Osiągnąć więcej zużywając mniej. Program LIFE a

Transcription

(1,1) -1- GettingmoreFromLess_pl_A4 okladka.indd 21-03-2011 18:09:25
Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej
Program LIFE a zrównowa!ona produkcja w UE
K O M I S J A
EUROPEJSKA
środowisko
LIFE Focus
I
Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE
KOMISJA EUROPEJSKA
DYREKCJA GENERALNA DS. !RODOWISKA
LIFE („Instrument finansowy na rzecz !rodowiska”) jest programem rozpocz"tym przez Komisj" Europejsk# i koordynowanym przez
Dyrekcj" Generaln# ds. $rodowiska (wydzia% LIFE – BU-E.4).
Publikacja „Osi"gn"# wi$cej zu%ywaj"c mniej. Program LIFE a zrównowa%ona produkcja w UE” niekoniecznie odzwierciedla opinie
instytucji Unii Europejskiej.
Autorzy: Nora Schiessler, Mathilde Snel i Gabriella Camarsa (rzeczoznawcy), Justin Toland, Stephen Gardner, Tim Hudson, Edward
Thorpe, Eamon O’Hara (AEIDL, koordynator Zespo!u ds. Komunikacji Spo!ecznej). Redaktor g&ówny: Joaquim Capit"o, Komisja
Europejska, DG ds. #rodowiska, dzia! LIFE – BU-9, 02/1, 200 rue de la Loi, B-1049 Bruksela. Koordynatorzy serii LIFE Focus: Simon
Goss (koordynator ds. komunikacji LIFE), Evelyne Jussiant (koordynator ds. publikacji DG #rodowisko), ), Anne-Louise Friedrichsen
(wiceprzewodnicz$ca Dzia!u LIFE). Nad niniejszym wydaniem pracowa&y równie% nast$puj"ce osoby: Walter Cortellini, Piotr
Grzezikowski, Arnoud Heeres, Igor Jelinski, Sylvie Ludain, Izabela Madalinska, Martin Petrtyl, Remo Savoia, Alexis Tsalas, Santiago
Urquijo-Zamora (Dzia! LIFE ), Benoit Cnockaert, Audrey Thénard, Daniele Gallorini, Pekka Hanninen, Peter Karsch, Thomas Mayer,
Gillian Storey, Georgia Valaoras (Astrale GEIE). Produkcja: Monique Braem (AEIDL). Szata graficzna: Daniel Renders, Anita Cortés
(Astrale EEIG-AEIDL). Podzi$kowania: dzi%kujemy wszystkim beneficjentom projektu LIFE, którzy dzi%ki swoim komentarzom, zdj%ciom i innym u&ytecznym materia!om przyczynili si% do powstania niniejszego raportu. Zdj$cia: zdj%cia pochodz$ z poszczególnych
projektów, je'li nie podano inaczej.
Europe Direct jest serwisem informacyjnym udzielaj$cym odpowiedzi na pytania dotycz$ce Unii Europejskiej.
Nowy bezp!atny nr telefonu: 00 800 6 7 8 9 10 11
Wiele dodatkowych informacji o Unii Europejskiej jest dost%pnych w Internecie.
Mo&na je uzyska( na serwerze Europa (http://europa.eu).
Luksemburg: Urz$d Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2009 r.
ISBN 978-92-79-10656-9
ISSN 1725-5619
© Wspólnoty Europejskie, 2009 r.
Wykorzystanie tre'ci niniejszej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania )ród!a.
Wydanie polskie:
Narodowy Fundusz Ochrony !rodowiska i Gospodarki Wodnej
Krajowy Punkt Kontaktowy LIFE+
ul. Konstruktorska 3a, 02-673 Warszawa
tel. (+48-22) 45 90 543, (+48-22) 45 90 396, fax. (+48-22) 45 90 193
www.nfosigw.gov.pl/life
ISBN 978-83-915678-5-2 (wydanie polskie)
Printed in Poland
Wydrukowano na papierze ekologicznym „Edixion” posiadaj$cym Certyfikat European Flower Green.
1
I
SPIS TRE%CI
LIFE Focus
Przedmowa
do wydania polskiego................ 3
EUROCRATE: Oczekiwania
wzgl%dem opakowa, ................ 15
PRZEDMOWA ........................... 4
COGNIS: Rozwi$zania
dla rozpuszczalników ................ 17
WST*P ...................................... 5
Europejski Plan Dzia!ania na rzecz
zrównowa&onej produkcji .......... 5
Produkcja maszyn
i wyposa!enia: przemys"
lotniczy i elektryczny .............. 7
Przemys" metalurgiczny
i mineralnych produktów
niemetalicznych: metale
prefabrykowane i ceramika .... 19
Program LIFE w cyklu &ycia
produktu .................................... 19
MINOS: Wytwarzanie nowych
produktów ze 'cieków powsta!ych
przy produkcji oliwy z oliwek ..... 30
Przemys" drzewny, celulozowy,
papierniczy i drukarski............ 31
Zielone rozwi$zania dla przemys!u
le'nego ...................................... 31
BIORED: Zmniejszenie wp!ywu
produkcji celulozy i papieru
na 'rodowisko naturalne ........... 33
EMPEREUR: Doskona!e
wyko,czenie &elaza i stali ......... 21
PIONEER: nowe podej'cie
do EMAS w przemy'le
papierniczym ............................. 36
PAMELA: nowe zastosowania
dla starych samolotów .............. 9
Mikroskopowa obróbka
ko,cowa w czyszczeniu p!ytek
ceramicznych ............................ 23
Lista udanych i obiecuj"cych
projektów ................................. 37
BEZO+OWIOWO: Zrównowa&ony
rozwój zdolno'ci produkcyjnych
u producentów sprz%tu
elektronicznego ......................... 12
Sektor produktów !ywno#ciowych i napojów: produkcja
wina i oliwy z oliwek .............. 25
Produkcja chemikaliów
i tworzyw sztucznych ............ 13
Zmniejszenie ilo'ci odpadów
podczas produkcji wina
i oliwy z oliwek........................... 25
LIFE na rzecz 'rodowiska
naturalnego ............................... 13
SINERGIA: Toast za produkcj%
zrównowa&on$ .......................... 27
Zrównowa&ona produkcja
maszyn i wyposa&enia............... 7
Lista dost$pnych
publikacji LIFE ......................... 39
3
LIFE Focus
I
Szanowni Pa,stwo,
Wdra&anie Instrumentu Finansowego LIFE+ w Polsce ma ju& kilkuletni$ histori%. Od 5 wrze'nia 2008 roku decyzj$ Ministra
#rodowiska Narodowy Fundusz Ochrony #rodowiska i Gospodarki Wodnej zosta! powo!any jako Krajowa Instytucja Wdra&aj$ca
LIFE+. Od tego czasu NFO#iGW wprowadzi! – wyj$tkowy na skal% europejsk$ – system instytucjonalnego i finansowego wsparcia
projektów LIFE+. W dotychczasowej formule trudno by!o beneficjentom zbilansowa( planowane zadania, gdy& pomoc unijna
wynosi!a, w zale&no'ci od celu przedsi%wzi%cia, od 50 do 75% kosztów kwalifikowanych. NFO#iGW uruchomi! mechanizm
wspó!finansowania projektów LIFE+, dzi%ki któremu beneficjenci mog$ realizowa( projekty LIFE+ wnosz$c jedynie 5% w!asnego
wk!adu finansowego. Na ten cel przeznaczamy w ramach programu priorytetowego „Wspó!finansowanie LIFE+” prawie 250 mln
z!otych, które wydatkowane b%d$ w latach 2010 – 2018. Nasze dzia!ania obejmuj$ tak&e m.in.: promocj% instrumentu w'ród
potencjalnych beneficjentów, szkolenia dla wnioskodawców, bezpo'redni$ pomoc w przygotowaniu wniosków oraz reprezentowanie Polski przed Komisj$ Europejsk$ (KE).
Pragn$c zapozna( polskich wnioskodawców z dotychczasowymi osi$gni%ciami LIFE postanowili'my przet!umaczy( cz%'(
angielskoj%zycznych publikacji KE. Jako jedn$ z pierwszych przekazujemy Pa,stwu polsk$ wersj% opracowania pt. „Getting
more from less. LIFE and sustainable production in the EU”, które przedstawia najciekawsze projekty LIFE, realizowane w ramach
podstawowych sektorów przemys!u w Europie, dotycz$ce przestawienia przedsi%biorstw na bardziej zrównowa&on$ produkcj%
i konsumpcj%.
Mamy nadziej%, &e informacje zawarte w publikacji „Osi#gn#& wi"cej zu'ywaj#c mniej. Program LIFE a zrównowa'ona produkcja
w UE”, b%d$ inspiracj$ dla polskich podmiotów do po!$czenia koncepcji rozwoju biznesowego ze zrównowa&onym gospodarowaniem zasobami. Innowacyjne lub demonstracyjne projekty s!u&$ce temu celowi mog$ uzyska( dofinansowanie Komisji
Europejskiej w ramach LIFE+.
Jan Wiater
Zast%pca Prezesa NFO#iGW
Leszek Jóskowiak
Dyrektor Departamentu
Ochrony Przyrody
Andrzej Muter
Kierownik Wydzia!u
ds. Projektów UE
P R Z E D M O WA
OSI'GN'( WI)CEJ ZU*YWAJ'C MNIEJ. PROGRAM LIFE A ZRÓWNOWA*ONA PRODUKCJA W UE
4
I
P R Z E D M O WA
LIFE Focus
Joaquim Capitão
p.o Kierownika Wydzia%u LIFE
Dyrekcja Generalna ds. $rodowiska
Komisja Europejska
Troska o 'rodowisko, rosn$ca presja opinii publicznej i regulacje prawne powoduj$ zmiany w sposobie prowadzenia
dzia!alno'ci gospodarczej. Coraz cz%'ciej firmy musz$ udowadnia(, &e ich troska o 'rodowisko nie sprowadza si%
jedynie do opanowania konkretnej retoryki, ale co wa&niejsze, &e ich codzienne funkcjonowanie i strategie inwestycyjne
s$ zgodne z zasadami zrównowa&onego rozwoju. Coraz wi%cej przedsi%biorstw przyznaje, &e dzi%ki zrównowa&onej
produkcji mo&na obni&y( koszty, spróbowa( swoich szans na nowych rynkach i zyska( przewag% konkurencyjn$.
Zrównowa&ona produkcja i konsumpcja stanowi$ szans% dla przedsi%biorstw na to, by wyzwania zwi$zane z ochron$
'rodowiska sta!y si% okazj$ dla ich rozwoju. Co przynosi równie& korzy'ci dla konsumentów.
Pomimo wy&ej wspomnianych szans, metody produkcji i dzia!ania przedsi%biorstw niezgodne z zasadami zrównowa&onego rozwoju wci$& odciskaj$ swoje pi%tno na 'rodowisku i stanowi$ d!ugoterminowe zagro&enie ze spo!ecznego
i gospodarczego punktu widzenia. Podstawowym wyzwaniem jest zatem praca nad stopniowym odwracaniem aktualnych trendów w zakresie produkcji i konsumpcji, które s$ sprzeczne z zasadami zrównowa&onego rozwoju. Do dzia!a,
takich nale&y zmniejszenie negatywnego oddzia!ywania na 'rodowisko w trakcie ca!ego cyklu &ycia produktu, zach%canie coraz wi%kszej liczby przedsi%biorstw do stosowania innowacyjnych technologii i metod oraz zwi%kszenie popytu
na towary i technologie produkcji, które w wi%kszym stopniu s$ zgodne z zasadami zrównowa&onego rozwoju.
Unia Europejska zdaje sobie spraw%, &e zrównowa&one metody produkcji, oparte na innowacji, s$ konieczne do tego,
by stawi( czo!o negatywnemu wp!ywowi przemys!u i dzia!alno'ci przedsi%biorstw na 'rodowisko. Unia Europejska
przyj%!a w 2008 r. plan dzia!ania na rzecz zrównowa&onej konsumpcji i produkcji (SCP) oraz zrównowa&onej polityki
przemys!owej (SIP). UE zaproponowa!a pakiet dzia!a, w zakresie zrównowa&onej produkcji i konsumpcji, który pozwoli
na uzupe!nienie i zintegrowanie aktualnej polityki na szczeblu unijnym i krajowym.
Program LIFE Komisji Europejskiej (Instrument finansowy na rzecz #rodowiska) odgrywa istotn$ rol% w promowaniu
innowacyjnych metod zrównowa&onej produkcji w przemy'le i przedsi%biorczo'ci europejskiej. Do tej pory, ponad
480 projektów wspó!finansowanych przez program LIFE dotyczy!o przedsi%biorstw i przemys!u wytwórczego. By!y
one ukierunkowane na wiele sektorów i mia!y pomóc zmierzy( si% z wyzwaniami zwi$zanymi z ochron$ 'rodowiska.
Oprócz pomocy w ramach programu LIFE, dost%pne s$ równie& 'rodki Programu ramowego na rzecz konkurencyjno'ci i innowacji (CIP), który ma za zadanie zwi%kszy( konkurencyjno'( przedsi%biorstw europejskich, poprzez
np. zwi%kszenie udzia!u rynkowego produktów i us!ug innowacyjnych ekologicznie.
Po ukazaniu si% ostatniej broszury LIFE Focus pt. „LIFE na rzecz bardziej ekologicznych przedsi%biorstw” publikujemy
bazuj$ce na niej opracowanie, które przedstawia szereg innowacyjnych rozwi$za,, zgodnie z za!o&eniami programu
LIFE i ma na celu promowanie zrównowa&onej produkcji w Europie. Broszura opisuje 10 modelowych projektów LIFE
zwi$zanych z g!ównymi sektorami przemys!u w Europie, pokazuj$cych, &e przedsi%biorstwa europejskie mog$ odegra( wiod$c$ rol% w przestawieniu si% na bardziej zrównowa&on$ produkcj% i konsumpcj%. Mam nadziej%, &e najnowsza broszura b%dzie )ród!em inspiracji dla przedsi%biorstw i zach%ci je do pod$&ania drog$ produkcji zrównowa&onej
oraz do czerpania zwi$zanych z ni$ korzy'ci, zarówno biznesowych jak i ekologicznych.
Joaquim Capitão
5
I
Europejski Plan
Dzia!ania na rzecz
zrównowa!onej
produkcji
PRAWO I POLITYKA
UNII EUROPEJSKIEJ
Unia Europejska poszukuje sposobów
na zmniejszenie oddzia!ywania przemys!u
i zachowa, konsumpcyjnych na 'rodowisko. W lipcu 2008 r. rozpocz%to wdra&anie
planów dzia!a, na rzecz zrównowa&onej
konsumpcji i produkcji oraz zrównowa&onej polityki przemys!owej. Plany te opieraj$
FUNDUSZE UNIJNE NA RZECZ ZRÓWNOWA&ONEJ PRODUKCJI
W ramach wysi'ków podejmowanych przez Uni# Europejsk! na rzecz promowania zasad zrównowa$onego rozwoju w przemy(le, opracowano kilka
programów finansowania. W 2007 r. wdro$ono Instrument Finansowy LIFE+, który
ma za zadanie wspiera" i promowa" rozwój oraz rozpowszechnianie innowacyjnych
technologii ekologicznych i wszelkie dzia'ania na rzecz promowania ekologii w miejscu pracy, w szczególno(ci w sektorze publicznym.
Przedsi#biorstwa sektora prywatnego mog! równie$ otrzyma" wsparcie na udoskonalenia w zakresie ochrony (rodowiska w ramach cz#(ci programu CIP (Programu ramowego na rzecz konkurencyjno#ci i innowacji) dedykowanej innowacji ekologicznej (http://ec.europa.eu/cip/index_en.htm). Program ukierunkowany
jest na pomoc dla przedsi#biorstw komercyjnych oraz przedsi#biorstw sektora prywatnego i k'adzie nacisk na dzia'ania zorientowane na rynek i popularyzacj# wybranych najlepszych innowacyjnych ekologicznie produktów i us'ug.
si% na dynamicznych ramach, maj$cych
za zadanie zwi%kszy( wydajno'( gospodarki energetycznej i zmniejszy( szkodliwy
wp!yw produktów na 'rodowisko.
Plany dzia!ania opieraj$ si% na aktualnej
polityce unijnej i zak!adaj$:
• poszerzenie zakresu dyrektywy w sprawie ekoprojektu w taki sposób, aby
uwzgl%dnia!a nie tylko produkty wykorzystuj$ce energi% (takie jak komputery,
telewizory, bojlery i wentylatory przemys!owe), ale równie& wszystkie produkty
zwi$zane z energi$ (takie jak produkty
dodatkowe, które nie zu&ywaj$ energii
w trakcie ich u&ytkowania, ale maj$
po'redni wp!yw na zu&ycie energii);
• poszerzenie zakresu dobrowolnego etykietowania produktów w zakresie efektywno'ci energetycznej i ekologicznej
przewidzianego dyrektyw$ w sprawie
etykietowania efektywno'ci energetycznej oraz zakresu unijnego oznakowania ekologicznego w taki sposób, aby
uwzgl%dnia! wi%ksz$ liczb% produktów;
• promowanie dobrowolnych dzia!a, zmierzaj$cych do zwi%kszenia potencjalnych
korzy'ci p!yn$cych z ekologicznych
zamówie, publicznych poprzez nadanie
bardziej pro-ekologicznego charakteru
wydatkom instytucji publicznych;
• wprowadzenie znacznych zmian do dobrowolnego Wspólnotowego Systemu Ekorzarz$dzania i Audytu (EMAS), co uczyni
go bardziej przyjaznym dla u&ytkowników
i tym samym atrakcyjniejszym dla organizacji z niego korzystaj$cych.
LIFE odgrywa istotn# rol" we wspieraniu
zrównowa'onej produkcji w przemy!le
i biznesie w Europie
Fot. LIFE00 ENV/IT/000034
K
a&dy produkt powoduje degradacj% 'rodowiska, poprzez proces
produkcyjny, u&ytkowanie go oraz jego utylizacj%. Metody produkcji s$ )ród!em wielu
problemów zwi$zanych ze 'rodowiskiem,
takich jak: wyczerpanie zasobów naturalnych, globalne ocieplenie, zanieczyszczenie 'rodowiska. Podstawowym wyzwaniem
jest zmniejszenie negatywnego oddzia!ywania produkcji i konsumpcji na 'rodowisko poprzez promowanie dzia!a, zmierzaj$cych do przestawienia na gospodark%
opart$ na oszcz%dnym gospodarowaniu
zasobami i energi$. Aby sta!o si% to mo&liwe, musz$ zaj'( g!%bokie przemiany
w technologii produkcji i w sposobie u&ytkowania produktów, jak równie& w obecnych strukturach spo!ecznych i gospodarczych. Pomimo wielu wyzwa,, oszcz%dne
wykorzystanie zasobów jest rozwi$zaniem
atrakcyjnym, poniewa& zmniejsza negatywny wp!yw na 'rodowisko i mo&e równie&
przyczyni( si% do zwi%kszenia konkurencyjno'ci w gospodarce. Oprócz znacznych
oszcz%dno'ci oraz pozytywnego przekazu
marketingowego, widoczny jest równie&
wzrost zainteresowania ekologicznymi
produktami i us!ugami na rynku. W 2005 r.
warto'( 'wiatowego rynku bran&y ekologicznej oszacowano na 1 mld euro i przewiduje si%, &e do roku 2020 wzro'nie ona
do 2,2 mld euro.
Wyczerpuj! si" nasze zasoby, surowce naturalne s! coraz dro#sze,
stoj! przed nami wyzwania polityczne, spo$eczne i ekonomiczne.
Wszystkie te czynniki zwróci$y uwag" %wiata na to, jak istotn! rol"
mo#e odegra& zrównowa#ona produkcja.
W S T) P
LIFE Focus
6
I
Zrównowa&ona produkcja w dzia!alno'ci
gospodarczej i przemys!owej ogranicza si%
nie tylko do wymogów prawnych, ale równie& opiera si% na dzia!aniach, które maj$
zach%ca( do tworzenia nowych strategii
inwestycyjnych i biznesowych. Koszty
inwestycji na du&$ skal%, maj$ce nada(
bardziej zrównowa&ony charakter produkcji nie zwracaj$ si% od razu. Poza solidnymi ramami prawnymi, firmy potrzebuj$
wsparcia finansowego, dzi%ki któremu
b%d$ mog!y inwestowa( we wdra&anie
pro-ekologicznych procesów opartych
na oszcz%dnym gospodarowaniu zasobami i energi$.
LIFE: NAJSZYBSZA DROGA
DO ZRÓWNOWA$ONEJ
PRODUKCJI
Od roku 1992, unijny program LIFE
odgrywa istotn$ rol% w 'wiadczeniu
pomocy finansowej przedsi%biorstwom
i przemys!owi w Europie. W ci$gu ostatnich 17 lat, Program LIFE wspar! ponad
480 projektów zwi$zanych z produkcj$
zrównowa&on$, co w przybli&eniu stanowi 1/3 projektów LIFE #rodowisko.
Niniejsza publikacja LIFE podkre'la zainteresowanie znacznej cz%'( sektora przemys!owego wdro&eniem ekologicznych
procesów produkcyjnych. W uzupe!nieniu
wcze'niejszej publikacji pt. „LIFE na rzecz
bardziej ekologicznych przedsi%biorstw”,
w niniejszej broszurze koncentrujemy si%
na roli LIFE w promowaniu zrównowa&onej produkcji w pi%ciu g!ównych sektorach przemys!owych w Europie: produkcji
maszyn i wyposa&enia, chemikaliów i produktów plastikowych, surowców metalicznych i niemetalicznych, produkcji &ywno'ci
i napojów oraz w sektorze drewna, celulozy, papieru i bran&y drukarskiej.
W ramach programu LIFE #rodowisko sfinansowano szereg innowacyjnych metod
Dzi"ki zmniejszeniu szkodliwego
wp%ywu produktów na !rodowisko,
konsumenci maja mo'liwo!&
dokonywania bardziej !wiadomych
wyborów
Fot. LIFE00 ENV/IT/000034
W S T) P
LIFE Focus
Rys. 1: Liczba projektów w ramach programu LIFE %rodowisko
zwi&zanych ze zrównowa!on& produkcj& w podziale na sektory
120
100
80
60
40
20
0
Inne
Papier
i celuloza
#ywno$%
i napoje
Metal
i surowce
Przemys"
chemiczny;
plastik
Maszyny
i wyposa!enie
Od roku 1992 w ramach programu LIFE $rodowisko sfinansowano ponad 390 projektów
dotycz#cych zrównowa'onej produkcji w pi"ciu g%ównych sektorach przemys%u
Rys. 2: Dofinansowanie produkcji zrównowa!onej w ramach programu
LIFE %rodowisko w podziale na sektory (w mln euro)
46.8
56.5
Maszyny i wyposa!enie
Przemys" chemiczny; plastik
29.5
Metal i surowce
#ywno$% i napoje
48.9
Papier i celuloza
Inne
37.6
51.0
W ci#gu ostatnich 17 lat w ramach programu LIFE $rodowisko przeznaczono oko%o 270 mln
na dofinansowanie projektów dotycz#cych produkcji zrównowa'onej w podstawowych
sektorach przemys%u europejskiego
w zakresie produkcji zrównowa&onej w tych
sektorach przemys!owych. Jak pokazano
na Rys. 1, we wszystkich pi%ciu sektorach
zrealizowano w sumie ponad 390 projektów zwi$zanych ze zrównowa&on$ produkcj$ w ramach programu LIFE #rodowisko. Wszystkie sektory otrzyma!y znaczne
dofinansowanie w ramach programu LIFE,
ale szczególnie du&e fundusze otrzyma! sektor produkcji maszyn i wyposa&enia, sektor
przetwórstwa metali i surowców, przemys!
chemiczny oraz sektor produkcji plastiku
– 58% funduszy programu LIFE przeznaczonych na zrównowa&on$ ekologiczn$ produkcj% otrzyma!y w!a'nie te
sektory. 25% funduszy przeznaczono
na produkcj% &ywno'ci i napojów oraz
produkcj% drewna i celulozy (na inne sektory, takie jak: produkcja odzie&y i wyrobów
skórzanych, które nie zosta!y omówione
w niniejszej broszurze, przypada pozosta-
!ych 17% funduszy). W ramach programu
LIFE #rodowisko od roku 1992 przeznaczono w sumie oko!o 270 mln euro na dofinansowanie inicjatyw w zakresie produkcji
zrównowa&onej (zob. rys. 2). W kolejnych
rozdzia!ach opisano szczegó!owo osi$gni%cia programu LIFE #rodowisko w ka&dym
z pi%ciu g!ównych sektorów przemys!u.
W ka&dym rozdziale przedstawiono dwa
studia przypadków, które ilustruj$ wsparcie Instrumentu LIFE we wdra&aniu za!o&e, zrównowa&onej produkcji. Projekty te
podkre'laj$ rol% jak$ odegra! program LIFE
w osi$gni%ciach przedsi%biorstw na polu
ekologicznym i ekonomicznym. Na stronach 37-38 niniejszej broszury znajduje
si% spis innych ciekawych projektów dotycz$cych zrównowa&onej produkcji. Warto
równie& zapozna( si% ze spisem projektów
w bazie danych znajduj$cej si% na stronie
programu LIFE: http://ec.europa.eu/life.
7
LIFE Focus
I
P R O D U K C J A M A S Z YN I W Y P O S A & E N I A : P R Z E M Y S * L O TN I C Z Y I E L E K T R Y C Z NY
Zrównowa$ona produkcja
maszyn i wyposa$enia
Projekty LIFE pomog$y stawi& czo$o wielu wyzwaniom ekologicznym,
z którymi musi zmierzy& si" wielki i zró#nicowany przemys$ wytwórczy
w Europie.
P
rzedsi%biorstwa europejskie produkuj$ wiele rodzajów maszyn
i wyposa&enia. Wytwarzane s$ towary
do u&ytku domowego, np. lodówki, komputery osobiste, lub te& produkty przeznaczone do wykorzystania w biznesie i przemy'le, np. sprz%t biurowy i sprz%t ci%&ki,
który z kolei wykorzystuje si% w produkcji
innych towarów. Producenci europejscy
s$ 'wiatowymi liderami w zakresie skomplikowanych, zaawansowanych technologicznie maszyn, np. samochodów i samolotów. Dzi%ki produkcji du&ych samolotów
cywilnych, bud&et UE zyskuje w ci$gu
roku 20 mld euro. Nale&y jednak pami%ta(,
&e suma ta jest niewielka w porównaniu
z sum$, któr$ osi$ga europejski przemys!
samochodowy – 80 mld euro przychodu
z eksportu w 2007 roku. Dane dotycz$ce
sprzeda&y tych towarów dowodz$ roli, jak$
one odgrywaj$: co roku w Europie sprzedawanych jest 13,5 mln pralek, 15 mln komputerów osobistych i 26 mln telewizorów.
WYZWANIA EKOLOGICZNE
Z cyklami &ycia tych produktów wi$&e si%
jednak szereg wyzwa, ekologicznych.
Produkcja mo&e by( nieefektywna energetycznie, co mo&e obejmowa( zbyt du&e
zu&ycie wody, emisj% gazów cieplarnianych
i wykorzystanie szkodliwych materia!ów.
Ponadto maszyny oraz sprz%t elektryczny
i elektroniczny na etapie poprodukcyjnym w dalszym ci$gu zu&ywaj$ energi%
i nie zawsze robi$ to w sposób oszcz%dny.
Zu&yty sprz%t elektryczny i elektroniczny
(WEEE) i inne maszyny musz$ by( usuwane w sposób bezpieczny. Problemy
z tym zwi$zane obrazuj$ dane dotycz$ce
Niemiec, gdzie wytwarza si% 750 tys.
ton WEEE rocznie, czyli 8 kg na osob%.
Odpady te mog$ zawiera( niebezpieczne
lub toksyczne elementy, takie jak o!ów,
rt%( i polichlorowane bifenyle (PCB).
Odpady mog$ równie& mie( szkodliwy
wp!yw na klimat. Przyk!adem s$ lodówki,
które emituj$ fluorow%glowodory (HFC),
gazy cieplarniane maj$ce zdolno'(
absorpcji ciep!a od 9 000 do 10 000 razy
wi%ksz$ ni& dwutlenek w%gla. HFC i inne
gazy, do których emisji przyczynia si% cz!owiek – takie jak: perfluorow%glowodory
(PFC) i sze'ciofluorek siarki (SF6) s$ du&o
bardziej niebezpieczne ni& gazy wyst%puj$ce naturalnie, poniewa& ich absorpcja ciep!a przypadaj$ca na cz$steczk%
jest du&o wi%ksza ni& gazów wyst%puj$cych naturalnie. Ponadto gazy te d!u&ej
utrzymuj$ si% w atmosferze.
PROGRAM LIFE I INNOWACJE
W ramach wielu projektów LIFE poczyniono kroki, by sprosta( wyzwaniom
zwi$zanym z ograniczeniem zu&ycia
energii i produkcji odpadów w trakcie
u&ytkowania maszyn i wyposa&enia. Projekty te mia!y na celu opracowanie technologii, które stanowi!yby rozwi$zanie
problemów pojawiaj$cych si% w trakcie
ca!ego cyklu &ycia produktu, pocz$wszy
od etapu powstawania projektu, po monta&, prace naprawcze, ponowne wykorzystanie produktu i recykling. Jak pokaza!o wiele projektów LIFE, usprawnienia
pewnych procesów mog$ by( korzystne
zarówno z punktu widzenia 'rodowiska
jak i oszcz%dno'ci, szczególnie je'li
udaje si% ograniczy( zu&ycie energii
i wody oraz ilo'( odpadów (i tym samym
koszty zwi$zane z ich usuwaniem).
Projekty LIFE wprowadzi!y szereg innowacyjnych rozwi$za, w zakresie ograniczenia powstawania odpadów. Projekt
LIFE GAP (LIFE05 ENV/F/000062) stanowi przyk!ad tego, w jaki sposób mo&na
zmodyfikowa( proces produkcyjny w taki
sposób, aby zmniejszy( ilo'( odpadów
i zu&ycie energii oraz wody. Beneficjent
projektu, spó!ka Dufieux, z siedzib$
8
I
Fot. LIFE00 ENV/IRL/000764
LIFE Focus
P R O D U K C J A M A S Z YN I W Y P O S A & E N I A : P R Z E M Y S * L O TN I C Z Y I E L E K T R Y C Z NY
niedaleko Grenoble we Francji, zast$pi!a
procesy produkcyjne o charakterze chemicznym – wykorzystywane w produkcji
p!yt zespolonych na zamówienie przemys!u lotniczego – bardziej ekologicznymi
procesami mechanicznymi. Zmiany te
nie tylko w znacz$cy sposób przyczyni!y si% do zmniejszenia ilo'ci odpadów
(o 16 tys. ton) i zu&ycia wody (225 tys. m3)
oraz ograniczenia zu&ycia energii o 57%,
ale równie& do obni&enia kosztów o oko!o
50%. Ilo'( niebezpiecznych odpadów
pochodz$cych z produktów gotowych
mo&na ograniczy( pod warunkiem,
&e na etapie produkcji nie s$ wykorzystywane materia!y niebezpieczne. Projekt
AMELIE (LIFE05 ENV/F/000053) pokaza!,
&e do produkcji tablic elektronicznych
nie jest potrzebny o!ów, dzi%ki czemu ten
niebezpieczny pierwiastek zostaje wyeliminowany ze strumienia odpadów.
Dla wielu ga!%zi przemys!u bardzo istotnymi kwestiami s$ recykling oraz mo&liwo'( ponownego wykorzystania odpadów. Dzi%ki projektowi „RESOLVED”,
w ramach programu LIFE (LIFE04 ENV/
DE/000047) udowodniono, &e materia!y
u&ywane do produkcji cienkowarstwowych paneli fotowoltaicznych mog$ by(
wykorzystane ponownie, dzi%ki czemu
chronimy ubogie zasoby naturalne.
W ramach niemieckiego projektu TRAFODECON (LIFE04 ENV/DE/000041), zdo!ano wyeliminowa( elementy szkodliwe
z transformatorów zawieraj$cych PCB,
by nast%pnie transformatory te odremontowa( i zmniejszy( koszt ich wymiany
o ponad po!ow%.
Zmniejszeniu ilo'ci odpadów ma równie&
s!u&y( ekologiczne zarz$dzanie i wprowadzenie odpowiednich regulacji prawnych.
W ramach projektu ACADEMY (LIFE04
ENV/FR/000353) przeprowadzono pilota& maj$cy sprawdzi( funkcjonowanie
zarz$dzania ekologicznego w produkcji
samolotów. Z kolei projekt „Sustainable
Management of E-waste in Greece” (Zrównowa&one gospodarowanie e-odpadami
w Grecji) (LIFE00 ENV/GR/000688) koncentrowa! si% wokó! regionalnej i lokalnej
polityki gospodarowania WEEE (zu&ytym
sprz%tem elektrycznym i elektronicznym),
i stanowi! dzia!anie uzupe!niaj$ce w stosunku do wdro&enia unijnej dyrektywy
w sprawie zu&ytego sprz%tu elektrycznego i elektronicznego (2002/95/WE).
Projekty LIFE s$ istotnym )ród!em wiedzy w zakresie lepszego gospodarowania energi$ i zmniejszenia emisji szkodliwych gazów. Ograniczone zu&ycie energii
nie tylko zmniejsza eksploatacj% zasobów naturalnych, ale równie& powoduje,
&e produkcja poci$ga za sob$ mniejsz$
emisj% dwutlenku w%gla. Kilka projektów
w ramach programu LIFE dotyczy!o równie& ch!odziarek i mia!o na celu zwi%kszenie ich wydajno'ci energetycznej poprzez
wprowadzenie modyfikacji do projektów
Gospodarowanie zu'ytym sprz"tem elektronicznym zgodnie z zasadami zrównowa'onego rozwoju
to jeden z g%ównych celów wielu projektów realizowanych w ramach Instrumentu LIFE
i procesów produkcyjnych oraz wyeliminowanie fluorow%glowodorów (HFC) z procesów produkcyjnych. Projekt PROCOOL
(LIFE03 ENV/A/000002), na przyk!ad,
s!u&y! promocji systemu przyznawania
nagród za wydajne energetycznie rozwi$zania w dziedzinie urz$dze, ch!odniczych
zak!adaj$ce zerow$ emisj% HFC. Najlepsze produkty zapewnia!y oszcz%dno'(
energetyczn$ wynosz$c$ ponad 50%.
Z kolei du,ski projekt CO2REF (LIFE05
ENV/ DK/000156) pokaza!, &e dwutlenek
w%gla mo&e by( wykorzystany jako gaz
ch!odniczy i z powodzeniem jest w stanie
zast$pi( szkodliwy HFC. W projekcie
NOTRE (LIFE005 ENV/IT/000876) wykorzystano ch!odzenie suchym powietrzem,
technologi%, która w ch!odziarkach
pozwala na ograniczenie formowania si%
warstwy lodu, co wi$&e si% z utrat$ energii w przypadku tradycyjnych ch!odziarek.
W ramach projektu HEIGHT (LIFE05 ENV/
NL/000020) wykazano, &e lepiej zaprojektowane obszary ch!odzenia, w tym lepsza
dystrybucja powietrza, mog$ ograniczy(
emisj% gazów cieplarnianych. Odpowiednio wdro&ona polityka mo&e równie&
sprzyja( lepszej gospodarce energetycznej i przyczyni( si% do zmniejszenia globalnego ocieplenia. Przy okazji realizacji
projektu ETRES (LIFE03 ENV/GR/000219)
sprawdzano funkcjonowanie systemu
handlu uprawnieniami do emisji i mechanizmów wsparcia dla alternatywnych
odnawialnych )róde! energii w sektorze
energetycznym w Grecji, jako podstaw
dla bardziej przyjaznej dla klimatu strategii
opracowanej z my'l$ o krajowych producentach energii elektrycznej.
W niniejszym rozdziale zamieszczono
dwie analizy przypadków, które ilustruj$,
w jaki sposób LIFE promuje zrównowa&on$ produkcj% w przemy'le lotniczym
i elektrycznym.
9
I
P R Z E M Y S * L O TN I C Z Y I E L E K T R Y C Z NY
LIFE Focus
PAMELA: nowe zastosowania
dla starych samolotów
Dzi"ki wsparciu LIFE, spó$ka Airbus w Tuluzie wprowadzi$a system odzysku cz"%ci z samolotów wycofanych z eksploatacji. Okaza$o si" to na tyle %wietnym rozwi!zaniem, #e pr"#ny
producent samolotów inwestuje obecnie w nowe przedsi"wzi"cie. Spó$ka b"dzie sk$ado-
P
wa& i rozbiera& na cz"%ci samoloty wycofane z eksploatacji.
ochodzi! z Tuluzy na po!udniu
Francji. Zacz$! podró&owa(
po 'wiecie i najpierw trafi! do Brazylii
a potem do Japonii. Sp%dzi! te& troch%
czasu w Turcji i odby! d!u&sz$ podró&
na Bliski Wschód, w tym pielgrzymk%
do Mekki w Arabii Saudyjskiej (Hadj).
W ko,cu gdy zako,czy!a si% jego mi%dzynarodowa, 24-letnia kariera wróci!
do domu. Na emeryturze przeniós! si%
do Tarbes u stóp Pirenejów, dwie godziny
jazdy samochodem od Tuluzy.
Mowa o Airbusie A300B4-200, mog$cym
przewozi( 266 pasa&erów, jednym z 46
samolotów typu A300 z 1982 r., kiedy
to wyprodukowano najwi%cej Airbusów
A300. Na emeryturze po raz kolejny przys!u&y! si% przemys!owi lotniczemu. By!
to pierwszy samolot, który zosta! rozmontowany na cz%'ci przeznaczone do odzysku w ramach jedynego w swoim rodzaju
projektu LIFE #rodowisko: „PAMELA”
(Process for Advanced Management of
End of Life Aircraft – System zaawansowanego gospodarowania samolotami
wycofanymi z eksplotacji).
W ramach tego projektu w latach 20052007 próbowano zbada(, w jaki sposób
mo&na wykorzysta( samoloty wycofane
z eksploatacji. Samoloty przeznacza si%
do eksploatacji na oko!o 20-30 lat. W tym
okresie mog$ one kilkakrotnie zmienia(
w!a'ciciela. Kiedy okres eksploatacji
samolotu zaczyna dobiega( ko,ca, w!a'ciciel mo&e zdecydowa( o jego sprzeda&y
(po raz ostatni) i z regu!y samolot taki trafia
do krajów rozwijaj$cych si%. Alternatyw$
jest parkowanie samolotu, ale takie rozwi$zanie jest uzale&nione od aktualnego
popytu na transport lotniczy i od cen
paliw. Samoloty takie mog$ by( wykorzystane jako )ród!o cz%'ci zamiennych,
lub okresowo w transporcie lotniczym,
gdy spadn$ ceny paliw lub zwi%kszy si%
popyt na transport lotniczy. W najgorszym
wypadku samolot mo&e zosta( oddany
na z!omowisko. Do parkowania wykorzystuje si% miejsca takie jak, na przyk!ad,
10
I
pustynia Mojave w USA, gdzie suche
powietrze minimalizuje korozj%.
Czasem te& zdarza si%, &e samoloty
wycofane z eksploatacji s$ rozbierane
na cz%'ci i powsta!e w ten sposób
odpady s$ przeznaczane do odzysku.
Z regu!y jednak, jak twierdzi Olivier Malavallon, pracownik dzia!u spraw 'rodowiskowych i kierownik projektu PAMELA,
jest to proces do'( przypadkowy. Zgodnie z szacunkami Malavallona, w wyniku
kasacji samolotu oko!o 45% samolotu
i tak zostaje oddane na z!om. Ponadto
uwa&a on, &e z!omowanie samolotów
jest procesem niedostatecznie kontrolowanym oraz &e niewielk$ wag% przywi$zuje si% do przetwarzania niebezpiecznych odpadów pochodz$cych z jego
cz%'ci. Zdarza si% te&, &e stare cz%'ci
wracaj$ do !a,cucha dostaw, czasami
bez wystarczaj$cej kontroli.
Celem projektu PAMELA by!o pokazanie, &e samoloty wycofane z eksploatacji nie musz$ powiela( tego schematu.
Projekt mia! wykaza(, &e niektóre cz%'ci
i materia!y, z których wykonany jest samolot mog$ z powodzeniem w wielu przypadkach by( ponownie wykorzystane
lub podlega( recyklingowi – lub gdy
nie jest to mo&liwe, mog$ zosta( przetworzone i sprzedane jako surowiec wtórny.
”Samolot nie sk!ada si% z materia!ów
jednego rodzaju. Dlatego bardzo wa&ne
jest ich m$dre wykorzystanie i przetwarzanie” – mówi Malavallon. „Oznacza to,
&e naszym celem jest jak najlepsze wykorzystanie kana!ów odzysku przewidzianych przepisami unijnymi”.
WY$SZE STANDARDY
Niemniej jednak, bardziej ekologiczne
podej'cie do tego zagadnienia ograniczy zagro&enia, takie jak zanieczyszczenie gleb spowodowane przez porzucone
samoloty czy niepotrzebne umieszczanie
z!omu na wysypiskach 'mieci.
Wyznacznikiem standardów jako'ciowych dla projektu PAMELA by!a dyrektywa w sprawie pojazdów wycofanych
z eksploatacji (2002/53/WE), w której
mowa jest o tym, &e: „w odniesieniu
do wszystkich pojazdów wycofanych z eksploatacji, ponowne u&ycie
i odzysk b%d$ podniesione co najmniej
do poziomu 85 % w odniesieniu do 'redniej masy pojazdu i roku”. Podobne cele
mo&na wyznaczy( w przypadku samolotów, przekonuje Malavallon.
Mimo &e samoloty zbudowane s$ z materia!ów, które mo&na ponownie wykorzysta( lub przeznaczy( na surowce wtórne,
nie ma obecnie &adnych standardowych
procedur post%powania z samolotami
wycofanymi z eksploatacji. Malavallon
podkre'la, &e pozosta!e etapy cyklu
&yciowego samolotu podlegaj$ systemowi du&o bardziej rygorystycznych
norm i dobrych praktyk, w tym tak&e ekologicznych. Dotyczy to zarówno projektowania samolotu, produkcji jak i samej
eksploatacji. Nale&y jednak podkre'li(,
&e przed projektem PAMELA, nie podj%to
&adnych powa&nych rozwa&a, dotycz$cych norm gospodarowania odpadami
pochodz$cymi z samolotów wycofanych
z eksploatacji.
Moment wdro&enia projektu równie&
nie jest bez znaczenia. Aktualnie, zgodnie z danymi przedstawionymi przez
spó!k% Airbus, w u&yciu jest 14 500
samolotów przeznaczonych dla 100 lub
wi%cej pasa&erów. Oko!o 6 tys. z tych
samolotów prawdopodobnie zostanie
wycofanych z eksploatacji w przeci$gu
nast%pnych 20 lat, a okres szczytowy
przypadnie, zgodnie z przewidywaniami,
na prze!om 2011/12 r. i na lata 2017-19.
Spó!ka Airbus twierdzi, &e w ogólnej
liczbie 'rodków transportu wycofanych
z eksploatacji znaczenie samolotów
jest marginalne. Liczba rocznie z!omowanych samolotów liczona jest w dziesi$tkach, podczas gdy liczba z!omowanych
samochodów liczona jest w milionach.
SYSTEMATYCZNE PODEJ%CIE
Projekt PAMELA pokaza%, 'e mo'na ograniczy& wp%yw kasacji samolotów na !rodowisko
Fot. Stephen Gardner
LIFE Focus
W projekcie PAMELLA przyj%to podej'cie
systematyczne, dziel$c ko,cowy etap
eksploatacji samolotu na trzy fazy: wycofanie z eksploatacji (D1), rozbiórka (D2),
selektywne rozk!adanie na cz%'ci (D3).
W pierwszym etapie samolot zosta!
oczyszczony i pozbawiony elementów potencjalnie szkodliwych, usuni%to
niebezpieczne substancje, materia!y
wybuchowe i !atwopalne. Na tym etapie,
który, jak twierdzi Malavallon, z regu!y
nie wyst%puje w obecnych procedurach z!omowania samolotów, dokonano
dok!adnej oceny samolotu, sporz$dzono inwentaryzacj% cz%'ci i oceniono,
czy dane wyposa&enie mo&e zosta(
ponownie wykorzystane. Pod koniec
etapu D1, uda!o si% zmniejszy( ci%&ar
samolotu o 17%, g!ównie dzi%ki usuni%ciu p!ynów takich jak paliwo i woda.
Podczas etapu D2 usuni%to z A300B4 –
200 cz%'ci, które mo&na ponownie wykorzysta( i w!$czy( do !a,cucha dostaw, pod
warunkiem wystawienia odpowiednich
'wiadectw pozwalaj$cych na pó)niejsz$
identyfikacj%. Usuni%to mi%dzy innymi
dwa silniki, trzy podwozia i szereg innych
cz%'ci: ci%&ar samolotu zosta! zmniejszony na tym etapie o kolejne 13%.
Zasadniczo, po zako,czeniu etapów D1
i D2, samolot nadal mo&e wróci( do eksploatacji. Gdy jednak zostanie podj%ta
decyzja o przej'ciu do etapu D3, nie ma
mo&liwo'ci odwrotu, poniewa& na tym
etapie samolot oficjalnie staje si% z!omem. W pocz$tkowej fazie etapu D3,
samolot wykorzystany w projekcie
PAMELA wa&y! 74 500 kg w porównaniu
do 106 000 kg przed etapem D1.
11
I
Fot. Stephen Gardner
ROZWÓJ SYTUACJI
PO ZAKO'CZENIU PROJEKTU
PAMELA
W ramach projektu PAMELA opracowano
normy gospodarowania odpadami pochodz#cymi z samolotów wycofanych z eksploatacji
Mimo &e w ramach etapów D1 i D2 projektu PAMELA przyj%to bardziej systematyczne i analityczne rozwi$zania ni&
wcze'niej, dopiero na etapie D3 mo&na
stwierdzi( zasadnicz$ ró&nic%. W ramach
projektu rozmontowano obudow% samolotu – wypróbowuj$c po kolei ró&ne techniki ci%cia (okaza!o si%, &e najskuteczniejsza jest pi!a diamentowa). Obj%to'ciowo,
aluminium stanowi!o najwi%ksz$ cz%'(
odpadów samolotowych. Odzyskano
równie& inne materia!y, takie jak stopy
tytanu, stal, mied), plastik, tworzywa
piankowe i tekstylia.
Starannie posortowano poszczególne
strumienie odpadów, podzielono nawet
aluminium na poszczególne rodzaje
stopów. Istotnym osi$gni%ciem projektu
by!o to, &e aluminium zosta!o przetopione
w ramach specjalnie opracowanego procesu, uzyskuj$c w ten sposób aluminium
o wysokiej jako'ci do ponownego wykorzystania w produkcji samolotów. „To by!
prze!om” twierdzi Malavallon. Nikt wcze'niej nie s$dzi!, &e aluminium pochodz$ce
z odzysku starych samolotów mo&e
zosta( wykorzystane do takiego celu.
W sumie na etapie D3, odzyskano 61 tys.
kg materia!ów do ponownego wykorzystania z wycofanego z eksploatacji A300B4200. Oznacza to, &e zaledwie 13% pocz$tkowej masy samolotu zaklasyfikowano
jako odpady nienadaj$ce si% do odzysku
z przeznaczeniem na wysypisko.
Innowacyjny proces unieszkodliwiania substancji toksycznych maj#cy na celu usuni"cie z samolotu substancji niebezpiecznych
i %atwopalnych oraz materia%ów wybuchowych
Projekt PAMELA pokaza!, &e wp!yw rozbiórki samolotu na 'rodowisko mo&e
zosta( znacznie ograniczony oraz
&e waga odpadów przeznaczonych
na wysypisko mo&e zosta( zmniejszona
z oko!o 45% ci%&aru samolotu do 15%
lub mniej, a tak&e &e recykling i proces
odzysku mo&e przebiega( zgodnie z normami ekologicznymi. Projekt przyniós!
równie& konkretne wyniki finansowe.
Na fali sukcesu projektu PAMELA, w roku
2007 Airbus wraz z innymi inwestorami podj$! decyzj% o za!o&eniu spó!ki
TARMAC (Tarbes Advanced Recykling
& Maintenance Aircraft Company).
TARMAC b%dzie 'wiadczy( us!ugi zwi$zane ze sk!adowaniem i rozbiórk$ na
cz%'ci z 6 tys samolotów, które zostan$
wycofane z eksploatacji w ci$gu najbli&szych 15 do 20 lat. TARMAC mie'ci si%
na nowoczesnym placu tu& przy lotnisku Tarbes w po!udniowej Francji, gdzie
jest wystarczaj$co du&o miejsca dla oko!o
20 du&ych samolotów pasa&erskich.
Dyrektor generalny TARMAC, Philippe
Fournadet, podaje, &e pocz$tkowo 70%
samolotów przewiezionych do Tarbes
przejdzie etapy D1 i D2 i b%dzie dalej
mog!a lata(, pozosta!ych 30% ma zosta(
rozebranych zgodnie z zaleceniami opracowanymi w ramach projektu PAMELA.
Oczekuje si% jednak, &e proporcje te
zostan$ odwrócone do roku 2018, w miar%
jak coraz wi%cej samolotów b%dzie wycofywanych z eksploatacji.
TARMAC rozpocz%!a ju& prace demonta&owe i podpisa!a kontrakty na dostaw%
samolotów. Otrzyma!a te& pozwolenie
na dzia!alno'( zgodnie z ustawodawstwem francuskim dotycz$cym zapobiegania zanieczyszczeniom przemys!owym i ich kontroli (IPPC) obejmuj$cym
18 obszarów dzia!alno'ci przemys!owej.
W praktyce oznacza to, &e dzia!alno'(
firmy uwzgl%dnia du&o surowsze normy
ekologiczne ni& ma to miejsce w przypadku z!omowania samolotów, gdzie
dzia!ania te ograniczaj$ si% jedynie
do kasacji.
Olivier Malavallon z firmy Airbus przewiduje, &e oddzia! TARMAC w Tarbes
b%dzie pierwszym oddzia!em w sieci,
która powstanie dzi%ki do'wiadczeniom
wyniesionym z projektu PAMELA. Jak
sam twierdzi, Tarbes b%dzie „punktem
odniesienia” i podj%te zostan$ dalsze
wysi!ki w celu zmniejszenia szkodliwego
oddzia!ywania na 'rodowisko procesów
zwi$zanych z wycofywaniem samolotów
z eksploatacji. Tarbes b%dzie równie& promowa( swoje normy na ca!ym 'wiecie.
FRANCJA
Numer Projektu: LIFE05 ENV/F/000059
Nazwa projektu: System zaawansowanego
gospodarowania samolotami wycofanymi
z eksploatacji
Beneficjent: Airbus
Ca!kowity bud"et: 3 243 000 €
Wk!ad finansowy LIFE: 1 160 000 €
Czas trwania: marzec 2005 – listopad 2007
Strona internetowa: www.pamelalife.com
Kontakt: Olivier Malavallon
E-mail: olivier.malavallon@airbus.com
LIFE Focus
12
LIFE Focus
I
BEZO"OWIOWO: Zrównowa!ony
rozwój zdolno"ci
produkcyjnych u producentów
sprz#tu elektronicznego
P
rzez dziesi$tki lat w europejskim
przemy'le elektronicznym wykorzystywano do lutowania przede wszystkim
stopy cyny i o!owiu. Z tej metody produkcji
zrezygnowano w roku 2006, gdy wesz!a
w &ycie dyrektywa 2002/96/WE w sprawie zu&ytego sprz%tu elektrotechnicznego
i elektronicznego (WEEE). Przyczyni!a si%
do tego równie& dyrektywa 2002/95/WE
w sprawie ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w sprz%cie elektrycznym i elektronicznym (RoHS).
Dyrektywy te ustanowi!y nowe, wy&sze
standardy dotycz$ce wykorzystania o!owiu, kadmu, rt%ci i innych potencjalnie
toksycznych pierwiastków do produkcji
sprz%tu elektrycznego i elektronicznego.
Wprowadzenie nowych norm europejskich
mia!o zach%ci( producentów cz%'ci elektronicznych do wdra&ania bardziej zrównowa&onych metod produkcji i projekt LIFE
realizowany w Niemczech odniós! w tym
zakresie sukces, u!atwiaj$c przestawienie
na bardziej ekologiczne metody produkcji.
$YCIE WOLNE OD O(OWIU
Projekt LIFE „Bez o!owiu” by! realizowany przez Fraunhofer Institute of Silicon
Technology (ISIT) z Itzehoe w pó!nocnych
Niemczech – placówk% która specjalizuje
si% w opracowywaniu i rozwijaniu technologii na potrzeby mikroelektroniki i mikrosystemów. Pracownicy instytutu uznali,
&e popularyzacja alternatywnych wzgl%dem
stopów o!owiu i cyny sposobów lutowania
Szkolenia mia%y na celu promocj" metod produkcji cz"!ci elektrycznych bez udzia%u o%owiu
Z funduszy Instrumentu finansowego LIFE sfinansowano inicjatyw"
realizowan! w Niemczech, która popularyzowa$a bezo$owiowe technologie produkcyjne dla komponentów elektronicznych.
jest kwesti$ bardzo istotn$. Równie wa&ne
w ich mniemaniu jest kreowanie wiedzy
fachowej producentów elektroniki, w celu
podniesienia ich konkurencyjno'ci na rynku,
gdzie ekologia – dzi%ki dyrektywom unijnym
– ma coraz wi%ksze znaczenie. W tym celu
powsta! 3-letni projekt LIFE, który mia!
pomóc w zmierzeniu si% z wyzwaniami
na poziomie technologicznym i kompetencyjnym w tym zakresie. W ramach projektu
utworzono specjalny o'rodek szkoleniowy
dla MSP produkuj$cych elektronik%. Nast%pnie opracowano szereg ró&nych programów
dla przedsi%biorstw w ca!ej Unii Europejskiej.
W programach szkoleniowych wykorzystywano demonstracyjn$ lini% produkcyjn$,
która przedstawia!a ca!y cykl lutowania
cz%'ci na p!ytkach obwodów drukowanych. Metodologi% t% zaliczono do dobrych
praktyk zgodnych ze Zintegrowan$ Polityk$ Produktow$ (IPP). Linia produkcyjna
wykorzystywa!a innowacyjne technologie;
lutowanie zespo!ów elektronicznych (50300 mm szeroko'ci i do 400 mm d!ugo'ci)
odbywa!o si% bez udzia!u o!owiu.
Szkolenie by!o szczególnie przydatne
przedsi%biorstwom zajmuj$cym si% produkcj$ elektroniki, producentom oryginalnego sprz%tu (OEM) i wszelkim podwykonawcom. Pozostali klienci to, mi%dzy
innymi, przedsi%biorcy posiadaj$cy w!asne
zak!ady produkcyjne, prototypy lub inne
produkty b%d$ce w fazie prób. Przed podj%ciem decyzji o inwestycji w sprz%t s!u&$cy
do lutowania bez udzia!u o!owiu, klienci
mieli mo&liwo'( wypróbowania w!asnych
produktów i projektów na „bezo!owiowej”
demonstracyjnej linii produkcyjnej.
Szkoleniowców z Instytutu Fraunhofer
cieszy fakt, &e ich projekt LIFE mia! du&e
poparcie przemys!u, co ich zdaniem wynika!o z tego, &e umo&liwia on zapoznanie
si% z u&ytecznymi i op!acalnymi metodami
zrównowa&onej produkcji.
SZKOLENIA
Oko!o 750 osób z 400 ró&nych firm
z 12 pa,stw cz!onkowskich uczestniczy!o
w szkoleniach w ramach projektu „Bez o!owiu” dotycz$cych ró&norodnych tematów
zwi$zanych z lutowaniem i analiz$ jako'ci.
Zorganizowano w sumie 43 seminaria,
które przyczyni!y si% do poszerzania wiedzy w zakresie produkcji zrównowa&onej.
Omawiano, mi%dzy innymi, zagadnienia
takie jak: dobór oraz wykorzystanie i ewaluacja poszczególnych cz%'ci i laminatów,
drukowanie pasty lutowniczej, umieszczanie danych cz%'ci, automatyczna inspekcja optyczna (AOI). Zorganizowano równie&
kursy dodatkowe na temat projektowania
i logistyki w kontek'cie analizy cyklu &yciowego (LCA) i Wspólnotowego Systemu
Ekorzarz$dzania i Audytu (EMAS).
N IEMCY
Numer Projektu: LIFE05 ENV/D/000197
Nazwa projektu: Prezentacje i szkolenia
dotycz$ce lutowania bez udzia!u o!owiu
w przemy'le europejskim w ramach promocji
ekologicznej produkcji elektronicznej.
Beneficjent: Fraunhofer Institut
für Siliziumtechnologie
Czas trwania: kwiecie, 2005 – kwiecie, 2008
Strona internetowa: www.life-leadfree.de
Kontakt: dr Thomas Ahrens
E-mail: thomas.ahrens@isit.fraunhofer.de
13
LIFE Focus
I
P R O D U K C J A C H E M I K A L I Ó W I T W O R Z Y W S Z T U C Z NY C H
LIFE na rzecz
(rodowiska naturalnego
Sektory chemikaliów, tworzyw sztucznych i gumy stanowi! podstawy
gospodarki Unii Europejskiej. Obejmuj! one 60 000 firm, w których
pracuje 3,2 mln osób. LIFE wspiera te zanieczyszczaj!ce %rodowisko
sektory w opracowaniu zrównowa#onych metod produkcji.
S
zczególnie istotny jest przemys!
chemiczny. UE jako region odpowiedzialna jest za 16% 'wiatowej sprzeda&y chemikaliów, czyli dwa razy wi%cej
ni& Stany Zjednoczone i cztery razy wi%cej ni& Japonia. Czterna'cie z trzydziestu najwi%kszych 'wiatowych firm chemicznych mie'ci si% w Europie, w tym
najwi%kszy na 'wiecie BASF z siedzib$
w Ludwigshafen w Niemczech.
Produkcja substancji chemicznych i tworzyw sztucznych ma dla Europy szczególne znaczenie, jednak rozwój i poszerzanie si% tych sektorów spowodowa!y
straty w postaci znacznej degradacji
'rodowiska naturalnego. Niebezpieczne
chemikalia zanieczy'ci!y powietrze,
gleb% i wod%; stanowi$ tak&e zagro&enie dla zdrowia cz!owieka. Chemikalia
przemys!owe, w tym zwi$zki organiczne
takie jak polichlorowane bifenyle (PCB),
pestycydy, rozpuszczalniki i metale ci%&kie (np. rt%() wi$&$ si% z wyst%powaniem
chorób takich jak rak i cukrzyca oraz
problemów z p!odno'ci$. Dostaj$ si%
one do !a,cucha pokarmowego nie tylko
w przetworzonych produktach spo&ywczych, ale tak&e np. w 'wie&ych rybach
i warzywach.
Poza ryzykiem zwi$zanym z przenikaniem produkowanych chemikaliów
do naturalnych ekosystemów lub organizmu cz!owieka, przemys! chemiczny
wp!ywa na 'rodowisko równie& na inne
sposoby. Procesy chemiczne s$ w nieunikniony sposób powi$zane z wydobyciem i eksploatacj$ z!ó& naturalnych
takich jak paliwa kopalne i metale, a tak&e
ze zu&yciem du&ych ilo'ci energii i emisj$
gazów cieplarnianych. Sektor chemiczny
generuje równie& odpady takie jak osad
chemiczny i inne toksyczne produkty
uboczne.
Kwestie zwi$zane ze 'rodowiskiem odnosz$ si% równie& do tego, co dzieje si%
z produktami wytworzonymi przez przemys! chemiczny i tworzywami sztucznymi po ich wykorzystaniu i wyrzuceniu.
Europa wytwarza rocznie ponad 21 mln
ton pokonsumpcyjnych odpadów z tworzywa sztucznego, z czego zaledwie
16,5% poddanych zostaje recyklingowi.
Promowanie ponownego wykorzystania
i recyklingu produktów oraz produktów
ubocznych z fabryk wytwarzaj$cych
tworzywa sztuczne i chemikalia jest dla
przemys!u kluczowym wyzwaniem.
Jednak&e stale wzrasta 'wiadomo'(
producentów dotycz$ca wp!ywu tej
ga!%zi przemys!u na 'rodowisko. Podejmuj$ oni kroki, aby temu wyzwaniu
sprosta(. Sektor chemiczny w Europie
ju& teraz jest w du&ym stopniu uregulowany, co dodatkowo wzmocniono wprowadzaj$c nowe rozporz$dzenie REACH
(rejestracji, oceny, udzielania zezwole,
i stosowanych ogranicze, w zakresie chemikaliów), które wesz!o w &ycie
1 czerwca 2007 r. REACH jest najbardziej rozleg!ym aktem prawnym tego
typu na 'wiecie. Rozporz$dzenie jako
pierwsze wprowadzi!o wymóg, aby firmy
chemiczne przeprowadza!y dok!adne
badania posiadanych substancji, w celu
zebrania danych na temat zasadniczych
w!a'ciwo'ci dziesi$tek tysi%cy zwi$zków
chemicznych. Najbardziej niebezpieczne
chemikalia b%d$ stopniowo odstawiane
14
LIFE Focus
I
i zast%powane bezpieczniejszymi substytutami.
PROGRAM LIFE I INNOWACJE
Program LIFE uwzgl%dnia nowe podej'cia
do poprawy efektywno'ci 'rodowiskowej
i spe!niania wymogów regulacyjnych dzi%ki
serii innowacyjnych projektów zajmuj$cych si% kwestiami takimi jak zmniejszenie emisji zanieczyszcze, wprowadzanych
do powietrza, gleby lub wody, zmniejszenie
produkcji odpadów, ponowne wykorzystanie i recykling, zarz$dzanie odpadami niebezpiecznymi i efektywno'( energetyczna.
Projekty LIFE podejmuj$ce wyzwania
'rodowiskowe zwi$zane z wytwarzaniem substancji chemicznych i tworzywa
sztucznego wymieniono poni&ej.
Projekty maj$ce na celu zmniejszenie
emisji zanieczyszcze, i produkcji odpadów skupiaj$ si% g!ównie na zarz$dzaniu niebezpiecznymi 'ciekami i emisj$
zanieczyszcze,. Np. projekt FORMOSE
(LIFE05 ENV/UK/000126) wykorzystuje
Program LIFE obejmuje nowe podej!cia
do poprawy efektywno!ci !rodowiskowej
i spe%niania wymogów prawnych
reakcj% chemiczn$, która rozbija formaldehydy na nieszkodliwe cukry, co zmniejsza toksyczno'( 'cieków z fabryki chemicznej w Newport w Wielkiej Brytanii.
W ramach hiszpa,skiego projektu PERCUS (LIFE02 ENV/E/000237) opracowano
metod% wyodr%bnienia miedzi i roztworu
chlorowodorku z toksycznego produktu
ubocznego powstaj$cego przy produkcji
obwodów drukowanych. W ten sposób
zupe!nie wyeliminowano potrzeb% oczyszczania niebezpiecznych odpadów.
Dzi%ki wprowadzeniu metody filtracji, projekt LIFE PVClean (LIFE06 ENV/D/000470)
mia! zmniejszy( zanieczyszczenie wody
oraz wykorzystanie wody s!odkiej w produkcji polichlorku winylu (S-PVC) na zasadzie suspensyjnej polimeryzacji. Obecne
„techniki suspensyjne” do produkcji
S-PVC powoduj$ znaczne zanieczyszczenie wody du&$ ilo'ci$ pozosta!o'ci
PVC (50-300 g/m3), tak wysoce zanieczyszczona woda nie mo&e by( ponownie wykorzystana w procesie produkcji.
Wspomniana innowacyjna metoda filtracji
PVClean powinna przyczyni( si% do znacznego ograniczenia ilo'ci niewykorzystanego PVC i obj%to'ci zu&ywanej s!odkiej
wody, dzi%ki odzyskaniu przynajmniej
80% PVC i ponownemu wykorzystaniu
do 40% wody zastosowanej w procesie.
Wsparcie programu LIFE widoczne
jest równie& w obszarze zagospodarowania odpadów. Recykling odpadów
z tworzywa sztucznego stanowi na przyk!ad cel projektu RECIPLAS (LIFE03 ENV/
E/000106), prowadzonego w hiszpa,skiej
Saragossie. Projekt ten pilotowa! nowy
proces pozwalaj$cy na przetwarzanie
odpadów z tworzywa sztucznego pochodz$cych z przemys!u samochodowego
w trwa!e, nadaj$ce si% do ponownego u&ycia palety do transportu towarów. Beneficjent projektu, specjalistyczny producent
pojazdów samochodowych, Ribawood,
szacuje, &e zbudowany przez niego zak!ad
produkcji palet przyczyni si% do zmniejszenia liczby drzew 'cinanych do produkcji
drewnianych palet o oko!o 38 000 drzew
rocznie. Inny hiszpa,ski projekt, GENPLAST (LIFE03 ENV/E/000076), opracowano w celu zmniejszenia ilo'ci odpadów
z tworzywa sztucznego w rolnictwie, dzi%ki
zbudowaniu pilota&owego zak!adu recyklingu materia!ów, takich jak folia z tworzywa sztucznego i rury irygacyjne, przetwarzaj$cego je w nowe produkty rolnicze.
Zak!ad zmniejszy! o 7 000 ton rocznie
mas% odpadów z tworzywa sztucznego
sk!adowanych na wysypiskach 'mieci,
jednak nadal pozostaje jeszcze wiele rzeczy do zrobienia: w Hiszpanii do produkcji
narz%dzi i sprz%tu rolniczego rocznie wykorzystuje si% oko!o 200 000 ton surowca
z tworzywa sztucznego.
We wszystkich sektorach przemys!u,
w tym w przemy'le chemicznym i tworzyw
sztucznych, pilnie poszukuje si% procesów
produkcji, które !$cz$ redukcj% ilo'ci odpadów ze zwi%kszon$ efektywno'ci$ energetyczn$. Instrument Finansowy LIFE przyczynia si% do wykorzystywania czystszych
i bardziej wydajnych energetycznie technologii, co zademonstrowano w szwedzkim
projekcie ART (LIFE05 ENV/SE/000401).
W ramach tego pilota&owego projektu
stosuje si% now$ technologi% do przeprowadzania reakcji chemicznych, takich jak
synteza. Testy wykaza!y, &e redukcja toksycznych produktów ubocznych wynosi
do 95%, a oszcz%dno'( energii nawet
do 70%, co oznacza potencjalnie znaczne
zmniejszenie kosztów eksploatacji.
Na nast%pnych stronach przedstawiono
szczegó!owe analizy przypadków dwóch
projektów LIFE. Ukazuj$ one du&$ ró&norodno'( innowacyjnych sposobów podj%cia wyzwa, 'rodowiskowych zwi$zanych z produkcj$ chemikaliów i tworzyw
sztucznych.
15
I
W ramach szwedzkiego projektu LIFE Eurocrate, stworzono system
opakowa' wielokrotnego u#ytku na #ywno%& i inne towary, przyczyniaj!c si" do oszcz"dzania energii i redukcji ilo%ci odpadów.
O
Eurocrate:
Oczekiwania wzgl#dem
opakowa$
pakowania drewniane takie jak
pud!a, skrzynie i palety odgrywaj$ kluczow$ rol% w transporcie towarów
w ca!ej Europie, ale jednocze'nie 'rodowisko p!aci wysok$ cen% za ich u&ytkowanie. Ka&dego roku na 280 mln drewnianych palet !aduje si% osiem mld skrzy,
z towarem przeznaczonym na handel,
które nast%pnie s$ transportowane
na terenie ca!ego kontynentu. Opakowania te zasadniczo nadaj$ si% do recyklingu,
ponownego wykorzystania i naprawienia.
Jednak w praktyce wiele opakowa, drewnianych jest spalanych lub wyrzucanych
na sk!adowiska 'mieci. Oddzia!ywanie
na 'rodowisko odczuwane jest zatem
zarówno na pocz$tku jak i na ko,cu cyklu
&ycia palety. Oznacza to, &e do produkcji
palet potrzebne s$ surowce naturalne,
a po zu&yciu tych opakowa,, generuj$
one du&e ilo'ci odpadów.
W po!owie lat 90. dwie szwedzkie organizacje zapocz$tkowa!y inicjatyw% na rzecz
zmniejszenia wp!ywu drewnianych opakowa, na 'rodowisko. Szwedzcy Wytwórcy
Artyku!ów Spo&ywczych (Dagligvaruleverantörers Förbund – DLF) oraz Szwedzka
Federacja Detalicznych Sprzedawców
-ywno'ci i Napojów (Svensk Dagligvaruhandel – SDH) po!$czy!y swoje si!y i stworzy!y Svenska Retursystem AB, wspólne
przedsi%wzi%cie maj$ce na celu przygotowanie systemu zast%powania opakowa,
drewnianych „opakowaniami transportowymi wielokrotnego u&ytku” (reusable
transportation items – RTI) lub paletami
i skrzyniami z polietylenu i polipropylenu.
G!ównym celem by!o zmniejszenie ilo'ci
odpadów produkowanych w ramach dystrybucji &ywno'ci i przyczynienie si% w ten
sposób do wype!nienia za!o&e, dyrektywy
europejskiej w sprawie opakowa, i odpadów opakowaniowych (94/62/WE).
Jednak system RTI sam stworzy! pewne
problemy. Palety i skrzynie z tworzywa
sztucznego nale&y zebra(, umy( i naprawi(, a kiedy dostan$ si% do strumienia
odpadów, s$ si!$ rzeczy mniej przyjazne
'rodowisku ni& opakowania drewniane.
Aby osi$gn$( prawdziwe korzy'ci dla 'rodowiska naturalnego, takie jak zmniejszenie
odleg!o'ci podczas transportu i zmniejszenie zu&ycia energii, potrzebny jest dobrze
zorganizowany system wymiany RTI obejmuj$cy ca!y !a,cuch dostaw.
EFEKTYWNA WYMIANA
Id$c dalej, w 2001 r. Svenska Retursystem
AB rozpocz%!o dwuletni projekt w ramach
komponentu LIFE-#rodowisko maj$cy
na celu wprowadzenie systemu wymiany
RTI na pe!n$ skal%. Testy przeprowadzono
na dwóch obszarach w Szwecji: w Skanii,
najbardziej wysuni%tym hrabstwie Szwecji oraz na obszarze wokó! Sztokholmu.
W ka&dym z tych regionów otwarto
zak!ad mycia zwróconych skrzy, i palet.
Zak!ady te zbudowano w Helsingborgu
na zachodnim wybrze&u Szwecji, cztery
kilometry od granicy Danii oraz w Örebro,
na zachód od Sztokholmu.
Svenska Retursystem oferuje swoim klientom pi%( rodzajów skrzy, zaprojektowanych do uk!adania na czarnych paletach
z polietylenu o wymiarach 800x600 mm
lub 1200x800 mm. Ich trwa!o'( wynosi
15 lat, posiadaj$ oznakowanie identyfikacji
Projekt EUROCRATE spowodowa% zmniejszenie produkcji odpadów i zwi"kszenie oszcz"dno!ci
energii dzi"ki systemowi opakowa( wielokrotnego u'ytku
LIFE Focus
16
LIFE Focus
I
Svenska Retursystem dostarcza palety i skrzynie wielokrotnego u'ytku z zak%adu myj#cego do klienta
radiowej (RFID), dzi%ki czemu mo&na
je namierzy( w czasie przemieszczania
w systemie wymiany. S$ odporne na wilgo( i zimno, a tak&e nie przejmuj$ zapachu z transportowanych towarów. System
wymiany Eurocrate ma charakter zamkni%tego obiegu. Palety i skrzynie pozostaj$
w!asno'ci$ Svenska Retursystem, a klienci,
np. producenci &ywno'ci, zamawiaj$
je przez Internet. Svenska Retursystem
dostarcza zamówion$ liczb% palet i skrzy,
z zak!adu myj$cego do klienta, który p!aci
niewielk$ kwot% za ich u&ytkowanie oraz
depozyt za okres, w którym palety s$ pod
kontrol$ klienta. Jest to sposób na zwi%kszenie prawdopodobie,stwa, &e wszystkie
palety i skrzynie powróc$ do zak!adu myj$cego. Po przekazaniu opakowa, depozyt
wraca do klienta. Producent wykorzystuje
skrzynie i palety do zapakowania towarów
i wysy!a je do hurtowników, którzy z kolei
u&ywaj$ ich dostarczaj$c towar do sprzedawców detalicznych. Zadanie zebrania
palet i zwrócenia ich do zak!adu myj$cego
spoczywa na hurtowniku. Bezpo'rednio po powrocie do zak!adu myj$cego,
palety s$ znów gotowe do nast%pnego
wyjazdu, gdy tylko wp!ynie zamówienie
internetowe.
KORZY%CI
Z WIELOKROTNEGO U$YTKU
Projekt Eurocrate pokaza!, &e system
wymiany RTI posiada szereg elementów
przewy&szaj$cych tradycyjne opakowania drewniane. Co wa&ne, schemat ten
okaza! si% op!acalny. Opakowania transportowe wielokrotnego u&ytku s$ trwa!e
i wymagaj$ niewielu napraw, producenci
i hurtownicy nie musz$ kupowa( w!asnych palet, system dzia!a na zasadzie
non-profit a wykorzystanie standardowych rozmiarów palet i skrzy, usprawnia prac% !a,cucha dostaw. Op!acalno'(
takiej metody jest g!ównym czynnikiem
zach%caj$cym firmy do przy!$czenia si%
do systemu wymiany. Bior$c pod uwag%
kwestie 'rodowiska, jedn$ z g!ównych
korzy'ci jest to, &e w oczywisty sposób
liczba palet znajduj$cych si% w obiegu
jest mniejsza. Opakowania transportowe
wielokrotnego u&ytku kr$&$c po systemie
s$ skutecznie i wielokrotnie u&ytkowane.
Kiedy palety si% zniszcz$, mieli si% je,
a odzyskany materia! wykorzystuje do produkcji nowych RTI. Dodatkow$ korzy'ci$
jest mniejsza liczba podró&y jakie ci%&arówki dostawcze odbywaj$ bez !adunku,
poniewa& albo przewo&$ one pe!ne palety
do sprzedawców detalicznych, albo
zwracaj$ puste RTI do sk!adu hurtownika.
Opakowania transportowe wielokrotnego
u&ytku zmniejszaj$ równie& ilo'( potrzebnych opakowa,, poniewa& potrzeba
mniej kartonowych pude!ek do transportu
towarów. W czasie dwóch lat trwania projektu, dzi%ki korzystaniu ze skrzy, i palet
zamiast z pude!, ilo'( odpadów zmniejszy!a si% o 12 ton. Svenska Retursystem
oblicza, &e zu&ycie energii na skrzyni%
w czasie jednej podró&y przez system
wymiany, w!$czaj$c w to mycie, przynosi
korzy'ci w postaci 0,2 kilowatogodziny
(KWh) w porównaniu do systemu, w którym wysy!a si% opakowania kartonowe
w jednym kierunku i nie zbiera si% ich lub
nie wykorzystuje.
Ten skuteczny system ustanowiony
w ramach projektu Eurocrate jest oczywi'cie mo&liwy do wdro&enia poza granicami Szwecji i faktycznie, nied!ugo
po zako,czeniu projektu, Svenska Retursystem zacz%!a eksportowa( swoje RTI
na inne rynki europejskie. Projekt systemu
zak!ada, &e jego efektywno'( wzrasta w g%'ciej zaludnionych obszarach.
Na skal% europejsk$ mo&na osi$gn$(
znaczn$ op!acalno'( tego systemu, jak
równie& istotnie zmniejszy( koszty dystrybucji towarów: mo&na zaoszcz%dzi(
oko!o 700 mln euro rocznie, gdyby system
dzia!a! na ca!ym kontynencie.
Trudno zmierzy( obecne korzy'ci dla
'rodowiska, ale beneficjent szacuje,
&e gdyby w systemie kr$&y!o 1,7 mln
skrzy,, zmniejszy!oby to ilo'( odpadów
opakowaniowych o 20 000 ton rocznie,
transport ci%&arówkami zmniejszy!by si%
o 260 000 km rocznie (co równa si% 180
tonom dwutlenku w%gla), zu&ycie energii spad!oby o 25 miliony KWh rocznie;
ilo'( zniszczonych towarów o przynajmniej 20% a koszty transportu o 25%.
Od zako,czenia projektu beneficjent
aktywnie rozszerza system w Szwecji
i poza ni$, dzi%ki czemu w 2008 r. w systemie kr$&y!o oko!o 10 mln opakowa,. Chocia& nie przeprowadzono szczegó!owych
bada,, korzy'ci dla 'rodowiska naturalnego s$ prawdopodobnie wi%ksze.
SZWECJ A
Numer Projektu: LIFE00 ENV/S/000867
Nazwa projektu: Zintegrowane skrzynie
i palety wielokrotnego u&ytku z tworzywa
sztucznego, eliminowanie odpadów opakowaniowych na rzecz zrównowa&onej dystrybucji
towarów codziennego u&ytku w Europie
Beneficjent: Svenska Retursystem AB
Czas trwania: stycze, 2001 – grudzie, 2002
Strona internetowa: www.retursystem.se
Kontakt: Tryggwe Göransson
E-mail: tryggwe.goransson@retursystem.se
17
I
Cognis: Rozwi%zania
dla rozpuszczalników
Projekt zatytu$owany „Ochrona %rodowiska dzi"ki technice odzyskiwania rozpuszczalników i energii”, który zrealizowano w zak$adzie chemicznym Cognis w hrabstwie Cork
w Irlandii, wprowadzi$ nowy proces recyklingu odczynnika, przyczyniaj!c si" do znacznej poprawy stanu %rodowiska i zmniejszenia kosztów.
T
oluen jest rozpuszczalnikiem,
który pocz$tkowo otrzymywano
z balsamu Tolu, aromatycznego wyci$gu
z drzewa tropikalnego. Substancja
ta wykorzystywana jest przez mi%dzynarodowe przedsi%biorstwo chemiczne,
Cognis, do produkcji odczynników wykorzystywanych do ekstrakcji z rud metali nie&elaznych o wysokim poziomie czysto'ci.
Ko,cowy proces ekstrakcji niesie z sob$
wiele korzy'ci dla 'rodowiska w porównaniu z tradycyjnym, poch!aniaj$cym du&o
energii procesem wytapiania rud.
Jednak proces b%d$cy cz%'ci$ produkcji samych odczynników stworzy! w!asne
problemy 'rodowiskowe. Cognis w swoim
zak!adzie w hrabstwie Cork w Irlandii
wykorzystywa!o rocznie 16 000 t toluenu
jako rozpuszczalnik do reakcji. Trudne okaza!o si% odzyskiwanie toluenu do ponownego u&ycia, poniewa& w czasie procesu
produkcji powstawa!y mrówczany metanolu i metylu, które jako zanieczyszczenia pozostawa!y w toluenie. Znaleziono
na to nast%puj$cy sposób: toluen mo&na
przep!uka( w wysokiej temperaturze, w ten
sposób odzyskuj$c go do ponownego
u&ycia. Jednak w procesie oczyszczania
powstawa!y du&e ilo'ci osadu biologicznego, np. w 1999 r. Cognis wys!a!o 2 331 t
tego osadu na sk!adowisko odpadów.
Dlatego Cognis rozpocz$! projekt LIFE
zatytu!owany „Ochrona 'rodowiska
dzi%ki technice odzyskiwania rozpuszczalnika i energii”. Celem projektu by!o
znaczne zmniejszenie ilo'ci odpadów
wytwarzanych w procesie produkcji
odczynników. Do „oczyszczenia” toluenu
mo&na zastosowa( technologie odparowywania zamiast wymywania.
OCZYSZCZENIE
PRZEZ ODPAROWANIE
LIFE wspiera! Cognis w tworzeniu nowej
kolumny do destylacji, do której mo&na
przepompowa( wykorzystany toluen.
W samej kolumnie, odparowywano substancje zanieczyszczaj$ce toluen, dzi%ki
czemu nadawa! si% on do ponownego
u&ycia. Zanieczyszczenia odparowane
z toluenu mo&na nast%pnie przekszta!ci( z powrotem w ciecz o w!a'ciwo'ciach nap%dowych podobnych do benzyny. Ciecz t% nast%pnie wprowadzano
do systemu skojarzonej produkcji ciep!a
i energii elektrycznej (CHP) i spalano jako
paliwo do nagrzania wody i wytworzenia
pary. Par% wykorzystywano do zaopatrzenia w energi% ró&nych cz%'ci zak!adu
Cognis, w ten sposób zamykaj$c kr$g
korzy'ci, w którym odpady przetworzono w energi%.
Ko,cowa cz%'( procesu by!a unikalna
dla projektu LIFE. Ju& wcze'niej wykorzystano technik% odparowania, aby
wyodr%bni( rozpuszczalniki, ale zastosowanie otrzymanego destylatu do zaopatrzenia zak!adu produkcji w energi% by!o
nowatorskim krokiem.
CZYSTSZE POWIETRZE,
MNIEJ %CIEKÓW
Projekt przyniós! znacz$ce korzy'ci 'rodowiskowe. Wcze'niej oczyszczanie
toluenu wymaga!o du&ych ilo'ci wody,
powodowa!o powstawanie przykrych
zapachów i pogarsza!o jako'( powietrza w budynkach zak!adu, w których
LIFE wspiera% projekt Cognis na rzecz opracowania procesu odzyskiwania rozpuszczalników i energii
LIFE Focus
18
LIFE Focus
I
proces si% odbywa!. By! to równie& proces poch!aniaj$cy du&o energii, poniewa& do jego przeprowadzenia potrzebna
by!a woda podgrzana do 45-50°C. Nowy
proces zmniejszy! zu&ycie wody z 30 m3
na ton% produktu w 1999 r. przed rozpocz%ciem projektu do 24,3 m3 na ton%
w 2002 r. – czyli o 19%. Wykorzystanie
energii na ton% produktu równie& spad!o
w tym samym okresie z 0,78 MW do 0,75
MW. Co wi%cej, ilo'( osadu biologicznego sk!adowanego na wysypisku spad!a
z 2 331 t w 1999 r. do 1 662 t w 2002 r.
– czyli o prawie 30%.
Projekt przyniós! wi%cej korzy'ci, które
spowodowa!y ogóln$ popraw% warunków
w zak!adzie Cognis. Ograniczono zarówno
uci$&liwo'( nieprzyjemnych zapachów
jak i emisj% niebezpiecznych substancji
z oczyszczalni 'cieków wykorzystywanej wcze'niej do przetworzenia toluenu
– np. emisja zmniejszy!a si% o ponad
40 000 kg rocznie. Proces odparowania przyczyni! si% do odzyskania toluenu
o jako'ci du&o lepszej w porównaniu z tym
otrzymywanym w procesie wymywania.
Znaczn$ korzy'ci$ takiego procesu
jest wykorzystanie produktu odpadowego
jako paliwa. Cognis obliczy!, &e zmniejszone
koszty paliwa do nap%dzania uk!adu CHP
wynios!y 70 000 euro rocznie. Zmniejszenie ilo'ci osadu biologicznego wysy!anego
na sk!adowisko 'mieci równie& przyczyni!o
si% do znacznych oszcz%dno'ci. Zgodnie
z danymi Cognis oszcz%dno'ci w kosztach
usuwania osadu w 2003 r. wynios!y ponad
430 000 euro. Mniej sk!adowanego osadu
oznacza równie& mniejsze oddzia!ywanie
na jako'( powietrza i wody wokó! sk!adowiska odpadów.
NAGRODA SOLVENT
STEWARDSHIP
Projekt uznano za bardzo udany i w 2004 r.
uhonorowano nagrod$ Solvent Stewardship w kategorii ulepsze, na rzecz 'rodowiska naturalnego. Nagroda ta promowana
jest przez Europejsk$ Grup% Przemys!u
Rozpuszczalników (European Solvents
Industry Group) i ma na celu zach%canie
do stosowania dobrych praktyk i sta!ego
doskonalenia u&ycia rozpuszczalników.
Jury przyznaj$ce nagrod% by!o pod wra&eniem skuteczno'ci systemu zaprojektowanego i wdro&onego przez Cognis, ró&nych korzy'ci dla 'rodowiska naturalnego
(woda, energia, powietrze) oraz imponuj$cego zwrotu z inwestycji osi$gni%tego
przez przedsi%biorstwo.
Nagroda jest jednym z elementów, dzi%ki
którym rozpowszechnia si% informacje
o projekcie. Cognis upowszechnia równie& wyniki swojego projektu na konferencjach, a tak&e oferuje mo&liwo'( oprowadzenia po zak!adzie. Poniewa& proces
przemywania toluenu jest powszechnie
stosowany w przemy'le chemicznym,
a tak&e innych ga!%ziach przemys!u,
np. spo&ywczym i napojów, potencja!
zaadaptowania rozwi$zania Cognis dla
Produkt odpadowy otrzymany w procesie destylacji wykorzystano do zaopatrzenia zak%adu w energi"
Projekt Cognis otrzyma% presti'ow# nagrod"
Solvent Stewardship
potrzeb innych zak!adów jest znaczny.
Ukazanie rezultatów projektu oraz przewagi czystszych technologii pod k$tem
kosztów i korzy'ci sprawi$, &e adaptacja tej technologii b%dzie jeszcze bardziej
prawdopodobna.
A CO PO LIFE?
Po zako,czeniu projektu utrzymano
na poziomie 65% wska)nik ograniczenia
ilo'ci odpadów chemicznych wysy!anych
do oczyszczalni 'cieków Cognis. Redukcja ilo'ci odpadów wyprodukowanych
w zak!adzie by!a na tyle du&a, &e w czerwcu
2006 r. Cognis móg! zamkn$( swoj$ star$
i niewydajn$ oczyszczalni% i usuwa(
swoje 'cieki do kanalizacji miejskiej przeprowadzaj$c tylko oczyszczanie wst%pne.
Powodzenie projektu pozwoli!o Cognis
na dalsze zmniejszenie kosztów eksploatacji dzi%ki spadkowi zu&ycia energii elektrycznej, poniewa& nie by!o ju& potrzeby
ponownego oczyszczania 'cieków.
IRLAN DIA
Numer Projektu: LIFE99 ENV/IRL/000605
Nazwa projektu: Ochrona 'rodowiska
dzi%ki technice odzyskiwania
rozpuszczalników i energii
Beneficjent: Cognis Ireland Limited
Ca&kowity bud%et: 1 884 000 €
Wk&ad finansowy LIFE: 468 000 €
Czas trwania: listopad 1999 – listopad 2002
Strona internetowa: www.cognis.com
Kontakt: Frank McDonnell
E-mail: frank.mcdonnell@cognis.com
19
LIFE Focus
I
PRZEMYS* METALURGICZNY I MINERALNYCH PRODUKTÓW NIEMETALICZNYCH: METALE PREFABRYKOWANE I CERAMIKA
LIFE w cyklu $ycia produktu
Przemys$ metalurgiczny i sektor mineralnych produktów niemetalicznych w istotny sposób przyczyniaj! si", bezpo%rednio i po%rednio,
do rozwoju europejskiej gospodarki. Sektory te zapewniaj! du#!
liczb" miejsc pracy i generuj! znaczne zyski. S! tak#e zasadniczym
ogniwem dla wielu innych europejskich przemys$ów, w tym samochodowego i konstrukcyjnego.
W
2005 r. przemys! metalurgiczny generowa! 5% obrotu
i 3,3% zatrudnienia w UE-27. Najwa&niejszym metalem by!a stal, której produkcja
przynios!a roczny dochód w wysoko'ci
220 mld euro, daj$c zatrudnienie 412 000
osób w UE-25. Tak&e w 2005 r. w produkcj% metali nie&elaznych, takich jak aluminium, mied), cynk, o!ów i nikiel, zaanga&owanych by!o oko!o 345 000 osób.
Sektor ten przyniós! 96 mld euro zysków
w skali roku. Oprócz metali, Europa
jest tak&e g!ównym 'wiatowym producentem mineralnych produktów niemetalicznych, takich jak cement, ceramika,
szk!o i kreda. Produkcja w tych czterech
ga!%ziach przemys!u by!a warta oko!o 83
mld euro w 2005 r., co stanowi 1.5% ca!kowitej warto'ci przemys!u wytwórczego
w UE-25. Sektory te zatrudnia!y niemal
500 000 osób, czyli ponad 1.5% ca!kowitego zatrudnienia w przemy'le UE.
Poniewa& przemys! metalurgiczny
jest wysoce energoch!onny, g!ówne
wyzwania ekologiczne ze strony sektorów stali i metali nie&elaznych wi$&$ si%
ze zu&yciem energii oraz, co za tym idzie,
z emisj$ gazów cieplarnianych i zanieczyszczeniem powietrza, m. in. dwutlenkiem w%gla (CO2), tlenkami azotu (NOx),
tlenkami siarki (SOx), oraz lotnymi zanieczyszczeniami organicznymi (VOC).
Kolejne wyzwania dotycz$ zu&ycia wody
w procesie produkcyjnym oraz kosztów
'rodowiskowych zwi$zanych z wydobyciem i transportem zasobów mineralnych.
Niektóre procesy obróbki wykorzystywane w produkcji metali i materia!ów niemetalicznych mog$ generowa( toksyczne
odpady, które z kolei mog$ prowadzi(
do zanieczyszczenia gleby i wody.
Rozwa&enie pe!nego cyklu &ycia materia!ów metalowych i niemetalicznych
ujawnia kwestie zwi$zane z odpadami
powstaj$cymi przy jego zako,czeniu,
zw!aszcza w przypadku cz%'ci metalowych. Szacuje si%, &e Europa pozbywa
si% rocznie oko!o 10-11 milionów pojazdów wycofanych z eksploatacji, co przek!ada si% na 9 milionów ton odpadów.
LIFE I INNOWACJE
W ramach projektów LIFE opracowuje
si% szczegó!owe ekspertyzy w zakresie
zwi%kszenia ekologiczno'ci przemys!u
metalurgicznego i minera!ów niemetalicznych oraz ceramiki. Podejmuj$ one
szerokie spektrum zagadnie, dotycz$cych ró&nych etapów procesów produkcyjnych. W'ród innowacji znalaz!o si%
mi%dzy innymi zwi%kszenie efektywno'ci energetycznej w produkcji drutów
i pr%tów stalowych, zmniejszenie zanieczyszczenia 'rodowiska zwi$zanego
z obróbk$ stali oraz umo&liwienie wtórnego wykorzystania uprzednio toksycznych osadów w przemy'le ceramicznym.
Wi%kszo'( projektów LIFE w zakresie
tych wyzwa, ekologicznych wymieniono poni&ej. Pe!na lista projektów LIFE
w zakresie wydajno'ci energetycznej,
zmniejszania zanieczyszczenia 'rodowiska, oraz uzdatniania wody w sektorach
metalowym i minera!ów niemetalicznych
znajduje si% na stronach: 37-38.
Projekty w zakresie wydajno'ci energetycznej maj$ na celu zmniejszenie zu&ycia
20
LIFE Focus
I
PRZEMYS* METALURGICZNY I MINERALNYCH PRODUKTÓW NIEMETALICZNYCH: METALE PREFABRYKOWANE I CERAMIKA
energii w przemy'le metalurgicznym.
We w!oskim projekcie ESD (LIFE04 ENV/
IT/000598) opracowano i wprowadzono
do produkcji drutów i pr%tów stalowych
now$ metod% ci$gnienia na zimno, która
zmniejszy!a zu&ycie energii. W projekcie
LIFE wykazano, &e w procesie mechanicznym dzi%ki przeci$ganiu pr%tów przez
ci$gad!a z diamentu polikrystalicznego
uzyskano wzrost wydajno'ci energetycznej rz%du 35,3%-59,4%. W ramach
holenderskiego projektu „Green Bearings” (LIFE06 ENV/NL/000176) produkuje si% materia!y izolacyjne, lekkie
elementy i technologie nawil&ania redukuj$ce zu&ycie energii w wytwarzaniu
i u&yciu !o&ysk kulkowych.
Ró&ne projekty LIFE podejmuj$ równie& zagadnienie zmniejszenia emisji
i odpadów w przemy'le metalurgicznym i minera!ów niemetalicznych. Jako
Produkty metalowe i ceramiczne staj# si"
bardziej przyjazne !rodowisku dzi"ki projektom finansowanym przez LIFE
przyk!ad wymieni( mo&na szwedzki projekt „Picked” (LIFE00 ENV/S/000853),
w ramach którego dokonano demonstracji i wdro&enia nowej, czystej technologii – elektrodializy – do odzyskiwania
kwasu azotowego w procesie spiekania
stali, w celu usuwania tlenków. Doprowadzi!o to do zmniejszenia wydzielania
azotanów w produkcji stali nierdzewnej o 55%. Kolejna czysta technologia
w przemy'le metalurgicznym testowana
by!a w ramach projektu CLEAN DECO
(LIFE00 ENV/IT/000213). Wykaza!a
ona korzy'ci 'rodowiskowe wynikaj$ce
z zast$pienia procesu galwanizacji metali
technologi$ fizycznego osadzania z fazy
gazowej (PVD). Prowadzi ona do eliminacji odpadów chromu i znacznego ograniczenia wykorzystania niebezpiecznych
chemikaliów: trójtlenku chromu (CrO3)
o 100%, chlorowodoru (HCl) o 30%
i kwasu siarkowego (H2SO4) o 90%.
W odniesieniu do przemys!u minera!ów niemetalicznych realizowany
jest hiszpa,ski projekt ReLiStop (LIFE06
ENV/E/000001), w którym przedstawiono
alternatywny proces odlewania na zimno
i nowe konglomeraty do produkcji ornamentów ze „sztucznego kamienia”.
Z tej produkcji ca!kowicie wyeliminowano
wykorzystanie &ywic poliestrowych, lotnych rozpuszczalników i niebezpiecznych pigmentów. Dzi%ki temu emisja
szkodliwych substancji powinna ulec
znacznemu ograniczeniu.
W sektorze ceramiki w ramach projektu
EWG (LIFE04 ENV/IT/000589) zademonstrowano now$ technologi% dekoracji ceramiki na p!askich i strukturalnych
powierzchniach przy u&yciu mi%kkiej
rolki, przystosowuj$cej si% do kszta!tu
powierzchni. Pilota&owy zak!ad zmniejszy! ilo'( odpadów szkliwa o 98% i odpadów spowodowanych b!%dami w druku
o 8%. Wdro&enie projektu zaowocowa!o
ograniczeniem zu&ycia energii do 76%.
Gospodarka odpadami, recykling i wtórne
wykorzystanie surowców stanowi$ kolejny
cel programu LIFE. W szwedzkim projekcie CoolTech (LIFE00 ENV/S/000864)
opracowano dwie nowe metody nawil&ania i ch!odzenia metali i narz%dzi bez
wykorzystania niebezpiecznych preparatów nawil&aj$cych. W niemieckim projekcie RECARC (LIFE03 ENV/D/000043)
skoncentrowano si% na mo&liwo'ci
ponownego wykorzystania produktów
ubocznych z produkcji stali. Podj%ta
w nim próba ca!kowitego powtórnego
wykorzystania kruszyw zawieraj$cych
wysokie st%&enie chromu, który stanowi
produkt uboczny produkcji stali nierdzewnej, zako,czy!a si% sukcesem. W projekcie
wykorzystano obróbk% termochemiczn$
w piecu !ukowym do ca!kowitego odzyskania metali ci%&kich z kruszywa.
W!oski projekt P.S.V. (LIFE05 ENV/
IT/000875) ukierunkowany jest na zmniejszenie ilo'ci odpadów z produkcji ceramiki,
marmuru, granitu i podobnych materia!ów
przez badanie mo&liwo'ci powtórnego
wykorzystania osadów wytworzonych
w procesach polerowania lub szlifowania. Jego celem jest stworzenie „produktu
z odpadu”, który móg!by zosta( wykorzystany jako izolacja w budownictwie.
Na kolejnych stronach przedstawiono
szczegó!owo dwie analizy przypadku
projektów LIFE, które wskazuj$ drog%
dla zrównowa&onej produkcji w europejskich sektorach metali i minera!ów niemetalicznych.
21
I
W ramach holenderskiego projektu LIFE opracowano now! technologi", która znacznie
zmniejsza ilo%& toksycznych osadów wytwarzanych w przemy%le metalurgicznym. Umo#liwia
ona powtórne wykorzystanie zanieczyszczonych p$ynów elektrochemicznych z procesu pasywacji stali galwanizowanej i #elaza przez dwa lata, a nie jak dotychczas przez sze%& tygodni.
Empereur: Doskona&e
wyko$czenie !elaza i stali
Dyrektor firmy Ondeo Industrial Solutions demonstruje proces pertrakcji emulsji zmniejszaj#cy
ilo!& toksycznych osadów metali
Jeden z partnerów projektu LIFE, Galvano Techniek Veenendaal B.V (GTV)
– niewielka holenderska firma z bran&y
blacharskiej, zatrudniaj$ca oko!o 20
pracowników – odkry!a, &e jako'( p!ynu
pasywuj$cego w pasywacji b!%kitnej
pogarsza!a si% tak szybko, &e jako'(
ko,cowego produktu by!a akceptowalna przy u&ywaniu k$pieli przez niewiele ponad miesi$c. Aby utrzyma(
wysokie standardy produktu,
firma musia!a wymienia(
roztwór co sze'( tygodni.
W przemy'le platerowania metali na terenie
Unii Europejskiej oko!o
10 000 firm, g!ównie
ma!ych i 'rednich przedsi%biorstw, pozbywa si% rocznie
oko!o 420 milionów litrów zanieczyszczonych roztworów pasywuj$cych, co przek!ada si% na 40 000 ton
rocznie toksycznych osadów. Roczne
koszty wymiany chemikaliów w sektorze
platerowania Unii Europejskiej szacowane s$ na 168 milionów euro, natomiast
koszty ich utylizacji na 76 milionów euro.
W maju 2002 r. Europejski Komitet Obróbki
Powierzchniowej (CETS) og!osi!, &e aktualnie nie ma dost%pnych technologii przed!u&ania &ywotno'ci k$pieli pasywuj$cych. W projekcie Empereur postawiono
sobie za cel przezwyci%&enie tej trudno'ci. Naukowcy i przedsi%biorcy wspólnie
opracowali technologi% usuwania wolnych
jonów z p!ynu pasywuj$cego na skal% przemys!ow$. Projekt opiera! si% na wst%pnych
badaniach, które wykaza!y, &e cz%'ciowe
usuni%cie tych jonów pozwoli!oby utrzyma( sta!$ jako'( k$pieli pasywuj$cych.
Rozwi$zaniem by!a pertrakcja emulsji
– nowy proces, powsta!y z po!$czenia
przenikania przez membrany i ekstrakcji
rozpuszczalnika.
W procesie pertrakcji emulsji p!yn
z k$pieli pasywuj$cej jest przepompowy-
6-2007
00
BEST 2
HE
kiem a nast%pnie k$piel pasywacyjn$.
Elementy &elazne lub stalowe zanurzane s$ w p!ynie zawieraj$cym trójwarto'ciowy chrom, który pokrywa cynk
dodatkow$ warstw$ ochronn$. Stopie,
odporno'ci na korozj% zale&y od jako'ci
zastosowanej warstwy ochronnej.
Problem techniczny polega! na tym,
&e po kilkukrotnym wykorzystaniu roztworu k$pielowego st%&enie jonów &elaza
i cynku w nim zawarte stawa!o si% zbyt
wysokie. Spowodowane by!o to nieznacznym rozpuszczaniem si% pow!oki
cynkowej i stalowego pod!o&a. Prowadzi!o to do pogorszenia jako'ci pow!oki
antykorozyjnej.
ST OF T
BE
P
rzemys! metalurgiczny wykorzystuje technik% galwanizacji
do pokrywania stali lub &elaza warstw$
cynku, co zapewnia ochron% przed korozj$
i rdz$. Pasywacja to proces wyko,czania
powierzchni metalowych przedmiotów,
który jeszcze bardziej zmniejsza jej reaktywno'(. Jednak proces ten jest ma!o
wydajny i nieprzyjazny dla 'rodowiska,
poniewa& w jego wyniku w Europie produkuje si% co roku du&e ilo'ci odpadów
w postaci toksycznych osadów.
Ca!y proces ochrony &elaza lub stali
przed korozj$ obejmuje czyszczenie
metalowych cz%'ci, pokrywanie ich cyn-
M E TA L E P R E FA B R Y K O W A N E I C E R A M I K A
LIFE Focus
22
LIFE Focus
I
Projekt „Empereur” przyniós% nadzwyczajne efekty dzi"ki poprawie jako!ci produktu ko(cowego
przy znacznej redukcji kosztów
wany do zbiornika. Emulsja zawieraj$ca
organiczny rozpuszczalnik umieszczana
jest w drugim zbiorniku, oddzielonym
od pierwszego porowat$ membran$.
Ekstraktant wi$&e wolne jony przez pory
w membranie, a „czysty” p!yn pasywuj$cy przelewany jest z powrotem
do k$pieli do powtórnego u&ytku. Ekstraktant podlega regeneracji.
W ramach projektu przeprowadzono
pierwsz$ pe!n$ demonstracj% technologii
pertrakcji emulsji. Poprzednie demonstracje pokazywa!y tylko zasad% jej dzia!ania. Wymaga!a ona niewielkiego dostosowania instalacji i bez problemu zosta!a
w!$czona do procesu produkcyjnego.
„EMPEREUR” WPROWADZI(
ISTOTNE USPRAWNIENIA
Wyniki projektu by!y bardzo imponuj$ce.
W jednym z zak!adów wyd!u&ono cykl
&yciowy k$pieli pasywuj$cej z sze'ciu
tygodni do dwóch lat. Beneficjent projektu,
Loko Gramsbergen BV, podda! pertrakcji
k$piel do pasywacji czarnej – inny stan
oksydacji chromu, ni& w przypadku pasywacji b!%kitnej – co przed!u&y!o jej &ywotno'( z jednego roku do trzech lat.
Dyrektor projektu Ron Keulen jest dumny
z tych osi$gni%(. „Przed!u&enie &ywotno'ci p!ynu do pasywacji b!%kitnej
z sze'ciu tygodni do dwóch lat oznacza,
&e jest to zarówno rozwi$zanie ekologiczne, jak i zmniejszaj$ce koszty dla
przedsi%biorstw z bran&y galwanizerskiej. Co wi%cej, niezawodno'( pertrakcji
emulsji by!a bardzo wysoka. W testach
d!ugoterminowych, najni&szy wska)nik
niezawodno'ci wyniós! 98%.”
Znaczne oszcz%dno'ci chemikaliów,
energii i wody, uzyskane dzi%ki nowej
technologii oznaczaj$, &e pocz$tkowa
inwestycja zwraca si% w ci$gu niewiele
ponad roku. W przypadku pasywacji
b!%kitnej, bez wykorzystania technologii pertrakcji emulsji, koszty rocznej
dzia!alno'ci szacuje si% na 47 920 euro.
Dzi%ki wykorzystaniu tej technologii,
malej$ one do 2 182 euro. Nowy proces zmniejsza tak&e koszty transportu
odpadów. W projekcie wykazano
nie tylko, &e technologia pertrakcji emulsji zmniejsza produkcj% toksycznych
osadów metali, ale równie&, &e dzi%ki
niej uzyskuje si% mniejszym kosztem
produkt ko,cowy o wy&szej jako'ci. Wcze'niej k$piel obni&a!a jako'(
pow!oki ochronnej, jednak proces pertrakcji emulsji pozwala uzyska( wysoki
standard niezale&nie od &ywotno'ci
k$pieli pasywuj$cej. Dzi%ki temu mo&na
unikn$( produktów o niskiej jako'ci lub
odrzutów, strat produkcyjnych oraz
konieczno'ci powtórnego wyka,czania
metalowych cz%'ci.
Wzrost jako'ci zwi%ksza zaufanie klientów, kluczowe dla sukcesu sektora platerowania metali w Europie. Ron Klaason,
jako jeden z liderów projektu, zauwa&a,
&e „wzrost jako'ci produktu ko,cowego
stanowi wa&ny krok w kierunku zwi%kszania konkurencyjno'ci przedsi%biorstw
zajmuj$cych si% pow!okami niskoemisyjnymi na coraz bardziej zglobalizowanym
rynku. Technologia ta umo&liwi!a nawet
GTV odzyskanie klienta, który zrezygnowa! wcze'niej z jej us!ug na rzecz chi,skiego konkurenta”.
Korzy'ci projektu dla 'rodowiska naturalnego s$ jednoznaczne i obejmuj$ znaczne
zmniejszenie ilo'ci toksycznych osadów
metali o wysokim st%&eniu chromu oraz
jonów cynku i &elaza. Co wi%cej, dzi%ki
ta,szym produktom o wy&szej jako'ci,
spe!niaj$cym kryteria europejskie, nie ma
podstaw do dalszego stosowania p!ynów
pasywacyjnych na bazie sze'ciowarto'ciowego chromu (CrVI+). Substancja ta,
przypuszczalnie o dzia!aniu kancerogennym, mo&e zosta( ca!kowicie wyeliminowana z platerowania metali dzi%ki
poprawie jako'ci osi$gni%tej za pomoc$
pertrakcji emulsji.
Istnieje szerokie pole do wprowadzenie tej technologii w tysi$cach ma!ych
europejskich przedsi%biorstw zajmuj$cych si% platerowaniem, które stoj$
w obliczu ostrej konkurencji ze strony
krajów o niskich kosztach wynagrodze,,
szczególnie z Chin. Wprowadzenie tej
technologii, poprawiaj$cej i ujednolicaj$cej jako'( produktu ko,cowego
oraz zmniejszaj$cej zarówno koszty, jak
i szkodliwy wp!yw na 'rodowisko, mo&e
sta( si% przysz!o'ci$ bran&y.
Technologia zademonstrowana w ramach
projektu „Empereur” mo&e zosta( zaklasyfikowana jako Najlepsza Dost%pna
Technika (BAT). W ramach projektu planuje si% równie& dodatkowe badania
w celu sprawdzenia, czy technologia
ta mo&e by( wykorzystywana do innych
rodzajów pasywacji.
Projekt zdoby! tytu! „Najlepszego z najlepszych”. Zosta! wy!oniony spo'ród 22
„najlepszych” projektów LIFE-#rodowisko realizowanych w latach 2006-2007.
H O LAN DIA
Numer Projektu: LIFE03 ENV/NL/000476
Nazwa projektu: Empereur – Pertrakcja
emulsji dla Europy
Beneficjent: Loko Gramsbergen BV
Udzia! LIFE: 321 000 €
Czas trwania: listopad 2003-czerwiec 2006
Strona internetowa:
www.galvaniseren.com/s/onzevisie/life
Kontakt: Ron Keulen
E-mail: environ@wxs.nl
23
I
Obróbka ko$cowa mikroskopowa
w czyszczeniu p&ytek
ceramicznych
W ramach w$oskiego projektu LIFE „Microfinishing” opracowano nowy proces wyka'czania p$ytek ceramicznych, który przyniós$ znaczne korzy%ci w zakresie wydajno%ci
i ochrony %rodowiska. Wyeliminowa$ on zu#ycie wody i produkcj" toksycznych odpadów
ceramicznych, które od dawna by$y norm! w przemy%le ceramicznym. W zamian umo#liwi$ powtórne wykorzystanie wszystkich odpadów w systemie produkcyjnym.
mineralogiczna i termalna mieszanki
osadowej oznacza, &e nie mo&na
jej powtórnie wykorzysta( ani odzyska(,
a sam osad nie mo&e by( wykorzystany
nawet po wysuszeniu czy filtrowaniu.
W 2001 r. w samych W!oszech wyprodukowano ponad 110 000 ton tego typu
odpadów osadowych.
NOWY PROCES
KO'COWEJ
OBRÓBKI
MIKROSKOPOWEJ
W!oska firma Ceramica
Fondovalle, za!o&ona 50 lat
temu w wiosce Torre Maina
w regionie Emilia-Romagna,
Innowacyjny proces mikroskopowej obróbki ko(cowej zmniejszy% zu'ycie cennych zasobów i produkcj" odpadów
6-2007
00
BEST 2
HE
pracuj$ce na mokro. Powierzchnie
ceramiczne zabezpieczano lakierami
o wysokiej toksyczno'ci i rozpuszczalnymi zwi$zkami. Prowadzi!o to nie tylko
do du&ego zu&ycia energii i wody,
ale tak&e do powstawania odpadów
w postaci b!ota ceramicznego o wysokim st%&eniu toksyn. Proces wyka,czania p!ytek wytwarza! osad, stanowi$cy 1,95 kg/m2 produktu ko,cowego.
Na osad sk!ada!y si% materia!y ceramiczne, materia!y 'cieraj$ce z tarczy
'ciernej (ok. 25%), woda i chemiczne
pochodne procesu. Osad przechowywany by! czasowo w otwartych pojemnikach, a nast%pnie wyrzucany. Niekompatybilno'( fizyczna, chemiczna,
ST OF T
BE
M
ateria!y ceramiczne s$ nieorganicznymi i niemetalicznymi materia!ami poddawanymi obróbce
termicznej w wysokich temperaturach.
Cechuje je wysoka odporno'( na korozj%
i ciep!o, dzi%ki czemu stanowi$ doskona!y materia! w warunkach domowych i przemys!owych. Cho( ceramiki
nie uwa&a si% powszechnie za materia!
niszcz$cy 'rodowisko, wyka,czanie
materia!ów ceramicznych jest wysoce
szkodliwym procesem.
Wyka,czanie materia!ów ceramicznych
polega na ich szkliwieniu i polerowaniu.
Zazwyczaj wykorzystywano do tego tarcze 'cierne wykonane z w%glika krzemu,
LIFE Focus
24
LIFE Focus
I
planowa!a stworzy( nowy proces
wyka,czania powierzchni p!ytek
na sucho, dzi%ki zast$pieniu tradycyjnych materia!ów 'ciernych tym samym
materia!em ceramicznym, z którego produkuje si% p!ytki.
Panowa!o przekonanie, &e technika
ta umo&liwi wyeliminowanie zu&ycia
wody i tworzenia osadu ceramicznego
w procesie wyka,czania. Powsta!y w ten
sposób py! ceramiczny nie by!by zanieczyszczony innymi zwi$zkami i w zwi$zku
z tym by!by !atwiejszy do recyklingu.
Ceramica Fondovalle uzyska!a wsparcie
LIFE na projekt, realizacj% i testy pilota&owego zak!adu.
Dzi%ki projektowi beneficjent zdo!a! opracowa( proces, który wyeliminowa! z produkcji p!ytek ceramicznych etapy 'cierania i polerowania. Zosta!y one zast$pione
metod$ czyszczenia strumieniowo-'ciernego – oczyszczania powierzchni strumieniem powietrza z dodatkiem twardych cz$steczek ceramicznych o ró&nej
'rednicy. Strumie, powietrza pod ci'nieniem wykorzystuje si% jedynie na etapie natrysku, wszystkie inne dzia!ania
'cierne s$ wykonywane przy pomocy
przeno'ników kube!kowych lub dzi%ki
sile grawitacji.
Drobiny ceramiczne pe!ni$ w procesie
tak$ sam$ rol%, jak wcze'niej materia!y
'cierne. Dzi%ki skonfigurowaniu ci'nienia, k$ta padania i opcji kompozycji,
proces umo&liwia obróbk% powierzchni
p!askich, dwuwymiarowych lub nieregularnych, charakterystycznych dla
marmuru, brekcji i kamieni !upanych.
Powierzchnia poddawana obróbce mo&e
Pilota'owy zak%ad wykaza% wi"ksz# precyzj"
w procesie obróbki ko(cowej
Technika ko(cowej obróbki mikroskopowej
w procesie produkcji p%ytek ceramicznych
zast#pi%a wysoce zanieczyszczaj#ce !cieranie
i polerowanie
by( formowana dogniataniem, by stworzy( po&$dane cechy, takie jak wyko,czenie matowe lub b!yszcz$ce, albo
efekt przepuszczania 'wiat!a.
G(ÓWNE KORZY%CI
DLA %RODOWISKA
Ko,cowa obróbka mikroskopowa zmniejszy!a zarówno zu&ycie cennych zasobów
jak i produkcj% toksycznych odpadów.
Fakt, &e odpady z obróbki wyko,czeniowej sk!adaj$ si% obecnie jedynie
z cz$stek ceramicznych – z powierzchni
poddawanej obróbce i 'cierniwa – oznacza, &e mog$ by( z !atwo'ci$ odzyskane
i wykorzystane powtórnie w procesie.
Wykorzystywane s$ jako 'cierniwo,
dopóki nie ulegn$ starciu na zbyt drobny
py!, wykorzystuje si% je wtedy jako surowiec do produkcji nowych p!ytek.
Proces ten wyeliminowa! konieczno'(
wykorzystania wody, co samo w sobie
stanowi istotne osi$gni%cie na rzecz
'rodowiska. Ponadto, oznacza to ca!kowit$ eliminacj% toksycznych osadów
ceramicznych.
Ponadto, w procesie nie powstaj$ odpady
ze zu&ywanych cz%'ci. Unika on 'cierania
systemowych elementów przeno'nych,
które wcze'niej wymaga!y regularnej
wymiany cz%'ci. Zapobiega tak&e gromadzeniu zu&ytych tarcz 'ciernych.
Wykorzystanie procesów mechanicznych
i si!y grawitacji do transportu materia!ów,
ograniczaj$ce u&ycie skompresowanego
powietrza jedynie w momencie czyszczenia strumieniowo-'ciernego oznacza
zu&ycie energii na sta!ym, niewielkim
poziomie. Jedyn$ przeszkod$ w osi$gni%ciu przez proces pe!nej wydajno'ci
przemys!owej by! brak systemu automatycznego !adowania.
Dla samego beneficjenta wykorzystanie
procesu obróbki wyka,czaj$cej mikroskopowej oznacza!o oszcz%dno'( 20 000
litrów wody dziennie, 20 000 tarcz 'ciernych rocznie i 4 300 ton b!ota ceramicznego rocznie. Zu&ycie energii w zak!adzie produkcyjnym spad!o o po!ow%,
natomiast wykorzystanie szkodliwych
lakierów o 10%.
Wreszcie, nale&y zauwa&y(, &e innowacja przynosi nie tylko korzy'ci dla 'rodowiska. Pilota&owy zak!ad produkcyjny
wprowadzi! wi%ksz$ precyzj% obróbki
wyko,czeniowej, wy&sz$ definicj% stereoskopow$ produktu i zmniejszenie
odsetku b!%dów. Program umo&liwi!
beneficjentowi uzyskanie bardziej odpornych powierzchni w bardziej wydajny
sposób. Zmniejszenie kosztów produkcji
przyczyni si% do konkurencyjno'ci produktów na rynku 'wiatowym.
Po zako,czeniu projektu, beneficjent
stworzy! zak!ad pilota&owy w innej
fabryce, gdzie przy zastosowaniu procesu automatycznego !adowania uzyska! wyniki bliskie pe!nej wydajno'ci
przemys!owej.
Sukcesy projektu zosta!y nagrodzone
tytu!em „Najlepszego z najlepszych”.
Zosta! on wy!oniony spo'ród 22 „najlepszych” projektów LIFE-#rodowisko realizowanych w latach 2006-2007.
W *O CH Y
Numer Projektu: LIFE02 ENV/IT/000052
Nazwa projektu: Mikroskopowa obróbka
wyko,czeniowa
Beneficjent: Ceramica Fondovalle
Czas trwania: pa)dziernik 2002
– grudzie, 2005
Strona internetowa: www.fondovalle.it
Kontakt: Vito Antonio Remigio
E-mail: info@fondovalle.it
25
LIFE Focus
I
S E K T O R P R O D U K T Ó W & Y WN O % C I O W YC H I N A P O J Ó W: P R O D U K C J A W I N A I O L I W Y Z O L I W E K
Zmniejszenie ilo(ci odpadów
podczas produkcji wina i oliwy
z oliwek
Sektor produktów #ywno%ciowych i napojów jest jedn! z najwa#niejszych i najbardziej dynamicznie rozwijaj!cych si" ga$"zi przemys$u w Unii
Europejskiej. W bran#y tej pracuj! 4 mln osób i przynosi ona dochody
w wysoko%ci 800 mld euro rocznie. Z rozwojem i ekspansj! poszczególnych cz"%ci sektora produktów #ywno%ciowych i napojów wi!#! si" negatywne skutki dla %rodowiska, którym program LIFE stara si" zapobiec.
W
sektorze produktów %ywno+ciowych i napojów, warto'( ekonomiczna produkcji wina wynosi
15, 6 mld euro rocznie a roczna produkcja
wina wynosi 'rednio 185 hektolitrów. Rola
produkcji wina w poszczególnych krajach
jest zró&nicowana, ale w kilku pa,stwach
cz!onkowskich (Francja i Portugalia) stanowi ona ponad 12% ca!kowitej produkcji rolnej. W krajach 'ródziemnomorskich
podobn$ rol% odgrywa produkcja oliwy
np.: we W!oszech, w Grecji i Hiszpanii,
gdzie !$czna liczba rolników uprawiaj$cych oliwki przeznaczone do produkcji
oliwy wynosi 2,4 mln a UE pokrywa 80%
'wiatowego zapotrzebowania na oliw%.
WYZWANIA Z ZAKRESU
OCHRONY %RODOWISKA
Z rozwojem i ekspansj" poszczególnych
cz$+ci sektora produktów %ywno+cio-
wych i napojów wi"%" si$ negatywne
skutki dla +rodowiska – pocz$wszy
od produkcji odpadów (powsta!ych
w wyniku procesów produkcji, przetwarzania i opakowywania) i wyczerpywania zasobów wodnych, a sko,czywszy na zanieczyszczeniu powietrza, gleby i wód oraz
erozji gleby. Odpady, w tym odpady niebezpieczne, takie jak np. substancje toksyczne,
stanowi$ powa&ny problem dla producentów wina. W produkcji wina odpady sta!e
stanowi$ 17% masy winogron, podczas
gdy producenci oliwy z oliwek w krajach
'ródziemnomorskich produkuj$ 30 mln
m3 'cieków rocznie. #cieki cz%sto wylewane s$ do strumieni, rzek i morza, zanieczyszczaj$c wod% i negatywnie wp!ywaj$c
na rozwój ro'lin oraz szkodz$c wra&liwym
gatunkom zwierz$t wodnych.
W komunikacie zatytu!owanym „W kierunku zrównowa&onego europejskiego
sektora wina” [KOM(2006) 319], Komisja
Europejska zaproponowa!a szereg rozwi$za, w zakresie produkcji wina, w tym
propozycj%, by producenci wina zapewnili
minimalny poziom ochrony 'rodowiska
podczas procesu produkcji.
INNOWACJE LIFE
Program LIFE wspiera wszelkie dzia!ania,
dzi%ki którym produkcja &ywno'ci i napojów w UE stanie si% bardziej ekologiczna.
Na potrzeby produkcji wina i oliwy z oliwek opracowano techniki maj$ce pomóc
ograniczy( ilo'( odpadów. Dzi%ki niektórym z nich, produkty uboczne mog$
by( wykorzystane jako surowce w wielu
ga!%ziach przemys!u, na przyk!ad: do produkcji kosmetyków, nawozów, dodatków
do &ywno'ci, paszy dla zwierz$t, opakowa, a nawet taniny wykorzystywanej
do garbowania skóry lub w medycynie.
Liczne projekty realizowane w ramach
LIFE przez producentów wina i oliwy
26
LIFE Focus
I
PRODUKCJA WINA I OLIWY Z OLIWEK
z oliwek pokaza!y, &e wiele produktów
ubocznych mo&na wykorzysta( w kreatywny sposób. Projekt DIONYSOS (LIFE03
ENV/GR/000223) wykaza!, &e polifenole
i substancje organiczne powsta!e podczas
produkcji wina mo&na odzyska( i wykorzysta( jako suplementy &ywno'ciowe lub
jako aktywne sk!adniki w produkcji wina.
Projekt MINOS (LIFE00 ENV/GR/000671
– zob. str. 30) pokaza! z kolei, &e polifenole
powsta!e podczas produkcji oliwy z oliwek
mo&na wykorzysta( w podobny sposób.
Wiele projektów LIFE wykaza!o, &e wykorzystanie odpadów w rolnictwie otwiera
przed nami nowe perspektywy. W ramach
projektów DIONYSOS i MINOS uda!o si%
równie& pokaza(, &e z odpadów organicznych mo&na produkowa( nawóz. Podobne
wyniki osi$gni%to przy okazji realizacji projektu TIRSAV (LIFE00 ENV/IT/000223),
w którym wykorzystano 'cieki powsta!e
podczas produkcji oliwy z oliwek oraz wyt!oczyny z oliwek i inne organiczne produkty
uboczne. W projekcie BIOVID, realizowanym w Hiszpanii (LIFE 03 ENV/E/000114),
wykorzystano odpady przemys!u winiarskiego, a konkretnie (zwykle spalane) p%dy
winoro'li, do produkcji wysokiej jako'ci
masy celulozowej na potrzeby produkcji
tektury. Korzy'ci, jakie przyniós! ten projekt s$ podwójne. Wykorzystano bowiem
odpadowy produkt uboczny i zmniejszono
potencjalne zanieczyszczenie powietrza
poprzez ograniczenie spalania odpadów.
Rezultaty osi$gni%te w ramach projektu
GRAPE TANNINS (LIFE04 ENV/ES/000237)
pokaza!y, &e nasiona winogron mo&na
wykorzysta( w przemy'le skórzanym
do produkcji taniny stosowanej do garbowania skóry, czyli nadawania jej ciemniej-
W ramach programu LIFE, producenci oliwy z oliwek udowodnili, 'e odpadowe produkty
uboczne mog# zosta& wykorzystane jako surowiec w innych ga%"ziach przemys%u
szej barwy i chronienia jej. By! to znacz$cy
prze!om, poniewa& tanina z regu!y produkowana jest z cennych drzew li'ciastych.
W trakcie realizacji projektu obliczono,
&e z ekstraktu winogron mo&na wyprodukowa( 2 625 ton taniny poprzez recykling
22 830 ton odpadów z nasion winogron.
Liczby te pokazuj$, w jaki sposób zast$pienie tanin pochodz$cych z drzew, taninami
innego pochodzenia mo&e wp!yn$( na uratowanie ponad 500 tys. drzew.
G!ównym obszarem dzia!a, w ramach
wielu projektów LIFE by!o dostarczenie rozwi$za, w zakresie przetwarzania
odpadów za pomoc$ metod opartych
na cyklach &yciowych. W ramach projektu
ECOIL (LIFE04 ENV/GR/000110) przeprowadzono szczegó!ow$ analiz% cyklu
produkcyjnego oliwy z oliwek obejmuj$c$ badania dotycz$ce poszczególnych
odmian oliwek, sposobów uprawy oliwek,
wymaga, zwi$zanych z podlewaniem,
stosowania pestycydów i herbicydów,
wielko'ci produkcji, procesu mielenia
oliwek i sposobu gospodarowania odpadami z oliwek. Celem tego projektu by!o
zbadanie wp!ywu produkcji oliwy z oliwek
na 'rodowisko i wprowadzenie zmian
do procesu produkcyjnego tak by zwi%kszy( jego wydajno'(. Badania prowadzono w miejscowo'ciach Lythrodontas
na Cyprze, Voukolies na Krecie i Navarra
w pó!nocnej Hiszpanii. Zaowocowa!y one
szczegó!owymi zaleceniami dotycz$cymi
zagadnie, tak zró&nicowanych jak sadzenie, zu&ycie energii elektrycznej i opakowanie produktu ko,cowego.
Na nast%pnych stronach omówione zosta!y
dwa przyk!ady ilustruj$ce wp!yw programu
LIFE na przemys! winiarski i produkcj%
oliwy z oliwek.
27
I
W ramach niniejszego projektu LIFE realizowanego w regionie La Rioja w Hiszpanii,
który s$ynie na ca$ym %wiecie z produkcji wina, stworzono przewodnik dobrych praktyk w zakresie zrównowa#onej produkcji wina. Dzi"ki niemu wypracowano równie#
konkretne innowacyjne rozwi!zania, które zmniejszaj! negatywny wp$yw cyklu #ycia
wina na %rodowisko.
SINERGIA: Toast
za produkcj#
zrównowa!on%
W
ina z regionu La Rioja
znane s$ koneserom wina
na ca!ym 'wiecie. Dzi%ki specyficznemu
klimatowi i warunkom glebowym, region
od dawna uznawany jest za idealne
miejsce do produkcji wina. Stanowi ono
46% produkcji rolnej regionu i przynosi
dochód w wysoko'ci 200 mln euro rocznie. Produkcja wina nie jest oczywi'cie
najbardziej szkodliwym rodzajem dzia!alno'ci gospodarczej z ekologicznego
punktu widzenia. Poszczególne etapy
jego produkcji mog$ mie( jednak negatywny wp!yw na 'rodowisko. Dotyczy
to na przyk!ad stosowania nawozów
i pestycydów, które zanieczyszczaj$
gleby, wykorzystania siarczynów jako
konserwantów wina oraz zu&ycia wody
i energii przez maszyny i transport.
Dyrekcja Generalna ds. Jako'ci #rodowiska (DGCA) Organu Regionalnego w La Rioja od dawna zainteresowana jest zmniejszeniem negatywnego
wp!ywu produkcji wina na 'rodowisko
w regionie. Jak mówi dyrektor generalny
DGCA, Jesus Ruiz Tutor: „Chcieliby'my,
&eby ludzie z regionu Rioja kojarzyli wino
z produktem wysokiej jako'ci, który
nie szkodzi 'rodowisku. Zdali'my sobie
spraw%, &e musimy opracowa( metod%
uwzgl%dniaj$c$ wszystkie aspekty
cyklu &ycia wina po to by ograniczy(
jego negatywny wp!yw na 'rodowisko.”
DGCA po raz pierwszy wykorzysta!a
fundusze Instrumentu LIFE do sfinanso-
wania dzia!a, zwi$zanych z produkcj$
wina w ramach projektu „Od winoro'li do butelki” (LIFE99 ENV/E/000349).
DGCA uczestniczy!a równie& w innych
projektach organizacji, np. w projekcie LIFE Optimizagua (LIFE03 ENV/
E/000164) dotycz$cym racjonalizacji
zu&ycia wody.
Zamiar wprowadzenia bardziej zrównowa&onej produkcji wina sprawi!,
&e DGCA z!o&y!a wniosek o dofinansowanie z LIFE dla projektu SINERGIA.
Projekt mia! na celu zgromadzenie szeregu ekspertów zwi$zanych z produkcj$
wina – pocz$wszy od osób zajmuj$cych
si% upraw$ winoro'li po osoby zaanga&owane w sprzeda& wina, by mogli
oni zastanowi( si% nad sposóbem
W ramach projektu SINERGIA opracowano prototyp, który zbiera winogrona w taki sposób, by ga%#zki winoro!li mog%y powróci& do naturalnego cyklu 'yciowego
LIFE Focus
28
LIFE Focus
I
zmniejszenia negatywnego oddzia!ywania w!asnej dzia!alno'ci na 'rodowisko,
jednocze'nie zachowuj$c lub nawet
zwi%kszaj$c jako'( produktu.
IDENTYFIKACJA NAJLEPSZYCH
PRAKTYK W ZAKRESIE
PRODUKCJI WINA
Stworzono techniczn$ grup% robocz$,
której cz!onkowie zwi$zani byli z ró&nymi sektorami przemys!u winiarskiego,
w tym ze stowarzyszeniami hodowców
i wytwórniami win. Grupa spotyka!a si%
co najmniej raz w miesi$cu przez okres
dwóch lat. Jej podstawowym zadaniem
by!o ustalenie, na czym polegaj$ najlepsze praktyki w zakresie produkcji wina.
Nie oznacza!o to poszukiwania nowych
technologii, ale jak wyja'nia Jesus Ruiz
Tutor chodzi!o o „zestawienie wiedzy,
któr$ ju& posiadamy”. Cz!onkowie grupy
wnie'li wk!ad do projektu w postaci
w!asnego do'wiadczenia i wiedzy
a pocz$tkowe wersje materia!ów zosta!y
poprawione i uzupe!nione. Wst%pne
zestawienie najlepszych praktyk zosta!o
udost%pnione do wgl$du i poddane ocenie osób spoza grupy roboczej.
Owocem tych prac by!o opublikowanie
dwóch przewodników najlepszych praktyk dotycz$cych uprawy winoro'li i produkcji wina. Wyja'niaj$ one nie tylko „co
robi(”, ale równie& „jak” i „kiedy to zrobi(”. Omawiaj$ czynno'ci, które eksperci
Zespó% odpowiedzialny za projekt opracowa%
now# technologi" wykorzystuj#c# azot
w celu ograniczenia ilo!ci dwutlenku siarki
dodawanego do wina
Do ochrony gleby przed erozj# wykorzystano ró'ne rodzaje pokrywy ro!linnej
uznali za obowi$zkowe, czynno'ci zalecane i praktyki zaklasyfikowane przez
nich jako niedopuszczalne.
Pierwszy z przewodników obejmuje
wszelkie aspekty zwi$zane z upraw$
winoro'li, w tym z przygotowaniem
gruntu, stosowaniem nawozu, sadzeniem winoro'li, podlewaniem, przycinaniem, wykorzystaniem maszyn,
ochron$ winoro'li i zbiorami. W drugim
omówiono poszczególne etapy produkcji wina, w tym transport i przekazanie
winogron wytwórniom win, oddzielanie
ich od ga!$zek, namaczanie, fermentacj%, dodawanie dwutlenku siarki, wyciskanie, filtrowanie, dojrzewanie w beczkach, usuwanie osadu, ch!odzenie,
butelkowanie i znakowanie. Przewodniki
te obejmuj$ tak wiele zagadnie,, &e omawiane w nich najlepsze praktyki dotycz$
nawet stosowania i przechowywania
wyposa&enia potrzebnego do produkcji
wina, identyfikowalno'ci wina, systemów
kontroli jako'ci, wydajno'ci energetycznej budynków, zu&ycia energii zrównowa&onej, konserwacji wyposa&enia,
czyszczenia i higieny, zu&ycia wody oraz
gospodarowania pozosta!o'ciami.
Jak twierdzi Juan Francisco Alarcia
z DGCA: „Po raz pierwszy dokonali'my
zestawienia wiedzy na ten temat. Niektóre z tych czynno'ci s$ bardzo proste, ale spisanie ich na papierze gwarantuje, &e osoby w praktyce zajmuj$ce
si% t$ dziedzin$ nie zapomn$ o podstawowych najlepszych praktykach. Równocze'nie pozwala to na sprawdzenie
czy ich obecne praktyki s$ aktualne
i skuteczne.”
Wyniki projektu zosta!y upowszechnione
w 30 publikacjach. Szczególn$ popularno'ci$ ciesz$ si% przewodniki dotycz$ce
produkcji wina: „Rozes!ali'my ju& wszystkie egzemplarze przewodników, które
wydrukowali'my. Rolnicy prosz$ z regu!y
o dwa egzemplarze: jeden do czytania
w domu, i jeden do u&ytku w polu”, mówi
Alarcia. DGCA aktualnie szuka )róde!
dofinansowania, które pozwol$ na druk
kolejnych egzemplarzy.
INNOWACJE
I EKSPERYMENTY
Jednym z g!ównych problemów zwi$zanych z ekologicznymi i zdrowotnymi
aspektami produkcji wina jest wykorzystanie dwutlenku siarki (SO2) jako substancji kontroluj$cej proces fermentacji
i zapobiegaj$cej psuciu si% wina i jego
utlenianiu. Od wieków siarka wykorzystywana jest w produkcji wina i nawet wina
ekologiczne nie zawsze s$ jej pozbawione.
Siarka jest jednak potencjalnym zanieczyszczeniem i ma w!a'ciwo'ci korozyjne
w zetkni%ciu z powierzchni$ rur.
Poniewa& dwutlenek siarki nie rozpuszcza
si% równomiernie w ca!ym winie, stosunkowo du&e ilo'ci tego konserwantu by!y
tradycyjnie wykorzystywane w celu zapewnienia skutecznej ochrony przez zepsuciem. We wspó!pracy z firm$ Carburos
Metalicos opracowano w ramach projektu
now$ technologi% polegaj$c$ na zastosowaniu azotu wspomagaj$cego rozpuszczanie siarki, co pozwoli!o na dodawanie
minimalnych ilo'ci siarki do wina.
Tradycyjnie najpierw dodawano SO 2
a dopiero potem azot. Dzi%ki temu rurki
by!y czyste, a p%cherzyki azotu pomaga!y
w równomiernym rozpuszczaniu siarki
w winie. Wystarcza!o to w przypadku
mniej g%stych p!ynów, ale nie w sytuacji,
gdy moszcz by! bardziej g%sty.
W ramach projektu opracowano now$
technologi%, dzi%ki której mo&na obliczy(
g%sto'( moszczu w chwili, gdy umieszczany jest w zbiorniku i regularnie
dodawa( niewielkie ilo'ci SO2. Ekspery-
29
I
Prototyp chroni winogrona, które ju' na polu s# gotowe do transportu do wytwórni win
mentowanie z tym procesem pozwoli!o
zespo!owi odpowiedzialnemu za projekt na zmniejszenie ilo'ci dodawanego
SO2 jednocze'nie chroni$c wino przed
zepsuciem. Wcze'niej konieczne by!o
dodanie a& 50 mg SO2 na litr wina, natomiast dzi%ki nowej technologii wystarczy
mniej ni& 35 mg.
Juan Chavarri, dyrektor Dzia!u Gospodarki Rolnej samorz$du lokalnego w La
Rioja, jest wyra)nie podekscytowany
now$ technologi$, opracowan$ dzi%ki
dofinansowaniu z LIFE. „Technologia
ta wykorzystywana jest we wszystkich
nowych wytwórniach win w regionie.
Jest to niezwyk!e rozwi$zanie umo&liwiaj$ce ograniczenie stosowania siarki,
lecz nie wp!ywaj$ce na jako'( wina.
Wykorzystywane urz$dzenia s$ ca!kowicie zautomatyzowane i nie wymagaj$
praktycznie konserwacji; metoda przynosi zatem same korzy'ci.”
W ramach projektu SINERGIA opracowano tak&e prototyp urz$dzenia, które
oddziela winogrona od ga!$zek, bezpo'rednio na polu uprawnym, gdy zebrane
s$ ju& r%cznie. Dzi%ki temu ga!$zki
– ju& bez winogron – mo&na z powrotem
umie'ci( w ziemi i wracaj$ one do naturalnego cyklu obiegu materii. Winogrona przechowywane s$ w cysternach
i gotowe do transportu do przetwórni
win. Jest to du&o wydajniejszy proces,
przy czym jego beneficjent przyznaje,
&e przechowywanie w cysternach
nie jest najlepszym rozwi$zaniem w przypadku ma!ych winnic, w których r%czny
zbiór jest wci$& cz%st$ praktyk$.
Celem projektu by!o równie& rozwi$zanie kwestii zwi$zanych z erozj$ gleby
poprzez eksperymentowanie z wykorzystaniem ró&nych rodzajów pokrywy
ro'linnej w winnicach. Od dawna uwa&ano, &e ro'linno'( pomi%dzy rz%dami
krzewów ogranicza ilo'( substancji
od&ywczych dost%pnych dla krzewów
winnych, jednak dzi%ki przeprowadzonym eksperymentom dowiedziono,
&e zubo&enie ma charakter krótkoterminowy. „W d!u&szej perspektywie, dobrze
nawodniona pokrywa ro'linna mo&e
chroni( gleb% przed erozj$ i utrzymywa(
stan równowagi w ramach wymiany substancji od&ywczych pomi%dzy krzewami
winoro'li a innymi ro'linami”, mówi Chavarri. Sukcesem zako,czy!y si% równie&
eksperymenty z wykorzystaniem feromonów, które mia!y na celu zwalczanie
zagro&enia dla plonów, jakie stanowi$
larwy ciem. Kapsu!ki zawieraj$ce feromony umieszczane s$ na terenie winnic
przyci$gaj$c samce ciem i sprawiaj$c,
&e nie mog$ one znale)( partnerki.
Zapobiega to sk!adaniu larw &ywi$cych
si% owocami. Wszystko odbywa si%
bez u&ycia pestycydów i bez wp!ywu
na inne gatunki.
DZIA(ANIA WSPIERAJ)CE
W ramach dzia!a, wspieraj$cych, partner projektu – ECCYSA opracowa!
system certyfikacji w zakresie wdra&ania
najlepszych praktyk. Zespó! opracowa!
równie& system przechowywania informacji przeznaczony dla rolników, dzi%ki
któremu mog$ oni odnotowywa( swoje
dzia!ania i wykorzystane 'rodki. Mimo,
&e narz%dzia te nie zosta!y jeszcze skutecznie wdro&one, w przysz!o'ci b%d$
one stanowi!y skuteczny element monitoringu stosowania dobrych praktyk.
W ramach projektu SINERGIA przeprowadzono szkolenia i podj%to szereg dzia!a, maj$cych na celu promocj%
publikacji i innowacji technologicznych.
Jednym z ciekawszych dzia!a, by! kurs
internetowy dotycz$cy dobrych praktyk w produkcji wina. W trakcie trwania projektu kurs uko,czy!o 240 osób
uzyskuj$c oficjalny certyfikat. Zorganizowano sze'( spotka, tematycznych,
na których producenci wina dyskutowali
na temat poszczególnych etapów produkcji. Celem spotka, by!o promowanie dobrych praktyk i stworzenie platformy dla wymiany nowych pomys!ów.
Zespó! nakr%ci! film dotycz$cy projektu,
który wraz z materia!ami dodatkowymi
dost%pny jest na stronie projektu. Producenci wina uczestniczyli te& w licznych
wydarzeniach, na których prezentowali
prace realizowane w ramach projektu.
Projekt SINERGIA dostarczy! konkretnych
informacji, które mog$ okaza( si% bezcenne dla producentów wina w Europie
oraz dzi%ki którym ich dzia!alno'( b%dzie
mia!a mniej szkodliwy wp!yw na 'rodowisko. W ramach projektu zaprezentowano równie& skuteczn$ metodologi%
pozwalaj$c$ na zrozumienie na czym
polegaj$ dobre praktyki w cyklu &ycia
produktu, które mo&na nast%pnie stosowa( w innych obszarach produkcji.
HISZPANIA
Numer Projektu: LIFE03 ENV/E/000085
Nazwa projektu: SINERGIA (SYNERGIA),
Jako'( i poszanowanie 'rodowiska
Beneficjent: Dirección General de Calidad
Ambiental. Gobierno de La Rioja
Czas trwania: wrzesie, 2003 – czerwiec 2006
Ca!kowity bud"et: 875 000 €
Strona internetowa:
www.lifesinergia.org/ingles/sinergia.htm
Kontakt: Juan Francisco Alarcia
E-mail: programaseuropeos.ma@larioja.org
LIFE Focus
30
LIFE Focus
I
MINOS: Wytwarzanie nowych
produktów ze "cieków
z produkcji oliwy z oliwek
W ramach projektu MINOS realizowanego w ramach komponentu LIFE-(rodowisko, opracowano metod" przetwarzania %cieków powsta$ych przy produkcji oliwy z oliwek w celu uzyskania
suplementów diety i nawozów.
O
liw% z oliwek znale)( mo&na
w wi%kszo'ci gospodarstw
domowych w Europie. Oliwki od dawna
uprawiane s$ w rejonie basenu Morza
#ródziemnego. Liderami w 'wiatowej produkcji oliwy z oliwek s$ Grecja, W!ochy
i Hiszpania. We W!oszech oliwki uprawia
ponad milion rolników, a w ca!ej UE produkuje si% 4/5 oliwy z oliwek na 'wiecie.
Wspó!czesne metody produkcji oliwy z oliwek maj$ jednak negatywny wp!yw na 'rodowisko. Na ka&dy litr wyprodukowanej
oliwy przypada 5 litrów 'cieków zawieraj$cych polifenole lub inne substancje organiczne. W ca!ej UE oznacza to dodatkowe
30 mln ton 'cieków rocznie, z których wi%kszo'( wylewana jest do rzek, jezior i morza.
Dzieje si% tak, poniewa& wielu producentów oliwy to bardzo ma!e przedsi%biorstwa,
które nie mog$ lub nie chc$ inwestowa(
w budow% oczyszczalni 'cieków.
Grecki projekt MINOS realizowany
w ramach komponentu LIFE-#rodowisko przez Uniwersytet Ate,ski, wykaza!,
&e polifenole zawarte w 'ciekach powsta!ych przy produkcji oliwy z oliwek maj$
negatywny wp!yw na 'rodowisko – niszcz$
zasoby wodne i s$ fitotoksyczne, ale równocze'nie maj$ w!a'ciwo'ci przeciwutleniaj$ce i mikrobobójcze, a tym samym
warto'ci od&ywcze. Celem projektu by!o
opracowanie metody odzyskiwania natu-
ralnych przeciwutleniaczy ze 'cieków
powsta!ych przy produkcji oliwy z oliwek
i wykorzystania ich jako surowca wtórnego
do produkcji towarów, takich jak kosmetyki
i dodatki do &ywno'ci. Ponadto projekt mia!
za zadanie pokaza(, &e oczyszczona woda
mo&e podlega( recyklingowi oraz &e sta!e
odpady organiczne pochodz$ce z produkcji
oliwy z oliwek, takie jak li'cie oliwek, mog$
zosta( przetworzone na nawóz. W ramach
projektu opracowano zintegrowany wieloetapowy proces przetwarzania 'cieków
pochodz$cych z produkcji oliwy z oliwek.
W pierwszej kolejno'ci 'cieki zosta!y poddane wielokrotnej filtracji. Nast%pnie polifenole zosta!y usuni%te z wody przy u&yciu
&ywicy wch!aniaj$cej. W wyniku tego procesu powsta!y dwa produkty: woda, która
nast%pne zosta!a poddana filtracji oraz
&ywica zawieraj$ca polifenole. Przy u&yciu
rozpuszczalników organicznych uda!o si%
odzyska( polifenole z &ywicy, z kolei sam
rozpuszczalnik poddany zosta! recyklingowi w ramach procesu odzysku termicznego. Ko,cowy etap polega! na oczyszczeniu mieszaniny polifenolowej poprzez
oddzielenie polifenolu. W rezultacie ca!ego
procesu powsta!y trzy produkty. Pierwszy
z nich to oczyszczona mieszanina polifenolowa, której sk!ad chemiczny i jako'(
pozwalaj$ na wykorzystanie w produkcji
suplementów diety i innych wyrobów. Drugim produktem by!a woda, która w wyniku
procesu filtracji by!a na tyle czysta,
by mog!a zosta( wpuszczona do zbiorników wodnych jako 'ciek lub wykorzystana
do nawadniania lub do ponownego wykorzystania w zak!adzie produkuj$cym oliw%
z oliwek. Na ko,cowym etapie, w wyniku
procesu filtracji, powsta! osad 'ciekowy.
Partnerzy projektu dodali do osadu li'cie
oliwek i w wyniku kompostowania stworzyli nawóz organiczny.
UNIWERSALNO%*
W ramach projektu MINOS zaprezentowano bardzo skuteczn$ metod% oczyszczania 'cieków, która jest na tyle uniwersalna,
&e mo&e by( zastosowana we wszystkich
t!oczniach oliwy z oliwek w Grecji (2 500
– 3 000 zak!adów) i w innych krajach,
takich jak W!ochy i Hiszpania. Wdro&enie
takiego procesu oczyszczania oznacza
koszty ponoszone z góry, co mo&e stanowi( przeszkod% dla mniejszych przedsi%biorstw. Partnerzy projektu obliczyli jednak,
&e pocz$tkowa inwestycja w oczyszczalni% mo&e zwróci( si% ju& po dwóch latach,
w zale&no'ci od rynkowej ceny ekstraktu
polifenylowego.
GRECJ A
Numer Projektu: LIFE00 ENV/GR/000671
Nazwa projektu: MINOS – Opracowanie
metody zintegrowanego gospodarowania
odpadami pochodz$cymi z produkcji oliwy
z oliwek pozwalaj$cej na odzyskanie naturalnych
przeciwutleniaczy i produkcj% nawozów
Beneficjent: Narodowy Uniwersytet Ate,ski
im. Kapodistriasa
Ca!kowity Bud"et: 1 239 000 €
Czas trwania: wrzesie, 2001 – kwiecie, 2002
Ekstrakcja polifenolu przyczynia si"
do odzyskania potencjalnych suplementów
od'ywczych i nawozów ze !cieków
powsta%ych przy produkcji oliwy z oliwek
Strona internetowa:
www.pharm.uoa.gr/minos
Kontakt: Leandros Skaltsounis
E-mail: Skaltsounis@pharm.uoa.gr
31
LIFE Focus
I
P R Z E M Y S * D R Z E W NY, C E L U L O Z O W Y, P A P I E R N I C Z Y I D R U K A R S K I
Zielone rozwi!zania
dla przemys'u le(nego
Przy wsparciu programu LIFE europejski przemys$ drzewny, celulozowy,
papierniczy i inne ga$"zie przemys$u zwi!zane z le%nictwem pozbywaj! si"
etykiety „trucicieli” zmniejszaj!c emisj" gazów, wprowadzaj!c recykling
i ponownie wykorzystuj!c produkty uboczne z procesów produkcyjnych.
P
rzemys! zwi$zany z le'nictwem
i powi$zane bran&e (le'nictwo,
przemys! drzewny, meblowy, celulozowy i papierniczy oraz drukarski) nale&$
do najwa&niejszych ga!%zi przemys!u
w Unii Europejskiej i odpowiadaj$ za oko!o
8% ca!kowitej produkcji w UE. Sam sektor celulozowo-papierniczy odpowiada
za 6,5% ca!kowitego obrotu produkcji
w UE, co przedstawia warto'( oko!o
375 mld euro rocznie. Bezpo'rednio
zatrudnionych jest w nim oko!o 260 000
osób, a po'rednio kolejne 1,8 mln, przy
czym 63% stanowi$ miejsca pracy
na obszarach wiejskich. W 2001 r. w przemy'le zwi$zanym z le'nictwem zatrudnionych by!o !$cznie oko!o 3,35 mln osób.
WYZWANIA ZWI)ZANE
Z OCHRON) %RODOWISKA
Mimo znacznego wk!adu przemys!u
zwi$zanego z le'nictwem w europejsk$
gospodark%, na drodze do zrównowa&onej produkcji nadal znajduje si% wiele
przeszkód. Przemys! celulozowo-papierniczy od dawna by! kojarzony z przypadkami zanieczyszczania powietrza i wody
(emisje NOx i SOx do atmosfery, wysoki
poziom BZT i ChZT w emisjach do hydrosfery). Ponadto unijny przemys! drukarski
jest odpowiedzialny za emisj% do atmosfery du&ych ilo'ci lotnych zwi$zków
organicznych (VOC) w postaci gazów,
które !$cz$ si% ze spalinami tworz$c smog
fotochemiczny. Mimo, &e w ci$gu ostatniego dwudziestolecia przemys! poczyni! znaczne post%py w zakresie redukcji
emisji, nadal mo&liwa i po&$dana jest dalsza poprawa. Ponowne wykorzystanie
surowców, takich jak drewno, woda, chemikalia, a nawet papier, stanowi g!ówne
wyzwanie dla tego sektora. Przemys!
celulozowo-papierniczy sprosta! wyzwaniu polegaj$cemu na wykorzystaniu wtórnych w!ókien (papieru z odzysku) jako
surowca w produkcji. Wed!ug Konfederacji Europejskiego Przemys!u Papierniczego (CEPI) wtórne w!ókna stanowi$
do 42% surowców wykorzystywanych
w tym sektorze, podczas gdy wiele produktów codziennego u&ytku (np. gazety,
kartony) jest zwykle w 100% wytwarzanych z wtórnych w!ókien.
Europejskie lasy stanowi$ równie& potencjalne )ród!o biomasy do pozyskiwania
energii. Sektor celulozowo-papierniczy
zainwestowa! du&e 'rodki w elektrociep!ownie wykorzystuj$ce biomas% jako
surowiec. Wed!ug szacunków CEPI 50%
produkcji energii elektrycznej i cieplnej
wytwarzanej na miejscu w europejskich
zak!adach papierniczych pochodzi z energii opartej na biomasie. W przypadkach,
gdzie masa celulozowa z w!ókna pierwotnego jest wykorzystywana do produkcji
papieru, bran&a musi sprosta( wyzwaniu
zapewnienia, &e pozyskiwana jest ona
z lasów certyfikowanych i gospodarowanych w sposób zrównowa&ony. Unijny
program oznakowania ekologicznego
rozpocz%ty w 1992 r. mia! na celu pomóc
europejskim konsumentom w odró&nieniu bardziej „zielonych” i przyjaznych
'rodowisku produktów i us!ug. W'ród
23 grup produktów obj%tych programem
s$ meble, bibu!a, papier do kopiowania
i papier do celów graficznych. Zainteresowanie w'ród producentów w przemy'le
zwi$zanym z le'nictwem by!o znacz$ce:
np. obecnie ponad 275 marek papieru
do kopiowania i papieru do celów graficznych mo&e stosowa( wyró&niaj$ce logo
oznakowania ekologicznego.
32
LIFE Focus
I
P R Z E M Y S * D R Z E W N Y, C E L U L O Z O W Y, P A P I E R N I C Z Y I D R U K A R S K I
INNOWACJE LIFE
LIFE próbuje sprosta( wyzwaniom w przemy'le zwi$zanym z le'nictwem w Europie
za pomoc$ wspó!finansowania rozwoju
i prezentacji licznych projektów zajmuj$cych si% zrównowa&on$ produkcj$ celulozy i papieru. Programy te s$ ukierunkowane szczególnie na zmniejszenie emisji
do atmosfery i hydrosfery, rozwój systemów ponownego wykorzystania produktów ubocznych z procesu produkcyjnego, takich jak energia cieplna (z kot!ów
na biomas%) i osad oraz rozwój narz%dzi
poprawiaj$cych wyniki w zakresie ochrony
'rodowiska naturalnego, takich jak EMAS
(na przyk!ad projekt PIONEER we W!oszech – LIFE03 ENV/ IT/000421 – zob.
str. 36). Dzi%ki wsparciu LIFE pomoc uzyska!o kilka projektów ukierunkowanych
na zmniejszenie emisji w produkcji zwi$zanej z le'nictwem. Na przyk!ad projekt
LIFE99 ENV/ UK/000172 koncentrowa! si%
na ograniczaniu emisji VOC w bran&y drukarskiej. W fabryce CPC Stroud Flexibles
w po!udniowej Anglii zainstalowano prototypowy bioreaktor („Biovox”) do bezpiecznego usuwania ponad 90% emisji VOC.
Doskona!a wydajno'( usuwania emisji
VOC w oczyszczalni by!a osi$gana w sposób konsekwentny i rzetelny. W ramach
projektu opracowano równie& najlepsze
wytyczne na temat praktyk stosowanych
przy obs!udze maszyn do drukowania,
tak aby zminimalizowa( zu&ycie rozpuszczalników i zmaksymalizowa( wydajno'(
recyklingu, oraz wytyczne na temat wykorzystania alternatywnych rozwi$za, opartych na wykorzystaniu wody w celu zminimalizowania kosztów druku i zmniejszenia
emisji VOC. Projekty LIFE mia!y równie&
na celu poszukiwanie innowacyjnych
sposobów rozwi$zania problemu oczyszczania 'cieków powsta!ych przy produkcji wyrobów zwi$zanych z le'nictwem.
Na przyk!ad w holenderskim projekcie
„Wysoka jako'( recyklingu wody” (LIFE03
ENV/ NL/000464), beneficjent, firma Fuji,
z powodzeniem zaprezentowa! (w swoim
zak!adzie w Tilburgu) wysokiej jako'ci
recykling 'cieków na du&$ skal% – w tym
odzyskiwanie energii cieplnej – w produkcji
filmów fotograficznych i papieru fotograficznego. Dzia!anie bioreaktora membranowego (MBR) by!o dotychczas ograniczone
do zastosowa, niskiej jako'ci w zakresie
powtórnego wykorzystania i w podej'ciu
„odbiorcy ko,cowego”. W oparciu o wyniki
bada, pilota&owych Fuji spodziewa si%
odzyska( zainwestowane nak!ady w ci$gu
4-5 lat, a dzi%ki dalszej optymalizacji procesu mo&liwe jest skrócenie tego okresu
do 2,5-3,5 roku. Redukcje CO2 i zanieczyszcze, termicznych pokrywa!y si% z za!o&onymi celami. Fuji poszukuje obecnie zastosowania dla instalacji oczyszczania innych
'cieków z elektrowni a w Holandii planuje
si% budow% wi%kszej liczby instalacji MBR.
Wsparcie komponentu LIFE-#rodowisko
umo&liwi!o ponowne wykorzystanie produktów ubocznych z przemys!u zwi$zanego z le'nictwem. Na przyk!ad hiszpa,LIFE umo'liwi% ponowne wykorzystanie produktów ubocznych z przemys%u
zwi#zanego z le!nictwem
ski projekt „Reintegra” (LIFE00 ENV/
E/000452) skupia! si% na powtórnym wykorzystaniu drewna odpadowego powsta!ego
podczas cyklu produkcji drewna w celu
zmniejszenia ilo'ci odpadów oboj%tnych
i reintegracji ca!ego powsta!ego drewna
odpadowego z powrotem do procesu
produkcji przemys!owej. Po dopracowaniu propozycji zasugerowanych w czasie
bada, pilota&owych, w które zaanga&owanych by!o ponad 100 firm, powsta! Podr%cznik Reintegra zawieraj$cy wskazówki
na temat praktycznych, niedrogich dzia!a,
podejmowanych w celu zwi%kszenia ekologiczno'ci przedsi%biorstw zwi$zanych
z przemys!em drzewnym. Sukces projektu potwierdza fakt, &e wiele firm, które
uczestniczy!y w badaniach pilota&owych,
zdecydowa!a si% stosowa( wprowadzone
poprawki równie& po zako,czeniu projektu. Projekt „The Integrated Logistics for
Use of Biomass” (Zintegrowane dzia!ania
logistyczne na rzecz wykorzystania biomasy) – ILUBE (LIFE03 ENV/ SK/000577)
równie& skupia! si% na ponownym wykorzystaniu produktów ubocznych i mia!
na celu rozwój rynku wewn%trznego biopaliw na S!owacji poprzez stworzenie
innowacyjnego systemu logistycznego
do pozyskiwania drewna odpadowego
(trocin), jego transportu, obróbki w produkcji drewnianych palet i dostawy do u&ytkowników ko,cowych. Dzi%ki projektowi
rynek wewn%trzny biopaliw na S!owacji
zwi%kszy! si% do poziomu 40 000 ton rocznie. Kolejn$ korzy'( stanowi praca wykonana w ramach projektu na rzecz poprawy
wydajno'ci energii, jak równie& instalacja
kot!ów na biomas% w szko!ach i innych
budynkach. Udoskonalenia te pomog!y
obni&y( ogólne koszty ogrzewania.
Na kolejnych stronach opisano dwie analizy przypadków projektów LIFE odnosz$cych si% do przemys!u zwi$zanego
z le'nictwem.
33
I
BIORED: Zmniejszenie
wp&ywu produkcji
celulozy i papieru na
"rodowisko naturalne
W innowacyjnym szwedzkim projekcie LIFE z powodzeniem zaprezentowano potencja$
nowej, zintegrowanej technologii oczyszczania, która zmniejsza ryzyko zanieczyszcze'
spowodowane procesami wybielania i usprawnia zrównowa#on! ekologicznie produkcj" celulozy i papieru.
W
ostatnich dwudziestu latach
europejski przemys! celulozowo-papierniczy usprawnia! zrównowa&one ekologicznie procesy produkcji.
W latach 90-tych pojawi!y si% tendencje
zast%powania technologii wybielania
za pomoc$ chloru i wiele firm sprosta!o temu wyzwaniu przyjmuj$c nowe
systemy, w których wykorzystuje si%
mniej toksyczne substancje jako alternatyw% dla chloru.
Nordic Paper, firma prowadz$ca zak!ady
celulozowo-papiernicze w Szwecji oraz
w swym rodzimym kraju, Norwegii, by!a
pionierem tego nowego i bardziej zrównowa&onego ekologicznie podej'cia.
W roku 1994 firma zastosowa!a procesy
wybielania celulozy w zak!adzie Nordic
Paper Seffle mieszcz$cym si% w miejscowo'ci Säffle na zachodnim wybrze&u najwi%kszego szwedzkiego jeziora – Wener.
Chlor zast$piono mniej toksycznym
i mniej szkodliwym dla 'rodowiska nadtlenkiem wodoru (H2O2).
Dalsze korzy'ci dla 'rodowiska osi$gni%to poprzez wst%pne mycie celulozy
przy u&yciu kwasu etylenodiaminotetraoctowego (EDTA), który stanowi
„odczynnik chelatuj$cy” pomagaj$cy
w zapobieganiu rozk!adu nadtlenku
wodoru podczas wybielania. Mniejszy
stopie, degradacji oznacza!, &e nadtlenek wodoru utrzymywa! si% d!u&ej, a tym
samym 'rodki wybielaj$ce nie musia!y
by( tak cz%sto uzupe!niane. Mniejsze
zu&ycie chemicznych 'rodków wybielaj$cych przek!ada!o si% na mniejsze
zagro&enie dla 'rodowiska i w ten sposób EDTA zosta! przyj%ty jako skuteczna
ekologiczna innowacja dla europejskiego
przemys!u celulozowo-papierniczego.
In&ynier ds. #rodowiska w firmie Nordic
Paper, Anne Persson, wyja'nia, &e „jony
metalu znajduj$ce si% w mieszance celulozowej mog$ neutralizowa( nadtlenek
wodoru i w ten sposób równie& ogóln$
wydajno'( procesu wybielania. Wprowadzili'my do u&ycia EDTA, aby rozwi$za(
ten problem, poniewa& wiemy, &e EDTA
mo&e !$czy( si% z jonami metalu, tworz$c
tym samym zwi$zki, które mo&na wyp!uka( z mieszanki celulozowej przed wybielaniem. Wykorzystanie EDTA w procesie
rozcierania w!ókien celulozowych mo&e
zwi%kszy( wydajno'( ka&dego kilograma nadtlenku wodoru o 50%. Poza
LIFE Focus
34
I
tym, w przypadku EDTA okres rozk!adu
jest krótszy ni& u innych odczynników
chelatuj$cych, które zazwyczaj wymagaj$ u&ycia wi%kszej ilo'ci wybielaj$cych
chemikaliów.”
Korzy'ci dla 'rodowiska spowodowa!y
wzrost zastosowania EDTA w systemach
wybielania celulozy w ca!ej Europie i szacuje si%, &e obecnie producenci celulozy
w samej Europie Zachodniej zu&ywaj$
3 800 ton EDTA.
Mimo tego, EDTA mo&e jednak mie(
negatywny wp!yw na 'rodowisko.
Nie jest to zwi$zek naturalny i rozk!ada si%
przez d!ugi okres, co oznacza, &e zwi$zki
metali przez niego wytwarzane mog$
przenosi( si% na du&e odleg!o'ci od miejsca emisji, potencjalnie doprowadzaj$c
do zanieczyszczenia jezior i cieków wodnych. Ponadto EDTA jest nadal stosunkowo now$ substancj$, tak wi%c jej d!ugookresowe oddzia!ywanie na 'rodowisko
naturalne wci$& pozostaje nieznane.
Obawy te zosta!y potwierdzone przez
Nordic Paper, która musia!a zastosowa(
si% do szwedzkich standardów 'rodowiskowych i wdro&y( procedury maj$ce
na celu zmniejszenie potencjalnych
zagro&e, wynikaj$cych z zanieczyszczenia przez EDTA.
ZMNIEJSZENIE WP(YWU
EDTA NA %RODOWISKO
Z uwagi na aspekty prawne sprawy,
dzia! ds. bada, i rozwoju w firmie Nordic
Paper przyst$pi! do bada, nad metodami ograniczania wszelkiego oddzia!ywania EDTA na 'rodowisko naturalne.
Podej'cia konwencjonalne do neutralizacji EDTA polega!y na stosowaniu bardzo wra&liwych bakterii, których hodowla
zajmowa!a bardzo du&o czasu i które
potrzebowa!y du&o tlenu do roz!o&enia
odczynnika chelatuj$cego. Tym samym
neutralizacja wymaga!a du&ych zak!adów
przetwórczych oraz du&ych ilo'ci osadu
aktywnego. Nak!ady inwestycyjne poniesione na rozwój technologii do kontroli
Mikroorganizmy hodowane s# na plastikowych
no!nikach Biofilmu, sk#d poch%aniaj# EDTA
Fot. Tim Hudson
LIFE Focus
Anne Persson, Eva Pettersson i Curt Dersjö z Nordic Paper sprawdzaj# jeden z innowacyjnych
no!ników biofilmu BIORED
zanieczyszcze, by!y wysokie i dzia!a!y
zniech%caj$co na ca!$ bran&%. Niemniej
jednak Nordic Paper dowiedzia!a si%
o istnieniu nowego procesu przetwarzania biologicznego, okre'lanego jako
„BIORED”, opracowanego przez firm%
z bran&y oczyszczania 'cieków – AnoxKaldnes AB. BIORED wykorzystywa!
innowacyjn$ technologi% opart$ na bioreaktorze a naukowcy z obu firm po!$czyli si!y w celu zbadania jej potencja!u
dla bezpiecznej degradacji EDTA.
Firmy podpisa!y porozumienie w sprawie
rozwoju i przyznano im 'rodki z funduszy
LIFE, aby zapewni( pomoc w badaniach
nad potencja!em zastosowania procesu
BIORED jako realnej technologii przyspieszaj$cej biologiczny rozk!ad EDTA
przy zastosowaniu kontrolowanego
zak!adu oczyszczania.
BIORED W DZIA(ANIU
Kluczowe cele projektu LIFE obejmowa!y: zmniejszenie emisji EDTA
o 90%, budow% zak!adu oczyszczania
nie wymagaj$cego du&ej powierzchni,
okre'lenie optymalnych parametrów
eksploatacyjnych w procesie BIORED,
ilo'ciowe okre'lenie mo&liwo'ci zak!adu
w zakresie rozk!adu EDTA, oraz prezentacj% potencja!u technologii w odniesieniu
do przemys!u celulozowo-papierniczego
i innych u&ytkowników EDTA.
Prace pilota&owe nad projektem LIFE
rozpocz%!y si% w 2003 roku, a badania
na skal% laboratoryjn$ wkrótce potwierdzi!y, &e EDTA ulega rozk!adowi biologicznemu w okre'lonych warunkach.
Nast%pnie wybudowano zak!ad demonstracyjny o pe!nych mo&liwo'ciach,
w celu stworzenia tych warunków w otoczeniu typowym dla celulozowni.
Zak!ad demonstracyjny procesu BIORED
zosta! ustanowiony w celulozowni siarczynowej nale&$cej do Nordic Paper w Säffle
w 'rodkowej Szwecji, która zatrudnia 240
osób i wytwarza 28 000 ton papieru t!uszczoodpornego oraz 50 000 ton celulozy
rocznie (z czego cz%'( jest wykorzystywana do produkcji papieru t!uszczoodpornego, podczas gdy reszta jest wysy!ana do innych zak!adów papierniczych).
Mimo &e zak!ad w Säffle jest stosunkowo
ma!y, zdoby! on wiele du&ych, niszowych
rynków mi%dzynarodowych, zapewniaj$c
sobie du&y udzia! w 'wiatowej produkcji
papieru t!uszczoodpornego.
Kierownik zak!adu, Eva Pettersson, ch%tnie podkre'la korzy'ci dla 'rodowiska,
które osi$gni%to dzi%ki ró&nym elementom projektu LIFE. „W naszym zak!adzie
w Säffle po!$czono dwa zintegrowane
podej'cia w celu zmniejszenia emisji
EDTA” wyja'nia. „Pierwszy etap procesu obejmuje mechaniczne innowacje
pomagaj$ce nam zmniejszy( ilo'( wody
wykorzystywanej podczas procesu korowania i badania przesiewowego. Pozwala
to równie& na wyd!u&enie czasu, w którym
EDTA jest zatrzymywany w obr%bie mieszanki celulozowej. Oznacza to, &e wi%cej
jonów metali mo&e zosta( przy!$czonych
przez tak$ sam$ ilo'( EDTA, a wi%c ogólne
zapotrzebowanie na EDTA spada.”
Pani Pettersson kontynuuje: „wydajno'(
EDTA w 'ciekach celulozowni jest nast%pnie redukowana podczas drugiego
etapu procesu w ramach projektu LIFE
w nowym zak!adzie oczyszczania biologicznego. Stosujemy tu technologi% BIORED, w której wykorzystuje si% specjalne
mikroorganizmy poch!aniaj$ce substancje
zanieczyszczaj$ce 'rodowisko i rozk!adaj$ce je na bezpieczny osad”.
35
I
Bioreaktory na wolnym powietrzu zawieraj#
tysi#ce plastikowych no!ników Biofilm
Biologiczne oczyszczanie 'cieków celulozowych odbywa si% w kilku reaktorach z b!on$ biologiczn$ i o ruchomym
!o&u (MBBR™). W ka&dym bioreaktorze
mikroorganizmy rozk!adaj$ce substancje
zanieczyszczaj$ce 'rodowisko s$ hodowane na powierzchni ma!ych, plastikowych elementów zwanych b!onami biologicznymi. B!ony biologiczne BIORED
by!y wysoce innowacyjne, poniewa&
zapewnia!y bardzo du&$ powierzchni%
do hodowli mikroorganizmów. Chroni$
równie& mikroorganizmy przed zaburzeniami, takimi jak zmiany obci$&enia
i zwi$zki toksyczne. To w!a'nie te czynniki umo&liwi!y stabilny rozk!ad EDTA
w stosunkowo ma!ym reaktorze.
Produktem ko,cowym procesu oczyszczania BIORED jest nietoksyczny sta!y
osad, który Nordic Paper sprzedaje jako
wysokiej jako'ci pod!o&e glebowe.
ZRÓWNOWA$ONE KORZY%CI
Wyniki projektu LIFE wskazuj$ na wa&ne
udoskonalenia pod wzgl%dem zrównowa&enia ekologicznego procesu produkcji
papieru t!uszczoodpornego. Mechaniczne
zmiany w procesie korowania i w badaniu
przesiewowym umo&liwi!y zmniejszenie
zu&ycia EDTA i kosztów o 30%. Budowa
zak!adu oczyszczania biologicznego oraz
ocena optymalnych parametrów eksploatacyjnych dowodz$, &e rozk!ad oko!o 40%
EDTA w 'ciekach celulozowych jest mo&liwy przy zastosowaniu oczyszczania 'cieków w procesie BIORED. Biochemiczne
zapotrzebowanie tlenu (BZT) i chemiczne
zapotrzebowanie tlenu (ChZT) w 'ciekach uda!o si% zmniejszy( odpowiednio
o 92% i 40-50%. W sumie ca!kowita ilo'(
odprowadzanego do 'rodowiska EDTA
zosta!a zmniejszona o oko!o 60%. Wed!ug
szacunków wyniki te b%d$ coraz lepsze
w miar% optymalizacji prac w ramach
procesu oczyszczania biologicznego oraz
w miar% zmniejszania ilo'ci EDTA wykorzystywanego podczas procesu wst%pnego wybielania. „#rodki otrzymywane
w ramach LIFE pomagaj$ nam rozwin$(
wysoce skuteczny, nowy proces produkcji, który w znacznym stopniu zmniejszy!
wp!yw na 'rodowisko wywierany przez
nasz zak!ad” twierdzi Kierownik Projektu
z Nordic Paper, Curt Dersjö. „Nowa technologia korowania i badania przesiewowego zosta!a opracowana specjalnie dla
tego projektu i jeste'my bardzo zadowoleni z wyników. Wi%ksza wydajno'(
nowych metod oczyszczania mechanicznego pomog!a nam zwi%kszy( wydajno'(
oczyszczania biologicznego, wi%c bardzo
si% cieszymy, &e byli'my w stanie wprowadzi( oba procesy oczyszczania bez przestojów w produkcji papieru.”
ODPOWIEDNIA
TECHNOLOGIA
Nordic Paper ma 'wiadomo'( tego,
&e jej nowa technologia oczyszczania
EDTA oferuje korzy'ci zarówno dla innych
zak!adów celulozowo-papierniczych, jak
i przedsi%biorstw stosuj$cych EDTA,
takich jak te z sektora rolnictwa oraz sektora fotochemicznego i sektora 'rodków
czyszcz$cych. „Technologia opracowana przez nas przy pomocy AnoxKaldnes powinna mie( du&e znaczenie dla
wielu innych firm europejskich” – twierdzi
Pettersson. „Firmom zainteresowanym
zmniejszeniem ilo'ci stosowanego EDTA
za pomoc$ biologicznych metod oczyszczania zalecamy, by po'wi%ci!y mo&liwie
jak najwi%cej czasu na badania ró&nych
parametrów eksploatacyjnych przed
uruchomieniem zak!adu o pe!nych mo&liwo'ciach.” Kierownik zak!adu wypowiada
si% szerzej na ten temat: „odkryli'my,
&e w oczyszczaniu biologicznym wyst%puj$ bardzo du&e wahania. Nie jest to jaka'
maszyna, któr$ mo&na !atwo kontrolowa(. Stale si% zmienia, a poniewa& proces oparty jest na mikroorganizmach,
czasem dzia!a nie jak przewidywalne
urz$dzenie a raczej jak &ywy organizm
z w!asn$ wol$. Z naszych do'wiadcze,
wynika, &e g!ówn$ zmienn$ jest zawarto'( 'cieków i nadal uczymy si% w jaki
sposób mikroorganizmy reaguj$ na ró&ne
poziomy obci$&enia, ró&ne dodatki &ywieniowe i ró&ne warunki oczyszczania.”
POTENCJA( NA PRZYSZ(O%*
Nordic Paper b%dzie kontynuowa( prac%
nad optymalizacj$ procesu zmniejszenia
ilo'ci stosowanego EDTA i ma nadziej%,
&e osi$gnie pierwotnie za!o&ony cel.
„Cel naszego projektu LIFE, polegaj$cy
na zmniejszeniu emisji EDTA o 90%,
oparty by! na modelowaniu laboratoryjnym, ale nauczyli'my si%, &e stopniowe
zwi%kszanie skali zastosowania technologii nie zapewnia takich samych rezultatów
jak w badaniach pilota&owych” – zauwa&a
Persson. Niemiej jednak dodaje: „Przebyli'my d!ug$ drog% i nadal zmierzamy
w kierunku realizacji wyznaczonych celów.
Jeste'my bardzo dumni z faktu, &e nasze
procesy produkcyjne s$ obecnie bardziej
zrównowa&one pod wzgl%dem ekologicznym i wiemy, &e nasze osi$gni%cia maj$
swój wk!ad w unijn$ Ramow$ Dyrektyw%
Wodn$, jak równie& w cele 'rodowiskowe
zbli&aj$cej si% prezydencji szwedzkiej
w Unii. Konkluduj$c, Pettersson stwierdza:
„Technologie wykorzystane w naszym projekcie LIFE nie tylko zapewni!y korzy'ci
dla 'rodowiska naturalnego, ale równie&
pomog!y nam zmniejszy( zu&ycie energii,
wody i 'rodków chemicznych. Wszystkie
te elementy maj$ du&y wp!yw na konkurencyjno'( naszej dzia!alno'ci gospodarczej. Dobre wyczucie w kwestii 'rodowiska
naturalnego przek!ada si% na dobre wyczucie w sprawach biznesowych i s$dz%,
&e jest to decyduj$ce przes!anie p!yn$ce
z naszego projektu LIFE.”
LIFE Focus
SZWECJ A
Numer Projektu: LIFE04 ENV/SE/000765
Nazwa projektu: Multi-Stage Biological
Reduction of EDTA in Pulp Industries
(Wieloetapowa redukcja biologiczna poziomu
EDTA w przemy'le celulozowym)
Beneficjent: Nordic Paper Seffle AB
Czas trwania: grudzie, 2003 – sierpie, 2006
Udzia! LIFE: 1 489 000 €
Strona internetowa: www.biored.se
Kontakt: Anne Persson
E-mail: Anne.Persson@nordic-paper.com
36
LIFE Focus
I
PIONEER: nowe podej"cie
do EMAS w przemy"le
papierniczym
Niniejszy projekt w ramach programu LIFE-(rodowisko realizowany w mie%cie Lucca
we W$oszech zapocz!tkowa$ nowe podej%cie z punktu widzenia partnerstwa publicznoprywatnego we wdra#aniu EMAS w przemy%le.
W
spólnotowy system ekozarz$dzania i audytu (EMAS)
jest narz%dziem zarz$dzania dla firm
i innych organizacji do oceniania, raportowania i poprawiania wyników w zakresie
ochrony 'rodowiska. Firmy mog$ uczestniczy( w tym systemie od 1995 r. z tym,
&e udzia! w nim by! pierwotnie ograniczony do firm z sektora przemys!owego. W 2001 r. w systemie dokonano
poprawek, tak by obj$! wszystkie sektory gospodarcze, zarówno publiczne,
jak i prywatne. Poprawki wprowadzone
przez rozporz$dzenie w sprawie EMAS
nr 761/2001 („dopuszczaj$ce dobrowolny udzia! organizacji w systemie
zarz$dzania 'rodowiskiem i audytu 'rodowiskowego we Wspólnocie”) okre'laj$ EMAS jako kluczowy i strategiczny
instrument s!u&$cy do wdra&ania lokalnej polityki maj$cej na celu poprawienie
wyników w zakresie ochrony 'rodowiska
na obszarach terytorialnych.
PIONIERZY W BRAN$Y
PAPIERNICZEJ
Projekt PIONEER mia! na celu wprowadzenie nowej regulacji w sprawie EMAS
w przemy'le, w tym przypadku w terytorialnym klastrze przemys!u papierniczego w Lukce, w Toskanii, we W!oszech.
Beneficjent, Amministrazione Provinciale
di Lucca, planowa! koordynacj% projektu
W projekcie PIONEER opracowano nowe
podej!cie do wdra'ania EMAS
we wspó!pracy z lokalnym przemys!em
papierniczym, szko!ami wy&szymi, zwi$zkami i gmin$ Pescia w celu wdro&enia
systemu ekologicznego zarz$dzania
zgodnie z systemem EMAS co najmniej
w po!owie z 35 zak!adów przemys!owych,
w!adz lokalnych i dostawców us!ug zaproszonych do uczestnictwa w projekcie. Cel
mia! zosta( osi$gni%ty poprzez ustalenie
wspólnych procedur, wspólnych zasobów
i inicjatyw szkoleniowych.
ZRÓWNOWA$ONE WYNIKI
Wspólne i zintegrowane podej'cie
w ramach projektu LIFE odnios!o sukces,
promuj$c atmosfer% wspó!pracy w'ród
przedsi%biorstw i lokalnych podmiotów
i usprawniaj$c tym samym wymian% informacji oraz wiedzy specjalistycznej, a tak&e
usprawniaj$c proces rejestracji w EMAS.
Projekt EMAS skutecznie pomóg! 18 organizacjom w dokonaniu rejestracji w systemie EMAS. Byli to producenci papieru
tacy jak Delicarta and SCA Packaging
Italia, firmy us!ugowe jak Aquapur Multiservizi i Enel Produzione – Asta del Serchio
oraz podmioty publiczne jak Comune di
Fabbriche di Vallico. Udana prezentacja
wykorzystywanej metody doprowadzi!a
do zaproponowania poprawek do rozporz$dzenia w sprawie EMAS. Projekt PIONEER proponuje przyznawanie pewnego
rodzaju odznaczenia za wk!ad w ochron%
'rodowiska podmiotom reprezentowanym
przez homogeniczny obszar produkcyjny.
W ramach projektu powo!ano Komitet
Promocyjny, którego celem by!o koordynowanie i stworzenie synergii pomi%dzy
ró&nymi instytucjami na tym terytorium.
Cz!onkowie komitetu zostali wybrani spo'ród ka&dej z organizacji uczestnicz$cych
i reprezentuj$ g!ównych aktorów publicznych i prywatnych z obszaru. Komitet
Promocyjny nadzorowa! dzia!ania maj$ce
na celu wdro&enie EMAS. Zapewnia! rów-
nie& zintegrowane zarz$dzanie i promowa!
wykorzystanie procesów i dost%pnych
zasobów w okr%gu. W projekcie przeprowadzono wst%pny przegl$d terytorialny
obszaru klastra, umo&liwiaj$c stworzenie
polityki i programu ochrony 'rodowiska
w klastrze oraz wprowadzenie systemu
zarz$dzania ochron$ 'rodowiska w klastrach. Przeprowadzono audyt z zakresu
ochrony 'rodowiska w klastrze, który
umo&liwi! beneficjentowi opracowanie
o'wiadczenia na temat ochrony 'rodowiska w klastrze, które s!u&y jako punkt
odniesienia oraz jako narz%dzie wspieraj$ce dla organizacji z gminy Lukka pragn$cych przy!$czy( si% do systemu EMAS.
Kwestionariusz na temat mo&liwo'ci przeniesienia metodologii z projektu PIONEER
zosta! wys!any do 181 okr%gów w Europie,
a odpowiedzi otrzymano z Hiszpanii, Portugalii, Francji, Niemiec i S!owenii.
W *O CH Y
Numer Projektu: LIFE03 ENV/IT/000421
Nazwa projektu: Paper Industry Operating
in Network: an Experiment for EMAS
Revision (PIONEER) [Przemys! papierniczy
dzia!aj$cy w sieci: Eksperyment na rzecz
Rewizji systemu EMAS]
Beneficjent: Amministrazione Provinciale
di Lucca
Czas trwania: listopad 2003 – luty 2006
Strona internetowa: www.life-pioneer.info
Kontakt: Roberto Pagni; Giovanni Coco
E-mail: agenda21@provincia.lucca.it
37
LIFE Focus
I
Lista udanych i obiecuj%cych projektów
Poni#sza tabela prezentuje wybór projektów realizowanych w ramach programu LIFE, które dotyczy$y zrównowa#onej produkcji w pi"ciu g$ównych sektorach przemys$u europejskiego. W celu uzyskania informacji o innych projektach LIFE zajmuj!cych si" wprowadzaniem zasad przyjaznych %rodowisku w biznesie, prosz" zapozna& si"
z poprzednim wydaniem „Life Focus” zatytu$owanym „Life na rzecz przedsi"biorstw bardziej przyjaznych %rodowisku”, dost"pnym pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/env.
htm#greening. Dodatkowe informacje o poszczególnych projektach mo#na znale)& w internetowej bazie projektów
LIFE pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/life/project/Projects/index.cfm lub w sekcji LIFE w temacie:
Przemys$ i produkcja, dost"pnym pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/life/themes/industry/index.htm.
Rok
Kraj
2006
W!ochy
2006
Hiszpania
2005
Niemcy
2005
Niemcy
2005
W!ochy
2005
Hiszpania
2004
W!ochy
2003
Szwecja
2000
W!ochy
2000
Holandia
2004
Francja
2005
Francja
2005
Dania
2005
W!ochy
2005
Holandia
2004
Niemcy
2003
Austria
Numer
Skrót
Tytu&
Minera&y metaliczne i niemetaliczne
LIFE06 ENV/IT/000254
UME
Ekologiczna i zrównowa&ona obróbka p!yt naturalnych
i ceramicznych przy wykorzystaniu ultrad)wi%ków (ang.)
LIFE06 ENV/E/000001
ReLiStoP
Eliminacja szkodliwych dla 'rodowiska syntetycznych
&ywic oraz toksycznych rozpuszczalników stosowanych
w produkcji elementów dekoracyjnych w p!askorze)bach
artystycznych, poprzez zast%powanie ich zrównowa&onymi
oraz naturalnymi surowcami zapewniaj$cymi podobny
efekt (ang. Resin-free Liquid Stone Process)
LIFE05 ENV/D/000185
INOCAST
Prezentacja przyjaznego 'rodowisku systemu odlewania
aluminiowych bloków silnika „Core Package” (ang. Core
Package casting – CPS) przy u&yciu nieorganicznego spoiwa
LIFE05 ENV/D/000207
HVD
Hydromechaniczny proces usuwania zgorzeliny oparty
na technologii czyszczenia strumieniowo-'ciernego pod
wysokim ci'nieniem oraz zasysaniu pró&niowo odpadów
(ang. High Pressure Vaccum – HVD) przy zastosowaniu
zgorzeliny jako 'cierniwa.
PSV
Waloryzacja osadów z polerowania
(ang. Polishing Sludge Valorisation – PSV)
LIFE05 ENV/E/000301
ECOOptymalizacja ekologicznych wyrobów ceramicznych.
CERAMICS
Alternatywa dla usuwania osadów
ESD
Nowy, przyjazny 'rodowisku system zrównowa&onej
obróbki (ang. eco-sustainable drawing – ESD) dotycz$cy
przetwarzania walcówki stalowej/produktów ubocznych,
poprzez eliminowanie obecnej praktyki wytrawiania oraz
powi$zanych wyziewów chemicznych o szkodliwym wp!ywie
na 'rodowisko, zast%puj$c (brak w tek'cie orygina!u)…
LIFE03 ENV/S/000596
Reuseoil
Odzysk zu&ytych filtrów oleju generuj$cy metale oraz
frakcje oleju nadaj$ce si% do recyklingu (ang. Recovery
of Used Oil – Reuseoil)
CLEAN
Opracowanie technologii nak!adania pow!ok technik$
DECO
PVD w przypadku aplikacji dekoracyjnych na elementach
metalowych, w miejsce tradycyjnych (galwanicznych)
technologii nak!adania pow!ok
LIFE00 ENV/NL/000794 Zero Emission Stosowanie lakieru, który nie wi$&e si% z emisj$
Lacquer
szkodliwych substancji
Maszyny i sprz$t
LIFE04 ENV/FR/000353 ACADEMY
Projekt firmy Airbus maj$cy na celu rozpowszechnianie
zintegrowanego Systemu Zarz$dzania #rodowiskowego
LIFE05 ENV/F/000053
AMELIE
Niezawodno'( i industrializacja procesów i sprz%tu
zwi$zanych z monta&em komponentów elektronicznych.
Zgodno'( z europejsk$ dyrektyw$ o utylizacji odpadów
elektrycznych i elektronicznych (WEEE) i dyrektyw$ ROHS
LIFE05 ENV/DK/000156 CO2REF
Opracowanie i prezentacja prototypu transkrytycznego
systemu ch!odniczego CO2
NOTRE
Nowoczesna technologia d$&$ca do redukcji emisji gazów
cieplarnianych
LIFE05 ENV/NL/000020 HEIGHT
HM de Jong – energooszcz%dne ch!odnie dzi%ki
innowacyjnej geometrii oraz technologii zast%powania
zwi$zków HFC
LIFE04 ENV/DE/000041 TRAFODECON Neutralizacja transformatorów zawieraj$cych zwi$zki PCB
w celu ich ponownego wykorzystania oraz neutralizacja
innych odpadów zawieraj$cych zwi$zki PCB, przy u&yciu
niedu&ych, cz%'ciowo ruchomych urz$dze,, zastosowana
w pilota&owych krajach – Polsce i Grecji (TrafoDecon)
LIFE03 ENV/A/000002
PROCOOL
Opracowanie ekologicznych urz$dze, ch!odz$cych
do u&ytku komercyjnego, niezawieraj$cych zwi$zków HFC
oraz pomy'lna penetracja rynku w tym zakresie
38
LIFE Focus
I
Rok
2000
Kraj
Grecja
2006
Niemcy
2005
Szwecja
2005
Hiszpania
2005
Wielka Brytania
2003
Hiszpania
2003
Hiszpania
2002
Hiszpania
2005
Hiszpania
2005
Hiszpania
2004
Hiszpania
2003
Grecja
2004
W!ochy
2003
Holandia
2004
Hiszpania
2005
2003
2000
Luksemburg
S!owacja
Hiszpania
2000
Niemcy
1999
Wielka Brytania
Numer
LIFE00 ENV/GR/000688
Tytu&
Zrównowa&one zarz$dzanie odpadami sprz%tu
elektrycznego i elektronicznego w Grecji
Substancje chemiczne i plastik
LIFE06 ENV/D/000470
PVClean
Optymalizacja procesu zarz$dzania wod$ w produkcji
z zastosowaniem S-PVC
LIFE05 ENV/S/000401
ART
Zaawansowana technologia reaktora maj$ca na celu
zrównowa&on$ produkcj% w przemy'le chemicznym
LIFE05 ENV/E/000328
PREVOC PLAN Demonstracyjny pilota&owy zak!ad redukcji emisji lotnych
zwi$zków organicznych do atmosfery
LIFE05 ENV/UK/000126 FORMOSE
Prezentacja korzy'ci p!yn$cych dla 'rodowiska z nowego
procesu chemicznego (Formose), który umo&liwia 100%
redukcj% formaldehydu ze strumieni odpadów.
LIFE03 ENV/E/000106
RECIPLAS
Recykling plastiku z odpadów pochodz$cych z fabryki
pojazdów poprzez przetwarzanie plastiku na potrzeby
produkcji opakowania i palet
LIFE03 ENV/E/000076
LIFE
Zintegrowany zak!ad recyklingu odpadów przetwarzaj$cy
GENPLAST
plastik pochodz$cy z bran&y rolniczej
LIFE02 ENV/E/000237
PERCUS
Modularny proces elektrochemiczny maj$cy na celu
odzysk miedzi w formie metalu, w ramach projektu SPENTPERCUS
*ywno+# i napoje
LIFE05 ENV/E/000292
OLIWASTE
Zak!ad zajmuj$cy si% integraln$ obróbk$ oraz waloryzacj$
odpadów wygenerowanych podczas produkcji oliwy z oliwek
LIFE05 ENV/E/000330
PRIORAT
Dostosowanie rozwoju upraw winoro'li na terenach
górskich do za!o&e, Europejskiej Konwencji Krajobrazowej
LIFE04 ENV/ES/000237 GRAPE
Zapobieganie eksploatacji lasów w zwi$zku z uzyskaniem
TANNINS
barwników, w drodze waloryzacji odpadów z produkcji wina
LIFE03 ENV/GR/000223 DIONYZintegrowane zarz$dzanie poprzez wykorzystywanie odpadów
SOS
z przemys!u winiarskiego; produkcja naturalnych produktów
i nawozów organicznych o wysokiej warto'ci dodanej
Vento II
Dobrowolne Narz%dzia #rodowiskowe na rzecz ci$g!ego
doskonalenia regionu
LIFE03 ENV/NL/000488 Dairy,
Przemys! nabia!owy, który sam zaopatruje si% w wod%
no water!
LIFE04 ENV/ES/000224 JELLY
Projekt demonstracyjny dotycz$cy produkcji &elatyny
przy zastosowaniu innowacyjnej technologii znacznie
redukuj$cej ilo'( wody odpadowej z produkcji
Drewno, celuloza, papier i druk
LIFE05 ENV/L/000047
ECOSB
Nowe i przyjazne 'rodowisku panele OSB
LIFE03 ENV/SK/000577 ILUBE
Zintegrowana logistyka dla wykorzystania energii biomasy
LIFE00 ENV/E/000452
Reintegra
System ReIntegrate. Model redukcji niekorzystnego
wp!ywu na 'rodowisko dla poszczególnych sektorów
LIFE00 ENV/D/000348
WPCRecycle
Pilota&owy zak!ad wykorzystuj$cy odpady plastikowe
do wytwarzania produktów opartych na nowych
materia!ach drzewnych wi$zanych polimerem
LIFE99 ENV/UK/000172
Opracowanie i ocena innowacyjnych rozwi$za, maj$cych
na celu redukcj% emisji lotnych zwi$zków organicznych
w przemy'le drukarskim
Nagroda „Najlepsze projekty” 2005-2006;
Skrót
SUMANEWAG
Nagroda „Najlepsze z najlepszych” 2005-2006
Program Ramowy na Rzecz Konkurencyjno+ci i Innowacji w latach (2007-2013):
Wspieranie innowacyjnych zielonych technologii
Program Ramowy na Rzecz Konkurencyjno'ci i Innowacji (ang. Competitiveness and Innovation Framework Programme – CIP) to
nowy instrument Wspólnoty, który ma na celu promowanie konkurencyjno'ci europejskich przedsi%biorstw. Program kierowany jest do
ma!ych i 'rednich przedsi%biorstw (MSP) i obejmuje wsparcie innowacyjnych dzia!a,, w tym ekoinnowacji oraz wspieranie promowania
odnawialnych )róde! energii i efektywno'ci energetycznej. Cz%'( programu CIP dotycz$ca ekoinnowacji posiada bud&et w wysoko'ci
430 milionów euro i zajmuje si% w szczególno'ci wspieraniem produktów, procesów oraz us!ug, które pomagaj$ zmniejsza( niekorzystne dla 'rodowiska wp!ywy oraz promowa( zrównowa&one u&ycie zasobów naturalnych. Ponadto CIP wspiera realizacj% Planu
Dzia!ania w dziedzinie Technologii #rodowiskowych (ang. Environmental Technologies Action Plan – ETAP), ze szczególnym uwzgl%dnieniem dzia!a, zorientowanych na rynek zwi$zanych z wprowadzaniem technologii 'rodowiskowych, jak równie& dzia!a, w dziedzinie
ekoinnowacji wprowadzanych przez przedsi%biorstwa oraz przedsi%biorców nastawionych na komercjalizacj%.
Strona internetowa programu: http://ec.europa.eu/cip/index_en.htm
Plan Dzia&ania w dziedzinie Technologii !rodowiskowych
Plan Dzia!ania w dziedzinie Technologii #rodowiskowych (ETAP) zosta! uruchomiony w 2004 roku w celu stymulowania rozwoju i wykorzystywania zielonych technologii. ETAP obejmuje wachlarz dzia!a, maj$cych na celu promowanie ekoinnowacji oraz wprowadzania
zielonych technologii. W ramach programu prowadzone s$ dzia!ania priorytetowe na kilku obszarach – na przyk!ad promowanie bada,
i rozwoju, uruchamianie funduszy, pomoc w pobudzaniu popytu oraz poprawa warunków rynkowych.
Strona internetowa planu: http://ec.europa.eu/environment/etap/index_en.htm
39
LIFE Focus
I
Lista dost#pnych publikacji LIFE
Broszury LIFE-Focus
Na stronie internetowej LIFE dost$pne s"
nast$puj"ce publikacje LIFE:
Breathing LIFE into greener businesses:
Demonstrating innovative approaches to
improving the environmental performance
of European businesses [„LIFE na rzecz
przedsi%biorstw bardziej przyjaznych 'rodowisku – prezentacja innowacyjnego podej'cia
do bardziej ekologicznego prowadzenia dzia!alno'ci w Europie”] (2008 – 60 str. – ISBN 97892-79-10656-9)
http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/greening.pdf
LIFE and Europe’s grasslands: Restoring
a forgotten habitat [„LIFE i europejskie !$ki –
przywracanie zapomnianego siedliska”] ((2008
– 54 str. – ISBN 978– 92-79-10159-5)
http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/
grassland.pdf
LIFE and endangered plants: Conserving
Europe’s threatened flora [„LIFE i zagro&one gatunki ro'lin – ochrona europejskiej
flory zagro&onej wygini%ciem”] (2008 – 52 str.
– ISBN 978-92-79-08815-5)
plants.pdf
LIFE and Europe’s wetlands: Restoring a
vital ecosystem [„LIFE i europejskie mokrad!a
– przywracanie istotnego ekosystemu”] (2007
– 68 str. – ISBN 978– 92-79-07617-6)
wetlands.pdf
LIFE and waste recycling: Innovative waste
management options in Europe [„LIFE i
recykling odpadów – innowacyjne rozwi$zania
z zakresu zarz$dzania odpadami w Europie”]
(2007 – 60 str. – ISBN 978-92-79-07397-7)
recycling.pdf
LIFE and Europe’s rivers: Protecting and
improving our water resources [„LIFE i
europejskie rzeki – ochrona i poprawa zasobów wodnych”](2007 – 52 str. ISBN 978-9279-05543-0 – ISSN 1725-5619)
rivers.pdf
LIFE and Energy: Innovative solutions for
sustainable and efficient energy in Europe
[„LIFE i energia – innowacyjne rozwi$zania dla
zrównowa&onego i efektywnego zu&ycia energii w Europie”] (2007 – 64 str. ISBN 978 92-7904969-9 – ISSN 1725-5619)
LIFE and European forests [„LIFE – ekosystemy le'ne”] (2006 – 68 str. ISBN 92-7902255-5 – ISSN 1725-5619)
forest_lr.pdf
LIFE in the City: Innovative solutions for
Europe’s urban environment [„LIFE w mie'cie – innowacyjne rozwi$zania dla 'rodowiska
miejskiego Europy”] (2006, 64 str. – ISBN 9279-02254-7 – ISSN 1725– 5619)
urban_lr.pdf
Integrated management of Natura 2000
sites [„Zintegrowane zarz$dzanie obszarami
w ramach programu Natura 2000”] (2005 – 48
str. – ISBN 92-79-00388-7)
managingnatura_lr.pdf
LIFE, Natura 2000 and the military [„LIFE,
Natura 2000 i wojsko”] (2005 – 86 str. – ISBN
92-894-9213-9 – ISSN 1725– 5619)
http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/military_en.pdf
LIFE for birds: 25 years of the Birds Directive: the contribution of LIFE-Nature projects [„LIFE i ptaki – 25 lat Dyrektywy ptasiej –
wk!ad projektów LIFE Przyroda”] (2004 – 48 str.
– ISBN 92-894– 7452-1 – ISSN 1725-5619)
birds_en.pdf
LIFE-Nature: communicating with stakeholders and the general public – Best practice
examples for Natura 2000 [„LIFE Przyroda
– komunikacja ze stronami zainteresowanymi
oraz ogó!em spo!ecze,stwa – Przyk!ady najlepszych praktyk w ramach programu Natura
2000”] (2004 – 72 str. – ISBN 92-894-7898-5
– ISSN 1725-5619)
natcommunicat_lr.pdf
A cleaner, greener Europe: LIFE and the
European Union waste policy [„Czystsza,
bardziej zielona Europa – LIFE i polityka Unii
Europejskiej w zakresie gospodarki odpadami”] (2004 – 28 str. – ISBN 92-894-6018-0
– ISSN 1725– 5619)
waste_en.pdf
LIFE and the marine environment [„LIFE i
'rodowisko morskie”] (2006 – 54 str. ISBN 9279-03447-2– ISSN 1725-5619)
LIFE and agri-environment supporting
Natura 2000: Experience from the LIFE programme [„LIFE i wsparcie rolno'rodowiskowe
dla programu Natura 2000 – do'wiadczenie na
podstawie programu LIFE”] (2003 – 72 str. –
ISBN 92-894– 6023-7 – ISSN N° 1725-5619)
marine_lr.pdf
agrienvironment_en.pdf
energy_lr.pdf
Pozosta&e publikacje
Best LIFE-Environment Projects 20072008 [„Najlepsze projekty w ramach programu LIFE #rodowisko 2007-2008”] (2008,
44 str.-ISBN 978-92-79-09325-8 ISSN
1725-5619)
http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/bestprojects/documents/bestenv08.pdf
Best LIFE-Environment Projects 20062007 [„Najlepsze projekty w ramach programu LIFE #rodowisko 2006-2007”] (2007,
44 str.-ISBN 978-92-79-06699-3 ISSN
1725-5619)
http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/bestprojectsdocuments/bestenv07.pdf
LIFE-Third Countries 1992-2006 [„Program LIFE Pa,stwa Trzecie 1992-2006”]
(2007, 64 str. – ISBN 978-92-79-05694-9
– ISSN 1725-5619)
http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/TCY_lr.pdf
Best LIFE-Environment Projects 2005–
2006 [„Najlepsze projekty w ramach programu LIFE #rodowisko 2005-2006”] (2006,
40 str. ISBN 92-79-02123-0)
http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/bestprojects/documents/bestenv06_lr.pdf
LIFE-Environment 1992-2004 “Demonstrating excellence in environmental
innovation” [LIFE #rodowisko 1992-2004
„Doskona!o'( w innowacyjnych rozwi$zaniach 'rodowiskowych”] (2005, 124 str. –
ISBN 92-894– 7699-3 – ISSN 1725-5619)
http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/lifeenv92_04.pdf
LIFE-Environment Projects 2006 compilation [„Zbiór projektów w ramach programu LIFE #rodowisko 2006”] (2006, 56
str.-ISBN 92-79-02786-7)
http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/compilations/documents/envcompilation06.pdf
LIFE-Nature Projects 2006 compilation
[„Zbiór projektów w ramach programu LIFE
Przyroda 2006”] (2006, 67 str. – ISBN 9279-02788-3)
http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/compilations/documents/natcompilation06.pdf
LIFE-Third Countries Projects 2006 compilation [„Zbiór projektów w ramach programu LIFE– Pa,stwa Trzecie 2006”] (2006,
20 str. – ISBN 92-79-02787-5)
http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/compilations/documents/tcycompilation06.pdf
Publikacje LIFE w wersji papierowej
mo%na bezp&atnie zamówi# na stronie:
http://ec.europa.eu/environment/life/publications/order.htm
LIFE “L’Instrument Financier pour l’Environnement” / Instrument finansowy na rzecz 'rodowiska
Czas trwania (LIFE III) 2000-2006.
Dost+pne finansowanie z UE – ok. 945 milionów EUR.
Forma wsparcia – wspó!finansowanie dzia!a, na rzecz 'rodowiska (projekty LIFE) w pa,stwach cz!onkowskich
Unii Europejskiej, stowarzyszonych krajach kandyduj$cych oraz w niektórych krajach trzecich po!o&onych
nad Morzem #ródziemnym i Morzem Ba!tyckim.
Projekty LIFE
>
Projekty LIFE Przyroda maj$ na celu popraw% ochrony gatunków zagro&onych wygini%ciem i naturalnych siedlisk.
Wspieraj$ one wdra&anie dyrektyw ptasiej i siedliskowej oraz sieci Natura 2000.
>
Projekty LIFE !rodowisko przyczyniaj$ si% do rozwoju innowacyjnych i zintegrowanych technik lub metod
wspieraj$cych post%p w kwestiach 'rodowiskowych.
>
Projekty LIFE Pa,stwa trzecie wspieraj$ budowanie potencja!u 'rodowiskowego oraz rozwój inicjatyw w krajach
nieb%d$cych cz!onkami UE, po!o&onych nad Morzem #ródziemnym i Morzem Ba!tyckim.
LIFE+ “L’Instrument Financier pour l’Environnement” / Instrument finansowy na rzecz 'rodowiska
Czas trwania (LIFE+) 2007-2013.
Dost+pne finansowanie z UE – ok. 2 143 milionów EUR.
Forma wsparcia – przynajmniej 78% bud&etu przeznaczone jest na wspó!finansowanie dzia!a, na rzecz 'rodowiska
(projekty LIFE+) w pa,stwach cz!onkowskich Unii Europejskiej i niektórych krajach spoza Unii.
Projekty LIFE+
>
Projekty LIFE Przyroda maj$ na celu popraw% ochrony gatunków zagro&onych wygini%ciem i naturalnych siedlisk.
Wspieraj$ one wdra&anie dyrektyw ptasiej i siedliskowej oraz sieci Natura 2000.
>
Projekty LIFE+ Ró%norodno+# biologiczna wspieraj$ popraw% ró&norodno'ci biologicznej w UE. Przyczyniaj$ si%
do wdra&ania celów przedstawionych w komunikacie Komisji „Zatrzymanie procesu utraty ró&norodno'ci biologicznej
do roku 2010 i w przysz!o'ci” (KOM(2006) 216 wersja ostateczna).
>
Projekty LIFE+ Polityka i zarz"dzanie w zakresie ochrony +rodowiska przyczyniaj$ si% do opracowywania i
prezentowania innowacyjnych podej'( w zakresie polityki, technologii, metod i instrumentów, które maj$ na celu
wspieranie europejskiej polityki i prawodawstwa w zakresie ochrony 'rodowiska.
>
Projekty LIFE+ Informacja i komunikacja obejmuj$ kampanie informacyjne oraz kampanie na rzecz zwi%kszania
'wiadomo'ci spo!ecznej w zakresie wdra&ania, uaktualniania i rozwijania europejskich polityk i prawodawstwa
dotycz$cego 'rodowiska, w tym zapobiegania po&arom lasów i szkolenia podmiotów zapobiegaj$cych po&arom lasów.
Wi+cej informacji
na temat programów LIFE i LIFE+ dost%pnych jest na stronie http://ec.europa.eu/life
oraz www.nfosigw.gov.pl/life
Jak ubiega, si+ o dofinansowanie w ramach programu LIFE+?
Komisja Europejska og!asza co roku
nabór wniosków. Wszystkie szczegó!y dost%pne s$ pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/life/funding/lifeplus.htm
Kontakt:
European Commission – Directorate-General for the Environment
LIFE Unit – BU-9 02/1 – B-1049 Brussels – Internet: http://ec.europa.eu/life
Narodowy Fundusz Ochrony !rodowiska i Gospodarki Wodnej
Krajowy Punkt Kontaktowy LIFE+
ul. Konstruktorska 3a, 02-673 Warszawa
tel. (+48-22) 45 90 543, (+48-22) 45 90 396
fax. (+48-22) 45 90 193
www.nfosigw.gov.pl/life
ISBN 978-83-915678-5-2 (wydanie polskie)
LIFE Focus / Getting more from less: LIFE and sustainable production in the EU
Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities

Osiągnąć więcej zużywając mniej. Program LIFE a

Transcription

Similar documents

Edmund Homa

STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA

Entrepreneur of the Year - EY

marzec 2005 - UP w Poznaniu

WIADOMO CI POSK

Czerwiec 2015

po zagładzie żydów (1944 – 1948)