docdachy zielone w zurychu i bazylei adaptacja co wiemy ciepła dachy
download 
Report Transcription
dachy zielone w zurychu i bazylei adaptacja co wiemy ciepła dachy
TECHNOLOGIE PROJEKTOWANIE WYKONAWSTWO EKSPLOATACJA eKWARTALNIK NR 1 (00) STYCZEŃ 2010 www.dachyzielone.info dachy zielone w zurychu i bazylei adaptacja powierzchni straconej tarasz klasą co wiemy o dachach zielonych ? wyspa ciepła dachya zielone energooszczędność 2 Dachy zielone są równie stare, jak sama idea wznoszenia ludzkimi rękami wszelkiego typu obiektów dających bezpieczne schronienie przed deszczem, zimnem i wiatrem, zaspokajających jednocześnie potrzebę obcowania z naturą. Jednak nigdy dotąd pokryte roślinnością dachy, tarasy czy podziemne parkingi nie znalazły tak powszechnego zastosowania w architekturze, jak na przestrzeni ostatnich 40 lat. Szacuje się, że w Polsce, gdzie dachy zielone zawitały na początku lat 90. ostatniego stulecia, dziś buduje się ich około pół miliona metrów kwadratowych rocznie. I wszystko wskazuje na to, że za przykładem współczesnego świata będzie ich w naszym kraju coraz więcej. Dzisiejsze dachy zielone wymagają zastosowania coraz bardziej zaawansowanych technologii, a o fachową wiedzę na ich temat nie jest w Polsce łatwo. Wiem o tym i z własnego doświadczenia, i z wielu rozmów z inwestorami, projektantami czy wykonawcami, z którymi miałam przyjemność współpracować. Zarówno za ich sprawą, jak i w efekcie moich własnych zainteresowań postanowiłam zmierzyć się z wyzwaniem utworzenia profesjonalnego magazynu o dachach zielonych. Idea powstania e-kwartalnika zbiegła się z utworzeniem stowarzyszenia branżowego, powołanego – podobnie jak czasopismo - w celu budowania solidnych podstaw dla promowania wiedzy i wymiany doświadczeń w zakresie technologii dachu zielonego w Polsce. Na jego łamach będą publikowane między innymi artykuły o wybranych projektach i ich twórcach, wyniki badań i doświadczeń naukowych, omówienia norm, wytycznych i ustawodawstwa w kraju i za granicą, prezentacje rozwiązań materiałowych, praktyczne porady dotyczące wykonywania i eksploatacji dachów zielonych oraz prezentacja trendów i osiągnięć światowych w tej dziedzinie. E-kwartalnik „Dachy Zielone” skierowany jest zarówno do przedstawicieli środowisk zawodowo związanych z tematyką budownictwa i architektury krajobrazu, świata nauki i studentów, jak też do właścicieli i zarządców nieruchomości, służb administracji publicznej oraz do osób prywatnych. Czasopismo będzie publikowane co kwartał w wydaniu internetowym, wybrane artykuły będą się także ukazywały drukiem na łamach kwartalnika „Dachy Płaskie”. Najważniejszym materiałom będą towarzyszyły streszczenia w językach: angielskim i rosyjskim. Życzę ciekawej lektury i serdecznie zapraszam Państwa do dzielenia się uwagami, opiniami i sugestiami z naszą Redakcją. Ewa Piątek-Kożuchowska Wydawca – Redaktor Naczelna Podziękowania Oddając czytelnikom pierwszy numer chciałabym z serca pięknie podziękować wszystkim tym, którzy mi bezinteresownie pomagali, dodawali otuchy i wiary w powodzenie tego przedsięwzięcia. Bez Was pismo nie miałoby szansy nigdy się narodzić. Specjalne podziękowania kieruję do Starosty Powiatu Wołomińskiego i zespołu Powiatowego Urzędu Pracy w Wołominie, dzięki którym uzyskałam dotację w ramach programu „Bądź aktywny – odniesiesz sukces”, finansowanego ze środków unijnych. 6 Szwajcaria na ogół kojarzona jest z perfekcyjnymi zegarkami i wyśmienitą czekoladą. Jednak ktoś, kto interesuje się budownictwem ekologicznym, z pewnością uzna ją za państwo dachów zielonych ze stolicą w Bazylei. Jedną z form promocji programu wspierania budowy dachów zielonych realizowanego w kantonie 16 bazylejskim są wycieczki na trasie Zurych – Bazylea, które stwarzają uczestnikom możliwość obejrzenia najciekawszych założeń, zarówno pod względem budowy, różnorodności biologicznej oraz charakteru budynku, na którym się znajdują. W artykule omówione są najciekawsze projekty. 4 świetlikami, urządzeniami technicznymi oraz wejściami na dach (rampa, wjazd windą), inspirowany był ideą utworzenia zróżnicowanych przestrzeni ogrodowych projektowanych na dachu, różniących się w nastrojem, kolorystyką, formą i zapachem. O swoich doświadczeniach pisze Irena Bajerska, projektantka BUW. 36 32 Projektowanie intensywnej roślinności na dachach i tarasach znacząco różni się od kształtowania „typowych” ogrodów. Zastosowane rozwiązania przestrzeni muszą być nie tylko dekoracyjne, ale również funkcjonalne, bezpieczne i oszczędne w użytkowaniu. Warunki panujące na tarasie nie sprzyjają spokojnemu rozwojowi roślin Ogród na dachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego (BUW) ma charakter doświadczalny. Jest to pierwszy tego typu duży ogród na dachu założony w Polsce. Koncepcja zagospodarowania zieleni na dachu BUW oparta jest na przenikaniu się kilku odrębnych ogrodów. Podział funkcjonalnoprzestrzenny, wyznaczony – wiatr, duże amplitudy temperatur, nagrzewanie powierzchni betonowych... Zazwyczaj panują niesprzyjające i niestabilne warunki wodne. Idealnym rozwiązaniem w kształtowaniu miejskiej przestrzeni są „zielone dachy”, które można zakładać na dachach budynków, parkingów czy na tarasach. Pojęcie dachów zielonych nie jest najnowsze dla świata, jednak dla rynku polskiego wciąż świeże. Pojawia się pytanie, jak świeże i czy już dotarło ono do zwykłego obywatela, nie mającego nic wspólnego z branżą architektoniczną? Jak ludzie zapatrują się na obecność takich dachów w przyszłości? Czy znają ich wartość, zarówno este- tyczną jak i użytkową? Co o dachach zielonych wie przypadkowy przechodzień mijający je na swej drodze? Odpowiedzi na te oraz inne pytania próbowały znaleźć autorki artykułu, które w ramach praktyk wakacyjnych, latem 2009 roku przeprowadziły krótki sondaż na ulicach Warszawy. temat numeru 6 12 Rozmowa ze Stephanem Brenneisenem projektowanie 48 Efekt „miejskiej wyspy ciepła” jest jednym z najpoważniejszych problemów środowiskowych współczesnych miast. Temperatura powietrza obszarów zurbanizowanych może być od kilku do kilkunastu stopni Celsjusza wyższa od temperatury powietrza obszarów przyległych. Miejska wyspa ciepła w naszej strefie klimatycznej jest Naturalnie i ze szwajcarską precyzją. Dachy zielone w Zurychu i Bazylei 16 22 Ogród na dachu BUW Zieleń na dachu - adaptacja powierzchni straconej materiały i technologie zjawiskiem niekorzystnym, a jedną z głównych przyczyn jej powstawania jest niski udział terenów zielonych w mieście oraz pochłanianie przez chodniki, drogi oraz ściany i dachy budynków dużych ilości ciepła. Budowanie dachów zielonych w miejsce tradycyjnych jest jedną ze skuteczniejszych metod łagodzenia tego efektu. 26 28 30 GaLaBau: zastosowanie produktów quick-mix/tubag Systemy izolacji wodochronnych BÜSSCHER & HOFFMANN Podłoża glebowe i akcesoria na dachy zielone SPG wykonawstwo 32 Taras z klasą abc dachu 36 40 46 zielonego Co wiemy o dachach zielonych? Sondaż opinii Dach multifunkcjonalny czynny Dach zielony jako teren biologicznie nauka 48 Wyspa ciepła inicjatywy 52 54 56 57 60 Zużycie energii elektrycznej w budynkach przez centrale klimatyzacyjne i wentylacyjne może być obniżone poprzez zastosowanie technologii pasywnego chłodzenia, do których należy zazielenianie dachów i fasad budynków. Dachy zielone zużywają średnio w ciągu roku 81% całego bilansu promieniowania na parowanie wody Polskie Stowarzyszenie Dachy Zielone Praska Ciuciubabka World Green Roof Congress 2010 Organizacje branżowe na świecie i w Polsce dachy świata opadowej z ich powierzchni. Zielone dachy i fasady Instytutu Fizyki Uniwersytetu Humboldta w Berlinie oraz system zintegrowanego chłodzenia adiabatycznego zostały zaprojektowane jako rozwiązania służące energooszczędności i zrównoważonej gospodarce wodami opadowymi. 60 Dachy zielone a energooszczędność. Instytut Fizyki Uniwersytetu Humboldta w Berlinie 66 Zielone dachy portów lotniczych kartka z 70 podróży Wyspy Owcze 72 o autorach 74 wydarzenia 5 Naturalnie i ze precyzją Fot. 1 - Patio bajkowego osiedla w Dietikon k. Zurychu, fot. Ewa Piątek-Kożuchowska Temat numeru szwajcarską dachy zielone w Zurychu i Bazylei Szwajcaria na ogół kojarzona jest z perfekcyjnymi zegarkami oraz najlepszą czekoladą. Jednak ktoś, kto interesuje się budownictwem ekologicznym, kojarzy ją jako państwo dachów zielonych ze stolicą w Bazylei. Magdalena Mioduszewska J edną z form promocji programu wspierania budowy dachów zielonych realizowanego w kantonie bazylejskim są wycieczki na trasie Zurych – Bazylea. Stwarzają one uczestnikom możliwość obejrzenia najciekawszych założeń, zarówno pod względem budowy, różnorodności biologicznej oraz charakteru budynku, na którym się znajdują. Wycieczki organizowane przez Dr. Stephana Brenneisena z Uniwersytetu w Wädenswil cieszą się dużym powodzeniem wśród profesjonalistów z całej Europy, a nawet świata. Kilka miesięcy temu brałam udział w jednej z takich wypraw i z przyjemnością podzielę się z Państwem swoimi wrażeniami. Pierwsze pokryte roślinnością dachy w Bazylei powstały w latach 70tych XX wieku, lecz przełomem dla promocji idei dachu zielonego był obchodzony w 1995 roku Europejski Rok Ochrony Przyrody. Władze kantonu, które dostrzegły istotną rolę zieleni na dachach w przestrzeni miejskiej i jej pozytywny wpływ na jakość powietrza, krajobrazu oraz gospodarowanie zasobami wody i energii elektrycznej, zorganizowały wówczas kampanię promocyjną dachów zielonych, wspartą zachętami finansowymi dla inwestorów. W efekcie, w latach 1996-1997 pokryto roślinnością 120 bazylejskich dachów o łącznej powierzchni 80 tysięcy m2 oraz zaoszczędzono 4 mln kWh energii elektrycznej. Rosnące zainteresowanie dachami zielonymi w kontekście podtrzymywania bioróżnorodności i zachowania lokalnych gatunków flory i fauny w środowisku miejskim już w 2002 roku zaowocowało zmianą lokalnego prawa budowlanego. Znaczący udział we wdrożeniu nowych przepisów miał Dr. Stephan Brenneisen z Uniwersytetu w Wädenswil. To właśnie wyniki jego badań naukowych i sukces pierwszej kampanii pozwoliły na zmianę prawa, w którym zapisano wymóg zazieleniania wszystkich nowych budynków pokrytych dachem płaskim. Dzięki zmianie przepisów i zwiększonym nakładom finansowym na dotację druga kampania promocyjna przeprowadzona w latach 2005-2006 zakończyła się stworzeniem kolejnych 2 tysięcy dachów zielonych. Nad organizacją i budżetem obu kampanii czuwał Departament Środowiska i Energii kantonu Bazylei we współpracy z lokalnymi przedsiębiorstwami, uczelniami i organizacjami społecznymi, którzy podjęli wspólną decyzję o utworzeniu specjalnego funduszu z odpisów opłat za zużycie energii elektrycznej. Długoterminowym efektem obu kampanii są znacznie niższe koszty założenia dachu zielonego, które spadły ze 100 CHF do 20 CHF za metr kwadratowy. Obecnie około 23% powierzchni wszystkich dachów w Bazylei pokryta jest roślinnością i szacuje się, że w ciągu najbliższych lat osiągnie poziom 30%. 7 Na stacji zbudowanych w 1914 roku zurychskich wodociągów znajduje się w łącznie 3 ha dachów zielonych Fot. 2 - Dzika kaczka gniazdująca na dachowej łące zurychskich wodociągów, fot. Ewa Piątek-Kożuchowska Najbardziej oryginalne i niepo- bość warstwy ziemi wynosiła od 40 wtarzalne dachy zielone zbudowane do 80 cm, jednak okazało się, że to według projektu architekta Petera nieco zbyt dużo z uwagi na produkVetsch’a znajdują się w Dietikon nie- cję biomasy i wymagania pielęgnaopodal Zurychu. Barwne łąki wieńczą cyjne. Budynki z zewnątrz wyglądają kompleks dziewięciu domów jedno- niecodziennie, w niczym nie przyrodzinnych ustawionych w kształcie pominając tradycyjnego wyobrażelitery U wokół urokliwego stawu. nia domu. Zwłaszcza, że oglądane Większość domów zorientowana jest z pewnej perspektywy przywodzą w kierunku południowym, zwłaszcza na myśl kopce z bajki o Teletubiczęść dzienna, nocna natomiast „wy- siach. Ponieważ materiał, z którego chodzi” na północ. Sypialnie z okrą- został wykonany parter jest biały, argłymi doświetlami w suficie usytu- chitektowi nie podobają się zacieki, owane są w środkowej części domu, które z upływem czasu tworzą się na podobnie jak schody prowadzące elewacji. Osobiście muszę przyznać, do piętra na iż tak kompopoziomie -1. Założeniem projektu Kli- nują się z całoWyjścia z obu ścią domów, że stron każ- nikum 2 było stworzenie nie zwróciłam dego domu zielonej przestrzeni sprzy- na nie żadnej prowadzą na uwagi, dopóki jającej rekonwalescencji paprywatne pami ich nie potia. Zarówno cjentów kazano. piętra na poTradycyjne ziomie -1, jak i podziemne garaże wyobrażenie dachu pokrytego ziewykonane są metodą tradycyjną. lenią zdecydowanie oddaje dach Parter natomiast zbudowany jest Klinikum 2, szpitala uniwersytecz lekkiego betonu natryskiwanego kiego w Bazylei. Jest to pionierski na rozpiętych wcześniej siatkach projekt zakończony w 1978 roku, zbrojeniowych, umożliwiających do- a jego założeniem było stworzenie wolne formowanie bryły budynku, zielonej przestrzeni sprzyjającej rektóry następnie został przysypany konwalescencji pacjentów, na którą ziemią. Izolację termiczną stanowi mogliby spoglądać z okien szpitalwarstwa szkła piankowego, materia- nych sal. Na dachach kompleksu łu pozyskiwanego z odpadów szkla- budynków Klinikum 2 znajdziemy nych. Aby cały kompleks stał się zarówno nasadzenia intensywne, integralną częścią ekosystemu oraz ekstensywne, jak i elementy zieleni pasował do krajobrazu, utworzono parkowej, na przykład na podziemna domach średnio intensywne lub nym parkingu. W 1994 i 2004 roku ekstensywne dachy. Pierwotnie gru- podjęto akcje zakładania dachów 8 zielonych na starszych budynkach Klinikum 1, gdzie wprowadzono innowacyjne rozwiązania ekologiczne, umożliwiające utworzenie środowiska wzorowanego na naturalnym. Działania te bazowały na badaniach Uniwersytetu w Bazylei, które skupiały się na wykorzystaniu dachów zielonych jako siedliska dla ptaków w warunkach miejskich. Ekstensywne dachy na Klinikum 1 i Klinikum 2 obrazują próbę stworzenia „raju dla ptaków”. Jako podłoże wegetacyjne zastosowano substrat ze żwiru piaskowo-iłowego oraz piasek rzeczny. Twórcy uwzględnili również różne potrzeby roślin i owadów, którymi żywią się ptaki, dlatego wykonali obszary o zróżnicowanej głębokości substratu z różnymi nasadzeniami oraz utworzyli kopczyki, w których znajdują schronienie i rozwijają się insekty. Zaowocowało to stworzeniem kilku odmiennych zbiorowisk roślinnych. Dzięki takim zabiegom położone w sercu miasta dachy Klinikum zachwycając swoim naturalnym pięknem pomagają zarówno pacjentom, jak i chętnie osiedlającym się tutaj zwierzętom. Kolejny cel naszej wyprawy stanowił budynek centrum wystawienniczego Messe Schweiz. Hala numer 1, zaprojektowana przez znanego szwedzkiego architekta Theo Hotz’a, posiada pokaźny ekstensywny dach zielony o powierzchni 16 000 m2. Umieszczono na nim również baterie słoneczne o powierzchni 1 850 m2, co czyni je największą insta- Wśród różnobarwnych rozchodników i mchów ułożono kawałki naturalnych gałęzi i pni drzew Fot. 3 - Kręgi z pni i gałęzi oraz panele solarne na dachu centrum wystawienniczego w Bazylei, fot. Ewa Piątek-Kożuchowska lacją tego typu w Szwajcarii. Dzięki doskonałej organizacji i użytym materiałom wykonanie całej budowli trwało zaledwie 10 miesięcy. Dla zwiększenia atrakcyjności dachu wśród różnobarwnych rozchodników i mchów ułożono kawałki naturalnych gałęzi i pni drzew w taki sposób, że oglądane z okien pobliskiego biurowca wyglądają jak kręgi kropli wpadających do wody. Oprócz pięknie dobranych roślin i niezwykłego motywu, na dachu znajduje się jeszcze jeden ciekawy obszar. Do tej pory wszystkie rośliny znajdujące się na powierzchni pochodziły z nasadzenia lub były roślinnością spontaniczną. Ponieważ nasadzenia wiążą się z kosztami, wypróbowano nowy sposób „umieszczania” roślin na dachu, wprost zaskakujący w swej prostocie. Wykorzystano naturalny bank nasion z pobliskiej łąki, którą skoszono, zgrabiono, a następnie umieszczono na dachu, zanim rozpoczęły się procesy rozkładu. Mokre nasiona z łąki umieszczone na substracie zaskakująco dobrze sobie radzą, dając wrażenie naturalnej łąki na dachu. Kolejnym interesującym przykładem jest dach zielony znajdujący się w Bazylei na budynku Jacob Burck hardt Haus. Po wejściu do obiektu złożonego z sześciu połączonych ze sobą budynków można odnieść wrażenie minimalistycznej sterylności. Nie ma tu zbędnych przedmiotów, nie ma roślinności, jest za to dużo rozproszonego światła docierającego zza ogromnych tafli kar- bowanego, przyciemnionego szkła, stanowiących elewację budowli. Wszystko to odpowiada idei twórcy, która brzmi: minimum środków dla maksymalnej jakości. Po takim pierwszym wrażeniu dosyć sceptycznie można podejść do istniejącego na tym budynku dachu zielonego. Jednak nic bardziej mylnego. Zgodnie z ideą „sztuki zintegrowanej” architekta Hansa Zwimpfera dach budynku stanowi jego piątą fasadę. Projekt został wykonany według wskazówek opracowanych dla kantonu Bazylei, zgodnie z którymi zastosowano substrat z lokalnie dostępnych surowców i stworzono różnorodne warunki środowiskowe dla fauny i flory. Poszczególne rodzaje warstw podłoża o grubości od 8 do 15 cm dają możliwość zaadoptowania różnego rodzaju roślinności oraz tworzą siedliska dla drobnych zwierząt. Na powierzchni 6 000 m2 rosną służące jako bufor klimatyczny kolorowe łąki. Stacja Filtry w Warszawie jest miejscem niedostępnym, nikt nie ma prawa wejść za ogrodzenie z napisem „Nieupoważnionym wstęp wzbroniony”. Na szczęście w Zurychu naukowcom z zespołu Dr. Brenneisena udało się nawiązać stałą współpracę z zarządcą podobnego obiektu. Na stacji tamtejszych wodociągów znajduje się łącznie 3 ha dachów zielonych. Zbudowane w 1914 roku dachy przekształciły się w zaskakująco bioróżnorodne łąki, na których zidentyfikowano 175 gatunków roślin, w tym 9 orchidei i wiele innych gatunków zagrożonych lub rzadko występujących we wschodniej Szwajcarii. Największe wrażenie sprawiają ginące orchidee morio, których jest tutaj ok. 6 tysięcy. Dzięki takiej bioróżnorodności systematycznie zwiększa się bank nasion w okolicy, w której już można zauważyć roślinność pochodzącą z dachów. Substrat dachowy składa się z 5 cm warstwy piasku i żwiru, które służą jako system odwodnienia oraz warstwy ziemi z okolicy o grubości 15-20 cm. Po 90 latach obie warstwy połączyły się, bez negatywnych skutków dla szczelności dachów czy porastających je roślin. Głównym powodem, dla którego bez mała 100 lat temu stworzono tu dachy zielone, była świadomość konstruktorów ich pozytywnego wpływu na komfort termiczny budynku. Oprócz praktycznych aspektów tego dachu zielonego, trzeba przyznać, ze robi wrażenie swoją naturalnością. Niezwykle urokliwe było odkrycie gniazda dzikich kaczek w gąszczu dachowej łąki. Przykładem pogodzenia naszych potrzeb z potrzebami natury jest dach zielony na dworcu w Zurychu, który został zrealizowany w ramach projektu „Dworzec 2000”. Potrzeba rozbudowy i modernizacji dworca w centrum miasta była bezsprzeczna, niemniej trudna z uwagi na bardzo małą i ograniczoną przestrzeń do budowy. Wykorzystano więc każde dostępne miejsce. Podczas 9 prac natrafiono na bardzo poważną przeszkodę. Na całym terenie objętym budową znajdowały się zagrożone gatunki owadów i gadów, których naturalnym środowiskiem są miejsca o charakterze pustynnym. Zwierzęta te bardzo łatwo zadomowiły się więc między torami. Ponieważ szwajcarskie prawo zabrania niszczenia takich siedlisk, chyba że zostaną one odtworzone w innym miejscu, administratorzy ści i zwierząt dzięki tablicom informacyjnym, umieszczonym na peronach. Opisane dotąd dachy zielone związane były z instytucjami, z architektami. Nie jest to jednak konieczność. Dowodem tego jest dach zielony na kurzej fermie w Asphof, nieopodal Bazylei, który obniża temperaturę w kurniku i poprawia wentylację budynku. Latem redukuje temperaturę nawet do 7 0 C w po- Fot. 4 - Kurza ferma pod dachem zielonym w Apshof, fot. Magdalena Mioduszewska obiektu postanowili wykorzystać w tym celu dach zielony. Podczas projektowania szczególną uwagę skupiono na potrzebach zwierząt, które na dachu miały znaleźć swój nowy dom. Cała konstrukcja została wykonana z materiałów najwyższej jakości, a łatwość i szybkość montażu pozwoliła zakończyć cały proces w miesiąc. Najtrudniejszym problemem okazało się jednak podłoże - nie było innego wyjścia, jak przenieść ziemię z torów na dach za pomocą pompy. Po ukończeniu prac ukształtowano na dachu pierwotny krajobraz tworząc wzniesienia, które w suchych i zimnych okresach pomagają przetrwać roślinności. Po roku od założenia, gdy było kilka okresów suchych i zimnych, roślinność rozwijała się dobrze. O dobrej kondycji dachu świadczą też nowo przybyłe gatunki mobilnych insektów. Wszyscy pasażerowie mogą się dowiedzieć o działaniach podjętych dla ratowania zagrożonej roślinno10 równaniu z otoczeniem. Naturalna roślinność odpowiadająca suchym łąkom sprawia, że budowla nie rzuca się w oczy, współgra z otaczającym krajobrazem. Wykonany z karbowanej blachy dach o nośności do 100 kg/m2 został pokryty warstwą lekkiego substratu o grubości 15 cm, na której ułożono pięciocentymetrową warstwę lokalnej ziemi, pozyskanej z miejsca wokół budynku. Trzeba wspomnieć, iż nie ułożono żadnej izolacji czy zabezpieczeń na blachę. Jedynym kosztem, jaki poniósł właściciel, było wzmocnienie konstrukcji kurnika dla zwiększenia nośności dachu. Wszystkie inne materiały pozyskano w naturalny sposób z należącej do niego farmy. By zapobiec ewentualnej erozji, wysiano na dachu Phacelię, która bardzo szybko się rozrasta. W następnym etapie koszono trawę z okolicznych suchych łąk, zbierano i umieszczano na dachu, by ułatwić i przyśpieszyć założenie naturalnej roślinności na dachu. Właściciel nie stosuje żadnych środków pielęgnacji, od 10 lat nie kosi też łąki, która utworzyła się na dachu. Stojąc na nim i rozglądając się dookoła, nie odczuwa się, że jesteśmy na dachu. Wysoka trawa kołysze się wraz z wiatrem, reagując tak samo, jak trawa z pobliskich łąk. Jedyne, co przypomina o charakterze tej łąki, to kawałek drabiny wystający ponad dach oraz odgłosy kur gdzieś w dole. Po wycieczce do Szwajcarii patrzę na dach zielony przez pryzmat jego rozlicznych zalet. Zimą zabezpiecza budynek przed mrozem, latem chroni go przed przegrzaniem, przedłużając żywotność konstrukcji dachu. Prowadzi do oszczędności energii, zmniejszając zapotrzebowanie na ogrzewanie lub klimatyzowanie budynku. Obniża temperaturę otoczenia i redukuje zjawisko wyspy cieplnej, którego coraz silniej doświadczamy także w Polsce. Pochłania toksyczne gazy, zmniejszając ich stężenie i zatrzymuje kurz unoszący się w powietrzu, poprawiając jakość życia mieszkańców. Pełni rolę siedlisk dla flory i fauny, pozytywnie wpływając na bioróżnorodność. Odzyskuje tlen oraz bezcenną wodę. Nie zapominajmy również o aspektach społecznych, psychologicznych. Zieleń uspokaja, natura często pozwala nam powrócić do równowagi w miejskiej dżungli. Dowodem tego mogą być pacjenci z Klinikum 2, którzy dzięki kontaktowi z naturą szybciej przechodzą proces rekonwalescencji. Wraz ze zwiększającą się ekspansją człowieka, będziemy potrzebować środków zastępczych, co ukazują już wchodzące w życie przepisy na temat wymogu zazieleniania części powierzchni działki. Jednak do wszystkich działań mających na celu rozpowszechnianie idei dachu zielonego niezbędna jest pamięć o jednym: działania na rzecz zazieleniania dachów na świecie wymagają pomocy państwa, któremu trzeba jednak wcześniej pomóc ukazując ich zalety. In many cities of Switzerland green roofs became more popular as a part of ecological construction in the 1970s, and some more – in form of pilot projects - were created in the 1980s. 1995 was the EU year of Nature Conservation, and this provided the impetus for Basel’s first campaign and subsidisation (0,8 Mio US$) of green roofs, which started in 1996. A second campaign commenced in 2005 (subsidisation 1,2 Mio US$). Between these two campaigns, Basel passed a Building and Construction Law requiring green roofs on all new developments with flat roofs. During the campaigns architects, planners and the contractors installing the green roofs could get good practice and experience in this new technology – an important step to bring the measure into practice later. After the first green roofs campaign, which ended in 1998, an analysis was undertaken of the area of flat roofs in Basel, and of the percentage of these that had green roofs. The total flat roof area in Basel was 2.4 km2, and the total city area is 23 km2, so some 10% of the city had flat roofs. Of these flat roofs, about 0.29 km2 (290,000 m2) had green roofs. The Building and Construction Law has since provided a major impetus for more green roofs in Basel. Furthermore, the second green roofs campaign has already led to the retrofit of an additional 10,000 m2 of green roofs onto existing buildings. As a result, an investigation of the total number of green roofs resulted in 1 711 extensive green roof projects and 218 intensive green roofs (roof gardens) in the city of Basel. Today approximately 25% of Basel’s flat roof area is covered with green roof. One of the forms of promoting of the roof greening idea are the guided tours to extraordinary green roofs of East Switzerland organised by Dr. Stephan Brenneisen including e.g. earthhouse settlement Dietikon designed by Peter Vetsch, university hospital Klinikum 2, Basel Exhibition Centre, Jakob-Burghardt Haus building, meadow roofs of the Lake Water Plant in Zurich and on a chicken shed in Asphof. Зелёные кровли приобрели огромную популярность в Швейцарии в 70 – 80-х гг. XX века одновременно с появлением новой моды в строительстве – экологического строительства. Для идеи озеленения кровель переломным оказался 1995г. — Европейский год защиты окружающей среды, который стал дополнением для первой кампании, рекламирующей зелёные кровли в Базели в 1994г. Власти в Кантоне создали специальный фонд, предназначенный на субвенции для инвесторов, на котором было собрано 0,8 млн USD. Положительным результатом первой кампании было поощрение второй такой кампании, которая началась в 2005г., и в которой была использована такая же система финансирования, только бюджет вырос до 1,2 млн USD. После первой кампании, которая показала потенциал зелёных кровель в процессе поддержания биологической разнородности и сохранении разнообразных видов флоры и фауны на урбанизированных территориях, в 2002г. была введена поправка в местном строительном праве, где были записаны требования по озеленению всех новых зданий с плоскими кровлями. Теперь около 25% всех поверхностей плоских кровель в Базели покрыто зеленью. Одной из форм рекламирования зелёных кровель в Восточной Швейцарии являются экскурсии, которые организует доктор Stephan Brenneisen из Университета в Ваденсвиле. В статье обсуждаются самые интересные проекты, такие как: микрорайон Dietikon, который запроектировал Peter Vetsch, кровли Университетской Больницы Klinikum 2, Выставочный Центр Messe Schwies, Jakob-Burdhardt Haus в Базели, птицеводческая ферма в Asphof станция системы водопроводов и Центральный вокзал в Цюрихе. …należy równolegle dążyć do przekonania władz rządowych i lokalnych, aby dachy zielone zyskały wsparcie w postaci instrumentów prawnych… rozmowa ze Stephanem Brenneisenem Dr Stephan Brenneisen 12 Kierownik Centrum Wiedzy o Dachach Zielonych (Green Roof Centre of Competence) Uniwersytetu Wädenswil, Przewodniczący Szwajcarskiego Stowarzyszenia Budownictwa Ekologicznego. Uzyskał stopień doktora z tematu „Potencjał dachów zielonych w zakresie kompensacji ekologicznej oraz ich znaczenie dla zachowania naturalnych siedlisk i gatunków w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym” W jaki sposób zainteresował się Pan dachami zielonymi? Kiedy usłyszał Pan o nich po raz pierwszy? To było w 1995 roku. Pracowałem wówczas jako asystent na uniwersytecie w Bazylei i prowadziłem zajęcia ze studentami na temat ochrony środowiska w warunkach miejskich. W ramach tych zajęć mieliśmy za zadanie zrealizować podczas wakacji niewielki projekt dachu zielonego. Ponieważ nasz Instytut posiada mały płaski dach, pomyślałem, że zazielenimy go razem ze studentami. Kilka tygodni zajęło nam dopracowanie szczegółów technicznych, jak dobór materiału hydroizolacyjnego czy obliczenia możliwości obciążenia stropodachu, a następnie dogranie finansów, by projekt ruszył. Wszyscy bardzo się w ten projekt zaangażowali i rezultat przeszedł nasze najśmielsze oczekiwania. Dlatego później zdecydowałem się uczynić nasz mały dach przedmiotem mojej pracy doktorskiej. Szukałem, jakiego rodzaju badań brakuje w tematyce dachów zielonych i znalazłem: problem bioróżnorodności. Jaka jest Pana definicja dachu zielonego i jakie są jego najważniejsze cechy? Czym, Pańskim zdaniem, tak naprawdę są dachy zielone? Dach zielony to dach porośnięty roślinnością dzięki zastosowaniu nowoczesnej technologii, inaczej mówiąc zazieleniony w sposób sztuczny. Ludzie dobrze się czują w otoczeniu dachów zielonych. Wierzą, że w ten sposób mogą zwrócić naturze choć cząstkę tego, co jej odebrali. Dachy zielone są także narzędziem edukacji środowiskowej, pokazującym, że można być świadomym natury na różne sposoby. Na ich przykładzie można się wiele nauczyć na temat przyrody, gatunków i procesów rządzących naturą. Jaki był wpływ Europejskiego Roku Ochrony Przyrody na rozwój dachów zielonych w Szwajcarii? Większość działań wzięła początek w Bazylei, ponieważ lokalne władze zachęcały do realizacji projektów proekologicznych w tym roku. Dachy zielone wydawały się dobrym narzędziem, przyczyniającym się do rozwoju nowych idei sprzyjających zachowaniu natury w mieście. Bazylea była prekursorem tego typu działań w Szwajcarii. W jaki sposób udało się Panu zbudować platformę współpracy podczas kampanii na rzecz dachów zielonych w Bazylei? Kto był jej inicjatorem? W pierwszej kampanii nie miałem wielu zasług. Uczestniczyłem w niej jedynie jako konsultant przy opracowywaniu kryteriów, dotyczących dachów zielonych. Podczas drugiej kampanii „skłoniłem” ministra budownictwa, Panią Barbarę Schneider, do uwzględnienia naszych zaleceń. Mogę więc powiedzieć, że tylko przy drugiej kampanii odegrałem poważniejszą rolę. Czy projekt w Bazylei jest unikatowym przykładem takiej koordynacji działań na rzecz promocji dachów zielonych w Szwajcarii? Czy znajduje Pan naśladowców także w innych kantonach? Jak do tej pory, Bazylea jest jedynym miastem, w którym wdrożono profesjonalny skoordynowany program promocji i działań na rzecz dachów zielonych. Było to tutaj możliwe dzięki utworzeniu we wczesnych latach 90. Funduszu Oszczędzania Energii, który jest unikalnym rozwiązaniem w skali całego kraju. Na czym polegała działalność Funduszu? Czy miał on wpływ na ceny energii? Budżet Funduszu zasilany był corocznie kwotą około 10 mln franków szwajcarskich, z którego następnie finansowane były projekty służące zmniejszaniu zużycia energii. Ponieważ potwierdzono pozytywny wpływ dachów zielonych w tej mierze, mogliśmy przeznaczyć środki z Funduszu na dotacje do budowania dachów zielonych – każdy, kto zdecydował się na zazielenienie dachu mógł otrzymać wsparcie w kwocie ok 20 CHF/m2. 4% kwoty każdego rachunku za energię elektryczną wpływało do Funduszu. Potem pieniądze te wracały na rynek w postaci inwestycji służących oszczędzaniu energii. Jednak cena energii o te 4% wzrosła. W jaki sposób dachy zielone odbierane są w świadomości społecznej? Czy spotkał się Pan z poklaskiem, czy musiał zmagać z oponentami? Jeśli tak, to w jaki sposób udało się Panu dojść do porozumienia z przeciwnikami idei zazieleniania dachów? Nie był to duży problem, ponieważ korzyści były oczywiste. Po pierwsze to ludzie sami decydowali, czy chcą 13 pokryć roślinnością swój dach, czy też nie. Nie bez znaczenia był argument w postaci wsparcia finansowego ze strony rządu, który przekonał wielu inwestorów. Firmy zajmujące się dachami zielonymi były zadowolone, ponieważ przybyło im zleceń i odbiorców. Wiedza, że roślinność na dachu nie spowoduje problemów z pokryciem dachu, jeśli zostanie on odpowiednio wykonany, także się szybko upowszechniła. Jakie są Pana zdaniem najważniejsze efekty obu kampanii na rzecz dachów zielonych z Bazylei? Firmy zyskały dużo doświadczenia i wiedzy praktycznej na tym polu. Co ważne, znacząco spadły ceny wykonania dachów zielonych. Dzięki temu mogliśmy wprowadzić wymóg prawny - każdy nowy lub remontowany dach płaski w kantonie bazylejskim musiał zostać pokryty roślinnością. Jakie są specyficzne wymagania co do dachów zielo- nych zawarte w prawie budowlanym Bazylei? Przede wszystkim dachem zielonym musi być dach płaski. Wytyczne mówią między innymi o wymaganej grubości warstwy podłoża glebowego na dachu, która wynosi od 8 do 15 cm oraz że musi to być substrat wykonany z lokalnych surowców. Jak wygląda system konsultacji projektów dachów zielonych w Bazylei? Osobiście pełnię funkcję oficjalnego konsultanta. W wytycznych każdego projektu dachu zielonego napisane jest, że planiści muszą się ze mną skontaktować, aby otrzymać wskazówki, jak wykonać dach zielony zgodnie z wytycznymi lokalnego prawa budowlanego. Czy mógłby Pan przybliżyć nam, jaka jest rola architekta krajobrazu w projekcie dachu zielonego? Jakie obowiązki ponosi inwestor i konstruktor budynku? W Szwajcarii architekci krajobrazu nie są zbytnio zaangażowani w projektowanie dachów zielonych. Jednym z powodów jest fakt, że tych dachów po prostu nie widać. Stąd projekt dachu zielonego zdecydowanie najczęściej wykonują konstruktorzy, którzy muszą jedynie uwzględnić dodatkowe obciążenie konstrukcji budynku. Jest to średnio przynajmniej 100 kg/m2 więcej niż w przypadku dachu, który nie jest pokryty roślinnością. Z takim wy14 zwaniem konstruktorzy radzą sobie zwykle bez problemu. Zazwyczaj nie narzekają. Czy istnieje projekt dachu zielonego, nad którym Pan pracował, a który jest Panu szczególnie bliski? Jacob Burckhardt-Haus w Bazylei. Składa się on z sześciu budynków, z których każdy urządzony jest w duchu minimalizmu, ale tylko wewnątrz. Na dachach rozpościera się prawdziwa łąka, która jest siedliskiem dla wielu drobnych zwierząt. Razem z moim zespołem obserwujemy tam zachowania i rozwój gatunków fauny i flory w środowisku miejskim, możemy także prowadzić eksperymenty naukowe. Ten dach jest dla nas szczególnie ciekawy, gdyż mieści się tuż przy dużej sieci kolejowej, gdzie jest duże natężenie hałasu i silne pole elektromagnetyczne. Jak Panu wiadomo, niedawno rozpoczęło działalność Polskie Stowarzyszenie Dachy Zielone. Czy mógłby Pan udzielić kilku wskazówek polskim kolegom? Myślę, że obok standardowych działań na rzecz promowania dachów zielonych wśród architektów i urbanistów należy równolegle dążyć do przekonania władz rządowych i lokalnych, aby dachy zielone zyskały wsparcie w postaci instrumentów prawnych. Aby zazielenianie dachów stało się jednym z wymogów urbanizacyjnych i elementem zrównoważonej architektury miejskiej. Jeśli nie ogólnie obowiązującym, jak to się stało po paru latach w Bazylei, to przynajmniej w wybranych obszarach. Bądźcie ponadto kreatywni w podejściu i metodach wykonywania dachów zielonych, starając się zachować niezależność od firm wykonawczych i dostawców rozwiązań systemowych. Ze Stephanem Brennaisenem rozmawiała Magdalena Mioduszewska *Jacob Burckhardt-Haus składa się z sześciu budynków, każdy urządzony w duchu minimalizmu. Projekt został wykonany według wskazówek opracowanych dla Kantonu Bazylei. Zdjęcia Stephan Brenneisen, fot. dzięki uprzejmości naszego rozmówcy. Interview with Dr. Stephan Brenneisen, expert and „godfather” of the green roof campaigning in the Canton of Basel , discussing issues of environmental education, development of the new ideas in urban planning and seeking how to push the local and national authorities to gain legal and financial support for green roofs. People feel good with a green roof. They believe they can give something back to nature this way. Green roofs are a tool for environmental education, telling people you could be aware of nature in many fields. You can learn a lot about nature, species and natural processes. Basel is up to now the only city one with a really coordinated green roof plan and promotion. Basel could do it because it created in the early nineties an energy saving fund (this is unique in Switzerland) where they get every year around 10 Mio Swiss francs to be spend for energy saving measures. Because it was proved that green roofs have as well a good impact in this topic we could get money out of this fund to support green roofing with around 20.-Sfr/m2. The most important effect of the two Basel campaigns for green roofs is that the companies got much experience and know-how in the new field. Important was then the reduction of the prices because of the competition in the market. With the low prices we could get it through as a general part of the building code, that flat roof must be greened. Доктор Stephan Brenneisen – эксперт и „крёстный отец” кампании, рекламирующей озеленение кровель в Кантоне. В интервью он рассказывает о роли зелёных кровель в экологическом образовании и в современной городской архитектуре, а также показывает, как завоевать расположение и организовать финансовую помощь для поддержания идеи зелёных кровель со стороны центральной и местной администрации. Люди хорошо себя чувствуют в окружении зелёных кровель. Они верят, что таким образом могут вернуть природе то, что у неё отобрали. Зелёные кровли в экологическом образовании являются таким инструментом, который показывает, что можно принимать участие в развитии окружающей среды по - разному. Кроме рекламирования зелёных кровель в среде архитекторов и урбанистов следует параллельно стремиться убеждать власти в том, чтобы они принимали такое решение, как стандартное в современном строительстве. Если таких требований не удастся сразу ввести при строительстве всех зданий с плоскими кровлями так, как это произошло в течение нескольких лет в Базели, то, по крайней мере, на выбранных территориях строительство зелёных кровель должно стать обязанностью. Najsłynniejsze dachy zielone Szwajcarii Zurych – Bazylea 6-7 maja 2010 Dwudniowa wyprawa studyjna pod kierunkiem specjalistów z Centrum Wiedzy o Dachach Zielonych Uniwersytetu w Zurychu Rabat 20% dla członków Polskiego Stowarzyszenia Dachy Zielone Szczegółowy program www.dachyzielone.info 15 OGRÓD NA DACHU Irena Bajerska Zdjęcia Adam Bajerski BUW Projektowanie Cywilizacyjny rozwój współczesnego świata powoduje coraz większe zagęszczenie ludzi na terenach o silnej koncentracji urbanistycznej. Człowiek dążąc do poprawy swego bytu jednocześnie oddala się od natury i otwartych obszarów zieleni. Tworzy sztuczne środowisko, w którym żyje coraz więcej ludzi stłoczonych na małej przestrzeni, ściśle zabudowanej. Wpływa to negatywnie na jego zdrowie psychiczne i fizyczne. O gromne znaczenie roślinności w sztucznym miejskim środowisku zaczęło być doceniane od niedawna, choć jej wartości estetyczne znane były w wielu kulturach od wieków. Roślinne dachy i roślinne ściany łączą te dwa bardzo ważne znaczenia zieleni, wprowadzając nowe relacje w urbanistyce i architekturze. Pierwsze sztucznie skonstruowane ogrody na dachu, znane z przekazów historycznych, to Wiszące Ogrody Semiramidy w starożytnej Asyrii, jeden z siedmiu cudów świata. Ogrody te powstały na terenie pustynnym, w zwartej zabudowie pałacowej. Były sztucznie nawadniane i nawożone, a grubość warstwy wegetacyjnej sięgała 1-2 metrów! W krajach basenu śródziemnomorskiego w starożytności, w wiekach średnich i później budowano wille z ogrodami na tarasach obsadzonych drzewami bądź roślinami hodowanymi w donicach. Jedank dopiero wiek XX przyniósł pierwsze projekty i realizacje ogrodów na dachach i na ścianach wieżowców (Trump Tower, wieżowiec w Durbanie, wieżowce w paryskiej dzielnicy La Defense itd.), w istotny sposób łącząc roślinność z konstrukcją budynku. Wymienione przykłady, zarówno europejskie, jak i te z odległych kontynentów, pokazują formalną koegzystencję architektury z roślinnością. Ich nieformalną z kolei koegzystencją są przykłady tradycyjnych dachów islandzkich i norweskich, krytych darnią układaną na podłożu z kory brzozowej. Dachy te funkcjonują do dzisiaj w krajach Europy Północnej. Ogród na dachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego (BUW) ma charakter doświadczalny. Jest to pierwszy tego typu duży ogród na dachu założony w Polsce. Zaprojektowany został jako część układu: budynek – środowisko roślinne i jest powiązany kompozycyjnie z ogrodem „dolnym”, zlokalizowanym na terenie przylegającym do budynku Biblioteki. Budynek Biblioteki jest położony nad Wisłą, poniżej terenu Skarpy Warszawskiej. Z ogrodu na dachu widoczna jest rzeka, jej brzeg, fragmenty Skarpy i usytuowanych 17 na niej budynków. Bogactwo i rozmaitość widoków jest jednym z wielkich walorów tego ogrodu. Koncepcja zagospodarowania zieleni na dachu BUW oparta jest na przenikaniu się kilku odrębnych ogrodów. Podział funkcjonalnoprzestrzenny, wyznaczony świetlikami, urządzeniami technicznymi oraz wejściami na dach (rampa, wjazd windą), inspirowany był ideą utworzenia zróżnicowanych przestrzeni ogrodowych projektowanych na dachu, różniących się w nastrojem, kolorystyką, formą i zapachem. Jest syntezą różnorodnych gatunków roślin zgrupowanych w ogrodach: żółtym, srebrnym, niebieskim, karminowym, zielonym oraz w ogrodzie wejściowym. Ogród złoty jest kompozycją żółto- i pomarańczowokwitnących bylin: rozchodników, rojników, jastrzębca, skalnicy oraz krzewów: pięciornika, tawuły złotej i berberysu Thunberga (w odmianie złotej). Tło dla bylin i krzewów kwitnących stanowią krzewy kosodrzewiny, suchodrzewu zwyczajnego (w od- 18 mianie niskiej), jałowców płożących oraz kosodrzewiny karłowej. Ogród srebrny został skomponowany z bylin srebrzystoulistnionych i białokwitnących oraz z krzewów iglastych i liściastych o srebrzystych igłach i liściach. Podstawą kompozycji ogrodu srebrzystego są ozdobne trawy rabatowe takie jak kosodrzewina ametystowa, kostrzewa sina, kostrzewa walezyjska i strzęplica sina. Tłem i elementem kompozycji ogrodu srebrnego są oliwniki, jałowce tamaryszkowate, jałowce płożące Wiltonii (bardzo niskie), jałowce rozesłane niskie oraz wierzby w odmianach szwajcarskiej i żyłkowanej. Uzupełnieniem ogrodu srebrnego jest ukwap srebrzysty i przywrotnik ostroklapowy. Ogród karminowy to przede wszystkim kompozycja goździków karminowo-różowych, macierzanki, rojnika ogrodowego i murowego, skalnicy Ardensa i rozchodnika Eversa. Kanwą dla tego ogrodu są krzewy: kosodrzewina karłowa, irga Hammera, jałowiec płożący Blue Chip oraz berberys purpurowy. Ogród błękitny jest kompozycją niebieskokwitnących dzwonków, białokwitnących rozchodników oraz niebieskokwitnących płomyków szydlastych, dla których tłem jest kosodrzewina i jałowiec płożący Blue Chip. Ogród zielony to kompozycja armenii, traw rabatowych zielonych, irgi Hammera oraz pięciornika białokwitnącego. Wreszcie ogród wejściowy w formie ramy ze schodami skomponowany jest z odmian barwinka pospolitego. Z uwagi na północną ekspozycję tego ogrodu dobór roślin zsotał dostosowany do trudniejszych warunków. Wszytkie te ogrody połączone zostały ścieżkami, kładkami, mostkami i pergolami zlokalizowanymi nad przejściami pieszymi, które obsadzono pnączami: powojnikiem alpejskim, powojnikiem tanguckim, winoroślą i dławiszem. Dobór roślin opracowano na podstawie własnych doświadczeń, literatury oraz wskazówek zespołu ekspertów z Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Część gatunków pochodzi z doboru roślin sprawdzonych w realizacjach w Niemczech, jednak niektóre z nich sprawdzono w realizacji ogrodów na dachach graży podziemnych w Polsce. Ogród na dachu BUW został wykonany ściśle według technologii ZinCo, rekomendowanej przez botaników z Uniwersytetu Warszawskiego. Jednak ze względu na oszczędności inwestor, czyli Fundacja Uniwersytetu Warszawskiego, zdecydował, że substrat glebowy (ziemia żyzna z dodatkiem cegły mielonej) zostanie wykonana z materiałów lokalnych. Badania wstępne wykazały przydatność ziemi żyznej pochodzącej z terenów Umiastowa, gdzie znajduje się szkółka Miejskiego Przedsiębiorstwa Robót Ogrodniczych. Jednak zastosowanie cegły spowodowało zmianę odczynu tak przygotowanego podłoża na zasadowy (o pH powyżej 7,0). Systematycznie badane podłoże wciąż wykazuje zbyt dużą alkaliczność. Ogród przygotowano do obsadzenia jesienią 2001 roku, jednak 20 nie udało się do niego przystąpić zgodnie z planem i prace nieco się przesunęły. Wiosna 2002 roku była bardzo wczesna i wyjątkowo ciepła, przeprowadzono zatem testy systemu nawadniającego. Szybko jednak wyrosły chwasty (żółtlica i komosa), silnie inwazjne dla warstw dachu zielonego. Obok nich pojawiły się też siewki topoli i klonu jednolistnego. Zniszczenie roślinności niepożądanej wymagało zastosowania herbicydów (Roundup), ponieważ ze względu na cienką warstwę glebową niemożliwe było ich ręczne - przyrodniczo bardziej wskazane usunięcie. Kolejne lata pokazały też niedostosowanie się niektórych krzewów do warunków panujących na odkrytym, nasłonecznionym, ale też narażonym na zimne wiatry wschodnie dachu. Nie sprawdziły się odmiany ogrodowe pięciorników, zbyt mokro miała kostrzewa (Festuca glauca), z kolei róże poczuły się aż nader dobrze wyrastając zdecydowanie zbyt wysoko. Technologia ZinCo została poddana ostremu testowi eksploatacyjnemu, który przeszła pomyślnie, czego dowodem jest funkcjonownie ogrodu przez ostatnie 8 lat. Próbie zostały poddane również projekty i ich realizacja. Trzeba przyznać, że w niektórych częściach ogrodu, szczególnie na dachu przylegającym do budynku BUW (dach skośny przy wjeździe do garażu podziemnego) wystąpiły problemy eksploatacyjne. Czy był to błąd wykonawczy (gleba) czy też zbyt śmiałe rozwiązanie technologiczne? Trudno to jednoznacznie dzisiaj orzec. Na sukces ogrodów na dachu pracują projektanci, którzy przygotowują projekt, dokonują wyboru odpowiednich technologii i doboru gatunków roślin, wreszcie dbają o prawidłową realizację swojej wizji. Warto pamiętać, że na sukces ten równorzędnie pracują wykonawcy oraz ogrodnicy, którym powierzono pielęgnację dachowego ogrodu. The roof garden of the Library of the University of Warsaw is an experimental project. It is first and largest roof garden established in Poland of that kind. It offers exceptional views to the Vistula River, fragments of the natural declivity and the buildings situated downhill. Variety of the scenes and beauty of the panorama create remain greatest values of this place. The design concept of the garden falls into formation of several separate, yet conjoined gardens. The functional and spacial division, outlined by the skylights, technical equipment and entrances to the roof (platform, off-ramp) was inspired by the idea of creating varied garden spaces differing with the spirit, colors, forms and scents. The roof garden was established strictly with the use of ZinCo technology solutions, yet further to the cost savings the investor decided to apply the growing medium (composed of the fertile soil and the crushed brick) made of the locally available ingredients. Initial testing proved suitability of the fertile soil from Umiastów, however the use of the recycled brick resulted in altering of the pH into alkaline (over 7,0). Regular testing still confirms the excessive alkalinity. The roof garden was planted in spring 2002 which came very early and turned outstandingly warm and mild. Yet, the weeds started to grow rapidly (Galinsoga and wormseed) and the seeds of cottonwood and maple soon appeared. Successive years proved inadaptation of selected shrub species to the conditions on the roof – bare and exposed to both the sun and cold eastern winds. The silverweeds did not recover, nor did Festuca glauca due to the excessive moisture of the substrate. On the contrary, the roses felt extremely comfortable growing far too high. The success in roof greening lies with the planners who work on the design concept, make choice of the relevant technologies and plant species and finally take care of the proper installation. Yet, it is worth reminding that at the same time this success lies with the gardeners who are in charge of maintenance of the roof garden. Сад, расположенный на крыше Библиотеки в Варшавском Университете (БВУ), имеет опытный характер. Это первый большой сад такого вида, созданный в Польше. Из сада открывается вид на реку Вислу, на её берег, на фрагменты Откоса и расположенные на нём здания. Идея благоустройства и озеленения на крыше БВУ опирается на разделении целого сада на несколько отдельных территорий. Функциональнопространственное деление, обозначенное иллюминаторами, техническим оборудованием, а также местами входа на крышу, было вдохновлено идеей образования дифференцированных садовых пространств, проектируемых на крыше, которые отличались бы настроением, колоритностью, формой и запахом Сад на крыше БВУ был создан точно по технологии ZinCo, однако, чтобы сэкономить расходы, инвестор принял решение о том, что почвенный субстрат (плодородная земля с добавкой измельчённого кирпича) будет выполнен из местных материалов. Предварительные исследования показали пригодность плодородной земли, походящей с полей. Умястова, однако использование кирпича было причиной щелочной реакции, которая произошла в приготовленной таким образом почве (рН > 7). Систематические исследования почвы до сих пор показывают такой чрезмерно высокий уровень. Насаждение было проведено ранней и исключительно тёплой весной 2002. Однако очень быстро выросли сорняки, появились также сеянки тополей и клёнов. Следующие года показали также неприспособленность некоторых кустарников к условиям на восточной стороне крыши (там находится открытое солнечное пространство, подвергающееся холодным ветрам). Не оправдались насаждения разновидности лапчатки, чрезмерно высокая влажность почвы не способствовала росту овсяницы (Festuca glauca), а, например, розы даже слишком хорошо себя чувствовали, вырастая выше нормы. 21 Jan Łukaszkiewicz Monika Korzeniecka Publikacja powstała na podstawie pracy dyplomowej autorstwa Moniki Korzenieckiej pt.: „Projekt zielonego dachu ekstensywnego – próba adaptacji ‘przestrzeni straconej’ ”, wykonanej pod kierunkiem dr inż. Jana Łukaszkiewicza w Katedrze Architektury Krajobrazu w SGGW, przy współpracy z Laboratorium Dachów Zielonych i RSM „PRAGA” w Warszawie. P rzebywając w okolicach Dworca PKP Warszawa Wschodnia trudno nie zwrócić uwagi na usytuowany w pobliżu niespotykanej długości budynek mieszkalny. Na pierwszy rzut oka można stwierdzić, że jest on przykładem typowej zabudowy z lat 70-tych XX wieku. Nie każdy domyśla się jednak, że jest to jeden z najdłuższych budynków mieszkalnych w naszym kraju. Wzdłuż jego południowej elewacji ciągnie się długi na kilkaset metrów dwupoziomowy pasaż usytuowany na stropie garażu podziemnego. Ktokolwiek chciałby przejść tędy z jednego końca na drugi ma przed sobą daleki, monotonny dystans do pokonania, a wzdłuż niego z pozoru niekończący się ciąg sklepów i punktów usługowych. Wokoło rozpościera się widok na zaniedbaną okolicę i nieciekawą architekturę dworca. Położony poniżej poziomu pasażu taras utworzony przez dach garażu podziemnego pozostaje zajmującym znaczną powierzchnię elementem bezfunkcyjnym - obszarem o podrzędnej jakości. W czasach współczesnych, w których konstrukcje budowli i powierzchnie dachowe wykorzystuje się powszechnie pod zazielenianie, obiekt ten stanowi doskonałą „rezerwę terenu”, którą można w sposób twórczy zaadaptować, nadając jej nową, pożądaną funkcję. „Przestrzeń stracona” przy praskim Tasiemcu Tytułowy „Tasiemiec” to budynek wielorodzinny usytuowany w dzielnicy Praga Północ w Warszawie przy ulicy Kijowskiej 11 vis à vis dworca PKP Warszawa Wschodnia (fot. 1). Uznawany jest on za najdłuższy w stolicy (długość 508 m), drugi co do długości w Polsce, zaraz po gdańskim Falowcu i nazywany potocznie także „Jamnikiem praskim”, „Deską”, „Mrówkowcem” oraz „Długasem”. Budynek posiada 430 mieszkań, 43 klatki schodowe i garaż podziemny. Strop tego garażu tworzy dwa tarasy ciągnące Fot. 1. Praski Tasiemiec w całej okazałości, fot. Monika Korzeniecka się przez całą długość budynku od strony południowej. Górny taras spełnia funkcję ciągu pieszego przy pasażu handlowym, natomiast położony poniżej drugi taras o szerokości około 6 metrów pozostaje niezagospodarowany (ryc. 2). Tego rodzaju powierzchnia architektoniczna jest przykładem „przestrzeni straconej”, czyli terenem o podrzędnej jakości, pozbawionym funkcji i logicznych powiązań z otoczeniem. Takie miejsca często wpływają negatywnie na swoje sąsiedztwo. Jednocześnie tego rodzaju „przestrzeń stracona” może być postrzegana, jako „rezerwa terenu” stwarzająca ogromne szanse dla rozwoju i przekształcania miasta. Posiada ona duży potencjał poprzez możliwość nadania jej nowych funkcji i przywrócenia do użytkowania. Alternatywą na zagospodarowanie pozornie bezużytecznych powierzchni architektonicznych stać się mogą dachy zielone. Dach zielony wydaje się być realnym rozwiązaniem dla wykorzystania „przestrzeni straconej” przy najdłuższym warszawskim budynku mieszkalnym. Koncepcja zielonego dachu na garażu podziemnym Koncepcja przekształcenia bezfunkcyjnej przestrzeni przy praskim Tasiemcu na dach zielony wymagała przeprowadzenia szeregu obserwacji i analiz (np. analiza powiązań widokowych, określenie funkcjonowania układu komunikacji, analiza stanu technicznego pokrycia dachowego garażu podziemnego oraz analiza nasłonecznienia). Określenie uwarunkowań miejsca pozwoliło stwierdzić, że optymalnym rozwiązaniem w tym przypadku będzie wprowadzenie zielonego dachu ekstensywnego. Podstawowymi czynnikami determinującymi dobór roślinności na projektowaną powierzchnię dachu zielonego są przede wszystkim niewielkie wymagania siedliskowe, związane z płytką warstwą substratu (ryc. 3) oraz maksymalnym nasłonecznieniem powierzchni dachu w ciągu dnia. Proponowane gatunki (głównie ochodzenia alpejskiego) preferują p stanowiska w pełni nasłonecznione oraz suche i przepuszczalne podłoże. Wychodząc z założenia, że doskonałe zestawienia barw występują w przyrodzie, inspiracją przy doborze gatunkowym roślinności były barwy skrzydła motyla rusałka pawik (ryc. 4). Jednocześnie kompozycja roślin jest ściśle powiązana z dostępnością kolorystyczną gatunków przeznaczonych do obsadzania zielonych dachów ekstensywnych. Ponadto wyznacznikiem doboru był jak najdłuższy i pokrywający się okres dekoracyjności użytych roślin. Na potrzeby koncepcji zaproponowano następujący zestaw gatunków bylin i traw: • Sedum album ‘Coral Carpet’ (rozchodnik biały odm. ‘Coral Carpet’) – kolor czerwony; • Sedum kamtschaticum (rozchodnik kamczacki) – kolor pomarańczowy; • Sedum acre ‘Aureum’ (rozchodnik ostry odm. ‘Aureum’) – kolor żółty; • Armeria maritima ‘Alba’ (zawciąg nadmorski odm. ‘Alba’) – kolor biały; • Veronica spicata ‘Nana Blauteppich’ (przetacznik kłosowy odm. ‘Nana Blauteppich’) – kolor fioletowoniebieski; • Festuca glauca ( kostrzewa popielata) – kolor szaroniebieski. Proponowane gatunki ozdobne z ulistnienia stanowić będą barwną dekorację zielonego dachu przez cały okres wegetacji. Są to rozchodniki biały i ostry Legenda: – Budynek przy ulicy Kijowskiej 11; – Dworzec PKP Warszawa Wschodnia; – ulica Kijowska; – ulica Tysiąclecia; – ulica Markowska; – ulica Targowa; – ulica Ząbkowska; Ryc. 1. Usytuowanie obiektu opracowania na terenie osiedla Szmulowizna (wyk. M. Korzeniecka na podstawie fot.: www.google.pl). Ryc. 2. Kompozycja fragmentu (modułu) zielonego dachu – rzut bezskalowy (wyk. M. Korzeniecka, 14.01.2009). Jest to odcinek o porównywalnej powierzchni w stosunku do pozostałych (1/4 długości pasażu), posiadający jednoczesnie najsilniejszą ekspozycję słoneczną. Ryc. 3. Rysunki przekrojów przez modelowy układ warstw konstrukcyjnych projekotwanego dachu zielonego. Izolacja przeciwwodna odporna na przerastanie korzeni roślin znajduje się bezpośrednio na konstrukcji stropu. Powyżej umiejscowiona jest mata chłonno-ochronna osłaniająca hydroizolację, następnie kubełkowa mata drenażowa przykryta włókniną filtracyjną zabezpieczającą drenaż. Warstwę wegetacyjną tworzy substrat mineralno-organiczny o miąższości 15 cm. w odmianach (Sedum album ‘Coral Carpet’, Sedum acre ‘Aureum’), a także dająca oryginalny odcień niebieskiego kostrzewa popielata (Festuca glauca). Wspólny okres kwitnienia bylin ozdobnych z kwiatów przypada na miesiące czerwiec – sierpień. Szczególnie atrakcyjnie dach wyglądać może pod koniec lipca i w sierpniu, kiedy to kolorystyka nasadzeń roślinnych jest najbardziej zróżnicowana (ryc. 2). 24 Projektowany w tej postaci ekstensywny dach zielony przy praskim Tasiemcu nie będzie wymagać intensywnej pielęgnacji. Jest ona ograniczana w tym przypadku wręcz do niezbędnego minimum. Roślinność ekstensywnego dachu wymaga dodatkowych zabiegów pielęgnacyjnych (np. podlewanie) jedynie w pierwszym okresie po założeniu. Czy to jest realne? Istniejące w miastach tzw. „przestrzenie stracone”, w postaci np. niewykorzystanych powierzchni architektonicznych (do tej grupy zaliczyć można całe hektary dachów zabudowy miejskiej) są potencjalnie możliwe do zagospodarowania w zupełnie nowy sposób. Zielony dach jest realną alternatywą – możliwą do wykonania we względnie prosty sposób – dla miejskich „przestrzeni straconych”. Ta nowa jakość w postaci zielonego dachu wcale nie musi być związana z nowoczesną zabudową, ale również z architekturą starszego typu taką, jak budynek przy ulicy Kijowskiej 11 w Warszawie. Można łatwo przewidzieć jak wiele zyskałby pasaż przy praskim Tasiemcu, gdyby strop podziemnego gara- żu przekształcony został w zielony, bogaty w kolorystykę roślin dach. Poza korzyściami natury plastycznej i przyrodniczej obecność zielonego dachu mogłaby wpłynąć pozytywnie na obroty handlowe w pasażu, ponieważ jest udowodnione, że sklepy położone w otoczeniu zieleni są chętniej odwiedzane przez klientów. Należy przy tym podkreślić, że w przekształcaniu tego rodzaju „przestrzeni straconej” dużą rolę pełnić może architekt krajobrazu, który z natury swojej profesji potrafi połączyć zagadnienia plastyczne i przyrodnicze z wiedzą techniczną tak, aby wyjść naprzeciw oczekiwaniom użytkowników danego miejsca poprzez nadanie temu miejscu zupełnie nowej jakości. 2 Sedum kamtschaticum 3 Sedum acre rozchodnik ostry ‘Aureum’ ‘Aureum’ 4 Armeria mari- zawciąg nadmor- 10 (kwiatostatina ‘Alba’ ski ‘Alba’ ny do 20) rozchodnik kamczacki Veronica przetacznik Blauteppich’ Blauteppich’ Festuca glauca kostrzewa popielata 5 spicata ‘Nana kłosowy ‘Nana 6 5 15-20 liście (kwiaty białe) VI kwiaty UWAGI ILOŚĆ SZTUK Sedum album rozchodnik biały ‘Coral Carpet’ ‘Coral Carpet’ STANOWISKO ILOŚĆ SZTUK/ M2 1 DOMINUJĄCA BARWA (KWIATÓW LUB LIŚCI) OKRES KWITNIENIA NAZWA L.p NAZWA POLSKA ŁACIŃSKA WYSOKOŚĆ ROŚLINY (CM) DOBÓR GATUNKOWY 16 zimozielony 2824 NASŁONEWILGOTNOŚĆ CZNIENIE Pełne słońce VI-VII Pełne słońce Gleba sucha - przepuszczalna ozdobne po przekwitnięGleba sucha - prze12-16 ciu dzięki pomarańczo- 1035 puszczalna wym słupkom Pełne słońce Gleba sucha - przepuszczalna 16 – 568 kwiaty V-IX Pełne słońce Gleba sucha - przepuszczalna 11 zimozielona 1072 10-15 kwiaty VI-VIII Pełne słońce Gleba sucha - przepuszczalna 16 miododajne kwiaty 905 20 (kwiatostany do 30) liście VI-VII Pełne słońce rozrasta się, jeśli Gleba sucha - prze12-16 kwiatostany nie zostaną 557 puszczalna w porę ścięte 5 liscie i kwiaty VI SUMA This publication is meant to cast light on the problem of the existence of unused space in buildings that are characteristic of most cities. The case is presented on the basis of the longest building in Warsaw, a sociorealistic apartment house popularly known as ‘Praga’s tapeworm’. The adaptation of such areas is necessary nowadays both due to the need for increased ecological awareness and quality of the surrounding environment. After modifications the area, initially an eyesore, may be visually attractive and meet esthetic, psychological and social needs of inhabitants of a modern metropolis. At present, roofs and façades of most structures in cities remain largely mostly not used. Green roofs are undoubtedly one alternative to such ‘wasted areas’. They provide numerous opportunities for introducing new forms of greenery, which favor a more pleasant atmosphere and enhanced quality of life in big cities. However, such solutions require establishing professional regulations and norms that Poland is currently lacking. In designing green roofs, a landscape architect plays a crucial role in professionally joining artistic and natural science with technical knowledge and thereby offer a particular place a new quality and function. One can easily foresee how advantageous it would be for the aforementioned ‘Praga’s tapeworm’ once the roof of the underground parking lot was transformed into rich green and colorful ceilings. Besides artistic and natural environmental benefits, the existence of green roofs can positively influence sales in the shopping arcade along the outer terrace of the 508 meter long building since it has been proven that shops surrounded by greenery tend to be more frequently visited by customers. 6961 Настоящая публикация освещает проблему существования в городах неиспользованных поверхностей зданий, представленную на примере жилого дома. Варшаве, который в обиходе называют „пражским солитёром.” Приспосабливание таких типов поверхностей является в настоящее время необходимостью, так как надо заботиться о повышении экологической ценности и качества окружающего нас ландшафта. Первоначально безобразное пространство после преобразования может привлекать визуально и осуществлять эстетические, психологические и общественные потребности жителей больших урбанизированных городов. Современные крыши и фасады городских зданий в большинстве по-прежнему остаются неблагоустроенными. Альтернативой для такого вида „потерянных пространств” являются зелёные кровли. Они создают большие возможности в процессе приспосабливания архитектурных поверхностей путём озеленения, которое благоприятствует повышению качества жизни в городах. Большую роль в проектировании зелёных кровель играет архитектор ландшафтов, который сумеет профессионально объединить художественные и естествоведческие проблемы с техническими знаниями так, чтобы выйти навстречу ожиданиям пользователей данного места, придавая ему совершенно новые функции и новое качество. Можно легко предусмотреть, как много приобрёл бы пассаж около „пражского солитёра”, если бы перекрытие подземного гаража было бы превращено в колоритную зелёную кровлю. Кроме пользы для окружающей среды, наличие зелёной кровли могло бы положительно повлиять на торговый оборот в пассаже, так как клиенты более охотно будут посещать магазины, расположенные в окружении зелени. 25 GaLaBau: zastosowanie produktów quick-mix/tubag w tworzeniu dachów zielonych Szczególnie latem ogród, taras lub dach zielony staje się oazą - zapewnia relaks, poczucie komfortu i bezpieczeństwa, pomaga rozwijać twórcze myślenie. Zielona wyspa jest miejscem wypoczynku, sceną momentów zadowolenia i radości życia. Ukształtuj swoje otoczenie, tak aby spełniało twoje oczekiwania używając właściwych i sprawdzonych zapraw podkładowych i spoin, które trwale i w zgodzie z naturą kształtują i chronią kamień naturalny, kostkę brukową, płyty i elementy małej architektury. Słoneczny taras, ścieżka ogrodowa, miejsce do wypoczynku czy obsadzonymi roślinami skalniak nadaj swoim wyobrażeniom solidny fundament zawsze z oryginalnym trasem tubag firmy quick-mix. 26 Tworzenie nawierzchni utwardzonych na dachach zielonych z wykorzystaniem kostki brukowej, płyt tarasowych lub kamienia naturalnego wymaga zastosowania nowatorskich rozwiązań. Tradycyjne rozwiązania stosowane w branży brukarskiej bazują na tak zwanym suchym lub elastycznym podłożu, stworzonym na podbudowie z materiałów niespoistych, na uprzednio zagęszczonym i ubitym podłożu gruntowym. Są to rozwiązania powszechnie przyjęte jako spełniające (choć już po paru latach nie spełniające) określone wymagania pod względem trwałości, wytrzymałości, łatwości w utrzymaniu czystości itp. Powierzchnie poziome zielonych dachów, częściowo zabudowane wszelkimi formami małej architektury, okładzin brukowych bądź kamiennych będą z pewnością poddane innym obciążeniom i warunkom eksploatacji aniżeli konwencjonalne powierzchnie Zastosowanie produktów quick mix/ tubag GaLaBau na dachu zielonym (przekrój – dach odwrócony z drenażem żwirowym) 1. Spoiwo poliuretanowe jednokomponentowe GaLaKreativ - stabilne, wodoprzepuszczalne nawierzchnie i opaski ze żwiru/ kruszyw ozdobnych 2. Spoina wodoprzepuszczalna PFF, PFM pomiędzy płytami betonowymi/ kostką brukową/ kamieniem naturalnym/ cegłą klinkierową 3. Szlam kontaktowy TNH-flex - trwałe połączenie okładzin z zaprawą drenażową TDM 4. Zaprawa drenażowa TDM - stabilne podłoże cienkowarstwowe pod okładziny z płyty betonowej/ kostki brukowej/ kamienia naturalnego/ cegły klinkierowej 5. Beton jamisty wykonany z drenażu żwirowego stabilizowanego zaprawą TCE 6. Warstwa spadkowa ZE 04, ESB - uformowana z gotowych, szybkowiążących zapraw cementowych brukowane nie znajdujące się na dachu. Podstawową cechą podłoża spełniającego wymagania techniczne dla dachów zielonych jest swobodna wodoprzepuszczalność. Dzięki zaprawie trasowo-cementowej quick-mix TDM z trasem tubag możemy tworzyć nośne warstwy drenażowe pod kamień naturalny, kostkę brukową, płyty i wszelką tzw. małą architekturę bez względu na ograniczenia techniczne, np. wytrzymałość i grubość warstwy. Zaprawa TDM wyróżnia się właściwościami, które pozwalają na jej wszechstronne użycie do różnych zastosowań w ogrodzie na dachu : - duża porowatość (15-20%) przy uziarnieniu zaprawy (1,5-4 mm), dzięki czemu uzyskujemy pełną wodoprzepuszczalność rzędu ok: 1 000 l/m2/h dla związanego podkładu - niska waga zaprawy (16 kg/m2 na 1 cm grubości), która dzięki porowatości jest o wiele lżejsza niż waga tradycyjnych zapraw cementowych, co odgrywa niebagatelną rolę przy tworzeniu nawierzchni na dachach - duża wytrzymałość na ściskanie (ok. 16 N/mm2 po 28 dniach) oraz na zginanie (3,5 N/mm2 po 28 dniach) - minimalne podciąganie kapilarne wody oraz zawartość trasu tubag, dzięki czemu występuje mniejsze ryzyko na uszkodzenia przez mróz lub powstawanie wykwitów z powodu zamarzającej lub spiętrzającej się wody. Bardzo ważną zaletą zaprawy drenażowej TDM jest możliwość tworzenia trwałego monolitu odpornego na wszelkie niepożądane siły i uszkodzenia poprzez klejenie warstwy podkładowej przy pomocy szlamu kontaktowego TNH-flex z kostką brukową, kamieniem naturalnym lub innymi okładzinami. Uzupełnieniem całego systemu są gotowe zaprawy do spoinowania (mineralne i żywiczne), które w zależności od rodzaju i charakteru powierzchni mogą być wodoprzepuszczalne (PFF, PFM) lub wodoszczelne. W ofercie quick mix znajdziecie Państwo także gotową płynną zaprawę cementową TCE będącą spoiwem do betonów jamistych, gotowe warstwy spadkowe ZE 04 i ESB oraz jednokomponentowe spoiwo poliuretanowe GaLaKreativ – unikalny produkt umożliwiający łatwe tworzenie wodoprzepuszczalnych nawierzchni i opasek ze żwiru i kruszyw ozdobnych. quick-mix Product Manager Igor Gorzelski quick-mix Sp. z o.o. ul. Brzegowa 73 57-100 Strzelin Sprzedaż tel. 071/ 392 72 15, 11 fax 071/ 392 72 24 e-mail: sprzedaz@quick-mix.pl www.quick-mix.pl 27 Systemy izolacji wodochronnych BÜSSCHER & HOFFMANN jest austriacką firmą z ponad 155-letnią tradycją, produkującą bitumiczne i polimerobitumiczne papy dachowe i izolacyjne do dachów płaskich, dachów zielonych oraz izolacji mostów i budowli. W najnowocześniejszych fabrykach Europy produkujemy dziennie ok. 60.000 m2 pap bitumicznych i polimerobitumicznych najwyższej jakości dostarczanych na ponad 15 rynków europejskich. Firma należy do holdingu KWIZDA, który jest jednym z nielicznych światowych producentów środków chemicznych zabezpieczających przed przerastaniem korzeni, stosowanych jako dodatek do pap dachowych. BÜSSCHER & HOFFMANN oferuje także folie PCV, środki ochronne, gonty bitumiczne, materiały izolacyjne, materiały zabezpieczające przed przerastaniem korzeni oraz akcesoria do dachów płaskich. BÜSSCHER & HOFFMANN Polska Sp. z o.o. 01-248 Warszawa ul. Jana Kazimierza 35/37 lok.21 c tel./fax: +48 22 837 00 48 office.warszawa@bueho.at www.bueho.pl Bitum – z natury i dla natury! Bitum (nie mylić ze smołą!) jest materiałem budowlanym o szczególnych walorach. Jest przyjazny dla środowiska naturalnego i bliski naturze. Już starożytni Egipcjanie wiedzieli o niepowtarzalnych zaletach tego bio-materiału. Wiszące Ogrody Semiramidy, jeden z siedmiu cudów antycznego świata, były w VII w. p. n. e. również uszczelnione asfaltem bitumicznym. Do dzisiaj ten niezwykły materiał budowlany sprawdza się właśnie w najcięższych warunkach. 28 Papy firmy BÜSSCHER & HOFFMANN produkowane są z czystego, pozbawionego wypełniaczy bitumu, dzięki czemu zapewniają wytrzymałość, długowieczność, a zarazem bezpieczeństwo i ekonomię. Wybór pap i produktów BÜSSCHER & HOFFMANN to gwarancja jakości i ochrona środowiska naturalnego. PAPY ELASTOMEROBITUMICZNE odporne na przerost korzeni z HERBITECT „BARUPLAN WF” -20°C / +100°C właściwości KV EW 45 K KV EW 55 K KVD EW 55 K KVF EW 55 K CU EW 55K wkładka włóknina poliestrowa włóknina poliestrowa włóknina poliestrowa włóknina poliestrowa z folią PE włóknina poliestrowa z folią miedzianą łupek/ folia PE posypka piaskowa/ folia PE posypka piaskowa/ folia PE PAPY ELASTOMEROBITUMICZNE WF własciwości powierzchni górna/dolna posypka piaskowa/ posypka piaskowa/ folia PE folia PE EN 1849-1 grubość [mm] 4 5 5,2 5 5 EN 12311-1 zrywanie wzdłuż/ w poprzek [N/5cm] 1050 / 800 1050 / 800 1050 / 800 1050 / 800 700 / 700 EN 12311-1 wydłużanie wzdłuż/ w poprzek [N/5cm] 50 / 55 50 / 55 50 / 55 50 / 55 4/4 EN 1109 giętkość w niskiej temperaturze [°C] -20 -20 -20 -20 -10 EN 1110 odporność termiczna [°C] 100 100 100 60 60 EN 1928 wodoszczelność [kPa] 400 400 400 400 400 EN 13948 opór na przerastanie korzeni LDA, FLL LDA FLL LDA LDA EN 13501-5 reakcja na ogień ─ ─ klasa F ─ ─ PODŁOŻA GLEBOWE I A K C E S O R I A NA DACHY ZIELONE S erdecznie zapraszamy do zapoznania się z naszą nową ofertą. Specjalistyczne Podłoża Glebowe powstały na gruncie naszych wieloletnich doświadczeń w branży budowlanej, ogrodniczej oraz gospodarki odpadami w kontekście zarówno dachów zielonych, jak i otwartych terenów zieleni. Produkcję podłoży glebowych podjęliśmy w odpowiedzi na rosnące oczekiwania rynku dachów zielonych w Polsce, który wymaga stosowania produktów coraz bardziej zaawansowanych technicznie. Podłoża glebowe stają się narzędziem zapewniającym realizację śmiałych projektów architektury krajobrazu w przestrzeni miejskiej. W naszej ofercie znajdziecie Państwo: • szeroki wybór mineralnych substratów dachowych w atrakcyjnych cenach do różnych zastosowań na dachach ekstensywnych i intensywnych • żwiry drenażowe i opaskowe • geowłókniny ochronne i filtracyjne • składane skrzynki kontrolne i inne elementy odwadniające ze stali nierdzewnej. LABORATORIUM DACHÓW ZIELONYCH ul. Ząbkowska 38a, 03-735 Warszawa tel. (22) 357 89 84, 0505 023 210 fax (22) 357 89 85 biuro@dachyzielone.pl www.dachyzielone.pl 30 Składy mieszanek opracowujemy korzystając z wytycznych FLL oraz własnej wiedzy i doświadczenia. Nasze produkty są badane w wielu ośrodkach krajowych, prowadzimy ponadto wewnętrzną kontrolę jakości gwarantując stabilność receptury. Nasze produkty wykonywane są z wykorzystaniem lokalnych surowców mineralnych i organicznych oraz materiałów z recyklingu w postaci kruszyw i kompostów. SUBSTRATY NA KAŻDY DACH PRODUKT CECHY ZASTOSOWANIE SUBSTRATY UNIWERSALNE podłoża mineralno-organiczne do układów wielowarstwowych, umożliwiające stabilne ukorzenianie się roślin wymagających dachy płaskie odwrócone i ocieplone płyty stropowe nad garażami i tarasami substrat ekstensywny SPG E-U16 substrat intensywny SPG I-U16 SUBSTRATY EKONOMICZNE podłoża mineralno-organiczne do układów wielowarstwowych, umożliwiające stabilne ukorzenianie się roślin mało wymagających dachy płaskie odwrócone i ocieplone płyty stropowe nad garażami i tarasami substrat ekstensywny SPG E-E substrat intensywny SPG I-E substrat wypełniający SPG W-E SUBSTRATY DRENAŻOWE podłoża wysokozmineralizowane do układów jedno- i wielowarstwowych, umożliwiające szybkie odprowadzanie wody SUBSTRATY ORGANICZNE podłoża wysokoorganiczne do układów wielowarstwowych, umożliwiające stabilne ukorzenianie się roślin bardzo wymagających dachy płaskie odwrócone i ocieplone stropy nad ostatnią kondygnacją płyty stropowe nad garażami i tarasami konstrukcje drewniane substrat ekstensywny SPG E-O substrat intensywny SPG I-O SUBSTRATY LEKKIE podłoża odporne na wywiewanie o obniżonej wadze do układów wielowarstwowych, umożliwiające stabilne ukorzenianie się roślin dachy płaskie odwrócone i ocieplone płyty stropowe o małej nośności dachy korytkowe konstrukcje drewniane substrat ekstensywny SPG E-L substrat intensywny SPG I-L SUBSTRAT CIĘŻKI podłoże odporne na wywiewanie o zwiększonej wadze do układów wielowarstwo- dachy płaskie wych, umożliwiające odwrócone i ocieplone stabilne ukorzenianie się roślin oraz stropy nad ostatnią kondygnacją skuteczne balastowanie dachu substrat ekstensywny SPG E-C SUBSTRAT ZAGĘSZCZALNY dachy płaskie podłoże podkładowe umożliwiające zakłaodwrócone danie trawników intensywnie użytkowapłyty stropowe nad garażami nych i obciążonych ruchem kołowym i tarasami substrat intensywny SPG I-Z SUBSTRAT TRAWNIKOWY dachy płaskie podłoże nawierzchniowe o drobnej struk- odwrócone i ocieplone turze ułatwiającej pielęgnację trawników płyty stropowe nad garażami i tarasami dachy płaskie i skośne odwrócone i ocieplone płyty stropowe nad garażami i tarasami NAZWA substrat ekstensywny SPG E-DR substrat intensywny SPG I-DR substrat intensywny SPG I-T8 DRENAŻE drenaże z kruszywa nasiąkliwego magazynujące i odprowadzające wodę z warstw dachu zielonego dachy płaskie odwrócone i ocieplone drenaż pod płyty betonowe wypełnienie opasek żwirowych drenaż SPG DR-CH drenaż SPG DR-CG PODBUDOWA DROGOWA podbudowa pod nawierzchnie utwardzone piesze i jezdne na dachach zielonych pozbawiona części spławialnych dachy płaskie odwrócone i ocieplone płyty stropowe nad garażami i tarasami podbudowa drogowa SPG P-D SKRZYNKI KONTROLNE dachy płaskie zestaw elementów ze stali nierdzewnej odwrócone i ocieplone perforowanej do samodzielnego montażu możliwe zastosowanie możliwa produkcja na indywidualne w miejscach ruchu pieszego zamówienie i kołowego skrzynka kontrolna SPG KO 1,5 skrzynka kontrolna SPG KO 2,5 31 Wykonawstwo TARAS Katarzyna From Agnieszka Bronikowska Zdjęcia - archiwum inGreen N owe warszawskie osiedle mieszkaniowe. Z przestronnego mieszkania wychodzimy do ogrodu pełnego kwiatów, owoców i szemrzącej wody. Byłby to zwyczajny, mały ogród miejski, gdyby nie otaczające dachy sąsiednich budynków. Projektowanie intensywnej roślinności na dachach i tarasach znacząco różni się od kształtowania „typowych” ogrodów. Zastosowane rozwiązania przestrzeni muszą być nie tylko dekoracyjne, ale również funkcjonalne, bezpieczne i oszczędne w użytkowaniu. Warunki panujące na tarasie nie sprzyjają spokojnemu rozwojowi roślin – wiatr, duże amplitudy temperatur, nagrzewanie z klasą powierzchni betonowych... Zazwyczaj panują niesprzyjające i niestabilne warunki wodne. Idealnym rozwiązaniem w kształtowaniu miejskiej przestrzeni są „zielone dachy”, które można zakładać na dachach budynków, parkingów czy na tarasach. Wśród wielu zalet można wymienić kilka – poprawiają energooszczędność budynków, mikroklimat i funkcje rekreacyjne. Podnoszą wartość i atrakcyjność mieszkania. Coraz częściej inwestorzy poszukują oryginalnych i niepowtarzalnych pomysłów na aranżację zieleni. Wychodząc naprzeciw dokładamy wszelkich starań, by w pełni zrozumieć ich potrzeby i oczekiwania. Projektowanie ogrodów na dachach wymaga stosowania profesjonal- nych rozwiązań, popartych bogatą wiedzą techniczną i ogrodniczą. Podjęliśmy się zlecenia zaprojektowania i zrealizowania ogrodu na tarasie. Wysokie wymagania inwestorów zachęciły naszą firmę do twórczego podejścia do projektu. Głównym założeniem ogrodu było stworzenie dwóch przestrzeni: naturalnej – wypoczynkowej oraz reprezentacyjnej. Ogród miał przypominać bujną przyrodę, pełną różnorodnej roślinności. Miał stworzyć enklawę zieleni, zasłaniającą sąsiedztwo budynków i mankamenty dachowej infrastruktury. Zieleń powinna odzwierciedlać najbardziej, na ile to możliwe, naturalny, „typowy” ogród. Z tego względu nie mogły być zastosowane gotowe donice, 1 3 2 a wszelkie elementy konstrukcyjne i drewniane musiały być jak najmniej widoczne. Projekt został dopracowany w każdym detalu, kolorach kwiatów, stylu oświetlenia czy rodzaju nawierzchni. Postawiliśmy na technologię zielonego dachu intensywnego, aby móc stworzyć wymagającym roślinom jak najlepsze warunki rozwoju. Na tarasie zastaliśmy nawierzchnię z płytek ceramicznych, określone spadki oraz istniejący system odwadniający. Nieznany był nam stan hydroizolacji, ale zważywszy na występujące reklamacje, nie wzięliśmy ich pod uwagę w procesie projektowania. Otrzymaliśmy bardzo rygorystyczne ograniczenia techniczne. Narzucone przez kon- struktorów obciążenia – 360 kg/ m2 – postawiły wysoko poprzeczkę. Projekt wymagał szerokiej wiedzy technicznej i doświadczenia, aby dostosować ogród do wyobrażeń inwestora. Przy projektowaniu ogrodu dołożyliśmy wszelkich starań, by sprostać oczekiwaniom inwestora oraz spełnić wymagania konstrukcyjne i technologiczne. Postanowiliśmy stworzyć zróżnicowany układ wysokościowy, zarówno roślinności, jak i donic. Kształty donic przeplatają się między sobą tworząc ciekawą grę linii, przechodzącą płynnie w taras z drewna egzotycznego. Ze względu na niskie parametry obciążenia dachu, zastosowaliśmy jak najlżejsze dostępne materiały konstrukcyjne – tworzywo sztuczne, kompozyty, sklejki itp. Wypełnienie donic stanowił lekki substrat dachowy. Dobierając roślinność zwracaliśmy uwagę nawet na ciężar masy liści. Najważniejszymi aspektami systemu zielonego dachu są hydroizolacja, retencja i odprowadzenie nadmiaru wody. Niezależnie od istniejącej izolacji tarasu, aby uzyskać pewność, że mieszkania poniżej tarasu są zabezpieczone przed zalaniem, zastosowaliśmy system warstwowy – włókniny, geomembranę EPDM, maty drenżowe. Szczególną uwagę należy zwracać na staranne zgrzewanie EPDM–u, na wszystkich połączeniach, narożnikach czy kątach powstałych po ukształtowaniu Fot.1 - Swojski klimat ogrodu na dachu tworzą m.in. różnorodna roślinność i ciekawa aranżacja rabat (widoczne w głębi donice) Fot. 2 - Łączenie membrany EPDM Fot. 3 - Materiały techniczne naszego dachu zielonego (od dołu): aluplast, mata drenażowa, geowłóknina chłonno - ochronna, geowłóknina filtracyjna (z boku) Fot. 4 - Profesjonalne systemy nawadniające zapewniają optymalny bujny wzrost roślin 4 33 5 donic. Na EPDM ułożono elementy drenażowe z polietylenu z wgłębieniami gromadzącymi wodę oraz otworami wentylacyjnymi i dyfuzyjnymi do odprowadzania nadmiaru wody. Równomiernie, wzdłuż donic, zamontowano odpływy kierujące nadmiar wody z zielonego dachu do istniejącego systemu odwodnienia tarasu. W ten sposób zapewniliśmy wodzie bezpieczny odpływ z tarasu. Prawidłowo zaprojektowana i wykonana hydroizolacja jest podstawą wszelkich prac związanych z zakładaniem zieleni na dachach i tarasach. Wygięte i zróżnicowane wysokościowo kompozyty aluminiowe, stworzyły „donice” na rośliny. Elementy konstrukcyjne ukryliśmy pod drewnianymi listewkami. Dodało to całej kompozycji dużej lekkości. Wszelkie elementy drewniane zostały zaimpregnowane w kolorze ciemnego drewna. Uzyskaliśmy przyjemne i ciepłe wnętrze, doskonale komponujące się z zielenią roślin. Zaprojektowane donice z roślinami podwyższyły poziom tarasu. Ze względów bezpieczeństwa zastosowaliśmy dodatkową barierkę. Pełni ona jednocześnie funkcję konstrukcji pod pnącza. Szczególnego klimatu temu miejscu dodaje woda. W części reprezentacyjnej jest mała kaskada wodna, a w ogrodzie naturalnym strumień z wartko płynącą, szemrzącą wodą. Większość zaprojektowanych roślin jest dostosowana do panujących zazwyczaj na dachu ekstremalnych warunków, np. sosny, jałowce, trawy, 6 rozchodniki. Doskonale radzą sobie również rośliny owocowe – czereśnia, morwa, agrest, borówki i poziomki. Zachowaliśmy zmienność kwitnienia oraz barwną kolorystykę roślin. Za obopólną zgodą – inwestora i firmy inGreen testujemy odporność roślin, dla których warunki na dachu są skrajne np. różaneczniki, laurowiśnie, hortensje, klony palmowe, cyprysiki czy bluszcze. Przy zachowaniu wiedzy i doświadczenia ogrodniczego, w odpowiednich warunkach, można stosować wyżej wymienione rośliny. Instalację automatycznego systemu nawadniania ogrodu powinno się uznać za niezbędny element wyposażenia ogrodu. Odpowiednio założony system, powstały na bazie projektu zagospodarowania ogro- Fot. 5, 6 - Transport materiałów na IV piętro za pomocą żurawia HDS Fot. 7- Układ warstw zielonego dachu (od dołu) : membrana EPDM, geowłóknina chłonno - ochronna, mata drenażowa Fot. 8 - Kaskada wykonana z lekkiego tworzywa sztucznego imitującego kamień, wkomponowana w roślinność 34 7 8 du, zapewnia prawidłowy wzrost i rozwój roślin oraz ułatwia pielęgnację ogrodu. System nawadniania oszczędza zużycie wody – nawet o 50 % w stosunku do tradycyjnego podlewania. Pozwala na swobodne korzystanie z urlopów i wyjazdów weekendowych, bez obawy zaniedbania ogrodu. Odpowiednio dostosowane zraszacze czy emitery zapewnią właściwą dawkę wilgoci różnorodnym roślinom, dostosowując się do warunków atmosferycznych. W czasie opadów czujnik deszczu zapobiega włączeniu się systemu. Cały system jest sterowany centralnie – komputerem zewnętrznym. Rośliny zostały podzielone na strefy, adekwatnie do warunków panujących w poszczególnych częściach dachu – sekcje roślin w wyż- szych i niższych donicach, sekcja roślin jednorocznych i sekcja trawnika. Z perspektywy realizacji ogrodu ważne okazały się transport i logistyka. Mieszkanie, do którego należy taras, było wykończone i zamieszkane, więc należało zachować szczególną ostrożność przy wnoszeniu materiałów. Największe i najcięższe rzeczy – rośliny, substrat, deski tarasowe, donice przetransportowaliśmy na 4 piętro dźwigiem. Nie lada wyczynem było skoordynowanie jednocześnie wszystkich transportów. W prawidłowym funkcjonowaniu intensywnego ogrodu na dachu niezbędny jest cotygodniowy profesjonalny serwis pielęgnacyjny. Od niego w dużej mierze zależy, jak szybko ogród zacznie cieszyć nasze oko. Wykonujemy m.in. regularne koszenie trawy, kontrolę i usuwanie chorób i szkodników roślin, nawożenie, konserwację urządzeń i instalacji. Przy częstych wizytach serwisowych jesteśmy w stanie szybko zidentyfikować zagrożenia oraz zapobiegać ewentualnym problemom w funkcjonowaniu zielonego dachu. Efekt końcowy przerósł wszelkie oczekiwania. Rośliny zaczęły bujnie rosnąć, pojawiły się ptaki, motyle – dach zaczął tętnić życiem. Inwestorzy są bardzo zadowoleni z uzyskanego ogrodu, wykonanego przez inGreen. Szerokie możliwości i różnorodność technologiczna pozwoliła nam na zrealizowanie marzeń o szemrzącej wodzie i relaksującym, zielonym zakątku w środku miasta. ABC Dachu Zielonego CO WIEMY O DACHACH ZIELONYCH? SONDAŻ OPINII Paulina Kadej Katarzyna Piotrowska Pojęcie dachów zielonych nie jest najnowsze dla świata, jednak dla rynku polskiego jest to pojęcie wciąż świeże. Pojawia się pytanie, jak świeże i czy już dotarło ono do zwykłego obywatela, nie mającego nic wspólnego z branżą architektoniczną? Jak ludzie zapatrują się na obecność takich dachów w przyszłości? Czy znają ich wartość, zarówno estetyczną jak i użytkową? Odpowiedzi na te oraz inne pytania próbowały znaleźć autorki artykułu. W ramach praktyk wakacyjnych, pod kierunkiem Pani Ewy Piątek-Kożuchowskiej, Redaktor Naczelnej pisma „Dachy Zielone”, latem 2009 roku (17-18 sierpnia) przeprowadziłyśmy krótki sondaż na ulicach Warszawy. Chciałyśmy wspólnie znaleźć odpowiedź na pytanie, co o dachach zielonych wie przypadkowy przechodzień mijający je na swej drodze. Sondaż przeprowadziłyśmy wykorzystując kwestionariusz, który zawierał sześć pytań zamkniętych oraz krótką metryczkę respondenta (płeć, wiek i miejsce zamieszkania). Jako miejsca wywiadów wybrałyśmy 3 lokalizacje – bezpośrednio na dachu zielonym (w ogrodzie Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego), w jego bliskim sąsiedztwie (na ulicy Emilii Plater, vis-a-vis Centrum Handlowego Złote Tarasy) oraz wśród typowych nowoczesnych osiedli na warszawskim Ursynowie. W każdym z tych miejsc zadałyśmy pytania 30 osobom w wieku powyżej 18 lat, uzyskując w sumie 90 wywiadów. Należy z całą mocą zaznaczyć, że wyniki sondażu nie mają charakteru reprezentatywnego dla całej populacji. Służą jedynie zwróceniu uwagi, że wobec rosnącego zainteresowania dachami zielonymi w naszym kraju, takie badania są bardzo potrzebne. Wskazuje na to także przykład sondażu przeprowadzonego w Krakowie, którego owocem był artykuł pt. „Badanie preferencji potencjalnych użytkowników dachów zielonych” autorstwa dr inż. Elżbiety Radziszewskiej-Zieliny z Politechniki Krakowskiej, opublikowanego na łamach miesięcznika Dachy (nr 1/2009). 36 Respondenci Większość naszych rozmówców (63,3%) była mieszkańcami Warszawy, 36,7% respondentów pochodziło z innych miast. Największą grupę stanowili ludzie młodzi (18-30 lat), którzy także najchętniej uczestniczyli w sondażu (58,9 %). Osoby starsze, w wieku powyżej 61 lat, stanowiły 15,6% respondentów. Pozostałe grupy wiekowe odpowiadały mniej licznie (31-40 lat: 11%; 41-50 lat: 8,9%; 51-60 lat: 5,6%). Odpowiedzi uzyskałyśmy zatem głównie od naszych rówieśników. W sondażu chętniej wzięli udział mężczyźni (55,6%) aniżeli kobiety (44,4%). Ryc.1- Czy słyszał(a) Pan(i) kiedykolwiek o dachach zielonych? Wyniki Zdecydowana większość naszych rozmówców spotkała się z pojęciem dachu zielonego. Aż 84,4% o nich słyszało, a ponad połowa potrafiła wskazać przykład z kraju bądź ze świata (Ryc. 1-2). Zdecydowanie najczęściej rozmówcy wymieniali BUW i CH Złote Tarasy, chociaż duża część osób udzielających odpowiedzi, choć miała je w zasięgu wzroku, nie potrafiła wskazać tych - zdawałoby się - samo narzucających się przykładów. Tylko kilka osób, dobrze zaznajomionych z tematem, podało nazwy mało znane, jak np. dom outrialny czy Alterier Residence. Padały także nazwy projektów znanych z ulic Warszawy – osiedli mieszkaniowych, galerii handlowych czy stacji metra. Dużo rzadziej wymieniane były przykłady ze współczesnego świata. Niektórzy podkreślali nawet, że budowano je już za czasów starożytnych, a jedna osoba jako przykład podała legendarne Ogrody Semiramidy. Nikt nie podał nazwy zagranicznego projektu, ograniczając się do wskazania miast lub nawet całych państw czy regionów. Naszym zdaniem taki rozkład odpowiedzi może wskazywać na to, że dachy zielone są jeszcze bardzo mało znane, ale już nie całkiem obce. Pojęcie dachu zielonego nasi rozmówcy prawdopodobnie znają z mediów, ale być może nie było ono według nich dostatecznie szczegółowo przedstawione. W kolejnym pytaniu chciałyśmy dowiedzieć się, co nasi respondenci sądzą o kosztach założenia dachu zielonego. Nie bez zdziwienia usłyszałyśmy, że ogrody na dachu zdaniem większości są drogie (46,7%) lub bardzo drogie (13,3%; Ryc. 3). Prawdopodobnie do takich opinii przyczynia się fakt, że myśląc o dachu zielonym mamy zwykle przed oczami bujny, w pełni wyposażony ogród, czego potwierdzenie uzyskałyśmy w toku dalszej rozmowy. Wydaje się to jednocześnie wskazywać, że nasi rozmówcy nie dostrzegają relatywnie tanich dachów ekstensywnych, których na co dzień nie są w stanie zobaczyć. Niemal wszyscy respondenci (95,5%) zgodzili się ze stwierdzeniem, że dachy zielone pozytywnie wpływają na estetykę otoczenia, sprawiając że dzięki nim jest ładniej. Także ponad 83% z nich uznało, że dachy zielone są roz- Ryc. 2 - Czy umie Pan(i) wskazać przykłady dachu zielonego na świecie lub w Polsce? Ryc.3 - Czy Pan(i) zdaniem koszt założenia dachu zielonego jest: 37 wiązaniem nowoczesnym, zgodnym z duchem nowoczesnej architektury miejskiej. Ciekawiło nas także, co nasi rozmówcy sądzą o innych niż estetyczne walorach dachu zielonego. Przeprowadzając wywiady w sierpniowe upalne dni zapytałyśmy, czy ich zdaniem dachy zielone poprawiają izolację termiczną budynków - latem obniżając temperaturę wewnątrz, a zimą chroniąc przed utratą ciepła. Odpowiedzi, jakie uzyskałyśmy były bardzo pozytywne, ponieważ 75,5% respondentów zgodziło się z taką tezą, chociaż prawie co piąta osoba (18,9%) nie potrafiła zająć stanowiska w tej mierze. Prawdopodobnie upalna pogoda w dniu przeprowadzenia wywiadu mogła sprawić, że intuicyjnie respondenci zgodzili się z takim stwierdzeniem. Możliwe też, że pokrycie budynku roślinnością rodzi w Polsce skojarzenia z tradycyjną ziemianką. Zdania na temat roli dachu zielonego jako ochrony przed powodzią, dzięki zdolności gromadzenia wody i opóźniania jej spływu, rozkładały się prawie po równo dla każdej z możliwych opcji. 44,4% respondentów zgodziło się z taką opinią, 34,6% było odmiennego zdania, a jedna piąta (21%) nie potrafiła się do niej odnieść. Takie odpowiedzi nie powinny dziwić w świetle ogólnej wiedzy o zagrożeniach powodziowych i metodach ich przeciwdziałania. Warto na ten aspekt zwrócić większą uwagę, szczególnie w sytuacji, gdy w ostatnich latach powodzie zdarzają się coraz częściej. 38 Niemniej ciekawe spostrzeżenia przyniosły odpowiedzi na pytanie o opinię, czy dachy zielone są rozwiązaniem zbyt ryzykownym, grożącym przeciekaniem. Prawie dwie trzecie respondentów (62,2%) uznało, że dach zielony jest pod tym względem bezpieczny, a tylko 8,9% z nich zdecydowanie obawiałoby się o szczelność dachu pokrytego roślinnością. Wydaje się to świadczyć o ograniczonym oddźwięku negatywnych doświadczeń związanych z wadliwym wykonaniem izolacji wodnej na dachach zielonych. Nie powinno też raczej budzić obaw o złą sławę i szczególnie silne uprzedzenia wśród ich potencjalnych użytkowników. Na koniec serii pytań o opinie na temat cech i funkcji dachów zielonych zapytałyśmy respondentów, czy są one rozwiązaniem zbyt kosztownym. Chociaż pytani na początku wywiadu o koszty założenia dachu zielonego odpowiadali dość zgodnie, że są one wysokie lub bardzo wysokie (60%), to zdanie, że są zdecydowanie lub raczej zbyt kosztowne podzielała co trzecia osoba (32,2%; Ryc. 4). Można by wnioskować, że chociaż dachy zielone uważane są dość powszechnie za rozwiązanie drogie, to jednak koszty te są uznawane za relatywnie uzasadnione, zważywszy na ich zalety. Zdają się to potwierdzać końcowe deklaracje respondentów, z których wynika, że zdecydowana większość (83,4%; Ryc. 5) chciałaby mieszkać w budynku z dachem zielonym, chociaż dowiedziałyśmy się, że tylko pięciu z naszych rozmówców (5,6%) ma taką okazję. Wnioski Ogólnie można wnioskować, że warto popularyzować wiedzę o dachach zielonych, ponieważ uczestnicy sondażu odbierają je pozytywnie. Chcieliby posiadać takie ogrody w swym otoczeniu, jednak ich wiedza ogólna jest jeszcze zbyt mała, by mogli podejmować konkretne kroki mające na celu wprowadzanie dachów zielonych na swoje prywatne budynki mieszkalne czy bloki wspólnot mieszkaniowych. Większość osób nie mieszka na osiedlu czy w domu z ogrodem na dachu, chociaż bardzo by sobie tego życzyła. Podejrzewamy, że dachy zielone silnie kojarząc się z nowoczesnym budownictwem budują równocześnie przeświadczenie, że zazielenianie dachów budynków z minionej epoki jest mało realne, zbyt ryzykowne i kosztowne. Warto jednak szerzej uświadamiać, że dachy zielone pomagają odzyskiwać powierzchnie biologicznie czynną, nie muszą być zbyt drogie i można je zakładać bez mała na każdym dachu. Jako autorki tego artykułu nie miałyśmy możliwości zrealizowania badań reprezentatywnych. Jednak, jak wynika z przeprowadzonych przez nas wywiadów, warto byłoby podjąć próbę przeprowadzenia profesjonalnych badań opinii na temat dachów zielonych na szerszą skalę i z użyciem profesjonalnych narzędzi. Mamy nadzieję, że ten tekst zachęci do podjęcia takich działań. The notion of green roofs is not a new concept. Yet for Polish market it is still largely unknown. But, just has it already reached an ordinary citizen who knows little or nothing about the industry of architectural structure? What are people’s opinions on the subject, including the future of green roofs? Do they know the value of green roofs, both esthetic and practical? What does the ordinary passer-by know about them-on seeing green roofs on his way? The authors of the article have attempted to find the answers to these questions by conducting a survey in the streets of Warsaw as a part of summer training. The majority of respondents have already come across the phrase ‘green roofs’. As many as 84% have heard about them and over 50% were able to give an example of such roofs either within the country or abroad. Such roof gardens are said to be expensive according to many (46,7%), or even very expensive (13,3%). Nearly all respondents (95,5%) agreed that green roofs have a positive impact on the beauty of the surroundings, making a place look more pleasant. Over 83% claimed that green roofs are a modern solution which goes along with the spirit of modern urban architecture. In the opinion of 75,5% participants, green roofs improve the thermal insulation of buildings and nearly two-thirds of respondents (62,2%) claimed that green roofs are a good protective layer in terms of hydro-insulation. Every third person agrees that green roofs are very or even too costly. Most respondents (83,4%) would like to live in a building with a green roof. The authors of the article had no opportunity to realize a very representative survey. However, as the outcome of the survey shows, it would be worth carrying out more thorough research on green roofs with the use of professional methodology. Ryc.4 - Dachy zielone są rozwiązaniem zbyt kosztownym: Ryc.5 - Czy chciał(a) by Pan(i) mieszkać w budynku z dachem zielonym? Понятие зелёные кровли не является чем-то новым в мире, однако на польском рынке оно всё ещё свежее. Появляется вопрос – насколько свежее это понятие и добралось ли оно до простого человека, не имеющего ничего общего с архитектурной отраслью? Как люди смотрят на присутствие таких кровель в будущем? Знают ли они об эстетической и эксплуатационной ценности зелёных кровель? Что о зелёных кровлях думает случайный прохожий, проходящий мимо такой крыши? Ответы на эти и другие вопросы пробовали найти авторы статьи, которые во время практики летом 2009. провели короткий опрос на улицах Варшавы. Оказалось, что большинство опрошенных встретилось с понятием зелёные кровели: 84% слышало о них, а более 50% сумело указать соответствующий пример в Польше или за границей. По-мнению большинства, зелёные кровли дорого стоят (46,7%) или очень дорого стоят (13,3%). Почти все респонденты (95,5%) согласились с утверждением, что зелёные кровли положительно влияют на эстетику окружающего пространства и, благодаря им, крыши выглядят красивее. Более 83% опрошенных признало, что зелёные кровли являются новаторским решением, соответствующим современной городской архитектуре. По-мнению 75,5% участников опроса, зелёные кровли улучшают термическую изоляцию зданий, а почти 2/3 респондентов (62,2%) признало, что зелёные кровли являются безопасным покрытием по отношению к водной изоляции. Большинство опрошенных (83,4%) хотело бы жить в здании с зелёной кровлей. Авторы статьи не имели возможности проведения официальных исследований. 39 Fot.1 - Osiedle Schanzenstraße w Düsseldorfie - założenie zieleni oraz zbiornik wodny na dachu garazy podziemnych. Projekt Zieleni FSW Landschaftsarchitekten, Projekt zbiornika i systemu uzdatniania wody Marcin Gąsiorowski Zazielenienia multifunkcjonalne – dachy bagienne P od pojęciem zazielenień multifunkcjonalnych rozumie się rodzaj dachów zielonych, powstałych przy zastosowaniu roślin bagiennych, gdzie zostały zoptymalizowane aspekty wykorzystania, oczyszczania i retencji wód opadowych w celu oszczędności energii i zmniejszenia kosztów inwestycyjnych. Zazielenienia multifunkcjonalne, poza walorami i właściwościami typowymi dla zielonych dachów konwencjonalnych, posiadają szereg dodatkowych, interesujących cech. Zbiorowiska szuwarowe cechuje wysoka efektywność oczyszczania wód, dzięki czemu mogą być wykorzystywane do oczyszczania zbior- Dachy bagienne, oddając dużą ilość wody do atmosfery, odciążają w znacznym stopniu sieci kanalizacyjne. Ponieważ ich efektywność pod tym względem jest wyższa aniżeli w przypadku zielonych dachów konwencjonalnych, dachy bagienne stanowią bardzo istotny element działań przeciwpowodziowych. Warto zaznaczyć, że zbiorowiska szuwarowe należą do przyrodniczo szczególnie cennych i rzadkich biotopów w środowisku zurbanizowanym. Dostrzeżono to w Niemczech, gdzie jako powierzchnia biologicznie czynna uwzględniane są w bilansie zabudowy i bilansie ingerencji - kompensacji, co przekłada się na aspekt finansowy. Dachy bagienne bezsubstratowe projektowane na niewielką retencję są lekkie i łatwe w wykonaniu, dzięki czemu mogą DACH w budowie dotyczą jedynie warstw układanych ponad uszczelnieniem, gdzie należy zastosować technikę tworzenia naturalnych zbiorników wodnych. Ciężar dachów bagiennych wynosi średnio od 50 do 200 kg/m2 i w głównej mierze zależy od poziomu projektowanej retencji, zaś nakłady pielęgnacyjne zbliżone są do kosztów pielęgnacyjnych dachów ekstensywnych lub prostych dachów intensywnych. Dachy bagienne wymagają jednak gwarancji wystarczającego zaopatrzenia w wodę w długotrwałych okresach suchych. Jeżeli dach nie został zaprojektowany jako „oczyszczalnia” ścieków szarych, stale zasilana przez wodę szarą z systemu kanalizacji, to należy przewidzieć uzupełnianie poziomu Marcin Gąsiorowski Zdjęcia - archiwum autora multifunkcjonalny ników wodnych, takich jak stawy ozdobne czy kąpielowe bądź do oczyszczania wód technologicznych lub ścieków. Szczególnie interesujące jest wykorzystanie dachów bagiennych do oczyszczania tzw. ścieków szarych (wody szarej) przed ich ponownym wykorzystaniem na przykład do spłuczek toaletowych, prania czy podlewania ogrodu. Wysoka zdolność zbiorowisk bagiennych do transpiracji (800 – 1 600 mm/m2 rocznie) powoduje większą efektywność wpływu tego typu zazieleniania na mikroklimat oraz regulację temperatury wewnątrz budynku aniżeli w przypadku zielonych dachów konwencjonalnych. Zdolność do ochładzania mikroklimatu jest szczególnie cenna w intensywnej zabudowie miejskiej, zaś odbieranie ciepła w procesie parowania wpływa pozytywnie na regulację temperatury wewnątrz budynków. być realizowane prawie na każdym dachu. Dachy bagienne mogą być śmiało łączone z zielonymi dachami konwencjonalnymi. Wpisując się w ideę zrównoważonego budownictwa otwierają drogę do zrewolucjonizowania współczesnej architektury krajobrazu, łącząc estetyczne walory wody i roślinności szuwarowej, energooszczędność konwencjonalnych dachów zielonych, korzyści z naturalnego magazynowania i oczyszczania wody opadowej oraz pozytywny wpływ na kształtowanie mikroklimatu. Technika wykonywania dachów bagiennych Uszczelnienie oraz warstwy ochronne, jak i wszelkie detale dachów bagiennych powinny być wykonywane zgodnie z obowiązującymi wytycznymi FLL dotyczącymi realizacji dachów zielonych. Różnice wody ze źródeł zewnętrznych, najlepiej z cystern w których gromadzona jest woda opadowa. Generalnie dachy bagienne można podzielić na dachy płaskie i spadziste. Dachy płaskie bezsubstratowe Na uszczelnionym dachu płaskim zostają rozłożone bezsubstratowe prekultywowane maty wegetacyjne (na całej powierzchni dachu lub w postaci wysp). Są to maty wykonane metodą „fytolizy” (Phytolyse®), gdzie splecione korzenie helofitów tworzą zwartą „tkaninę“. Tak przygotowany materiał dzielony jest na mniejsze fragmenty i - podobnie jak trawa z rolki - rozkładany na dachu. Zaletą takiego rozwiązania jest łatwość wykonania, oszczędność materiału oraz niski ciężar. Wadą - niższa zdolność filtracji i akumulacji w porównaniu z dachami wykonywanymi na substracie oraz 41 przejściowo ograniczona stabilność w okresie bezpośrednio po wykonaniu. Dachy płaskie wykonane na substracie Uszczelniony dach zostaje pokryty warstwą substratu, w którym rozmieszcza się rośliny bagienne, produkowane na przykład metodą Logotainer®. Stosując tę metodę można odpowiednio dobrać substrat, aby uzyskać dodatkową eliminację zanieczyszczeń lub substancji biogennych z przypływającej wody. Substraty zawierające komponenty o dużej powierzchni czynnej, jak lawa, perlit, kruszona cegła, keramzyt, bims czy torf gwarantują powstanie rozległej „bakteryjnej błony biologicznej“, odgrywającej kluczową rolę w eliminowaniu zanieczyszczeń organicznych. Dodatek substratów zawierających takie komponenty, jak wapienie, zamonit, dolomity, hematyt itp., pozwala wiązać chemicznie zanieczyszczenia i niektóre związki biogenne, jak na przykład fosforany. Z kolei stosując adsorbery jonowe (zeolity, minerały ilaste) można wiązać substancje biogenne bądź inne substancje, które chcemy wyeliminować (np. laponit do eliminacji cynku). W praktyce dobierane są zwykle mieszanki substratowe dostosowane do chemizmu oczyszczanej wody i danych warunków hydraulicznych, gwarantujące optymalny efekt zarówno pod względem chemicznym i biologicznym, z uwzględnieniem czynników ekonomicznych. Fot. 2 - Hodowla roslin bagiennych w pojemnikach umieszczonych w plytkich basenach Dachy płaskie z zastosowaniem mat typu Repotex Stosując maty pływające, dobrze znoszące wahania poziomu wody i wyposażone w struktury pozwalające na unoszenie się tkaniny na jej powierzchni (Repotex S), można uzyskać zazielenienia dachowe o dużej zdolności retencyjnej. Można również stosować maty zakotwiczone (Repotex U), na stałe wyposażone w struktury magazynujące wodę, gdzie retencja wody odbywa się nad powierzchnią roślin. Zależnie od funkcji dachu mata może posiadać warstwę ograniczającą transpirację. W tak przygotowanym podłożu umieszcza się rośliny bagienne (repozycyjne), które są po prostu rozkładane na macie (Logotainer® w ilości 5 - 8 sztuk lub Phytolyse® w ilości 2 - 3 sztuk). Korzenie roślin szybko przerastają maty i stabilizują się w ten sposób mechanicznie. Ryc.1 - Przekrój przez dach płaski oaraz dach spadzisty 42 Dachy spadziste Dachy tego typu posiadają ograniczoną zdolność retencjonowania wody, muszą być zatem w nią stale zaopatrywane. Zasilanie może odbywać się zarówno w sposób ciągły, jak i pulsacyjny. Ze względu na potrzebę ciągłej dostawy wody budowa bagiennych dachów spadzistych jest głównie realizowana w powiązaniu z funkcją oczyszczania wody lub regulacji mikroklimatu. Istotnym elementem takiego dachu jest system równomiernego rozprowadzania wody na całej powierzchni. Dachy o niewielkim spadku można wykonywać na substratach, analogicznie jak dachy płaskie. W sytuacji, gdy spadki uniemożliwiają stworzenie stabilnego podłoża dla roślin stosuje się maty typu Repotex wyposażone w struktury zatrzymujące wilgoć. Maty Repotex, wykonane z materiałów nieulegających degradacji, na wierzchu wyposażone są w warstwę przeciwdziałającą transpiracji, zaś na spodzie w warstwę chłonącą wodę (Repotex U). Ciężar mat, zależnie od typu, wynosi od 500 do 2 000 g/m2. Najgrubsze z mat są w stanie zatrzymać około 8 litów wody na metr kwadratowy. Testy prowadzone na dachach spadzistych wykazały, że waga 1 metra kwadratowego maty plus biomasa wynosi około 15 kilogramów. Na dachach spadzistych rośliny bagienne wtykane są bezpośred- Fot. 3 - Mata typu repotex unoszaca sie na wodzie porosnieta papirusem (testy wykonywane w Ryadzie/Arabia Saudyjska) nio w matę ułożoną na dachu. Matę można również obsadzać roślinami repozycyjnymi zanim zostanie umieszczona na powierzchni dachu. Rośliny repozycyjne typu Logotainer® hodowane są na specjalnych paletach z tworzywa, a czas ich produkcji wynosi do 2 lat. Palety te posiadają wgłębienia w kształcie klina co powoduje, że bryła korzeniowa roślin tworzy zwartą klinowatą formę ułatwiającą sadzenie. Rośliny Logotainer® są łatwe w transporcie, gdyż pozbawione części nadziemnej niewiele ważą. Stosunkowo dobrze znoszą także transport w stanie suchym – jednak nie dłużej niż 3 dni. Co najważniejsze, szybko się aklimatyzują i dają duże przyrosty. Przykłady Fot. 4 - Zagospodarowanie wód opadowych na dachu siedziby firmy Hegler w Essen Firma Posstman we Frankfurcie, w której produkuje się rocznie około 25 milionów litrów wina jabłkowego, musi stale chłodzić zbiorniki fermentacyjne. Zamiast wież chłodzących wody technologiczne w fabryce zastosowano dachy bagienne. Woda pompowana jest na dachy, gdzie oddaje znaczną część ciepła do atmosfery. Obliczono, że w ciągu 10 lat firma zaoszczędziła w ten sposób 60 tysięcy euro na kosztach wody i energii elektrycznej w porównaniu do rozwiązania konwencjonalnego. Dodatkowym efektem zastosowania dachu bagiennego 43 Fot. 5 - Roslina bagienna o klinowatej bryle korzeniowej (wyhodowana w pojemniku typu Logotainer) jest wyższa trwałość konstrukcji dachowej oraz uszczelnienia. Na skutek obniżenia wahań temperatury oraz dzięki osłonięciu przed niszczącymi promieniami ultrafioletowymi trwałość dachów wydłużyła się przeszło dwukrotnie. Firma La Roche Diagnostik stosuje dachy bagienne do zatrzymywania wód opadowych, dzięki czemu obniża koszty związane z odprowadzeniem wód deszczowych do systemu kanalizacji ogólnospławnej. Dodatkowym walorem jest poprawa warunków mikroklimatycznych i obniżenie kosztów klimatyzacji hal. Fabryka traktorów John Deere w Mannheim czyści wody pochodzące z lakierni poprzez zastosowanie dachu bagiennego. Wykorzystuje się tutaj zdolność roślin repozycyjnych do akumulacji metali ciężkich w nadziemnych częściach roślin, które są regularnie koszone i utylizowane. Multifunctional greening is a type of green roof created by using wetland plants in order to optimize rainwater consumption, purification and retention. This leads to a reduction of energy consumption and a lower initial investment cost. Apart from the properties and advantages of conventional green roof, multifunctional greening offers additional features and qualities. Wetland roofs can be associated with the regular rooftop greening. As multifunctional roofs correspond with ideas of sustainable building design and engineering they give a chance to revolutionize contemporary landscape architecture by combining the esthetic qualities of water and marsh plants, the benefits of rainwater storage and purification, the energy efficiency of conventional green roofs and additionally have a positive influence on the microclimate. The Posstman company in Frankfurt, which produces around 25 millions liters of apple wine annually, has to constantly cool down its fermentation tanks. Instead of traditional cooling towers, wetland green roofs were used in order to cool down technological water which is pumped onto the rooftop where the major part of the heat is transferred to the atmosphere. It has been calculated that within the last 10 years the company has saved around 60 000 €, most of which would have been spent on water and electricity if conventional methods had been used. The La Roche Diagnostik company uses wetland roofs to store the rainwater and so reduce the cost of the rainwater discharge into the sewer system. The improvement of microclimate and reduction of energy costs associated with air-conditioning have been additional advantages. Water from a paint shop at the John Deere factory in Manheim is purified using the wetland roof. The wetland plants have a natural ability to store the heavy metals in their aboveground plant parts. These are regularly mowed and disposed of leaving behind heavy metal-free water. 44 Fot. 6 - Dach ekstensywny siedziba firmy Hegler w Essen. Под понятием мультифункциональное озеленение понимается вид зелёных кровель, созданных с применением „болотных” растений, при создании которых были оптимизированы аспекты использования, очищения и ретенции ливневых вод, с целью экономии энергии и уменьшения инвестиционных расходов. Мультифункциональное озеленение, кроме достоинств и качеств, присущих обычным зелёным кровлям, имеет ещё ряд дополнительных привлекательных черт. „Болотные” кровли могут смело сочетаться с обычными зелёными кровлями. Вписываясь в идею „уравновешенного” строительства, они открывают дорогу к революции в современной архитектуре пейзажа (ландшафтном дизайне), сочетая в себе эстетические достоинства воды и растений, энергосберегаемость обычных зелёных кровель, пользу натурального сбора и очищения ливневых вод, а также положительное влияние такого вида кровель на формирование микроклимата. Фирма Posstman в Франкфурте, которая ежегодно производит 25 млн литров яблочного вина, постоянно занимается охлаждением своих бродильных хранилищ. Вместо башен, охлаждающих воду при помощи технологического процесса, в фабрике используются „болотные” кровли. Вода закачивается на кровли и там выделяет значительную часть тепла в атмосферу. Подсчитано, что в течение 10 лет фирма сэкономила таким образом 60 000 евро (цена воды и электрической энергии) по сравнению с расходами, которые бы она понесла, используя обычное технологическое решение. Тракторная фабрика John Deere в Mannheim очищает воды, поступающие из лакового завода, при помощи „болотной” кровли. Здесь используется способность репозиционных растений аккумулировать тяжёлые металлы в своих корнях, которые регулярно обрезают и утилизируют. Ewa Piątek - Kożuchowska Rys. Katarzyna Samulewicz Z agadnienia związane z budowaniem dachu zielonego regulowane są w Polsce przez jeden tylko przepis Rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunkow technicznych, jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie. Zgodnie z jego ostatnią nowelizacją, dokonaną 12 marca 2009 roku, a obowiązującą od 12 czerwca 2009 roku, dachy zielone można zaliczyć jako 50% terenu biologicznie czynnego. Pojęcie dachu zielonego nie jest wymienione expressis verbis w polskim prawie. Wspomniane Rozporządzenie (Par. 3 pkt 22) definiuje natomiast po- jęcie terenu biologicznie czynnego, za który uznaje teren z nawierzchnią ziemną urządzoną w sposób zapewniający naturalną wegetację, a także 50 % powierzchni tarasów i stropodachów z taką nawierzchnią, nie mniej jednak niż 10 m2, oraz wodę powierzchniową na tym terenie (Dz.U. 2009 nr 56 poz. 461). Dach zielony w takim ujęciu funkcjonuje w przepisach od 2002 roku, kiedy to po raz pierwszy ustawodawca zdefiniował pojęcie powierzchni biologicznie czynnej. Pojawienie się tej definicji warunkowane było koniecznością 46 DACH JAKO TEREN dostosowania polskiego prawa do przepisów unijnych oraz potrzebą uporządkowania przepisów dotyczących gospodarki przestrzennej. W pierwszym Rozporządzeniu z 2002 roku wprowadzono pojęcie powierzchni terenu biologicznie czynnej rozumianej jako grunt rodzimy pokryty roślinnością oraz wodę powierzchniową na działce budowlanej, a także 50% sumy nawierzchni tarasów i stropodachów, urządzonych jako stałe trawniki lub kwietniki na podłożu za- pewniającym ich naturalną wegetację, o powierzchni nie mniejszej niż 10 m2. Definicja ta została nieco zmodyfikownana zmianą w 2004 roku, otrzymując następujące brzmienie - powierzchnia terenu biologicznie czynna oznacza grunt rodzimy oraz wodę powierzchniową na terenie działki budowlanej, a także 50 % sumy powierzchni tarasów i stropodachów o powierzchni nie mniejszej niż 10 m2 urządzonych jako stałe trawniki lub kwietniki na podłożu zapewniającym im naturalną wegetację. Jak łatwo zauważyć na przestrzeni 7 lat pojęcie terenu biologicznie czynnego przeszło trzykrotną metamorfozę. Dokonując ostatniej zmiany ustawodawca uznał za bardziej właściwe zdefiniowanie pojęcia teren biologicznie czynny zamiast powierzchnia terenu biologicznie czynnego. Za teren biologicznie czynny uznano także teren z nawierzchnią ziemną, gdyż umożliwia ona naturalną wegetację. Z obecnie obowiązującej definicji terenu biologicznie czynnego nie wynika, czym jest w istocie owa nawierzchnia ziemna. Wiemy o niej jedynie, że ma zapewniać naturalną wegetację. Tymczasem każda nawierzchnia ziemna – przynajmniej przez jakiś czas – zapewnia wegetację, jednak pod warunkiem, że zostanie do tego odpowiednio przygotowana. Za jaką zatem przyczyną, dokonując ostatniej zmiany Rozporządzenia, definicję terenu biologicznie czynnego pozbawiono doprecyzowania, że nawierzchnia tarasów i stropodachów powinna być urządzona jako stałe trawniki lub kwietniki na podłożu zapewniającym ich naturalną wegetację? Odczytując literalnie zapis Rozporządzenia można by stwierdzić, że dach zielony to posypany ziemią strop lub dach. W konsekwencji - bez potrzeby jakichkolwiek nasadzeń, ponieważ wystarczy zapewnienie, że cokolwiek na takim ugorze wyrośnie, nie ważne co, kiedy i na jak długo. W tym miejscu rodzi się wiele wątpliwości. Można by przyjąć, że ustawodawcy nie zależy na tym, aby dach zielony posiadał biologiczną wartość odtworzeniową. Nie został ponadto przewidziany żaden system monitoringu funkcjonowania ZIELONY BIOLOGICZNIE CZYNNY dachów zielonych rozliczonych jako kompensata terenu biologicznie czynnego. Warto przy okazji zaznaczyć, że w toku konsultacji społecznych projektu zmiany Rozporządzenia zabrakło udziału organizacji branżowych związanych z terenami zieleni i architekturą krajobrazu. To oczywiste, że jeden przepis czy definicja nie wyczerpie tak złożonej kwestii, jak teren biologicznie czynny. W budownictwie jest wiele podobnie złożonych zagadnień, które jednak znajdują uszczegóło- wienie w normach wykonawczych i odbiorowych. W Europie i na świecie przed przystąpieniem do planowania dokonuje się waloryzacji i oceny istniejącego terenu, który będzie zmieniony przez planowaną inwestycję. System punktowej oceny wartości biologicznej pozwala na obiektywne określenie walorów danego rozwiązania budowlanego. Z reguły dachy zielone są uwzględniane jako kompensacja 50% wartości biologicznej terenu przed inwestycją. Jednak Issues related to green roof building are regulated by law since 2002 and only by one ordinance published by the Minister of Infrastructure. According to its most recent amendment in 2009 50% of the green roof surface can be treated as a biologically active area. The notion of green roof is not expressly mentioned in Polish law. An above-mentioned regulation provides definition of a biologically active area characterized as a terrain with a ground surface, including surface water, arranged in a way that ensure conditions for natural vegetation, as well as 50% of terrace and flat roof surface not smaller than 10 m2 with the same ground conditions. Over the past 7 years the notion of biologically active area has changed three times. When making the recent changes in regulation, the legislators decided that it is more appropriate to use the notion of biologically active area instead of surface of biologically active area. The area with soil surface but no vegetation is also biologically active because it potentially provides conditions for natural vegetation. The current definition of a biologically active area doesn’t specify a ground surface. We know only that it has to ensure conditions for natural vegetation. However, every type of ground surface – at least for some time – ensures such conditions, yet only if it is properly prepared. Reading this definition literally leads to an interpretation that any roof only scattered with some soil is a green roof. As a consequence no planting is needed since it is sufficient that anything will grow, no matter what, when and for how long. It seems that the legislator does not care about a biological value of green roofs. In addition, there is no monitoring system provided, that would help to rate the value of green roof as a natural compensation. It is worth noting that any professional organization related to green areas and landscape architecture was involved in a process of public consultations of recent amendment of roof greening regulations in Poland. kompensacja ta jest uzależniona nie tylko od wielkości powierzchni, lecz także od wielu czynników jakościowych, m.in. rodzaju i ilości nasadzeń, zdolności gromadzenia wody czy zastosowania materiałów z recyklingu. Z pewnością na tak zaawansowane rozwiązania prawne przyjdzie nam Polsce jeszcze długo poczekać. Niemniej środowiska branżowe już dziś powinny zadbać o to, aby czas ten nie był zbyt długi. Вопросы, связанные со строительством зелёных кровель, регулируются польским правом с 2002 года при помощи только одного правила в Распоряжении Министра Инфраструктуры. Согласно последнему Дополнению к Распоряжению от 2009 года, зелёные кровли можно зачесть к 50% биологически активным территориям. Понятие зелёные кровли не названо в польском праве expressis verbis. Вышеуказанное Распоряжение определяет зато понятие биологически активная территория, под которым понимается территория с земельным покрытием, устроенным таким образом, чтобы оно могло обеспечивать процесс естественной вегитации, а также под этим понятием понимается 50% поверхностей террас и крыш с перекрытиями, имеющими такое же земельное покрытие (не менее 10 м²), и наземная вода на этой территории. На протяжении 10 лет понятие биологически активная территория три раза видоизменялось. Производя последние изменения, законодатель признал более подходящим понятие биологически активная территория вместо поверхность биологически активной территории. Биологически активной территорией называется также территория с земельным покрытием, так как оно делает возможным процесс естественной вегитации. Из существующего теперь понятия биологически активная территория не вытекает ответ на вопрос о том, чем же является в существе земельное покрытие. Известно только, что такое покрытие должно обеспечивать процесс естественной вегитации. Тем временем каждое земельное покрытие (хотя бы в течение некоторого времени) обеспечивает вегитацию, однако при условии, что оно будет соответственно подготовлено. Читая запись Распоряжения, можно было бы констатировать, что зелёные кровли это посыпанные землёй крыши и перекрытия. В итоге получается, что это крыши без насаждений, так как хватила бы только гарантия, что на такой насыпи что-нибудь будет расти, не важно при этом что, где и как долго. 47 WYS Piotr Pluta Zdjęcia - archiwum autora Z pewnością każdy z nas doświadczył uciążliwego upału, panującego w mieście podczas sezonu letniego. Wówczas wielu marzyło o wyjeździe poza betonową dżunglę i znalezieniu przyjemnie chłodnego miejsca wypoczynku. CIEP S PA Nauka Z pewnością każdy z nas doświadczył uciążliwego upału, panującego w mieście podczas sezonu letniego. Wówczas wielu marzyło o wyjeździe poza betonową dżunglę i znalezieniu przyjemnie chłodnego miejsca wypoczynku. Zjawisko, które utrudnia nam życie niemal każdego lata, nazywane jest efektem „miejskiej wyspy ciepła” (ang. Urban Heat Island). Naukowo udowodniono, że temperatury powietrza notowane na terenach zurbanizowanych są wyższe od tych, które występują na obszarach przyległych. Różnice te mogą wynosić kilka, a nawet kilkanaście stopni Celsjusza. Przykład Wrocławia pokazuje, że w warunkach Polski w mieście temperatura powietrza może być wyższa aż o 90C. W naszej strefie klimatycznej jest to zjawisko niekorzystne, ponieważ latem pogarsza znacząco warunki życia mieszkańców miast, potęguje zanieczyszczenie powietrza oraz sprawia, że musimy więcej płacić za energię elektryczną, potrzebną na klimatyzowanie budynków. Jedną z głównych przyczyn powstawania „miejskiej wyspy ciepła” jest niski udział terenów zielonych w mieście oraz pochłanianie przez chodniki, drogi oraz ściany i dachy budynków dużych ilości ciepła, które jest następnie powoli uwalniane do atmosfery. Istnieje kilka różnych metod zmniejszania rozmiarów tego efektu, spośród których instalowanie zieleni na dachach i fasadach budynków wyróżnia się wysoką skutecznością. Prowadząc badania nad tego typu rozwiązaniami przy siedzibie Laboratorium Dachów Zielonych w Warszawie zauważyłem, że powierzchnia dachu zielonego nagrzewa się w znacznie mniejszym stopniu niż pokrycie tradycyjne. Jego temperatura może być niższa w ciepłe dni nawet o 350C. Dzieje się tak z kilku powodów. Promienie słoneczne, natrafiając na powierzchnię roślin, w dużej mierze odbijają się od niej. Zupełnie inaczej jest w przypadku ciemnych powierzchni dróg asfaltowych czy większości dachów tradycyjnych, które pochłaniają promienie słoneczne i tym samym silnie się nagrzewają. Ponadto powierzchnia zielonych dachów nie osiąga tak wysokich temperatur, ponieważ duża część energii słonecznej jest zużywana na parowanie wody z liści, substratu glebowego czy głębszych warstw konstrukcji. Nie można także zapominać o tym, że duża porcja energii słonecznej jest wykorzystywana przez roślinność do procesów biologicznych. Efekt działania wszystkich tych zjawisk wyraźnie był widoczny w czasie pięciomiesięcznej obserwacji – prowadzonej od stycznia do maja 2009 roku – kiedy to dach zielony nagrzewał się średnio o 110C mniej niż dach tradycyjny kryty papą bitumiczną. Czy zatem rodzaj stosowanych dachów może wpływać na efekt „miejskiej wyspy ciepła”? Czy stopień nagrzewania się ich powierzchni przekłada się na klimat panujący w mieście? Aby odpowiedzieć na to pytanie, PŁA przeprowadziłem pomiary mikroklimatyczne równolegle nad powierzchnią zielonego dachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego oraz pobliskiego dachu pokrytego papą. Okazało się, że warunki mikroklimatyczne na wysokości 1 metra nad zielenią dachową BUW-u były łagodniejsze niż nad pokryciem tradycyjnym. Notowane temperatury powietrza były nieco niższe, natomiast wilgotność względna była wyższa nawet o blisko 40% (rysunek 3). Efekt chłodzenia i nawilRys. 1. Wykres przebiegu maksymalnych temperatur dobowych powierzchni dachu żania powietrza przez roślinność był „zielonego” i tradycyjnego szczególnie intensywny w dni ciepłe i suche. Co to jednak oznacza w praktyce? Otóż stosowanie w warunkach klimatycznych Polski dachów zielonych oraz fasad na dużą skalę w obrębie obszarów zurbanizowanych może znacząco redukować negatywne efekty „miejskiej wyspy ciepła”. Przedstawione badania dotyczą potencjalnych korzyści dla klimatu Warszawy, wynikających z zastosowania technologii dachów zielonych na dużą skalę. Podobne badania przeRys.2. Wilgotność względna i temperatura powietrza 1 m nad powierzchnią z dn.1 maja 2009: prowadzono dotychczas w wielu mia1. dachu zielonego stach na świecie, a ich wyniki w wielu 2. dachu tradycyjnego przypadkach stały się merytoryczną podstawą do tworzenia różnego rodzaju programów i kampanii aktywnego wspierania rozwoju dachów zielonych. Przykładem mogą być takie metropolie, jak Nowy Jork, Chicago czy Tokio. Współczesna wiedza i rozwój powinny znajdować swoje odzwierciedlenie w sposobie planowania i myślenia o przestrzeni miejskiej. Warto, aby wzorem Londynu wprowadzić w Warszawie oraz innych dynamicznie rozwijających się miastach Polski „nową politykę urbanizacyjną”, która uwzględniałaby rolę współczesnej technologii dachów zielonych w rozwiązywaniu wielu środowiskowych problemów. Myślmy o naszych miastach w sposób nowoczesny… Rys. 4. Miejska wyspa ciepła we Wrocławiu [0C] w dniu 22 maja 2001 r., godzina 23:00 GMT (Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju: www.eko.org.pl/wrocław) The „urban heat island” effect is one of the most significant environmental problems in modern cities. The ambient temperature of the urban area can be higher up to over a dozen degrees Celsius than the nearby rural area. The example of city of Wrocław shows that in Polish climate conditions this difference can reach 90C. The “urban heat island” effect (UHI) in most mid- and high latitude cities is a negative phenomenon as it results in a thermal discomfort for inhabitants in summertime, greater air pollution and higher energy use for cooling. The main causes of UHI are the loss of green areas in urban environment and solar energy capture by the walls and roofs of the buildings, roads and pavements. Building the green roofs instead of traditional ones is one of the most effective way of reducing the “urban heat island” effect. The research made in Warsaw focused on two main characteristics, which make a difference between green and bituminous roofs. First was the property of the roof surface to warm up during the day. The experiment made on the roof of Laboratorium Dachów Zielonych (Green Roofs Laboratory) showed that during hot days the surface of green roof can be 350C less warm than the traditional roof. During the five months observation (from January to May 2009) the average difference in surface temperature between two roofs was 110C. The second characteristic examined in this research was a roof surface influence on microclimate. The microclimate 100cm over the green roof was much more favorable. Generally, the ambient temperature during a day was slightly lower but the relative humidity was much higher (up to 40% higher). Similar surveys were conducted in many cities in the world. In many cases the results became the scientific basis for the governmental or municipal programs and campaigns which actively supported the development of green roofs in cities in order to reduce “urban heat island” effect. The good examples are cities of Tokyo, New York or Chicago. It’s worth creating the “modern urban policy” for Polish cities, which would account the importance of green roofs in solving major environmental problems in urban areas. Rys. 3. Miejska wyspa ciepła we Wrocławiu [0C] w dniu 22 maja 2001 r., godzina 23:00 GMT (dolnośląska fundacja ekorozwoju: www.eko. org.pl/wrocław) Эффект „городского теплового острова” является одной из важнейших проблем окружающей среды современных городов. Температура воздуха урбанизированных территорий может быть даже на несколько градусов выше, чем температура воздуха ближайших окрестностей. Пример г.Вроцлавя показывает, что в условиях польского климата разница эта может достигать даже 90С. „Городской тепловой остров” в нашем климатическом поясе – это очень невыгодное явление, потому что летом значительно ухудшаются климатические условия жизни городских жителей, усиливается загрязнение воздуха, а также это явление приводит к тому, что мы платим больше за электрическую энергию, необходимую для поддержания кондиционирования зданий. Одной из главных причин возникновения „городского теплового острова” является низкий уровень озеленения городов, а также поглощение большого количества тепла тротуарами, дорогами, стенами и крышами городских зданий. Строительство зелёных кровель вместо традиционных крыш является одним из наиболее эффективных методов смягчения эффекта „городского теплового острова.” Исследования, проведённые на крыше здания, в котором расположена „Лаборатория Зелёных Кровель” в Варшаве, показали, что в тёплые дни температура поверхности зелёной кровли может быть на 350С ниже, чем поверхности традиционной крыши. В течение 5 месяцев наблюдений (январь – май 2009) средняя разница температуры поверхностей этих видов крыш составила 110С. Второй исследуемой чертой было влияние поверхности крыши на микроклимат. Микроклиматические условия на высоте 100 см над поверхностью зелёной кровли были значительно полезнее, чем над поверхностью обычной крыши. Температура воздуха на поверхности зелёной кровли была намного ниже, а относительная влажность воздуха была значительно выше (даже на 40%). 51 P O L SK IE STOWARZYSZENIE D A C H Y ZIELONE Z Balbina Gryczyńska wielką przyjemnością chcielibyśmy Państwa po- tu z europejską federacją. Tak się szczęśliwie złożyło, że informować, że powstało Polskie Stowarzyszenie grono inicjatorów spotkało się w listopadzie 2009 roku „Dachy Zielone” (PSDZ). Tu pewnie pierwszą my- na Ogólnopolskiej Konferencji Naukowo-Technicznej ślą, jaka przyjdzie do głowy części czytelników będzie: „Problemy zagospodarowania wód opadowych” we Kolejne Stowarzyszenie? W jakim celu? Przecież w zielo- Wrocławiu, gdzie zapadła ostateczna decyzja o utworzenej branży działa wiele organizacji zajmujących się po- niu polskiej organizacji . dobną tematyką? To wszystko prawda, jednak zdaniem Następnie sprawy potoczyły się dość szybko. Każdy założycieli PSDZ nowe stowarzyszenie idealnie uzupeł- z zainteresowanych na własną rękę werbował kolejnych nia ofertę oraz „bierze pod swoje skrzydła” branżę, która potencjalnych członków, doszło do spotkania założyciel– jak żadna inna dziedzina – łączy wiele dyscyplin z za- skiego, na którym dopełniono niezbędnych formalności kresu budownictwa, architektury i kształtowania krajo- oraz rozpoczęto procedurę rejestracji Stowarzyszenia. brazu. Branżę, która z jednej strony bardzo dynamicznie Z dniem 2 kwietnia 2009 roku PSDZ zostało wpisane do się rozwija, z drugiej jednak charakteryzuje ją zbyt duża Krajowego Rejestru Sądowego. Na pierwszym walnym dowolność i brak regulacji, zebraniu, które odbyło tak potrzebnych do profesię w czerwcu 2009 roku Konkurs na logo PSDZ sjonalnego działania. dokonano wyboru władz Polskie Stowarzyszenie „Dachy Zielone” ogłosiło kon…ale opowiedzmy PSDZ oraz ustalono priorykurs na logo oraz logotyp organizacji. Celem konkursu w skrócie jak doszło do tety działania na najbliższe jest wyłonienie najlepszego projektu znaków graficzpowstania PSDZ. Zaczęło miesiące. nych PSDZ, które będą wykorzystywane jako symbole się od niewinnej rozmoI tu przechodzimy identyfikujące nowopowstałą organizację. wy przedstawicielki jednej do sedna sprawy, odpoTermin składania prac konkursowych upływa 31 z polskich firm wykonawwiedzi na pytanie, czym stycznia 2010 roku. Szczegóły i regulamin konkursu czych z Prezesem Europejnowa organizacja będzie na stronie www.psdz.org.pl skiej Federacji Stowarzysię dokładnie zajmować, szeń Dachów Zielonych jakie są cele jej działania (European Federation of Green Roof Associations, EFB) i jakimi środkami zamierza te cele osiągnąć. Członkowie podczas konferencji EFB w Budapeszcie w lutym 2008 PSDZ stawiają przede wszystkim na dalszy rozwój idei roku. Widząc potencjał, jaki drzemie w naszym kraju Du- tworzenia dachów zielonych w Polsce oraz utworzenie sty Gedge poddał pod rozwagę ideę powołania w Polsce platformy i sieci współpracy podmiotów zajmujących branżowego stowarzyszenia, a co za tym idzie wstąpie- się planowaniem, projektowaniem, tworzeniem, użytnia w szeregi EFB. Gdy po powrocie do kraju rozmów- kowaniem, naprawą, produkcją i dostawą materiałów, czyni Dusty’ego zaczęła szukać aprobaty oraz dzielić się badaniem i promowaniem dachów zielonych. Czy cel ideą ze znajomymi z branży okazało się, że z podobnym nie jest przypadkiem zbyt ambitny? Zdecydowanie nie, zamiarem nosiło się więcej osób, które także rozważały członkowie założyciele PSDZ są przekonani, że uda się utworzenie tego typu organizacji oraz szukały kontak- go zrealizować. Przemawia za tym fakt, że obecnie, po52 Inicjatywy mimo iż stowarzyszenie skupia jeszcze niewielką liczbę 24 członków założycieli, to ma już w swoich szeregach przedstawicieli różnych branż (zajmujących się tematyką dachów zielonych) - od środowisk naukowo-badawczych począwszy, przez architektów, producentów, dystrybutorów po firmy wykonawcze. Chcą oni wspólnie wypracować wytyczne tworzenia dachów zielonych oraz dążyć do ich normalizacji, promując jednocześnie zasady uczciwej konkurencji. Liczą na to, iż będą w stanie upowszechnić wiedzę na temat dachów zielonych, co znajdzie bezpośrednie przełożenie na rozwój świadomości ekologicznej społeczeństwa. PSDZ zamierza inicjować projekty naukowo-badawcze w dziedzinach związanych z dachami zielonymi oraz służyć upowszechnianiu ich wyników. Stowarzyszenie planuje również organizowanie konferencji, seminariów i szkoleń, których uczestnicy będą mogli uzyskać fachową wiedzę w tej szerokiej i ciekawej dziedzinie. Ważnym punktem programu działania będzie także współpraca z administracją publiczną i samorządową oraz instytucjami i organizacjami zainteresowanymi działalnością Stowarzyszenia w kraju i zagranicą. Dzięki członkostwu w Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Dachów Zielo- TIn April 2009, the Polish Green Roof Association (PSDZ) was launched. According to its founders, the new Association supplements the offer as well as ‘takes under its wings’ the branch which (unlike others) links many disciplines within construction, architecture and landscape formation. The branch on the one hand develops very quickly. However, on the other hand its characteristic feature is too much flexibility and lack of organization - both necessary for professional activity. At the first meeting, held in June 2009, the management board of PSDZ was chosen as well as setting priority activities for the subsequent months. The members emphasize further development of the notion of creating green roofs in Poland, including launching a platform and net of co-operation among those dealing with the planning, design, creation and promotion of green roofs. Although the Association constitutes only 24 members, representatives of many branches focusing on green roofs are also involved. These range from environmental science researchers, architects, producers, distributors to specialized companies. They all collaborate to establish guidelines for creating green roofs and aim to harmonize the field by promoting regulations for fair competition. The association intends to initiate scientific research projects in fields associated with green roofs and thereafter publicize the results. They also plan to organize conferences, seminars and workshops. An important aspect of the process is to cooperate with public administration and local governments as well as institutions and organizations interested in the activities of the association both within Poland and abroad. Owing to the membership in the European Federation of Green Roofs Associations, the Association intends to make use of the experiences of other countries to efficiently achieve its goals. nych PSDZ będzie w stanie skorzystać z doświadczenia innych krajów, co powinno zaowocować urozmaiceniem oferty oraz szybszym pokonywaniem kolejnych szczebli w dążeniu do realizacji zamierzonych celów. Czy to Państwa przekonuje? Wierzę, że tak, i mam nadzieję, że znajdą się osoby, które będą chciały do nas wkrótce dołączyć. Serdecznie zapraszamy! Grupa inicjatywna PSDZ, fot. Marek Lorenc В апреле 2009 года было создано Польское Общество „Зелёные кровли” (PSDZ). По-мнению учредителей PSDZ, новое Oбщество идеально дополняет предложение, а также „берёт под свои крылья” отрасль, которая, как никакая другая область, объединяет много дисциплин из сферы строительства, архитектуры и формирования пейзажа. Отрасль, которая с одной стороны, очень динамически развивается, а с другой стороны, её характеризует чрезмерно большая свобода и отсутствие регулирования, которое необходимо в профессиональных действиях. На первом Всеобщем Собрании Общества, которое состоялось в июне 2009 года, были избраны руководящие органы PSDZ, а также установлены приоритеты деятельности Общества в ближайшие месяцы. Члены PSDZ cтавят прежде всего на дальнейшее развитие идеи создания зелёных кровель в Польше, а также на образование платформы действий и сети сотрудничества между субъектами, занимающимися планированием, проектированием, созданием, использованием, ремонтом, производством и доставкой материалов, исследованием и рекламированием зелёных кровель. Несмотря на то, что в Обществе пока ещё находится небольшое число членов-учредителей (24), оно уже имеет в своих рядах представителей разнообразных отраслей (занимающихся тематикой зелёных кровель): представителей научноисследовательской среды, архитекторов, производителей, распределителей, фирм-исполнителей. Они хотят вместе выработать инструкции по созданию зелёных кровель, а также стремиться к их улучшению, используя одновременно принципы честной конкуренции. 53 Projekt „Praska ciuciubabka” powstał dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz sponsorów prywatnych. Szczególnie chcemy podziękować Laboratorium Dachów Zielonych za udzielenie pomocy finansowej. Praska ciuciubabka to wydarzenie, które udowodniło, że dziecko intuicyjnie przeczuwa problemy sztuki współczesnej, samo chętnie poddaje się twórczym poszukiwaniom, wnikliwie bada otaczającą go rzeczywistość i potrafi z tej obserwacji wysnuć wnioski. Edyta Ołdak S ztuka w przestrzeni publicznej nie jest obecnie niczym nowym, jest normą, działaniem, które na stałe wpisało się w mapę dokonań artystycznych po przełomie modernistycznym. Stało się tak na skutek potrzeby wypowiedzi na temat miejsca, otoczenia, miasta. W naszych działaniach z dziećmi o sztuce nie było w ogóle mowy. Jeszcze bardziej została zakumulowana pod pretekstem zabawy, gry, wydarzenia podwórkowego. Dzieci poznawały historię wybranych budynków na Pradze po to tylko, żeby stworzyć własny język zabawy z zastaną przestrzenią. Uczestnicy naszych warsztatów podjęli próbę ożywienia zaniedbanych miejsc w dzielnicy, w której mieszkają. Poprzez swoje działania dali wyraz temu, że sztuka współczesna nie jest walką ze społeczeństwem, nie jest próbą naprawy. Jest dialogiem, naturalną, spontaniczną reakcją wynikającą z chęci uczestniczenia w przestrzeni, w której żyjemy. Dzieci mają tę przewagę, że nie ma w nich postawy wyższości artystycznej, która często przemawia przez 54 twórców podchodzących do przestrzeni miejskiej. Jednocześnie czują się pełnoprawnymi uczestnikami przestrzeni w której żyją. Mijają kamienice w codziennej drodze do szkoły, penetrują praskie podwórka ze sobie tylko znaną ciekawością i wnikliwością, wieszają się na trzepakach po to, żeby spojrzeć na miasto z innej, przewróconej o sto osiemdziesiąt stopni perspektywy. W końcu wydłubują popękany tynk ze szczelin między cegłami sprzed wojny w poszukiwaniu skarbów. Historia Warszawy w wydaniu bawiących się dzieci jest trochę Nietzscheańską wizją historii. Jest nasączaniem przeszłości wizją teraźniejszości. Takie podejście do » Zegar odmierzający czas do wyburzenia fabryki Projekt zagospodarowania dachu na jednej z praskich kamienic przestrzeni i historii oczyszcza miasto z idei i funkcji i przygotowuje je do artystycznych penetracji. Na warsztatach „Praska ciuciubabka” powstało wiele pomysłów na ożywienie zaniedbanych miejsc na warszawskiej Pradze. Były to pomysły na skalę dziecięcej wyobraźni – niecodzienne, barwne, momentami utopijne. Komin dawnej Fabryki mydła zmienił się w maszynę do robienia baniek mydlanych, balonowe dekoracje zastąpiły kamienne – usunięte ze względów bezpieczeństwa, na ścianie spalonej fabryki zawieszono zegar odmierzający czas do jej wybu- rzenia, na dachu starej kamienicy powstał ogród. Każdy z tych pomysłów zasługuje na uwagę i realizację. Nam udało się wcielić w życie dwa projekty – aranżację na „Kamienicy pod Sowami” oraz na dawnej fabryce wyrobów metalowych przy ulicy Krowiej. Bardzo żałowałyśmy, że wśród tych realizacji nie znalazł się projekt Kuby Kocjana, zakładający stworzenie ogrodów dachowych. Sam pomysł jest odzwierciedleniem ludzkich potrzeb w mieście – potrzebujemy zieleni, natury, zaskakujących aranżacji, miejsca do odpoczynku od hałaśliwych ulic. Same ogrody dachowe w mieście są niczym barwny, bajkowy pomysł dziecięcy. To nie tylko skuteczny pomysł na urozmaicenie bryły budynku, ale także świetne miejsce do spędzania wolnego czasu – wśród natury i z widokiem na panoramę miasta. Może właśnie ta wrodzona, dziecięca chęć dalekiego patrzenia stała się motywem do stworzenia takiej aranżacji. Ogród na dachu starej, na wpół opuszczonej kamienicy jest trudny do zrealizowania ze względów technicznych, ale nosi w sobie piękną ideę – konfrontacji starego z nowoczesnym i funkcjonalnym. Myślę, że takie rozwiązania należą się Warszawie i trzeba wynieść naukę z dziecięcych projektów na rewitalizację Pragi. Cieszę się, że mogłam zrealizować Praską ciuciubabkę razem z najmłodszymi mieszkańcami miasta jeszcze z jednego powodu - za kilkanaście lat ci młodzie ludzie będą decydować o estetyce miejsca w którym mieszkamy. Oswajanie ich z tematem sztuki w przestrzeni publicznej należy się miastu i jego mieszkańcom. 55 World Green Roof Congress 2010 Dachy zielone receptą na zmiany klimatu Londyn, 15-16 września 2010 The World Green Roof Congress (WGRC) jest wydarzeniem, które przyciąga ekspertów zajmujących się tematyką dachów zielonych z całego świata oraz tworzy platformę umożliwiającą wymianę poglądów na temat aktualnych opracowań, badań czy inicjatyw w tej dziedzinie. Kongres, cieszący się uznaniem wśród profesjonalistów, przyczynia się do szerszej popularyzacji idei dachów zielonych, ułatwiając zrozumienie korzyści płynących z ich realizacji oraz stymulując innowacje. Ostatnia edycja WGRC odbyła się w Londynie w 2008 roku, gromadząc ponad 300 przedstawicieli z 15 krajów oraz licznych wystawców. Organizatorami Kongresu są CIRIA i Livingroofs.org we współpracy z Europejską Federacją Budownictwa Ekologicznego (European Federation of Green Buildings) oraz szeregiem partnerów branżowych. Głównym wydarzeniem Kongresu będzie dwudniowa konferencja w prestiżowym biurowcu Allen & Overy w centrum Londynu. Tematem forum będzie omówienie szans, jakie stwarza szerokie zastosowanie dachów zielonych, przede wszystkim w kontekście adaptacji do zmian klimatycznych, zagospodarowania wody opadowej, bioróżnorodności oraz szans na podwyższenie jakości życia w mieście w obliczu wyzwań związanych z licznymi regulacjami i warunkami finansowymi. Adresatami konferencji są klienci, konsultanci, wykonawcy i producenci działający w sektorze budowlanym, jak również twórcy kierunków działania oraz decydenci zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego. Zaproszenie do zgłaszania referatów Komisja Kongresu poszukuje referatów, prezentacji oraz studiów przypadku, które opisują zastosowanie dachów i ścian zielonych ukazując jednocześnie ich liczne zalety. Tematy Międzynarodowe studium przypadku dotyczące dachów zielonych Brytyjskie studium przypadku dotyczące dachów zielonych Zasady działania oraz regulacje, jakim podlega branża dachów zielonych Zieleń na dachu – rolnictwo miejskie, udogodnienia i tworzenie przestrzeni Nasadzenia oraz podłoża glebowe stosowane na dachach zielonych Korzyści, jakie daje bioróżnorodność Korzyści wynikające z zagospodarowania wód deszczowych Dachy zielone a adaptacja do zmian klimatycznych Dachy zielone zakładane na istniejących budynkach Realizacja dachów zielonych W przypadku pytań lub wątpliwości związanych z referatami prosimy o kontakt: Dusty Gedge – dusty@dustygedge.co.uk lub Charles Perkin charles.perkin@ ciria.org, tel. +44 (0) 207 5493300 Autorzy najciekawszych abstraktów zostaną poproszeni o przesłanie pełnych referatów i ich prezentację podczas Kongresu. Termin składania abstraktów - 26 luty 2010 Informacja o zaakceptowaniu abstraktu - 19 marzec 2010 Termin składania pełnych referatów - 2 lipiec 2010 Szczegółowe informacje / Detailed information / Подробности: www.worldgreenroofcongress.com 56 WORLD GREEN INFRASTRUCTURE NETWORK vegetation makes it possible! www.worldgreenroof.org World Green Infrastructure Network jest międzynarodową organizacją, której celem jest wspieranie rozwoju zielonych technologii w budownictwie. WGIN powstała z inicjatywy przedstawicieli krajowych stowarzyszeń branżowych, którzy rozpoczęli rozmowy o utworzeniu międzynarodowej sieci współpracy w 2003 roku w Chicago. WGIN została powołana do życia w 2006 roku w Bostonie. Rok później odbyło się pierwsze walne zgromadzenie, a w 2008 roku do WGIN przystąpiło 6 członków założycieli – organizacji krajowych reprezentujących zieloną branżę. Gwałtowny rozwój technologii dachów i ścian zielonych oraz budownictwa i infrastruktury na całym świecie budzi nadzieje WGIN na szybki rozwój organizacji. Zielone technologie w budownictwie są jedną z istotnych odpowiedzi na trudne wyzwania współczesności, efekty zmian klimatycznych dotykają wszakże każdego z nas. Członkowie WGIN wierzą, że dzięki wspólnym międzynarodowym wysiłkom możliwe jest zbudowanie lepszego, bardziej zielonego i zrównoważonego świata. Leaders of several national green roof organizations first discussed the formation of an international green building technology organization in Chicago in 2003, and at subsequent green roof events. It was in Boston in 2006 that the first steps towards a legally chartered organization were taken. The following year WGIN held it’s first official meeting and in 2008 six organizations from seven nations came on board as Founding Members of WGIN. Given the rapid growth in the green roofs, walls and infrastructure industry, WGRIN targets strong organizational growth over the next several years. It is a challenging world, and green building technology is one solution to tackling the impacts of climate change that effect us all. WGIN believes cooperative effort is needed to work for a better, greener and more sustainable world. 57 STOWARZYSZENIE POLSKICH ARCHITEKTÓW KRAJOBRAZU Wniosek w sprawie utworzenia Stowarzyszenia Polskich Architektów Krajobrazu (SPAK) został przyjęty na Międzynarodowym Kongresie Architektów Krajobrazu (Politechnika Krakowska, 20-22 września 2007 r.). Podczas obrad XI Forum Architektów Krajobrazu (Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, 11-13 września 2008 r.) akces do tworzącego się SPAK wyraziły 44 osoby. Stowarzyszenie zostało zarejestrowane 26 czerwca 2009 roku postanowieniem Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Fabrycznej (KRS: 0000330870). Podczas obrad XII Forum Architektów Krajobrazu (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, 18-19 września 2009 r.) odbyło się Walne Zebranie Członków SPAK, na którym wybrano Zarząd Główny, Główną Komisję Rewizyjną i Główny Sąd Koleżeński. W skład władz SPAK weszli przedstawiciele siedmiu ośrodków akademickich, w których kształci się architektów krajobrazu na poziomie magisterskim. Członkami SPAK mogą być: osoby posiadające tytuł zawodowy architekta krajobrazu; osoby, które ukończyły studia na kierunku architektura krajobrazu; inne osoby, których wykształcenie i praca związane są z architekturą krajobrazu i służą jej rozwojowi. Stowarzyszenie zostało powołane w celu: zapewnienia architektom krajobrazu pełnych praw uczestnictwa w kształtowaniu ładu przestrzennego Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju; tworzenia i ochrony warunków dla rozwoju twórczości w zakresie architektury krajobrazu; kształtowania postaw obywatelskich i etyki zawodowej architektów krajobrazu; wypracowania standardów zawodowych dotyczących wykonywanej działalności w zakresie architektury krajobrazu; doprowadzenia, we współpracy z innymi stowarzyszeniami, do utworzenia izby zawodowej architektów krajobrazu. Więcej informacji: www.architekci-krajobrazu.org 58 W tym roku Ogólnopolskie Stowarzyszenie Twórców Ogrodów obchodzi dziesiątą rocznicę założenia. OSTO prowadzi działalność mającą na celu rozwijanie sztuki ogrodowej i promowanie osób profesjonalnie zajmujących się projektowaniem i zakładaniem terenów zieleni. Staramy się wpływać na rozwój naszej branży poprzez organizowanie imprez na terenie całego kraju, propagowanie wiedzy o nowych technologiach, organizowanie konkursów na zagospodarowanie terenów zieleni w przestrzeni publicznej. Tradycją stało się realizowanie przez naszych członków pokazowych aranżacji ogrodowych na targach i wystawach ogrodniczych oraz wspólne wyjazdy na najważniejsze wydarzenia branżowe w Europie. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Twórców Ogrodów ul. Głogowska 84 lok 4, 60-741 Poznań adres do korespondencji: ul. Cicha 2a, 66-400 Gorzów Wlkp. tel./fax: 095 72 39 200, tel. kom.: 697 48 30 14 biuro@osto.pl www.osto.pl Stowarzyszenie Naukowo - Techniczne Inżynierów i Techników Ogrodnictwa Organizujemy: Kursy doskonalenia zawodowego: styczeń, luty: Kurs Inspektorów Nadzoru Terenów Zieleni - Doskonalenie w zakresie Kierowania Robotami Budowy i Utrzymania Terenów Zieleni listopad: Kurs Doskonalenia dla Projektantów Zagospodarowania Terenów Zieleni Seminaria zawodowe służące aktualizacji wiedzy zawodowej, dwa razy w roku Spotkania Ogrodniczego Klubu Dyskusyjnego odczyty z prezentacjami multimedialnymi o tematyce zawodowej, co najmniej raz na kwartał Wystawę Lilii w Starej Pomarańczarni w Łazienkach Królewskich Wycieczki o tematyce zawodowej Przy naszym Oddziale działa Zespół Rzeczoznawców SITO w specjalnościach: Budowa i konserwacja terenów zieleni Projektowanie terenów zieleni Rośliny ozdobne Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne Inżynierów i Techników Ogrodnictwa Oddział Warszawski 00-043 Warszawa, ul. T. Czackiego 3/5 pok. 134 tel./fax 22 827 02 61, tel. 22 33 61 310 sito.waw@wp.pl www.sito.waw.pl Dyżury Biura Zarządu: wtorki, środy, czwartki od 10:00 do 14:00 59 DACHY ZIELONE a energooszczędność INSTYTUT FIZYKI Uni wers y te tu H umboldta w Be r linie Marco Schmidt Postęp urbanizacji ma miejsce na całym świecie. Centra wielkich miast charakteryzują się negatywnym wpływem na środowisko, który w efekcie prowadzi do zwiększenia ryzyka wystąpienia powodzi, zanieczyszczenia wód powierzchniowych, zmian miejskiego klimatu oraz zwiększonego zużycia wody i energii. Wzrost poziomu ryzyka wystąpienia powodzi ma miejsce w wielu miastach i wiąże się z ciągłym przyrostem powierzchni nieprzepuszczalnych dla wody, takich jak budynki czy asfaltowe bądź betonowe nawierzchnie. R oczny przepływ trzech niemieckich rzek: Renu, Mozeli i Menu pokazuje, że szczególny nacisk powinien zostać położony na zwiększenie rozproszonej retencji wody opadowej. Struktura zagospodarowania terenu, ograniczająca retencję, infiltrację i parowanie wody w obrębie zlewni, jest główną przyczyną powodzi, okresowo niszczących ludzkie osiedla i infrastrukturę znajdującą się wzdłuż rzek. Powódź w roku 2002 spowodowała straty, które na terenie Niemiec oszacowano na 9 miliardów euro (fot. 1). Zwiększenie udziału powierzchni nieprzepuszczalnych (rys. 1) wpływa dodatkowo na mikroklimat poprzez zmiany w bilansie energetycznym. Różni się on znacznie od tego, który występuje na naturalnych obszarach terenach zieleni. W krajobrazie nieprzekształconym większość opadu ulega wyparowaniu. Przykładem mogą być naturalne zlewnie rzek Sprewy czy Haweli, gdzie około 80% 60 opadu atmosferycznego ulega wyparowaniu lub transpiracji przez rośliny. Aby parowanie było możliwe niezbędna jest energia. Ten proces fizyczny wytwarza tzw. chłodzenie wyparne (chłodzenie przez wyparowanie cieczy) o wartości 2 450 J/g wyparowanej wody, co odpowiada 680 kWh/m³. Według badań przeprowadzonych w Hamburgu w 1957 roku natu-ralne tereny zieleni, jak np. łąki, zużywają rocznie średnio około 86% bilansu promieniowania (Collemann 1958). Ta energia służy roślinom do transpiracji wody i wytworzenia biomasy. Zużyta w ten sposób energia ulegnie ponownej przemianie w momencie kondensacji pary wodnej w atmosferze. Badania Zmiany środowiskowe na terenach zurbanizowanych obejmują także obniżenie ewapotranspiracji z opadu i przemianę nawet do 95% bilansu promieniowania na ciepło (rys. 5). Fot. 1 - Powódź w Niemczech 9/2002 (www.focus.de) Dachy Świata Rys. 2 - Zagospodarowanie terenu w Niemczech, 1997 r. Rys. 3 - Rozkład temperatury na powierzchni dachu zielonego w stosunku do dachu pokrytego papą; pomiary w podczerwieni (Köhler, Schmidt 2002) Dodatkowo ma miejsce zwiększone promieniowanie cieplne, spowodowane wyższą temperaturą powierzchni utwardzonych (np. beton) i ich zdolnością do akumulowania ciepła (rys. 2). W rezultacie temperatura wewnątrz budynków także rośnie i prowadzi do dyskomfortu termicznego lub zwiększonych nakładów energetycznych na klimatyzację. Logicznym rozwiązaniem w celu osiągnięcia komfortowej temperatury powietrza wewnątrz i na zewnątrz budynków jest zazielenienie ich fasad oraz dachów. W ten sposób energia słoneczna jest zużywana na ewapotranspirację roślin.Według pomiarów, które przeprowadziliśmy na terenie UFA Fabrik w Berlinie, 58% bilansu radiacyjnego jest wykorzystywane przez ekstensywne „dachy zielone” na ewapotranspirację w miesiącach letnich (rys. 6). Średnie roczne wykorzystanie energii wynosi 81%, co oznacza, że Rys. 3 - Zielony dach w centrum Berlina w 1984 r. (Paul Lincke Ufer 44, Berlin Kreuzberg) Dachy świata Zużycie energii na klimatyzowanie i wentylację budynków jest czynnikiem o rosnącym znaczeniu. Zgodnie z dyrektywą uchwaloną przez Parlament Europejski w sprawie efektywności energetycznej bu- uzyskana wartość chłodzenia wynosi 302 kWh/(m²*rok) przy wartości bilansu promieniowania 372 kWh/ (m²*rok) (średnia z lat 1987-89, tab. 1). W państwach klimatu tropikalnego spodziewane są znacznie wyższe wartości uzyskanej energii chłodzenia wyparnego ze względu na wyższe opady atmosferyczne i większe wartości ewapotranspiracji (Köhler i in. 2001). Rys. 4 - Stacja klimatologiczna na ekstensywnym „dachu zielonym”, gdzie przeprowadzane są pomiary energii i pomiary hydrologiczne, UFA-Fabrik w Berlinie, Tempelhof dynków (2002/91/EC) powinny być wdrażane technologie pasywnego chłodzenia, które poprawiają warunki klimatyczne w pomieszczeniach oraz mikroklimat wokół budynku. Ponadto rosnące koszty związane z klimatyzowaniem stały się bodźcem do promowania wysiłków na rzecz oszczędzania energii w sektorze budownictwa. Budynek Instytutu Fizyki w Berlinie (Adlershof ) został zaprojektowany przez biuro Architects Augustin and Frank jako miejsce badań oraz powierzchnie biurowe. Został on wyposażony w połączone ze sobą 61 rok potencjalna ETP rzeczywista ETP opad odpływ odpływ [mm] [mm] [%] [mm] [mm] [kWh/(m2*a)] 179 157 98 25.5 26.4 20.9 641 696 750 523 437 370 356 298 1989 702 595 468 średnia 588 145 24.6 696 443 302 1987 1988 energia chłodzenia 252 Tabela 1 - Wysokość opadu i odpływu, ewapotranspiracja potencjalna i rzeczywista oraz wartość energii chłodzenia z ewapotranspiracji na powierzchni dachu zielonego w Berlinie (Schmidt, 1992, Köhler i in. 2001) różnego rodzaju technologie zrównoważonej gospodarki wodnej, włączając w to wykorzystanie wody deszczowej do chłodzenia budynku. Projekt określa trzy główne cele gromadzenia wody opadowej. Pierwszym z nich jest zastąpienie w ten sposób cennej wody pitnej. Drugim celem jest retencjonowanie wody opadowej, co powoduje zmniejszenie jej odpływu do systemu kanalizacji w czasie trwania deszczu. 62 Zredukowane w ten sposób obciążenie szczytowe kanalizacji pozwala uniknąć przeciążenia systemu, które mogłoby spowodować powódź i związane z nią poważne problemy zdrowotne. Trzecim celem gromadzenia wody jest zmniejszenie zużycia energii w czasie pory letniej poprzez ewapotranspirację i zacienienie. Woda deszczowa jest gromadzona w pięciu zbiornikach na dwóch dziedzińcach budynku i będzie wykorzystywana do nawadniania zazielenionej fasady oraz zasilania systemu chłodzenia adiabatycznego. „Zielona fasada”, wraz z różnego rodzaju pnączami, została zaprojektowana tak, by szata roślinna odpowiadała porom roku. Roślinność będzie zapewniać cień w ciągu lata, natomiast podczas zimy, gdy rośliny gubią liście, promieniowanie słoneczne będzie przenikać przez szy- Bilans energetyczny powierzchni „dachu zielonego” w porównaniu z czarnym dachem krytym papą bitumiczną Rys. 5 - Zmniejszona ewapotranspiracja na obszarach zurbanizowanych powoduje przemianę nawet do 95% bilansu promieniowania w ciepło utajone i zwiększa promieniowanie cieplne Powierzchnia Rys. 6 - Ekstensywny dach zielony powoduje, że 58% bilansu promieniowania zużywane jest w miesiącach letnich na transpirację, UFA Fabrik w Berlinie, Niemcy Instytut Fizyki Uniwersytetu Humboldta w Berlinie (Adlershof) system klimatyzacji z adiabatycznym chłodzeniem: zintegrowane skrzynie z roślinami: połać dachowa: staw na dziedzińcu: 7 jednostek 149 szt. 4 700 m2 225 m2 Tabela 2 - Dane projektowe nowego budynku Uniwersytetu Humboldta w Berlinie (HUB) by do wewnątrz budynku. Projekt uwzględnia stały monitoring zużycia wody przez różne gatunki roślin „zielonej fasady” oraz na potrzeby systemu adiabatycznego chłodzenia. Zarówno zacienienie przez rośliny, jak i proces chłodzenia na drodze ewapotranspiracji będą wpływać na bilans energetyczny budynku. W sytuacji wyjątkowo nawalnych deszczy nadmiar wody opadowej będzie kierowany do niewielkiego stawu, znajdującego się na jednym z dziedzińców. Instytut jest zlokalizowany w strefie ochronnej wód gruntowych w pobliżu stacji ujęcia wody pitnej dla miasta. W celu ochronnym wód gruntowych dopuszczalna jest jedynie naturalna infiltracja wody przez powierzchnię w głąb gruntu. Wszystkie przedstawione dane są wynikiem symulacji i zostały wygenerowane podczas procesu planowania. Aby określić ogólne korzyści, płynące z projektu od samego początku prowadzony jest profesjonalny naukowy monitoring. Zbiorniki na wodę deszczową w Adlershof mają łączną objętość równą 1,3% rocznego opadu atmosferycznego (8,5 mm). Jest to niewielka ilość, zwłaszcza biorąc pod uwagę rolę zbiorników w gromadzeniu wody w celu nawadniania i chłodzenia. Wiele niepoznanych do końca czynników, włączając w to ilość wody, jaka będzie zużywana przez „zieloną fasadę” oraz system chłodzenia, spowodowało, że przy projektowaniu musiały zostać poczynione pewne założenia. Monitoring tych czynników dostarczy cennej wiedzy, która będzie mogła być wykorzystana przy realizacji przyszłych projektów. Podziękowania Autor chciałby z tego miejsca wyrazić szczere podziękowania dla Brigitte Reichmann z Departamentu Ekologicznego Budownictwa Miejskiego Berlińskiego Senatu za organizację i sfinansowanie projektu. Podziękowania także dla prof. dr Manfreda Köhlera i prof. dr Heiko Diestela za nieustające wsparcie 63 Fot.2.: Konstrukcja stawu z naturalną infiltracją powierzchniową oraz dla Melissy Keeley, która pomagała przy angielskiej wersji artykułu. Literatura Collmann, W., 1958. Figures “radiation in Europe”. Report DWD 6, No 42 (Diagramme zum Strahlungsklima Europas. Berichte DWD 6, Nr. 42) Köhler, M., Schmidt, M., Grimme, F.W., Laar, M., Gusmão, F. 2001. Urban Water Retention by Greened Roofs in Temperate and Tropical Climate. IFLA-Congress, Singapore. Köhler, M., Schmidt, M., 2002. Roof-greening, annual report (Jahrbuch Dachbegrünung). Thalacker, Braunschweig, pp. 28 – 33 ISBN 3-87815-179-9. Schmidt, M. 1992. Extensive greened roofs to improve the urban climate (Extensive Dachbegrünung als Beitrag zur Verbesserung des Stadtklimas). Master, TU Berlin, 75 p. Linki www.gebaeudekuehlung.de www.stadtentwicklung.berlin. de/bauen/oekologisches_bauen www.augustinundfrank.de www.watergy.de Fot. 9.: Pnącza zapewniają zacienienie oraz chłodzenie na drodze ewapotranspiracji 64 The energy consumption for cooling and ventilation units in buildings is a factor of growing importance. With the new directive of the European Parliament on the energy performance of buildings (2002/91/EC) passive cooling techniques should be implemented that improve indoor climatic conditions and the microclimate around buildings. Additionally, the rise of costs for air conditioning systems has been a factor to promote energy saving efforts in the buildings sector. The energy consumption for cooling and ventilation units in buildings can be reduced by passive cooling techniques like the greening of roofs and facades. Greened roofs consume a yearly average of 81% of all radiation balance by evapotranspiration of the precipitation. The Institute of Physics in Berlin - Adlershof is a research and office building that features a combination of sustainable water management techniques, including the use of rainwater to cool the building, a combination of storm water management with energy saving through the greening of facades and the integration of adiabatic cooling systems. Both systems are supplied with rainwater. A scientific monitoring will determine the overall benefits of the project. There are three main goals of rainwater harvesting in this project. The first goal is to substitute drinking water. The second is the retention of rainwater which reduces storm water flows in combined sewer systems during rainfalls. This reduces the peak load and avoids an overload of the system, which could cause flooding and serious health problems. Third goal is to reduce energy consumption during the summer month through evapotranspiration and shade. Использование электрической энергии для поддержания кондиционирования и вентиляции зданий является фактором, значение которого увеличивается. Согласно Указу, принятому Европейским Парламентом по вопросу об энергетической эффективности зданий (2002/91/ЕС), должны быть внедрены технологии инертного охлаждения, которые улучшают климатические условия в помещениях и микроклимат около зданий. Кроме того, растущие затраты, связанные с кондиционированием зданий, стали толчком в рекламировании усилий, направленных на экономию электрической энергии в строительном секторе. Использование электрической энергии кондиционированными и вентиляционными центрами в зданиях может быть снижено благодаря применению технологии инертного охлаждения, к которой относится озеленение крыш и фасадов зданий. Зелёные кровли в среднем используют в течение года 81% всего баланса излучения при испарении ливневых вод на их поверхности. Зелёные кровли и фасады Института Физики в Берлинском университете имени Гумбольдта, а также система интегрированного адиабетического охлаждения были запроектированы, чтобы служить экономии электрической энергии и равновесию в использовании ливневых вод. Обе системы используют воды, походящие только из атмосферных осадков. Профессиональный контроль, который будет проводиться с начала эксплуатации здания, даст возможность определения общей пользы, вытекающей из осуществления проекта. Transport lotniczy jest szybko rozwijającym się przemysłem międzynarodowym o czym świadczą miedzy innymi dane z Wrocławskiego Portu Lotniczego, mówiące że od 1995 roku nastąpił ponad pięciokrotny wzrost liczby pasażerów korzystających z lotniska. Marta Weber-Siwirska, Emilia Zemlak ZIELONE DACHY PORTÓW LOTNICZYCH P rzykład ten bardzo dobrze uzasadnia konieczność rozbudowy istniejących budynków należących do lotnisk lub budowę nowych terminali. Jednak niewiele osób zdaje sobie sprawę, że są to ogromne obszary pokryte łatwo nagrzewającą się nawierzchnią – zwykle asfaltem i betonem, a istniejące tu pierwotnie ekosystemy zostają bezpowrotnie utracone. Do negatywnych skutków likwidacji naturalnych powierzchni zieleni, poza redukcją bioróżnorodności, należy także zmniejszenie zatrzymywania wody opadowej. Kolejnym negatywnym elementem związanym ze specyficznym rodzajem użytkowania lotnisk jest wzrost hałasu i zanieczyszczenia tych terenów związkami chemicznymi, a zwłaszcza paliwem. O ile dla terenów o gęstej zabudowie istnieją pewne regulacje prawne mające na celu zwiększenie powierzchni biologicznie czynnych, to nie dotyczą one całego miasta, ani terenów usługowo - przemysłowych, do których zaliczane są także lotniska. Ponadto, luki istniejące w tych zapisach pozwalają deweloperom na stawianie nowych budynków przy relatywnie małych działkach. Innowacyjnym rozwiązaniem, nie wymagającym od inwestorów dużych zmian projektowych, wydaje się być wprowadzanie roślinności na dachy. Pomimo początkowych obaw związanych z ich instalacją powoli zaczynają się one pojawiać także w krajobrazie naszych miast. Jednak zagospodarowanie przestrzeni wokół lotnisk obwarowane jest szeregiem przepisów zabraniających m. in. hodowania ptaków i wprowadzania elementów, które mogą być źródłem ich żerowania w odległości 5 km od granicy portu lotniczego. A zatem zielone dachy mogą pomóc w zmniejszeniu szkodliwych dla środowiska efektów działalności lotnisk, ale czy nie stanowią one elementu atrakcyjnego dla zwierząt? Wiadomym jest, że ptactwo i tak użytkuje tereny pasów startowych jako siedliska, niezależnie od stosowanych metod odstraszania. Badania prowadzone przez amerykańską agencję do spraw lotnictwa wykazały, że trawy koszone zbyt nisko stają się atrakcyjne dla stad ptaków, natomiast wysokie łąki przyciągają gryzonie, a te z kolei większe drapieżniki. Wypadki z udziałem ptaków są bardzo częste i rzadko powodują uszkodzenie samolotu, a dla osób znajdujących się na pokładzie najczęściej są niezauważalne. Mimo to duże ptaki lub liczne stada ma- Fot. 2 - Lotnisko Kloten w Zurychu, fot. Sebastian Jagiełka Fot. 1 (na poprzedniej stronie), Fot. 3 (powyżej) - Lotnisko we Frankfurcie, fot. www.fraport.de 67 Fot. 4 - Lotnisko we Frankfurcie, fot. www.fraport.de łych osobników niewątpliwie stanowią zagrożenie dla ruchu lotniczego, co miało miejsce np. w styczniu 2009 roku w Nowym Jorku, gdzie kilka minut po starcie, na skutek zderzenia ze stadem ptaków, samolot spadł do rzeki Hudson. W 2008 roku przedstawiciele amerykańskiej organizacji USDA Wildlife Service zakończyli badania nad żerowaniem ptaków na zielonym dachu międzynarodowego lotniska Chicago O’Hare. W ciągu trzynastu miesięcy badań zaobserwowano tam 157 ptaków, wśród których tylko 34% wykazywało zainteresowanie roślinnością na dachu. Stwierdzono, że zielone dachy pokryte gatunkami roślin z rodzaju Sedum sp. nie są atrakcyjne dla ptactwa i nie stanowią zagrożenia dla ruchu lotniczego. Kilka lat wcześniej w Niemczech udowodniono, że odstraszanie ptactwa może być równie skuteczne na dachach ekstensywnych jak i na intensywnych. W pierwszym przypadku mogą to być na przykłąd maty wegetacyjne wzmocnione włókniną, która działa na zasadzie sideł. Okazało się także, iż roślinność o wysokości powyżej 10 cm jest dla ptaków mniej atrakcyjna jako siedlisko. Wykazano również, że to właśnie tradycyjne dachy pozbawione roślinności były miejscem gniazdowania większych gabarytowo gatunków. Pomimo restrykcyjnych reguł wielu lotniskom w zachodniej Europie i Ameryce Północnej udało się z sukcesem zainstalować zielone dachy na budynkach parkin- gów, terminali pasażerskich, hangarów czy budynków biurowych. Przykładem jednego z nich jest Kloten w Zurychu, będące największym szwajcarskim lotniskiem. Założono tu dwa zielone dachy na budynkach terminali pasażerskich. Jeden z nich, zwany Środkowym usytuowany jest pomiędzy pasami startowymi. W 2002 roku jego dach o powierzchni 4 000 m2 pokryto roślinami stosując metodę dachu odwróconego. Wykorzystano różne gatunki rozchodników w liczbie 20-25 sztuk/m2. Drugi zielony dach, o powierzchni 8 000 m2, został założony rok wcześniej na jednym z parkingów. Powyższy przykład obrazuje, jak inwestycja wydająca się kiedyś niemożliwa do zrealizowania wygrała ciężką batalię i dosłownie żyje własnym życiem. Należy też podkreślić, iż ekstensywne dachy zielone mogą być wprowadzane niemal na każdy budynek, bez konieczności wzmacniania jego konstrukcji. Nie można jednak zapominać o przemyślanym doborze zieleni. Szkoda tylko, że jest to jeszcze niedostatecznie doceniany u nas element zieleni miejskiej. Fot. 5 - Lotnisko Kloten w Zurychu, fot. Sebastian Jagiełka Development of transport by air requires the extension of existing terminals or even the construction of new ones. These are large areas covered with the surface (usually asphalt or concrete) which capture heat quickly. Meanwhile, existing ecosystems are for ever destroyed. An innovative solution, not requiring the investor to introduce too many alterations, is the introduction of plants onto the roofs. However, utilizing the area surrounding airports is guarded by numerous regulations prohibiting for instance breeding birds and introduction of elements which may support their habitat within 5 km from the borders of an airport. Hence, green roofs may help to mitigate the harmful effects of airport activities. At the same time, the question arises as to whether they may attract animals? Don’t green roofs pose an attractive setting for birds? Accidents in which birds are involved are not infrequent. Yet, rarely do, they do any harm to the plane and for the people aboard they remain largely unnoticeable. Despite that, larger birds or flocks of small ones may inevitably be a danger to air traffic. Such a situation took place in January 2009 in New York, when a plane fell into the Hudson River after colliding with a flock of birds. The article concentrates on the results (published in 2008) of research on birds preying on a green roof of an international airport in Chicago – O’Hare Airport. Green roofs covered with plants from Sedum species were said to be unattractive for birds and caused no danger to air traffic. A few years earlier in Germany it was proven that deterring birds may be as effective on extensive roofs as intensive ones. Despite many restrictive regulations, several airports in Western Europe and North America have succeeded in installing green roofs on parking buildings, terminals, hangars and office buildings. Kloten in Zurich, which happens to be the greatest Swiss airport, is a perfect example. There are two big green roofs – 4 000 sqm on the terminal roof, also called “the middle roof”, and 8 000 sqm on the underground parking deck. The Swiss case proves how the once deemed unfeasible investment has truly happened to start living with its natural life. Развитие аэропортов требует расширения существующих объектов, которые им принадлежат, или строительства новых терминалов. Это огромные пространства, покрытие которых легко нагревается ( асфальт или бетон), поэтому существующие здесь экосистемы оказываются потеряны безвозвратно. Новаторским решением, не требующим от инвесторов больших проектных изменений, является введение растительности на кровлях. Однако благоустройство пространства около аэропортов обеспечивается различными правилами, которые запрещают выращивание птиц и введения таких элементов, которые могут быть источником их пищи, на расстоянии 5 км от границы аэропорта. Следовательно, зелёные кровли могут помочь в сокращении вредных для окружающей среды эффектов деятельности аэропортов, но при этом не будут ли они привлекательным элементом для птиц? Аварии с участием птиц происходят часто, при этом редко являются причиной повреждения самолёта, а для лиц, находящихся на его борту, часто вообще незаметны. Несмотря на это, большие птицы и многочисленные стаи небольших особей несомненно представляют опасность для авиационного движения. В статье были обсуждены результаты исследований колонии птиц, расположенной на зеленой кровле международного аэропорта Сhicago O’Hare. Результаты этих исследований были опубликованы в 2008 году и подтвердили, что зелёные кровли, покрытые растительностью из вида Sedum, не являются привлекательными для птиц и не представляют опасности для авиационного движения. Несколько лет назад в Германии было доказано, что отпугивание птиц может быть эффективным методом и на кровлях экстенсивных, и на интенсивных. Bо многих аэропортах Западной Европы и Северной Америки удалось с успехом создать зелёные кровли на зданиях стоянок, пассажирских терминалов, ангарах и зданиях бюро. Таким примером является Kloten в Цюрихе самый большой аэропорт в Швейцарии. 69 Kartka z podróży Wyspy Owcze P Joanna Kiryłło Zdjęcia 1,2,3 - Ingi Sørensen Pozostałe zdjęcia - Joanna Kiryłło okryte trawą dachy farerskich zabudowań są jednym z najbardziej charakterystycznych elementów miejscowego krajobrazu. Pierwsze z nich powstały w drugiej połowie XIV wieku, ale trawiaste dachy buduje się na Wyspach do dziś. Tradycyjne domy i kościoły wznoszono z drewnianych bali ustawianych na kamiennych podmurówkach. Wyróżniają się smołowanymi na czarno ścianami, ciężkimi, kolorowymi okiennicami i torfowymi dachami, porośniętymi zieloną darnią. Taka konstrukcja skutecznie chroni przed zimnem, wiatrem i wilgocią. Szczególnym urokiem zachwyca stołeczna starówka Tinganes, wielowiekowa siedziba farerskiego parlamentu, którego historia liczy ponad 1 100 lat! Zabytkowe domki z zielonymi dachami w wąskich uliczkach, niewiele różniące się od równie wiekowych kościołów opowiadają burzliwe dzieje Wysp. Niewątpliwie najciekawszym przykładem współczesnej architektury Wysp jest Nordic House, siedziba centrum wystawienniczego, miejsce spotkań artystycznych oraz promocji nordyckiej i farerskiej kultury. Pokryty darnią dach obiektu o powierzchni 2 000 m² wsparto na fantazyjnych stalowych filarach, przypominających korzenie prastarego drzewa. Całość otula przeszkloną fasadę budynku, z której można podziwiać zapierający dech widok na pobliski port. Autorami tego niezwykłego projektu, którego realizację ukończono w 1983 roku, są Ola Steen z Norwegii i Kollbrún Ragnarsdóttir z Islandii. Dach zmienia się wraz z porami roku – jesienią przybiera brązową szatę, zimą stroi się w biel, z wiosną ożywa świeżą zielenią, a latem rozkwita w bujną łąkę. Niepowtarzalny urok Wysp Owczych miałam okazję podziwiać właśnie latem i z przyjemnością dzielę się z Państwem moimi fotograficznymi wrażeniami. 70 1 Wyspy Owcze to pradawny pomost żeglugowy pomiędzy Norwegią, Wyspami Brytyjskimi a Islandią, z którego korzystali już Wikingowie. Stolica Wysp, Tórshavn, leżąca na wyspie Streymoy, jest jedną z najmniejszych stolic świata, liczącą ledwie 17,5 tysiąca mieszkańców, których jest tutaj niemal dwukrotnie mniej aniżeli wypasanych na wyspie owiec. Wyspy Owcze tworzy archipelag 23 wysp na Morzu Norweskim stanowiących terytorium zależne Danii. 18 największych wysp wulkanicznych ma łączną powierzchnię 1 399 km² (niewiele mniej niż obszar całej aglomeracji śląskiej), z czego największe wyspy archipelagu – Streymoy i Eystruoy - zajmują prawie połowę. 2 Chłodny klimat i silne wpływy oceaniczne sprawiają, że na Wyspach jest na ogół pochmurnie, występują częste mgły, silne wiatry i wysoki poziom opadów (powyżej 1 000 mm). Dzięki ciepłemu Prądowi Zatokowemu zimy są tutaj dość ciepłe (średnia temperatura w styczniu wynosi ok. 0°C), jednak latem średnia temperatura nie przekracza 11°C, rzadko osiągając wartości powyżej 20°C. Największą gałęzią gospodarki Wysp jest rybołówstwo, które przynosi 97% wpływów z eksportu. Drugim najważniejszym źródłem dochodów farerskiego budżetu jest prężnie rozwijająca się turystyka, duże znaczenie ma także przemysł wełniany i przetwórstwo. 3 O autorach irena bajerska Architekt krajobrazu, wykładowca na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, projektantka zieleni m.in. na dachach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego i Sądu Najwyższego oraz wielu osiedli mieszkaniowych i obiektów użyteczności publicznej. stephan brenneisen Kierownik Centrum Wiedzy o Dachach Zielonych (Green Roof Centre of Competence) Uniwersytetu Wädenswil, Przewodniczący Szwajcarskiego Stowarzyszenia Budownictwa Ekologicznego. Uzyskał stopień doktora z tematu „Potencjał dachów zielonych w zakresie kompensacji ekologicznej oraz ich znaczenie dla zachowania naturalnych siedlisk i gatunków w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym”. agnieszka bronikowska Architekt krajobrazu, absolwentka Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Od 2009 roku pracuje w firmie inGreen, projektując ogrody i tereny zieleni. katarzyna from Architekt krajobrazu, absolwentka Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Od 2001 roku wraz z mężem prowadzi firmę inGreen Ogrody z klasą! Firma oferuje szeroki zakres usług projektowych i kompleksowe wykonawstwo dla inwestorów prywatnych i publicznych, mając w portfolio ponad 100 realizacji. marcin gąsiorowski Architekt krajobrazu, projektant szeregu ogrodów na dachach i dachów bagiennych. Ukończył wydział Architektury Krajobrazu oraz studia podyplomowe Ekologii w Uniwersytecie GHS Essen w o specjalizacji projektowania środowiskowego, ingerencji i kompensacji oraz ekologii wód. Członek Izby Architektów Nadrenii-Westfalii oraz Związku Architektów Krajobrazu Niemiec (BDLA), Europejskiego oraz Niemieckiego Towarzystwa Naturalnych Wód Kąpielowych (DGfnBg). Landscape architect (MSc.), professor at the Warsaw University of Technology, designed green roofs of the Warsaw University Library and the Supreme Court, author of many projects in modern housing estates and public spaces. Head of the Green Roof Centre of Competence at the University of Applied Sciences Wädenswil, President of the Swiss Association of Green Buildings. Dissertation (PhD): Ecological compensation potential of green roofs -importance of the habitats for nature and species conservation and urban development planning. Landscape architect (MSc.), graduate of the Warsaw Agricultural University. Since 2009 working for inGreen landscape contractors, responsible for garden and landscape planning. Landscape architect (MSc.), graduate of the Warsaw Agricultural University. Managing the landscape contracting company inGreen Ogrody z klasą! with her husband since 2001. The company offers landscape design, construction and maintenance, it’s portfolio includes over 100 implemented projects for private and public investors. Landscape architect (MSc.), designed various roof and wetland gardens. Studied landscape architecture and ecology at the University GHS of Essen specializing in environmental design. Member of the German NRW Chamber of Architects, the Federation of German Landscape Architects (BDLA) and the German Society of Natural Swimming Pools (DGfnBg). balbina gryczyńska Absolwentka Akademii Ekonomicznej w Katowicach na wydziale Międzynarodowych Stosunków Ekonomicznych, aktualnie współpracownik firmy Calla zajmującej się zagospodarowaniem terenów zieleni. Członek założyciel i Sekretarz Zarządu Polskiego Stowarzyszenia „Dachy Zielone”. Graduate of the University of Economics in Katowice, specialized in international economic relations. Associate at Calla landscape contractors. Founding member and Secretary of the Polish Green Roof Association (PSDZ). paulina kadej Studentka IV roku na Wydziale Architektury Krajobrazu w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. joanna kiryłło Urzędnik Komisji Europejskiej w Dyrekcji Generalnej Polityki Regionalnej, Wydział Europejskiej Współpracy Terytorialnej, odpowiedzialna m.in. za Program Współpracy Transgranicznej, the Northern Periphery Programme 20072013 www.northernperiphery.eu Student of landscape architecture at the Warsaw Agricultural University. Fonctionnaire of the European Commission, DG Regional Policy, European Territorial Co-operation Unit. Desk officer responsible, among others, for the Transnational Co-operation Programme - The Northern Periphery Programme 2007-2013 www.northernperiphery.eu monika korzeniecka Studentka architektury krajobrazu w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w specjalizacji urządzania i pielęgnowania obiektów architektury krajobrazu. 72 Student of landscape architecture at the Warsaw Agricultural University focusing on landscape construction and maintenance. Research scientist (PhD Sc.) at the Department of Landscape Architecture at the Warsaw Agricultural University, specializing in landscape construction, tree maintenance and arboriculture in urban areas. Member of the Polish Dendrology Society. Student of the University of Ecology and Management in Warsaw, leader of the student’s interest group of the applied planting ecology, member of the students’ interest group of ecology, founding member of the Polish Green Roof Association (PSDZ). Artist, educator, graphic designer, graduate of the Academy of Fine Arts in Warsaw, Faculty of Painting. Her artistic performances exercise potentials of public urban space. Awarded the scholarship funded the Minister of Culture and National Heritage for 2007. President of the Association “With Headquarters in Warsaw”. Student of landscape architecture at the Warsaw Agricultural University. Studied environmental engineering at the Warsaw Agricultural University, master thesis on roof greening as a strategy to improve the urban microclimate. Main focus on implementation of modern technologies in urban ecology. Landscape architect, research scientist at the Technical University of Berlin and the University of Applied Sciences in Neubrandenburg. He worked on several scientific urban ecological demonstration projects, commissioned by the Berlin Senate for Urban Development. Research and testing fields in urban ecology, esp. rainwater management of pavements, roof greening, façade greening systems and rainwater harvesting projects. jan łukaszkiewicz Adiunkt w Katedrze Architektury Krajobrazu w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, związany z problematyką budowy, urządzania i pielęgnacji terenów zieleni, kształtowania zadrzewień w miastach i arborystyką, członek Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego. magdalena mioduszewska Studentka Wyższej Szkoły Ekologii i Zarządzania w Warszawie, przewodnicząca Koła Naukowego Stosowanej Ekologii Roślin, członek Koła Naukowego Ekologów, członek założyciel Polskiego Stowarzyszenia „Dachy Zielone”. edyta ołdak Artystka, pedagog, grafik, absolwentka Wydziału Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W swoich działaniach nastawia się na prace w przestrzeni miasta. Stypendystka Ministra Kultury na rok 2007. Współzałożycielka i Prezes Stowarzyszenia „Z Siedzibą w Warszawie”. katarzyna piotrowska Studentka III roku na Wydziale Architektury Krajobrazu w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. piotr pluta Absolwent Międzywydziałowego Studium Ochrony Środowiska w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Pracę magisterską napisał z zakresu wpływu dachów zielonych na środowisko miejskie. Jego główne zainteresowania to współczesne technologie umożliwiające rozwiązywanie miejskich problemów środowiskowych. marco schmidt Architekt krajobrazu, pracownik naukowy Politechniki w Berlinie i Uniwersytetu w Neubrandenburgu. Autor projektów badawczych w zakresie ekologii miejskiej na zlecenie urzędu miejskiego w Berlinie. Jego zainteresowania oraz działalność naukowa skupiają się wokół ekologii miejskiej, głównie odwodnienia powierzchni uszczelnionych, zazieleniania dachów i fasad oraz zagospodarowania wód opadowych. marta weber-siwirska Research scientist (PhD Sc.) at the Institute of Landscape Architecture, Wrocław University of Environmental and Life Sciences, founding member of the Polish Green Roof Association (PSDZ) and the Association of Polish Landscape Architects (SPAK). Main focus and research field in sustainable urban design, roof and façade greening. Pracownik naukowy Instytutu Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, członek założyciel Polskiego Stowarzyszenia „Dachy Zielone” oraz Stowarzyszenia Polskich Architektów Krajobrazu. Jej zainteresowania oraz działalność naukowa skupiają się wokół alternatywnych sposobów wprowadzania zieleni na tereny zurbanizowane, w tym dachy zielone i ogrody wertykalne. Landscape architect (MSc.), graduate of Wrocław University of Environmental and Life Sciences, focusing on green roofs. At present she complets post graduate studies of landscape planning in the Netherlands, specializing in roof greening. Absolwentka Wydziału Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, pisała pracę magisterską na temat dachów zielonych. Obecnie kontynuuje naukę na studiach podyplomowych w Holandii w zakresie architektury krajobrazu, pozostając w dalszym ciągu w tematyce dachów zielonych. emilia zemlak 73 Wydarzenia 26 lutego 2010 we Wrocławiu odbędzie się II Walne Zebranie Członków Polskiego Stowarzyszenia „Dachy Zielone”, na którym zostanie przyjęty program i oficjalna inauguracja działalności Stowarzyszenia. Gościem specjalnym zebrania będzie Dusty Gedge, Prezes Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Dachów Zielonych (EFB). Zarząd PSDZ serdecznie zaprasza wszystkich zainteresowanych przystąpieniem do nowopowstałej organizacji branżowej. Szczegółowe informacje na stronie www.psdz.org.pl 26-28 lutego 2010 odbędą się doroczne Targi Ogrodnicze GARDENIA w Poznaniu. Szczegółowe informacje na stronie www.gardenia.mtp.pl 19 marca 2010 w Warszawie, w Auli Kryształowej SGGW, odbędzie się pierwsza edycja cyklicznej konferencji pt. WSPÓŁCZESNA ARCHITEKTURA KRAJOBRAZU – TRENDY, TECHNOLOGIE I PRAKTYKA, na którą zaprasza Stowarzyszenie Architektury Krajobrazu „Zieleń Polska”. Tytuł tegorocznej konferencji: „OD MIASTA EFEKTOWNEGO DO MIASTA PRZYJAZNEGO”. Tematyką konferencji będzie ewolucja skupisk miejskich od miast budowanych na pokaz jako kwintesencja silnej ekonomii i technologii w stronę miast przyjaznych mieszkańcom. Konferencja adresowana jest do: architektów krajobrazu, architektów, urbanistów oraz inspektorów i specjalistów odpowiedzialnych za zieleń publiczną w miastach i gminach. Gościem specjalnym marcowej konferencji będzie PATRICK BLANC – pomysłodawca i twórca ogrodów wertykalnych, którego nowatorskie podejście do projektowania zostało dostrzeżone przez redakcję magazynu Time i wyróżnione w plebiscycie „50 najlepszych innowacji 2009 roku”. Szczegółowe informacje na stronie www.zielenpolska.pl 4 marca 2010 w Ditzingen koło Stuttgartu odbędzie się 8. Międzynarodowe Sympozjum Dachów Zie- lonych organizowane corocznie przez niemiecką organizację branżową Fachvereinigung Bauwerksbegrünung E.V. (FBB). Dzień później w tym samym miejscu odbędzie się spotkanie organizacji członkowskich Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Dachów Zielonych (EFB). Polskę reprezentować będą przedstawiciele Polskiego Stowarzyszenia „Dachy Zielone”. Szczegółowe informacje na stronie www.fbb.de 7-10 maja 2010 podczas Wystawy Światowej EXPO 2010 w Szanghaju odbędzie się międzynarodowa konferencja na temat dachów zielonych. W odpowiedz na hasło tegorocznego EXPO „Lepsze miasto, lepsze życie” wielu wystawców zaprezentuje najnowsze trendy i osiągnięcia w dążeniu do poprawy jakości życia w mieście, stąd w wielu pawilonach znajdą się między innymi spowite roślinnością dachy i fasady. Organizatorzy zapowiadają, że EXPO w Szanghaju będzie największą i najbardziej spektakularną Wystawą Światową w historii. Udział w Wystawie zadeklarowało blisko 200 krajów z całego świata, w tym Polska. Towarzyszącą EXPO konferencję na temat dachów zielonych organizują: International Promotion Center for Vertical Planting, World Green Infrastructure Network(WGIN) oraz Shanghai Landscape Architecture Gardening Trade Association. Szczegółowe informacje na stronie www.greenrooftops.cn e-kwartalnik „Dachy Zielone” nr 1 (00) styczeń 2010 Ewa Piątek-Kożuchowska Redaktor naczelna – Wydawca Edyta Ołdak Dyrektor artystyczny Paweł Heppner Webmaster - Webdeveloper 74 Stali współpracownicy Magdalena Mioduszewska, Redaktor Piotr Pluta, Redaktor Tłumaczenia Beata Bielska-Maseko, język angielski Eneya Maseko, język angielski Tatiana Lenarcik, język rosyjski Adres redakcji ul. Ząbkowska 38a, lok. 3 03-735 Warszawa tel. +22 371 09 92 fax +22 357 89 85 redakcja@dachyzielone.info Wydawca Wydawnictwo EPK Ewa Piątek-Kożuchowska ul. Duczkowska 26 05-200 Wołomin NIP 125-050-71-08 E-kwartalnik „Dachy Zielone” jest tytułem wpisanym do Sądowego Rejestru Dzienników i Czasopism poz. Pr 2489 www.dachyzielone.info 75
