLA ZDROWIA CZŁOWIEKA
Autorzy: Agata Prokop ,Łukasz Mucha, Mateusz Paśko
Opikun naukowy: dr inŜ. Marta Pisarek
SKN Rolników „Włościanin” – Sekcja Agroekologii „Fitofagusie”
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno-Rolniczy
e-mail:agataprokop@gmail.com, szakulek@wp.pl, mati314@wp.pl,
Słowo kluczowe: dioksyny
Rewolucja naukowo-techniczna rozpoczęta w XIX wieku uruchomiła proces
syntetyzowania nowych substancji chemicznych. Bardzo szybki rozwój przemysłu
chemicznego doprowadził do masowej produkcji coraz większej ilości związków
chemicznych. Szacuje się, Ŝe obecnie mamy do czynienia z 5 mln związków
chemicznych, a kaŜdego roku przybywa kila tysięcy nowych. W powszechnym uŜyciu
znajduje się około 60 tys. związków chemiczny. Negatywny wpływ wielu substancji
chemicznych na Ŝycie organiczne został stwierdzony dopiero niedawno. Na przestrzeni
ostatnich 15-20 lat do wykazu ekologicznych zagroŜeń cywilizacji ludzkiej doszło
jeszcze jedno: moŜliwość globalnego zatrucia środowiska naszego Ŝycia dioksyną
i pochodnymi jej związkami.
Współczesna chemia terminem dioksyny określa ponad 150 róŜnych związków
opartych na węglowodorach. Testy laboratoryjne wykazały, Ŝe miliardowa cześć grama
tych substancji stanowi śmiertelne zagroŜenie dla człowieka [2,3,5].
Dioksyny naleŜą do grupy chlorowanych węglowodorów aromatycznych.
Dioksyna jest to potoczna nazwa grupy organicznych związków chemicznych będących
pochodnymi oksantrenu. Składają się one z dwóch pierścieni benzenowych
połączonych przez dwa atomy tlenu oraz od jednego do ośmiu atomów chloru
przyłączonych do pierścieni benzenowych (rys. 1) [2].
Rys. 1. Cząsteczka dibenzodioksyny [1]
136
Do związków określanych jako „dioksyny” zaliczane są polichlorowane
dibenzoparadioksyny (PCDD) oraz polichlorowane dibenzofurany (PCDF). PCDD
i PCDF są ciałami stałymi o temp. topnienia poniŜej 100 0C. Trudno rozpuszczają się
w wodzie, są natomiast tłuszczolubne i z tej racji w organizmach Ŝywych gromadzą się
w tłuszczowcach. Na tym polega ich bioakumulacja w cyklu troficznym, czyli łańcuchu
pokarmowym organizmów Ŝywych. Np., jeśli prześledzimy stęŜenie dioksyn w wodzie
(jezior, rzek czy mórz), w glonach, w rybach odŜywiających się tymi glonami, w rybach
drapieŜnikach, wreszcie w ptakach odŜywiających się tymi rybami (albo w człowieku
zjadającym te ryby albo te ptaki) - to stęŜenie dioksyn w kaŜdym następnym stopniu
moŜe być 1000-, a nawet 1 000 000-krotnie większe. Podobnie „zagęszczają” dioksyny
pasące się zwierzęta (w porównaniu z ich zawartością w trawie, a wcześniej trawa ma
większe stęŜenie dioksyn aniŜeli gleba, na której rośnie czy otaczające ją powietrze) [2].
Dioksyny są bardzo odporne na działanie róŜnych czynników fizycznochemicznych (wytrzymują np. temperaturę do ok. l000 0C, mało odporne są natomiast
na działanie promieniowania ultrafioletowego i czynniki elektryczne - zwłaszcza prądy
niskiej częstotliwości). Przypuszcza się, Ŝe mogą ulegać rozkładowi pod wpływem
pewnych mikroorganizmów, ale z drugiej strony mogą takŜe powstawać na drodze
reakcji enzymatycznych.
Jak doskonale wiemy wszystko wcześniej czy później stanie się odpadem. Odpady
natomiast mogą trafić albo na wysypisko śmieci albo zostaną spalone. Jeśli wylądują na
wysypisku będą na nim zalegać przez setki lat powoli się rozkładając. Jeśli odpad taki
zostanie spalony powstaną z niego te najgroźniejsze trucizny świata – dioksyny, które
są10000 razy bardziej toksyczne niŜ cyjanek potasu (dla zobrazowania: z jednego kg
PCV przy spalaniu powstaje 50 mikrogramów dioksyn. Jest to ilość wystarczająca do
wywołania raka u 50 000 zwierząt laboratoryjnych!!!!) [1,5].
Tab. 1. PrzybliŜona emisja PCDD/PCDF z głównych źródeł w Anglii [1]
Źródło
Spalarnie odpadów komunalnych
Spalarnie odpadów chemicznych
Spalarnie odpadów szpitalnych
Domowe paleniska węglowe
Przemysłowe spalanie węgla
Kotły energetyczne
Spalanie paliw etylizowanych
Uwalnianie z produktów traktowanych chlorofenolami
Roczna emisja
10.9 kg
kilka gramów
l.7 kg
5.1 kg
7.7 kg
l.3 kg
0.7 kg
l.7 kg
137
Z 75 dioksyn 7 jest bardzo toksycznych. TCDD jest najsilniejszą trucizną
syntetyczną, z którą zetknął się człowiek, ustępującą tylko jadom tj. toksynom
pochodzenia biosferycznego. Dawka LD50 dla świnki morskiej wynosi 0,6 µg/kg wagi
ciała, dla innych zwierząt jest wyŜsza, dla człowieka - nieznana [2].
Tab. 2. Ostra toksyczność TCDD w odniesieniu do zwierząt doświadczalnych
określona parametrem LD50 [1]
Parametr Ld50 wyraŜony w mikrogramach TCDD
na kilogram masy organizmu
0,6
25
25-50
70
30-300
115
120
1,0
3,0
Zwierzę
Świnka morska r. Hartley
Szczur r. Sprague Dawley
Kura domowa
Małpa rasy Macaca mulatta
Pies
Królik
Mysz
śaba
Chomik syryjski
Do organizmu człowieka dioksyny przedostają się dwiema drogami – przez
układ oddechowy i pokarmowy. Wdychamy je wraz ze spalinami samochodowymi,
zwłaszcza
pochodzącymi
z
silników
napędzanych
benzyną
ołowiową,
oraz
z wyziewami zakładów przemysłu cięŜkiego i chemicznego. Zjadamy tą substancję
przede wszystkim z tłuszczami pochodzenia zwierzęcego. W Danii np. szacuje się, Ŝe
ryby i przetwory z ryb odpowiadają w ok. 50 % za ogólne spoŜycie związków z grupy
dioksyn. W Finlandii około 63 % dioksyn spoŜywanych jest z rybami i przetworami
z ryb, a ok. 33 % z mlekiem i jego przetworami. W Niemczech źródłem dioksyn po
30 % są mleko i jego przetwory, następnie - ryby i przetwory z ryb, oraz mięso i jego
przetwory, zaś w Holandii szacuje się, Ŝe ok. 50% dioksyn dostaje się do organizmu
z mlekiem i jego przetworami. Do organizmu zwierząt wnikają wraz z paszą, w której
znalazły się związki chemiczne zawierające dioksyny (stary olej, skaŜona mączka
rybna, itp.).
138
Zawartość dioksyn w produktach spoŜywczych spoŜywanych w codziennej diecie
Amerykanina wynosi:
Dioksyny świetnie rozpuszczają się w tłuszczach, dlatego jest ich najwięcej
w tkance tłuszczowej zwierząt – głównie w wołowinie, mleku, serach i mleku, takŜe
w jajach. TakŜe sposób przyrządzania poŜywienia wpływa na zawartość w nich
dioksyn. Jeśli np. wołowina zawierająca 1 ng dioksyn w 1 kilogramie tłuszczu będzie
poddana smaŜeniu w temp. 280oC lub grillowaniu na otwartym ogniu, to po tej obróbce
będzie zawierać do 50 ng dioksyn (50 x więcej !!!). Inną drogą dostawania się PCDD
i PCDF do organizmu człowieka jest układ oddechowy. Drogą tą dostaje się 10 %
wszystkich dioksyn. Związki te dostają się do organizmu w postaci róŜnego rodzaju
dymów. Dotyczy to szczególnie terenów mocno uprzemysłowionych, a więc dalece
zurbanizowanych. Do takich obszarów szczególnie naleŜy Śląsk. Tamtejsza ludność jest
szczególnie wystawiona na trujące działanie dioksyn ze względu na ciągły kontakt
z tymi związkami. Odbija się to w późniejszych latach na zdrowiu mieszkańców, czego
dowodem są badania, z których wynika, Ŝe aŜ 30% kobiet z terenów Śląska jest
bezpłodnych, a kolejny procent nie donosi ciąŜy do końca tylko ciąŜa taka kończy się
poronieniem.
Testy laboratoryjne wykazały, Ŝe miliardowa część grama dioksyn stanowi
śmiertelne
zagroŜenie
wyeliminować
z
dla
człowieka.
otaczającego
nas
PoniewaŜ
środowiska,
nie
moŜna
bardzo
ich
dokładnie
całkowicie
określono
dopuszczalne normy. Podaje się je w pikogramach, czyli bilionowych cząstkach grama.
Dzienna dopuszczalna dawka dioksyn dla dorosłego męŜczyzny nie moŜe przekraczać
150 pikogramów. Mówiąc bardziej obrazowo, cała ludzkość nie powinna w ciągu dnia
zjeść więcej niŜ 1 gram dioksyn!!!
139
Dioksyny mają silne działanie kancerogenne ponadto powodują uszkodzenia
w systemie odpornościowym, zmieniają tolerancję glukozy, jak równieŜ są przyczyną
wystąpienia wad rozwojowych, takich jak rozszczep podniebienia, wodonercze, defekty
kończyn, oraz obniŜenie liczby plemników i bezpłodność. Skutki spoŜywania Ŝywności
skaŜonej toksycznymi substancjami mogą pojawić się dopiero po wielu latach. Aby
zmniejszyć zagroŜenie naleŜy- poza prowadzeniem kontroli Ŝywności- jak najbardziej
urozmaicać jadłospis [2,3,4,6,].
W
przeciwieństwie
do
większości
toksycznych
substancji
chemicznych
syntetyzowanych w ściśle określonym celu dioksyny nie są wytwarzane celowo
w Ŝadnym procesie technologicznym i nie znajdują Ŝadnego zastosowania
technicznego. Stanowią one niepotrzebny balast, głównie podczas otrzymywania
środków ochrony roślin, grzybobójczych, a takŜe tworzą się w zastraszająco duŜej ilości
w procesach spalania róŜnych środków organicznych, zwłaszcza śmieci z odpadów
komunalnych.
Człowiek jako cześć ogromnej populacji ludzkiej powinien wiedzieć, jak radzić
sobie z tym globalnym problemem, jakim są dioksyny, poniewaŜ bez odpowiedzialnego
i aktywnego stosunku człowieka do poruszonego problemu wszelkie działania
proekologiczne nie odniosą spodziewanego skutku. Bo przecieŜ wiele juŜ dziś zrobiono
dla poznania wielu niebezpieczeństw i zagroŜeń towarzyszących współczesnemu
człowiekowi. A problem trucizn środowiskowych nadal istnieje i ciągle jest dla
naukowców wielka zagadką jak uchronić przyszłe pokolenia przed tym śmiertelnym
niebezpieczeństwem.
Literatura
1. Alloway B. J., Ayres D. C. 1999. Chemiczne podstawy zanieczyszczenia
powietrza. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
2. Eichler W. 1989. Trucizny w naszym poŜywieniu. Wyd. PZWL Warszawa.
3. Nikonorow M. 1979. Toksykologia Ŝywności. Wyd. PZWL Warszawa.
4. Juszczyński J. 2002. Grillowanie – druga strona medalu. Przegląd komunalny,
8: 19.
5. Kozłowski S. Przyszłość ekorozwoju. Wyd.KUL, Lublin 2005.
6. Rywotycki R. 2001. ZagroŜenie zdrowia spoŜyciem Ŝywności pochodzenia
zwierzęcego skaŜonejdioksynami. Aura, 3: 31-32.
140
FUNGICYDY STROBILURYNOWE
Autorzy: Krzysztof Kaczmarek1), Agnieszka śurek2)
Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin1), Katedra śywienia Roślin2)
Słowa kluczowe: strobiluryny, fungicydy, ochrona roślin.
Wstęp
Fungicydami nazywane są środki chemiczne mające zastosowanie w zwalczaniu
chorób grzybowych występujących na roślinach. Pierwsze fungicydy strobilurynowe
były dostępne na rynku od 1996 roku. W Polsce pierwszym środkiem grzybobójczym
z grupy strobiluryn zarejestrowanym i dopuszczonym do uŜytku był preparat Amistar
250 SC (azoksystrobina). Środek ten zaleca się stosować do ochrony zbóŜ przed
kompleksem chorób grzybowych, a takŜe do ochrony rzepaku. Amistar 250 SC, jako
pierwszy fungicyd, wykazał wysoką i stabilną skuteczność w zwalczaniu grzyba
Drechslera tritici-repentis (DTR) powodującego brunatną plamistość liści.
Strobiluryny – fungicydy nowej generacji
W roku 1978 niemieccy uczeni Timm Anke (Technische Universität
Kaiserslautern) i Wolfgang Steglich (Universität Bonn) przedstawili chemiczną
strukturę strobiluryny A, która jest wtórnym metabolitem grzyba kapeluszowego
Strobilurus tenacellus (szyszkówka gorzkawa) z klasy Basidiomycetes (podstawczaki)
Ŝyjącego miedzy innymi na szyszkach sosnowych.
Rys. 1. Strobiluryna A
Substancja ta produkowana jest przez grzyb podczas rozkładania drewna.
Wytworzone w tym czasie „przeciwciała” nazwano strobiluryną. Zwalczają one grzyby
konkurencyjne i nie pozwalają na ich rozwój. Grzyby z rodzaju Strobilurus
(szyszkówka) oraz niektóre inne grzyby produkują strobilurynę A, B, …, F, G i H itd.
Naturalna strobiluryna A stała się wzorem do syntezy azoksystrobiny, pierwszej
stosowanej w praktyce rolniczej substancji nowej generacji (tab. 1).
141
Tab. 1. Związki z grupy strobiluryn
Nazwa
Wzór chemiczny
Producent
Azoksystrobina
C22H17N3O5
Syngenta
Dimoksystrobina
C19H22N2O3
BASF
Fluoksastrobina
C21H16ClFN4O5
Bayer
Kreoksym metylu
C18H19NO4
BASF
Metominostrobina
C16H16N2O3
Shionogi
Orysostrobina
C18H25N5O5
BASF
Pikoksystrobina
C18H16F3NO4
Syngenta
Piraklostrobina
C19H18ClN3O4
BASF
Trifloksystrobina
C20H19F3N2O4
Bayer
Azoksystrobina
Dimoksystrobina
Fluoksastrobina
.
Metominostrobina
Kreoksym metylu
.
Orysostrobina
Pikoksystrobina
Piraklostrobina
Rys. 2. Związki z grupy strobiluryn
Mechanizm działania
Strobiluryny to fungicydy, które hamują proces oddychania, poprzez wiązanie ich
aktywnych grup do kompleksu cytochromowego bc1 i blokowanie transportów
elektronów pomiędzy cytochromem b i c1 w mitochondrialnym łańcuchu oddechowym.
142
Związki te powodują ograniczenie syntezy wysokoenergetycznego związku ATP i jego
niedobór.
Strobiluryny są inhibitorami ograniczającymi kiełkowanie zarodników oraz
wzrost grzyba w jego wczesnych stadiach rozwoju.
Trifloksystrobina
Rys. 3. Związek z grupy strobiluryn
Niektóre grzyby posiadają ścieŜkę alternatywnego oddychania, która zmniejsza
wraŜliwość na strobiluryny i inne inhibitory kompleksu bc1 (w błonie mitochondrialnej).
Oksydaza alternatywna (AOX) jest białkiem niewraŜliwym na strobiluryny. Enzym ten
przenosi elektrony z puli ubichinonu wprost na tlen z pominięciem kompleksów
III i IV. Z punktu widzenia energetycznego alternatywny szlak utleniania ubichinonu
jest niekorzystny, gdyŜ energia swobodna, która normalnie posłuŜyłaby do syntezy ATP
ulega rozproszeniu.
W wielu przypadkach oksydaza alternatywna moŜe ograniczać skuteczność
strobiluryn, ale nie w przypadku kiełkowania zarodników, które są hamowane przez te
fungicydy.
Środki grzybobójcze z grupy strobiluryn
W Polsce jest kilka zarejestrowanych preparatów zawierających strobilurynę jako
substancję aktywną (tab. 2). JeŜeli środek taki zawiera tylko strobilurynę to zaleca się
go stosować w mieszaninie z innymi fungicydami, dzięki czemu realizuje się
antyodpornościową strategię zwalczania grzybów chorobotwórczych.
Tab. 2. Środki jednoskładnikowe zawierające substancje aktywną z grupy
strobiluryn
Nazwa fungicydu
Amistar 250 SC
Ardent 500 SC
Discus 500 WG
Zato 50 WG
Substancja aktywna
azoksystrobina
krezoksym metylu
krezoksym metylu
trifloksystrobina
143
Kilka lat temu w Wielkiej Brytanii zaobserwowano zjawisko uodparniania się
patogenów na jednoskładnikowe preparaty strobilurynowe. Powstawanie odpornych
grzybów rozwija się w szybkim tempie. W celu zapobieŜenia temu niekorzystnemu
zjawisku zaleca się stosować pełne dawki lub środki dwu- lub trzyskładnikowe
zawierające w swoim składzie obok strobiluryn inne grupy chemiczne (tab. 3, 4).
Tab. 3. Środki dwuskładnikowe zawierające substancje aktywną
z grupy strobiluryn
Nazwa fungicydu
Allegro 250 SC
Brio 450 SE
Discus Top 675 WG
Fandango 200 EC
Olympus 480 SC
Opera 138 SE
Pictor 400 SC
Sfera 267,5 EC
Signum 33 WG
Stratego 250 EC
Swing Top 183 SC
Substancje aktywne
krezoksym metylu
epoksykonazol
fenpropimorf
krezoksym metylu
metiram
krezoksym metylu
fluoksastrobina
protiokonazol
chlorotalonil
azoksystrobina
piraklostrobina
epoksykonazol
dimoksystrobina
boskalid
trifloksystrobina
cyprokonazol
boskalid
piraklostrobina
trifloksystrobina
propikonazol
dimoksystrobina
epoksykonazol
Grupy chemiczne
strobiluryny
triazole
morfoliny
strobiluryny
ditiokarbominiany
strobiluryny
strobiluryny
triazole
ftalany
strobiluryny
strobiluryny
triazole
strobiluryny
anilidy
strobiluryny
triazole
anilidy
strobiluryny
strobiluryny
triazole
strobiluryny
triazole
Mieszaniny dwu- lub trzyskładnikowe posiadają zróŜnicowany mechanizm
działania i zakłócają w róŜny sposób przebieg szlaków metabolicznych w Ŝywych
komórkach grzybów.
Stosowanie fungicydów strobilurynowych prowadzi u roślin do dłuŜszego
zielonego zabarwienia liści (w szczególności u zbóŜ). Traktowane strobiluryną rośliny
są mniej uszkodzone przez grzyby, dzięki temu mogą zuŜywać mniej energii na swoja
obronę przeciwko grzybom i wyŜej plonować.
144
Tab. 4. Środki trzyskładnikowe zawierające substancję aktywną
z grupy strobiluryn
Nazwa fungicydu
Substancje aktywne
Grupy chemiczne
Juwel TT 483 SE
fenpropimorf
krezoksym metylu
epoksykonazol
morfoliny
strobiluryny
triazole
Scenic 080 FS
fluoksastrobina
protiokonazol
tebukonazol
strobiluryny
triazole
triazole
Literatura
Bartlett D. W., Clough J. M., Godwin J. R., Hall A. A., Hamer M., ParrDobrzanski B. 2002. The strobilurin fungicides. Pest Management Science,
58: 649-662.
Krzysztof K. 2006. Strobiluryny i oksazolidyny – nowa era w zwalczaniu chorób
grzybowych. Poradnik Gospodarski, Wyd. WODR Poznań, 8: 32-34.
Lyr H., Schewe T. 1975. On the mechanism of the cyanide-insensitive alternative
pathway of respiration in fungi and higher plants and the nature of the alternative
terminal oxidase. Acta Biol. Med. Germ. 34: 1631-1641.
Sherald J. L., Sisler H. D. 1970. Antimycin A-resistant respiratory pathway in
Ustilago maydis and Neurospora sitophila. Plant Physiol., 46: 180-182.
Sherald J. L., Sisler H. D. 1972. Selective inhibition of Antimycin A—Insensitive
respiration in Ustilago maydis and Ceratocystis ulmi. Plant Cell Physiol., 13: 10391052.
Vanlerberghe G. C., McIntosh L. 1997. Alternative oxidase: From gene to function.
Annu. Rev. Plant Physiol. Plant Mol. Biol. 48: 703-734.
The strobilurin fungicides
Summary
The strobilurins are an important class of agricultural fungicides with a novel mode of
action. The earliest examples were first sold in 1996, and there are now four commercial
strobilurin fungicides, with others in development.
The discovery of the strobilurin fungicides was inspired by a group of natural
β-methoxyacrylates, the simplest of witch are strobilurin A and oudemansin A.
The strobilurin fungicides, together with famaxadone and fenamidone, bind at the Qo site
of cytochrome bc1 complex. Together, these compounds form a new cross- resistance group,
designated QoI by the Fungicyde Resistance Action Committee (FRAC).
The strobilurins act by inhibiting mitochondrial respiration in fungi. They bind at the
Qo-centre on cytochrome b and block electron transfer between cytochrome b and cytochrome
c1. This disrupts the energy cycle within the fungus by halting the production of ATP.
The commercialised strobilurins azoxystrobin, trifloxystrobin and kresoxim-methyl are
considered safe to birds and mammalian wildlife, bees, earthworms and beneficial insects.
Key words: strobilurins, fungicides, crop protection.
145
KIERUNKI PRODUKCJI ROLNICZEJ W GOSPODARSTWACH ROLNYCH
W REJONACH GÓRSKICH
Autor: Krzysztof Bumbul
Opiekun naukowy: dr inŜ. Jarosław Uglis
SKN „Doradztwa Rolniczego”
Plac Grunwaldzki 24a , 50-363 Wrocław
email: kbumbul@gmail.com
Słowa kluczowe: kierunki produkcji, gospodarstwo rolne.
Wstęp
Niniejszy referat powstał na podstawie materiałów zebranych w trakcie obozu
naukowego - Radków 2006.
Rolnictwo jest jedną z najstarszych i podstawowych gałęzi produkcji
wykorzystującą siły przyrody dla wytworzenia produktów roślinnych oraz zwierzęcych.
Do podstawowych cech gospodarki rolnej zaliczamy powiązanie produkcji rolniczej
z ziemią. Ziemia stanowi środek produkcji i z tego wynika jej zaleŜność od warunków
przyrodniczych [Klepacki 1998]. W rejonie Kotliny Kłodzkiej istnieje duŜy potencjał,
który moŜna wykorzystać w celu podniesienia standardu Ŝycia ludności zgodnie
z rozwojem środowiska przyrodniczego. Jednak zrównowaŜony rozwój terenów
wiejskich wymaga, aby działalność taka obejmowała nie tylko działalność rolniczą, ale
takŜe zaangaŜowanie władz lokalnych i regionalnych [Dyszewski 2004].
Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej, przed rolnictwem otworzyły się nowe
moŜliwości. NaleŜą do nich nie tylko dopłaty bezpośrednie, ale równieŜ kursy
i szkolenia organizowane na terenie całego kraju, dzięki unijnej pomocy finansowej.
Bezpośrednio po wstąpieniu do Unii poprawiła się koniunktura w rolnictwie,
odnotowano poprawę w zakresie przychodów pienięŜnych i nastrojów rolników co do
perspektyw dalszego gospodarowania.
Materiał i metody
Badania prowadzono w roku 2006 na terenie gminy Radków i objęto
gospodarstwa, gdzie głównym źródłem utrzymania rodziny wiejskiej była praca
w gospodarstwie rodzinnym, pominięto gospodarstwa o areale ziemi uŜytkowanej
rolniczo mniejszym niŜ 5 ha UR (wybór celowy). Z grupy wytypowanych gospodarstw,
opierając się na kryterium typowości próby [Kopeć 1983], wybrano 32 gospodarstwa do
badań szczegółowych (wybór losowy). Przy gromadzeniu materiałów źródłowych
146
korzystano z kwestionariusza wywiadu z rolnikami na temat sposobu prowadzenia
przez nich gospodarstw oraz planów wykorzystania dopłat bezpośrednich. Posługiwano
się takŜe metodą rozmów kierowanych oraz metodą obserwacji uczestniczącej. Materiał
badawczy opracowano korzystając z metod analityczno – opisowych.
Wyniki
Średni wiek rolników biorących udział w badaniach wynosił 47 lat. Osoby
w tym wieku- z punktu widzenia psychologicznego- charakteryzują się stabilnością
w Ŝyciu społecznym, dojrzale podchodzą do problemów im stawianych i rozwiązują je
dzięki nabytej wiedzy oraz doświadczeniom Ŝyciowym. W podejmowaniu decyzji
głównie kierują się moŜliwością zbytu 59 %, cenami – 56 %.
W badanej grupie dominowali męŜczyźni z wykształceniem zawodowym 38 %
i średnim 34 %, a tylko 9 % ukończyło studia wyŜsze. Zapytano rolników o plany
wobec gospodarstwa. Wśród badanej grupy najwięcej gospodarzy myśli o powiększeniu
areału gospodarstwa poprzez dokupienie ziemi (22 %). Wzrastają pozytywne nastroje
wśród respondentów. Zjawisko to spowodowane było znacznym wzrostem cen skupu
podstawowych produktów rolnych - efekt wejścia Polski do Unii, stąd chęć rozwoju
posiadanych gospodarstw rolnych. Mniejsza liczba rolników planuje zwiększyć
powierzchnię poprzez dzierŜawę nowych gruntów, natomiast tylko 3 % z respondentów
nie planuje sprzedaŜy ziemi.
Podstawową działalnością produkcyjną prowadzoną przez badanych rolników
była produkcja roślinna, prowadzili ją wszyscy respondenci. Natomiast produkcję
mieszaną tj. roślinną i zwierzęcą prowadziło ponad 60 % rolników. W strukturze
zasiewów dominowała uprawa zbóŜ (tabela 1), których udział wyniósł ponad 89 %,
dominowała uprawa pszenicy ozimej oraz jęczmienia. Rośliny okopowe były uprawiane
na niespełna 1,7% zasiewów tj. ziemniaki na własne potrzeby.
Tab. 1. Kierunki produkcji rolnej
Lp. Wyszczególnienie
Produkcja roślinna
zboŜa
1. okopowe
przemysłowe
pozostałe
Produkcja zwierzęca
w tym:
2.
bydło
trzoda chlewna
%
39,5
89,2
1,7
6,7
2,4
60,5
20,6
76,9
147
Trudności ze zbytem zboŜa oraz wysoki jego udział w strukturze zasiewów
stanowił bardzo dobrą bazę paszową dla chowu trzody chlewnej.
Drugim kierunkiem produkcji zwierzęcej było bydło mleczne, które było głównie
źródłem mleka na potrzeby własne. Spośród nich tylko ponad ¼ gospodarstw
sprzedawało mleko do podmiotów skupowych.
Podejmując decyzje produkcyjne badani rolnicy kierowali się moŜliwością zbytu
wyprodukowanych płodów rolnych (59 %), na drugim miejscu cenami. Spowodowane
było to faktem, iŜ występuje nadprodukcja niektórych płodów rolny. Rolnicy najpierw
szukają rynków zbytu dla swoich płodów rolnych, a później zwracają uwagę na cenę
zbytu. Prowadząc działalność rolniczą rolnicy dąŜą do maksymalizacji swoich
dochodów.
Wnioski
Na podstawie przeprowadzonych badań moŜna sformułować następujące wnioski:
1. Dominującym kierunkiem produkcji była produkcja roślinna, która stanowi bazę
paszową do rozwoju produkcji zwierzęcej.
2. Podejmując decyzje produkcyjne rolnicy kierowali się moŜliwościami zbytu (59 %)
dostosowując w ten sposób swoją produkcję do zapotrzebowania na rynku. Ponad
2/3 gospodarstw swoją produkcję sprzedawała na rynku lokalnym.
3. Głównym kierunkiem produkcji roślinnej była uprawa zbóŜ. W strukturze zasiewów
ponad ¼ zajmował jęczmień z przeznaczeniem na paszę dla trzody chlewnej. Drugie
miejsce zajmowała pszenica ozima przeznaczony na sprzedaŜ.
Literatura
Dyszewski A. 2004. Stan i perspektywy rozwoju gospodarstw rolnych w rejonie
Kotliny Kłodzkiej. Roczniki Naukowe, Tom IV, Zeszyt 1, s.40-43.
Klepacki B. 1998. Ekonomika i organizacja rolnictwa. Wyd. WSiP, Warszawa.
Kopeć B. 1983. Metodyka badań ekonomicznych w gospodarstwach rolnych. Skrypt
AR we Wrocławiu, nr 269.
Directions of agricultural production in rural farms in mountain areas
Summary
The research was conducted in the year 2006 in the region of Kłodzko, among the
farmers running family farms. The results show that most popular production is labor intensive
(grain: wheat and stye), and the most popular animal production is flock.
148
KSZTAŁTOWANIE SIĘ SORPCJI POTASU W PROFILU GLEBY
BRUNATNEJ WYTWORZONEJ Z GLIN ZWAŁOWYCH POD WPŁYWEM
SYMULOWANEGO KWAŚNEGO OPADU
Autor: Monika Słotwińska
Opiekun naukowy: dr inŜ. Jan Gąsior
Studenckie Koło Naukowe Rolników ,,Włościanin”, Sekcja Gleboznawcza
e-mail: monika.so@wp.pl
Wstęp
Kwaśne deszcze naleŜą do bardzo kompleksowych zagroŜeń środowiska
przyrodniczego i kulturowego człowieka. Wywołują one zagroŜenia atmosfery, gleby,
wód (zwłaszcza jezior), roślinności, szczególnie lasów, a takŜe infrastruktury
technicznej i zabytków ludzkiej kultury. Powszechnie przyjmuje się, Ŝe źródłem
kwaśnych deszczy są zanieczyszczenia atmosfery przez dwutlenki siarki, tlenki azotu
i lotne węglowodory. Wymienione zanieczyszczenia emitowane są głównie przez
przemysł, elektrownie cieplne, samochody i rolnictwo. Wskazane substancje prowadzą
przez reakcje z tlenem i parą wodną do powstania kwasów. Stąd teŜ, według ogólnego
przekonania, kwaśne deszcze to ,,deszcze zawierające mocne kwasy z zanieczyszczeń
atmosferycznych’’. Do kwasów tych naleŜy kwas: siarkowy i azotowy.
Długotrwałe oddziaływanie kwaśnych imisji prowadzi do wystąpienia w glebie
deficytu niektórych pierwiastków (Mg, K, NH4) co jest przyczyną ich niedoboru
w glebie, a w konsekwencji moŜe przyczyniać się do anomalii wzrostu i rozwoju roślin
jak równieŜ do obniŜenia plonów. Negatywny wpływ kwaśnych imisji działa poprzez
zmiany właściwości fizyko-chemicznych gleby, zwiększając jej zakwaszenie, które
przyczynia się do ubytków kationów biofilnych, miedzy innymi potasu oraz naruszona
zostaje równowaga biologiczna. Pomimo, Ŝe kation potasowy jest szczególnie łatwo
sorbowany w drodze sorpcji wymiennej. Praktyka rolnicza zaleca w warunkach
intensywnej produkcji stosowanie jednorazowej dawki dla wszystkich roślin
w płodozmianie.
Celem podjętych badań modelowych było określenie wpływu stymulowanego
kwaśnego opadu na wymywanie jonów potasu.
149
Matrial i metody
Glebę do badania pobrano z profilu odsłoniętego na głębokich osadach
zwałowych 8 października 2005 roku w Weryni koło Kolbuszowej. Znajduje się on na
płaskim wzniesieniu o dobrym odpływie wód powierzchniowych. Płat ten był
uŜytkowany jako grunt orny. Pobrana gleba wytworzyła się z osadów polodowcowych
typu zwałowego. Na powierzchni występowało 3-5 % frakcji szkieletowych dobrze
obtoczonych o róŜnej średnicy.
Morfologiczne poziomy genetyczne tej gleby były wyraźnie wytworzone.
W poziomie Ap występowała barwa ciemnoszara zaś w poziomie wzbogacenia B nieco
jaśniejsza. W poziomie skały macierzystej występowały liczne rdzawe zacieki oraz
odłamki wapieni o zawansowanym rozkładzie. Posiadał barwę Ŝółta-szarą.
Do badań wykorzystano zestaw rur z tworzywa sztucznego o średnicy 7 cm
i wysokości 1 m. Napełniono je glebą pobraną z profilu odtwarzając naturalny układ
poziomów genetycznych.
Zakwaszenie aplikowano w formie codziennych polewów po 17 mm opadu przez
20 dni co dawało łączną sumę półrocznych opadów na badanym terenie. Czynnikiem
zmiennym w prowadzonych badaniach było zakwaszenie opadu ustalone na podstawie
pojemności sorpcyjnej poziomu orno-próchnicznego. W pierwszym obiekcie wynosiło
ono 25 %, II 50 %, III 75 %, IV 100 %, V 125 %, VI 150 % jego pojemności sorpcyjnej
wobec kontroli, którą zadawano czystą wodą destylowaną. Następnie glebę usunięto
z rur, rozdzielono na poszczególne poziomy genetyczne i wysuszono. Na tym materiale
wykonano oznaczenia przyswajalnych form potasu wg Egnera. Ponadto wykonano
oznaczenie: uziarnienia metodą sedymentacji, materii organicznej metodą Tiurina,
kwasowości i sumy zasad wymiennych wg Kappena oraz buforowość poziomu orno
próchnicznego i zawartość potasu w przesączu metodami powszechnie stosowanymi
w badaniach chemiczno-rolniczych.
Wyniki
Uziarnienie w poziomach Ap i B było typowe dla glin lekkich, poniŜej 29 cm
dla glin średnich. Geneza tej jest trudna do ustalenia moŜe ona wynikać z migracji iłu
koloidalnego z poziomu powierzchniowego 0-29 cm i jego kumulacji w poziomie
przejściowym i skale macierzystej lub wiązać się z warunkami sedymentacyjnymi
150
w strefie perygracjalnej. Udział pyłu w poziomach genetycznych profilu był niewielki
i wynosił 12-21 % (tab. 1)
Tab. 1 Skład granulometryczny gleby brunatnej
Udział frakcji (%)
Poziom
MiąŜszość
genetyczny
10,1
0-22
22-29
29-36
36-57
57-78
78-100
Ap
B
BC
C1
C2
C3
59
54
45
40
39
33
0,10,05
6
2
8
5
5
6
0,050,02
0,10,02
0,020,06
0,060,002
<0,002
<0,02
7
10
5
11
13
15
13
12
13
16
18
21
6
10
13
9
7
10
8
8
5
9
9
6
14
16
24
26
27
30
28
34
42
44
43
46
W profilu naturalnym poziomy Ap i B wykazywały odczyn lekko kwaśny zaś
w niŜej zalegających warstwach pH wynosiło od 4,49 do 4,62.
Kwasowość wymienna i zawartość glinu wymiennego była śladowa. Udział
jonów wodorowych w obsadzie kompleksowo sorpcyjnym był niewielki i wynosił ok.
1 mgR/100g gleby. Suma zasad wymiennych była na poziomie kilkunastu mgR/100g
gleby. Obliczona pojemność sorpcyjna wykazywała pewne zróŜnicowania w poziomach
genetycznych i była większa w poziomach Ap i B co wiąŜe się z wysoką zawartością
kationów typu organicznego. Stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego w większości
poziomów genetycznych tej gleby jest dość wysoki ok. 95 %, jedynie w poziomie
przejściowym BC nieco niŜszy-87,6 % (tab. 2).
Tab. 2. Właściwości fizyko-chemiczne gleby brunatnej
Poziom
genetyczny
Corg.
pH
1MKCL H2O
6,39
7,12
Hw
Ap
0,85
B
0,53
6,07
6,88
0,0
-
1,0
BC
0,21
4,52
6,16
0,05
-
C1
C2
C3
0,12
0,00
0,00
4,49
4,62
4,54
6,40
6,50
6,30
0,05
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
Al.wym Hn
S
mgR/100g gleby
0,8
15,6
T
V
(%)
16,4
95,1
13,2
14,2
92,9
1,3
9,2
10,5
87,6
1,1
1,0
1,0
13,2
14,4
14,0
14,3
15,4
15,0
92,3
93,5
93,3
151
Badana gleba w poziomie orno-próchnicznym wykazywała wysoki stopień
zbuforowania (rys. 1).
pH
14
12
Woda
Gleba
10
cm3 0,1 M HCl
8
8
7
6
5
4
3
2
cm3 0,1 M NaOH
1 6 0
1
2
3
4
5
6
7
8
4
2
0
Rys. 1. Krzywa buforowości w poziomie A
Zaobserwowano, Ŝe wraz ze zwiększeniem stęŜenia kwaśnego opadu nastąpiła
stymulacja retencji wody w obrębie odtworzonych profili. W rezultacie uzyskano
mniejsze objętości przesączów. Odczyn uzyskanych przesączów zaleŜał od stęŜenia
jonów wodorowych w kwaśnym opadzie. NajwyŜszy (pH 7,69) stwierdzono przy
przemywaniu gleby wodą destylowaną. Wzrost zakwaszenia dawki polewowej do
równowaŜnej pojemności sorpcyjnej poziomu Ap (IV poziom) obniŜał się do 5,57.
WyŜsze zakwaszanie dawek polewowych nie wpływało na odczyn uzyskanych
przesączów. Zawartość potasu w uzyskanych przesączach zaleŜała od stęŜenia jonów
wodorowych. W obiekcie kontrolnym wynosiła 0,29 mgK/dm³ i systematycznie wzrasta
do 6,22 mgK/dm³ przy najwyŜszym zakwaszeniu opadu (tab. 3).
Tab. 3. Objętości i skład chemiczny przesączów uzyskanych z gleby brunatnej
Obiekt
stęŜenia
Kontrola
I
II
III
IV
V
VI
Objętość
przesączu
[ml]
1187
1197
1047
1083
1087
1010
998
pH
Zasadowość*
mgR/l
Kwasowość
mgR/dm³
K mg/dm³
7.69
7,15
6,95
5,82
5,77
5,76
5,82
1,0
0,7
0,5
0,1
0,2
0,1
0,1
0,1
1,6
0,1
1,0
0,3
0,29
1,34
2,42
4,09
5,90
5,84
6,22
152
Oznaczona zawartość przyswajalnych form potasu w odtworzonym profilu po
przemywaniu kwaśnym opadem nie wykazuje większego zróŜnicowania w obrębie
profilu ani reakcji na jego stęŜenie (tab. 4).
Tab. 4. Wpływ stęŜenia kwaśnego opadu na chemiczne właściwości gleby
w poszczególnych poziomach genetycznych
Poziom
genetyczny
Ap
B
BC
C1
C2
C3
Kontrola
6,62
5,90
5,46
5,00
6,31
6,59
Przyswajalne formy
K2O mg/100g gleby
II
III
IV
6,03
4,60
5,15
5,36
7,09
4,67
7,08
6,67
5,70
8,16
6,21
9,96
6,78
6,56
6,18
7,87
6,72
7,89
I
5,03
5,17
6,53
5,61
8,44
6,23
V
6,18
8,13
7,78
9,97
6,30
7,01
VI
6,36
5,61
6,80
7,64
9,03
8,80
We wszystkich poziomach genetycznych przy badanych stęŜeniach kwaśnego
opadu wynosiła ona poniŜej 10 mg K2O/100g gleby a więc była niska. Świadczy to
o znikomym wpływie zakwaszenia na ilość dostępnych form tego pierwiastka.
Obliczone na podstawie składu chemicznego przesączu i jego objętości ilości
wymywanego poza profil potasu potwierdzają powszechne przekonanie o duŜej jego
trwałości w glebie. Pod wpływem przemywania półrocznym opadem, a więc
w
warunkach
odpowiadającym
całorocznemu
bilansowi
wodnemu
ilość
wyprowadzanego poza profil potasu wynosi zaledwie 0,89 kg K/ ha na obiekcie
kontrolnym i 16,33 kg K/ha na obiekcie silnie zakwaszonym (zakwaszenie równowaŜne
125 % pojemności sorpcyjnej poziomu próchnicznego).
Wnioski
1. Zakwaszenie dawki polekowej nie wpływa istotnie na zawartość przyswajalnych
form potasu w poszczególnych poziomach badanej gleby o niskiej (poniŜej
10 mgK/100g gleby) zawartości przyswajalnego potasu.
2. Wzrost stęŜenia jonów wodorowych w dawce polekowej do 125 % pojemności
sorpcyjnej
poziomu
orno
próchnicznego
zwiększa
koncentrację
potasu
w uzyskanym przesączu do 6,22 mg K/l wobec 0,29 mg K/l na obiekcie kontrolnym.
3. Wyprowadzenie poza profil glebowy potasu jest niewielkie i nie wykazuje
silniejszych reakcji na zakwaszenie opadu. Przemywanie czystą wodą eliminuje
jedynie 0,29 kg K/ha zaś kwaśnym opadem (VI poziom)16,33 kg K/ha.
153
Literatura
Krośmicki E. 1996. Globalne zagroŜenia środowiska a kwaśne deszcze. Sesja naukowa
Poznań-Jeziory, Akademia Rolnicza w Poznaniu.
Mirecka S. 2004. Chemia rolna. Podstawy teoretyczne i praktyczne. Wyd. SGGW,
Warszawa.
Summary
In laboratory experiment the effects of simulated amid rain on leaching K from the soil. It
was abserred that the leaching process was essentially dependent on the acidity of solution
applied for soil irrigation.
154
MICROBIOLOGICAL TRANSFORMATION OF ALUMINIUM IN BROWNPODZOLIC GLEEVY SOILS OF CISCARPATHIA
Author: Volodymyr Nikorych
SKN “Soil Science”
Department of soil science and land management, Yuriy Fedkovych Chernivtsi National
University, 2 Kotsjubynskyi Str., Chernivtsi 58012, Ukraine
e-mail: v.nikorych@chnu.edu.ua
Key words: aluminium, migration, accumulation, mobilization soil microorganisms,
Metallogenium, to the phosphate aluminium
Introduction
Aluminium - one of the most common soil elements. Soil minerals and different
aluminium content combinations include it. Transformation of aluminium combinations,
their migration and accumulation, are better expressed in the conditions of moist climate
[Farmer, Lumsdon 2002], including Ciscarpathia [Нікорич, Польчина 2003].
In obedience to traditional conceptions, descending motion of aluminium and fixing in
lower horizons depends on physical and chemical factors: the mechanical moving,
dissolution or sedimentation is under the influence of change of pH and others
[Simonnson 2000, Mokolbate, Haynes 2002]. There are few scientific hypotheses about
biogenic origin of aluminium deposits. But they still are hypotheses because of absence
of fact date. That is why establishing of mechanisms of the microbiological accumulation
of aluminium in soils with its high maintenance is actual and necessary.
Materials and methods
Researches were conducted on brown-podzolic gleevy soils (Stagnic cambisols)
which are typical for Ciscarpathia. Summarizing formula of investigated soil is:
Hegl+Ehgl+Eigl+Igl+Pgl.
The general quantity of microorganisms was determined using the Vinogradski
method of direct microscoping [Звягинцев 1991]; quantity of chemotrophic bacteria – by
sowing method using of
selective culture media of Aristovska-Zykina, Letena,
Kuznetsova-Dubinina etc. [Аристовская, Зыкина 1978]; a quantity of bacteria which
dissolve aluminium phosphate using the Muromtsev method [Звягинцев 1991];
microbiological diagnostics and morphological study of microorganisms-accumulators
of aluminium were conducted on culture signs; washings of bacterial cells using
Aristovska-Zykina method [Аристовская, Зыкина 1978]. For verification of possibility of
direct microbiological dissolution of oxide of aluminium we used MPA diluted in two times
155
in which Al2O3 in the different amount was added. This method is based on principle
of areas of dissolution of Muromtseva.
Decomposition
of
law
molecular
complexes
of
fulvoacids
(FA)
by
microorganisms was studied. For this purpose the complexes of aluminium with lactic,
citric and vine acids were added to basic solution of mineral salts in an amount 0,25 %.
Basic solution contained in the litre of the distilled water: 0,1 M (NH4)SO4 0,03 M
MgSO4, 0,03 M NaCl and 0,1 M КН2РО4. Preparations of FA were prepared from
explored soil using Ponomariovoyi method [Аристовская, Зыкина 1978].
Results and their discussions
The specific microorganisms, which would transform especially aluminium, were
not found out in explored soils. More frequent this process is provoked by chemotrophic
microflora, which takes part also in circulation of iron and manganese. It is established
that considerable part of microbocenoses of explored soils takes part in the
transformation of aluminium combinations, as well as iron and manganese (tab.1).
Tab. 1. Description of microbocenoses, that takes part
in transformation of Al, Fe and Mn
Genetic
horizon
Depth,
m -2
Hegl
Ehgl
Eigl
Igl
Pgl
4 – 16
16 – 31
31 – 43
43 – 100
> 100
Total amount of cells, mln/kg -3
medium of
Direct
medium of
Kyznetsovamicroscoping
Leten
Dubininoi
2,852
0,025
0,101
1,231
0,124
0,412
1,005
0,254
0,312
0,985
0,341
0,45
0,620
0,280
0,218
Part of
chemotrophes
%
4
44
56
80
80
Characteristic peculiarity is found to be that 80% of microorganism associations
of lower horizons of brown-podzolic gleevy soils are chemotrophes. Exactly they are
able to use aluminium as “framework” material. In fact unlike the elements of variable
valence, aluminium is not able to take part in the processes of power metabolism.
However cells of these microorganisms are often encrusted with aluminium.
To receive the complex enriched by aluminium, solution of FA was saturated by
Al2(SО4)3 up to the complete fall of sediment. The received gel was used for preparation
of nourishing media (5 ml/l). The sterilized medium was inoculated by two-component
symbiotic culture of microorganisms, selected from the soil which consisted
of unidentified fungi and attached to its mycelium excrescences of Metallogenium. We
156
were not able to separate symbiotic organisms, and that is why we worked with the mixed
culture, sowing it on all media listed above. Intensive and rapid growth of culture was
observed only on a media with lactoacid-Al. However in all cases its growth was
accompanied by the concentration of aluminium on the morphological structures
of Metallogenium. In course of time the capacity of deposits of aluminium notably
increases and fungi myceliym with excrescences of Metallogenium became hard and
fragile.
To define the amount of aluminium accumulated on the surface of cells
of Metallogenium, simbionts were separated from the medium, washed from salts and
processed by 0,1 M HCl for dissolution of deposits of aluminium. Quantitative
determination of aluminium was conducted by gravimetric method after its
sedimentation from the solution by ammonia (tab. 2).
Tab. 2. Amount of Al, accumulated on the surface of cells of Metallogenium
in a binary culture (time of cultivation - 21 days)
Genetic
horizon
Depth,
m-2
Hegl
Ehgl
Eigl
Igl
Pgl
4 – 16
16 – 31
31 – 43
43 – 100
> 100
Total dry weight of
Amount of Al
cells-symbionts (in
accumulated on the
40 ml of medium),
surface of cells, mg
mg
13,2 ± 0,8
4,8 ± 0,2
15,8 ± 1,1
4,2 ± 0,1
17,9 ± 0,9
4,7 ± 0,1
18,2 ± 0,9
6,8 ± 0,3
13,7 ± 0,6
3,7 ± 0,1
Amount of Al accumulated
on the surface of cells, mg
/kg -3 of dry weight of cellssymbionts
363 ± 22
265 ± 18
262 ± 13
373 ± 19
270 ± 11
On the basis of the presented information it is possible to make conclusion, that
intensity of process of release and accumulation of aluminium is high enough, regardless
of depth. At the estimation of given ratio between biomass of symbiotic organisms and
amount of the accumulated aluminium one has to take into account, that in the process of
accumulation of this element only Metallogenium took part, weight of which notably scanty
in comparing to weight of concomitant to it fungi mycelium. Consequently, we can
consider geochemical energy of Metallogenium extraordinarily high. The highest ability to
accumulate aluminium was discovered for Hegl and Igl horizons. To our mind this
tendency is the result of high contents of SOM which can be used as a power material. The
high ability of Igl horizon to accumulate Al can be explained by hemotrophic type
of nutrition of it microorganisms associations.
For an extraction from the soil bacteria, which destroy aluminosilicate, we used
“silicate agar” (1/10 000 dilution and more). In three days after inoculation a quality test
157
was conducted on potassium by a Peive’s indicator. Appearance of potassium
in solution served as the clear sign of initial destruction of aluminosilicates, and
therefore the proper destructive ability of bacteria.
This ability appeared for bacteria with special form of slime colonies. In addition,
another bacterium was found out in explored soils, which formed the smooth (not slime)
colonies of dirty-white colour on a nourishing medium. The result of quantitative
determination of extracted from aluminosilicates potassium can be used as the evidence
of activity of the mentioned above bacteria. Now the identification of received cultures
proceeds.
It is established that mobilization
of aluminium can be accessory [Melissa
M. Arcand; Kim D. Schneider. 2006],
under the influence of microflora,
which
dissolves
an
Al-phosphate
(tab. 3). During this process aluminium
releases in soil solution. Our numeral
Table 3. Profile distribution of
microorganisms able to mobilize phosphates
Genetic
horizon
Depth, m-2
Total amount of cells,
thousand/kg-3
Hegl
Ehgl
Eigl
Igl
Pgl
4 – 16
16 – 31
31 – 43
43 – 100
> 100
186 ± 8,49
102 ± 2,83
91,0 ± 15,6
153 ± 9,90
43,5 ± 3,54
attempts to identify the microorganisms able to mobilize phosphates were not successful.
But obviously one: the same species -
Bacillius polimixa prevailed among all
analyzed colonies, which formed the
halo of dissolution of Al-phosphate.
For
microorganisms
identification
able
to
of
mobilize
unsolvable complexes of aluminium we
used principle of zones of solution as in
Muromtsev method. We added different
amount of Al2O3 powder into MPA
diluted in two times and inoculated
this medium with soil suspension
(1/10000 dilution); cultivated during 30
days at the temperature of 26 0С. In the
Fig. 1. Colony of the unidentified bacterium
with halo of dissolution of oxide
of aluminium around it
majority of petri dishes small quantity of colonies dissolved. That was predefined the toxic
effect of aluminium. The changes in media were not observed.
158
However in the dishes inoculated with soil suspension from Igl horizon negligible
quantity of colonies appeared in 40 days around which medium became more transparent
(fig. 1). In our opinion, this fact is the evidence of dissolution of Al2O3 and existence
of microorganisms, which are able to release Al from the soil minerals of class of oxides
and hydroxides.
We don’t have enough data to form global conclusions yet. It is now possible to
establish only the fact of existence in brown-podzolic gleevy soils of Ciscarpathia
bacteria able to dissolve aluminium complexes. Work with this culture proceeds.
Conclusions
1. Special feature of brown-podzolic gleevy soils of Ciscarpathia is the considerable
prevailing of chemotrophic microflora (about 80 %) in Igl horizon and mother rock.
2. The high intensity of processes of release and accumulation of aluminium regardless
of depth is established. The analysis of ratio between biomass of symbiotic organisms
and amount of the accumulated aluminium showed that bacterium of genes
Metallogenium takes part in the processes of accumulation of this element.
3. It is established that in brown-podzolic gleevy soils of Ciscarpathia mobilization
of aluminium can be accessory under the influence of microflora which is able to
dissolve Al-phosphate.
Literature
Аристовская Т. В., Зыкина Л. В. 1978. Биологические факторы миграции и акумуляции алюминия в
почвах и коре выветривания. – В кн.: Проблемы почвоведения. М.: Наука: 102-107 c..
Звягинцев Д. Г. 1991. Методы почвенной микробиологии и биохимии: Учеб. Пособие. Изд-во
МГУ, 304с.
Farmer V. C., Lumsdon D. G. 2002. A re-interpretation of “Aluminium solubility mechanisms in
moderately acid Bs horizons of podzolized soils” by Gustafsson et al. Europian Soil Science, 53(4):671675.
Mokolbate M. S., Haynes R. J. 2002. Increases in pH and soluble salts influence the effect that
additions of organic residues have on concentrations of exchangeable and soil solution aluminium.
Europian Soil Science, 53(3): 481-491
Arcand M. M.; Schneider K. D.. 2006. Plant- and microbial-based mechanisms to improve the
agronomic effectiveness of phosphate rock: a review…
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S000137652006000400013&lng=es&nrm=is&tlng=en
Нікорич В. А., Польчина С. М. 2003.Особливості конкрецієутворення в грунтах Передкарпаття.
Грунтознавство. 4(2): 73-78.
Simonnson M. 2000. Interactions of aluminium and fulvic acid in moderately acid solutions: stoichiometry
of the H+/Al3+ exchange. Europian Soil Science, 51(4): 655-667.
Summary
The microbocenoses of brown-podzolic gleevy soils of Ciscarpathia is investigated. The high
intensity of processes of release and accumulation of aluminium regardless of depth is established. It is
proved that in investigated soils mobilization of aluminium can be accessory under the influence of
microflora which is able to dissolve Al-phosphate.
159
Podkarpacki Bank Spółdzielczy „Nowe oblicze tradycji”
38-500 Sanok, ul. Kościuszki 22
PBS Bank jest jednym z największych Banków Spółdzielczych w Polsce. Jego
historia sięga 1871 roku, kiedy to w Sanoku powstało Powiatowe Towarzystwo
Zaliczkowe, będące jego protoplastą. Obecnie PBS Bank prowadzi działalność na terenie
województwa podkarpackiego poprzez sieć 74 placówek bankowych. Podstawę jego
działalności stanowi duŜy kapitał własny, a osiągane wyniki sprawiają, Ŝe legitymuje się
dobrą kondycją finansową oraz posiada naleŜyte wskaźniki bezpieczeństwa i płynności
finansowej. Kapitał Banku jest w całości kapitałem polskim, a jego właścicielami jest
16 tysięcy mieszkańców Podkarpacia.
Pod względem wielkości i jakości usług jest klasyfikowany w czołówce krajowej,
o czym świadczą wysokie miejsca w róŜnego rodzaju rankingach i konkursach:
•
„Najlepszy Bank Spółdzielczy w Polsce w 2004 roku” - ranking Gazety Bankowej;
•
laureat konkursu „Bank Przyjazny dla Przedsiębiorców” w 2005 i 2006 r.;
•
nominowany do Nagrody Gospodarczej Prezydenta RP w kategorii Instytucja Finansowa
w 2005 i 2006 r.;
•
Medal Europejski za pakiet usług bankowości elektronicznej w 2006 r.;
•
Medal Europejski za usługę Lokata Progresywna w 2007 r.;
•
w konkursie Lider Rynku usługa Bankowość Elektroniczna została uznana za najlepszą
w Polsce i uzyskała nominacje do konkursu EURO LEADER 2007.
Uzyskiwane wyniki i wysoki poziom usług bankowych świadczą o duŜym
profesjonalizmie kadry zarządzającej i wysokich kwalifikacjach pracowników.
PBS Bank wprowadził do oferty szerokiego pakietu usług bankowości
elektronicznej, w tym obsługi rachunku przez internet, telefon stacjonarny i komórkowy,
karty płatnicze, rozwój sieci bankomatów. Na terenie całej Polski moŜna bez prowizji
wybierać środki z ponad 2100 bankomatów, w województwie podkarpackim z 132.
Placówki PBS Bank w Rzeszowie:
Oddział
ul. Rejtana 67
tel. 0 17 85 04 876
Filie
ul. 8 Marca 1
tel. 0 17 85 90 169
ul. Wita Stwosza 64
tel. 0 17 86 41 195
Punkty Obsługi Klienta:
ul. 3-go Maja 7 tel. 0 17 85 07 272
ul. Bohaterów 5
Tel. 0 17 85 66 002
ul. Krajobrazowa 4/5L
tel. 017 85 90 149
ul. Rejtana 16c
tel. 0 17 85 06 589
Budynek Uniwersytetu
Rzeszowskiego
160
NIEFORMALNE OTOCZENIE INSTYTUCJONALNE
ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO
Autor: mgr inŜ. Ewelina Górniak
E-mail: gorniakewelina@poczta.onet.pl
Słowa kluczowe: rolnictwo ekologiczne, organizacje pozarządowe
Wstęp
Definicja rolnictwa ekologicznego podaje, Ŝe jest to system gospodarowania,
który równowaŜy produkcję roślinną i zwierzęcą w ramach tego gospodarstwa, bazując
na środkach naturalnych nie przetworzonych technologicznie [Przewodnik 2003].
NaleŜy podkreślić, Ŝe na rolnictwo składa się, ujmując
ogólnie, podmiot i przedmiot działalności (rys. 1). Przedmiot moŜe
być postrzegany jako surowiec, materiał do produkcji bądź teŜ efekt,
produkt uzyskany w wyniku oddziaływania skomasowanych sił:
przyrody i człowieka. Ten ostatni element jest podmiotem,
decydentem w zakresie produkcji; dzięki daleko posuniętej technologii moŜe
w ograniczony sposób ingerować w wynik, wielkość plonu czy produkcji.
ROLNICTWO
PODMIOT DZIAŁALNOŚCI
Rolnik – producent
PRZEDMIOT DZIAŁALNOŚCI
Produkcja rolnicza
Rys. 1. Schemat ogólny rolnictwa
Znawcy tematyki gospodarowania niekonwencjonalnego, podkreślają, Ŝe istotną
rolę pełni wszechstronna wiedza i duŜe umiejętności rolnika. Z odsieczą, nawet
doświadczonemu agronomowi, przybywają jednak instytucje; rządowe, samorządowe,
jednostki doradcze, instytuty naukowe, banki, instytucje pozarządowe, etc.
Zasadność poruszanego zagadnienia
Rola, jaką odgrywają organizacje w gospodarce wolnorynkowej, pogłębia się
i staje się coraz wyraźniejsza. Instytucje reflektują w kaŜdą dziedzinę aktywności
człowieka; poczynając od polityki, przez dobrowolne zrzeszenia, a na rolnictwie
kończąc. Zbyt ścisłe podejście do tematu moŜe zablokować odbiór oczywistego
załoŜenia, iŜ organizacje są niezbędne do działania, funkcjonowania na rynku. Jak
potwierdził KoŜuch [2000]: relacje rynkowe same wymuszają przemiany strukturalne.
161
W rolnictwie ta sytuacja wydaje się jeszcze bardziej oczywista, gdyŜ jest to dział
gospodarki niedoinformowany, przepływ danych jest zbyt wolny w porównaniu do
potrzeb, trudniejsze jest teŜ egzekwowanie kontaktów, z których większość ma
charakter nieformalny [Hardt 2004]. Potrzeba działań wspierających rolnikówproducentów wynika ze specyfiki produkcji rolniczej, głównie z niŜszej wydajności
pracy, a co za tym idzie – dysparytetu dochodowego [Smoleń, Górniak 2007]. W pracy
zwrócono uwagę na organizacje zawiązywane przez producentów ekologicznych bądź
teŜ zrzeszające sympatyków przemian proekologicznych w rolnictwie.
Pozarządowe instytucje w otoczeniu rolnictwa ekologicznego
Współpraca między instytucjami ma charakter sformalizowany, opierający się na
unormowaniach prawnych, umowach i porozumieniach, oraz niesformalizowany.
W ostatnim przypadku chodzi o wymianę informacji na temat realizowanych zadań,
organizowanych spotkań informacyjnych, udzielania wyjaśnień przy róŜnych
interpretacjach zagadnienia. W otoczeniu rolnictwa ekologicznego działają organizacje
państwowe i pozarządowe (rys. 2).
Państwowa Inspekcja Ochrony
Roślin i Nasiennictwa
Jednostki
Certyfikujące
Główna Inspekcja
Weterynaryjna
banki
Rolnictwo ekologiczne
Agencja Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa
zrzeszenia, stowarzyszenia,
towarzystwa
Inspekcja Jakości Handlowej
Artykułów Rolno-SpoŜywczych
Rys. 2. Instytucjonalne otoczenie rolnictwa ekologicznego
Aby rozpocząć prowadzenie gospodarstwa metodami ekologicznymi naleŜy
zapoznać się z zasadami dotyczącymi tej metody produkcji Ŝywności. W tym celu
producent powinien wziąć udział w kursach podstawowych organizowanych przez
Ośrodki Doradztwa Rolniczego oraz zapoznać się z przepisami obowiązującymi
w zakresie rolnictwa ekologicznego. Następnie rolnik powinien wypełnić formularz
zgłoszeniowy (Zgłoszenie działalności w rolnictwie ekologicznym) i przesłać do
wybranej
upowaŜnionej
jednostki
certyfikującej
i właściwego
wojewódzkiego
inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-SpoŜywczych. Dalsza droga zaleŜy od
162
rolnika. Jako podmiot gospodarujący zgodnie z zasadami czystej produkcji, moŜe on
przyłączyć się do któregoś z istniejących stowarzyszeń, by zdobywać na bieŜąco wiedzę
agrotechnologiczną, o zmieniających się przepisach prawnych czy wsparciu
finansowym działalności.
Rys
historyczny
pozarządowych
organizacji
proekologicznych
odwołuje
czytelnika do roku 1938, kiedy to powstało Towarzystwo Krzewienia Zasad śycia
i Gospodarki Zgodnie z Przyrodą. Jego siedziba znajdowała się w Poznaniu, a organem
było czasopismo „Biologia i Ŝycie”. Przez dłuŜszy czas występował zastój w wiedzy
i popularyzacji rolnictwa niekonwencjonalnego. W latach osiemdziesiątych zaczęły
pojawiać się publikacje naukowe, między innymi autorstwa Grabowskiej i Gazińskiego,
na
temat
gospodarowania
alternatywnego.
Powstawały
organizacje
i
ruchy
proekologiczne, wśród których pręŜny i wpływowy okazał się Polski Klub Ekologiczny,
zarejestrowany w 1980 roku w Krakowie. Posiadał kilka oddziałów terenowych.
Od
1983
roku
nastąpiła
fala
kursów
agroekologicznych
i
prelekcji
organizowanych przez Związek MłodzieŜy Wiejskiej, oddziały Naczelnej Organizacji
Technicznej,
Działkowców,
Wojewódzkie
Ośrodki
Towarzystwa
Postępu
Radiestetów,
Rolniczego,
róŜne
kluby,
Polskiego
koła
Związku
ekologiczne
i stowarzyszenia regionalne.
Zebranie rolników i przedstawicieli organizacji rolniczych przyjęło,
podczas zjazdu toruńskiego 1 kwietnia 1989 roku, projekt statutu
Stowarzyszenia Producentów śywności Metodami Ekologicznymi
oraz zaproponowaną przez Urszulę Sołtysiak nazwę EKOLAND.
Ogólnopolskie stowarzyszenie zostało zarejestrowane sądownie 1 września 1989 roku.
Jest on organizacją certyfikującą (udzielającą atestu gospodarstwom spełniającym
kryteria rolnictwa ekologicznego). To takŜe znak towarowy, wyróŜnik eko-rolniczego
pochodzenia produktów i symbol jakości odpowiadającej standardom światowym
w tym zakresie [Sołtysiak 1993].
Jedną z mało rozpowszechnionych organizacji jest funkcjonujący od 1993 roku
ECEAT-POLAND (członek Europejskiego Centrum Ekologicznego Rolnictwa
i Turystyki ECEAT-INTERNATIONAL). Głównym celem stowarzyszenia jest
wspieranie rolnictwa ekologicznego poprzez turystykę ekologiczną w gospodarstwach,
a takŜe promowanie i propagowanie turystyki ekologicznej oraz edukacja i rozwijanie
świadomości ekologicznej.
163
Zasługą centrum jest to, Ŝe wraz z projektem „Ekoturystyka
w gospodarstwach
ekologicznych
–
URLOP
U EKOROLNIKÓW” został zwycięzcą „Tourism for Tomorrow
Award” - nagrody Brytyjskich Linii Lotniczych i Brytyjskiego
Ministerstwa Spraw Zagranicznych. ECEAT-POLAND został
wybrany spośród 150 organizacji z 48 krajów. Wygrał nagrodę w kategorii najlepszej
organizacji. Nagroda „Tourism for Tomorrow” jest przyznawana od 1998 roku
w sześciu kategoriach i jest uznawana za najbardziej prestiŜową w tej dziedzinie
[www.poland.eceat.org].
Międzynarodowa Koalicja Dla Ochrony Polskiej Wsi
(International Coalition To Protect The Polish Countryside) to
równieŜ mało znany związek utworzony dla wsparcia rolnictwa,
nie tylko ekologicznego; koalicja powstała w listopadzie 2000
roku. Zainicjowało ją 41 organizacji z 18 krajów.
Ośrodek Inicjatyw Proekologicznych „Stary zagon” istnieje od 2003 roku. Główne
cele stowarzyszenia to: poprawa poziomu Ŝycia mieszkańców regionu przez
zrównowaŜony rozwój gospodarczy i zachowanie dziedzictwa kulturowego, ochrona
środowiska naturalnego przez rekultywację bioróŜnorodności, kreowanie świadomości
ekologicznej oraz tworzenie i wypromowanie lokalnych, ekologicznych, markowych
produktów regionalnych.
Ponadto warto wymienić, działające na terenie Podkarpacia:
Galicyjskie
Stowarzyszenie
Rolników
Gospodarujących
Metodami
Ekologicznymi „BIO-GLEBA” z Przemyśla [www.starydzikow.pl],
Podkarpackie
Stowarzyszenie
Rolnictwa
Ekologicznego
„EKOGAL”
z siedzibą w Chmielniku,
Stowarzyszenie śywności Ekologicznej „EKO-DAR” ze Świlczy,
LeŜajskie Stowarzyszenie Gospodarstw Ekologicznych oraz
Stowarzyszenie
Gospodarstw
Ekologicznych
„TRUSKAWKA”
[www.truskawka.org].
Większość regionalnych stowarzyszeń skupiła się w Związku Stowarzyszeń pod nazwą:
Podkarpacka Izba Rolnictwa Ekologicznego z siedzibą w Świlczy.
164
Podsumowanie
Nie sposób wymienić wszystkich organizacji działających w otoczeniu rolnictwa
ekologicznego. W niniejszej pracy skupiono się na kilku z nich, których udział jest
niewątpliwie znaczący. Rola stowarzyszeń wzrasta, gdyŜ słuŜą one nie tylko ogólną
informacją, ale wiedzą popartą doświadczeniem. Dbałość o interes rolnika
i propagowanie trendu „ekologizacji” produkcji rolnej stanowi obecnie najwyŜszy
priorytet, by w ten sposób doprowadzić do ograniczenia GMO i przeciwdziałać
postępującej, naturalnej i antropogenicznej, degradacji środowiska oraz innym
negatywnym zjawiskom.
Literatura
Hardt Ł. 2004. Wpływ środowiska instytucjonalnego na rozwój obszarów wiejskich
w Polsce. Wieś i Rolnictwo, PAN IRWiR, 3(124).
KoŜuch A., KoŜuch B., Kutkowska B. 2000. Polska polityka rolna u progu XXI
wieku. Wyd. Nauka-Edukacja, Warszawa.
Przewodnik Rolnictwa Ekologicznego. 2003. Wyd. Diecezjalne w Sandomierzu,
Chmielnik.
Smoleń M., Górniak E. 2007. Interwencjonizm państwowy w warunkach rynkowych,
Wyd. Oświatowe FOSZE, Rzeszów.
Sołtysiak U., 1993. Z początków rolnictwa ekologicznego. [w:] Sołtysiak U. [red.],
Rolnictwo ekologiczne od teorii do praktyki. Wyd. Stowarzyszenie EKOLAND,
Stiftung LEBEN & UMWELT, Warszawa.
www.ekoland.org.pl
www.icppc.pl
www.starydzikow.pl
www.widuchowa.com.pl
Informal surroundings institutonal of ecology agriculture
Summary
In this article was presented the organization off-federal, who oprate for agriculture. Their
role for farmers is biger. The association serve information and knowledge support the
experience.
Key words: ecology agriculture, organization off-federal.
165
OCENA JAKOŚCI WYBRANYCH WÓD ŹRÓDLANYCH BESKIDU
WYSOKIEGO NA PODSTAWIE WSKAŹNIKÓW CHEMICZNYCH
Autorzy: Karolina Szymajda, Maciej Chowaniak
Opiekun naukowy: dr inŜ. Krzysztof Gondek
Koło Naukowe Rolników
Sekcja Chemii Środowiska
Akademia Rolnicza im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Wydział Rolniczo-Ekonomiczny
Al. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków,
e-mail: maciejchowaniak@tlen.pl, karolaszymajda@interia.pl
Słowa kluczowe: woda źródlana, Beskid Wysoki, zanieczyszczenie wód.
Wstęp
Gmina Zawoja połoŜona jest w dolinie Skawicy (dopływ Skawy), między
Pasmem Babiogórskim a Pasmem Jałowieckim (Beskid śywiecki), całość obszaru
połoŜona jest w obrębie Beskidu Zachodniego. Na terenie gminy znajduje się część
Babiogórskiego Parku Narodowego. To największa gmina powiatu suskiego. Liczba
ludność gminy wynosi 9 003 tys. mieszkańców, ale ze względu na jej górzyste
połoŜenie średnia gęstość zaludnienia jest stosunkowo mała. Większe zagęszczenie
ludności notuje się w dolinie Skawicy, pozostała część zamieszkuje osiedla usytuowane
na stokach. Około 65 % powierzchni gminy stanowią lasy, zaś uŜytki rolne zajmują
32 % powierzchni.
Stosunkowo mała Ŝyzność gleb, ostry klimat z krótkim okresem wegetacji, oraz
duŜe zalesienie w znacznym stopniu ograniczają moŜliwości produkcji rolniczej.
Rolnictwo tego obszaru w niewielkim stopniu wykorzystuje nawozy mineralne, środki
ochrony roślin, a opiera się głównie na nawozach naturalnych, co wskazuje, Ŝe ta gałąź
gospodarki nie powinna stanowić większego zagroŜenia dla środowiska w tym zasobów
wodnych.
Topografia terenu utrudnia stworzenie odpowiednich systemów wodociągowych
i kanalizacyjnych dla całego obszaru gminy. Zaopatrzenie ludności w wodę w tej
okolicy stanowi znaczny problem, szczególnie dla ludności zamieszkującej osiedla
znajdujące
się
na
zboczach
otaczających
dolinę
Skawicy.
Brak
systemów
wodociągowych sprawia, Ŝe mieszkańcy tych osiedli zaopatrują się w wodę pitną,
korzystając ze źródeł stokowych, skalno-rumoszowych i skalno-zwietrzelinowych
mających zmienną wydajność [Łajczak 1981]. Najczęściej woda z jednego źródła jest
doprowadzana od 1 do 4 gospodarstw. Zdarza się, Ŝe wodę doprowadza się do większej
ilości domostw. Instalacje doprowadzające wodę w wielu przypadkach nie odpowiadają
166
standardom, a same źródła często są nieodpowiednio zabezpieczone. Większość
uŜytkowników źródeł jest przekonana o dobrej jakości tychŜe wód, co nie zawsze jest
zgodne ze stanem faktycznym. Ze względu na stosunkowo małą liczbę przebadanych
tzw. ujęć wodnych istnieje powaŜne niebezpieczeństwo spoŜywania wody nie
spełniającej kryteriów jakości. Z tego względu podjęto próbę oceny jakości wybranych
wód źródlanych miejscowości Zawoja na podstawie wskaźników chemicznych.
Materiał i metody
Badania prowadzono w listopadzie 2006 roku. Pobrano próbki wody z 8 źródeł
zlokalizowanych w róŜnych punktach miejscowości Zawoja: Obłaźna (1), Kiczorka (2),
Groń (3), Nad Dejówką (4), Niedźwiedzica (5), Urwisko (6), Przysłop (7), Kiczora (8).
W badanym materiale wykonano następujące oznaczenia: w świeŜych próbkach wody
oznaczono przewodność elektrolityczną, pH oraz zawartość azotu mineralnego.
Przewodność elektrolityczną i pH oznaczono odpowiednio konduktometrycznie
i potencjometrycznie, azot azotanowy oznaczono kolorymetrycznie z kwasem
fenylodisulfonowym, azot amonowy oznaczono kolorymetrycznie odczynnikiem
Nesslera. Po zagęszczeniu i roztworzeniu pozostałości w HNO3 (1:2) oznaczono: Na,
Mg, K, Ca, S, P, Cr, Zn, Pb, Cu, Cd, Ni, Fe metodą ICP-AES na spektrofotometrze.
Wyniki
Uzyskane wyniki przedstawiono w tabelach 1, 2 i 3.
Badany materiał nie wykazywał duŜego zróŜnicowania w otrzymanych
wartościach
odczynu,
przewodności
elektrolitycznej
oraz
azotu
amonowego.
Poszczególne próbki róŜniły się znacznie pod względem zawartości azotu azotanowego
(tab.1).
Tab. 1. Odczyn, przewodność elektrolityczna oraz zawartość azotu mineralnego
Lp.
Lokalizacja
pH
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Obłaźna
Kiczorka
Groń
Nad Dejówką
Niedźwiedzica
Urwisko
Przysłop
Kiczora
6,99
6,69
6,84
6,93
7,32
7,4
7,32
7,41
N-NO3
Przewodność N-NH4
Klasa*
[mS·cm-1] [mg·dm-3] [mg·dm-3]
0,335
ślady
1,74
I
0,386
ślady
3,14
I
0,211
ślady
ślady
I
0,394
ślady
0,19
I
0,242
ślady
0,01
I
0,385
ślady
ślady
I
0,305
ślady
4,37
I
0,33
ślady
0,18
I
* według rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11.02.2004 roku Dz. U. Nr 32.
167
Biorąc pod uwagę zawartość wapnia 5 spośród badanych źródeł naleŜy do klasy
II*, jedno do klasy III*. Zawartość siarczanów pozwala zaliczyć trzy źródła do klasy
II*. Do tej samej klasy moŜna zaliczyć trzy inne źródła pod względem zawartości
fosforanów (tab.2). Zawartość pozostałych makroelementów klasyfikuje badaną wodę
do wód bardzo dobrej jakości (klasa I*).
Tab. 2. Zawartości wybranych makroskładników w wodzie [mg·dm3]
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Lokalizacja
Obłaźna
Kiczorka
Groń
Nad Dejówką
Niedźwiedzica
Urwisko
Przysłop
Kiczora
Na kl. Mg kl. K kl. Ca kl. SO4 kl. PO4
4,82 I 9,95 I 2,36 I 119,46 III 31,05 II 0,03
5,03 I 12,76 I 2,12 I 77,34 II 26,55 II 0,03
5,77 I 5,55 I 1,06 I 29,63 I 15,9 I 0,091
10,91 I 13,85 I 2,1 I 73,07 II 24,45 I 0,091
3,78 I 9,23 I 1,79 I 47,69 I 16,95 I 0,03
5,74 I 15,65 I 1,91 I 61,7 II 15,15 I 0,03
4,37 I 7,37 I 1,62 I 64,83 II 27,0 II 0,03
4,71 I 10,36 I 1,52 I 54,41 II 22,05 I 0,091
kl.
I
I
II
II
I
I
I
II
*według rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11.02.2004 roku Dz. U. Nr 32.
Woda pochodząca ze źródła nr 4 (Nad Dejówką) wykazywała znaczne
zanieczyszczenia* cynkiem, ołowiem, miedzią i kadmem. Spośród analizowanych
źródeł najwyŜsze zawartości miedzi stwierdzono w źródłach nr 3 oraz 5. Ponadto źródło
nr 3 charakteryzowało się duŜą zawartością Ŝelaza (tab.3).
Tab. 3. Zawartości wybranych pierwiastków w wodzie [mg·dm3]
oraz ich klasyfikacja
lok.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Cr kl.* Zn kl.* Pb kl.* Cu kl.* Cd kl.* Ni kl.* Fe kl.* Mn kl.*
0,003 I 0,055 I ślady I 0,003 I ślady I 0,003 I 0,18 II 0,005 I
0,002 I 0,81
I ślady I 0,002 I ślady I 0,003 I 0,08 I 0,004 I
0,002 I 0,154 I 0,003 I 0,173 V ślady I 0,002 I 0,87 IV 0,006 I
0,002 I 2,075 V 0,013 III 0,061 IV 0,003 IV 0,002 I 0,06 I 0,012 I
0,002 I 0,08
I ślady I 0,189 V ślady I 0,001 I 0,16 II 0,005 I
0,001 I 0,036 I 0,002 I 0,031 II ślady I 0,003 I 0,06 I 0,004 I
0,001 I 0,044 I ślady I 0,004 I ślady I 0,002 I 0,05 I 0,003 I
0,002 I 0,072 I 0,002 I 0,003 I ślady I 0,004 I 0,21 II 0,005 I
* według rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11.02.2004 roku Dz. U. Nr 32.
Według rozporządzenia Ministra Zdrowia z 19.11.2002 roku Dz. U. z dnia
5 grudnia 2002 r. woda ze źródeł nr 3 i 8 przekroczyła dopuszczalne zakresy wartości
Fe, co kwalifikuje ja jako nieprzydatną do spoŜycia. Próbki z pozostałych źródeł
spełniały określone wymagania przez w/w rozporządzenie.
168
Wnioski
1. Woda z Ŝadnego z badanych ujęć nie spełniała kryteriów w 100 % które
pozwoliłyby zaliczyć ją do klasy I*, wody bardzo dobrej jakości (ryc.1).
2. Ze względu na znaczne przekroczenia zawartości Fe dwa spośród badanych ujęć nie
spełniają wymagań dotyczących wody pitnej** (ryc.2).
3. Takiego stanu wód naleŜy się upatrywać w nieprawidłowym wykonaniu instalacji
doprowadzającej wodę do domostw i budynków gospodarczych.
4. Otrzymane wyniki badań skłaniają do dalszego i częstszego monitorowania stanu
jakości wód z badanego terenu.
** według Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymagań
dotyczących jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi (Dz. U. z dnia 5 grudnia 2002 r.).
37,5%
50%
12,5%
k las a II
k las a III
k las a V
Ryc. 1. Procentowy udział badanych ujęć w klasach jakości wody
25%
75%
w artoś ć dopus zczalna
w artość prze k roczona
Ryc. 2. Procentowy udział badanych ujęć wody w zaleŜności od zawartości Fe
169
Literatura
Fujak K., Fujak J. 2003. Babiogórski Park Narodowy. Przewodnik kieszonkowy.
Wyd. Multico.
Łajczak A. 1981. Źródła północnego stoku Babiej Góry. Czasop. Geogr., 52, 1:45-60.
Łajczak A. 1983. Wody podziemne. Park Narodowy na Babiej Górze. Przyroda
i człowiek. Zakł. Ochr. Przyr. i Zas. Nat. PAN, PWN Warszawa-Kraków, Studia Nat. B,
29: 79-94.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji
dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia
monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Dz. U. nr
32, 2004, poz. 284, 1729-1742.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymagań
dotyczących jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi (Dz. U. z dnia
5 grudnia 2002 r.).
An assessment of spring waters of the Beskid Wysoki Mts. on the basis
of selected chemical indicators
Summary
The research aimed at an assessment of spring water quality at Zawoja village on the basis
of selected chemical indicators. On the basis of obtained results it was found that water from
neither of the analyzed intakes meets the criteria which would allow to classify it to first water
purity class – very good quality water. Because of considerably exceeded iron concentrations,
two from among the three studied intakes do not fulfill the criteria for potable water. The
obtained results incline to further and more frequent monitoring of water quality in the
researched area not only from chemical perspective.
Kay words: spring waters, Beskid Wysoki, water pollution.
170
OCENA MOśLIWOŚCI BUDOWY ZBIORNIKA RETENCYJNEGO
Z UWZGLĘDNIENIEM JEGO OPTYMALNEJ LOKALIZACJI
NA TERENIE SOŁECTWA BYSTRA ŚLĄSKA
Autorzy: Janusz Zemanek, Jakub Sikora, Natalia Kwaśny, Wojciech Stawowski,
Opiekun: Dr Anna Krakowiak-Bal
Koło Naukowe Techniki Rolniczej Sekcja Infrastruktury
Akademia Rolnicza w Krakowie, Wydział AgroinŜynierii
Wydział AgroinŜynierii Kraków 30-149 ul. Balicka 116 B, Budynek E
e-mail: jzemanek@ar.krakow.pl
Słowa kluczowe: zbiornik retencyjny, zbiornik małej retencji.
Wstęp
Niekorzystną cechą klimatu Polski związaną z połoŜeniem geograficznym jest
przemienne występowanie suszy a po nich gwałtownych wezbrań. Pojawiają się one
okresowo, w róŜnych porach roku i często powodują powaŜne straty gospodarcze.
Dodatkowo znaczne wylesienie stoków w badanym regionie wpływa na zachwianie
równowagi hydrologicznej w szczególności duŜą zmienność przepływów latem i zimą.
Skraca się czas zalegania pokrywy śnieŜnej, co niekorzystnie oddziałuje na zasoby wód
podziemnych, zasilających potoki w okresie bezopadowym. Efekt ten ciągle ulega
nasileniu.
Bezpośrednim skutkiem suszy jest zakłócenie naturalnego bilansu wodnego
danego obszaru, powodujące nadmierne przesuszanie gleby, obniŜanie poziomu
zalegania wód podziemnych oraz zmniejszanie przepływów wody w rzekach.
Ze względu na niewielkie naturalne zasoby wodne w stosunku do potrzeb gospodarki,
zagroŜenie występowaniem okresów posusznych jest znacznie większe w Polsce niŜ
w krajach o podobnych warunkach klimatycznych . Istotę suszy stanowi niedobór
wilgoci w powietrzu i glebie, zakłócający normalny bilans wodny i cieplny danego
obszaru. Susza ma charakter dynamiczny i określony cykl rozwoju. Poprzedzają ją brak
lub stosunkowo niewielkie opady atmosferyczne, zmniejszające nie tylko zasoby wody
w hydrosferze, ale równieŜ zawartość pary wodnej w atmosferze. W jej trakcie m.in.
zmniejsza się odpływ wód gruntowych do wód powierzchniowych, co pociąga za sobą
zmniejszanie przepływu wody w ciekach. Obserwuje się wówczas takŜe znaczne
obniŜenie poziomu zwierciadła wód podziemnych, wysychanie źródeł i małych cieków.
Okresy
suszy
hydrologicznej
decyduje
o
stratach
i uciąŜliwościach odczuwanych przez odbiorców komunalnych.
w
gospodarce
171
Poszukiwanie moŜliwości zwiększenia zasobów dyspozycyjnych w zlewniach
górskich często sprowadza się do budowy zbiornika retencyjnego z braku
alternatywnego rozwiązania.
Cel pracy
Celem pracy było opracowanie koncepcji budowy zbiornika retencyjnego
na potoku Białka w Bystrej Śląskiej. Budowla spiętrzająca ma za zadanie
zmagazynowanie zasobów wodnych do wykorzystania w okresach krytycznych
niedoboru wody (susza hydrologiczna). Poglądowy rysunek zapory w rzeczywistych
warunkach terenowych przedstawiono poniŜej.
Rys. 1. Poglądowy rysunek zapory w rzeczywistych warunkach terenowych
Zlewnia potoku Białka połoŜona jest na południowo-wschodnich stokach
Beskidu Śląskiego w gminie Wilkowice w powiecie bielskim. Jej górna część w rejonie
projektowanego zbiornika porośnięta jest lasem mieszanym, który posiada strukturę
warstwową. W warstwie drzew i krzewów wyróŜnić moŜna: świerk pospolity, klon,
jawor, buk zwyczajny, jesion wyniosły, brzoza brodawkowata, jodła pospolita.
W niŜszych warstwach występują: jeŜyna, malina właściwa, borówka czarna, płonnik
pospolity, poziomka pospolita, szczawik zajęczy, niecierpek pospolity, naparstnica
purpurowa, przytulia pospolita i przywrotnik pospolity.
Na podstawie istniejącej infrastruktury oraz warunków terenowych wybrano
optymalne miejsce budowy czaszy zbiornika tak aby ograniczyć koszty koniecznych
wywłaszczeń, koszty przenoszenia występującej infrastruktury technicznej (sieć
172
komunikacyjna, sieć elektryczna) oraz zmniejszyć wydatki związane z samą budową
zapory (przewęŜenie doliny).
W miejscu tym dokonano orientacyjnej niwelacji terenu w celu określenia
pojemności zbiornika przy róŜnych wysokościach tamy. Niwelacji terenu dokonano
metodą ze środka według przyjętych zasad: długość celowych równa
50 m,
dopuszczalna odchyłka długości 0.8-1m, liczba stanowisk parzysta, dwukrotny pomiar
na kaŜdym stanowisku poprzez zmianę wysokości instrumentu lub łaty niwelacyjnej,
róŜnica ∆H dwukrotnego pomiaru na jednym stanowisku mniejsza lub równa 4mm,
dopuszczalna odchyłka 20 [mm/km]. Rysunek 2 przedstawia pojedynczy przekrój.
Rys. 2. Profil poprzeczny rzeki Białki
w miejscu projektowanej czaszy
100
zbiornika wykonany w skali 1 : 1000
Korzystając z wykonanych podkładów sytuacyjnych i przekrojów poprzecznych
100
doliny w skali 1: 1000 określono podstawowe parametry zapory wodnej i zbiornika
retencyjnego. Powierzchnie kolejnych przekrojów poprzecznych przedstawia tabela 1.
Tab. 1. Powierzchnie kolejnych przekrojów poprzecznych dla zadanych spiętrzeń
oddalonych od planowanej budowli co 50 m
[m2]
[m]
Wysokość
spiętrzania
16
17
18
Powierzchnia przekroju poprzecznego oddalonego od planowanej budowli
dla zadanych spiętrzeń
zapora
50 m
100 m
150 m
200 m
250 m
917,15
1029,97
1148,91
672,34
781,18
918,99
377,85
465,13
556,48
167,36
152,17
203,37
99,26
145,41
195,40
1,7
13,6
30,39
173
Kubaturę zbiornika retencyjnego obliczono zgodnie ze wzorem:
Vz = Σ V50
(1.1)
gdzie: Vz – całkowita objętość zbiornika
Natomiast objętości w poszczególnych odcinkach wyznaczono z zaleŜności:
V50 = Fśr * L
gdzie:
(1.2)
V50 – kubatura zbiornika na dł. 50m,
Fśr – powierzchnia średnia przekrojów,
L – odległość pomiędzy przekrojami
Obliczone wartości kubatury zbiornika przy trzech załoŜonych wysokościach
spiętrzania wody 16, 17 i 18 m przedstawia tabela 2. Natomiast na rysunku
trzecim zobrazowano wysokości lustra wody na kolejnych przekrojach.
Tab. 2. Obliczone wartości kubatury zbiornika przy załoŜonych wysokościach spiętrzania
Wysokość spiętrzania
Objętość zbiornika [m3]
16 m
17 m
18 m
86804,2
107036,61
127562,25
Rys. 3. Przekroje poprzeczne doliny rzeki Białka wykonywane co 50 m
Spółka Wodociągowa w Bystrej zasila 995 odbiorców indywidualnych oraz
20 odbiorców zbiorowych. Rocznie wpuszcza ona do sieci około 155 tyś m3 wody.
Biorąc pod uwagę planowany rozwój sołectwa w ciągu najbliŜszych pięciu lat o 14 %
(w związku z atrakcyjnością regionu duŜa część dotychczasowych terenów rolniczych
nie posiadających pozwolenia na zabudowę zmienia swój status na działki budowlane)
oraz straty przesyłowe na poziomie 10 %
w roku 2011 wyniesie 195 tyś. m3 rocznie.
zapotrzebowanie na wodę w sołectwie
174
Wnioski
1. W chwili obecnej Spółka Wodociągowa w Bystrej nie zapewnia 100 % gwarancji
dostarczania wody mieszkańcom w czasie suszy hydrologicznej.
2. Najbardziej racjonalnym rozwiązaniem problemu zaopatrzenia w wodę jest
utworzenie odpowiedniej rezerwy w zbiorniku małej retencji.
3. W celu zabezpieczenia potrzeb aktualnych i potencjalnych odbiorców konieczne jest
zbudowanie zbiornika o pojemności ok. 100.000,00 m3.
4. Zbiornik nie licząc funkcji zaopatrzenia w wodę mieszkańców, zapewni minimalny
przepływ wody w rzece poniŜej zapory (woda Ŝycia), będzie równieŜ pełnił funkcję
zbiornika przeciwpoŜarowego.
Literatura
Borowa M. 2003. Rzeczywista i prognozowana wielkość zapotrzebowania na wodę
w latach 1996-2030 w Warszawie, GWiTS, 4: 121-131.
BłaŜejewski R., Waack A. 1996. ZuŜycie wody wodociągowej w wybranych wsiach
woj. poznańskiego. Konferencja Naukowo-Techniczna nt. Zapotrzebowania w wodę
miast i wsi, t. III. Poznań, s. 337-347.
Ratomska B., Gądek W., Marek B. 1997. Parametry geomorfologiczne a przepływ
maksymalny o określonym prawdopodobieństwie pojawiania się w zlewniach
niekontrolowanych, III Konferencja Naukowa „Współczesne problemy InŜynierii
Wodnej", Wisła.
Więzik U., Więzik B. 2006. Ekologiczne uwarunkowania gospodarki wodnej w zlew
Dom Handlowy Nauki PAN.
Summary
The adverse features of polish climate connected with the geographical location are the
periodic strong freshets and prolonged droughts. Shaking of hydrological balance is related with
a degradation of natural environment, in global scale as well as in local. This effect
continuously increases. Simultaneously, taking into account the economic requirements, Poland
has a very small natural water stocks. It is related with dynamic decline of air humidity, water
table and aquifer.
Construction of small retention tanks is the most rational solution to stop the water outlet in the
mountain areas. Their main task is the water supply, but they also protect from fire and erosion.
The paper purpose was to describe the capability of retention tank construction on the Białka
stream in Bystra Śląska.
The main task of dam is storing water to use in critical periods of water deficiency (hydrological
drought).
There was selected the optimum location of reservoirs cap on the base of existing infrastructure
and the terrain conditions. This location limits the costs of infrastructures transfer (relocation)
and it decreases cost of dam construction.
In this location was performed the orientation field leveling to specify the tank capacity at the
different heights of dam.
175
OCENA ZNAJOMOŚCI ZNACZENIA PŁAZÓW
W ŚRODOWISKU I DLA CZŁOWIEKA
Autorzy:Wojciech Górecki, Małgorzata Szpiech, Paulina Kałucka, Lidia Kojder
Opiekun naukowy: dr hab. prof. UR Joanna Kostecka
Studenckie Koło Naukowe ZrównowaŜonego Rozwoju
e-mail: goska21@o2.pl; polcia22@autograf.pl.
Słowa kluczowe: płazy, świadomość ekologiczna.
Wstęp
Płazy Amphibia, część swego Ŝycia spędzają w wodzie, a część na lądzie.
Gospodarcza działalność człowieka moŜe utrudniać przeŜycie tych zmiennocieplnych
zwierząt poprzez niszczenie właściwych dla nich biotopów. KaŜde osuszenie
wilgotnych siedlisk, oznacza zwykle drastyczne ograniczenie miejscowych populacji
tych zwierząt. W związku z ich ogromną i pozytywną rolą w środowisku, nie moŜemy
patrzeć bezczynnie na związany z rozwojem cywilizacyjnym, a często moŜliwy do
uniknięcia, zanik przedstawicieli batrachofauny, tym bardziej, Ŝe płazy, jako zwierzęta
głównie owadoŜerne, obok ptaków owadoŜernych, stanowią jeden z najwaŜniejszych
czynników utrzymujących równowagę w liczebności róŜnych grup Insecta [2].
Płazy, na pogorszenie się jakości siedlisk, reagują spadkiem liczebności, dlatego
teŜ coraz powszechniej uwaŜa się je za indykatory biologiczne, których obecność lub
brak, moŜe być wskaźnikiem skaŜenia i degradacji środowiska. Obecność płazów jest
świadectwem dobrego stanu środowiska, ich zanikanie, jest wymownym sygnałem
zachodzących w środowisku zmian niepokojących. W środowisku rolniczym, brak
płazów wskazywać moŜe np. na nadmierną chemizację [3].
Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, wszyscy powinni brać udział w aktywnej
ochronie zagroŜonych gatunków zwierząt. Środki zaradcze, nawet podjęte na małą skalę,
dają widoczny efekt, gdy są właściwie stosowane [1]. W Polsce wszystkie płazy podlegają
ochronie, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 28 września 2004 roku.
Celem przeprowadzonych badań była ocena znajomości znaczenia płazów
w środowisku i dla człowieka, w róŜnych grupach wiekowych, oraz sprawdzenie
stosunku badanych do ochrony tych zwierząt.
176
Materiał i metody
Badania przeprowadzono metodą ankietową, na grupie 150 osób, w roku 2007. Ankieta
skierowana była do uczniów szkół podstawowych, gimnazjum, szkół średnich, studentów
rolnictwa na UR oraz do osób starszych (zwykle pracujących), wyłanianych losowo.
Arkusz z ankietą zawierał 13 pytań zamkniętych i 2 otwarte. Testowano następujące
hipotezy badawcze:
1.
Poziom znajomości znaczenia batrachofauny w środowisku i dla człowieka jest
wysoki we wszystkich badanych grupach,
2.
Badani znają przyczyny zanikania płazów na terenie naszego kraju i chcą się
angaŜować w ich ochronę.
Wiedzę ankietowanych na temat gatunków płazów sprawdzano w pytaniach
otwartych.
Wyniki
W grupie badanych respondentów większość stanowiły kobiety (59 %). Wśród
respondentów 50 % mieszkało w mieście. Badani to przede wszystkim osoby
z wykształceniem podstawowym (60 %) i średnim (29 %). WyŜszym wykształceniem
legitymowało się 11 % badanych. Ankietowano głównie uczniów technikum (32 %)
i studentów UR (30 %). Liceum ogólnokształcące reprezentowało 17 %, szkołę
podstawową 15 %, a gimnazjum 6 % badanych (rys. 1).
15%
6%
30%
17%
32%
szkoła podstawowa
gimnazjum
liceum
technikum
UR
Rys. 1. Wykształcenie respondentów
Większość (63 %) ankietowanych potrafiła precyzyjnie odpowiedzieć, Ŝe w ich
miejscu zamieszkania występują płazy, co świadczyć moŜe po pierwsze o tym, Ŝe na
płazy zwracają uwagę, więc są nimi zainteresowani, a po drugie, Ŝe zamieszkują czystą
okolicę. Najczęściej spotykanymi gatunkami płazów według respondentów były Ŝaby
(44 %), ale trzeba zwrócić uwagę na to, Ŝe część ankietowanych wymieniała jako płazy
177
jaszczurki (22 %), a jak wiadomo są one przedstawicielami gromady gady. Świadczy to
o niskiej znajomości systematyki u badanych, co nie pozwalało im na odróŜnienie
gromad. Rzadziej wymienianymi gatunkami były: traszka zwyczajna (9 %), salamandra
(8 %) i kumak (2 %) (rys. 2).
Respondenci z przedstawicielem gromady płazów najczęściej kojarzyli osobno
Ŝabę śmieszkę (32 %), salamandrę plamistą (27 %), traszkę (10 %) lub kumaka
górskiego (6 %). Jedynie 27 % badanych odpowiedziało, Ŝe wszystkie wymienione
wyŜej gatunki kojarzą się im z tą gromadą (rys. 3). Takiej odpowiedzi udzielali głównie
studenci i uczniowie szkół średnich.
44%
25%
27%
21%
10%
6%
8%
9%
16%
salamandra
jaszczurki
kumak
salamandra plamista
Ŝaba śmieszka
kumak górski
traszka zwyczajna
wszystkie gatunki naleŜą do płazów
2%
Ŝaby
traszka zwyczajna
ropuchy
Ryc. 2. Spotykane przez ankietowanych
gatunki płazów
32%
Ryc. 3. Gatunki, z którymi badani
kojarzą płazy
Według 36 % ankietowanych tylko niektóre gatunki płazów w Polsce są pod
ochroną, 35 % uwaŜało, Ŝe ochrona dotyczy wszystkich gatunków (21 % respondentów
nie umiało powiedzieć, czy w naszym kraju chroni się płazy) (rys. 4). Tą słabą
znajomość faktów stwierdzono u uczniów szkół średnich, głównie w technikum.
Zdecydowana większość ankietowanych (67 %) była zdania, Ŝe w Polsce płazy
powinny być pod ochroną, co świadczy o ich zainteresowaniu bioróŜnorodnością
środowiska. Niepokojący jest jednak fakt, Ŝe aŜ 25 % badanych nie interesował los tej
gromady, a 8 % respondentów twierdziło, Ŝe płazy nie powinny być chronione (rys. 5).
Tak twierdzili głównie uczniowie szkoły średniej.
178
nie
nie wiem
67%
8%
8%
21%
tak
25%
35%
36%
tak
tylko niektóre gatunki
Rys. 4. Czy w Polsce płazy są pod
ochroną?
nie
nie interesuje mnie to
Ryc. 5. Czy uwaŜasz, Ŝe powinno się
chronić płazy?
Większość respondentów (76 %) nie chciała angaŜować się w ochronę płazów,
chęć aktywności na rzecz ochrony tej gromady zadeklarowało jednak 24 %
ankietowanych (rys. 6). Byli to głównie uczniowie technikum i studenci.
Wśród sposobów postępowania sprzyjających ochronie płazów wymieniano: nie
zabijam płazów (37 %), przenoszę Ŝaby przez jezdnię i nie zabijam kijanek (rys. 7).
13%
24%
37%
nie zabijam
płazów
tak
26%
nie zabijam
kijanek
jest mi to
obojętne
nie
przenoszę
Ŝaby przez
drogę
nie jem Ŝabich
udek
25%
25%
50%
Rys. 6. Chęć zaangaŜowania się
w ochronę płazów
Ryc. 7. Postawy ankietowanych
wobec ochrony płazów
Według osób biorących udział w ankiecie, płazy mają róŜnorodne znaczenie dla
środowiska. śe są one regulatorami liczebności owadów i ślimaków zgodziło się 23 %
badanych, Ŝe są waŜnym ogniwem w łańcuchu pokarmowym stwierdziło 23 %, Ŝe
stanowią czynnik utrzymujący homeostazę wskazało 6 % respondentów. Większość
badanych uwaŜała słusznie, Ŝe wszystkie powyŜsze znaczenia płazów są prawdziwe
(rys. 8). W odniesieniu do znaczenia płazów dla człowieka wskazywano: ograniczanie
liczebności
szkodników
(31
%),
badania
laboratoryjne
(24
%),
wskaźnik
zanieczyszczenia środowiska (21 %). Warto zauwaŜyć, Ŝe dla 10 % badanych płazy
stanowiły piękny element ekosystemu (rys. 9). Takiej odpowiedzi udzielili studenci.
14%
54%
179
24%
10%
23%
21%
17%
6%
31%
badania laboratoryjne
w skaźnik zanieczyszczenia środow iska
zjadają szkodniki
waŜne ogniwo w łańcuchu pokarmowym
czynnik utrzymujący homeostazę
regulatory liczebności owadów i ślimaków
piękny element ekosystemu
Ŝabie udka - źródło białka
wszystkie odpowiedzi są prawdziwe
Rys 8. Znaczenie płazów dla środowiska. Rys. 9. Znaczenie płazów dla człowieka
Ankietowani zaznaczali róŜne przyczyny ograniczania liczebność i zanikania płazów:
jednak jedynie 15 % z nich (głównie osoby pracujące i uczniowie szkół średnich),
słusznie zgodziło się z propozycją odpowiedzi „wszystkie wymienione przyczyny są
prawdziwe” (rys.10).
16%
15%
okrucieństwo ze strony ludzi
zanieczyszczenie wód
6%
modernizacja rolnictwa
18%
rozbudowa dróg, ruch
drogowy
kwaśne opady
wypalanie traw
15%
preferencje kulinarne
6%
18%
6%
wszystkie odpowiedzi są
prawdziwe
Rys. 10. Przyczyny zanikania i spadku liczebności płazów wg. respondentów
Z przeprowadzonej ankiety wynika, Ŝe respondenci posiadają zaledwie dość
znaczną wiedzę o roli płazów dla człowieka i środowiska, a takŜe przyczynach spadku
liczebności i zanikania przedstawicieli batrachofauny. Grupą o najwyŜszej wiedzy we
wszystkich zakresach okazali się uczniowie szkół średnich i studenci rolnictwa. MoŜna
przypuszczać, Ŝe zaistniała sytuacja jest wynikiem istotnej funkcji edukacyjnej, jaką
podejmują szkoła średnia i uniwersytet. Badania wykazały jednak brak zainteresowania
zaangaŜowaniem się w działania ochronne na rzecz płazów (76 % badanych).
180
Podsumowanie
Uzyskane wyniki badania ankietowego świadczą o potrzebie dalszej edukacji
w zakresie wiedzy na temat płazów, ich znaczenia a takŜe konieczności aktywnej ich
ochrony. Wykazano, Ŝe zdecydowana większość (65 %) badanych, nie wie o objęciu tej
gromady całkowitą ochroną, choć 67 % uwaŜało, Ŝe powinno się je chronić. Wydaje się,
Ŝe w działaniach edukacyjnych, szczególną uwagę naleŜy zwrócić na edukację
w szkołach podstawowych i średnich, gdyŜ w tym wieku dochodzi do wypracowania
właściwych postaw i poglądów. Młodzi ludzie - często pseudo-miłośnicy zwierząt,
zabierają płazy z ich naturalnego środowiska do akwarium (traszki, salamandra), gdzie
zwierzęta te przetrzymywane są w nieodpowiednich warunkach i zazwyczaj giną.
Literatura
Diesener G., Reichholf J. 1997. Płazy i gady, Wyd. Świat KsiąŜki, Warszawa.
Juszczyk W. 1987. Płazy i gady krajowe, Wyd. PWN, Warszawa.
www.biodiversity-chm.org.pl
1.
2.
181
HORTINO
Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego LeŜajsk Sp. z o.o.
ul. Fabryczna 2
37–300 LeŜajsk
Centrala
tel. +48 17 240 42 00
fax: +48 17 242 82 37
e-mail: hortino@rz.onet.pl
www.hortino.com.pl
Produkujemy i oferujemy:
•
•
•
•
•
•
mroŜone owoce i warzywa w opakowaniach detalicznych: 300g, 400g, 450g,
1000g, oraz 2000g i 2500g dla segmentu HoReCa,
mroŜone owoce i warzywa do przemysłu w opakowaniach 10 kg, 20 kg, 25
kg,
koncentraty i aromaty soków owocowych,
syropy owocowe,
termostabilne nadzienia owocowe do ciast,
lody.
Nagrody
Oryginalne receptury i wysoka jakość naszych mroŜonych owoców i warzywa
zdobyły uznanie handlowców i konsumentów. Potwierdzają to liczne nagrody i
wyróŜnienia, np w 2006:
•
•
•
•
Najlepszy Produkt SpoŜywczy Podkarpackiego 2006 za "Warzywa z tortellini
w sosie pieczarkowym w plebiscycie Smaczne bo podkarpackie
Złoty Medal Międzynarodowych Targów Poznańskich POLAGRA FOOD 2006
za "Zestaw obiadowy- Poniedziałek" (Zupa ogórkowa i Warzywa z
makaronem w sosie serowym)
Junior Eksportu Produktów śywnościowych 2006 (Warzywa na patelnię,
Zupa brokułowa, Warzywa z ryŜem i pieczarkami, Bukiet wykwintny)
SMAK DOSKONAŁY - Konsumencki Test Produktów - II miejsce za "Warzywa
z tortellini w sosie pieczarkowym"
182
POBIERANIE WODY PRZEZ ROŚLINY CAREX HIRTA L.
W WARUNKACH ZANIECZYSZCZENIA GLEBY
SUBSTANCJAMI ROPOPOCHODNYMI
Autorzy: Galina Korowećka, Natalia DŜura, Olga Tsvilynyuk, Olga Terek
Opiekun: Doktor, profesor Olga Terek
Lwowski Naćionalny Uniwersytet Ivana Franka, Wydział Biologji, Katedra Fiziologji i Ekologji
Roślin,
Ul. Hrushevskiego, 4, Lwόw 79005, Ukraina
e-mail: korovetska@ukr.net, biofr@franko.lviv.ua
Slowa kluczowe: Carex hirta, gleba skaŜona ropą naftowoą, potencjał wody, ilość
szparek, rozmiary szparek.
Wstęp
Jednym z najistotniejszych problemów w ochronie środowiska jest ocena wpływu
na organizmy umiarkowanego poziomu zanieczyszczeń substancjami znajdującymi się
w ropie naftowej. Zagadnienie to jest szczególnie waŜne w rejonach wydobycia
i przetworzenia tego surowca. Roślinność bardzo silnie reaguje na ten rodzaj
zanieczyszczenia wykazując jednocześnie pewne zróŜnicowanie gatunkowe. UwaŜa się,
Ŝe wartość bilansu wodnego roślin jest dobrym wskaźnikiem stanu warunków
środowiska Ŝycia roślin [Паталах 1997]. W nietypowych dla roślin warunkach
środowiska ich wzrost i rozwój wiąŜe się z adaptacją wewnętrznego potencjału
wodnego. Stwierdzono [Цайтлер 2001], Ŝe w warunkach zanieczyszczenia gleb ropą
naftową najbardziej odporny okazał się Carex hirta L. o długim systemie korzeniowym.
Według tego autora zanieczyszczenie gleb ropą naftową zmniejsza jej retencję wodną
i ogranicza dostęp wody do systemu korzeniowego roślin.
Celem podjętych badań było określenie wpływu zanieczyszczenia gleby ropą
naftową na potencjał wody w roślinach turzyc a ponadto ilość i wielkość ich komórek
szparkowych.
Materiał і metody
Badania nad wpływem zanieczyszczeń gleby ropą naftową na bilans wody Carex
hirta L. przeprowadzono w drewnianych pojemnikach o powierzchni 0,5 m2 (1 x 0,5m)
wypełnionych substratem glebowym w ilości 80 kg. Czynnikiem zmiennym była ilość
wnoszonej ropy naftowej o gęstości 0,96g·cm-3 , w stęŜeniach, I – 50 ml·kg-1 (średnie)
i II – 75 ml·kg-1 podłoŜa (wysokie zanieczyszczenie), wobec kontroli bez dodatku ropy
naftowej. Po trzech tygodniach inkubacji (okres odparowania tzw. destylatów lekkich)
wysadzono rośliny Cavex hirta L. o wysokości 62,5±1,8 cm.
183
W okresie wegetacji w pierwszym i drugim roku prowadzenia doświadczenia
oznaczono potencjał wody w pędach roślin metodą refraktometryczną oraz liczbę
i wielkość szparek na dolnej stronie liści.
Wyniki
Potencjał wody pędów turzyc oznaczony w pierwszym roku badań zaleŜał od
poziomu zanieczyszczenia gleby ropą. Przy średnim poziomie zanieczyszczenia
stwierdzono 50 % jego wzrost, zaś przy wyŜszym poziomie utrzymywał się na
poziomie obiektu kontrolnego. Świadczy to o zdolności adaptacyjnej roślin do
średniego poziomu zanieczyszczenia gleby i przekroczeniu tych zdolności przy
silniejszym zanieczyszczeniu gleby ropą naftową.
Znaczący wpływ na kształtowanie się potencjału wodnego roślin wywiera
potencjał osmotyczny komórek, który zaleŜy od stęŜenia soku komórkowego. Spośród
substancji
soku
komórkowego
najsilniej
na
potencjał
osmotyczny
komórek
oddziaływują jony pierwiastków jednowartościowych, a ponadto cukry proste,
aminokwasy i kwasy organiczne.
Oznaczona w warunkach doświadczenia zawartość potasu w komórkach roślin
turzyc przy średnim zanieczyszczeniu podłoŜa ropą wskazuje na 17 % wzrostu stęŜenia
w korzeniach i 18% w częściach nadziemnych w stosunku do roślin pochodzących
z obiektów bez dodatku ropy naftowej do podłoŜa. Natomiast przy wysokim
zanieczyszczeniu podłoŜa ropą stwierdzono spadek zawartości potasu o 16,3 %
w korzeniach i o 24 % w częściach nadziemnych.
Oznaczona zawartość soku w komórkach turzyc pochodzących z podłoŜa
z dodatkiem ropy naftowej wskazuje na jego silne pobieranie i kumulowanie
w roślinach. Przy czym przy średnim poziomie zanieczyszczenia ropę zawartość sodu
w korzeniach roślin było 5-cio krotnie wyŜsza, zaś w częściach nadziemnych 3-krotnie
wyŜsze w stosunku do kontroli. Natomiast wysokie zanieczyszczenie mniej wyraźnie
wpływało na pobieranie sodu.
Niewątpliwie kumulacja jonów jednowartościowych zwiększa potencjał wody
roślin, co pomaga im w utrzymaniu wysokiego turgoru [Rodríguez i in. 2005]
i przetrwaniu w warunkach stresu środowiskowego.
Potencjał wodny części nadziemnych turzyc w okresie wegetacji drugiego roku
badań nie zaleŜał od dodatku ropy naftowej do podłoŜa. MoŜna sądzić, Ŝe dla turzyc
184
jako rodzaju tolerancyjnego na warunki środowiska, fizyko-chemiczne właściwości
gleby nie wywołują stresu.
Pobieranie wody przez turzyce w warunkach doświadczenia było stosunkowo
łatwe co wiązało się z większym potencjałem wodnym w komórkach korzeni
w porównaniu do roztworu glebowego. Wysokie parcie korzeniowe umoŜliwiało
równomierne uwodnienie cytoplazmy komórek. Odrębnym zagadnieniem w bilansie
wodnym roślin jest transpiracja i jej mechanizmy regulacji [Николаевский 1998;
Клеточные 2003]
szczególnie waŜne w warunkach stresu. Jak wykazały badania
[Николаевский 1998] przeprowadzone na drzewach gatunki o większej tolerancji na
kwaśne zanieczyszczenia gazowe charakteryzują się większą liczbą aparatów
szparkowych przypadających na jednostkę powierzchni liści.
W badaniach własnych zaobserwowano tylko w pierwszym roku badań redukcję
ilości komórek szparkowych o 23 % przy średnim dodatku ropy naftowej i o 14 % przy duŜym dodatku w stosunku do roślin kontrolowanych, przy czym dodatek ropy
naftowej ograniczał ich rozmiary. Obserwowane reakcje liczby komórek szparkowych
u turzyc w warunkach stresu jest reakcja odmienna w porównaniu do gatunków roślin
zielnych co moŜe wiązać się z specyficzną adaptacją tego rodzaju do stresu
wywołanego węglowodorami w podłoŜu. Przedstawione wyniki jednoznacznie
świadczą o duŜej plastyczności turzyc i ich zdolnościach adaptacyjnych do
podwyŜszonej zawartości ropy naftowej w podłoŜu.
Wnioski
1. Rośliny Carex hirta L. cechują się duŜą plastycznością na działanie ropy naftowej,
a kierunek adaptacji zaleŜy od jej stęŜenia w podłoŜu.
2. W pierwszym roku wegetacji roślin w podłoŜu z dodatkiem ropy naftowej
przystosowanie polega na zwiększonym pobieraniu jonów jednowartościowych
[K i Na] i redukcji ilości i rozmiarów aparatów szparkowych.
3. W drugim roku wegetacji roślin w podłoŜu z dodatkiem ropy naftowej i na obiekcie
kontrolnym nie róŜniły się pod względem potencjału wodnego, oraz liczby
i rozmiarów komórek szparkowych.
185
Literatura
Клеточные механизмы адаптации растений к неблагоприятным воздействиям
экологических факторов в естественных условиях / Под ред. чл. кор. НАН
Украины Е.Л. Кордюм. - К.: Наук. думка, 2003. – 277с.
Николаевский В. С. 1998. Экологическая оценка загрязнения среды и состояния
наземних екосистем методами фитоиндикации. -М.: Изд-во Московського
университета: 192 с.
Паталах І. І. 1997. Водний режим та стійкість рослин до аерогенних ароматичних
вуглеводнів. Автореферат. Київ.
Цайтлер М. Й. 2001. Відновлення рослинного покриву і зміни структури
ценопопуляції трав’янистих рослин на нафтозабруднених територіях
Бориславського нафтового родовища. Автореферат дис. канд. біол. наук.
Дніпропетровськ: 16с.
Rodríguez P., Torrecillas A., Morales M. A., Ortuño M. F., Sánchez-Blanco M. J.
2005. Effects of NaCl salinity and water stress on growth and leaf water relations of
Asteriscus maritimus plants. Environmental and Experimental Botany, 53: 113-123.
Water regime of plants Carex hirta L. in conditions of oil contamination of soil
Summary
Oil-contamination is one of the most common types of pollution, endangering aquatic
and terrestrial ecosystems. On sites where heavy oil pollution has taken place, vegetation is
usually scarce or absent. It is found out, that long-rhisomed species are marked by the greatest
resistance for oil pollution. To such species belongs Carex hirta, which was object of our
investigation. The oil of density 0,96g/m³ was carried in boxes with soil in such concentrations:
50ml/kg and 75ml/kg. After 3 weeks the plants were plant out into experimental boxes. Soil
without oil was control. We determined water potential, number and size of stomatal guard cells
on the bottom side of the leaves. Water potential for influence of oil in an amount 50 ml on the
kg of soil in the leaves of plants of the Carex hirta first year of life increased, quantity of such
elements as sodium and potassium increased, number and size of stomata decreased. We can
make conclusions that in Carex hirta take place active adaptive alterations.
Kay words: Carex hirta, oil contamination, water potential, stomata.
186
PORÓWNANIE PRODUKCYJNOŚCI I CECH MORFOLOGICZNYCH
ROŚLIN UPRAWIANYCH W MIESZANKACH
W ZALEśNOŚCI OD DOBORU GATUNKÓW I ICH UDZIAŁU
Autorka: śebracka Katarzyna
Opiekun naukowy: prof. dr hab. Tadeusz Zając
Opiekun koła naukowego: dr hab. Kazimierz Klima
Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa
im. Jana Grodka w Sanoku, Instytut Rolnictwa,
Koło Naukowe „Agroekolog”, ul Mickiewicza 21, 38-500 Sanok
e – mail: rolnictwo.pwsz@interia.pl
Słowa kluczowe: plonowanie, mieszanki, len oleisty, pszenica.
Wstęp
Dotychczas w Ŝadnej z rolniczych dzielnic świata, a takŜe w naszym kraju nie
podjęto badań agrotechnicznych nad uprawą lnu oleistego w siewie mieszanym,
poniewaŜ brak takich informacji w pracach przeglądowych [Diepenbrock 2001, Zając
2004]. W moŜliwych do zaproponowania mieszankach, ze względów rozwojowych
oraz agroekologicznych najbardziej predestynowanym do wspólnej uprawy z lnem
oleistym wydaje się być pszenica jara. Zwłaszcza, Ŝe obydwa gatunki mają bardzo
zbieŜne wymagania siedliskowe oraz odznaczają się wyrównanym tempem wzrostu,
a takŜe wykazują podobieństwo, co do wysokości roślin. Siew i zbiór mieszanki
pszenicy jarej z lnem oleistym moŜna wykonać w analogicznym czasie, uŜywając do
tego celu, zestawu „technicznie podobnych maszyn”.
Aktualnie nasiona lnu oleistego z uwagi na unikatowy skład chemiczny są
cennym i poŜądanym dodatkiem do Ŝywności i pasz [Borowiec i in. 2001, Gambuś i in.
2003]. Jak udowodnili Casa i in. [1999] len oleisty uprawiany w czystym siewie
wykazuje duŜą zmienność rozwojową w latach o małej ilości opadów atmosferycznych,
dlatego obecność w łanie lnu rośliny zboŜowej, byłaby swoistym ubezpieczeniem jego
plonowania.
Zaproponowana metoda uprawy w
siewie
mieszanym,
zróŜnicowanych
botanicznie gatunków spośród jarych roślin rolniczych, moŜe okazać się produkcyjnie
efektywną. W niniejszej pracy zwrócono uwagę na kształtowanie się cech
morfologicznych gatunków składowych mieszanki oraz ich plonowanie.
Celem poznawczym podjętych badań jest ocena zmian wymiarów cech
morfologicznych i produkcyjności nowej dwugatunkowej mieszanki zboŜowo-oleistej,
187
zestawionej z pszenicy jarej i lnu oleistego, a wysiewanej w mieszankach o róŜnym
udziale gatunków.
Materiał i metody badań
W roku 2006 przeprowadzono jednoczynnikowe, ścisłe doświadczenie polowe,
zlokalizowane w miejscowości Besko w powiecie sanockim. Doświadczenie załoŜono
na glebie brunatnej właściwej, wytworzonej z utworów pylastych i zaliczanym do
kompleksu
pszennego
wadliwego,
klasy
bonitacyjnej
IIIb.
Pod
względem
granulometrycznym glebę zaliczano do pyłu zwykłego i odznaczała się średnią
zawartością przyswajalnych składników w warstwie ornej. Przedplon dla lnu oleistego
stanowiły buraki cukrowe, uprawiane bez obornika. Pod doświadczenie zastosowano
nawoŜenie mineralne w ilości 180 kg NPK/ha, przy czym azot stosowano w dwóch
analogicznych dawkach-30 kg, pierwszą przedsiewnie, a drugą po uzyskaniu przez len
fazy jodełki. Wysiano w czystym siewie pszenicy jarej ‘Jasna’ i lnu oleistego ‘Opal’,
odpowiednio 450 i 600 sztuk kiełkujących i zaprawionych nasion. Natomiast
w mieszankach udziały procentowe nawiązywały do czystego wysiewu. Chwasty
dwuliścienne zwalczano przy pomocy Basagranu w fazie jodełki lnu i krzewienia się
pszenicy.
Doświadczenie, którego czynniki badawcze wyeksponowano w tabelach 1 i 2,
załoŜono metodą losowanych bloków w czterech powtórzeniach, a wielkość poletka do
zbioru kombajnem zboŜowym wynosiła 1000 m2. Z tych powierzchni do analiz
biometrycznych pobrano próby roślin z 1 m2. Dokonano na 30 pędach pomiarów
wysokości pędów i organów generatywnych oraz analizowano elementy składowe
plonu. W oparciu o plony biomasy z 1 m2 wyliczono wskaźnik plonowania.
Wyniki
Na podkreślenie zasługuje fakt bardzo dobrego plonowania pszenicy jarej, uprawianej
zarówno w czystym siewie, jak i dwugatunkowych mieszankach z lnem oleistym.
Uzyskane plony ziarna i nasion z zasiew ów czysto gatunkowych są bardzo wysokie
i zarazem przekraczają dane literaturowe. Pszenica jara poprzez wzrost wysokości
roślin w mieszankach, wykazała duŜą siłę konkurencyjną w odniesieniu do lnu (tab. 1).
W siewie mieszanym w kaŜdym z obiektów dominowała na lnem, którego rośliny
w wyniku konkurencji międzygatunkowej (przytłumienia), uległy znacznemu
skróceniu.
Natomiast
plonowanie
pszenicy
uprawianej
w
mieszankach,
tak
w odniesieniu do łanu, jak i pojedynczego pędu silnie wzrastało. Bowiem w miarę
188
wzrostu udziału lnu w mieszankach, którego rośliny odznaczają się słabą siłą
konkurencyjną, co potwierdzają dane zamieszczone w tabeli 2.
Tab. 1. Porównanie cech morfologicznych i plonu (g . m-2) pszenicy jarej w
zaleŜności od sposobu siewu
Cechy morfologiczne i plon
69,2
60,7
8,5
15,3
Sposób siewu
mieszanki z lnem oleistym
Pszenica
Pszenica Pszenica
-75 %
50 %
- 25 %
+ len 25 %
+ len 50 %
+ len 75 %
80,0
76,9
75,4
71,4
67,8
66,1
8,6
9,1
9,3
16,5
16,9
17,6
33,8
34,6
37,9
43,2
1,02
616
51,6
1,10
501
53,2
1,26
419
51,8
1,34
305
51,2
czysty
100 %
Długość pędu – cm: w tym
długość źdźbła - cm
długość kłosa - cm
Liczba kłosków w kłosie sztuk
Liczba ziaren w kłosie sztuk
Plon z kłosa - g
Plon z 1 m2 w - g . m-2
Wskaźnik plonowania - %
Tabela 2. Porównanie cech morfologicznych i plonu (g . m-2) lnu oleistego w zaleŜności od
sposobu siewu
Cechy morfologiczne i plon
75,8
56,9
Sposób siewu
mieszanki lnu oleistego z
pszenicą jarą
Len
Len Len - 25
50 % +
%+
-75% +
pszenica
pszenica
pszenica
25 %
50 %
75 %
62,1
59,2
61,6
53,7
53,2
55,0
18,9
8,3
8,4
5,1
6,0
3,8
6,6
4,0
22,9
163
0,83
305
38,5
6,5
51,4
0,32
105
36,4
4,1
31,2
0,18
31
34,6
4,3
35,3
0,20
13
32,3
Czysty
100%
Długość pędu – cm: w tym
Długość łodygi do I-szego rozgałęzienia cm
długość łodygi z rozgałęzieniami - cm
Liczba odgałęzień bocznych z torebkami sztuk
Liczba torebek na pędzie- sztuk
Liczba nasion z pojedynczego pędu - sztuk
Plon z pędu - g
Plon z 1 m2 w - g . m-2
Wskaźnik plonowania - %
Dowodem na zaistnienie walki konkurencyjnej w mieszankach pszenicy z lnem
jest równoczesne wystąpienie poprawy rozwoju pszenicy, manifestującego się
zwiększeniem plonu z pojedynczego kłosa oraz wzrostem liczby wykształconych
ziarniaków. Natomiast len oleisty, który w czystym siewie plonował wysoko,
w mieszankach z połówkowym udziałem lub z przewagą udziału pszenicy – 75 %, pod
względem plenności całkowicie zawiódł. Jedynie moŜna polecać uprawę lnu
189
w mieszankach z małym udziałem pszenicy – 25 %, poniewaŜ wówczas daje około
jednej tony nasion.
Wnioski
1. Plonowanie pszenicy jarej i lnu oleistego, uprawianych w czystym siewie było
w warunkach Podkarpacia bardzo wysokie.
2. Uprawa pszenicy w mieszankach w lnem poprawiała warunki jej rozwoju, co
zwiększyło plon z pojedynczego kłosa oraz równocześnie zwiększyła się wysokość
jej roślin, która była efektywnym środkiem współzawodnictwa z lnem o przestrzeń
w łanie mieszanek.
3. Rośliny lnu oleisty na uprawę w siewie mieszanym z pszenicą zareagowały
znacznym zmniejszeniem wysokości oraz wykształceniem mniejszej liczby
odgałęzień bocznych z torebkami oraz samych torebek, a takŜe spadkiem plonu
z pędu i jednostki powierzchni.
Literatura
Borowiec F., Zając T., Kowalski Z. M., Micek P., Marciński M. 2001. Comparison
of nutritive value of new commercial linseed oily cultivars for ruminants. J. Anim. Feed
Sci., 10: 301 – 308.
Casa R., Russell G., Lo Cascio B., Rossini F. 1999. Environmental effects on linseed
(Linum usitatissimum L.) yield and growth of flax at different stand densities. Eur.
J. Agron. 11: 267-278.
Diepenbrock W. 2001. Crop physiology of oilseeds: a comparative analysis between
rapeseed (Brassica napus L.), sunflover (Helianthus annuus L.), and linseed (Linum
usitatissimum L.). Scientia Agric. Bohemica, 32 (4): 323-339.
Gambuś H., Borowiec F., Zając T. 2003. Chemical composition of linseed with
different colour of bran layer. Pol. Jour. Food Nutr. Sci, 12/53(3): 67-70.
Zając T. 2004. Współczesne uwarunkowania uprawy i wykorzystania lnu oleistego
(Linum usitatissimum L.) Postępy Nauk Rol., 2: 77 – 91.
Summary
In a one-factorial experiment, carried out in Podkarpacie (Besko) environmental
conditions, height, yield components from 1m2 area and from one shoot of spring wheat and of
oil fax were studied. Tested plants were grown in pure stands and in two-species mixtures,
differencing in frequency factor (tab. 1 and 2). In year 2006 yielding of crop plants, grown in
pure stands, was high in conditions: 616 and 305 g·m-2, for wheat and oil flax, respectively.
Reaction of tested plants to mixed growing was different. In mixture wheat’s developmental
conditions were improved, and in consequence, wheat yield was higher. On the other hand, oil
flax yielded in mixture on lower level, as it developed lower number of lateral shoots and bolls.
Oil flax in mixture stands had much lower yield of seeds per shoot and per area.
190
PREFERENCJE MIESZKAŃCÓW POWIATU ŁAŃCUCKIEGO
W KUPOWANIU ROŚLIN OZDOBNYCH I ARTYKUŁÓW
OGRODNICZYCH
Autorzy: Hasiak Urszula, Kurek Edyta, Gargała Marta, śak Sebastian
Opiekun: dr inŜ. Ewa Stompor-Chrzan
SKN „Włościanin”, Sekcja Kształtowania i Ochrony Terenów Zieleni
UR Wydział Biologiczno-Rolniczy
ul. Ćwiklińskiej 2, 35-601 Rzeszów
Słowa kluczowe: rośliny ozdobne, środki ochrony, narzędzia ogrodnicze
Wstęp
Współczesny człowiek ma coraz mniejszy kontakt z przyrodą. Praca zawodowa,
nauka i rozrywka pochłaniają więcej czasu, stale zmniejszają się teŜ dostępne mu
obszary świeŜego powietrza, czystych wód oraz naturalnych siedlisk zwierząt i roślin.
Łatwo to zauwaŜyć podczas wycieczek za miasto. Coraz rzadziej widuje się tam dzikie,
rozkwitające wczesną wiosną łąki, obfitujące w ryby, stawy i jeziora, zaciszne miejsca,
gdzie na łonie przyrody moŜna spędzić czas i odpocząć. Potrzeba kontaktu z przyrodą
jednak nie maleje. Na obrzeŜach miast powstają działki rekreacyjne i pracownicze [1].
Dla wielu ludzi własny ogród jest najlepszym miejscem wypoczynku i dlatego tak
waŜny staje się jego wygląd. Dobrze skomponowane rośliny to klucz do ciekawego
i efektownego ogrodu, który o kaŜdej porze roku będzie cieszył swoim widokiem [2].
Rośliny ozdobne odgrywają duŜą rolę w Ŝyciu współczesnych ludzi. Wzbogacanie
otoczenia człowieka za pomocą roślin jest znane od najdawniejszych czasów.
Odznaczają się szczególnymi wartościami, które wynikają z bogactwa form, wielkości
barw i kształtów [3].
Urok kwiatów potrafi odczuwać kaŜdy, niezaleŜnie od wieku, stopnia
wykształcenia, miejsca zamieszkania [4]. Ogrody wiejskie swoją okazałością nie
ustępują miejskiej zieleni. W coraz większym stopniu stają się pasją i formą
wypoczynkową.
Materiał i metody
W celu rozpoznania preferencji kupowania roślin ozdobnych i artykułów
ogrodniczych przeprowadzono w 2007 roku w sklepach ogrodniczych powiatu
łańcuckiego badania ankietowe. Kwestionariusz ankietowy zawierał ogólne informacje
o najczęściej kupowanych gatunkach roślin ozdobnych, środkach ochrony roślin,
pielęgnacji i narzędziach ogrodniczych. Badaniami objęto sprzedawców sześciu
sklepów ogrodniczych miasta Łańcut oraz powiatu łańcuckiego.
191
Wyniki
Z przeprowadzonych badań wynika, Ŝe najczęstszymi klientami były kobiety (90
%), w przedziale wiekowym 40-50 lat. Często kupowanymi gatunkami roślin w okresie
wiosennym były pelargonie, surfinie, mieczyki, natomiast w okresie letnim sasanka,
zatrwian, pierwiosnek i rośliny cebulowe. Największym zainteresowaniem wśród
kolorów kwiatów cieszyły się: czerwień, róŜ, pomarańcz oraz mieszanki kwiatowe.
Materiałem rozmnoŜeniowym były w 90 % nasiona, a w 10 % cebule i kłącza. Wśród
kupowanych roślin zdarzały się gatunki egzotyczne, nietypowe dla naszego kraju takie
jak palmy, eukaliptus. Tymi roślinami interesowało się 20 % klientów.
Klienci sklepów ogrodniczych kupowali najczęściej doniczki plastikowe (96 %).
Stosunkowo niski procent zainteresowany był pojemnikami z ceramiki, w tym
zwykłymi 3 % i ozdobnymi 1 %. Spośród dostępnych doniczek, duŜym
zainteresowaniem (90 %) charakteryzowały się średnie doniczki o średnicy 14-20 cm;
natomiast zakup małych (o średnicy poniŜej 10 cm) i duŜych (o średnicy powyŜej
24 cm) był mniej popularny (10 %). W ankietowanych sklepach ogrodniczych
oferowano pojemniki o róŜnych kształtach. Do najczęściej kupowanych naleŜały
okrągłe – 95 %, a w następnej kolejności: prostokątne – 4 % i o nieregularnym kształcie
– 1 %.
Klienci kupujący środki ochrony roślin grzybobójcze i owadobójcze wybierali
w 98% preparaty stosowane doglebowo i w 2 % dolistnie.
Spośród ankietowanych punktów sprzedaŜy 60% posiadało informatory i reklamy
dotyczące pielęgnacji i ochrony roślin, a wśród nich pt. „Target”, „Ogród zadbany”,
„Pielęgnacja trawników”, „Rośliny kwitnące – ochrona i nawoŜenie”.
Aby pozyskać piękny ogród naleŜy zadbać o zaopatrzenie się w odpowiedni
sprzęt ogrodniczy. Do artykułów ogrodniczych i narzędzi najbardziej preferowanych
naleŜały: szpadle, sekatory ręczne, noŜyce do Ŝywopłotu, motyki, grabie do liści.
Kupowane narzędzia ogrodnicze pochodziły przewaŜnie z firmy Fiskars, ale zdarzały
się teŜ inne, pochodzące z firm: Lemar, Raco Export lub Tabo.
Według powiedzenia „im więcej zapłacisz, tym lepszy będziesz mieć towar”– co
jest przy narzędziach ogrodniczych bardziej prawdziwe, niŜ przy innych produktach [5].
192
Podsumowanie
Z przeprowadzonych badań wynika, Ŝe dział ogrodnictwa – rośliny ozdobne –
cieszy się duŜą popularnością. W zaleŜności od sezonu wzrasta zainteresowanie
poszczególnymi gatunkami, ma na to wpływ równieŜ moda panująca wśród gatunków
roślin ozdobnych, która jest promowana w wielu informatorach i czasopismach
z dziedziny ogrodnictwa.
Ponadto środki ochrony roślin, artykuły ogrodnicze dostarczane w bogatym
asortymencie zyskują coraz większe rzesze nabywców – bo piękny ogród – to ogród nie
tylko bogaty w ciekawe odmiany ale równieŜ zadbany i wolny od chorób i szkodników.
Coraz większa ilość mieszkańców powiatu łańcuckiego interesuje się roślinami
ozdobnymi, a świadczy o tym wzrastająca ilość przydomowych ogródków oraz
barwnych balkonów.
Literatura
1. Lewczuk J. 1994. Ogródek wodny. Wyd. PWRiL, Warszawa.
2. Zaraś-Januszkiewicz E. 2007. Zasady komponowania roślin. Działkowiec,
1: 28-30.
3. Bartosiewicz A., Chmiel H., Dargiewicz H., Dluzewska W. 1981. Kwiaciarstwo.
Wyd. PWRiL, Warszawa.
4. Kiljańska I. 1983. Kwiaty w ogródku. Wyd. PWRiL, Warszawa: 9-12.
5. Buczacki S. 2000.Ogródek dla początkujących. Warszawa, Wyd. Elipsa: 6-7.
193
PROBLEMY OCHRONY ROŚLIN W WINNICACH
Autor: Anna Konowalczuk
SKN Fitopatologów „SKOSIK”
Zakład Fitopatologii, Katedra Ochrona Roślin
Wstęp
W Polsce areał upraw winorośli - według róŜnych źródeł - wynosi od 150 do 300
hektarów. I choć dopiero „raczkujemy” w winiarskim biznesie, to zdaniem znawców,
branŜa winiarska w naszym kraju ma dobre perspektywy. W obecnej sytuacji dla
potencjalnych producentów win wydaje się rozsądne zakładanie małych, 5-10 arowych
plantacji z odmian przerobowych. Stanowiłyby one doskonałe mateczniki do
powiększania plantacji. Wiele osób poszukuje win regionalnych, ekologicznych,
dosładzanych miodem. Póki, co winnice stają się coraz bardziej "modne". Zakładają je
biznesmeni, dla których produkcja własnego wina z winogron jest nie tylko doskonałym
ukojeniem nerwów, ale równieŜ okazją do pochwalenia się w gronie przyjaciół.
Przypomina to odrodzenie winiarstwa w Wielkiej Brytanii - gdzie kilkadziesiąt lat temu
winnice zakładali głównie bogaci bankierzy i prawnicy - w celach zupełnie
niekomercyjnych. Dziś z powodzeniem sprzedaje się tam lokalne wina a hobby
i weekendowa odskocznia stała się dla wielu źródłem utrzymania.
Ochrona winorośli
Kwestia ochrony winorośli polega głównie profilaktyce, ze względu na
ograniczoną ilość środków chemicznych skutecznych, ale przede wszystkim
zarejestrowanych i dopuszczonych do obrotu w zwalczaniu poraŜanych chorób,
następnie prawidłowa diagnoza, stosowanie głównie zabiegów agrotechnicznych, metod
biologicznych i na koniec chemicznych.
Do zabiegów agrotechnicznych, naleŜy zaliczyć:
-
prześwietlenie krzewów
-
unikanie dotykających się, ściśniętych gron
-
usuwanie nadmiaru liści
-
waŜny jest właściwy wybór podkładki
-
usuwanie zaatakowanych pędów i poraŜonych części roślin
-
nie zostawianie obciętych pędów leŜących w międzyrzędziach.
-
racjonalne nawoŜenie
194
-
jak najwcześniej pozbycie się bocznych pędów by zapobiec kontaktowi młodych
-
wraŜliwych części rośliny z glebą
-
usuwanie samosiewek
-
unikanie wysokiej trawy sięgającej zielonych części krzewów winorośli
-
nie nawoŜenie nieprzefermentowanymi wytłokami z prasy
-
niszczenie pierwotnych ognisk choroby przez usuwanie zaatakowanych liści
Najczęściej występujące choroby
1. Mączniak prawdziwy winorośli (Uncinula necator)
Uncinula necator jest pasoŜytniczym grzybem naleŜącym do klasy Ascomycetes,
(Workowce). Atakuje wszystkie nadziemne organy rośliny i niezachowanie ostroŜności
moŜe powodować duŜe straty wydajności (nawet całkowite zniszczenie zbiorów)
i powaŜny spadek jakości owoców. W przeciwieństwie do mączniaka rzekome preferuje
suche lata i charakteryzuje się większą szkodliwością w suchych rejonach. Ze względu
na rozwój pasoŜyta na zewnątrz rośliny, objawy są łatwe do zidentyfikowania. Tym
niemniej zauwaŜalna gołym okiem grzybnia w postaci biało-szarego nalotu
przypominającego mąkę (stąd nazwa) świadczy o zaawansowanym stadium choroby.
Wzrost pędu jest bardzo opóźniony w stosunku do pozostałych. Kwiaty pokrywają się
szarym nalotem i obumierają. Młode, dopiero zawiązane owoce pokrywają się nalotem
i schną, po czym opadają jak kwiaty, bardziej dojrzałe pękają. Grzyby powodują drobne
nekrotyczne blizny na skórce i nie pozwalają na jej rozrost. Po osiągnięciu poziomu
12-15 % cukru, owoce stają się mniej wraŜliwe na zaraŜenie. Pęknięcia skórki
zwiększają oczywiście ryzyko innych chorób np szarej pleśni. Pędy zanim zdrewnieją,
pokrywają się brunatnymi plamami i szarym nalotem. Na zdrewniałych widoczne są
czarne plamy.
Zwalczanie:
-
Profilaktyka (zabiegi agrotechniczne, właściwe techniki uprawy, związki siarki
i miedzi)
-
Środki chemiczne (środki kontaktowe, systemowe, stosowanie „bordoskiej
mieszanki”)
-
Biologiczne środki ochrony roślin (napar ze skrzypu, biosept i in.)
2. Mączniak rzekomy (Plasmopara viticola)
Choroba występuje na wszystkich organach zielonych winorośli, a zwłaszcza na tych
najmłodszych, najbardziej miękkich. Około połowy maja na młodych liściach rozwijają
195
się mniej lub bardziej okrągławe Ŝółtawe i jakby tłuste plamy, o średnicy około 2 cm, na
których wkrótce od dolnej strony liścia przy większej wilgotności występuje
śnieŜnobiały i cokolwiek błyszczący nalot. Na liściach starszych początkowo tłustawe,
później brunatne i suche plamy, ale nie okrągłe, przewaŜnie ograniczone nerwami
liścia. poraŜeniu ulegają równieŜ kwiaty, młode grona oraz pędy, które nabierają
Ŝółtawej barwy, pokrywają sie białym puszystym nalotem zarodników grzyba. Większe
owoce nie ulegają zaraŜeniu. Owoce opanowane przez grzyba stają sie szaroniebieskie,
marszczą sie i zasychają.
Zwalczanie:
-
Profilaktyka (unikać przenawoŜenia azotem, techniki uprawy tj.: grabienie
i niszczenie opadłych liści, cięcie ograniczające nadmierne zagęszczenie, zwalczanie
chwastów)
-
Środki chemiczne (kontaktowe, systemiczne) mające na celu niedopuszczenia do
pierwszych infekcji oraz ograniczenie infekcji wtórnych.
-
Biologiczne metody (napary ze skrzypu, pokrzywy, szałwi, czosnku i in.)
3. Szara pleśń (Botrytis cinerea)
Jest to grzyb z klasy grzybów niedoskonałych.
JuŜ kilka procent owoców zaatakowanych przez szarą pleśń wystarczy, by plon
był niŜszy. Szara pleśń atakuje wszystkie zielone części rośliny. Najbardziej
charakterystycznym objawem występowania szarej pleśni są ślady pylącego nalotu
i przebarwienia (plamy). Na siewkach wielu roślin objawem poraŜenia jest
zbrunatnienie łodyg. PoraŜone pąki kwiatowe stają się brunatne i zamierają. Na
roślinach wyrośniętych i ich owocach występują plamy brunatne, potem gnijące.
Miejsca chore pokrywają się szarym pylącym nalotem, wśród którego tworzą się
czarne, okrągłe i twarde owocniki grzyba (skleroty).
Zwalczanie choroby:
-
Profilaktyka: Trzeba zwrócić uwagę na wystarczające prześwietlenie krzewów.
Unikać dotykających się, ściśniętych gron, wysokiej trawy, usunąć nadmiar liści.
WaŜny jest właściwy wybór podkładki. Chronić winorośl przed mączniakiem
właściwym i gąsienicami motyli z rodzaju Cochylis, Eudemis i Eulia, które
uszkadzając skórkę owoców, ułatwiają zaraŜenie. Usuwać zaatakowane pędy i palić
je. Nie zostawiać obciętych pędów leŜących w międzyrzędziach.
196
-
Środki biologiczne: Prowadzone są badania nad zastosowaniem grzybów
Ulocladium atrum. Potwierdzono skuteczność Trichoderma hazianum.
-
Stosowane są preparaty na bazie skrzypu, siarki, zmikronizowanych droŜdŜy czy
olejku z drzewa Azadirachta indica.
-
W
przypadku
ochrony
chemicznej
istnieje
powaŜny
problem
braku
zarejestrowanych środków chemicznych, dlatego naleŜy skupić się przede
wszystkim na profilaktyce i metodach agrotechnicznych.
-
Nie naleŜy zapominać równieŜ o poŜytecznej roli szarej pleśni, której to udziałem
powstają wina o niepowtarzalnym charakterystycznym smaku, który znajduje wielu
zwolenników.
4. Czarna plamistość (Phomopsis viticola)
Grzyb atakuje wszystkie części roślin.
Infekcje liści początkowo objawia się w postaci małych jasnozielonych plamek
czasami z nieregularnymi gwiaździstymi brzegami.. Z czasem plamki powiększają się,
czernieją i mają Ŝółtą otoczkę czarny. Zainfekowane liście mogą się zniekształcać i
zamierać.
Na osiach kwiatostanowych pojawiają się małe czarne punkciki mogące
prowadzić do więdnięcia całego grona. Przed zbiorem owoce przebarwiają się na jasno
brązowo i gniją. Choroba nie atakuje zielonych, niedojrzałych owoców. Na poraŜonych
owocach pojawiają się owocniki (piknidia).
Zwalczanie:
-
Zabiegi uprawowe: Zdrowy materiał nasadzeniowy, usuwanie zaatakowanych części
roślin, niszczenie resztek, uprawa odmian odpornych.
-
Środki chemiczne.
5. „Black Dead Arm”
Choroba wywoływana jest przez grzyby rodzaju Botryosphaeria (B. stevensii,
B. obtusa, B. dothidea) Do tej pory nie zaobserwowano objawów choroby na krzewach
winorośli młodszych niŜ sześcioletnie. Wygląda na to, Ŝe wraz z wiekiem winnicy
zwiększa się ryzyko jej wystąpienia. Pierwsze moŜna zaobserwować na dolnych
liściach juŜ w maju i są one widoczne (postępując w górę pędu) przez cały okres
wegetacji. Na początku moŜna zaobserwować niewielkie plamki, które powiększają sie,
łączą ze sobą, wreszcie pozostawiają jedynie wąską zieloną strefę wzdłuŜ głównych
197
nerwów. Plamy są koloru ciemnopurpurowego w przypadku ciemnych odmian, Ŝółtopomarańczowego w przypadku odmian białych. Plamy moŜna znaleźć teŜ na
międzywęźlach. Botryosphaeria atakuje drewno winorośli. Po usunięciu kory moŜna
zaobserwować brązowe pasmo martwicy biegnące od chorego pędu w dół, czasem aŜ
do miejsca styku z podkładką. Prawdopodobnie istotną drogą zakaŜenia są urządzenia
mechaniczne słuŜące do przycinania winorośli.
Zwalczanie:
Problem polega głównie na tym, Ŝe poza zakazanym z przyczyn oczywistych
arsenianem sodu nie znamy Ŝadnych skutecznych środków mogących zahamować
rozwój tej choroby. Profilaktycznie zalecane jest wyrywanie zakaŜonych krzewów
i palenie ich.
Podsumowanie
Sytuacja gospodarczo-społeczna sprzyja temu, by zacząć rozwijać towarową
uprawę winorośli w naszym kraju. Widzimy dwa główne kierunki rozwoju: uprawę
odmian deserowych pod osłonami (przede wszystkim w nie ogrzewanych tunelach
foliowych) oraz wczesnych odmian przerobowych z przeznaczeniem na wina.
Tendencje są wzrostowe i ochotników na zajęcie się tą dziedziną produkcji jest coraz
więcej, jednak problemem przed jakim staje polski plantator winorośli jest brak
zarejestrowanych środków ochrony roślin (głównie na szarą pleśń), a wprowadzenie
nowych, niesie ze sobą niewyobraŜalnie wysokie koszty, które w Ŝaden sposób nie
zrekompensują późniejsze dochodów z ich sprzedaŜy w kraju, w którym procent
terenów z winoroślą jest tak znikomy.
Jednak nawet tak okrutny fakt nie powinien zniechęcać potencjalnych załoŜycieli
plantacji przed decyzją produkcji na większą skalę, a raczej nakierować na zabiegi
agrotechniczne i biologiczne w celu ochrony.
Literatura:
1. Kochman J.1973. Fitopatologia. PWRiL . Warszawa.
2. Kochman W. Węgorek W.1997. Ochrona Roślin. Wyd. Plantpress.Kraków.
Strony www :
www.kurdesz.com
www.florovit.pl
www.winnicagolesz.Pl
www.winogrona.Org
www.instytutwina.Pl
198
PRODUKCJIA NASION RZEPAKU I JEGO KONIUNKTURA
NA RYNKU UKRAINY
Autor: Marjana Harmycz
Państwowy Pedagogiczny Universytet im. I. Franka w Drohobyczu
82200 m. Truskawiec, ul. Iwasiuka, 11
e-mail:bioddpu@ukr.net; kic@drohobych.net
Rzepak jest rośliną o wysokich walorach uŜytkowych. MoŜe być uŜywany na
paszę dla zwierząt, jest surowcem w przemyśle spoŜywczym, chemicznym i do
produkcji biopaliw. Olej rzepakowy naleŜy do wysokokalorycznego produktu, bowiem
przy spalaniu l g wydziela się 39,6 KJ, białko 22,9, węglowodany 16,7 Kdi, tłuszczu
32,5 Kdi.
SpoŜywanie oleju rzepakowego korzystnie wpływa na zdrowie ludzi, glicerydy
zmniejszają poziom cholesterolu we krwi, zapobiega chorobom serca, zmniejsza się
zagroŜenie tworzących się chorób Ŝył, zatorów miaŜdŜycy, kwas linolowy polepsza
tlenową wymianę tkanek nerwowych.
Nasiona rzepaku mogą stanowić paszę dla zwierząt w formie śruty po
ekstrakcyjnej, a ich wartość spoŜywczą określa się jako 88 % suchej masy, 34,8 %
surowego białka, 1,94 % lizyny, 1,56 % treoniny i 0,45 % triptofanu. Wartośc paszowa
l kg śrutu rzepakowego wynosi 0,9 % paszy jednostki gospodarczej.
W obecnym czasie wyjątkową szanse wykorzystania oleju rzepakowego jest
produkcja biopaliwa. Technologia produkowania oleju nie jest skomplikowana,
szczególnie w wariancie niemieckim. Sens tej technologii polega na zmieszaniu
40 części ropnego, 40 części oleju rzepakowego, 19 części wody i l części emulgatora.
Istnieje równieŜ tak zwana austriacka technologia. Jest ona ekologicznie
czyściejsza i polega na otrzymaniu złoŜonego produktu rzepakowo-metylowego.
Mieszankę tą produkuje się dodając 1000 litrów oleju rzepakowego, 110 litrów
spirytusu metylowego i 16l hydrookysu kaliu lub natriu.
Dzięki otwarciu się nowych rynków zbytu nasion juŜ od kilku lat na Ukrainie
wzrasta powierzchnia zasiewu rzepaku. W 1997 roku roślina ta wysiewana była na
obszarze 41,2 tys. ha, w tym 8,9 tys. ha w Poliskich powiatach (21,7 %), 13,1 tys. ha.
Lasostepowych (31,7 %) 14,8, tys. ha. Stepowych (36,0 %). Wzrost powierzchni upraw
przyczynił się do wzrostu ceny eksportowanej tony rzepaku z 160-170 na 250-290
dolarów.
199
Warunki klimatyczno-glebowe Ukrainy pozwalają otrzymać plon nasion
rzepaku na poziomie 18-20 ton z hektara, co potwierdzają liczne badania naukowe
prowadzone w tym kraju. W doświadczeniach przeprowadzonych w Podolskim
Agrotechnicznym Uniwersytecie, otrzymano plon 20,6 ton z hektara nasion rzepaku
jarego, a w gospodarstwie rolnym „Haliczyna" Kolomyjskiego powiatu IwanoFrankowskigo województwa, planowanie nasion rzepaku ozimego 24 tony na hektar.
Prywatno-dzierŜawne przedsiębiorstwo „Iwanowskie" Terebowljnskiego powiatu,
Ternopolskiego województwa uprawiające rzepak na obszarze 200 hektarów uzyskało
40 ton na hektar nasion rzepaku ozimego. Z danych Instytutu Roślin KrzyŜowych
UAAN wynika, Ŝe współczesne gatunki rzepaku mają potencjalną urodzajność nasion
35-40 ton na hektar. Bardzo dobre warunki do zwiększenia powierzchni zasiewów
terenów rzepaku mają gospodarstwa Winnickiego, Wołyńskiego, Rzytomyrskiego,
Iwano-Frankowskiego, Kijowskiego, Lwowskiego, Ruwnenskiego, Ternopolskego,
Czernowieckiego województwa i Atrtonomnej republiki Krymy.
200
PRÓBA WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
POCHODZENIA NATURALNEGO I WYCIĄGÓW
Z ZIÓŁ W ZWALCZANIU FUZARIOZY KOLB KUKURYDZY
Autor: Katarzyna Putyło
Opiekun: dr inŜ. Agata Tekiela
Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu
Terenowa Stacja Doświadczalna
ul. Gen. Langiewicza 28, 35-101 Rzeszów
e-mail: katarzyna.putylo@wp.pl, agata.tekiela@poczta.fm
Słowa kluczowe: środek ochrony roślin, wyciąg z ziół, zwalczanie, fuzarioza kolb
kukurydzy.
Wstęp
Choroby kukurydzy powodowane przez grzyby i bakterie są często niedoceniane
i jednocześnie bagatelizowane przez rolników, choć co roku przyczyniają się do spadku
wysokości plonu oraz pogorszenia jego jakości. Większość patogenów stanowi istotne
zagroŜenie podczas całego okresu wegetacji tej rośliny. Za najgroźniejsze uwaŜa się
obecnie grzyby z rodzaju Fusarium, które zasiedlając ziarno powodują fuzariozę kolb.
Poza tym, Ŝe wytwarzają one metabolity niezbędne do Ŝycia, posiadają zdolność
produkowania metabolitów drugorzędnych, tzw. mykotoksyn, szkodliwych dla Ŝycia
i zdrowia konsumentów [Grajewski i in. 2004]. Ponadto wczesna infekcja w połączeniu
ze sprzyjającymi rozwojowi patogenów warunkami atmosferycznymi, a takŜe
Ŝerowaniem szkodników [Lisowicz 2001] moŜe spowodować istotne zdrobnienie ziarna
oraz straty plonu sięgające nawet 30 % [Tekiela i in. 2005].
Zwalczanie chorób ogranicza się jedynie do zaprawiania ziarna siewnego, co nie
zabezpiecza rośliny w późniejszym okresie wegetacji. Alternatywą wydają się zabiegi
ochronne, wykonane w lipcu i sierpniu, jednakŜe nieprawidłowo zastosowane środki
chemiczne mogą się kumulować, a ich pozostałości być obecne w produktach
spoŜywczych (m.in. płatkach kukurydzianych, paszach).
W dobie ogólnego zanieczyszczenia i chorób cywilizacyjnych na świecie pojawia
się trend powrotu do natury, takŜe zdrowej Ŝywności i dlatego wzrasta zapotrzebowanie
na produkty z gospodarstw ekologicznych. Obecnie w Polsce, nie ma zarejestrowanych
środków ograniczających występowanie chorób, przeznaczonych do uŜytkowania
w systemie ekologicznej uprawy kukurydzy [Bednarz, BłaŜej 2003].
Celem doświadczenia było zbadanie wpływu wybranych wyciągów z ziół
i środków ochrony roślin pochodzenia naturalnego na występowanie fuzariozy kolb
kukurydzy.
201
Materiał i metody
Badania wykonano w prywatnym gospodarstwie w Krasnem koło Rzeszowa na
mieszańcu kukurydzy SAN o liczbie FAO 240 oraz w Pracowni Fitopatologii Instytutu
Ochrony Roślin TSD w Rzeszowie. Ziarno siewne zaprawione środkiem Vitavax
200 FS wysiano metodą kompletnych bloków wg Fishera [Plener 1981] w pięciu
powtórzeniach. Rośliny opryskiwano trzykrotnie środkami: Biochikol, Biosept 33 SL,
a takŜe wywarem ze skrzypu polnego (Equisetum arvense L.) oraz pokrzywy
zwyczajnej (Urtica dioica L.) według schematu przedstawionego w tabeli 1.
Tab. 1. Schemat opryskiwania kukurydzy preparatami
Lp.
Obiekt
StęŜenie
(%)
1.
2.
3.
4.
5.
Kontrola
Biochikol
Biosept 33 SL
Skrzyp polny
Pokrzywa zwyczajna
-----5
0,2
14
12
Termin wykonania zabiegów wg faz
rozwojowych BBCH
Termin I
Termin II
Termin III
10 VII
20 VII
1 VIII
---------------39
51
63
39
51
63
39
51
63
39
51
63
W doświadczeniu nie stosowano herbicydów, a jedynie metody agrotechniczne.
Analizę występowania fuzariozy kolb kukurydzy wykonano 28. 09. 2006 r. na
50 roślinach z obiektu, przy zastosowaniu skali opisanej w tabeli 2. Dodatkowo
w laboratorium IOR TSD określono gatunki grzybów wg. Rataj-Guranowskiej [2006]
powodujących chorobę.
Tab. 2. Charakterystyka zastosowanej skali
Stopień
1
2
3
4
5
Opis skali poraŜenia
Bardzo niskie
Niskie
Średnie
Wysokie
Bardzo wysokie
(1-6 ziaren, 2%)
(7-30 ziaren, 3-10%)
(1/3 kolby, 11-30%)
(1/2 kolby, 31-50%)
(> ½ kolby, 51-100%)
Wyniki
Upalny i suchy początek lata, a następnie intensywne opady w sierpniu
przyczyniły się do osłabienia roślin i sprzyjały rozwojowi grzybów chorobotwórczych.
Oprócz warunków pogodowych na stopień występowania fuzariozy kolb kukurydzy
duŜy wpływ miało Ŝerowanie szkodników, szczególnie omacnicy prosowianki, które
raniąc rośliny ułatwiały wnikanie zarodnikom grzybów do tkanek. Największe
202
zasiedlenie kolb kukurydzy przez grzyby z rodzaju Fusarium stwierdzono na poletkach
kontrolnych, gdzie średni stopień poraŜenia wynosił 1,96, zaś kolby poraŜone stanowiły
81% wszystkich z tego obiektu. Zastosowanie wyciągów z ziół oraz środków: Biochikol
i Biosept 33 SL ograniczyło występowanie fuzariozy kolb kukurydzy, przy czym
najlepsze efekty uzyskano na obiekcie zastosowania preparatu Biochikol (tab. 3,
rys. 1, 2).
Tab. 3. Występowanie fuzariozy kolb kukurydzy
Średni stopień poraŜenia
w powtórzeniach
Nazwa obiektu
I
II
III
IV
V
2,6
2
2,1
2,1
1
2
1
2,9
0,6
1,5
Pokrzywa zwyczajna
0,8
1,2
1,2
1,6
2
Biosept 33 SL
2,1
1,3
2
0,5
0,6
Biochikol
1,2
0,4
1,5
1,4
1,1
Kontrola
Skrzyp polny
1,96
1,6
1,36
1,3
1,12
2
1,5
1
0,5
0
Kontrola
Skrzyp polny
Pokrzywa zwyczajna
Biosept 33 SL
Biochikol
Rys. 1. Średni stopień poraŜenia kolb przez grzyby z rodzaju Fusarium
17,35
22,31
203
Kontrola
Biosept 33 SL
Biochikol
Skrzyp polny
Pokrzywa zwyczajna
21,32
20,65
18,37
Rys. 2. Procentowy udział kolb poraŜonych w zaleŜności od
stosowanej ochrony
Badania laboratoryjne wykazały, Ŝe fuzariozę kolb kukurydzy powodowały
najczęściej grzyby: Fusarium moniliforme (Sheld). Ponadto stwierdzono takŜe obecność
gatunków: Fusarium graminearum (Schwabe), Fusarium culumorum (W.G. Smith)
Sacc oraz Fusarium avenaceum (Fr.) Sacc.
Wnioski
1. Wszystkie badane środki ochrony roślin pochodzenia roślinnego, a takŜe wyciągi
z ziół mogą znaleźć zastosowanie w ochronie przed fuzariozą kolb w ekologicznej
uprawie kukurydzy.
2. NajwyŜszy stopień poraŜenia ziarna stwierdzono na
natomiast
na
pozostałych
obiektach
zaobserwowano
poletkach kontrolnych,
wystąpienie
choroby
w niŜszym nasileniu, przy czym najlepsze efekty uzyskano na poletku, na którym
zastosowano preparat Biochikol.
3. Najczęściej izolowanymi gatunkami były grzyby: Fusarium moniliforme (Sheld),
a takŜe Fusarium graminearum (Schwabe), Fusarium culumorum (W.G. Smith)
Sacc oraz Fusarium avenaceum (Fr.) Sacc.
Literatura
Adamczewski K., Matysiak K. 2002. Klucz do określania faz rozwojowych roślin
jedno- i dwuliściennych w skali BBCH. Wyd. Inst. Ochr. Roślin, Poznań.
Bednarz B., BłaŜej J. 2003. Przewodnik rolnictwa ekologicznego dla rolników
zainteresowanych gospodarowaniem metodami ekologicznymi. Wyd. Diecezjalne,
Sandomierz.
204
Grajewski J., Potkański A., Raczkowska-Werwińska K., Miklaszewska B.,
TwaruŜek M., Woźniak A., Waszkiewicz K. 2004. Mikotoksyny i patogenne
pleśnie w kiszonce z kukurydzy z biologicznym i chemicznym dodatkiem.
Materiały VII Międzynarodowej Konf. Nauk. „Mikotoksyny i patogenne pleśnie
w środowisku”. Bydgoszcz 28-30 czerwca 2004: 91-95.
Lisowicz F. 2001 The occurrence and economically important maize pests in southeastern Poland. J. Plant Protection Research, 41(3): 250-255.
Plener W. 1981. Podręcznik doświadczalnictwa polowego w ochronie roślin. Wyd.
Inst. Ochr. Roślin, Poznań
Rataj-Guranowska M. 2006. Kompendium symptomów chorób roślin oraz morfologii
ich sprawców. Bank Patogenów Roślin i Badania Ich BioróŜnorodności. Wyd. Inst.
Ochr. Roślin, Poznań
Tekiela A., Bereś P., Grajewski J. 2005. Wpływ zwalczania chorób i szkodników
kukurydzy na zasiedlenie ziarna przez grzyby i zawartość mikotoksyn. Prog. Plant
Protection / Post. Ochr. Rośl., 45(2):1149-1152.
Attemp of use of plant protection products of natural origin and herb extracts for
controlling of scab of butts of maize
Summary
In 2006 in Krasne near Rzeszów in Podkarpacie investigation of use of plant protection
products: Biochicol, Biosept 33 SL and herb extracts of Urtica dioica L. and Equsetum arvence
L. for controlling of scab of butts of maize were carried out. These plant protection products and
herb extracts were used in three spraying operations. Just before harvest, the assessment of the
Fusarium sp. occurrence in grain was performed in 1–to-9 scale. Fungi species were identified
on the basis of conidial morphology in the Institute of Plant Protection, Local Experimental
Station in Rzeszów. In all field experiments, mycological analysis revealed that the percentage
of kernels infected by Fusarium spp. was higher in control object than in other objects.
Key words: plant protection product, herb extracts, controlling, scab of butts of maize
205
PSZENICA TWARDA, MAKARONOWA (TRITICUM DURUM DESF.) HISTORIA I PRÓBY UPRAWY W POLSCE
Autor: Krzysztof Kaczmarek
Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin
Słowa kluczowe: pszenica twarda, pszenica makaronowa, uprawa, plon, semolina,
makaron, białko, gluten.
Wstęp
Pszenica twarda (Triticum durum Desf.) jest tetraploidem posiadającym zarówno
formę ozimą, jak i jarą. Na świecie uprawia się przede wszystkim odmiany jare, które
charakteryzują się niskim plonowaniem oraz dobrą jakością ziarna. Pszenica
makaronowa obecnie uprawiana jest na ograniczonym obszarze i zajmuje w skali
światowej mniej niŜ 10% powierzchni obsianej pszenicą. Gatunek ten uprawia się
głównie na stepowych obszarach Azji, Ameryki, Australii i Afryki. Rejony te
charakteryzują się suchym i gorącym klimatem oraz niedostatkiem wody w okresie
wegetacji, a to uniemoŜliwia uprawę pszenicy zwyczajnej. Uprawa pszenicy twardej
w krajach o klimacie kontynentalnym gwarantuje uzyskanie dobrego jakościowo plonu,
w przeciwieństwie do pszenicy zwyczajnej, która dobrze plonuje w krajach o klimacie
bardziej wilgotnym.
Plonowanie pszenicy twardej jarej w zaleŜności od kraju i warunków
pogodowych danego roku jest bardzo zróŜnicowane (Niemcy – 2,8 t·ha-1, Austria –
4,7 t·ha-1, Francja – 4,6 t·ha-1, Włochy – 2,4 t·ha-1, Grecja – 2,2 t·ha-1, Hiszpania –
1,8 t·ha-1, Kanada – 2,0 t·ha-1, Turcja – 2,0 t·ha-1, Portugalia 0,7 t·ha-1).
Pszenicę twardą próbuje się wprowadzić do uprawy równieŜ w rejonach, gdzie
warunki klimatyczne nie sprzyjają jej wegetacji. W Polsce takie próby prowadzone są
w kilku ośrodkach naukowych i hodowlanych.
Pszenica durum wyróŜnia się bursztynową barwą ziarniaków, szklistym
i twardym bielmem.
Historia uprawy
Pszenica od niepamiętnych czasów towarzyszy człowiekowi i jest przez niego
uprawiana jako zboŜe chlebowe. Na Bliskim Wschodzie archeolodzy odkryli istniejące
ślady pszenicy płaskurki i pszenicy twardej, pochodzące sprzed 7000 lat p.n.e.Znacznie
206
później zaczęto uprawiać pszenicę zwyczajną (Triticum aestivum), która dotarła do
Europy około 5000 lat p.n.e. z rejonów Bliskiego Wschodu i Chin. Pszenicę miękką
zaczęto pierwotnie uprawiać w Basenie Morza Śródziemnego, tam gdzie sięgały
wpływy kultury imperium rzymskiego oraz staroŜytnych Greków. Ziarno pszenicy
twardej (durum), odnaleziono w Egipcie w grobach z czasów panowania dynastii
Ptolemeuszów (dynastia Lagidów; 304 – 30 p.n.e.) i dlatego zwano ją równieŜ
aleksandryjską.
W XX wieku uprawę pszenicy twardej najbardziej rozpowszechniono w Ameryce
Północnej, Australii oraz w Argentynie. W roku 1917 w Stanach Zjednoczonych
wprowadzono do uprawy pierwszą odmianę o nazwie „Mindum”.
W Polsce pionierem hodowli i uprawy pszenicy twardej był prof. Stefan Lewicki
(1890 – 1975), który wprowadził w latach międzywojennych do produkcji wyhodowaną
przez siebie odmianę Puławska Twarda. Po II wojnie światowej uprawiano równieŜ
odmianę jarą Hela. W tym okresie pszenicę durum wysiewano na terenach ówczesnych
województw: lubelskiego i kieleckiego oraz na Kujawach w województwie bydgoskim.
W roku 1959 wycofano z uprawy pszenicę twardą z powodu niskiego plonowania
w porównaniu z pszenicą jarą zwyczajną. Od tego momentu Polska w całości importuje
pszenicę twardą do produkcji makaronu najlepszej jakości. W połowie lat
60 wznowiono badania nad agrotechniką formy jarej pszenicy makaronowej. Celem
tych badań było poznanie przyczyn niskiej jej plenności. Do prac nad pszenicą twardą
ozimą przystąpiono kilkanaście lat później, po tym jak stwierdzono moŜliwości jej
wyŜszego plonowania w porównaniu z formą jarą. Badania i hodowla odmian ozimych
trwa w Polsce do dnia dzisiejszego. Od 1976 roku w Instytucie Genetyki, Hodowli
i Biotechnologii Roślin Akademii Rolniczej w Lublinie prowadzone są prace związane
z gromadzeniem i opracowywaniem dla potrzeb hodowli materiałów kolekcyjnych
pszenicy twardej – makaronowej (1850 odmian i linii). W instytucie uzyskano linie
pszenicy durum o dobrej odporności na choroby grzybowe, wysokim potencjale
plonowania oraz o dobrej jakości technologicznej ziarna w wyniku krzyŜowań
miedzyodmianowych.
W Polsce bardzo intensywne prace hodowlane nad pszenicą twardą prowadzone
są w spółce „Hodowla Roślin Smolice Grupa IHAR”, gdzie doprowadzono do
wytworzenia ozimej odmiany Komnata. Rejestracji tej zimotrwałej odmiany
spodziewać się moŜna dopiero w 2008 roku, kiedy przejdzie wszystkie wymagane
badania w COBORU.
207
Od 2005 w roku Katedrze Szczegółowej Uprawy Roślin Uniwersytetu
Przyrodniczego we Wrocławiu prowadzone są badania nad pszenicą twardą dotyczące
gęstości siewu, poziomów nawoŜenia azotem oraz ochrony chemicznej roślin
przeciwko patogenom.
Obecnie na świecie prace hodowlane i badania nad ozimymi odmianami pszenicy
makaronowej prowadzone są miedzy innymi w USA, Wielkiej Brytanii, Niemczech,
Austrii, na Węgrzech oraz w Czechach.
Próby uprawy w Polsce
Intensywne prace hodowlane zaowocowały wytworzeniem polskiej odmiany
pszenicy twardej ozimej pod nazwą Komnata, charakteryzującej się dość wysoką
zimotrwałością i ziarnem dobrej jakości, przydatnym do produkcji makaronów
[Chrzanowska-DroŜdŜ, Kaczmarek 2006]. Odmiana Komnata, według informacji
podawanych przez hodowcę ze Smolic [Bojarczuk 2006] plonuje na glebach klasy
III na poziomie 4 – 6 t·ha-1, bardzo dobrze znosi suszę oraz dobrze zimuje
(przezimowała zimę 2001 roku). Masa 1000 ziaren wynosi 50 – 60 g. Ziarno nowej
polskiej odmiany pszenicy twardej jest szkliste o 15 % zawartości białka.
Odmiana Komnata jest obecnie w ostatniej fazie badań mających na celu
określenie jej plonowania w róŜnych rejonach Polski. Prowadzone są równieŜ prace nad
opracowaniem agrotechniki dla pierwszej polskiej odmiany ozimej pszenicy twardej.
W 2008 roku oczekuje się wpisania odmiany Komnata do krajowego rejestru
i dopuszczenia materiału siewnego do obrotu w Polsce.
Semolina
Semolina to gruboziarnista kaszka otrzymywana z ziarna pszenicy twardej
(Triticum durum Desf.), która słuŜy do produkcji wysokiej jakości makaronów
o specyficznym złocistym, ciepłym kolorze. Barwę tą nadaje makaronowi semolina,
która jest półproduktem otrzymywanym z przemiału pszenicy durum. Semolina ma
barwę Ŝółtą, która pochodzi od barwników karotenoidowych (luteiny) znajdujących się
w znacznej ilości w centralnej części ziarniaka. Właściwości fizyczne i chemiczne
semoliny z pszenicy twardej są inne w porównaniu do kaszek z pszenicy zwyczajnej.
Najlepsza semolina z pszenicy durum charakteryzuje się wysoką zawartością i jakością
białka oraz glutenu. Niska rozpływalność, stała rozciągliwość i jasnoŜółta barwa to
cechy jakimi powinien charakteryzować się gluten pszenicy makaronowej.
208
Głównym barwnikiem ziarna zbóŜ, nadającym równieŜ charakterystyczne Ŝółte
zabarwienie semolinie z pszenicy durum jest luteina. WyŜszy poziom tego barwnika
wpływa dodatnio na zabarwienie makaronu. W ziarnie zbóŜ luteina występuje w postaci
wolnej jak i związanej. Zawartość barwników karotenoidowych w pszenicy twardej, jak
i w semolinie mieści się w granicach od 3 do 10 mg·kg-1 i jest wyŜsza w porównaniu
z pszenicą zwyczajną. WyŜszy poziom nawoŜenia azotowego moŜe wpłynąć na
obniŜenie zawartości karotenoidów w ziarnie. Naukowcy stwierdzili najwyŜszy poziom
tych barwników przy zerowej dawce azotu. Wysokie nawoŜenie azotem wpływa jednak
korzystnie na zawartość białka i glutenu, a takŜe na szklistość ziarna.
śółta
barwa
produktów
z
semoliny
moŜe
być
zniekształcona
przez
zanieczyszczenia jakie przedostają się do kaszki semolinowej w postaci cząsteczek
cienkiej okrywy (pstrocin) oraz miału mącznego o duŜej zawartości minerałów
i enzymów.
Makaron najlepszej jakości
Polskie wytwórnie makaronu w celu uzyskania surowca wysokiej jakości muszą
obecnie importować ziarno pszenicy durum lub semolinę z Ameryki, Azji lub Europy,
co podnosi koszty produkcji makaronu najlepszej jakości. Wprowadzenie do rejestru
krajowych odmian pszenicy twardej pozwoli obniŜyć koszty produkcji makaronu przy
jednoczesnym zachowaniu jego dobrej jakości.
Obecnie w Polsce obserwuje się tendencję wzrostową spoŜycia makaronu. Jeden
mieszkaniec naszego kraju spoŜywa przeciętnie około 3 kg makaronu w ciągu roku.
W innych krajach spoŜycie róŜnych rodzajów makaronów jest znacznie większe
(Włochy 28 kg na osobę rocznie, Szwajcaria – 9,8 kg, USA – 9 kg, Grecja – 8,7 kg,
Szwecja – 8 kg, Francja – 7,5 kg, Niemcy – 6,8 kg). Największymi producentami
makaronu na świecie są Włochy (ojczyzna makaronu) przed USA, Brazylią i Rosją
[Word Grain 2005].
Makaron najlepszej jakości, o odpowiedniej lepkości, spręŜystości i barwie,
uzyskuje się z dobrej jakościowo semoliny z pszenicy twardej. Makaron taki nie tworzy
zlepów podczas suszenia oraz nie rozgotowuje się w porównaniu z makaronem
wytworzonym z mąki z pszenicy miękkiej. Mąka lub kaszka z pszenicy zwyczajnej jest
znacznie gorszym surowcem do wyrobu makaronu najlepszej jakości, ale jest tańsza
i bardziej dostępna w porównaniu z semoliną z pszenicy twardej.
209
Podsumowanie
Do najwaŜniejszych kryteriów przy ocenie jakości pszenic zalicza się zawartość
białka i glutenu w ziarnie. Ilość białka w pszenicy twardej, makaronowej moŜe wynosić
od 9 do 18% suchej masy i jest wyŜsza w porównaniu z pszenicą miękką, zwyczajną.
W semolinie otrzymanej z ziarna pszenicy durum zawartość białka musi wynosić
powyŜej 13%. NiŜszy procent białka spowoduje pogorszenie jakości makaronu
wytworzonego z takiej semoliny.
Pszenica twarda (Triticum durum Desf.) jest bardzo waŜnym zboŜem
konsumpcyjnym przeznaczonym głównie do wyrobu wysokiej jakości makaronu,
semoliny oraz kuskusu (drobnoziarnisty „makaron” o średnicy drobin rzędu 1 mm).
Białko (gluten) z pszenicy durum ma wyŜszą jakość i odmienne właściwości niŜ
u pszenicy zwyczajnej, co umoŜliwia wytworzenie makaronu bez białka jaja kurzego.
Wysokość plonowania pszenicy zaleŜy od genotypu, czynników siedliskowych,
a takŜe od stosowanej agrotechniki. Pszenica twarda pod względem plonowania
ustępuje obecnie pszenicy zwyczajnej, jednak wyŜsza cena za pszenice durum moŜe
zapewnić opłacalność jej uprawy w warunkach glebowo-klimatycznych Polski. Polskie
odmiany pszenicy makaronowej dadzą szansę polskiemu rolnikowi na zwiększenie
swojej produkcji.
Literatura
Bojarczuk J. 2006. Pszenica durum na polskich polach. Magazyn Farmer, 23.
Chrzanowska-DroŜdŜ B., Kaczmarek K. 2006. Próby uprawy pszenicy twardej
w Polsce. Świat ZbóŜ, Biuletyn Informacyjny Krajowej Federacji Producentów ZbóŜ,
4: 28.
Kaczmarek K. 2007. Pszenica twarda (Triticum durum Desf) – pszenica makaronowa.
Świat ZbóŜ, Biuletyn Informacyjny Krajowej Federacji Producentów ZbóŜ, 5: 29-31.
Durum wheat (Triticum durum Desf.) – history and crop trials in Poland
Summary
Durum wheat (Triticum durum Desf.) is a very important edible grain mainly used for the
production of high-quality pasta, semolina and couscous. Gluten derived from durum wheat is
of a higher quality and has different properties from ordinary varieties of wheat which makes it
possible for pasta to be produced without the need for egg white.
The grain harvest level depends on the genotype, locational factors, and also the
agricultural technology employed. In terms of harvest yield, durum wheat performs worse than
the currently planted Triticum aestivum; however, the higher market price of durum wheat
might make its planting in the soil and climatic conditions of Poland financially attractive.
Polish varieties of durum wheat will allow the Polish farmer to increase his production.
Key words: durum wheat, macaroni wheat, crop, yield, semolina, pasta, protein, gluten.
210
ROLNICTWO EKOLOGICZNE ALTERNATYWĄ W PRODUKCJI
śYWNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM
Autorzy: Anna Golonka, Tomasz Skoczylas
Opiekun: prof. nadzw. dr hab. inŜ. Jan Krupa
SKN Ekologiczno-Przyrodnicze
Ul.Sucharskiego 2, 35-225 Rzeszów
e-mail: w33825@poczta.wsiz.rzeszow.pl, w34788@poczta.wsiz.rzeszow.pl,
jkrupa@wsiz.rzeszow.pl
Słowa kluczowe: rolnictwo ekologiczne, alternatywa produkcji Ŝywności.
Wstęp
śywność ekologiczna, czyli Ŝywność produkowana z surowców rolnych
wytworzonych bez nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin,
postrzegana jest w Polsce jako waŜna alternatywa dla Ŝywności wytwarzanej metodami
konwencjonalnymi. Alternatywa, która nie tylko została zaakceptowana przez
konsumentów, ale takŜe zyskuje coraz większą popularność na rynku polskim, jak
równieŜ
podkarpackim.
Praktycznie
kaŜdy
produkt
wytwarzany
metodami
konwencjonalnymi ma swój odpowiednik ekologiczny, a przy tym konsumenci
poszukują nowości [Gawęcki, Mossor-Pietraszewska 2004].
Rozwój alternatywnego rolnictwa
na obszarach wiejskich Podkarpacia,
w warunkach zrównowaŜonego rozwoju powinien doprowadzić do zahamowania
degradacji środowiska naturalnego na obszarach wiejskich, upowszechnianiu metod
produkcji rolniczej przyjaznej dla środowiska, a co za tym idzie do promocji produktów
ekologicznych Podkarpacia.
Celem niniejszego opracowania jest wykazanie, Ŝe Podkarpacie jest regionem,
w którym rolnictwo ekologiczne stanowić będzie alternatywę dla podkarpackich
rolników w produkcji bezpiecznej Ŝywności oraz wykorzystania zasobów siły roboczej
w gospodarstwach rodzinnych.
Materiały i metody
Materiałem źródłowym wykorzystanym w niniejszym opracowaniu była literatura
przedmiotu, czasopisma fachowe z zakresu ekologii i ochrony środowiska oraz
materiały statystyczne uzyskane z Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów RolnoSpoŜywczych w Rzeszowie. Metodami badawczymi były wywiady przeprowadzone
z rolnikami w woj. podkarpackim oraz obserwacje własne autorów opracowania.
211
Istota rolnictwa ekologicznego
Na wstępie naleŜy postawić pytania nurtujące konsumenta, jak i rolnika.
Dlaczego w ogóle rolnictwo ekologiczne?
1. Rośnie zapotrzebowanie na produkty rolnictwa ekologicznego – wysokiej jakości,
co daje realną szansę zwiększenia dochodów gospodarstw rodzinnych na wsi.
2. Daje ogromną szansę na eksport produktów ekologicznych na rynki Unii
Europejskiej.
3. Wymusza powstawanie firm zajmujących się obrotem towarowym oraz punktów
sprzedaŜy detalicznej dla polskich konsumentów.
4. Daje szansę stworzenia przetwórstwa produktów ekologicznych poprzez rozwój
sieci przetwórni.
5. Poprzez pracochłonne metody produkcji pozwala na stwarzanie nowych miejsc
pracy oraz zagospodarowania wolnej siły roboczej na obszarach wiejskich.
Jaka to alternatywa dla rolnictwa konwencjonalnego?
Produkcja w gospodarstwach konwencjonalnych ogranicza pracę ludzi do
minimum. Człowiek dąŜy do osiągnięcia zysków, jak najmniejszym kosztem nie
zwracając uwagi na skutki takich działań, np. stosowanie środków chemicznych obniŜa
jakość gleby, zaś uŜywanie cięŜkich maszyn wpływa ujemnie na jej strukturę
[Kozłowska 1999].
W celu osiągnięcia wysokich plonów stosuje się duŜe dawki nawozów
mineralnych i syntetyczne regulatory wzrostu, a ułatwieniem walki z chwastami,
chorobami
i
szkodnikami
są
wszelkiego
rodzaju
środki
chemiczne.
Rośliny wyhodowane w sposób konwencjonalny charakteryzują się przypadkową
jakością, o ograniczonej zdolności przechowalniczej. Dlatego teŜ, w wyniku zmian
gustów konsumentów znacznie spadł popyt na produkty rolnicze wytwarzane metodami
konwencjonalnymi. Trzeba jednak to podkreślić, Ŝe rolnictwo konwencjonalne nadal
przewaŜa na ziemiach Podkarpacia i całej Polski. Rolnictwo ekologiczne jest zaś
alternatywą w tym sensie, Ŝe jeŜeli chcemy się zdrowo odŜywiać to powinniśmy
ograniczyć
konwencjonalne
rolnictwo
na
rzecz
typowo
ekologicznego
lub
zintegrowanego.
Rolnictwo ekologiczne na Podkarpaciu przybiera formę „Czystszej Produkcji”.
Rozwijając ten temat trzeba powiedzieć ,Ŝe „Czystsza Produkcja” oznacza ciągłe
212
stosowanie kompleksowej prewencyjnej strategii ochrony środowiska ograniczającej
ryzyko, jakie niesie produkcja i jej wytwory ludziom i otoczeniu, w którym Ŝyją.
Czystsza Produkcja na Podkarpaciu jako docelowa strategia zarządzania środowiskiem
naturalnym ma za zadanie zlikwidowanie, bądź zminimalizowanie konieczności
drogiego usuwania skutków działalności produkcyjnej. W procesie produkcji oznacza
oszczędność materiałów, energii, eliminację toksycznych surowców i redukcję ilości
wszystkich zanieczyszczeń [Jeleń 2002].
Aby rolnictwo ekologiczne na Podkarpaciu się rozwijało trzeba ustalić mapę
zadań. Zadania są bardzo waŜnym elementem rozwoju rolnictwa ekologicznego na
Podkarpaciu. Po wytyczeniu zadań, szkicujemy schemat mapy rozwoju według, której
poszczególne zadania w odpowiedniej kolejności powinniśmy wykonywać. Taki
harmonijny i uporządkowany system zadań pozwoli na efektywny rozwój.
Z mnóstwa zadań, jakie powinno się przeprowadzić w zakresie restrukturyzacji
polskiego rolnictwa poniŜej podano kilka najwaŜniejszych :
1. Rozwój infrastruktury społeczno–gospodarczej i technicznej, spółdzielczości,
doradztwa rolniczego oraz wdraŜanie sprawnego systemu instytucji rynkowych
(giełdy towarowe, organizacje producentów rolnych).
2. Intensyfikacja działań proekologicznych w rolnictwie i przetwórstwie rolno–
spoŜywczym przy wykorzystaniu walorów czystego środowiska, umoŜliwiających
produkcję i eksport Ŝywności o wysokich parametrach jakościowych.
3. Wspieranie
rozwoju
rolnictwa
ekologicznego
oraz
stworzenie
systemu
subsydiowania produkcji Ŝywności ekologicznej i stymulowanie popytu na tego
rodzaju Ŝywność.
4. Prowadzenie działań edukacyjnych w zakresie rozwoju rolnictwa zintegrowanego
i ekologicznego wśród producentów rolnych, jak teŜ
konsumentów oraz
prowadzenie edukacji ekonomicznej wśród młodzieŜy w zakresie agromarketingu
i zarządzania.
6. Wspieranie rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości na wsi, zwłaszcza
w zakresie usług (m.in. poprzez ułatwienie dostępu do kredytów preferencyjnych,
prowadzenie szkoleń z zakresu podniesienia stopnia zorganizowania i wiedzy
rolników).
7. Wspieranie produkcji oryginalnych (markowych) produktów lokalnych, ich
promocji i dystrybucji.
213
8. Modernizacja i intensyfikacja rozwoju przemysłu rolno-spoŜ ywczego, pod
względem nowoczesnej struktury zarządzania i wzrostu jego rentowności oraz
wdraŜanie
systemów
zarządzania
jakością
i
zapewnienia
bezpieczeństwa
zdrowotnego Ŝywności.
Na Podkarpaciu rolnictwem ekologicznym zainteresowani są przede wszystkim
drobni rolnicy, dla których jest to nierzadko jedyna szansa przetrwania na rynku
produkcji Ŝywności. Produkty z certyfikatami są o 1/3 droŜsze od tych bez atestu, to
stanowi jeden z czynników motywujących rolników do produkcji ekologicznej. W roku
2005 w województwie podkarpackim było 885 gospodarstw prowadzących produkcję
metodami ekologicznymi (627 w okresie przestawiania i 258 z certyfikatem), natomiast
w 2004 r. liczba tego rodzaju gospodarstw wynosiła 430 (odpowiednio: 237 i 193)
[IJHARS Rzeszów 2007].
Utrzymanie produkcji na wysokim i stałym poziomie w znacznej mierze zaleŜy
od wprowadzania odmian roślin i ras zwierząt wskazanych do uprawy i hodowli
ekologicznej. Sytuacja polskich producentów ekologicznych nie jest łatwa, siła
nabywcza polskiego społeczeństwa jest niŜsza, aniŜeli społeczeństw unijnych, mniejsze
są równieŜ kwoty dopłat do produkcji ekologicznej w Polsce, niŜ w innych krajach
Wspólnoty [Zysnarska 1997]. Dlatego teŜ kolejnym bodźcem dla rolników
podkarpackich, by produkować ekologiczną Ŝywność są dopłaty unijne. Jak zostało to
wyŜej przedstawione wspólnota przykłada duŜą wagę do ekologii.
WaŜne jest to, Ŝe dopłaty unijne dla gospodarstw ekologicznych są dwa razy
większe i bardziej prawdopodobne w dłuŜszym okresie czasu, niŜ dopłaty do
tradycyjnych gospodarstw. Przykładem mogą być podkarpaccy rolnicy prowadzący
gospodarstwa ekologiczne. Trafiło na Podkarpacie ze wspólnotowej kasy juŜ ponad
4 miliony złotych. Fundusze te zostały wykorzystane na rozwój gospodarstw produkcji
rolniczej metodami ekologicznymi. Świadczy to o tym, Ŝe podkarpackie gospodarstwa,
które występują w powiatach leŜajskim, łańcuckim, przeworskim, jarosławskim
i strzyŜowskim naleŜą do ścisłej czołówki gospodarstw ekologicznych Polski.
Gospodarstwa podkarpackie prowadzą głównie produkcję sadowniczą (jabłoń, orzech,
porzeczka, malina, agrest, aronia itp.), łączna liczba gospodarstw ekologicznych w tych
powiatach to ok. 570 gospodarstw ekologicznych w województwie podkarpackim.
214
Koncepcja utworzenia „Doliny Ekologicznej” na Podkarpaciu
„Dolina Ekologicznej śywności” jest koncepcją stworzoną na szczeblach
ministerialnych i stanowi pomysł na rozwój Ściany Wschodniej Polski, a konkretnie
województw: warmińsko–mazurskiego, lubelskiego, podlaskiego, podkarpackiego
i świętokrzyskiego. Ekologiczna Ŝywność ma być sztandarowym produktem tych
regionów, promowanym i sprzedawanym na terenie Polski oraz na rynku
międzynarodowym.
WaŜnym elementem podkarpackiego ekologicznego rolnictwa są produkty
ekologiczne takie, jak: „Kiełbasa Markowska”, „Przysmak zapiekany Markowski”,
„Bryndza kozia”, „Ser Kozi wołowski”, „Chleb Flisacki”, czy „Proziaki” i „Gomółki
serowe”. Są to jedne z najbardziej znanych produktów Podkarpacia. Z kolei pierwszym
produktem, który ubiega się o unijny certyfikat chronionej nazwy jest „Podkarpacki
miód spadziowy”, ze spadzi iglastej, który łącznie z „Oscypkiem Podhalańskim”
pretenduje do markowych produktów Ŝywnościowych Polski.
Podsumowanie
1. Gospodarstwa ekologiczne na Podkarpaciu występują jeszcze w zbyt małej liczbie,
co nie pozwala na utworzenie rynku ziemiopłodów produkowanych w tych
jednostkach oraz na rozwój przetwórstwa.
2. Rolnictwo ekologiczne stanowi szansę utrzymania się małych gospodarstw
rodzinnych, które po połączeniu w większe gospodarstwa będą miały większe
szanse na uzyskanie dotacji unijnych, a co za tym idzie rozwój produktów
ekologicznych na Podkarpaciu.
3. Podkarpackie rolnictwo tradycyjne po przejściu na metody ekologiczne ma szansę
stać się znaczącym w Europie producentem Ŝywności ekologicznej. Świadczą o tym
wysokie miejsca podkarpackich powiatów w rankingu gospodarstw ekologicznych.
4. Gospodarstwa
ekologiczne
stanowią
alternatywę
dla
gospodarstw
konwencjonalnych, zwłaszcza na obszarach chronionych, które charakteryzują się
odrębnymi zasadami gospodarowania.
5. Rolnictwo takie jest systemem zrównowaŜonym, poniewaŜ między innymi nie
obciąŜa środowiska i jest w duŜym stopniu niezaleŜne od nakładów zewnętrznych.
6. Wzrastająca tendencja w tworzeniu gospodarstw ekologicznych oraz warunki
naturalne na ziemi podkarpackiej pozwalają, a wręcz wymuszają stworzenie na tych
terenach „Doliny Ekologicznej śywności” na Podkarpaciu.
215
Literatura
Gawęcki J., Mosso-Pietraszewska T. 2004, Kompendium wiedzy o Ŝywności,
Ŝywieniu i zdrowiu. Wyd. PWN, Warszawa.
Kozłowska A. 1999. Rolnictwo ekologiczne - czy ma szansę na rozwój? „Bossrolnictwo”, 5.
Zysnarska E. 1997. Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju produkcji Ŝywności
wytwarzanej metodami ekologicznymi w Polsce.Wyd. UMK, Toruń.
Jeleń B. 2002. Produkcja ekologiczna w gospodarstwach indywidualnych jako opcja
strategii rozwoju regionu. Prace Naukowe AE we Wrocławiu, 941.
Ecological farming as an alternative in food production in Podkarpackie
voivodeship
Summary
The purpose of the following paper is to show that the Podkarpacie is the region on which
ecological farming will be an alternative to conventional farming.
Furthermore, in conditions of balanced growth, development of the alternative farming on
rural areas of Podkarpacie should prevent environment degradation and popularize environment
friendly agricultural production. This will fructify in promotion of Podkarpacie ecological
products.
Key words: ecological agriculture, development as an alternative, rural areas.
216
SOIL ALGAE OF BROWN-PODZOLIC GLEEVY SOILS OF CISCARPATHIA
PASTORABLE ECOSYSTEMS
Author: Tetyana Chornevych, Volodymyr Nikorych
Head: Ph.D., Associate professor Volodymyr Nikorych
SKN “Soil Science”
e-mail: v.nikorych@chnu.edu.ua
Key words: soil algae, brown-podzolic gleevy soils of Ciscarpathia, pastorable ecosystems.
Introduction
Algaecenoses plays an important role in the process of soil formation, has an
influence on the fertility and the biological activity of the soils. It also has an immense
indication meaning, as far as reacts sensitively on the changes of water, air and salt
regimes of soils. Algaecenoseses are also sensitive to anthropogenic pollution of the soil
[Штина, Голлербах 1976].
Historically brown-podzolic gleevy soils, as well as all the soil-covering
of Ciscarpathia are not studied completely. Generally their structure, physical, physicalchemical, chemical and agrochemical properties are well studied. There is a list of
works dedicated to the investigation of the geneses of this soil [Назаренко 1996, 2005].
But the biological properties of brown-podzolic gleevy soils and qualitative structure of
soil biota in particular, ecological peculiarities and the dynamics of algae communities
depending on the type of the soil using still need investigation. Algologic diagnostic of
elementary soil processes isn’t developed yet, there is no data concerning the dynamic
of groups of soil algae, depending on the predominance of certain soil processes.
In this work we tried to find out the species composition, taxonomic structure, and
number of groups of edaphic algal communities of pastorable ecosystem and
to establish their role in biogeocenostic processes.
The material for the investigation has been collected according to the commonly
used methods [Голлербах, Штина 1969; Kyзяхметов, Дубовик 2001]. The objects
of our investigation were typical for Ciscarpathia brown-podzolic gleevy soils
(Hd+He/gl+Egl+Igl+Pgl) of pastorable ecosystems.
The soil characteristics were
defined following the standard methods of Ukraine Society of Soil.
217
Laboratory investigation of the selected material was done using the method of
soil cultures that are considered to be mostly close to natural conditions. Using the
Starmacha’s scale modified by Kosticov [Костиков 1993] predominates (species with
the index of abundance about 6-7 points) were established. The species the
identification of which is possible only by detail investigation of their life cycles were
cultivated on Bold’s Basal Medium (BBM) with the triple amount of nitrogen
(3N BBM) [Ettl, Gartner 1995; Cavacini 2001]. Systematic identification was
conducted according to Kostikov [2001].
The results and discussion
It is established the low contents of humus in the investigated soil and regressiveaccumulative type of soil profile. The humus content in the upper horizon was no more
than 1,7 %. The investigated brown-podzolic gleevy soils are acid (high hydrolytic and
exchange acidity, low cation exchange capacity and exchangeable bases, medium base
saturation). The highest contents of nitrogen and phosphorus were found in upper
horizon: 7,14 mg nitrogen/100 g of soil, 4,39 mg phosphorus/100 g of soil. We have
observed an extreme reduction of the contents of mentioned composition beginning
from E-horizon down the profile.
The investigated samples contained 28 species from 6 divisions: Chlorophyta –
13, Bacillariophyta – 8, Cyanophyta – 5, Xanthophyta – 1, Eustigmathophyta – 1. The
largest amount of species belongs to Chlorophyta, which is typical for algae community
of acid soils. Among green algae we established next dominants algae association:
Myrmecia incisa Reisigl, Stichococcus minor Näg., Scotiellopsis rubescens Vinatz.. The
high diversity is found for division of Bacillariophyta algae in investigated algae
community of pastorable ecosystem (the dominant complex is formed by Navicula
pelliculosa (Breb.) Hilse, N. minuscula Grun. in V. H., Nitzschia frustulum (Kütz.)
Grun. in Cl. et Grun., Pinnularia appendiculata (Ag.) Cl..
Cianobacteria take the third place according to number of species (5 species).
Nostoc paludosum Kütz. and Phormidium tenue (Ag. ex Gom.) Anagn. et Kom. prevail
among them. Other species were grown only on agar cultures, such as Leptolyngbya
foveolarum (Rabenh. ex Gom.) Anagn. et Kom., Nostoc punctiforme (Kütz.) Hariot,
N. sp. Important from the point of view of formation of optimal nitrogen balance of the
investigated soil is the presence of organisms, which able to fix molecular nitrogen. For
Xanthophyta and Eustigmatophyta we found one specimen in each divisions:
218
Nephrodiella phaseolus Pasch. and Monodopsis subterranean (Boye-Pet) Hibberd
correspondingly.
Conclusions
Basically green and diatomic algae associations with the highest level
of biodiversity form dominant complex of brown-podzolic gleevy soils of Ciscarpathia
pastorable ecosystems. We established the specific composition and structure
of algaecommunities. This structure is the result of the influence and interaction of all the
factors (especially physical and chemical properties of the soil) that characterize the
investigated ecosystem. The received data can be used as typical parameters for
determination of the lows of soil algae communities of pastorable ecosystems formation.
Literature
Костіков І. Ю., Романенко П. О., Демченко Е. М. 2001. Водорості ґрунтів
України (історія та методи дослідження, система, конспект флори)
Фітосоціоцентр. 300 с.
Костиков И. Ю. 1993. Почвенные водоросли Лазовского заповедника (Дальний
Восток, Россия). Альгология. 3(1): 62-66.
Кузяхметов Г. Г., Дубовик И. Е. 2001. Методы изучения почвенных водорослей:
Учебное пособие. – Уфа: Изд-во Башкирск. ун.-та. 60 с.
Назаренко И. И., Польчина С. М., Смага И. С. 1996. Генетические особенности
буровато-подзолистых почв Предкарпатья при различном использовании.
Почвоведение. 10: 1167 – 1175.
Назаренко І. І., Смага І. С., Польчина С. М., Нікорич В. А., Дмитрук Ю. М.,
Бербець М. А., Беспалько Р. І. 2005. Проблеми класифікації, номенклатурної
приналежності, діагностики елементарних грунтових процесів та екологічного
стану фонових ґрунтів Передкарпаття. Науковий Вісник Чернівецького
університету: Збірник наукових праць. – Вип. 251: Біологія. – Чернівці:”Рута” – С.
3-27.
Штина Э. А., Голлербах М. М. 1976. Экология почвенных водорослей.
М.“Наука” – 143 с.
Голлербах М. М., Штина Э. А. 1969. Почвенные водоросли. Изд-во “Наука”,
Ленингр. отд. Л. - 228 с.
Hanus Ettl, Georg Gartner, 1995. Syllabus der Boden-, Luft- und Flechtenalgen. –
Stuttgart; Jena; New York: Gustav Fischer. – 721 s.
Paolo Cavacini, 2001. Soil algae from northern Victotia Land (Antarctica). Polar
Biosciens. – 14. – P. 45-60.
Summary
The species composition, taxonomic structure, and number of groups of edaphic algal
communities of Ciscarpathia pastorable ecosystems were established. 28 species from
6 divisions were found. Basically Chlorophyta and Bacillariophyta algae associations form
dominant complex of investigated soils.
219
ŚLAZOWIEC PENSYLWAŃSKI (SIDA HERMAPHRODITA)
JAKO ROŚLINA ENERGETYCZNA
Autor: Magdalena Hipner
e-mail: mhipner@interia.pl
Słowa kluczowe: rośliny energetyczne, agrotechnika ślazowca pensylwańskiego,
wykorzystanie
W wielu krajach prowadzi się liczne badania nad wykorzystaniem roślin do
produkcji biomasy. UŜywa się dla nich, nazwy rośliny energetyczne, czyli takie, które
ponad przeciętnie spełniają warunki ilości ciepła uzyskiwanego z hektara. Aktualnie do
nich zaliczamy: trawy wieloletnie, ślazowca pensylwańskiego, topinambur, róŜę
bezkolcową, topolę bujną; rdest sachaliński; robinię energetyczną; siano łąkowe;
wierzbę
krzaczastą;
rzepak.
Według
Jabłońskiego
[2004]
istnieje
problem
z wytypowaniem listy roślin uprawianych dla celów energetycznych, poniewaŜ
powinny one określać:
-
stosunek energii zawartej w biomasie do energii potrzebnej do jej uprawy;
-
zdolność gromadzenia w nich energii słonecznej;
-
sprawność przetwarzania biomasy na paliwa stałe, ciekłe czy gazowe.
Biorąc pod uwagę te uwarunkowania wyŜej wymieniony autor do roślin
energetycznych zaliczył: wierzbę krzaczastą, topolę bujną, róŜę bezkolcową, rdest
sachaliński, sylfię przerosłą oraz trawy; miskant olbrzymi palczatkę i spartinę.
Aktualnie obowiązujące przepisy w zakresie źródeł energii wyraźnie wskazują na
konieczność stosowania biomasy tego względu wzrosło zainteresowanie uprawa roślin
energetycznych. Pozyskiwanie wysokiego pod względem ilościowym i jakościowym
plonu tych roślin uzaleŜnione jest przede wszystkim od znajomości ich biologii
i agrotechniki.
Celem niniejszego opracowania było przedstawienie w oparciu o literaturę
wymagań uprawowych ślazowca pensylwańskiego (Sida hermaphrodita).
Ślazowiec został sprowadzony ze Stanów Zjednoczonych w latach 50-tych
ubiegłego stulecia przez Akademię Rolniczą w Lublinie. Początkowo badano go pod
kątem wykorzystania na paszę [Bujak 2004], a następnie zwrócono uwagę na
przydatność do celów energetycznych.
220
Plantacje ślazowca o obsadzie roślin 30 do 100 tys./ha mogą być uŜytkowane
przez 15 do 20 lat. Bylina ta wytwarza z jednej karpy 20-40 pędów, które w ciągu roku
dorastają do wysokości 3-4 m [Molas 2006].
Pierwszy plon handlowy surowca zbiera się juŜ w drugim roku. Gwarantuje to
szybki zwrot kosztów załoŜenia plantacji. Trwały charakter uprawy i stabilność
corocznego plonowania stwarzają dobre podstawy dla ustalenia korzystnych relacji
ekonomicznych pomiędzy producentem biomasy a odbiorcą paliwa.
Ślazowiec pensylwański to roślina, która moŜe być uprawiana na wszystkich
glebach z wyjątkiem klas VI i V. Prof. dr hab. Bogdan Kościk [2002] tak pisze
o ślazowcu: „Wymagania glebowe nie są zbyt duŜe. Dobrze rośnie i plonuje na średnich
a nawet lŜejszych glebach, ale niezbyt suchych.”
RozmnaŜa się przez sadzonki korzeniowe, rzadziej z nasion. Przy zakładaniu
plantacji najlepsze wyniki uzyskano wysadzając ukorzenione siewki lub sadzonki
korzeniowe. Ograniczyło to nakłady pracy na zwalczanie chwastów, które szczególnie
są konkurencyjne, gdy wysiewamy nasiona. Szeroka rozstawa rzędów (około 70 cm)
i zagęszczenie roślin w rzędach około 30-40 cm umoŜliwia coroczne zruszanie
międzyrzędzi, co wpływa korzystnie na odchwaszczanie i umoŜliwia wymieszanie
nawozów z wierzchnią warstwą gleby.
Dobrym przedplonem dla ślazowca jest np. ziemniak. Uprawa przedsiewna
powinna być bardzo staranna. Norma wysiewu nasion w dobrze doprawioną glebę
wynosi 2kg/ha w gorszych warunkach 5-6kg/ha. Natomiast sadzonki wysadza się, gdy
mają 3-4 listki. Jest to roślina wymagająca duŜych dawek NPK. Podstawowe nawoŜenie
zwłaszcza azotowe powinno być wyŜsze na glebach słabych. W zaleŜności od
czynników agrotechnicznych zalecana dawka azotu to 100-250 kg/ha, fosforu 80-120,
zaś potasu 100-150. Ślazowiec moŜną nawozić osadami pościekowymi.
Roślina ta kwitnie od czerwca, aŜ do przymrozków, przez co jest uznana za
waŜny poŜytek pszczeli. Ślazowiec, jest mało wraŜliwy choroby i szkodniki, jedynie na
złych stanowiskach, np. po słoneczniku czy roślinach krzyŜowych, moŜe ulec poraŜeniu
przez Sclerotinia sclerotiorum grzyba, który powoduje zgniliznę twardzikową [Molas
2006].
Plonowanie ślazowca jest uzaleŜnione od warunków glebowych i wynosi od
9 do 20 ton s.m./ha/rok, od drugiego roku, przeciętnie 15 ton s.m./ha/rok. Wilgotność
biomasy ślazowca w czasie zbioru waha się w granicach 16-25 %. Zbiera się go prasami
221
do słomy, a związany z tym koszt to 30-50 zł/ha/t suchej masy. Na uwagę zasługuje
ciepło spalania jego łodyg, które wynosi ponad 12 kJ/kg suchej masy.
NaleŜy nadmienić, Ŝe oprócz wyŜej wymienionych zastosowań ślazowiec
pensylwański moŜe być
wykorzystywany jako: roślina pastewna, lecznicza,
rekultywacyjna.
Plony zielonej masy są bardzo wysokie i wynoszą 80-100 t/ha, a zawarte w niej
substancje antyŜywieniowe nie są szkodliwe nawet dla młodych zwierząt.
Korzenie ślazowca to cenny surowiec farmaceutyczny, bogaty w rutynę i śluzy.
MoŜe być takŜe wykorzystywany jako roślina włóknodajna. Plony włókna wynoszą
1-3t/ha jest ono jednak niskiej jakości w porównaniu do lnianego czy konopnego.
Wydaje się jednak, Ŝe roślina ta moŜe być najszerzej wykorzystywana do celów
energetycznych.
Literatura
Bujak T. 2004, Ślazowiec pensylwański – gatunek energetyczny: Agroenergetyka 3;
Jabłoński R. 2004. Rośliny energetyczne – wyniki badań energetyczności: Czysta
Energia, 10.
Kościk B., Kalita E., Kowalski-Juśko, Kościk K. 2002. Produkcja biomasy
wybranych gatunków roślin na cele energetyczne. [w:] Odnawialne źródła energii a
rozwój przedsiębiorczości i tworzenia miejsc pracy. Krasnobród 13-14 maja;
Molas R. www.bni.com.pl;
Molas R. 2006. Energia z topoli czy ślazowca: Farmer 22;
www.biotek.pl.
Ślazowiec Pennsylvanian (Sida hermaphrodita) as the energy plant
Summary
In many countries a numerous research on using plants for the production of biomass is
being conducted. We are ranking among them e.g. he was imported in 50-tych years of the last
century by the agricultural academy from the United States in Lublin. Ślazowiec perhaps to be
Pennsylvanian used as: honey - producing, energy, medicinal and rehabilitation fodder plant.
However it seems that this plant can most widely be used at energy targets.
Key words: energy plants, agrotechnology ślazowca Pennsylvanian, using ślazowca
Pennsylvanian
222
ТЕХНОЛОГІЯ ВИРОЩУВАННЯ ТА ВИКОРИСТАННЯ НАГІДОК
ЛІКАРСЬКИХ (CALENDULA OFFICINALIS L).
Автори:Юрій Юсипович, Оксана Шпек.
Кафедра біології, Дрогобицький державний педагогічний
університет імені Івана Франка, м. Дрогобич, Україна
Ключові слова: нагідка лікарська (Calendula officinalis L), строки посіву, норми висіву
насіння, ґрунтово-кліматичні умови, використання нагідок лікарських.
Вступ
Надзвичайно важливого значення набуває у нашій країні вивчення
і використання лікарських рослин. Ще у слов'янських племен широко
практикувалося лікування лікарськими травами. Їх вивчення доказало, що багато
тисяч років тому слов’яни застосовували в лікувальних цілях валер’яну, гірчак
перцевий, звіробій, кропиву дводомну та інші рослини.
Наукові дослідження в галузі лікарських рослин почалися вже в першій
половині XX століття. Проводилися комплексні дослідження по вивченню нових
лікарських
рослин,
виготовленню
із
них
фітопрепаратів,
практичному
використанні та культивуванні (технології вирощування) цих рослин.
Надзвичайно
важливого
значення
набуває
використання
нагідки
лікарської.
Нагідка лікарська як культура відома із середини XX ст.. походить вона
з Центральної та Південної Європи. Досить розповсюджена також в Малій Азії,
Білорусії, Північному Кавказі та інших країнах.
В Україні росте два види нагідок – нагідки польові (Calendula arvensis L) та
нагідки лікарські (Calendula officinalis L), останні культивують як декоративну
і лікарську рослину.
Нагідка лікарська – однорічна трав’яниста рослина із своєрідним запахом,
трохи липка. Стебло прямостояче, розгалужене, 30-60 см заввишки. Для лікування
використовують квіткові кошики.
Хімічний склад рослини:
Квіти містять тритерпеноїди, флавоноїди (0,3-0,8 %), ксантофіли,
каротиноїди
(каротин,
лікопін,
віолаксантин,
цитраксантин,
рубіксантин,
флавоксантин – усього 3 %), вітамін С, поліацетилени, ефірну олію (до 0,12 %),
смоли (до 3,44 %), слиз (до 4%), інулін, фенолокислоти, стероли та
223
сесквітерпенові лактони гіркого смаку (календин); яблучну (до 6,84 %),
пантадецилову кислоти, дубильні речовини.
Тритерпенові сапоніни належать до похідних олеанолової кислоти –
календулозиди А і В, є також триперпеноїди α- і β-амірин, тараксастерол,
арнідіол, фарадіол, календулодіол (похідне лупеолу). Після гідролізу вміст
олеанолової кислоти перевищує 4%.
Практичне використання нагідок лікарських
Нагідки лікарські застосовують при багатьох хворобах, особливо при
порізах, пораненнях,виразках, лишаях, хворобах очей, тощо.
Нагідки використовують як протизапальний спазмолітичний засіб.
Календулозиди знижують концентрацію холестерину у крові.
Флавоноїди нагідок в експерименті виявили протизапальну і жовчогінну
активність.
При зовнішньому застосуванні екстракт нагідок наближається до настойки
арніки.
У гомеопатії використовується для попередження нагноювання ран як
замінник йодної настойки.
В стоматології – як гемостатик.
При тонзилітах, ангінах і стоматитах – для полоскання.
В гінекології – при ендометриті, ендоцервітиті, кольпіті.
Квіти нагідок у вигляді настойки (Tinctura Calendulae), настою (Infusum
Calendulae),
карофілінової
мазі
(Unguentum
carophyleni),
мазі
календула
(Unguentum Calendula) застосовують як бактерицидні і протизапальні засоби при
ангіні, порізах, опіках, запальних захворюваннях слизової оболонки рота; у складі
препарату каферид (Tabulettae Caferidum), який призначений для внутрішнього
використання при лікуванні гіпохромних анемій різної етіології.
Для
потреб
сорти
нагідок
культивуються
у спеціалізованих господарствах південних і східних областей України.
У західних областях України тільки почали впроваджувати вирощування нагідок
лікарських.
Тому, метою наших досліджень було вивчити вплив агротехнічних
прийомів (строків посіву та норм висіву насіння) на продуктивність рослин
нагідок лікарських в умовах Передкарпаття.
224
Умови та методика досліджень
Польові досліди проводились у 2006 році на базі навчально-дослідної
ділянки Дрогобицького державного педагогічного університету ім. Івана Франка.
Територія навчально-дослідної ділянки належить до Передкарпатської
ґрунтово-кліматичної зони. Ґрунти поля, на яких проводилися дослідження, дерново-підзолисті середньо суглинкові.
Агрохімічна характеристика ґрунту дослідної ділянки подана в таблиці 1.
Глибина
взяття
зразків,
см
0 – 20
Вміст поживних елементів в ґрунті,
мг/100 г ґрунту
Вміст
гумусу (за
Тюріним)
%
pH
%
N– гідролізований
азот (за ТюрінимКоновою)
P2O5 – фосфор
(за Кірсановим)
K2O – калій (за
Масловою)
2,8
6,0
6,8
8,5
10,5
Названі ґрунти придатні для вирощування сільськогосподарських культур,
у тому числі і нагідки лікарської.
Як видно із табл. 1, вміст гумусу в орному шарі становить 2,8 %, реакція
ґрунтового розчину слабо кисла, забезпеченість поживними речовинами середня.
Метеорологічні умови в рік проведення досліджень значно відрізнялися від
середніх багаторічних, особливо під час вегетації рослин. Прохолодна погода
з частими проливними дощами в травні-червні місяці дещо впливала на ріст
і розвиток рослин нагідки лікарської та формування квіток.
Досліди з вивчення впливу строків сівби на продуктивність рослин нагідок
лікарських закладали за такою схемою:
Варіанти досліду
1
2
3
4
5
Строки посіву
14 квітня
21 квітня
28 квітня
5 травня
12 травня
Повторність досліду трьохразова. Облікова площа ділянки – 25 м2.
Технологія вирощування нагідок лікарських на дослідній ділянці
Нагідки лікарські розміщували після ярих зернових культур (вівса). Після
збору попередника і зачистки площ від пожнивних решток провели лущення
стерні на глибину 8-12 см дисковими знаряддями. За три тижні до оранки внесли
гербіцид раундап в нормі 3 л/га, з метою знищення багаторічних бур'янів.
Оранку провели в першій декаді жовтня
225
на глибину 20-22 см. Весною
провели вирівнювання грунту, передпосівну культивацію (на глибину 6-8 см)
і передпосівне коткування грунту перед посівом нагідок лікарських.
Сівбу проводили згідно схеми досліду, починаючи з 14 квітня і закінчуючи
12 травня.
Насіння висівали ручною сівалкою з дисковим сошником овочевої сівалки
СО-4,2 з ребордами. Сіяли нагідки рядковим способом з міжряддям 60 см,
глибина посіву 3-4 см. норма висіву 15 кг/га.
Догляд за посівами нагідок полягав в розпушенні міжрядь і знищенні
бур’янів . За період вегетації ми проводили три міжрядних обробітки і прополку.
Збирання суцвіття починали на початку цвітіння (друга-третя декада
червня) вручну, коли розкрилося не менше половини квіток на рослині. В перший
період цвітіння збирання проводили через 5 днів, а наступні – через 7 днів. За
вегетаційний період провели 12 зборів. Зібрану сировину відразу відправляли
в сушку. Для сушіння використовували накриті площадки.
Вивчення впливу строків висіву насіння проводили шляхом закладання
польових дослідів, фенологічних спостережень та біометричних аналізів
рослинних зразків, відповідно до загальноприйнятої методики в нашій зоні.
Результати досліджень
Строки
сівби
визначаються
біологічними
особливостями
рослин,
грунтовими, погодними та господарсько-організаційними умовами. Початок
весняної сівби залежить, насамперед, від температури грунту. Від неї залежить
і тривалість періоду від посіву до появи сходів і польова схожість насіння.
Великий вплив на проростання насіння і появу сходів має вологість грунту. Через
це дуже важливо вибрати такі строки сівби, при яких відповідними
агротехнічними прийомами можна створити найкращі умови для проростання
насіння.
Наші дослідження показали, що в умовах Передкарпаття при сівбі нагідок
лікарських 21 квітня період від посіву до початку сходів був найкоротшим
і становив – 12 днів, найдовшим, - 18 днів, - він був при сівбі 12 травня.
226
Що стосується початку цвітіння рослин, то найшвидше цвітіння почалося
на варіантах при посіві 21 і 28 квітня, тоді як на варіанті при посіві 12 травня
воно почалося на 21 день пізніше.
Тривалість вегетаційного періоду рослин нагідок лікарських коливалась
від 120 до 145 днів. Найкоротшим період вегетації був на варіанті при посіві
12 травня і становив 120 днів, а при посіві 21 квітня він був найдовшим і становив
145 днів, що значно вплинуло на ріст, розвиток та врожайність нагідок
лікарських.
Таб. 2. Вплив строків сівби на ріст і розвиток рослин нагідок лікарських
№
з/п
Варіанти досліду
(строки посіву)
Середня висота
рослин,
см
Кількість квіткових
кошиків на рослині,
шт.
Діаметр суцвіть,
см
1
14 квітня
58
9
5,0
2
3
4
5
21 квітня
28 квітня
5 травня
12 травня
62
60
55
51
12
11
8
7
6,0
5,5
4,5
4,0
Головними складовими морфоструктури нагідки лікарської є корінь,
стебло, листок, суцвіття, квітка і насінина.
Стебло рослин у наших дослідах, в залежності від строків сівби, мало
довжину від 51 до 62 см. Найменші лінійні розміри мали рослини на варіанті із
строком посіву 12 травня, довжина стебла становила 51 см. Найвищий цей
показник виявився на варіанті 2 при строках посіву 21 квітня. На даному варіанті
довжина стебла становила 62 см, що на 11 см більша від варіанту 5.
Що стосується середньої кількості квіток на рослині та діаметру квіткових
кошиків, то ці показники були більшими при ранніх строках посіву. Найбільша
кількість квіток, – 12 штук із середнім діаметром квіток 6 см, - на варіанті при
посіві нагідок лікарських 21 квітня, тоді як на варіанті при пізніх строках посіву
(12 травня) кількість квіток на рослині була найменшою і становить лише 7 штук
із середнім діаметром квіткового кошика 4 см.
227
Висновки:
1. Ґрунтово-кліматичні умови зони Передкарпаття сприятливі для вирощування
нагідок лікарських.
2. Фенологічні спостереження показали, що найдовший період вегетації (145
днів) на варіанті із строком посіву 21 квітня, що сприяло кращому росту
і розвитку квіток нагідки лікарської.
3. Строки посіву значно вплинули на висоту рослин, кількість квіткових кошиків
та їх діаметр. Найбільшими ці показники були на варіантах при ранніх строках
посіву (21-28 квітня).
4. Нагідки лікарські необхідно висівати в умовах Передкарпаття у ранні строки
(з 21 по 28 квітня).
Література:
1. Рабиновича А. М. 1988. Лекарственные растения. Культивируемые
и дикорастущие растения. Фотоальбом. Под ред. Планета Москва, 199с.
2. Нечитайло В. А., Кучерява Л. Ф. 2001. Ботаніка. Вищі рослини. Фітоцентр.
Київ, 432 с.
3. Ковальова В. М. (За ред.). 2000. Фармакогнозія з основами біохімії рослин.
Прапор Харків, 703 с.
228
TRANSFORMATION OF CAMBISOL'S PROPERTIES AS INDEX OF THEIR
NATURAL EQUILIBRIUM DESTABILIZATION
Authors: Oksana Varkhol, Svitlana Pol'chyna
Head: docent Svitlana Pol'chyna
e-mail: fampol@mail.ru, oksana.varkhl@rambler.ru
Key words: Carpathian province, brown forest soils, cambisols, soil's properties
Introduction
On the territory of the Carpathian forest province brown forest soils (cambisols –
WRB) are zonal. The following subtypes are distinquished: typical, lessive, podzolized,
podsolic-brownified, sod-brownified, brown-podsolic. Formation of brown forest soils is
the complex of the elementary processes taking place in the soil. That is why the result
of their combination is the difficult object of investigation and diagnostics [Назаренко,
etc 2001; Назаренко, etc 2004]. Notwithstanding the fact that brown soils of the
Carpathians have unfavorable from the point of view agricultural land-tenure properties,
they occupy a certain stable ecological place and are in balance with the environment. The
ecological equilibrium is an optimum balance between existing natural resources and their
exploitation for the sake of improvement of living rate of life and possible negative
ecological consequences of such development. This balance is constantly violated by
natural and anthropogenic a factors, that’s why an ecological equilibrium is the state,
when the environment remains relatively stable. In natural conditions soil saves the
properties in accordance with the environmental conditions, which influenced its
formation. As a result of the anthropogenic influence, soils lose natural balance. The
choice of the most informative indexes spread in production and standardized is an actual
task of monitoring ecological state of the soil resources.
Objects of research are brownified soils of different ways of usages of the
Carpathian forest and Ciscarpathia province (see table). Indexes of horizons are induced
according to the Ukrainian system. We used standard methods of the analysis.
Results of the research
The results of the researches of basic properties of soil are presented in the table.
We consider ground-gleyed silty-clay to belong to the group of brown forest soils the
229
profile of which is from the coniferous forest − as the most adequative on the terms
of pedogenesis of this type. He has the typical complex of indexes for brown forest soil:
value of both рН water and solution is low enough and is evenly increased on a profile.
The high values of effective cation exchange capacity (ECEC) are observed in humus
horizon, decreasing downward the profile. Exchangeable bases (EB), base saturation
(BS), cation exchange capacity (CEC) are characterized by midranges, increasing
according to the depth. Regresive-accumulative division of humus on the profile and its
unifomly maintenance are also typical for brown forest soils and specify on absence
of eluvial and illuvial processes of differentiation.
рН of the soil, located on a mountain valley, in the surface of profile is adequate
to the previous profile, at moderate growth of index according to the depth. The
substantial differences of indexes in the underground are explained by nature variability
and properties of parent materials. The noted phenomenon was observed for other
diagnostic indexes, that is why this tendency needs to be taken into account while
interoperating this research. ECEC of soil on a mountain valley is maximal in middle
part of type, minimum - in a parent rock. Under grassy vegetation there is the
appropriate diminishing of ECEC. EB, degree of BS, CEC is increased downward. The
insignificant increase of EB is thus expressed in overhead horizon and considerable BS, taking into account the less values of CEC of the described soil on the whole. Thus,
while leading out soil from under the coniferous forest and its subsequent is extensive
use, taking into account the local features of this type, it is deceivable to identify the
absence of substantial violation of naturally-genetic equilibrium of brown forest soil.
The brown mountain-forest loamy soil located on haying, has a tendency to more
neutral reaction of environment, which expresses in the considerable
increase
of indexes of рН, decrease of ECEC, multiplying EB and BS, CEC (taking into account
its lesser particle-size composition). However humus maintenance in this type decreased
considerably, that is explained by the change of biological matters rotation. Thus,
comparatively intensive use of brown forest soil in the agricultural production destroys
its typical equilibrium. However it’s worth saying that these changes can be considered
as positive. Other subtypes of brown forest soils, the changes of which are associated
with variability of ecological terms, were also studied.
230
Basic properties of brown forest soils of Carpathians and Ciscarpathias
рН
ECEC,
EB,
BS, %
CEC,
Humus,
рН
cmol/kg-1
cmol/kg-1
cmol/kg-1
%
H2O KCl
Brown mountain-forest ground gleyed heavy-loamy soil (Dystric Endogleyic Cambisol), mountain
valley
H
0.07-0.2
3,35
4.9
4.0
2.94
6.19
61.63
10.11
Hpm(gl)
0.2-0.35
1,00
5.4
4.2
3.80
6.32
62.43
10.12
Phm/gl
0.35-0.57
1,85
5.4
4.2
3.61
11.64
76.36
15.24
Pglq
0.57 and
0,93
5.3
5.3
1.23
18.49
93.69
19.72
deeper
Brown mountain-forest ground gleyed silty-loamy soil (Dystric Endogleyic Cambisol), coniferous
forest
H
0.03-0.13
4,10
4,8
4,0
4,43
4,14
48,74
11,57
Hp/m
0.13-0.41
2,34
5,2
3,9
3,01
10,06
76,82
13,07
Phmgl
0.41-0.54
0,87
6,3
5,3
1,10
19,50
94,67
20,60
PGl
0.54 and
0,59
7,6
6,6
1,06
24,75
95,91
25,81
deeper
Brown mountain-forest gleyed loamy soil (Stagnic Cambisol), haying
H
0.06-0.15
2,94
6,9
4,9
3,89
15,06
79,48
18,95
Hpm(gl) 0.15-0.48
1,36
7,4
4,7
3,64
10,49
80,81
12,98
Phmgl
0.48-0.73
1,23
7,7
5,9
1,81
28,71
93,32
30,51
PGl
0.73 and
0,69
8,0
6,5
0,90
37,72
97,68
38,62
deeper
Podsolic-brownified heavy-loamy soil (Dystric Cambisol), broad-leaved forest
He
0.02-0.18
2,15
4.2
3.8
3.59
2.36
39.25
5.95
HE
0.18-0.36
1,27
4.9
4.4
2.89
3.99
57.55
6.87
EI
0.36-0.50
1,29
5.2
3.3
1.96
3.19
75.92
8.12
Im
0.50-0.72
1,22
4.9
4.0
2.91
6.53
69.07
9.44
Pmq
0.72 and
1,26
4.9
4.0
2.90
4.94
63.81
7.75
deeper
Brown-podzolic surface gley heavy-loamy soil (Stagnic Cambisol), plough land
Hорн.
0-0.30
1,58
7.0
5.5
1.38
14.54
91.29
15.92
Ehgl
0.30-0.57
0,63
6.5
3.7
2.76
16.92
85.96
19.68
Igl
0.57-1.07
0,89
6.0
3.7
3.11
19.04
85.91
22.15
PGl
1.07 and
0,64
5.5
4.5
1.86
21.40
91.97
23.15
deeper
Brown forest podzolized ground gleyed sandy-loame soil (Dystric Endogleyic Cambisol), pasture
Hd
0-0.12
3,53
5.5
4.3
2.62
7.92
75.09
10.51
He
0.12-0.25
2,67
5.8
4.7
2.43
7.19
74.73
9.62
Hpe
0.25-0.46
1,59
5.6
4.4
2.14
6.77
76.03
8.91
HPem
0.46-0.65
1,03
5.2
4.4
1.89
9.10
82.68
10.99
Phim
0.65-0.91
0,69
5.0
4.3
2.65
8.06
74.16
10.71
PI
0.91-1.26
0,58
6.5
4.3
2.17
7.97
78.58
10.14
P
1.26 and
0,31
5.0
4.1
1.70
7.85
82.80
9.88
deeper
Brown-podzolic gleyic heavy-loamy soil (Stagnic Cambisol), pasture
Hd
0-0.15
2,81
5.7
4.7
3.25
11.01
77.11
14.26
He/gl
0.15-0.33
2,08
6.4
4.7
3.25
13.09
80.03
16.31
Egl
0.33-0.47
1,26
6.0
4.3
3.52
6.86
66.11
10.38
Igl
0.47-1.05
1,38
6.3
4.3
3.37
15.31
81.95
18.69
Pgl
1.05 and
1,20
6.3
4.3
1.91
17.25
90.03
19.16
deeper
Horizon
Depth, m
231
Thogh brown forest podzolized ground gleyed sandy-loam soil, in connection with
podzolized soil, must be characterized by the equilibrium of greater acidity, it does not
expres such properties. In this case the anthropogenic loading displaces the ecological
equilibrium under the influence of grassy vegetation. Podsolic-brownified heavy-loamy
soil in its natural state (broad-leaved forest) has the typical features of this subtype. It is
considerably acid and its CEC is decreased. Properties of Brown-podzolic surface gley
heavy-loamy soil in detail are studied and described in the literature. Thue, we transfery
point out, that the arable use of this soil subtype influenced considerable displacement
of their ecological equilibrium after the complex of physical and chemical parameters
and noticeable degradation of the humus state (nothing banding grassy vegetation).
Conclusions
1. Brown forest soils of different subtypes were formed under a forest vegetation and
have the typical equilibrium properties of soils of moistly-forest subboreal
landscapes with modifications, caused by the variability of complex of local
pedogenesis factors.
2. The change of vegetation without intensive anthropogenic interference does not lead
to the natural equilibrium of soils, to substantial destabilization, the anthropogenic
loading causes various changes depending on the type of usage.
4. For previous description of destabilization direction it is worth using complex
of parameters, including physical and chemical indexes and humus properties.
Literature
Назаренко І. І., Польчина С. М., Бербець М. А., Нікорич В. А., Смага І. С., Том’юк Б.
П.
2001. Діагностичні параметри бурувато-підзолистих ґрунтів - об’єкту
великомасштабних досліджень. – Вісник ХДАУ. Серія “Ґрунтознавство, землеробство,
лісове господарство”. Харків: - №3. - С. 95-100.
Назаренко І. І., Смага І. С., Польчина С. М., Нікорич В. А., Дмитрук Ю. М., Бербець
М. А., Беспалько Р. І. 2005 Проблеми класифікації, номенклатурної приналежності
діагностики елементарних ґрунтових процесів та екологічного стану фонових ґрунтів
Передкарпаття. Наук. вісн. Чернів. нац. унів.: Зб. наук. праць. – Вип.251: Біологія. –
Чернівці: Рута. - C. 3-26.
Summary
Results of examinsng the main properties of the subtypes of brown wood soils of
Ciscarpathia and Carpathian are given. The change of vegetation without intensive
anthropogenic interference does not lead to the natural equilibrium of soils, to substantial
destabilization, the anthropogenic loading causes various changes depending on the type of
usage.
232
WIELOFUNKCYJNOŚĆ MOKRADEŁ
Autorzy: Łukasz Mucha, Mateusz Paśko, Agata Prokop
Opikun naukowy: dr inŜ. Marta Pisarek
SKN Rolników „Włościanin” – Sekcja Agroekologii „Fitofagusie”
e-mail: szakulek@wp.pl, mati314@wp.pl,
Słowa kluczowe: ekosystemy łąkowe, mokradła, obszary bagienne
Łąki i pastwiska naszego kraju zajmują około 4 mln ha, co stanowi 21 %
uŜytków rolnych. Obejmują one roślinność pochodzenia antropogenicznego, która
rozwinęła się w siedliskach poleśnych zajmowanych przez człowieka [Trąba 1998].
Ekosystemy łąkowe funkcjonalnie związane są z ekosystemami wodnymi, bagiennymi
i polnymi. Cechuje je duŜa bioróŜnorodność. RóŜnorodność zaś kształtują czynniki
naturalne:
•
wysokość nad poziom morza,
•
wystawa stoków,
•
warunki wilgotnościowe i glebowe
•
oraz czynniki antropogeniczne:
o melioracje,
o nawoŜenie organiczne i mineralne
o oraz sposób uŜytkowania.
O róŜnorodności biologicznej uŜytków zielonych decyduje nie tylko liczba
gatunków, ale takŜe róŜnice w tempie wzrostu, fazach fenologicznych, w aspektach
florystycznych itp. [Trąba 1999].
Mokradła, według definicji przyjętej przez Międzynarodową Konwencję Ramsar,
to
wszelkie
ekosystemy
wodne
i
ziemnowodne.
W
języku
literackim
i potocznym spotkać moŜna wiele wyrazów określających róŜne mokradła, jak np.
błota, moczary, topieliska, grzęzawiska, chrapy, biele. Przez mokradła rozumieć zatem
naleŜy obszary, na których występuje roślinność higrofilna lub utwory powierzchniowe,
akumulowane w efekcie oddziaływania wody (torfy, muły, namuły). Integralną częścią
mokradeł są cieki i zbiorniki wodne – większość mokradeł powstaje w wyniku ewolucji
zbiornika wodnego lub cieku, jest przez nie zasilana w wodę lub zawiera na swoim
obszarze pozostałości tych ekosystemów [Wołłejko i in. 2004].
Mokradła zajmują zazwyczaj obniŜenia terenu – kotliny i doliny rzeczne. Tylko
torfowiska wysokie wykształciły się na lokalnych wyniesieniach lub stokach. Określa
233
się je mianem bagien, mokradeł, błot, moczarów, trzęsawisk, topieli, torfowisk. Wiele
nazw lokalnych pochodzi od, często juŜ nieistniejących, podmokłości np. Barycz (bara
= błoto), Moście Błota, Biela czy Bielawy. Mokradła uŜytkowane są one często jako
łąki i pastwiska. Te, które pozostają podtopione przez znaczną część roku, zazwyczaj
pozostają
nie
uŜytkowane
lub
są
uŜytkowane
tylko
sporadycznie
[http://www.przyrodapolska.pl/wartosci/chronmy_mokradla/index.htm].
Mokradła, z wielu powodów, wydają się być niezbędnym składnikiem naszego
krajobrazu, bynajmniej nie tylko ze względów estetyczno-wizualnych. Pierwszym,
i chyba najwaŜniejszym z powodów, dla których powinniśmy darzyć mokradła
większym szacunkiem jest zgromadzona w nich woda. Woda, której w wielu miejscach
Polski zaczyna juŜ brakować, a na terenie całego kraju obniŜa swój poziom w gruncie.
Czym jest woda dla Ŝycia zarówno roślin jak i zwierząt, i jakie są konsekwencje jej
deficytu, nikomu wyjaśniać nie trzeba. Warto natomiast wspomnieć, Ŝe w naszym kraju
same tylko torfowiska (bagna stałe gdzie znajdują się torfy) gromadzą więcej wody niŜ
wszystkie zbiorniki wodne razem wzięte (ponad 35 miliardów m-3)! Pamiętać naleŜy, Ŝe
torfowiska funkcjonują jak gigantyczna gąbka, która chłonie nadmiar wody by powoli
ją oddawać w okresie suszy, co ma równieŜ niezwykle istotne znaczenie dla
kształtowania warunków nie tylko wodnych, ale teŜ klimatycznych. Zatrzymywanie
wody w mokradłach ogromnie wpływa na poprawę naszego bezpieczeństwa
przeciwpowodziowego! Właściwości torfu polegające na podnoszeniu słupa wody
przyczyniają się teŜ do utrzymywania wyŜszego poziomu wód gruntowych terenów
sąsiadujących z torfowiskami. Niebagatelna jest teŜ rola torfowisk w oczyszczaniu wód
powierzchniowych niosących liczne zanieczyszczenia. Występująca na bagnach
roślinność na stałe wyłącza z obiegu liczne pierwiastki w tym teŜ biogeny.
Mokradła stanowią szczególny obiekt zainteresowania przyrodników. To one
zachowały namiastkę pierwotnych czy naturalnych ekosystemów, ostoi róŜnorodności
biologicznej. Tu spotkamy się z najliczniejszą grupą gatunków rzadkich, chronionych
czy teŜ zagroŜonych wyginięciem. Wiele z nich to gatunki wysoko wyspecjalizowane
do Ŝycia wyłącznie w takich a nie innych warunkach. Najbardziej znanym gatunkiem
rośliny związanym z torfowiskami jest chociaŜby rosiczka, która uzupełnia niedostatki
azotu poprzez rozkład białka zwierzęcego pochodzącego ze schwytanych owadów.
Oprócz rosiczek na torfowiskach występują setki róŜnych gatunków roślin znanych
tylko specjalistom, ale teŜ wiele z nich to gatunki dość dobrze znane większości z nas.
234
Jednym z nich jest np. Ŝurawina błotna występująca na mszarach i słynąca jako
doskonały dodatek do dań mięsnych, ale nie tylko.
Funkcje obszarów bagiennych:
•
Retencjonowanie wody; podczas szczytu fali powodziowej obszary bagienne
zmniejszają prędkość przepływu wody i magazynują jej nadmiar w swoim złoŜu
przyczyniając się do równomiernego i stopniowego odpływu w czasie,
•
Zbiorniki
wodne;
bagna
są
często
naturalnymi
zbiornikami
wodnymi
przekazującymi wody opadowe i powierzchniowe do głębszych warstw,
•
Zasilanie w wodę obszarów przyległych; obszary bagienne są źródłem wody
gruntowej i powierzchniowej dla obszarów o małych zasobach wodnych. Zapasy te
wykorzystywane są w sposób pośredni lub bezpośredni przez człowieka, świat
zwierzęcy i roślinny,
•
Mikroklimat; tereny mokradłowe kształtują warunki mikroklimatyczne na terenach
do nich przyległych,
•
Ograniczenie erozji; roślinność obszarów bagiennych przylegająca do jezior
i rzek redukuje prędkość fali powodziowych, co zmniejsza rozmiary erozji
powierzchniowej przyległych dolin,
•
Poprawa jakości wody; filtracja wody w głąb złoŜa powoduje usuwanie zawiesin
i towarzyszących im związków chemicznych. Mikroflora i mikrofauna przyczyniają
się
do
wychwytywania
rozpuszczonych
składników
i
zwiększają
ilość
rozpuszczonego tlenu w wodzie. Rozwój roślinności powoduje usuwanie
składników biogennych z wody, której jakość ulega znacznej poprawie,
•
Produkcja Ŝywności; obszary bagienne są wysoko produkcyjnymi ekosystemami
biomasy roślinnej, która moŜe być przeznaczona na poŜywienie dla zwierząt,
a niektóre gatunki równieŜ dla ludzi. Wiele gatunków ma wykorzystanie
w medycynie czy przemyśle. Mogą być takŜe miejscami hodowli ryb i terenami
łowieckimi.
•
Siedlisko zbiorowości roślinnych i zwierzęcych; obszary bagienne są miejscami
rozrodu, gniazdowania i Ŝerowania dla wielu gatunków ptaków, płazów, gadów
i ssaków. Są równieŜ miejscem występowania rzadkich zbiorowisk i gatunków
roślin.
•
Otwarte przestrzenie o duŜych walorach estetycznych krajobrazu; bagna mogą
odznaczać się duŜymi walorami estetycznymi otwartych przestrzeni. Jako
osobliwości ekologiczne są one często naturalną formą krajobrazu.
•
235
Edukacja i badania naukowe; tereny bagienne są unikatowymi obiektami badań
naukowych, obserwacji
•
Rekreacja; obszary bagienne mogą być wykorzystywane dla rekreacji (wędkarstwo,
Ŝeglarstwo, turystyka piesza, obserwacja ptactwa) [Zając, Lipka 2005].
Dlaczego, pomimo tak wielu waŜnych funkcji, jakie pełnią mokradła, przez
dziesiątki lat podlegały, i w wielu przypadkach nadal podlegają, dewastacji?
Oczywiście problem jak zwykle jest złoŜony i wynika z wielu przyczyn. NajwaŜniejsza
z nich to brak wiedzy lub jej ignorowanie na temat korzyści wynikających z istnienia
i funkcjonowania tych ekosystemów w przyrodzie. Korzyści, choć trudno przeliczalne,
a wynikające z wspomnianej wcześniej ochrony zasobów wodnych, ochrony
przeciwpowodziowej, walorów przyrodniczych zdecydowanie przewyŜszają zyski
z prowadzonej w obrębie mokradeł gospodarki rolnej. Oczywiście mówiąc
o korzyściach wynikających z dobrego stanu mokradeł zawsze naleŜy brać pod uwagę
uwarunkowania regionalne bądź krajowe. Rozpatrując problem w skali np. jednego
gospodarstwa moŜe okazać się, Ŝe bardziej opłacalna dla właściciela jest forma
gospodarowania niekoniecznie sprzyjająca zachowaniu danego mokradła. Tak
przynajmniej było do niedawna. Pomimo niezaprzeczalnej wartości tych ekosystemów
trudno było przekonać ich właścicieli do zarządzania nimi w taki sposób, aby
jednocześnie sprzyjał ich ochronie [http://www.bagna.pl].
W XX wieku zanikła lub została zdegradowana ponad połowa mokradeł na
świecie. Głównym ich wrogiem jest człowiek, traktujący często obszary wodno-błotne
jako nieuŜytki. Obecnie mokradła naleŜą do ekosystemów zagroŜonych w skali
międzynarodowej. Ze względu na olbrzymie znaczenie dla przyrody muszą być
chronione. W celu powstrzymania dalszej degradacji mokradeł nad brzegiem Morza
Kaspijskiego w irańskim mieście Ramsar 2 lutego 1971 roku została sporządzona
Konwencja, która wyznacza ramy międzynarodowej współpracy w zakresie ochrony
obszarów wodno-błotnych. Spis Obszarów Wodno-Błotnych o międzynarodowym
znaczeniu obejmuje 1580 mokradeł, o łącznej powierzchni 133.921.690 hektarów.
Konwencję Ramsarską podpisało 141 krajów (Polska przyjęła ją w 1978 roku).
Zobowiązały się one chronić nie tylko mokradła ze Spisu, ale takŜe wartościowe
obszary wodno-błotne na swoim terytorium. Konwencja obliguje sygnatariuszy do
„powiększania liczebności ptactwa wodnego na odpowiednich obszarach wodno –
błotnych”. W spisie jest 13 polskich obszarów wodno-błotnych: parki narodowe Biebrzański, Wigierski, Poleski, Narwiański i Słowiński oraz Jezioro Łuknajno, Jezioro
236
Świdwie, Jezioro Karaś, Jezioro Siedmiu Wysp, Słońsk (w Parku Narodowym "Ujście
Warty"), Jezioro DruŜno, Stawy Milickie oraz subalpejskie torfowisko w Karkonoskim
Parku Narodowym. W sumie mokradła naturalne i przeobraŜone zajmują w Polsce
ponad 4 mln ha, co stanowi 13 % powierzchni kraju. Bogactwem naszego kraju są
zachowane jeszcze naturalne wody: meandrujące rzeki, dzikie jeziora i obszary
podmokłe. W Polsce potrzeba ochrony obszarów wodno-błotnych została uwzględniona
w „II Polityce Ekologicznej Państwa” oraz w „Strategii Ochrony i Umiarkowanego
UŜytkowania RóŜnorodności Biologicznej” [http://www.mos.gov.pl]
Na pamiątkę podpisania Konwencji, 2 lutego obchodzi się „Światowy dzień
obszarów wodnych i błotnych”. Obchody dnia mokradeł organizowane są od 1997 r.
w celu podnoszenia poziomu świadomości społeczeństwa świata w zakresie
niewymiernych korzyści, jakie wiąŜemy z zasobami wód słodkich i obszarami wodnymi
i błotnymi w skali całej naszej planety [Dembek i in. 2004]. Aby otrzymać materiały
promujące Międzynarodowy Dzień Mokradeł, naleŜały zgłaszać się bezpośrednio do
pełnomocników w poszczególnych krajach. W Polsce po pomoc moŜna zgłaszać się do
Departamentu Ochrony Przyrody, Ministerstwo Środowiska, Wawelska 52/54, 00-922
Warszawa, tel. 0-22 579 2673, fax: 579 2555 [http://www.mos.gov.pl].
Stowarzyszenie Chrońmy Mokradła jest organizacją pozarządową, zajmującą się
ochroną przyrody obszarów wodno-błotnych oraz rozpowszechnianiem wiedzy na
temat ich wartości przyrodniczych i potrzeb ochrony. Od listopada 2004 r. prowadzi
internetowy serwis informacyjny Bagna.pl [www.bagna.pl], w którym stara się jak
najszerzej naświetlać tę problematykę.
Literatura
Dembek W., Pawlaczyk P., Sienkiewicz J., DzierŜa P. 2004. Obszary wodno-błotne w Polsce.
Wyd. IMUZ Falenty.
http://www.bagna.pl
http://www.mos.gov.pl
http://www.przyrodapolska.pl/wartosci/chronmy_mokradla/index.htm
http://www.zb.eco.pl/zb/204/html/przyroda1.htm
Trąba Cz. 1999. Walory florystyczne dolin rzecznych Zamojszczyzny. Aura, 2: 24-25.
Trąba Cz. 1998. Zmiany roślinności łąkowej i torfowiskowej pod wpływem czynników
antropogenicznych. Aura, 7: 18-19 .
Wołłejko L., Stańko R., Pawlaczyk P., Jermaczek A. 2004. Poradnik ochrony mokradeł
w krajobrazie rolniczym. Wyd. Klubu Przyrodników Świebodzin.
Zając E., Lipka K. 2005. Wielofunkcyjność torfowisk w środowisku przyrodniczym. Aura, 4: 7-9.
237
WPŁYW AGROTECHNIKI I ODMIANY NA PLONOWANIE
RZEPAKU JAREGO W WARUNKACH PRZEDKARPACIA
Autorzy: Matys Wasyl
Opiekun: profesor Andrij Dziubajło
Państwowy Pedagogiczny Universytet im. I.Franki w Drohobyczu
Słowa kluczowe: agrotechnika, rzepak jary, gatunek, warunki gruntowo-klimatyczne,
pielęgnacja, biopaliwo.
Wstęp
Rzepak jary to często spotykana roślina oleista z rodziny kapustnych (dawniej
krzyŜowych), o duŜym znaczeniu gospodarczym [Łychoczwor 2002, Miłaszenko,
Abramow 1989].
Rzepak wykorzystywany jest przede wszystkim do produkcji oleju. Ponadto jest
cennym przedplonem szczególnie dla zbóŜ.
Rzepak nie przesusza gleby, natomiast polepsza jej agrofizyczne właściwości, stan
fitosanitaryjny oraz wcześnie schodzi z pola. Dobrze rozwinięty system korzeni sięga
głęboko w glebę, co ulepsza jej strukturę. Orne resztki poŜniwne pozwalają częściowo
uzupełnic materię organiczną w glebie.
W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie tą rośliną na rynku krajowym
i zewnętrznym. Obecnie największe znaczenie ma wykorzystanie oleju rzepakowego
do produkcji biopaliw. Związane to jest z zagroŜeniami jakie niesie za sobą
wykorzystywanie
paliw
tradycyjnych.
Dlatego
teŜ
ludność
szuka
ratunku
w wykorzystaniu alternatywnych źródeł energii, to jest energii wiatru i innych.
Niezaprzeczalna cenność paliwa rzepakowego polega w jego czystości ekologicznej
i moŜliwości otrzymywania go z odnawialnego surowca [Bugaj 2005].
Podczas pracy silników na paliwie rzepakowym znacznie zmniejsza się
wydzielanie szkodliwych produktów spalania, w tym: siarki – do 98 %, sadzy – od 50
do 61 %. Przy wykorzystaniu 100 t biopaliwa wyrzuty do atmosfery CO2 zmniejszą się
do 78,5 t w porównaniu z wykorzystaniem paliwa naftowego. Oprócz tego, biopaliwo
rzepakowe całkowicie rozpada się na komponenty nieagresywne w stosunku do
środowiska. Około 80 % produkowanego w Unij Euoropejskiej biopaliwa pochodzi
z rzepaku.
Według danych z BABFO w 1995 r. w Europie produkcja biopaliw wynosiła
327 tys. ton, zaś obecnie tylko w Niemczech wyrabia się ponad 1,2 mln t tego produktu.
238
Zgodnie z prognozą ekspertów europejskich do połowy 2006 roku produkcja biopaliw
w krajach UE zwiększy się do 4 mln t [Bugaj 2005].
Znaczenie rzepaku jarego polega jeszcze, na tym, Ŝe moŜe on rosnąć w rejonach
ryzykownych dla uprawy rzepaku ozimego. W latach, kiedy rzepak ozimy nie
przezimuje na tych polach bez większych nakładów moŜna zasiać rzepak jary [Abramik
2000].
Oprócz tego uprawa rzepaku w Ukrainie jest niezastąpiona w regionach
zanieczyszczonych radioaktywnymi substancjami przez katastrofę w Czarnobylskiej
SAE., z uwagi na moŜliwości remediacyjne tej rośliny. Potencjalne moŜliwości Ukrainy
w produkcji rzepaku stanowią 3 mln przy planowaniu średnio 30 cntr z hektara [Bugaj
2005].
Celem niniejszych badań było poznanie wpływu wybranych elementów
agrotechnicznych (nawoŜenia, odmiana) na produkcyjność nasion rzepaku jarego
w warunkach Przedkarpacia.
Materiał i metody
Dla badań wykorzystano odmiany rzepaku jarego «Maria» i «Oksamyt», które we
wcześniejszych badaniach dawały dobre rezultaty w warunkach Zachodniego Lasostepu
Ukrainy.
Dla warunków zachodnich regionów Ukrainy ICHK UAAN zaleca się siać rzepak
jary sposobem rzędowym w odległości 15 cm w normie zasiewu 4-6 kg/ha, co daje
gęstość wschodów od 120 do 140 roślin na 1m2 [Hajdasz 1998]. W badaniach własnych
zastosowano odległośc między rzędami 15cm i normą wysiewu 5 kg/ha, gęstość
wschodów od 120 do 130 roślin na 1m2.
Wyniki
Długośc wegetacji roślin rzepaku jarego waha się między 105 do 118 dni.
W warunkach Przedkapacia przy zasiewie rzepaku jarego w II-ej dekadzie
kwietnia obserwowano wschody na wszystkich obiektach 21 kwietnia; formowanie
pędów:
25
maja-1-go
czerwca;
pączkowanie:
5-8
czerwca;
kwitnienie:
24-28 czerwca; zawiązywanie łuszczyn: 18-24 lipca i dojrzałość techniczna:
5-12 sierpnia.
Długośc pędów roślin, badanych odmian rzepaku jarego w zaleŜności od gatunku
i nawoŜenia wynosiła od 104 do 140cm. Najlepszymi parametrami charakteryzowała się
239
odmiana „Oksamyt”, który przewyŜszał odmianę „Maria” o 2,5 % (3cm), i w długości
o 12,5 % (0,2mm) w przekroju.
Liczba rozgałęzień na roślinach, zaleŜnie od warunków hodowli wahała się
między 5-8 sztuk. Na podstawie badań własnych naleŜy stwierdzić, Ŝe w warunkach bez
nawoŜenia azotowego rośliny dawały 6-7 rozgałęzień pierwszego rzędu oraz 8-11
drugiego rzędu. Średnia liczba łuszczyn na odmianach rzepaku jarego odmiany
„Oksamyt” i „Maria” wynosiła odpowiednio po 156 i 141 sztuk.
Tabela 1. Liczebnośc łuszczyn rzepaku jarego w zaleŜności
od odmiany i nawoŜenia
Тyp nawozu
Odmiana «Maria»
Odmiana «Oksamyt»
Liczba łuszczyn, szt.
Liczba łuszczyn, szt.
І-gо
ІІ-gо
І-gо
ІІ-gо
porządku
porządku
porządku
porządku
Р60 К90 (fоn)
79
26
105
84
52
136
fоn + N30
95
57
152
85
52
137
fоn + N60
100
47
147
99
75
174
fоn + N90
110
50
160
109
70
179
średnio
96
45
141
94
62
156
Suma
Suma
Literatura
Łychoczwor W. W. 2002. Rzepak ozimy i wczesny. Technologie ukraińskie. NWF,
Lwów, 45 s..
Myłaszenko N. Z., Abramow W. F. 1989. Technologia hodowli i wykorzystania rapsu
i rzepaku. Agropromwyda, M. WO, s. 223.
Hajdasz W. D., (red.) 1998. Rzepak: Iwano-Frankowsk, Seria LTD, s. 224.
Abramyk M. I. i in. 2000. Rekomendacje do hodowli rzepaku na nasiona i dla karmu.
Iwano-Frankowsk. Obroszyno. s.18.
Bugaj M. 2005, Techniko-gospodarcze uzasadninie budowy cechów dla przeróbki
nasion roślin oleistych (rzepak) w biodyzel. Koło, Drohobycz. s. 20.
240
WPŁYW PODŁOśY ZAWIERAJĄCYCH ODPADY Z TERENÓW ZIELENI
NA WZROST NIECIERPKA WALLERIANA ‘EXPO SCARLET’
Autor: Monika Placek
Katedra Roślin Ozdobnych
Akademia Rolnicza w Szczecinie, Wydział Kształtowania Środowiska i Rolnictwa
ul. Janosika 8, 71-424 Szczecin
e-mail: mplacek@agro.ar.szczecin.pl
Słowa kluczowe: odpady z terenów zieleni, niecierpek Walleriana, wzrost.
Wstęp
Niecierpek Walleriana (Impatiens walleriana Hook.), zwany takŜe niecierpkiem
sułtańskim, pochodzi z górskich lasów tropikalnych Afryki Wschodniej [Bryś 2004].
Technologia uprawy gatunków z rodzaju Impatiens jest dość dobrze opracowana
[Whipker i in. 1999; Startek, Strojny 2001; Lis-Krzyścin 2002; Startek, Dobrowolska
2002; Startek 2003; Startek, Klessa 2003].
Proekologiczne tendencje w uprawie roślin ozdobnych skłaniają do wykorzystania
w ich produkcji róŜnego rodzaju odpadów komunalnych [Bugbee i in. 1991; Bugbee
1994; Ozdemir i in. 2004]. Pozytywne rezultaty badań nad moŜliwością wykorzystania
przekompostowanych odpadów pochodzących z pielęgnacji terenów zieleni jako
dodatku do podłoŜy w uprawie kilku gatunków roślin ozdobnych [Klock-Moore i in.
2001] skłoniły do próby określenia wpływu takich podłoŜy na wzrost niecierpka
Walleriana ‘Expo Scarlet’.
Materiał i metody
Od trzeciej dekady marca do drugiej dekady września 2004 roku przeprowadzono
doświadczenie, w którym materiał roślinny stanowiły siewki niecierpka Walleriana
‘Expo Scarlet’. Zastosowano następujące warianty podłoŜowe: 1 – torf wysoki firmy
Kronen, odkwaszony kredą w dawce 5 g·dm-3 i dolomitem w dawce 5 g·dm-3,
z dodatkiem nawozu Osmocote Exact (15+8+10+mikroelementy) w dawce 5 g·dm-3;
2 – 20 % przekompostowanych odpadów z terenów zieleni + 80 % torfu wysokiego,
odkwaszonego dolomitem w dawce 5 g·dm-3; 3 – 40 % przekompostowanych odpadów
z terenów zieleni + 60 % torfu wysokiego; 4 – 60 % przekompostowanych odpadów
z terenów zieleni + 40 % torfu wysokiego.
Przekompostowane odpady po pielęgnacji terenów zieleni (głównie liście i gałęzie
drzew pozyskane z cięć pielęgnacyjnych, rozdrobnione mechanicznie, z dodatkiem
mocznika i kredy) pochodziły z Elektrowni Dolna Odra w Nowym Czarnowie. Przed
241
załoŜeniem doświadczenia przeprowadzono ich analizę chemiczną, na podstawie której
określono odczyn (pH 8,2), zasolenie (2,12 g NaCl·dm-3) oraz skład chemiczny (336 mg
N-NO3·dm-3, 149 mg P·dm-3, 945 mg K·dm-3, 4847 mg Ca·dm-3, 418 mg Mg·dm-3,
148 mg Cl·dm-3).
Rośliny posadzono do doniczek o pojemności 1 dm3 i ustawiono w tunelu
foliowym, w którym temperatura powietrza w czasie prowadzenia doświadczenia
wahała się od 15 do 30 oC. Po posadzeniu niecierpki podlano wodnym roztworem
preparatu Previcur 607 SL o stęŜeniu 0,15 %. W ósmym tygodniu uprawy rośliny we
wszystkich wariantach podłoŜowych jednokrotnie zasilono wodnym roztworem nawozu
Peters Professional (10+30+20) o stęŜeniu 0,5 %, w dawce 20 ml na roślinę. NawoŜenie
kontynuowano od siedemnastego tygodnia uprawy, stosując pięciokrotnie, w odstępach
tygodniowych, wodny roztwór nawozu Peters Excel (18+10+18) o stęŜeniu 0,5 %,
w dawce 50 ml na roślinę.
Doświadczenie załoŜono w układzie kompletnej randomizacji. Utworzono
4 obiekty doświadczalne, kaŜdy w 4 powtórzeniach, po 5 roślin w powtórzeniu.
Na początku i w pełni kwitnienia (po dwóch i czterech miesiącach uprawy)
przeprowadzono pomiary cech morfologicznych niecierpków: wysokości całkowitej
rośliny, mierzonej od nasady jej pędu do najwyŜszego punktu wegetatywnego, średnicy
rośliny, mierzonej w najszerszym miejscu, oraz liczby pędów bocznych I rzędu. Wyniki
pomiarów zweryfikowano statystycznie za pomocą jednoczynnikowej analizy wariancji
oraz testu Tukeya przy poziomie istotności α = 0,05. Średnie nie róŜniące się istotnie
oznaczono jednakowymi literami alfabetu i przedstawiono w tabelach 1 i 2.
Wyniki
Na początku kwitnienia nie stwierdzono istotnego wpływu zastosowanych
podłoŜy na wysokość niecierpków, ich średnicę oraz liczbę pędów bocznych I rzędu
(tab. 1). Z porównania średnich wynika jednak, Ŝe najwyŜsze i najbardziej rozłoŜyste
były rośliny uprawiane w podłoŜu z 20 % dodatkiem przekompostowanych odpadów
z terenów zieleni. Wszystkie niecierpki, dla których sporządzono podłoŜa zawierające
przekompostowane odpady, wytworzyły w tym terminie więcej pędów bocznych
I rzędu niŜ rośliny kontrolne – średnio o 18,5 %.
242
Tab. 1. Wpływ podłoŜy zawierających przekompostowane odpady z terenów
zieleni na niektóre cechy morfologiczne niecierpka Walleriana
‘Expo Scarlet’ na początku kwitnienia
PodłoŜe
Cecha
Wysokość
całkowita
rośliny [cm]
Średnica
rośliny [cm]
Liczba pędów
bocznych I
rzędu [szt.]
Kontrola –
torf +
Osmocote
Exact
20 % odpadów
z terenów
zieleni + 80 %
torfu
40 % odpadów
z terenów
zieleni + 60 %
torfu
60 % odpadów
z terenów
zieleni + 40 %
torfu
Średnia
20,4 a
23,3 a
19,1 a
20,4 a
20,8
30,5 a
33,2 a
30,0 a
27,5 a
30,3
5,4 a
6,5 a
6,6 a
6,2 a
6,2
Po rozpoczęciu dokarmiania w siedemnastym tygodniu uprawy zaobserwowano
poprawę pokroju roślin, zwłaszcza w obiektach, w których stosowano odpady z terenów
zieleni. Na podstawie pomiarów przeprowadzonych w pełni kwitnienia wykazano, Ŝe
rośliny róŜniły się istotnie w zaleŜności od podłoŜa tylko pod względem wysokości –
najwyŜsze były niecierpki rosnące w wariancie z udziałem 20 % przekompostowanych
odpadów z terenów zieleni (tab. 2). Nie odbiegały od nich rośliny, które posadzono do
podłoŜa kontrolnego oraz do mieszaniny 60% odpadów z terenów zieleni i 40 % torfu.
Istotnie niŜsze były natomiast niecierpki rosnące w podłoŜu zawierającym 40 %
przekompostowanych odpadów. Rośliny kontrolne miały największą średnicę
i najwięcej pędów bocznych w porównaniu do niecierpków uprawianych w podłoŜach
zawierających dodatek przekompostowanych odpadów z terenów zieleni, jednak
róŜnice te nie zostały potwierdzone jako statystycznie istotne.
243
Tab. 2. Wpływ podłoŜy zawierających przekompostowane odpady z terenów
zieleni na niektóre cechy morfologiczne niecierpka Walleriana
‘Expo Scarlet’ w pełni kwitnienia
Cecha
Wysokość
całkowita
rośliny [cm]
Średnica
rośliny [cm]
Liczba pędów
bocznych I
rzędu [szt.]
Kontrola –
torf +
Osmocote
Exact
PodłoŜe
20 % odpadów 40 % odpadów
z terenów
z terenów
zieleni + 80 %
zieleni + 60 %
torfu
torfu
60 % odpadów
z terenów
zieleni + 40 %
torfu
Średnia
26,5 ab
29,7 a
23,0 b
24,1 ab
25,8
43,0 a
42,3 a
38,6 a
39,0 a
40,7
11,4 a
11,0 a
9,4 a
9,8 a
10,4
Wnioski
1. Przekompostowane odpady z terenów zieleni mogą być wykorzystywane jako
dodatek do podłoŜy w uprawie niecierpka Walleriana pod warunkiem zastosowania
odpowiedniego nawoŜenia pogłównego roślin.
2. Zawartość w podłoŜu przekompostowanych odpadów z terenów zieleni w ilości
20, 40 lub 60 % nie powoduje uszkodzeń ani deformacji roślin.
Literatura
Bryś K. 2004. Niecierpek Walleriana – efektowna roślina do domu i ogrodu. Cz. I.
OWK, 16: 32.
Bugbee G. J. 1994. Growth of rudbeckia and leaching of nitrates in potting media
amended with composted coffee processing residue, municipal solid waste and sewage
sludge. Compost Sci. Util., 2(1): 72-79.
Bugbee G. J., Frink C. R., Migneault D. 1991. Growth of perennials and leaching
of heavy metals in media amended with a municipal leaf, sewage sludge and street sand
compost. J. Environ. Hort., 9(1): 47-50.
Klock-Moore K. A., Nell T. A., Clark D. G. 2001. Post-production performance
of impatiens plants grown in substrates containing compost. Proceedings of the Seventh
International Symposium on Postharvest Physiology of Ornamental Plants.
Ft. Lauerdale, Florida, USA, 13-18 November 1999. Acta Hortic., 543: 127-130.
Lis-Krzyścin A. 2002. Wpływ róŜnych podłoŜy na wzrost i kwitnienie niecierpka
nowogwinejskiego. Roczn. AR Pozn., Ogrodnictwo, 35: 147-152.
Ozdemir S., Dede O. H., Koseoglu G. 2004. Recycling of MSW compost and sewage
sludge as growing substrate for ornamental potted plants. Fresen. Environ. Bull. 13 (1):
30-33.
Startek L. 2003. Wpływ podłoŜa i nawoŜenia na cechy morfologiczne i walory
dekoracyjne odmian niecierpka nowogwinejskiego z grupy Sonic i z grupy Super Sonic.
Cz. II: Kwitnienie roślin. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 494: 431-438.
244
Startek L., Dobrowolska A. 2002. Wpływ nawozów o działaniu spowolnionym na
niektóre cechy morfologiczne trzech grup hodowlanych niecierpka nowogwinejskiego.
Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 484: 637-644.
Startek L., Klessa M. 2003. Wpływ podłoŜa i nawoŜenia na cechy morfologiczne
i walory dekoracyjne odmian niecierpka nowogwinejskiego z grupy Sonic i Super
Sonic. Cz. I: Wzrost i pokrój roślin. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 494: 423-430.
Startek L., Strojny Z. 2001. NawoŜenie niecierpka nowogwinejskiego (NGI). Cz. 1.
Wpływ zróŜnicowanego nawoŜenia na cechy morfologiczne roślin. Zesz. Nauk. ISK
Skiern., 9: 363-374.
Whipker B. E., Dasoju S., Dosmann M. S., Iles J. K. 1999. Effects of fertilizer
concentration on growth of double impatiens. Hort Technology, 9(3): 425-428.
Influence of media containing landscape wastes on the growth
of Impatiens walleriana ‘Expo Scarlet’
Summary
In the year 2004 experiment was carried out. The influence of addition of composted
landscape wastes to medium on the growth of Impatiens walleriana ‘Expo Scarlet’ was
examined. Four variants of medium were used: 1 – peat + Osmocote Exact
(15+8+10+microelements); 2 – 20 % composted landscape wastes + 80 % peat; 3 – 40 %
composted landscape wastes + 60 % peat; 4 – 60 % composted landscape wastes + 40 % peat. It
was found that composted landscape wastes can be used in Impatiens walleriana cultivation on
condition of proper fertilization.
Key words: landscape wastes, Impatiens walleriana, growth
245
WPŁYW SPOSOBU UPRAWY ROLI NA
ZDROWOTNOŚĆ PSZENICY OZIMEJ
Autorzy: Magdalena Wierzbińska, Barbara Polcyn
SKN Fitopatologów „SKOSIK”
Zakład Fitopatologii, Katedra Ochrona Roślin
e-mail: sknfito@interia.pl
Pszenica ozima (Triticum vulgare) ma duŜe znaczenie gospodarcze, poniewaŜ
znajduje się na pierwszym miejscu na świecie spośród wszystkich zbóŜ. Uprawie się ją
na powierzchni około 208,8 mln ha. W Polsce areał uprawy pszenicy ozimej szacuje się
na powierzchnie około 2 mln ha. W zasiewach tej rośliny dominuje forma ozima,
spowodowane jest to wyŜszym plonem w porównaniu z formą jara. Pszenica ozima
stanowi podstawowy produkt spoŜywczy na wyroby piekarnicze. Roślina ta ma duŜe
wymagania glebowe
klasa I, II, III), a takŜe wysokie wymaganie wodne
(500 – 600 mm). Dla uzyskania wysokiego plonu, ale takŜe plonu o wysokiej jakości
naleŜy ułoŜyć płodozmian tak, aby następstwo kolejnych roślin nie wpływała
negatywnie na siebie, prowadzić odpowiednią uprawę roli, a takŜe nawozić z danym
zapotrzebowaniem na składniki [Häni i in. 1998]
Badania wykonane w 2005 roku mają na celu przebadanie zdrowotności pszenicy
ozimej na mączniaka prawdziwego (Blumeria graminis) uprawianej róŜnymi sposobami
uprawy roli tj. tradycyjnym, uproszczonym i bezorkowym, przy dwóch poziomach
nawoŜenia azotem. DuŜy wpływ na planowanie i zdrowotność rośli ma sposób uprawy
roli. Klasyczna uprawa roli pod pszenicę ozimą obejmuje zarówno uprawki poŜniwne
(podorywka, bronowanie, kultywatorowanie i talerzowanie), jak i przedsiewne (orka
siewna i doprawianie roli, czyli zabiegi uzupełniające) [Pląskowska i in. 2002]. W
ostatnich latach coraz większym zainteresowaniem cieszą się uproszczone sposoby
uprawy roli. Budzyński [2003] uwaŜa, Ŝe gdy jest brak czasu na wykonanie podorywki,
zadanie niszczenia ścierni moŜe spełnić kultywator lub talerzówka, pod warunkiem, Ŝe
pole jest wolne od perzu, który przy zastosowaniu tych narzędzi często zostaje
rozmnoŜony. Inną technologią uprawy, której rośnie zainteresowanie jest siew
bezpośredni. Polega na pominięciu uprawek poŜniwnych i przedsiewnych oraz siewie
ziarniaków w ścierń za pomocą specjalnego siewnika do siewu bezpośredniego.
Uproszczenia w uprawie roli mogą przyczynić się takŜe do nagromadzenia się w glebie
patogenów [RóŜalski 1998].
246
Obserwacje polowe zdrowotności roślin prowadzone były od fazy krzewienia do
fazy mleczno-woskowej dojrzałości ziarna, w odstępach tygodniowych. Podczas
obserwacji brano pod uwagę nasilenie występowania chorób liści. Ocenę uszkodzenia
roślin przeprowadzono według odwróconych 9-cio stopniowych skal poraŜenia.
Sposób uprawy roli zróŜnicował stopnie poraŜenia roślin przez Blumeria
graminis. Mączniak prawdziwy najsłabiej poraŜał rośliny w kombinacji, gdzie
zastosowano przedsiewne kultywator, bez uprawy poŜniwnej oraz przedsiewnie brona,
bez uprawy poŜniwnej. Rośliny chorowały na tym samym poziomie. W siewie
bezpośrednim zanotowano więcej zmian chorobowych, niŜ w sposobach uprawy gdy
przedsiewnie zastosowano kultywator, bez uprawy poŜniwnej i przedsiewnie brona, bez
uprawy poŜniwnej, ale nie zanotowano między nimi róŜnic statystycznych. Najwięcej
zmian chorobowych zanotowano w uprawie z kultywatorem. PoraŜenie w sposobie
uprawy roli, gdzie przedsiewnie i poŜniwnie zastosowano bronę oraz w uprawie
tradycyjnej i siewie bezpośrednim było mniejsze, niŜ w kombinacji poŜniwnie
i przedsiewnie kultywator. Jednak te sposoby uprawy nie odbiegały stopniem poraŜenia
liści.
Zastosowana dawka nawoŜenia azotem (120 i 180 kg N/ha) nie miała istotnego
wpływu na stopień uszkodzenia liści.
Literatura
Budzyński W. 2003. Ogólna uprawa roślin rolniczych. Wyd. PWN, Warszawa.
Häni F., Popow G., Reinhard H., Schwarz A., Tanner K., Vortel M. 1998. Ochrona
roślin rolniczych w uprawie integrowanej. Wyd. PWRL, Warszawa.
Pląskowska E., Matkowski K., Moszczyńska E., Kordas L. 2002. Wpływ sposobu
uprawy na zdrowotność pszenicy jarej. Zesz. Nauk. AR we Wrocławiu, 445: 208-214.
RóŜalski K., Blacharczyk A., Skrzypczak G., Piechota T. 1998 a. Choroby
podsuszkowe pszenicy ozimej uprawianej po róŜnych przedplonach w systemie siewu
bezpośredniego. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin, 38(2): 555 – 557.
247
WPŁYW SYMULOWANEGO KWAŚNEGO OPADU NA DYNAMIKĘ
PRZEMIAN CHEMICZNYCH MAGNEZU W PROFILU GLEBOWYM
Autor: Kornelia Kaczmarska
Opiekun naukowy: dr inŜ. Jan Gąsior
SKN Rolników „Włościanin” Sekcja Gleboznawcza
Wstęp
Zakwaszenie gleb w Polsce jest od dłuŜszego czasu jednym z najpowaŜniejszych
problemów rolnictwa. WiąŜe się to z duŜym udziałem gleb lekkich, klimatem oraz
znaczącym wpływem czynników antropogenicznych takich jak nawoŜenie mineralne
oraz oddziaływanie zanieczyszczeń o charakterze kwaśnym. Nadmiar siarki
wprowadzany do gleby, zarówno jako kwaśne deszcze jak i suche osadzenie, wpływa
na procesy glebowe poprzez obniŜanie ilości kationów Ca, Mg i uwalnianie
fitotoksycznych jonów Al.+³ i Mn+². MoŜna zatem powiedzieć, Ŝe kwaśne deszcze
zuboŜają gleby w składniki o charakterze zasadowym [Spychaj- Fabisiak i in. 1999].
Celem podjętych badań modelowych było określenie wpływu symulowanego
kwaśnego opadu na dynamikę przemian chemicznych magnezu w profilu glebowym.
Materiał i metody
Do badań nad przemywaniem Mg w profilu glebowym wykorzystano zestaw rur
z tworzywa sztucznego o średnicy 7 cm i wysokości 1 metra, w których odtworzono
naturalny profil glebowy. Napełniono je glebą pobraną z profilu odsłoniętego na
głębokich osadach zwałowych w Weryni koło Kolbuszowej. Zlokalizowany on był na
płaskim wzniesieniu o dobrym odpływie wód powierzchniowych. Płat ten od wielu lat
uŜytkowano jako grunt orny. Na powierzchni występowało 3-5 % frakcji szkieletowych
dobrze obtoczonych o róŜnej średnicy. Morfologiczne poziomy genetyczne tej gleby
były wyraźnie wykształcone. W poziomie Ap barwa ciemnoszara, zaś w poziomie
wzbogacenia nieco jaśniejsza. W poziomie skały macierzystej występowały liczne
rdzawe zacieki oraz odłamki wapieni o zaawansowanym rozkładzie. Posiadał barwę
Ŝółto-szarą. Kwaśny opad wprowadzono na powierzchnię gleb z codzienną dawką
polewową po 17 mm opadu przez 20 dni. Łącznie stanowiły one połowę rocznego
opadu atmosferycznego w rejonie badań. Czynnikiem zmiennym w prowadzonych
badaniach było zakwaszenie opadu, ustalone na podstawie pojemności sorpcyjnej
248
poziomu orno-próchnicznego. W pierwszym obiekcie wynosiło ono 25 %, w drugim
50 %, trzecim 75 %, czwartym 100 %, piątym 125 %, szóstym 150 % jego pojemności
sorpcyjnej, wobec kontroli którą zadawano czystą wodą. Uzyskane w czasie
przemywania przesącze gromadzono do analiz chemicznych. Następnie glebę usunięto
z rur, rozdzielono na poszczególne poziomy genetyczne i wysuszono. Na tym materiale
dokonano oznaczenia przyswajalnych form magnezu wg Schachtschabela. Ponadto
wykonano oznaczenia: uziarnienia metodą sedymentacyjną, materii organicznej metodą
Tiurina, kwasowości i sumy zasad wymiennych wg Kappena oraz buforowości poziomu
Ap. KaŜdy obiekt był powtórzony 3 razy.
Wyniki badań
Uziarnienie w poziomach Ap i B było typowe dla glin lekkich, poniŜej 29 cm dla
glin średnich. Owa dwudzielność moŜe wynikać z migracji iłu koloidalnego z poziomu
powierzchniowego i jego kumulacji w poziomie przejściowym i skale macierzystej.
Udział pyłu w poszczególnych poziomach tego profilu był niewielki i wynosił 12-21 %
(tab.1).
MiąŜszość
Poziom
genetyczny
Tab. 1. Skład granulometryczny gleby brunatnej
Udział frakcji [%]
1-0,1 0,1-0,05 0,05-0,02 0,1-0,02 0,02-0,06 0,06-0,002 <0,002 <0,02
Ap
0-22
59
6
7
13
6
8
14
28
B
22-29
54
2
10
12
10
8
16
34
BC
29-36
45
8
5
13
13
5
24
42
C1
36-57
40
5
11
16
9
9
26
44
C2
57-78
39
5
13
18
7
9
27
43
C3
78-100
33
6
15
21
10
6
30
46
W profilu naturalnym poziomy Ap i B wykazywały odczyn lekko kwaśny, zaś
w niŜej zalegających warstwach pH wynosiło od 4,49 do 4,62. kwasowość wymienna
i zawartość glinu wymiennego była znikoma. Udział jonów wodorowych w obsadzie
kompleksu sorpcyjnego był niewielki i wynosił ok. 1 %. Suma zasad wymiennych
249
kształtowała się na poziomie kilkunastu mgR/100g gleby. Nieco wyŜsza pojemność
sorpcyjna w poziomach Ap i B wiąŜe się niewątpliwie z wyŜszą zawartością koloidów
typu organicznego. Obliczony stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami
zasadowymi w większości poziomów genetycznych był powyŜej 93 %, jedynie
w poziomie przejściowym BC nieco niŜszy 87,6 % (tab. 2).
Tab. 2. Właściwości fizyko-chemiczne gleby brunatnej
Poziom
C org.
pH
Hw
Alwym.
Hh
S
T
V
genetyczny
%
KCl
H2 O
Ap
0,85
6,39
7,12
0,0
-
0,8
15,6
16,4
95,1
B
0,53
6,07
6,88
0,0
-
1,0
13,2
14,2
92,9
BC
0,21
4,52
6,16
0,05
-
1,3
9,2
10,5
87,6
C1
0,12
4,49
6,40
0,05
ślady
1,1
13,2
14,3
92,3
C2
0,00
4,62
6,50
0,1
-
1,0
14,4
15,4
93,5
C3
0,00
4,54
6,30
0,1
ślady
1,0
14,0
15,0
93,3
mg · 100g-1 s.m. gleby
%
Badana gleba w poziomie Ap wykazywała duŜy stopień zbuforowania, zarówno
na kwasy, jak i zasady (rys. 1).
Rys. 1. Krzywa buforowości w poziomie Ap
14
pH
12
Woda
Gleba
10
cm3 0,1 M HCl
8
8
7
6
5
cm3 0,1 M NaOH
4
3
2
1
6
4
2
0
0
1
2
3
4
5
6
7
8
250
ZauwaŜono zróŜnicowaną retencję wodną gleb w zaleŜności od stęŜenia
kwaśnego opadu. Większe stęŜenie jonów wodorowych w opadzie stymulowało
retencję, w związku z czym uzyskiwano mniejsze objętości przesączów. Stwierdzono
spadek pH przesączy wraz ze wzrostem stęŜenia kwaśnych opadów. Świadczy to
o przewadze jonów wodorowych w przesączach nad kationami zasadowymi.
Zakwaszenie symulowanego kwaśnego opadu najsilniej wpływało na wymywanie poza
profil magnezu. W przesączach otrzymanych z kontroli zawartość tego pierwiastka
wynosiła 0,17 mg/l i zwiększała się systematycznie do czwartego poziomu stęŜenia
kwaśnego opadu. Wymywanie magnezu w istotny sposób zaleŜało od odczynu roztworu
uŜytego do przemywania gleb (tab. 3).
Tab. 3. Objętości i skład chemiczny przesączów uzyskanych z gleby brunatnej
Obiekt
0
I
II
III
IV
V
VI
Objętość
przesączu
[cm3]
1187
1197
1047
1083
1087
1010
998
pH
Zasadowość
mgR [dm3]
Kwasowość
mgR [dm3]
Mg g·dm-1
7,69
7,15
6,95
5,82
5,77
5,76
5,82
1,0
0,7
0,5
0,1
0,2
0,1
0,1
0,1
1,6
0,1
1,0
0,3
0,17
0,25
0,29
1,18
2,31
2,39
2,20
Niewielkie zakwaszenie opadu w obiekcie I i II wpływało na wzrost zawartości
przyswajalnych form magnezu w poziomach powierzchniowych Ap i B. WyŜszy
poziom zakwaszenia energicznie eliminował przyswajalne formy tego pierwiastka
z górnych poziomów i jego kumulację w poziomach niŜej zalegających (tab. 4).
Tab. 4. Wpływ stęŜenia kwaśnego opadu na zmiany przyswajalnych form magnezu
w poszczególnych poziomach genetycznych.
Poziom
genetyczny
Ap
B
BC
C1
C2
C3
0
6,9
4,3
9,3
4,1
5,4
4,1
Zawartość przyswajalnych form magnezu (Mg · 100g-1)
I
II
III
IV
V
10,4
6,6
4,1
5,9
1,8
10,9
9,9
3,4
0,9
0,0
9,9
12,3
9,1
7,8
8,7
6,6
8,7
2,3
11,8
7,4
5,3
8,2
2,9
7,8
9,9
5,7
6,6
6,6
7,6
7,4
VI
2,0
3,0
6,1
9,5
10,1
15,0
251
Wnioski
1. Zakwaszenie opadu w warunkach doświadczenia modelowego wpływało na
zawartość
przyswajalnych
genetycznych
gleby.
form
Niewielkie
magnezu
w
zakwaszenie
poszczególnych
zwiększało
jego
poziomach
dostępność
w poziomach powierzchniowych, a przy wyŜszym zakwaszeniu następowało
zuboŜenie poziomów powierzchniowych i jego kumulację w spągowej części profilu
glebowego.
2. Zakwaszenie opadu do poziomu równowaŜnego pojemności sorpcyjnej poziomu Ap
bardzo silnie wpływa na ilość wyprowadzanego poza profil glebowy magnezu.
W tych warunkach pozostaje w profilu magnez w połączeniach bardzo trudno
rozpuszczalnych.
3. Odczyn przesączy zaleŜał od stęŜenia kwaśnego opadu i obniŜał się od 7,69 na
obiekcie kontrolnym do 5,77 przy czwartym poziomie zakwaszenia.
Literatura
Spychaj-Fabisiak E., Murawska B., Janowiak J. 1999. Badania nad wymywaniem
wapnia i magnezu z gleb przemywanych symulowanym kwaśnym deszczem
w warunkach doświadczeń laboratoryjnych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 467: 547-553.
Summary
In laboratory experiment the effects of simulated acid rain on leaching Mg from the soil.
It was observed that the leaching process was essetially dependent on theacidity of solution
applied for soil irrigation. The Mg amountsleached from the soil irrigated with simulated acid
rain higher.
252
WPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ SUBSTANCJI ROPOPOCHODNYCH
NA ZAWARTOŚĆ KWASU ASKORBINOWEGO
W ROŚLINACH CAREX HIRTA L.
Autorzy: Olga Karpyn, Olga Tsvilynyuk, Olga Terek, Galina Korowećka, Natalia DŜura
Opiekun: Doktor, profesor Olga Terek
Katedra Fiziologji i Ekologji Roślin
Lwowski Nacionalny Uniwersytet Ivana Franka, Wydział Biologji
Ul. Hrushevskiego, 4, Lwόw 79005, Ukraina
e-mail: olgakarpyn@ukr.net, biofr@franko.lviv.ua
Slowa kluczowe: ropa naftowa, kwas askorbinowy, aktywne formy tlenu,
Carex hirta.
Wstęp
Ropa naftowa jest waŜnym z ekologicznego i interesującym z naukowego punktu
widzenia czynnikiem wywołującym stres u roślin. Jej oddziaływanie jest wielostronne,
a składniki w niej zawarte przedostaje się do organizmów roślinnych przez aparaty
szparkowe, kutikule i system korzeniowy. Toksyczne oddziaływanie ropy naftowej na
rośliny w czasie wiąŜe się z oddziaływaniem „lekkich” węglowodorów cyklicznych,
które stosunkowo szybko odparowują, bądź ulegają rozpadowi w glebie. Późniejsze
oddziaływania składników ropy naftowej wiąŜe się nie tyle z bezpośrednim
oddziaływaniem na rośliny, co ze zmianą właściwości agrochemicznych gleb. Stres
wywołany ropą naftową moŜe generować w organizmach roślinnych wzrost zawartości
aktywnych utleniaczy. Mechanizm równowagi utleniacz – antyutleniacz na poziomie
komórkowym regulowany jest syntezą enzymatycznych i nieenzymatycznych
antyoksydantów, wśród których jednym z najistotniejszych jest kwas askorbinowy
zdolny
do
redukcji
nadtlenku
wodoru,
anionorodnika
nadtlenowego,
tlenu
syngletowego i regulacji α-tokoferolu. Znane są z literatury powiązania metabolizmu
askorbinianów ze stresem wodnym, promieniowaniem ultrafioletowym, chłodem,
zawartością metali cięŜkich w roślinach [Деревянко и др., 1990; Майстренко, Богдан,
1990; Микієвич, 2003; Демура, Гришко, 2005]. Celem podjętych badań było
określenie wpływu ropy naftowej na funkcjonowanie elementu systemu utleniającego
komórki roślinnej jakim są askorbiniany.
Materiał i metody
Doświadczenie
nad
wpływem
substancji
ropopochodnych
przeprowadzono
w warunkach zbliŜonych do naturalnych w cyklu trzyletnim. Rośliny testowe turzyc
(Carex hirta L) wysadzano po 3 tygodniach od wniesienia ropy do podłoŜa.
253
Czynnikami zmiennymi był poziom zanieczyszczenia podłoŜa ropą naftową 48 g·kg-1
podłoŜa – zanieczyszczenie średnie i 96 g·kg-1 – zanieczyszczenie duŜe, o cięŜarze
właściwym 0,96 g·cm-3. Jako kontrolę wysadzono rośliny na podłoŜu bez
zanieczyszczenia ropą naftową. Oznaczenie zawartości kwasu askorbinowego
w częściach nadziemnych i korzeniach roślin wykonano metodą fotometryczną na
podstawie utlenienia 2,6 dichlorofendoindofenolu [Мусієнко, Паршикова, 2001].
Wyniki
Stwierdzone zawartości kwasu askorbinowego w korzeniach turzyc były około
4,3 – krotnie wyŜsze w porównaniu do zawartości w częściach nadziemnych. Rozkład
ten nie jest zgodny z doświadczeniami literaturowymi, według których w warunkach
stresu
niskocząsteczkowego
antyutleniacze
gromadzone są przede wszystkim
w liściach. W chloroplastach bowiem są optymalne warunki przebiegu procesów
utleniania wolnorodnikowego. Nawet do 30-40 % ogólnej zawartości askorbinianów
zlokalizowane jest w chloroplastach. Przewaga askorbinianów zawartych w korzeniach
turzyc wiąŜe się przypuszczalnie z wysoką fizjologiczną aktywnością korzeni, na co
wskazują prace [Uzbek 2004].
Zawartość askorbinianów w roślinach pochodzących z podłoŜa o średnim
zanieczyszczeniu ropą naftową potwierdza reakcję adaptacji roślin zmierzające do
utrzymania poziomu askorbinianów w komórce. Na tym obiekcie stwierdzono czasowy
wzrost, a następnie obniŜenie się poziomu askorbinianów w częściach nadziemnych
i poziomach roślin.
W pierwszym roku badań stwierdzono wzrost zawartości askorbinianów
w korzeniach średnio o 22 % i częściach nadziemnych o 33 % w stosunku do kontroli.
Reakcja ta świadczy o fizjologicznej aktywności tego gatunku w warunkach stresu
wywołanego zawartością ropy naftowej w podłoŜu. W drugim roku badań
zaobserwowano zmniejszenie zawartości askorbinianów o 13 % w korzeniach i o 67 %
w częściach nadziemnych. W trzecim roku badań odnotowano wzrost zawartości
askorbinianów o 12 % w korzeniach i o 11 % w częściach nadziemnych w stosunku do
drugiego roku badań.
W roślinach pochodzących z podłoŜa o wysokim zanieczyszczeniu ropą naftową
stwierdzono znaczące obniŜenie zawartości askorbinianów w kolejnych latach badań.
254
Zanieczyszczenie podłoŜa substancjami ropopochodnymi zmniejszając zawartość
askorbinianu w komórkach wpływa równocześnie na wzrost aktywności peroksydazy
lipidowej.
Spadek zawartości askorbinianów w częściach zielonych turzyc w warunkach
wysokiego zanieczyszczenia ropą naftową wiąŜe się niewątpliwie z naruszeniem
funkcjonowania systemu antyoksydacyjnego rośliny, a ponadto moŜe wynikać
z
przemiany większych
ilości
askorbinianów
w
formy utlenione
–
kwas
dehydroksyaskorbinowy [Milewicz 2003].
MoŜna przypuszczać, Ŝe rośliny wyrosły na podłoŜu o wysokim zanieczyszczeniu
ropą naftową wymagają dłuŜszego niŜ zaplanowany okres badań czasu adaptacji
systemu antyoksydacyjnego da warunków prowokacyjnych.
Fizjologiczna adaptacja roślin turzyc do podłoŜa o średnim zanieczyszczeniu ropą
naftową świadczy o duŜej plastyczności tego gatunku. MoŜna sądzić, Ŝe w komórkach
roślin zachodzą przemiany homeostazy oksydoredukcyjnej, podobnie jak stwierdzono
to w przypadku stresu oksydacyjnego.
Wnioski
1. Zanieczyszczenie podłoŜa ropą naftową zwiększało udział kwasu askorbinowego
w korzeniach w stosunku do jego udziału w częściach nadziemnych roślin turzyc.
2. W warunkach średniego poziomu zanieczyszczenia podłoŜa ropą naftową w trzecim
roku badań, stwierdzono wzrost aktywności antyutleniającej askorbinianów.
3. Silne zanieczyszczenie podłoŜa ropą naftową w trzyletnim okresie badań wywołało
obniŜenie średniej zawartości askorbinianów w roślinach turzyc.
Literatura
Демура Т. А., Гришко В. М. 2005. Захисні фізіолого-біохімічні реакції рослин за участю
аскорбінової кислоти до дії важких металів. Матеріали Всеукр. науково-практ. конф.
"Сучасні проблеми фізіології та інтродукції рослин".– Дніпропетровськ: ДНУ. 17 c.
Деревянко В. А., Мазорчук Л. И., Сиваченко О. Е. 1990. Биохимический аспект
реакции воздействия КЖО на растения овощного комплекса. Аллелопатия
и продуктивность растений: Сб.науч.тр. АН УССР. – К.: Наук. Думка: 28-35 c.
Казенов С. М., Арбузов А. И., Ковалевский Ю. В. 1998. Воздействие объектов
нефтепродуктообеспечения на геоэкологическую среду. Геоэкология: 54-74 c.
Майстренко О. В., Богдан Г. П. 1990. Содержание аскорбиновой кислоты в растениях
льна при монокультуре. Аллелопатия и продуктивность растений: Сб.науч.тр. АН УССР.
- К.: Наук. Думка: 52-55 c.
Микієвич І. М. 2003. Роль аскорбінової кислоти та ферментів її метаболізму в адаптації
рослин до токсичної дії іонів свинцю: Автореф. дис… канд. біол. наук: 03.00.12, Львів:
20с.
Мусієнко М. М., Паршикова Т. В., Славний П. С. 2001. Спектрофотометричні методи
в практиці фізіології, біохімії та екології рослин. – К.: Фітосоціоцентр: 200 с.
255
Огняник М. С., Парамонова Н. К., Запольський І. М. 2003. Проблеми забруднення
геологічного середовища нафтопродуктами у зв’язку з охороною підземних вод
в Україні. Екологія довкілля та безпека життєдіяльності. 3: 12-17 c.
Узбек І. Х. 2004. Розвиток кореневих систем рослин як показник внутрішньо- тканинної
транслокації речовини й енергії. Вісник аграрної науки. 9: 45-47 c.
The influence of oil contamination of soil on ascorbic acid contain in sedge plants
(Carex hirta L.)
Summary
Oil pollution has many – sided influence on plants. Toxic compounds of oil can penetrate
through the root system, stomata and leaf cuticle. From the other side, the agrochemical
properties of oil contaminated soils deteriorate. All this changes can cause the generation
of a series of free radicals of oxygen in plant organism.There is a considerable amount
of natural cell antioxidants, including ascorbic acid (AA), which may function as free radical
interrupters. AA has been suggested to regenerate the tocopherol, scavenge peroxyl radical and
prevent H2O2-induced lipid peroxidation. The amount of AA in sedge plants (Carex hirta L.)
under oil contamination of soil has been investigated. The oil was added to soil in in such
concentrations: 48 g·kg and 96 g·kg.The levels of endogenous AA in roots was in 4,3 times
higher then in leaves. This can be explained with high physiological activity of roots. The result
of measurement of AA content in variant 50 ml/kg shows the process of adaptation of sedge
plants to such concentration of oil in soil. Under high concentration of oil (96 g·kg) in soil the
level of AA in plants was low during the all perid of investigations. This could be explained
with toxic influence of oil compounds on plants and with too short perid of time for adaptation
to such high concentration of oil in soil.
Kay words: Carex hirta, oil contamination, ascorbic acid, free radicals of oxygen.
256
WYKONANIE MAPY NUMERYCZNEJ ZLEWNI RZEKI BIAŁKI
W MIEJSCOWOŚCI BYSTRA ŚLĄSKA
Autorzy: Mateusz Malinowski, Krzysztof Krawczyk, Jakub Sikora, Janusz Zemanek
Opiekun: Dr Anna Krakowiak-Bal
Koło Naukowe Techniki Rolniczej Sekcja Infrastruktury
Akademia Rolnicza w Krakowie, Wydział AgroinŜynierii
Wydział AgroinŜynierii Kraków 30-149 ul. Balicka 116 B, Budynek E
e-mail: jsikora@ar.krakow.pl
Słowa kluczowe: Systemy Informacji Przestrzennej, mapa cyfrowa, warstwy
tematyczne, infrastruktura techniczna, zlewnia rzeki Białki, Bystra
Śląska.
Wstęp
Praca została wykonana w ramach obozu naukowego organizowanego przez
Koło Naukowe Techniki Rolniczej Sekcje Infrastruktury w miejscowości Bystra Śląska.
Obiektem badań była górna część zlewni rzeki Białki, granicę zlewni wyznacza linia
wododziałowa przechodząca przez najwyŜsze szczyty w tym regionie: Szyndzielnię
(1023,0 m n.p.m), Klimczok (1117,0 m n.p.m) i Magurę (1115,0 m n.p.m) oraz miejsce
planowanej zapory zbiornika retencyjnego.
W ramach przeprowadzonych pomiarów wykonano niwelację powierzchniową
fragmentu zlewni. Pomiaru dokonano wykorzystując technologię GPS do lokalizacji
punktów w terenie. Wysokości punktów określano wbudowanym altimetrem
w urządzeniu GPSmap 76S. Wysokościomierz barometryczny cyfrowy był skalowany
kaŜdorazowo
przed
pomiarami
do
znanych
punktów
geodezyjnej
osnowy
wysokościowej. Punkty zapisywano automatycznie z interwałem czasowym, co
10 sekund natomiast punkty charakterystyczne zapisywano wykorzystując funkcje
MARK i dodawano opis (atrybut). Do wstępnego opracowania wyników wykorzystano
oprogramowanie Trip & Waypoint Manager równieŜ firmy Garmin. Do wyznaczenia
brakujących punktów wysokościowych zastosowano metodę interpolacji danych
Kriging. W oparciu o pozyskane dane stworzono siatkę gridową na podstawie, której
opracowano mapy numeryczne powierzchni terenu. Więcej informacji dotyczących
lokalizacji punktów i technik pomiarowych, jakie zastosowano podczas tworzenia
przestrzennej bazy danych górnej części zlewni rzeki Białki autorzy opisali
w publikacji, która ukazała się w Zeszytach Naukowych Akademii Rolniczej
w Krakowie pod tytułem „Wykonanie przestrzennej bazy danych zlewni rzeki Białki
w miejscowości Bystra Śląska”.
257
Geograficzne Systemy Informacyjne stworzono po to, by informacje z realnego
świata moŜna było przedstawić jako dane w bazie danych a następnie wykorzystać je do
automatycznej analizy. Często ogniwem pośrednim między otaczającym nas światem,
a bazą danych jest mapa [Widacki 1997].
Mapa (karta geograficzna) – obraz przedstawiający na płaszczyźnie powierzchnię
Ziemi lub jej części w określonym zmniejszeniu, z zachowaniem zasad odwzorowania,
przy uŜyciu graficznych znaków umownych, oraz w pewnym stopniu uogólnioną
(generalizacja mapy).
Mapa numeryczna – obraz przedstawiający powierzchnię Ziemi lub jej części na
ekranie monitora, w określonym zmniejszeniu, którym moŜna dowolnie sterować. Na
mapie cyfrowej moŜna dodawać i usuwać pewne szczegóły w zaleŜności od Ŝądanego
stopnia generalizacji mapy.
Materiały i metody
Wykonana cyfrowa baza danych górnej części zlewni rzeki Białki, która
posłuŜyła do opracowania map cyfrowych (NMT) została stworzona w odwzorowaniu
kartograficznym WGS84 (World Geodetic System of 1984). Wstępne mapy moŜna
uzyskać bezpośrednio ze śladów wczytanych do programy Map Source z ręcznych
odbiorników GPS. Na tych mapach niemoŜna prowadzić bezpośrednio analiz, jedynie
moŜna uzyskiwać informacje takie jak: odległość przebytych tras, róŜnica wysokości
punktów, średnia prędkość marszu, profil podłuŜny śladu, pole powierzchni śladu.
Rysunek 1 przedstawia mapę cyfrową śladów zapisanych w programie Map Source.
Rys 1. Zapisane ślady odbiornikami ręcznymi GPS przedstawione na ekranie
w programie Map Source
Wszystkie dane z GPS odpowiednio sformatowano i zapisano w postaci kilku
tabel trackpointowych. Tabele te zawierają współrzędne geograficzne punktów, ich
258
wysokość nad poziom morza, datę, godzinę zanotowania, między czas pomiaru,
odległości między punktami oraz prędkość marszu.
Aby stworzyć mapę powierzchniową terenu w programie Surfer 07 naleŜy
wprowadzić punkty, scharakteryzowane przez liczby X, Y i Z do programu
obliczeniowego. X i Y to współrzędne geograficzne danego punktu (X – szerokość
geograficzna północna, Y – długość geograficzna wschodnia), a Z to wartość
pomierzona w tym miejscu. Najczęściej wartość parametru Z stanowi wysokość tego
punktu nad poziomem morza, moŜe być to równieŜ jego nazwa, lub inna wielkość
charakterystyczna tylko dla tego punktu.
Dane z tabel trackpointowych moŜna zapisać bezpośrednio do Worksheeta –
integralnej części programu Surfer 07 lub do programu Microsoft Excel.
Wyniki
Stworzone na podstawie badań mapy to: mapa konturowa (ślepa) przedstawiona
na rysunku 2 – mapa pozbawiona opisu, zawierająca ubogą treść. Ukształtowanie terenu
pokazane jest poprzez izohiety (warstwice) linie łączące punkty o tej samej wysokości
bezwzględnej. SłuŜy jako warstwa do sporządzenia map tematycznych, mapa
hipsometryczna przedstawiona na rysunku 3 – mapa ukształtowania terenu ze
szczególnym uwzględnieniem wysokości bezwzględnych. Stosuje się przy tym z reguły
metodę poziomicową lub metodę barw hipsometrycznych (kolory wypełniają przestrzeń
pomiędzy poziomicami). Jest to najpopularniejszy typ map. Występuje w niemal
wszystkich atlasach geograficznych, mapa powierzchniowa przedstawiona na rysunku
4 - obrazuje ona ukształtowanie terenu w przestrzeni trójwymiarowej 3D. Aby program
wyrysował tego typu mapę musi wykorzystać funkcję aproksymacji. Do pomierzonych
8000 punktów program Surfer 07 oblicza potrzebną ilość punktów, które wypełniają
przestrzeń, mapa wektorowa przedstawiona na rysunku 5 – długość strzałki oznacza
stopień nachylenia stoku.
259
Rys. 5. Mapa wektorowa
Rys. 4. Mapa powierzchniowa
Mapy z przedstawiające róŜne warstwami tematyczne linowe, punktowe
i poligonowe przedstawiają rysunki 6 i 5.
Wnioski
Powstałe mapy cyfrowe posłuŜą, jako baza do projektowania zagospodarowania
przestrzennego w badanej okolicy. MoŜna na nich zaznaczyć juŜ istniejące, powstające
lub nanieść projektowane urządzenia infrastruktury technicznej takie jak drogi,
kanalizacje, wodociągi, gazociągi i inne.
Na mapach tego typu moŜna przedstawić zasięg występowania róŜnych zjawisk
przyrodniczych
i
geograficznych.
MoŜna
określić
przebieg
dowolnej
formy
przyrodniczej lub geomorfologicznej np. cieki, szczyty oraz ukształtowanie terenu
Część map i obliczeń wykorzystano przy opracowywaniu koncepcji budowy
zbiornika retencyjnego.
260
Literatura
CzyŜkowski B. 2006. Praktyczny przewodnik po GIS. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Urbański J. 1999. Zrozumieć GIS. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Wierba W. nr 9/2006 n.p.m. - Magazyn Turystyki Górskiej
Widacki W. 1997. Wprowadzenie do Systemów Informacji Geograficznej. Wyd. UJ,
Kraków
Rocznik hydrologiczny Polski. 2005
ttp://eospso.gsfc.nasa.gov 05 - 04 - 2006
http://www.garmin.pl 12 - 03 - 2006
The implementation of numeric map of Białka river catchment in the place Bystra
Summary
The maps presented in the paper were elaborated in the Surfer 7.0 software which lets
to work with the vector models.
The vector presents the real object’s location or it’s boundary with points and lines.
The vector models seems to be made like a traditional map. The vectors on the screen
does not change the width after using zoom. The objects with more then one dimension are
presented by jointed line segments. The vector model is represented by x,y or x,y,z coordinates.
The vector shows the location of the single trees, rivers, and the communication lines, the
parcels borders, borders of the administrative and political units. So the lines enable to show the
location, length, distance and area with great precision [Widacki, 1997].
The digital map is in the middle between the real world and the prepared data base.
Everyone imagines digital map in a different way. Often that’s the whole chain, from the data
base to the full visualization. In reality that is the GIS, and the digital map is the data set, which
requires appropriate application to right presentation for the user.
That shows, the digital map without information system is in the majority cases insufficient.
For using all opportunities of this technology it is necessary to use the information system
suitable to the proper case.
On the maps, made by authors, it is possible to locate objects like lines, points and
polygons. It is also possible to provide the thematic analyses and statistical calculations.
Presented maps will serve the conception of retention reservoir’s project on the Białka river
in location Bystra Slaska.
261
WYKORZYSTANIE EFEKTYWNYCH MIKROORGANIZMÓW
W ROLNICTWIE
Autor:Lidia Kojder
e-mail: janblaz@univ.pl
Słowa kluczowe: mikroorganizmy, gleba.
W
wykazie
zakwalifikowanych
nawozów
do
i
stosowania
środków
w
poprawiających
rolnictwie
właściwości
ekologicznym
gleby
znajduje
się
39 preparatów poprawiających właściwości gleby [www.iung.pulawy.pl]. Wśród nich
wymieniony jest preparat mikrobiologiczny EM- Efektywne Mikroorganizmy
nr świadectwa ENE/1/2004.
Efektywne Mikroorganizmy zostały wyselekcjonowane na Uniwersytecie
Ryukyus na Okinawie w Japonii. Aktualnie EM są stosowane w ponad 120 krajach
świata. Natomiast w Polsce EM zaczęto wykorzystywać od 1999 roku. Z informacji
o preparacie wynika, iŜ jest to kompozycja ponad 80 róŜnych bardzo poŜytecznych
szczepów mikroorganizmów tlenowych i beztlenowych, powszechnie występujących w
naturalnym środowisku. Preparat EM zawiera, bowiem m.in. bakterie kwasu
mlekowego, fotosyntetyczne, grzyby fermentujące, promieniowce, droŜdŜe [Higa,
2003]. Mikroorganizmy są tak dobrane, Ŝe kaŜdy z nich spełnia ściśle określoną rolę,
a ponadto wzajemnie się uzupełniają i ubogacają w działaniu. Wchodzące w skład
preparatu bakterie fotosyntetyczne przyczyniają się do tworzenia masy organicznej.
Podobnie jak rośliny, wykorzystują do tego celu dwutlenek węgla z powietrza
i promieniowanie świetlne. Stanowią zatem bazę dla rozwoju innych mikroorganizmów.
Z kolei bakterie kwasu mlekowego hamują rozwój szkodliwych drobnoustrojów np.
z rodzaju Fusarium. Natomiast droŜdŜe, które wchodzą w skład EM, syntetyzują
substancje sprzyjające wzrostowi roślin [XXVIII Międzynarodowe Sympozjum
Mikrobiologiczne 2003].
Efektywne Mikroorganizmy do rozwoju potrzebują: substancji organicznej, ciepła
oraz wilgoci. Ich zastosowanie polega na wprowadzeniu do gleby poprzez: oprysk
podczas uprawek przedsiewnych, pielęgnacyjnych, poŜniwnych. Wykonanie oprysku
zaleca się w dni wilgotne, najlepiej po deszczu, poniewaŜ są to Ŝywe kultury bakteryjne
262
i w przeciwnych warunkach (posucha) mogą ulec wysuszeniu. MoŜna je takŜe stosować
bezpośrednio przed uprawą mechaniczną, co ułatwia wprowadzenie preparatu w głąb
gleby. Po zastosowaniu EM proces odbudowywania Ŝyzności gleby jest dość długi
i uzaleŜniony przede wszystkim od typu gleby, stopnia jej degradacji, rodzaju uprawy,
płodozmianu, stosunków wodnych nawoŜenia i warunków termicznych. Dodanie
Efektywnych Mikroorganizmów do gleby powoduje rozkład materii organicznej,
ubogacenie Ŝycia biologicznego i zahamowanie procesów gnilnych [Zajączkowski,
Sowiński 2004]. Z dotychczasowych badań wynika, Ŝe uŜycie preparatu wpływało
korzystnie na wzrost, rozwój, zdrowotność i plonowanie róŜnych roślin (tab. 1).
Tab. 1. Przykłady zastosowania i działania Efektywnych Mikroorganizmów
Grupa
roślin:
Gatunki roślin:
Wpływ preparatu na roślinę:
pomidory
zwiększenie; plonu o 20-30 %,większa odporności na brunatną
zgniliznę oraz na niekorzystne warunki termiczne
kwiaty
drzewa
i krzewy owocowe
warzywa
brokuły
ziemniaki
ochrona przed nicieniami
po 2-3 latach stosowania mikroorganizmów plony wzrastały
o 30 %, zaobserwowano ograniczenie szkodliwości zarazy
ziemniaka, korzystny wpływ na zdrowotność bulw podczas
przechowywania;
marchew
wyŜszy plon pod względem ilościowym o 20 %, lepsze
wyrównanie korzeni i podniesienie ich zdrowotności;
sałata
bujniejszy wzrost;
przechowywania;
winogron
wyŜszy plon, większa odporność na choroby, przede wszystkim
mączniaki,
większa
zawartość
cukru
w owocach;
truskawka
duŜa wytrzymałość na suszę, większa odporność roślin
i owoców na szarą pleśń oraz białą plamistość liści, obfitsze
kwitnienie roślin, mniejsza wraŜliwość na suszę;
róŜa
dłuŜszy okres kwitnienia, intensywna barwa kwiatów, kwiaty
cięte dłuŜej pozostają świeŜe.
wyŜsza
jakość,
wydłuŜenie
okresu
opracowanie własne
Efektywne Mikroorganizmy mają teŜ zastosowanie w zaprawianiu nasion,
w nawoŜeniu
dolistnym.
Preparat
ten
moŜna
wykorzystywać
w ograniczaniu
patogeniczności mikroorganizmów. Ponadto EM uŜywany jest w budynkach
inwentarskich. Bowiem zawarte w nim mikroorganizmy zapobiegają procesom gnilnym
oraz wstrzymują wydzielanie szkodliwych gazów tj. amoniaku, siarkowodoru i metanu.
263
Znajdujące się w EM bakterie kwasu mlekowego posiadają właściwości sterylizujące,
poprzez tworzenie reuteryny, która eliminuje patogeny chorobotwórcze takie jak:
salmonella, enterokoki, bakterie coli. Oprócz tego ściółka spryskana preparatem EM
w procesie fermentacji przekształca obornik i gnojowicę w nawóz organiczny
o wysokiej wartości odŜywczej [Zajączkowski, Sowiński; 2004]
Spektrum zastosowania Efektywnych Mikroorganizmów jest bardzo szerokie, gdyŜ
mogą być one wykorzystywane takŜe do oczyszczania ścieków, rzek, basenów itp.
Celem niniejszej pracy była ocena w warunkach laboratoryjnych wpływu EM na
kiełkowanie i zdrowotność nasion rzodkiewki, a w warunkach polowych na wzrost
roślin.
Materiał i metody
Materiałem do badań laboratoryjnych były nasiona rzodkiewki zakupione w sklepie
ogrodniczym. Przed wyłoŜeniem na szalki Petriego z poŜywką glukozowo ziemniaczaną
nasiona zanurzano na 20 minut w 0,3% roztworze EM-A (EM Aktywny) sporządzonym
według zaleceń Zajączkowski, Sowiński; [2004]. Kontrolę stanowiły nasiona moczone
przez ten sam czas w wodzie destylowanej sterylnej. Tak przygotowany materiał
wyłoŜono po 10 sztuk na szalki, kaŜdą kombinację w 10 powtórzeniach. W badaniach
polowych
wysiewano
rzodkiewkę
zgodnie
z
zaleceniami
agrotechnicznymi
i bezpośrednio po siewie opryskiwano glebę EM-Aw dawce 0,1 L na 1 m2. Kontrolę
stanowiły poletka, które po wysiewie nasion opryskano wodą. Analizę wpływu EM-A
na materiał siewny przeprowadzono po 3 tygodniach od wyłoŜenia nasion. Natomiast
pomiary roślin rzodkiewki zostały wykonane po miesiącu od wschodów.
Wyniki
Z badań laboratoryjnych wynika, iŜ zastosowanie przedsiewnego zaprawiania
nasion korzystnie wpłynęło na kiełkowanie i zdrowotność kiełków (rys. 1).
W kombinacji, w której nasiona były traktowane EM mniej było porośniętych grzybnią
o 5 % w porównaniu z kontrolą. Ponadto wyraźnie zdrowsze były kiełki. Na szalkach
kontrolnych z nasion skiełkowanych porośniętych grzybnią wytworzone kiełki były
zbrązowiałe. Poza tym w kontroli aŜ 13 % z wyłoŜonych nasion nie skiełkowało
natomiast wyrosły z nich liczne kolonie grzybów.
264
45
40
zaprawione EM
kontrola
35
30
25
20
15
10
5
0
1
2
3
4
5
6
Rys 1.Wpływ zaprawiania preparatem EM na kiełkowanie i zdrowotność nasion
rzodkiewki
Objaśnienia:
1. nasiona skiełkowane ogółem
2. nasiona skiełkowane porośnięte grzybnią
3. nasiona skiełkowane porośnięte grzybnią ale bez zmian
4. nasiona skiełkowane porośnięte grzybnią z kiełkami ze zmianami
5.
nasiona nieskiełkowane czyste
6. nasiona nieskiełkowane poraŜone grzybnią
Z wykonanych pomiarów części nadziemnej (od nasady do końca najdłuŜszych
liści) wynika, Ŝe rośliny z poletek opryskanych zaraz po wysiewie nasion EM-A były
dorodniejsze. Długość liści u rzodkiewki w tej kombinacji była o 31,5% większa niŜ
w kontroli (rys 2).
35
30
25
20
15
10
5
0
EM
Kontrola
Rys 2. Wysokość części nadziemnej rzodkiewki
265
Literatura
Higa T. 2003, Rewolucje w ochronie naszej planety. Greenland Technologia EM”
Wyd. SGGW; Warszawa
Technologia Efektywnych Mikroorganizmów 2004 Poradnik hodowcy. Puławy.
Zajączkowski P., Sowiński W. 2004. Jaka gleba, taki plon. IUNG Puławy
XXVIII Międzynarodowe Sympozjum Mikrobiologiczne 2003 „Efektywne
Mikroorganizmy (EM) w rolnictwie zrównowaŜonym i ochronie środowiska”; SGGW –
Rogów
www.iung.pulawy.pl
Meaning of effective microorganism in agriculture
Summary
Preparation EM-A did good the seed germination of the radish and the height of cabbages
Key words: micro-organisms, the soil.
266
267
WYKORZYSTANIE RODZAJU MISCANTHUS JAKO ROŚLINY
ALTERNATYWNEJ ORAZ MOśLIWOŚCI POZYSKIWANIA SADZONEK
W KULTURACH IN VITRO
Autorzy: Justyna Morawska, Magdalena Krygier, Aleksandra Stanisławska
Opiekun naukowy: dr inŜ. Renata Galek
SKN Genetyków i Hodowców Roślin, Katedra Hodowli Roślin i Nasiennictwa,
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, pl. Grunwaldzki 24a, 50-363 Wrocław
e-mail:galek@ozi.ar.wroc.pl
Słowa kluczowe: Miscanthus, rośliny alternatywne
Wstęp
Zgodnie z ratyfikowanym przez nasz kraj protokołem z Kioto Polska jest
zobowiązana zredukować emisję gazów szklarniowych o 5,2% do 2012 roku. W celu
wypełnienia tych
postanowień niezbędne będzie zwiększenie w
gospodarce
energetycznej udziału alternatywnych źródeł energii do 7,5% w 2010 roku, a w roku
2020 do 14%. Obecnie największe nadzieje wiąŜe się z wykorzystaniem biomasy.
Szacuje się, Ŝe w 2010 roku udział biomasy w ogólnym bilansie energii
niekonwencjonalnej w Polsce moŜe wynieść 45% [EC BREC 2000].
Na szczególną uwagę zasługuje moŜliwość uprawy roślin alternatywnych, duŜe
zainteresowanie budzą wieloletnie rośliny trawiaste z rodzaju Miscanthus np.
Miscanthus sinensis, Miscanthus giganteus, Miscanthus sacchariflorus.
Są to rośliny cyklu C4, które charakteryzuje szybki przyrost biomasy. Wartość
energetyczna uzyskanej biomasy waha się w przedziale od 17 do 19 MJ·kg-1, co jest
porównywalne z wartością kaloryczną drewna [Roszewski 1996]. W trzecim roku
wegetacji wartość kaloryczna 30 tonowego plonu suchej masy, jaki jest osiągalny z 1 ha
plantacji odpowiada 20 tonom węgla kamiennego lub 8 tysiącom litrów oleju
opałowego [JeŜowski 1999, Cilfton-Brown i Lewandowski 200]. Biomasa tych roślin
znajduje takŜe zastosowanie w przemyśle papierniczym, chemicznym, meblarskim
i budowniczym. Gatunki z rodzaju Miscanthus moŜna wykorzystać w rekultywacji gleb
zanieczyszczonych
metalami
cięŜkimi,
ochronie
gleby
przed
erozją
oraz
w biologicznych, przydomowych oczyszczalniach ścieków [ Roszewski 1996].
Miscanthus giganteus jest gatunkiem triploidalnym, rozmnaŜającym się wyłącznie
wegetatywnie. Alternatywną metodą rozmnaŜania jest technika kultur in vitro, która
pozwala otrzymać sadzonki o dowolnej porze roku. Ponadto materiał nasadzeniowy
uzyskany tą metodą wykazuje znacznie wyŜszą tolerancje na niskie temperatury
268
w pierwszym okresie zimowym i szybszy wzrost na początku rozwoju [Petrini i in.
1994].
Celem podjętych badań było zbadanie moŜliwości zainicjowania kultury kalusa
Miscanthus giganteus przy pomocy technik kultur tkankowych.
Metody badań
Doświadczenia prowadzono w październiku 2005 roku, od lutego do maja 2006
roku oraz od listopada do grudnia 2006 roku. Materiał do badań stanowiły rhizomy
(sadzonki kłączowe) pobrane z trzyletniej rośliny Miskanthus giganteus. We wszystkich
doświadczeniach eksplantaty poddano wstępnej sterylizacji, na którą składało się mycie
materiału przy uŜyciu detergentu oraz płukanie w 70 % alkoholu. Eksplantaty
przeniesiono do kamery, gdzie przystąpiono do właściwej sterylizacji. Materiał płukano
przez osiem minut w 0,1% HgCl2, a następnie trzy razy przez piętnaście minut w
sterylnej wodzie. W pierwszym eksperymencie załoŜonym pod koniec października
dodatkowo zastosowano płukanie wysterylizowanych eksplantatów w roztworze
antyoksydantów (kwas askorbinowy, kwas cytrynowy i cysteina). Po wypłukaniu
sterylne
rhizomy
przeniesiono
na
poŜywki
indukujące.
W
doświadczeniach
zastosowano cztery kombinacji poŜywek, zawierających róŜne regulatory wzrostu
(mg/l poŜywki): MS+0.2 2,4 D; MS+0.5 BA; MS+0.5 BA+1 NAA; MS+2.0 NAA oraz
MS bez regulatora, ale z dodatkiem węgla.
Wyniki
Najwłaściwszym okresem przy wykorzystaniu rhizomów do indukcji kalusa jest
kwiecień i maj, najpóźniejszym październik. Pełną regenerację z tkanki kalusowej w
roślinę osiągnięto w doświadczeniu prowadzonym w październiku na poŜywce MS+2.0
NAA. Po wytworzeniu tkanki kalusowej (pierwsze zaczątki pojawiły się po dwóch
tygodniach) nastąpiła obfita rizogeneza kallusa. W okresie od stycznia do lutego rośliny
przechodziły w stan spoczynku, a potem stwierdzono pojawienie się pędów
przybyszowych. Nie bez znaczenia miała takŜe wielkość eksplantatów.
Doświadczenie załoŜone z końcem listopada 2006 roku na róŜnych kombinacjach
poŜywek potwierdziło poprzednie wyniki. W tym eksperymencie materiał pozyskano
zbyt późno tzn. pod koniec listopada. Na początku rhizomy były w bardzo dobrej
kondycji, w połowie grudnia eksplantaty zaczęły ciemnieć, towarzyszyło temu
intensywne wydzielanie fenoli. Najwłaściwszą poŜywką dla rozwoju eksplantatów była
MS bez regulatora, ale z dodatkiem węgla. Najgorszą kombinacje stanowiła poŜywka
269
MS+0.2 2,4D, na której dochodziło do szybkiego drewnienia tkanek i obumierania
eksplantatów.
W trakcie tworzenia kultur powaŜnym problemem jest wydzielanie związków
fenolowych, które prowadzą do ciemnienia i zamierania eksplantatów. Dodatek węgla
do poŜywki ogranicza niekorzystne oddziaływanie tych związków. Płukanie po
sterylizacji
eksplantatów
w
antyoksydantach,
co
zastosowano
w
pierwszym
eksperymencie mogło przyczynić się do uzyskania roślin. Z jednej grudki
morfogennego kalusa moŜna uzyskać od kilku do kilkunastu roślin. Dane literaturowe
wskazują, iŜ alternatywnym źródłem inicjalnych eksplantatów mogą być równieŜ
kwiatostany [Głowacka i in.2004] oraz fragmenty pąków bocznych wraz z liśćmi, jak
i młode liście uzyskane w kulturach in vitro. PoniewaŜ w okresie od grudnia do marca
Miscanthus giganteus wchodzi w stan spoczynku badania zostały przerwane.
Planowane jest wznowienie doświadczeń w maju, prace będą rozszerzone na inne typy
eksplantatów.
Wnioski
Warunkiem poprawnego rozmnaŜania Miscanthus giganteus metodą kultur in
vitro jest:
-
Pozyskanie materiału w odpowiednim terminie tzn. najlepiej w okresie od kwietnia
do maja, najpóźniej do końca października.
-
Właściwie przeprowadzona sterylizacja
-
Płukanie po sterylizacji eksplantatów w antyoksydantach.
-
Wybór odpowiedniej poŜywki. W doświadczeniach zaproponowano pięć kombinacji
poŜywek,
z
których
najlepsza
okazała
się
MS
bez
regulatorów,
ale
z dodatkiem węgla oraz MS+2.0 NAA.
-
Problemem moŜe być drewnienie tkanek i wydzielanie związków fenolowych, przy
pojawieniu się tych objawów naleŜy jak najszybciej przenieść eksplantaty na czystą
poŜywkę.
-
Dodatek węgla do poŜywki ogranicza niekorzystne oddziaływanie związków
fenolowych.
270
Literatura
1. Cilfton-Brown J.C., Lewandowski I. 2000. Water Use Efficiency and Biomass
Partitioning of Three Different Miscanthus Genotypes with Limited and Unlimited
Water Supply. Annals of Botany, 86: 192-200.
2. Głowacka K., Zenkteler M., JeŜowski S. 2004. MikrorozmnaŜanie Miscanthus x
giganteus (Greek i Deu.) z eksplantatów kwiatowych. Prace eksperymentalne
biotechnologia, 2(65): 251-259.
3. JeŜowski S. 1990. Miskant Chiński (Miscanthus sinensis (Thunb.) Andersson) Źródło odnawialnych i ekologicznych surowców dla Polski. Zesz. Prob. Post. Nauk
Rol., 468: 159-166.
4. Petrini C., Bozzocchi R., Belletti A. 1994. Evaluation of Miscanthus productivity
in North-Central Italy .Biomass for energy environment and industry. 8 th
E.C.Conference, Vienna. 351-360.
5. EC BREC 2000. Raport na temat stanu wdroŜenia dyrektywy promującej energię
elektryczną ze źródeł odnawialnych w Polsce.
6. Roszewski R. 1996. Miskant olbrzymi - Miscanthus sinensis giganteus. Nowe
rośliny uprawne na cele spoŜywcze, przemysłowe i jako odnawialne źródło energii.
SGGW, 123-135.
Summary
Miscanthus species are perennial rhizomatous grasses which have the potential for very
high rates of biomass growth and so they are ideal bioenergy crops with a net calorific value of
17-19 MJ/kg. They can also be used in various industries (paper, chemical, furniture,
construction, and also in land reclamation and sewage forms.
One of the methods of prapagating miscanthus is by in vitro culture. The aim of the studies was
to evaluate the possibility of initiating tissue culture in Miscanthus giganteus. Various tissue
culture media and time of selecting explants have been tested.
Key words: Miscanthus, alternative plants
271
WYPADKI PRZY PRACY ROLNICZEJ I MOśLIWOŚĆ KORZYSTANIA
Z REHABILITACJI LECZNICZEJ
Autor: Daniel Chrzan
Akademia Wychowania Fizycznego
Wydział Rehabilitacji Ruchowej
Al. Jana Pawła II 78, 31-571 Kraków
Słowa kluczowe: wypadki, rolnictwo, rehabilitacja.
Wstęp
Praca w rolnictwie indywidualnym ma charakter złoŜony, czym róŜni się
znacząco od produkcji przemysłowej o charakterze stałym. Cechuje ją: sezonowość,
częste zmiany rodzaju czynności oraz warunki w jakich jest wykonywana. Z faktu tego
wynika, Ŝe rolnik w ciągu dnia moŜe być naraŜony na kilka lub kilkanaście róŜnych
zagroŜeń, co związane jest z częstą zmianą stanowisk pracy. W związku z tym wypadki
w rolnictwie stanowią wysoki procent, który w ogólnej liczbie wypadków w Polsce
wynosi ponad 25 % [http://www.ciop.pl].
Pojęcie wypadku przy pracy rolniczej definiuje Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r.
o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 1998 r., Nr 7, poz. 25, z póź. zm.),
art.11, ust.1, którego nowe brzmienie zapisano w Ustawie z dn. 2 kwietnia 2004 r.
[Jaworska 2004]. Za wypadek przy pracy w gospodarstwie rolnym oddziały regionalne
KRUS uznają te zdarzenia i okoliczności, które nie budzą wątpliwości, są wiarygodne
i spełniają przesłanki wypadku określone w/w Ustawie.
Wypadkowość w rolnictwie indywidualnym
Z danych statystycznych Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS)
wynika, Ŝe w ostatnim 10-leciu liczba zgłoszonych wypadków była mniejsza
i wykazywała tendencję spadkową, zwłaszcza od 2004 r. (rys.1). ¾ wypadków to
najczęściej upadki osób, pochwycenie przez ruchome części maszyn i wypadki ze
zwierzętami.
Najwięcej
wypadków
w
grupie
upadków
stanowią
potknięcia
i poślizgnięcia, a takŜe upadki z wysokości i ze środków transportu. W 2006 r. wynosiły
one 50,4 %.
272
70000
60000
50000
40000
30000
20000
10000
0
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Rys.1. Liczba zgłoszonych wypadków rolniczych w latach 1996-2006
[http://www.krus.gov.pl]
Pomimo , Ŝe obecnie zgłaszanych wypadków rolniczych jest mniej to i tak co
roku odnotowuje się ich kilkadziesiąt tysięcy, z czego kilkaset to wypadki śmiertelne,
których liczba z roku na rok ulega zmniejszeniu (rys.2).
400
350
300
250
200
150
100
50
0
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Rys.2. Liczba wypadków śmiertelnych w latach 1996-2006
[http://www.krus.gov.pl]
W 2006 r., spośród 123 śmiertelnych wypadków – najczęściej występujące
zgony powodowane były na skutek przejechania, uderzenia, pochwycenia przez środek
transportu w ruchu (38 poszkodowanych), nagłych zachorowań (29 poszkodowanych)
oraz upadku (19 poszkodowanych) [http://www.krus.gov.pl].
273
Zdarzenia wypadkowe zagraŜające dzieciom na wsi
PowaŜny problem w rolnictwie stanowią wypadki, w których ofiarami są dzieci.
Szacuje się, Ŝe co roku ulega wypadkom na wsi 1500 dzieci w wieku do 15 lat. Do
tragicznych zdarzeń dochodzi najczęściej podczas wakacji, w okresie kampanii Ŝniwnej.
Dla uświadomienia rolnikom zagroŜeń związanych z wykonywaniem niebezpiecznych
czynności
w
gospodarstwie
niebezpiecznych, których
rolnym,
opracowano
wykaz
prac
szczególnie
nie powinny wykonywać dzieci ze względu na ryzyko
urazów i wypadków.
Wśród 23 prac i czynności szczególnie niebezpiecznych znajdują się między
innymi kierowanie ciągnikami i innymi maszynami rolniczymi, obsługa kombajnów,
maszyn Ŝniwnych, kosiarek rolniczych, obsługa maszyn do przygotowania pasz,
młocarni, wszelkie prace przy uŜyciu pił łańcuchowych, obsługa parników.
Najczęstsze przyczyny wypadków dzieci to: brak opieki ze strony starszych,
nieuwaga i brak wyobraźni dorosłych, angaŜowanie dzieci do prac niebezpiecznych
i przerastających ich moŜliwości fizyczne, np. noszenie cięŜkich przedmiotów, cięcie
słomy w sieczkarni, omłoty młockarnią, ubój zwierząt i drobiu [http://www.lord. pl].
Rehabilitacja lecznicza w systemie ubezpieczenia społecznego rolników
Wypadki przy pracy często wpływają niekorzystnie na stan zdrowia rolników
powodując okresową lub długotrwałą niezdolność do wykonywania pracy zawodowej
w gospodarstwie rolniczym. W tym zagadnieniu waŜną rolę odgrywa działalność
rehabilitacyjna prowadzona w środowisku wiejskim.
KRUS, zgodnie ze swym ustawowym obowiązkiem, zapewnia rolnikom
uprawnionym do świadczeń Kasy, moŜliwości korzystania z rehabilitacji leczniczej.
Głównym jej celem jest zapobieganie niepełnosprawności lub ograniczenie jej do
poziomu, umoŜliwiającego
dalsze wykonywanie prac w gospodarstwie rolnym.
W przypadku osób, które juŜ utraciły zdolność do pracy w gospodarstwie, waŜne jest
przywrócenie aktywności zawodowej w wyniku leczenia i rehabilitacji.
Rehabilitacja lecznicza organizowana jest w formie 21-dniowych turnusów, które
prowadzone są we własnych nowoczesnych obiektach, o wysokim standardzie tzw.
Centrach: w Horyńcu Zdroju, Iwoniczu Zdroju, Jedlcu, Kołobrzegu i Szklarskiej
Porębie. Usługi lecznicze świadczone są równieŜ w dwóch Ośrodkach Rehabilitacji
Rolników KRUS tj. w Ośrodku Wypoczynkowo-Rehabilitacyjnym w Świnoujściu
274
i Ośrodku Szkoleniowo-Rehabilitacyjnym w Teresinie oraz zakładach rehabilitacji
leczniczej, z którymi współpracuje Kasa [http://www.krus.gov.pl, Kobielski 2002a].
KaŜdego roku za pośrednictwem KRUS z rehabilitacji leczniczej korzysta około 14,5
tys. osób. Do obecnej chwili skorzystało juŜ ponad 100 tys. rolników i członków ich
rodzin, a ze specjalnych wakacyjnych turnusów rehabilitacyjnych – 10,5 tys. dzieci
[Kobielski 2002a, b].
Literatura
Jawrska-Spicak E. 2004. Definicja wypadku przy pracy rolniczej. Wieś i Rolnictwo,
4(125): 184-190.
Kobielski W. 2002 a. Rehabilitacja lecznicza w systemie ubezpieczenia społecznego
rolników. Wieś i Rolnictwo, 4(117):152 –157.
Kobielski W. 2002 b. Turnusy rehabilitacyjne KRUS dla dzieci wiejskich. Wieś
i Rolnictwo, 4(117): 158-160.
http://www.ciop.pl
http://www.krus.gov.pl
275
ZNACZENIE BADAŃ GLEB TECHNOGENICZNYCH DLA REKULTYWACJI
I ZAGOSPODAROWANIA TERENÓW BYŁEJ KOPALNI SIARKI
„JAWORÓW” (UKRAINA)
Autorzy: Witalija Lewyk, Małgorzata Brzezińska
Instytut Ekologii Karpat Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, Zakład Ekosystemologii
Ul. Kozelnycka 4, 79-026 Lwów, Ukraina
Instytut Agrofizyki Polskiej Akademii Nauk, Zakład Biogeochemii Środowiska Przyrodniczego
Ul. Doświadczalna 4, 20-290 Lublin, Polska
e-mail: v.levyk@ipan.lublin.pl, mbrzez@demeter.ipan.lublin.pl
Słowa
kluczowe:
gleby technogeniczne,
zagospodarowania.
kopalnia
siarki,
rekultywacja,
Wstęp
Przemysł wydobywczy zajmuje jedno z głównych miejsc w gospodarce Ukrainy.
O jego roli decyduje ponad 3 tyś złóŜ uŜytecznych kopalin. W wyniku intensywnej
eksploatacji górniczej w środowisku przyrodniczym (w tym na obszarach wiejskich)
zachodzą ogromne zmiany. Na obszarze Ukrainy Zachodniej negatywne zmiany
antropogeniczne związane są miedzy innymi z eksploatacją złóŜ siarki w okolicach
Jaworowa. Odkryte w tym rejonie złoŜa były intensywnie i bez dbałości o stan
środowiska naturalnego eksploatowane w latach 1954 -1994.
Stan obecny i perspektywy zagospodarowania terenu
Wyrobisko siarki w Jaworowie jest największym wyrobiskiem siarki w skali
światowej. Eksploatacja złoŜa siarki w Jaworowie spowodowała wyłączenia
z uŜytkowania ogromnej powierzchni środowiska naturalnego. Do przemysłowej
powierzchni naleŜą: wyrobisko – 1080 ha, składowisko keku – 794 ha, zwałowiska
zewnętrzne odkrywkowej kopalni siarki – 918 ha, teren osadnika poflotacyjnego – 680
ha, teren otworowej kopalni siarki – 77 ha, zbiornik wodny – 1518 ha, teren
przemysłowy – 388 ha.
Eksploatacja siarki spowodowała róŜnorakie skutki w środowisku:
•
przekształcenia rzeźby terenu i zniszczenie gleb;
•
skaŜenia środowiska związkami siarki;
•
zmiany i skaŜenia wód powierzchniowych i podziemnych.
Wymienione czynniki obok uwarunkowań technicznych, ekonomicznych
i społecznych, w głównej mierze wpływają na wybór sposobu rewitalizacji terenów
zajętych
przez
przemysł,
a
następnie
racjonalnego
wykorzystania
terenów
276
poeksploatacyjnych. Dla tego waŜne są badania gleb technogenicznych – embriozemów
i technozemów, które kształtują się na obszarze byłej kopalni.
Program rekultywacji terenów byłej kopalni
Decyzją Gabinetu Ministra Ukrainy z 2003 roku zatwierdzono projekty
rekultywacji terenów zniszczonych w wyniku działalności przemysłu górniczego
w Jaworowie oraz zaplanowano utworzenie kompleksu rekreacyjnego „Jaworiw”
[RozporjadŜennja 2003]. Zgodnie z załoŜeniami programu likwidacji w miejscu
wyrobiska ma powstać zbiornik wodny, który wraz ze zrekultywowanymi terenami
przyległymi zostanie docelowo zagospodarowany dla potrzeb rekreacji.
Docelowe zagospodarowanie terenu byłej kopalni w Jaworowie będzie
róŜnokierunkowe: wodne - w miejscu wykonanego zbiornika, łąkowe - dla części
zwałowiska i obrzeŜy zbiornika. Dla części terenów poeksploatacyjnych otworowej
kopalni siarki przyjęto leśno-ekologiczny kierunek rekultywacji.
Rekultywacja terenów technogenicznych polega na nadaniu lub przywróceniu
gruntom zdewastowanym wartości uŜytkowych lub przyrodniczych przez właściwe
ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych gleb,
uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz
odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg. Grunty rekultywowane podlegają
zagospodarowaniu rolniczemu, leśnemu lub innemu rodzajowi uŜytkowania [Panas
2005].
Formowanie się gleb w terenie zdewastowanym
Badania właściwości tworzących się gleb oraz stanu roślinności w rejonie
poeksploatacyjnym górnictwa siarkowego w Jaworowie wykazały, Ŝe po pewnym
czasie zdewastowane i zdegradowane gleby oraz roślinność mają zdolność do
samoodtwarzania się. Uwzględniając naturalne procesy wyrobiska zaproponowano
przeprowadzenie tarasowania zwałowisk, a proces zasiedlenia terytorium roślinnością
pozostawić przyrodniczemu mechanizmowi sukcesji pierwotnej – „zagospodarowaniu
samą przyrodą” [Maryskewycz i in. 2000].
Planowane dalsze badania gleb, dotyczące procesów biologicznych związanych
z przekształceniem materii i energii w ekosystemach naturalnych, oraz będących
podstawą jakości i Ŝyzności gleby, mogą przyczynić się do poznania związków
pomiędzy stadium sukcesji pierwotnej szaty roślinnej a fizycznymi, fizykochemicznymi i biologicznymi właściwościami kształtujących się gleb. Wyniki takich
277
badań mogą prognozować czas potrzebny do naturalnego odtwarzania terenów
naruszonych a następnie być wykorzystane do opracowania praktycznych zaleceń
dotyczących zagospodarowania terenów byłej kopalni siarki.
Przyległe do zbiornika wodnego zrekultywowane działki i pozostawione
„zagospodarowaniu naturalnemu” tereny poeksploatacyjne mogą efektywnie być
wykorzystywane dla celów agro- i technoturystyki.
Wnioski
1. Sposób zagospodarowania terenu zdewastowanego po byłej kopalni wyznacza
ukształtowanie powierzchni.
2. Inicjacja procesu glebowego w terenie naruszonym wiąŜe się z energiczną naturalną
pierwotną sukcesją roślin.
3. Celowe jest prowadzenie badań dynamiki zmian właściwości fizycznych,
chemicznych i biologicznych gruntu z terenu kopalin.
Literatura
Maryskewycz O. G., Szpakiwska I. M., Pawluk M. A., Polywjana G.W. 2000.
Perwynna sukcesja na widwalach Jazjwskogo rodowyszcza sirky: zminy gruntowych
parametrów. Porblemy i perspektywy rozwytku pryrodoochoronnych objektiw na
Roztoczci. Mat. MiŜnar. Nauk.-Prakt. Konf. (Szklo), Lviv: Logos: 109-112;
Panas R. 2005. Rekultywacja zemel. Lviv: Nowyj swit: 224s;
RozporjadŜennja Kabinetu Ministriw Ukrainy wid 24 lutogo 2003 r. № 87-r „Pro
zatwerdŜennja proektu widnowlennja ekologicznoi riwnowagy ta rekultywacji
poruszenych girnyczymy robotamy zemel Jaworiwskogo derŜawnogo girnyczohimicznogo pidpryjemstwa „Sirka””.
The importance of technogenical soil researches for recultivation and management
of the territories of former sulphur-mine in Yavoriv (Ukraine)
Summary
A huge square of degraded and devastated soils remains after a sulphur-mining operation
in Yavoriv (Western Ukraine). These technogenical soils require elaborate investigations,
especially soil biological activity, which is one of the most important properties of a soil`s
fertility. The possibility of its practical application to search and choose of recultivation
methods of the technogenical territories is considered.
Key words: technogenical soils, sulphur mine, recultivation, management.
278
ZRÓśNICOWANIE CECH MORFOLOGICZNYCH U RÓśNYCH KLONÓW
SALIX VIMINALIS (L.)
Autorzy: Edyta Pilip, Edyta Pszonka
ul. Ćwiklińskiej 2 35-601 Rzeszów
e-mail: ee_dyta@onet.poczta.pl
Słowa kluczowe: wierzba energetyczna, energia, biomasa, uprawa.
Wstęp
Rodzaj Salix (L.) z rodziny wierzbowych (Saliceae L.) obejmuje około
350 gatunków i wiele nieokreślonych mieszańców międzygatunkowych. Ponadto
wszystkie gatunki i róŜne mieszańce międzygatunkowe, czyli hybrydy reprezentowane
są przez liczne odmiany botaniczne i formy wzrostowe [BłaŜej i in. 2004].
Przez wielowiekowe uŜytkowanie i selekcję uzyskano wiele odmian wikliny
o róŜnej uŜyteczności na plecionki i faszynę, a ostatnio takŜe na surowiec energetyczno
– przemysłowy [Bączyńska 1958; Kaniuczak, BłaŜej 2001].
DuŜa plastyczność ekologiczna i zmienność genetyczna gatunków wierzby,
a
zwłaszcza
form
krzaczastych
były
podstawą
hodowli
róŜnych
klonów.
Wykorzystywane są one na cele melioracyjne oraz do rekultywacji terenów
zdewastowanych bądź skaŜonych róŜnymi substancjami chemicznymi i metalami
cięŜkimi. SłuŜą takŜe do utrwalania ruchomych wydm śródlądowych i nadmorskich
bądź terenów naraŜonych na erozję wodną i powietrzną. Mają takŜe zastosowanie
w biologicznych oczyszczalniach ścieków, strefach buforowych przy zakładach
przemysłowych [BłaŜej 2004; Figaj 1990; Szczukowski, Tworkowski 2002].
Szczególne zainteresowanie budzi gatunek Salix viminalis (L.) jako źródło
niekonwencjonalnego, a zarazem odwracalnego surowca energetycznego. Tym bardziej,
Ŝe jej mieszańce z innymi gatunkami charakteryzują się szeroką niszą ekologiczną
i wysoką produkcyjnością biomasy [Kaniuczak i in. 2001].
Wyniki doświadczeń wielu autorów [Bączyńska 1958, Kaniuczak i in. 2001, 2003,
Stolarski 2004,.] potwierdzają duŜą przydatność wikliny w przemyśle oraz ochronie
środowiska ze względu na zdolność do biokumulacji róŜnych substancji toksycznych.
DuŜą nadzieję wiąŜe się z wprowadzeniem do uprawy nowych szybko rosnących
279
krzaczastych form wierzby. Szczególne zainteresowanie budzą one w przemyśle
papierniczym, meblarskim, a takŜe w energetyce.
Celem badań było porównanie cech morfologicznych roślin jednorocznych nowych
klonów krzaczastej formy wierzby energetycznej.
Metodyka i warunki badań
Materiałem do badań było 19 klonów S. viminalis (L.) wyhodowanych na
Uniwersytecie Rzeszowskim. Wzorcem był klon 1051, pochodzący z Katedry Hodowli
Roślin Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego w Olsztynie. Rośliny rosły w szkółce
selekcyjnej na polu doświadczalnym Wydziału Biologiczno-Rolniczego w Rzeszowie
-Zalesiu. Były to rośliny jednoroczne. W lutym 2007 roku ścinano po 10 losowo
wybranych roślin kaŜdego klonu i wykonano pomiary biometryczne uwzględniając:
- wysokość głównego pędu;
- średnicę u podstawy;
- masę pędu.
Obliczono średnie wartości dla kaŜdej z tych cech.
Wyniki
Z przeprowadzonych pomiarów wynika, Ŝe oceniane rody róŜniły się bardzo
wyraźnie pod względem wzrostu. WyŜsze rośliny od wzorca wytworzyły tylko 3 klony
RF2, RF4 i RF18. U tych roślin wysokość głównego pręta wynosiła odpowiednio: 251,6,
241,3, 232,9, zaś u wzorca 1051 - 232,8 cm. Wysokość pozostałych przedstawiała się
następująco: powyŜej 200 cm miały rody RF16, RF14, i RF5-0. Natomiast w przedziale
193 do 180 cm było ich najwięcej: RF6-1, RF17, RF1 RF10 RF5 RF13, RF7, RF6-0.
Najwolniejszym wzrostem (117 cm) charakteryzował się klon RF11. Podobne
zróŜnicowanie stwierdzono analizując średnie wartości dla grubości pręta u podstawy.
Wartość tej cechy dla wzorca wynosiła 11,9 mm, a grubsze były tylko u klonów: RF412,2 mm i RF2-12,5 mm. Nieznacznie cieńsze pręty od wzorca miały klony: RF13-11,7
mm, RF14 i RF18-11,5 mm, RF1-11,4 mm, RF5-0-11,3 mm, RF12-11 mm. Grubość prętów
u 7 klonów wahała się w granicach 10,6-10,1 mm, a u pozostałych czterech wynosiła
poniŜej 10 mm.
Na podstawie wykonanych pomiarów stwierdzono, Ŝe z wysokością i grubością
prętów związana była ich masa. Najdorodniejsze pręty miały klony RF2 (102,8 g), RF4
(99,8 g) i RF18 (95,9 g). Były to wartości wyŜsze od uzyskanej dla wzorca 1051 - 94,7
g. Podobną masę jak u wzorca miały pręty u RF15 (94,4 g) i RF16 (94,2 g). Z danych
280
przedstawionych w tabeli wynika, Ŝe waga prętów u 7 kolejnych rodów mieściła się
w granicach 91,2-81,4 g. Najmniej dorodną część nadziemną wytworzyły klony RF9-1
67,3 g, RF12 63,5 g RF9 61 g i RF11 58 g.
Tabela. Średnie wartości głównych cech morfologicznych.
Długość
głównego pędu
Średnica u
podstawy
Masa pędów
[w cm]
[w mm]
[w g]
RF1
193,0
11,4
82,2
RF2
251,6
12,2
102,8
RF4
241,3
12,5
99,8
RF5-0
186,3
10,6
81,4
RF5
186,3
11,3
89,8
RF6-0
186,0
10,2
71,1
RF6-1
202,3
10,6
89,3
RF7
181,6
9,7
77,4
RF9-0
170,1
9,9
61,0
RF9-1
181,6
10,3
67,3
RF10
162,7
10,1
82,1
RF11
117,0
9,9
58,0
RF12
174,3
11,0
63,5
RF13
174,3
11,0
79,6
RF14
193,2
11,5
91,2
RF15
208,0
10,5
94,4
RF16
212,6
10,6
94,2
RF17
187,3
9,6
86,1
RF18
232,9
11,5
95,9
1051
232,8
11,9
94,7
Badane klony
Podsumowanie
Jednoroczne wyniki oparte na pomiarach biometrycznych nie upowaŜniają do
formułowania metodycznie poprawnych wniosków. Przeprowadzenie tych badań jest
jednak uzasadnione, poniewaŜ materiał szkółkarski był bardzo zróŜnicowany.
Określenie wartości dla podstawowych cech morfologicznych jest zgodne z literaturą.
281
Według BłaŜeja [2004] wielkość masy prętów oraz technologiczna ich jakość są
kształtowane przede wszystkim wartością cech metrycznych. Długie i smukłe pędy są
istotnym miernikiem nie tylko wartości uŜytkowej biomasy wierzbowej w przemyśle
i energetyce, ale takŜe potencjalnych moŜliwości produkcyjnych. Bowiem parametry te
wiąŜą się z intensywnością fotosyntezy i wielkością akumulowanej biomasy. Z badań
własnych wynika, Ŝe wśród klonów wyróŜniających się dorodnymi pędami i wysokimi
wartościami cech metrycznych kształtujących duŜą produkcyjność i wartość
technologiczną na uwagę zasługują RF2, RF4 i RF18. Dlatego szczególnie te klony
naleŜy przebadać w kolejnych sezonach wegetacyjnych zwracając uwagę na zmienność
cech kształtujących wielkość biomasy.
Literatura
BłaŜej J., Gąsior J., Urbanek B. 2004. Protection and growth parameters of several
wicker and quick-growing willow clones. Acta Facul. Stud.Hum. Rocnik XL “biologiaekologia” Presov; 206-210.
BłaŜej J. 2004. Productivity of some clone sof buscy form of villow In dependence of
cropping cycle. Mat. “II International Conference on Plant Ontogenesis in Natural and
Transformed Environments. Physiological, Biochemical, and Ecological Aspects”
Sierpień 18-21, Lviv, Ukraine; 196.
Bączyńska K. 1958, Przydatność drewna wierzby dla przemysłu celulozowego.
Przegląd Papierniczy 7, 198 –201.
Figaj J., 1990: Uprawa wierzb do produkcji drewna. W: Wierzby. Nasze drzewa leśne
13, 337-339.
Kaniuczak J., BłaŜej J., Gąsior J., Gierlicki P. 2001. Zawartość makroelementów
w róŜnych klonach wikliny uprawianej na glebie piaszczystej. Acta Agrophysica z. 48,
63-68.
Kaniuczak J., BłaŜej. J. 2001. Content of selected Trace Elements in rapid growing
willow cultivated in various habitat conditions. Biochemical Processes and cycling of
elements in the Environment Edited by Weber J., Jamroz E., Drozd J., Karczewska J.
P.T.S. H. Wrocław; 255-256.
Kaniuczak J., BłaŜej J., Gierlicki P. 2001. Zawartość makroelementów w róŜnych
klonach wikliny uprawianej na glebie deluwialnej. Zesz. Nauk. 76, AR Kraków: 303310.
Kaniuczak J., BłaŜej J., Kaniuczak R., RoŜek D. 2003. Bioakumulacja metali
cięŜkich w klonach wikliny przemysłowo-energetycznej uprawianych w róŜnych
warunkach siedliskowych. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. z. 493, cz. III; 879-888.
Stolarski M. 2004: Polowe plantacje wierzby krzewiastej z przeznaczeniem na cele
energetyczne. Mat. Konf. „MoŜliwości energetycznego wykorzystania biomasy
w warunkach województwa Podkarpackiego” WODR Boguchwała; 63-69.
Szczukowski S., Tworkowski J., Wiwart M., Przyborowski J. 2002. Wiklina (Salix
sp.). Uprawa i moŜliwości wykorzystania. Wyd. UW-M Olsztyn.
282
Diversifying morphological features at different clones Salix viminalis (L.)
Summary
Amongst willows the special interest is waking the Salix kind up viminalis (L.) as the
source of unconventional and at the same time reversible fuels. Great hope is being associated
with the introduction for the cultivation of new quickly growing bushy forms of the willow all
the more so because many of them is demonstrating the great resistance to the sodium chloride.
Bred high production mongrels stayed in the last quarter of a century which the effect of the
heterosis lasts for the thanks in for vegetative reproduction from seedlings and can find
application in the environmental protection, especially in the recycling of deposits of council
sewage.
Word key: the energy willow, the energy, biomass, the cultivation
FOLRES
ul. Hanasiewicza 10
35-103 Rzeszów
tel. (017) 854 55 55
e-mail: folres@folres.pl
FOLIA, WORKI
POJEMNIKI, TACKI, FOREMKI ALUMINIOWE
SKRZYNKI TRANSPORTOWE
PAPIER, KARTONY
TORBY PAPIEROWE
TAŚMY SAMOPRZYLEPNE
OPAKOWANIA JEDNORAZOWE
RĘKAWICE
URZĄDZENIA
283
284
DOBÓR ODMIAN ZIEMNIAKA W ROLNICTWIE EKOLOGICZNYM
Autor: Michał Paluch
Opiekun: dr Roman Andrzej Śniady
Międzywydziałowe Studenckie Koło Naukowe Rolnictwa Ekologicznego „Siewca”
ul. C. K. Norwida 25/27 50-375 Wrocław
e-mail: michalpaluch@o2.pl; sniady@ozi.ar.wroc.pl
Słowa kluczowe: ziemniak, rolnictwo ekologiczne, odmiany ziemniaka
W uprawie ekologicznej, gdzie kluczową rolę odgrywa płodozmian, a nawoŜenie
nawozami sztucznymi nie jest niemoŜliwe, czy tez ograniczona jest moŜliwość ochrony
roślin, bardzo waŜnym czynnikiem plonotwórczym staje się dobór właściwej odmiany.
Powinny się one cechować wyŜszą tolerancją względem szkodników, chorób i większą
konkurencyjnością w stosunku do chwastów. Ziemniak prawidłowo uprawiany,
odchwaszcza pole, jest wartościową rośliną konsumpcyjną oraz stanowi dobry
przedplon dla zbóŜ. NaleŜy podkreślić, Ŝe ziemniak pochodzący z gospodarstwa
ekologicznego charakteryzujący się bardzo dobrą wartością konsumpcyjną, moŜe być
sprzedawany po wyŜszych cenach.
Badania dotyczące uprawy ziemniaka w systemie ekologicznym są prowadzone
od roku 1994 w Stacji Doświadczalnej IUNG w Osinach. Doświadczenie polowe
prowadzone jest na glebie zaliczanej do kompleksu 4. W roku 1996 i 1997 badano
wpływ systemu ekologicznego na plonowanie 4 odmian ziemniaka. Odmiany
ziemniaka, które brały udział w doświadczeniu charakteryzowały się zróŜnicowaną
odpornością na szkodniki i choroby, miały odmienne wymagania glebowo-wodne,
a takŜe naleŜały do innych klas wczesności. I taką właśnie odmianą bardzo wczesną
była - Aster, wczesną - Sumak, średnio wczesną - Mila i Irga , średnio póŜną - Ania
i Lawina. Zmianowanie w którym porównywano dane odmiany wyglądało następująco:
ziemniak,
jęczmień
jary z
wsiewką,
koniczyna
czerwona+trawy,
koniczyna
czerwona+trawy, pszenica ozima+międzyplon.
W roku 1996 badano takie odmiany ziemniaka jak: Ania, Irga, Aster i Lawina.
Natomiast w roku 1997 dwie ostanie zostały zastąpione odmianami: Mila i Sumak.
JeŜeli chodzi o nawozy organiczne, to w roku 1996 był to obornik w dawce 40t/ha
a w roku następnym 33t/ha kompostu. Chwasty w uprawie były zwalczane jedynie
mechanicznie
285
w pierwszym roku doświadczenia zastosowano 4x obredlanie, w drugim roku 3x
chwastownik + 5x obredlanie + 1x pielenie ręczne. Stonka ziemniaczana była przez te 2
lata zwalczana poprzez dwa opryski preparatem Novodor w dawce 2,5l/ha, natomiast
nie stosowano oprysków przeciw zarazie ziemniaka.
Doświadczenie
było
prowadzone
w
jednym
powtórzeniu.
KaŜda
z porównywanych odmian ziemniaka była uprawiana na powierzchni 0,25 ha. Próby do
oznaczeń zawartości skrobi, suchej masy oraz udziału bulw o róŜnej wielkości
pobierano w 5 powtórzeniach dla kaŜdej z odmian [Kuś, Stalenga 1998].
W obu latach doświadczenia, niezaleŜnie od odmiany, plon bulw wynosił około
25 t z 1 ha [Kuś, Stalenga 1998](tab.1). W pierwszym roku najlepiej plonującą odmianą
była Ania jej plon wynosił 33,1t z 1 ha, a bulwy duŜe stanowiły 50%. Słabiej plonowały
odmiany Irga i Aster odpowiednio 28,5 i 22,3t/ha. Natomiast bardzo słabo plonowała
odmiana Lawina, która natomiast miała najwyŜszy udział bulw duŜych. NaleŜy
podkreślić, Ŝe była ona silnie opanowana przez ryzoktoniozę, a w późniejszych fazach
rozwojowych przez bakteryjną i fuzaryjną zgniliznę bulw.
W roku 1997 średni plon wszystkich odmian wyniósł 24t z 1 ha. W roku tym
panowały sprzyjające warunki do rozwoju zarazy ziemniaka, tak więc odmiany
o słabszej odporności na tego patogena odnotowały najwyŜszy spadek plonu. Plon
odmiany Ania zmniejszył się w porównaniu z rokiem ubiegłym o 8,3t/ha, czyli do
poziomu 22,4t/ha, a odmiany Irga o 2,2 t z 1 ha i dał plon 26,3t/ha. Odmiana Sumak
dała plon zbliŜony do średniego 24,1t/1ha oraz odznaczała się najwyŜszym udziałem
bulw duŜych. Natomiast najniŜszy plon dała odmiana Mila 20,9t/ha miała teŜ ona
najniŜszy udział bulw duŜych. NajwyŜszą zawartością skrobi zarówno w roku 1996 jak
i 1997 cechowała się odmiana Ania.
Tab. Plonowanie róŜnych odmian ziemniaka (1996-1997)
Odmiany
Plon
Zawartość skrobi
Variety
Yield(t/ha)
Content of starch
Udział bulw o róŜnej wielkości %
DuŜe
Big*
Średnie
Middle**
Małe
Small***
1996
Ania
33,1
16,2
50
47
3
Aster
22,3
14,8
25
67
8
Irga
28,5
12,7
54
43
3
Lawina
15,9
13,6
59
36
5
286
Średnio
25,0
14,3
47
48
5
Mean
1997
Ania
24,8
13,2
18
75
7
Irga
26,3
11,7
29
62
9
Mila
20,9
13,6
12
76
12
Sumak
24,1
11
36
51
10
Średnio
Mean
24,0
12,4
24
66
10
*powyŜej 6cm; ** 4-6 cm; *** poniŜej 4 cm
Analizując inne dane dotyczące odporności na choroby głównie na zarazę
ziemniaka oraz wymagania glebowe, wodne i nawozowe [Głuska, Górska, 2002] moŜna
przypuszczać Ŝe z odmian średnio wczesnych odmiany: Tokaj, Oda i Ibis byłyby
przydatne w uprawach ekologicznych. Natomiast z odmian średnio późnych odmiany:
Ania, Danusia i Salto. Jednak w roku 1993 dominującą odmianą w gospodarstwach
ekologicznych była Bryza [Rembiałkowska, 2004]
Hodowla odmian odpornych na zarazę ziemniaka nie rozwiązuje problemu
gospodarstw ekologicznych. Uzyskiwanie takich odmian jest trudne ze względu na
pojawiające się mutanty Phytopthora infestans. Dlatego teŜ osiągnięcie pełnej
odporności jest niemoŜliwe. Odmianą ziemniaka polecaną do ekologicznej uprawy
w Polsce, z uwagi na wysoki stopień odporności na zarazę, jest Lawina. Niestety jej
walory kulinarne nie są zbyt wysokie. [Tyburski, Sadowski, 2004]
WaŜną cechą odmian przydatnych do uprawy ekologicznej są wymagania
nawozowe. PoniewaŜ praktycznie jedynym źródłem składników pokarmowych dla
roślin są nawozy organiczne, bez dodatkowego stosowania nawozów mineralnych lub
stosowania ich w skali bardzo ograniczonej. W produkcji ekologicznej preferowane są
odmiany o niskich lub średnich wymaganiach nawozowych [Gruczek, Nowacki,
Zarzyńska, 1999].
Podsumowując moŜna stwierdzić, Ŝe średnie plony ziemniaka w uprawie ekologicznej
wynoszą 25 t z 1 ha oraz ze bardzo waŜnym czynnikiem obniŜającym plon jest zaraza
ziemniaka i dlatego do upraw ekologicznych powinno się wybierać odmiany bardziej
287
odporne na tą chorobę lub odmiany wczesne. Odmianą dającą najwyŜszy średni plon
oraz charakteryzującą się najwyŜszą zawartością skrobi spośród badanych w Stacji
Doświadczalnej IUNG w Osinach jest Ania. NajwyŜszy średni udział bulw duŜych
odnotowano dla odmiany Irga.
Literatura
Jan Kuś, Jarosław Stalenga, 1998. Plonowanie kilku odmian ziemniaka uprawianych
w systemach integrowanym i ekologicznym.
Jan Kuś. Badania dotyczące rolnictwa ekologiczne prowadzone przez IUNG
Praca zbiorowa pod red, A.Głuskiej, K.Zgórskiej, 2002. Charakterystyka
zrejonizowanych odmian ziemniaka.
Józef Tyburski, Tadeusz Sadowski, 2004. Porównanie plonów oraz morfometrii
pszenicy jarej i ziemniaków w gospodarstwach ekologicznych i konwencjonalnych.
Ewa Rembiałkowska, 2004. Porównanie jakości ziemniaków, pszenicy i pasz
zielonych
z gospodarstw ekologicznych i konwencjonalnych.
Tadeusz Gruczek, Wojciech Nowacki, Krystyna Zarzyńska, 1999. Produkcja
ziemniaków metodami ekologicznymi.
YIELDING OF SELECTED POTATO VARIETIES IN ECOLOGICAL CROP
PRODUCTION SYSTEM
Summary
Researche was conducted in 1996-1997 at the Eperimental Station in Osiny. Yield of
potato in ecological system amounted about 25t/ha. Ania yielded the most and was
characterized by highest content of starch. Irga was characterized by highest yield of big
tubers.
Key words: potato, ecological agriculture, potato varieties
288
WYTRZYMAŁOŚĆ NA ŚCISKANIE ZIARNA PSZENICY
Autorzy: Krzysztof Barski, Krzysztof Szuba, Przemysław Owczarek, Szymon Semczuk
Opiekunowie naukowi: dr inŜ. Adam Figiel, mgr inŜ. Grzegorz Wilczok
Koło Naukowe InŜynierii Rolniczej
Pojedyncze
ziarniaki
pszenicy
kilku
odmian
zostały
poddane
testowi
wytrzymałości na ściskanie przy pomocy Maszyny wytrzymałościowej INSTRON 5566
wyposaŜonej
w głowicę tensometryczną o zakresie pomiarowym do 1kN, która w trakcie pomiaru
przemieszczała się z prędkością 1,8 mm/min. Ziarniaki ułoŜone bruzdką ku dołowi oraz
bruzdką z boku ściskane były między dwiema równoległymi płytami. Na podstawie
otrzymanego wykresu wytrzymałościowego wyznaczono charakterystyczne punkty
i fazy ściskania. Obliczono średnie wymiary geometryczne oraz podstawowe parametry
wytrzymałościowe.
Wykresy powstałe podczas ściskania ziarniaków ułoŜonych bruzdką ku dołowi
pozwoliły wyodrębnić trzy charakterystyczne punkty. Pierwszy z tych punktów
stanowiący lokalne maksimum wskazywał na pęknięcie wzdłuŜ bruzdki. Po osiągnięciu
tego punktu następował spadek siły ściskającej niemal do wartości równej zeru.
W punkcie drugim następował ponowny wzrost wartości siły ściskającej związany
z deformowaniem pękniętego ziarniaka aŜ do osiągnięcia drugiego lokalnego
maksimum (punkt trzeci), w którym następowało uszkodzeniem ziarniaka w całej jego
objętości. Po niewielkim spadku wartości siły ściskającej następował dalszy jej wzrost
w kierunku prostej pochylonej do osi odciętych pod kątem α. Na wykresach powstałych
podczas ściskania ziarniaków ułoŜonych bruzdką z boku wyodrębniono tylko jedno
lokalne maksimum. Wartości parametrów geometrycznych: długość, szerokość
i grubość oraz wytrzymałościowe: siła i odkształcenie w pierwszym ekstremum
lokalnym oraz umowny moduł spręŜystości odpowiadający kątowi α przedstawiono
w postaci wykresów słupkowych z zaznaczeniem odchyleń standardowych.
289
KINETYKA SUSZENIA I WYBRANE WŁAŚCIWOŚCI ORZECHÓW WŁOSKICH
Autorzy: Krzysztof Szuba, Krzysztof Barski, Przemysław Owczarek, Szymon Semczuk
Opiekunowie naukowi: dr inŜ. Adam Figiel, mgr inŜ. Grzegorz Wilczok
Koło Naukowe InŜynierii Rolniczej
ŚwieŜe orzechy włoskie odmiany Jacek o wilgotności początkowej 34% zostały
wysuszone do wilgotności około 4% dwiema metodami: konwekcyjną oraz
mikrofalowo–podciśnieniową.
W
metodzie
konwekcyjnej
orzechy
suszono
w strumieniu powietrza o prędkości 2,5 m/s i temperaturze 55ْC. W metodzie
mikrofalowo – podciśnieniowej ciśnienie w komorze suszenia wahało się w przedziale
od 4 do 6 kPa, a zastosowana moc magnetronów emitujących mikrofale wynosiła
480W. Wilgotność orzechów wyznaczono metodą suszarkową. Polegała ona
wyznaczeniu ubytku wody z rozdrobnionych próbek w ciągu 4 godzin w temperaturze
105ْ C. Aktywność wody wyznaczono przy uŜyciu miernika firmy „Cobrabid”
z Poznania. Skurcz suszarniczy zmierzono w cylindrach pomiarowych przy uŜyciu
toluenu. Test wytrzymałości na zginanie przeprowadzono przy pomocy maszyny
wytrzymałościowej INSTRON 5566 wyposaŜonej w głowicę tensometryczną o zakresie
pomiarowym do 1kN. Zastosowano przy tym przystawkę do zginania w układzie
trójpunktowym. Wyznaczono odkształcenie oraz siłę w momencie zniszczenia.
Stwierdzono, Ŝe czas potrzebny do wysuszenia orzechów metodą mikrofalowo –
podciśnieniową jest około 18 razy krótszy w porównaniu z metodą konwekcyjną.
Kinetykę suszenia metodą konwekcyjną opisano przy uŜyciu dwumianu wykładniczego
i wyrazu wolnego. W metodzie mikrofalowo – podciśnieniowej wyodrębniono okresy
stałej i malejącej prędkości suszenia, które opisano przy uŜyciu funkcji liniowej
i wykładniczej. ZaleŜność aktywności wody oraz skurczu suszarniczego od wilgotności
orzechów przedstawiono przy uŜyciu funkcji matematycznych. ZauwaŜono, Ŝe
podsuszenie orzechów do wilgotności około 32% powodowało wzrost wartości
parametrów wytrzymałościowych. Dalsze suszenie powodowało spadek siły niszczącej.
Wartość odkształcenia niszczącego w przedziale wilgotności od 32 do 12,5%
utrzymywała się na podobnym poziomie, po czym w trakcie dalszego suszenia malała.
Do punktów pomiarowych uzyskanych w teście wytrzymałości na ściskanie w zakresie
wilgotności poniŜej 32% dopasowano funkcje matematyczne o duŜym współczynniku
determinacji.
290
MOśLIWOŚĆ ZASTOSOWANIA TECHNOGENNYCH OBSZARÓW
W GOSPODARSTWIE
Autorzy: Sashchuk Łudmyla
Opiekun: dr Kagalo Oleksandr
Instytut Ekologii Karpat NAN Ukrainy
79026 m. Lwów, ul. Kozelnickiego, 4
Państwowy Pedagogiczny Universytet im. I.Franki w Drohobyczu
Słowa kluczowe: technogenne ekotopy, rekultywacja, rośliny-indykatory
Wstęp
Rozwój przemysłu jest zazwyczaj pozytywnym faktorem dla społeczeństwa.
Ale koŜda gałąź przemysłu ma pewne odpady, które negatywnie działają na
środowisko. Na terytorium Drohobycko-Borysławskiego urbanistyczno-przemysłowego
kompleksu takimi odpadami są pozostałości wydobywania ozokierytu oraz schowki
produktów końcowych Stebnickiego Potasowego przedsiębiorstwa. Te obszary są
wyłączone z uŜytku i nie przedstawiają wartości produktywnej oraz pogarszają
sanitarno-higieniczne warunki granicznych obszarów wskutek zmiany hydrologicznego
reŜymu.
Materiał i metody
Za ogólnie przyjętymi geobotanicznymi metodykami badane zostały
florystyczny
układ
i
ekologiczna
struktura
roślinnego
ugrupowania
resztek
wydobywania ozokierytu w m. Borysławiu oraz schowki produktów końcowych
Stebnickiego Potasowego przesiębiorstwa. Dla badania były wzięte tylko wyŜsze
rośliny.
Pozostałości wydobywania ozokierytu i schowki produktów końcowych,
które były utworzone wskutek wydobywania soli potasowej, są w granicach
Drohobycko-Borysławskiego
urbanistyczno-przemysłowego
kompleksu.
One
są
źródłami zanieczyszczenia środowiska naturalnego i mają wpływ nie tylko na roślinne
okrycie, ale takŜe na zwierzęta i człowieka. Dlatego stoi pytanie o ich rekultywacji, to
znaczy odnawianiu, które da moŜliwość zmniejszyć negatywny wpływ tych obiektów
na środowisko. Rekultywacja obszarów jest jednym z efektywnych środków
w rozwiązaniu problemu racjonalnego wykorzystania bogactwa naturalnego gleby
i problemu środowiska naturalnego [Kostrow, Siwak i Sołodkyj 2006].
Przed
rekultywacją
jest
etap
badania
291
zarośnięcia
samodzielnego
naruszonych obszarów, bo ich naturalna roślinność jest indykatorem ekologicznych
warunków tych terytoriów. Badanie roślin-indykatorów jest waŜnym, bo daje
moŜliwość ujawnić w przyszłości potencjalną roślinność technogennych ekotopów. To
znaczy,
Ŝe
badanie
samodzielnego
zarośnięcia
naruszonych
terytoriów
jest
obowiązkowym poprzednim etapem rekultywacji.
W tym badaniu spontanna roślinność pozostałości i schowków produktów
końcowych, jest przedstawiona róŜnymi ekologicznymi grupami roślin. Te grupy są
pokazane na diagramie: 1 – hydrofity; 2 – hygrofity; 3 – mezofity; 4 – kserofity; 5 –
gałofity.
Pozostałości
9%
3% 2%
Schowki
9%
8%
77%
78%
1
2
3
3% 5% 6%
4
5
1
2
3
4
5
Podstawowymi lubiącymi wilgoć gatunkami są: Catabrosa aquatica, Phragmites
australis, Typha angustifolia, Typha latifolia, Juncus effusus, Juncus bufonius oraz in.
Galofitna roślinność przedstawiona gatunkami: Salicornia europaeae, Puccinella
distans, Sagina nodosa, Festuca orientalis, Tripolium vulgare.
Na pozostałościach i schowkach produktów końcowych przerasta duŜa ilość
gatunków darniowych zbóŜ (Poaceae) i gatunków rodziny Fabaceae. Z rodziny Poaceae
rosną: Elytrigia repens, Calamagrostis epigeos, Festuca pratensis, Briza media, Poa
compressa, Dactylis glomerata, Festuca ovina, Holcus mollis, Lolium perenne, Agrostis
gigantea.
Rośliny zboŜowe, dzięki utwarzaniu gereniu, rozrychlają pierwotny substrat,
zbogacają jego organicznymi substancjami i pierwiastkami mineralnego Ŝywienia.
Dlatego te gatunki są perspektywnymi dla pierwotnej rekultywacji z następnym
wysadzaniem roślin, które są bardziej wybredne do warunków w których przerostają.
Rodzina Fabaceae jest przedstawiona takimi gatunkami: Lotus corniculatus,
Medicago lupulina, Melilotus officinalis, Vicia cracca,, Ononis arvense, Melilotus
292
albus, Trifolium repens. Wszystkie te rośliny mogą zbierać azot i wzbogacać nim glebę.
Przy tym są stwarzane dobre warunki dla rośnięcia gatunków drzew.
Osobliwej uwagi potrzebują badania zarośli Hippophae rhamnoides. Ona ma
system korzeni umieszczony bardzo blisko powierzchni, dzięki temu dobrze się Ŝywi na
zboczach
z niewystarczającym nawilŜaniem. TakŜe oblipicha rozmnaŜa się drogą wegetatywną
i dlatego szybko zagarnia terytorium i tworzy gęste zarośle [Kosycyn 2002].
OtóŜ, rośliny rodzin Poaceae i Fabaceae, a takŜe Hippophae rhamnoides są
perspektywnymi kulturami dla pierwotnego wysadzania technogennych obszarów. Po
tym, jak te pierwsze rośliny zbogacają glebę organicznymi substancjami i mineralnymi
pierwiastkami, staje się moŜliwym następne przeprowadzenie biologicznej rekultywacji
z wykorzystaniem gatunków grzed. Celem następnej rekultywacji moŜe być stwarzanie
sztucznego wysadzenia lasu przeznaczonego do określonych celów, stwarzanie
zbiorników wodnych, w szczególności na terytorium schowków produktów końcowych,
albo kształtowania zielonej strefy.
Z kultur drzew, perspektywnymi są te, które przerastają na jeszcze nie
ukształtowanej glebie tych naruszonych obszarów, to są: Betula pendula, Salix alba,
Populus tremula, Salix caprea, Sorbus aucuparia, Acer platanoides, Rosa canina.
Wnioski
Obszary pozostałości wydobywania ozokierytu w m.Borysławiu oraz schowków
produktów
końcowych
Stebnickiego
Potasowego
przedsiębiorstwa,
są
niewykorzystywane, bo ich gleba nie nadaje się dla wschodzenia większości gatunków
roślin.
Jednym ze sposobów odnawiania tych obszarów, z następnym wykorzystaniem,
jest przeprowadzenie biologicznej rekultywacji.
Etapem poprzedzającym rekultywacji jest badanie procesu samodzielnego
zarośnięcia naruszonych terytoriów.
Okrycie roślin, który został ukształtowany na terytorium technogennych
obszarów, występuje indykatorem warunków glebowo-hydrologicznych. Yego badanie
pomoŜe wyznaczyć potencyjną roślinność dla wysadzenia.
Dane badania dają moŜliwość zrobić wniosek, Ŝe wieloletnie trawy, na odmiane
od jednoletnich, są bardziej perspektywnymi dla kształtowania pierwotnych wytrwałych
fitocenozów na naruszonych obszarach.
293
Literatura
Kostrow M.M., Siwak W.K., Solodkyi W.D. Państwowa kontrola ekologiczna. –
Czerniowce: Zełena Bukowyna, 2006
Kosycyn B.N. Kultury oblipichy na uszkodzonych odpadami obszarach// Odnawianie
poruszonych naturalnych ekosystemów. – Donieck, 2002
Summary
Waste material which forms after work plan in Boryslav town and tails of Stebnytski
potassium plan is a source of pollute environment medium are influence not only plants but on
animals and people too. That’s why they need resumption. It’s precede to learn self-overgrown
this objects, because it’s give possibility to plate a direction of resumption.
In this exploration had placed that the main plants which will settle on present lands are
kinds of family Poaceae and Fabaceae. Outnumber plants such ecology groups: halophyte,
gigrophyte and mezophyte. They prepare soil for more exacting plants, separately trees.
294
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej
Biuro WFOŚIGW w Rzeszowie
35-025 Rzeszów,
ul. Zygmuntowska 9
tel./fax(0-17) 852-23-44,
853-63-61
e-mail: biuro@wfosigw.rzeszow.pl

Materiały Konferencyjne III Międzynarodowej Konferencji Naukowej

Transcription

Similar documents

Globusik - 03 - maj

Zeszyt zawiera

Ćwiczenia i zabawy słuchu fonetycznego

Globalizacja w trzech odsłonach

Zwierzęta łowne w Polsce na przełomie XX i XXI wieku

Załącznik nr 3 - Ministerstwo Zdrowia

wrzesień 2007

Możliwości wykorzystania OZE w Polsce 2020

Magazyn Popularnonaukowy PWSZ w Nysie

Atlas radiologiczny Polski 2011 - Główny Inspektorat Ochrony

Wprowadzenie do Hieroglifów Majów, wydanie drugie, 2011

RAP. Między Malcolmem X a subkulturą gangową - Hip

Wersja w formacie PDF - Katalog Biblioteki Uniwersyteckiej UMK w