Dordrecht werkt aan hoogwaterbeheer

Transcription

Dordrecht werkt aan
hoogwaterbeheer
Urban Flood Management
MARE project
Hoogwater wandelroute Dordrecht
“Dordrecht werkt aan hoogwaterbeheer”
is een publicatie van Dordrecht Werkt Aan Water,
oktober 2009
Voorwoord
➢
Het buitendijks gebied van Dordrecht en de Drechtsteden
N
Dordrecht werkt door aan duurzaam
stedelijk hoogwaterbeheer
Dordrecht is internationaal koploper in duurzaam
stedelijk hoogwaterbeheer en wil dit ook blijven.
Verstedelijking en klimaatverandering gaan zwaar
meewegen bij de actuele en toekomstige overstromingsrisico’s in de ruimtelijke ontwikkelingsopgave voor overstromingsgevoelige gebieden. Op dit
moment is er nauwelijks ervaring met de ontwikkeling van gebieden waar het overstromingsrisico
expliciet als ontwerpvariabele wordt meegenomen. De gemeente Dordrecht en waterschap Hollandse Delta hebben die ervaring wél. Binnen het
project Urban Flood Management (UFM) hebben
consortia uit Dordrecht, Hamburg (Duitsland) en
Londen (Groot-Brittannië) samengewerkt aan de
ontwikkeling en toepassing van duurzaam stedelijk hoogwaterbeheer in drie proefgebieden. Voor
Dordrecht was dit Stadwerven.
vloed en wassend rivierwater zelf kunnen beleven,
zonder zich zorgen te hoeven maken over de veiligheid. Door overstroombare wegen, pleinen en
parken aan te leggen en tegelijkertijd alle woningen goed bereikbaar te houden. Door huizen zo te
bouwen dat ze soms met de voeten in het water
staan, waardoor het uitzicht fantastisch is, terwijl
de binnenkant gewoon droog blijft.
In het Masterplan Stadswerven speelt UFM een
grote rol. Stadswerven ligt geheel buitendijks en
leeft dus altijd met de uitdaging en de nabijheid
van water. Het gebied ligt nu al 3 meter boven
NAP en dat wordt voor een deel van het gebied
verhoogd naar 4 meter (de veilige Deltahoogte).
Hiermee wordt het een van de veiligste gebieden
van Dordrecht. Maar Dordrecht wil meer. Bewoners en bezoekers moeten de spanning van eb en
In deze publicatie vindt u een samenvatting met
de resultaten van UFM, een vooruitblik op MARE
én de Hoogwater wandelroute Dordrecht. Met
deze route in de hand kunt u zelf beleven hoe we
in de Dordtse binnenstad door de eeuwen heen
zijn omgegaan met hoogwater.
Daarom heeft UFM een vervolg gekregen met het
MARE project (Managing Adaptive REsponses to
changing flood risk in the North Sea Region). De
gemeente Dordrecht en waterschap Hollandse
Delta onderzoeken hierbij, samen met een groot
aantal partners, hoe we Dordrecht de komende
jaren kunnen beschermen tegen hoogwater,
zodat de stad veilig, mooi en vitaal blijft.
We rekenen erop dat ‘Dordrecht werkt aan hoogwaterbeheer’ ook u inspireert!
D.A. van Steensel
Milieuwethouder gemeente Dordrecht
J.M. Geluk
Dijkgraaf waterschap Hollandse Delta
De Stadswerven
3
“Dordrecht werkt aan hoogwaterbeheer” is een publicatie van Dordtrecht werkt aan water.
is een gezamenlijk project van gemeente Dordrecht en waterschap Hollandse Delta.
Inhoud
Urban Flood Management. ...............................................................................................................................................................................................6
Resultaten in het kort........................................................................................................................................................................................................7
Waarom Urban Flood Management?.................................................................................................................................................................9
Casus Dordrecht: buitendijks ontwikkelingsgebied De Stadswerven ........................................................................... 13
Conclusies................................................................................................................................................................................................................................. 19
Aanbevelingen. .................................................................................................................................................................................................................... 27
Digitale UFM-reader....................................................................................................................................................................................................... 31
Nawoord..................................................................................................................................................................................................................................... 33
MARE project. ............................................................................................................................................................................................................................. 34
“Dordrecht is internationaal
koploper in duurzaam stedelijk
hoogwaterbeheer en wil dit
ook blijven. Daarom onderzoekt
Dordrecht ook de komende
jaren hoe ze moet omgaan met
hoogwater in stedelijk gebied.”
MARE: Doorwerking UFM naar praktijk en beleid ............................................................................................................................ 37
MARE in Dordrecht........................................................................................................................................................................................................... 38
Hoogwater wandelroute Dordrecht..................................................................................................................................................................... 40
Colofon. ............................................................................................................................................................................................................................................ 42
November 2009
5
Deel 1
Hoofdstuk 1
Resultaten in het kort
Urban Flood Management (UFM) Dordrecht is een innovatief, praktijkgericht en vraaggestuurd onderzoeksproject naar hoogwaterbestendige en klimaatbestendige stedelijke
ontwikkeling. In het onderzoek is de herontwikkeling van De Stadswerven, een buitendijks
gebied in Dordrecht, als casus gebruikt voor bovengenoemde kennisontwikkeling.
De belangrijkste resultaten van het project UFM
Dordrecht:
1.Hoogwaterscenario’s als nieuwe
ontwerpvariabelen
UFM heeft hoogwaterbestendigheid en klimaatbestendigheid als nieuwe, additionele ontwerpvariabelen gebruikt voor integrale stedelijke
ontwikkeling. Hoogwaterbestendige ontwikkeling houdt rekening met het overstromingsrisico
nu. Klimaatbestendige ontwikkeling beschouwt
ook het toekomstige overstromingsrisico onder
invloed van klimaatverandering.
Zo heeft het UFM-project diverse scenario’s
voor hoogwater toegepast op basis van de nota
Waterbeheer 21e eeuw (WB21), en gekeken tot
het jaar 2100.
2.Hoogwaterveiligheid kan samengaan met
ruimtelijke kwaliteit
Het project heeft nieuwe, synergetische kansen
gevonden voor ruimtelijke kwaliteit, hoogwaterveiligheid en andere opgaven. Kosteneffectieve,
technische innovaties, zoals hoogwaterbestendige
bebouwing, zijn hierbij meegenomen. Zo kunnen
aantrekkelijke, waterrijke leefomgevingen worden gecreëerd, waarbinnen op een veilige manier
de dynamiek van het water beleefd kan worden.
3.Ontwikkeling nieuwe analytische tools
Om tot nieuwe oplossingsrichtingen te kunnen
komen zijn diverse tools ontwikkeld om watersystemen en stedelijke systemen te kunnen analyseren. Hoe hoog kan het water komen? Hoe
vaak? Hoe kwetsbaar zijn gebouwen en de infrastructuur?
7
Dichtbij 9
AD www.AD.nl
DONDERDAG 6 DECEMBER 2007
DS
voor alleen ’n leuk ontwerp’
lasten van water
Mogelijkheden
Bruggen en
vlonders, eb
en vloed
Arij van der Stelt en Judit Bax: ‘Water is niet alleen maar mooi. Kijk maar
naar tv-beelden van overstromingen.’ FOTO VICTOR VAN BREUKELEN
schotwoningen, zoals aan de Voorstraat of de souterrainwoning waarvan het woongedeelte hoger ligt.
Die principes kun je ook gebruiken
in nieuwbouw.’’
In het pakket van bouwstenen dat
de stedenbouwkundigen ontwikkelen, zitten ook maatregelen die ervoor moeten zorgen dat een wijk tijdens hoog water blijft functioneren.
Bax en Van der Stelt: ,,Een locatie
moet zichzelf kunnen bedruipen en
niet afhankelijk zijn van hulpdiensten. Kwetsbare functies moeten veilig zijn, er moeten vluchtroutes zijn
en er moeten mogelijkheden zijn
voor transport. Hier ligt ook de uitdaging van het project UFM; dat we
niet meer denken in dijken en ophogen, maar dat wij andere oplossingen zoeken voor gebouwen en openbare ruimten.’’
Stadswerven omvat de Kop van
de Staart, het voormalige Eneco-terrein, het watertorenterrein
en de Lijnbaan. Voor de traditionele ontwikkeling van de wijk
Stadswerven, (vier meter boven
NAP en daarmee gemiddeld
twee meter hoger dan de binnenstad) zijn twee alternatieve
studies in de maak in het kader
van Urban Flood Management.
De eerste is Vloedfronten. Daarbij is gezocht naar een oplossing
voor overstromingsgevaar door
langs de rand van het water een
gesloten front te maken van
aangepaste gebouwen en de
openbare ruimte. Het principe is
het zelfde als dat van dijken. In
het gebied erachter wordt klimaatbestendig gebouwd voor
het geval het alsnog misgaat. De
tweede variant is Wantijvallei. In
de zone langs het Wantij wordt
het water toegelaten. Langs de
Noordendijk en de Beneden
Merwede wordt juist opgehoogd
volgens de oude, traditionele
principes. Judit Bax en Arij van
de Stelt: ,,Door zwaarder in te
zetten op de relatie met het
water kan het gebied nog aantrekkelijker worden gemaakt;
met routes op een hoger niveau,
bruggen, vlonders, promenades.
De Wantijvallei gaat eigenlijk uit
van een waterplein: je verhoogt
de randen en maakt het binnengebied spannender.’’
Op de plek van de Stadswerven
was vroeger een bloeiende houtindustrie. Het hout werd aangevoerd met vlotten. Bax: ,,Dat kun
je gebruiken in gebouwen, voor
steigers, drijvende huizen, een
drijvend plein, vlonderachtige
routes en dergelijke. Daardoor
kun je meebewegen met de
dynamiek van het water, met de
eb en vloed in het gebied.’’
Zeven jaar strijden
4.Formulering
juridische,
beleidsmatige,
om
dok
bij
werf
communicatieve en bestuurlijke
SLIEDRECHT
moeite om zijn gelijk aan te tonen.
Zeven jaar lang strijdt de Sliedrechtse scheepswerf Boer inmiddels om
toestemming voor een drijvend dok,
maar voorlopig ligt dat zogenoemde
stevendok er niet. Rijkswaterstaat
ligt dwars. Bij de rechtbank in Dordrecht bleek gisteren dat de hakken
dieper in het zand staan dan ooit te
voren.
Rijkswaterstaat vindt dat de schepen in het dok ruimte innemen op
de Beneden Merwede. Dat is een
hoofdvaarweg, waar de rijksdienst
het liefst helemaal geen ankerende
of afgemeerde schepen ziet liggen.
Volgens de vaarwegbeheerder
wordt de scheepvaart op de rivier belemmerd door het dok. Op zijn
minst zullen passerende schepen immers vaart moeten minderen of hun
koers moeten verleggen om er voor
te zorgen dat de golfslag geen gevaren voor de schepen in het dok veroorzaakt. Dat is lastig, want het
wordt volgens woordvoerder J. van
der Heul steeds drukker op de rivier.
Boer vindt dat Rijkswaterstaat
spijkers op laag water zoekt. De rivier is ter hoogte van de werf immers erg breed.
Het bedrijf spaart kosten noch
echt breed genoeg is, verscheen het
bedrijf gisteren met twee advocaten
voor de rechtbank. Die wezen er met
name op dat inmiddels ook de onafhankelijke Stichting Advisering Bestuursrechtspraak, een in hoog aanzien staande deskundige op het gebied van milieu en ruimtelijke ordening, die alleen voor rechters werkt,
heedft geconstateerd dat er plek genoeg op de rivier is.
Bovendien bemoeit Rijkswaterstaat zich volgens hen met zaken
waar de instantie niets mee te maken heeft. Rijkswaterstaat baseert
haar regels immers op regels voor
het scheepvaartverkeer. Een drijvend dok neemt volgens hen echter
niet deel aan het verkeer, laat staan
dat een schip dat daarin ligt dat zou
doen. Volgens Rijkswaterstaat is die
redenering onzinnig omdat passerende schippers rekening moeten
houden met het gevaar dat ze veroorzaken.
De rechtbank doet over ongeveer
zes weken uitspraak. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de zaak dan beslist is. Tegen het vonnis staat beroep open bij de Raad van State.
Nadat hij eerder al deskundigen inaandachtspunten
huurde om te bewijzen dat de rivier
Voor deze alternatieve oplossingen en werkwijzen zijn tevens juridische, beleidsmatige, communicatieve en bestuurlijke aandachtspunten
geïdentificeerd. Mag een bepaalde oplossing
wel? Willen we het wel? Wie doet wat? En wie
is verantwoordelijk voor wat?
5.UFM Dordrecht is toepasbaar in andere
projecten
Resultaten uit UFM Dordrecht zijn gebruikt
voor beleidsontwikkeling op het raakvlak van
ruimtelijke ordening, stedelijk (hoog)waterbeheer en openbare orde en veiligheid. Zo verwees de commissie Veerman naar het project
UFM Dordrecht, wordt het als een voorbeeldproject in het Nationaal Waterplan genoemd
commissie
ruimtelijke zaken van dehet project
HEINENOORD
en heeft de Provincie
Zuid-Holland
Meer geld uittrekken voor de aanleg gemeente Binnenmaas. ,,Andere
van een weg tussen Heinenoord en aannemers kunnen bezwaar magebruikt voor haar provinciale buitendijkse
de provinciale weg N217 kan de in- ken, want we zijn in onderhandewoners van de gemeente Binnen- ling met BAM over de verhoging. Als
waterveiligheidsbeleid.
ontwikkelingsze dat doen, kanHet
de rechter alles
stilmaas
duur komen te staan.
De bouw van de weg was na open- leggen en een nieuwe aanbesteding
afdwingen. De bewoners
zijn dan de stedelijke
bare
aanbesteding aan
bouwbedrijf
project
De
Stadswerven
én
andere
BAM Wegen gegund. Het bedrag dupe.’’
De weg tussen de Tienvoet naar
waarvoor zij de weg uiteindelijk wilontwikkelingsprojecten
zouden de UFM-oplosden aanleggen, valt echter drie ton de N217 zou nu op zijn vroegst in juli
hoger uit. Aanvankelijk werd uitge- 2009 klaar zijn en niet in 2008. De
singen,
tools,
enduurder
consortium
kunomdat
gaan
van één miljoen
euro, maar werkwijze
dit aanleg werd steeds
bedrag liep tijdens de uitwerking de eisen die eraan worden gesteld
tussentijds
zijn
veranderd.
Ook
de
vannen
het ontwerp
al
op
tot
1,7
miljoen
gebruiken. Zo is er ook samengewerkt en
euro. Daar bovenop komt nog eens grondstoffen werden duurder. Deze
stijging kwam door de aanbeste300.000 euro.
samen
geleerd met
de steden Hamburg en
Als de gemeenteraad deze drie dingsprocedure van de gemeente.
ton extra uittrekt voor de weg, kun- Die maakt het mogelijk dat BAM teZijnieuwe
hebben
vergelijkbare,
zij het qua
tijdens de uitwerking
nenLonden.
andere partijen een
aan- genvallers
besteding eisen. Dat betekent dat de kon verwerken in de aanbesteding.
De gemeente stelt achteraf
de gevolwegomvang
later wordt opgeleverd.
Dat is stedelijke
grotere,
(her)ontwikkelingsde vrees die VVD-raadslid Dirk van gen van deze handelwijze niet goed
der Helm gisteren uitsprak in de te hebben overzien.
opgaven langs hun rivieren.
Vrees voor rechtszaak nu
weg veel duurder uitpakt
Pieta stopt haar hulptransporten
naar Polen na een kwart eeuw
Vermelding van speciale
diensten rondom Kerstmis
SCHENKELDIJK
Goede gewoonten houden wij graag
in ere. Daarom zullen AD De Dordtenaar en AD Rivierenland de diensten van de kerken in deze regio tijdens en rondom de belangrijkste
christelijke feestdagen weer publiceren.
In verband met Kerstmis zal dit gebeuren in de week voorafgaand aan
kerst. Wanneer u voor uw kerk(en)
Ze heeft het gevoel dat ze afhaakt,
mensen in de steek laat. Maar haar
gezondheid laat het niet langer toe
hulptransporten naar Polen voor
haar rekening te nemen. Pieta van
der Spaa uit buurtschap Schenkeldijk neemt met gemengde gevoelens afscheid. ,,Ik heb het met liefde gedaan, maar ik kan het niet
de initiatiefnemers gezet. Dat is nu
verleden tijd. ,,Er zijn nu zelfs
maanden dat er helemaal niets
meer wordt afgeleverd. Dat is eigenlijk jammer, want hulp is nog
steeds nodig. In de grote steden
hebben ze nu wel goederen en zijn
inwoners er de afgelopen jaren financieel op vooruit gegaan, maar
op het platteland heerst nog steeds
Het stokje overdragen is Van der
Spaa niet gelukt en de familie Van
der Ham is een paar jaar geleden
ook al gestopt. ,,Dan houdt het jammer genoeg op. Het laatste transport is dan ook al geweest. De spullen die nu nog binnenkomen, geef
ik daarom maar aan een andere
hulporganisatie.’’
De contacten zal de inwoonster
DORDRECHT/GORINCHEM
6.‘Learning by doing’ is waardevolle
werkwijze
Hoofdstuk 2
De bovengenoemde resultaten en de bredere
toepassing daarvan zijn alleen mogelijk dankzij
intensieve samenwerking tussen de betrokken
personen, organisaties en disciplines. Samenwerking leidt tot actief leren, van elkaar en in
interactie met derden: learning by doing. De
samenwerking binnen UFM Dordrecht is georganiseerd rond het ontwerpproces, daar waar
alle disciplines samen komen. De samenwerking met andere initiatieven is actief gezocht
door alle project deelnemers, die allen in verschillende wetenschappelijke en professionele
netwerken opereren.
Waarom Urban Flood Management?
7.Aanpak UFM Dordrecht is bruikbaar voor
andere opgaven en locaties
Begonnen als een onderzoeksproject, is UFM
Dordrecht een begrip geworden als innovatieve, praktische werkwijze om waterbeheer, de
waterveiligheidsopgave en ruimtelijke opgaven
geïntegreerd en gezamenlijk aan te pakken.
Dankzij UFM hebben de begrippen hoogwaterbestendigheid en klimaatbestendigheid handen en voeten gekregen. Dordrecht heeft haar
imago als Hollandse waterstad waargemaakt
en verder versterkt. Bovendien zijn er nieuwe,
duurzame samenwerkingsverbanden ontstaan
tussen betrokken personen en organisaties.
Overheden, kennisinstituten, burgers en bedrijfsleven zien steeds meer in dat innovatieve
oplossingen geboden zijn om ervoor te zorgen dat Nederland een veilig en aantrekkelijk land
blijft om te wonen. Onze laaggelegen delta kent een aantal specifieke uitdagingen die in
toenemende mate om goede en duurzame antwoorden vragen.
Hieronder vindt u een overzicht van de overwegingen en uitgangspunten van het waterveiligheidsproject UFM Dordrecht, waarin oplossingen
voor duurzaam stedelijk hoogwaterbeheer werden ontwikkeld en onderzocht aan de hand van
de Dordtse casus De Stadswerven.
Overstromingrisico’s én gevolgen worden
groter
mate te voorspellen op basis van gegevens uit
het verleden.
Daarnaast worden de mogelijke gevolgen van
overstromingen groter. Er zijn en komen immers
steeds meer mensen, bezittingen en economische activiteit in gebieden die zouden kunnen
overstromen.
Bovendien zijn er aanwijzingen dat er meer extremen zullen voorkomen; pieken in waterstanden
en neerslag.
Zeker als we ons niet voorbereiden op de mogelijke gevolgen, zijn we kwetsbaar. Het belang en
de werkelijkheid van deze redenering wordt nog
eens benadrukt doordat de (recente) geschiedenis ons leert dat het altijd kán gebeuren. Overstromingen zijn nooit uit te sluiten, ook al is de
kans klein dankzij allerlei beschermingsmaatregelen. Experts noemen dat het restrisico; deze
(kleine) kans vermenigvuldigd met de mogelijke
gevolgen.
Tenslotte sluipt een steeds grotere onzekerheid
in de voorspelling; het weer is in steeds mindere
Denk aan de overstromingen in New Orleans
(VS) als gevolg van de orkaan Katrina in 2005
Enerzijds zijn er aanwijzingen dat, onder invloed
van klimaatverandering, het gevaar op overstromingen groter wordt. Dus de kans dat er vaker
hoge waterstanden voorkomen op zee en in de
rivieren en de kans dat er meer neerslag valt
wordt groter. Dit is een trendwijziging.
“Het ontwerpen van een stukje
stad dat kan overstromen, is geen
dagelijks werk voor een stedenbouwkundige. In de toekomst
zullen klimaatveranderingen
vermoedelijk voor hogere waterstanden van zee en rivier zorgen.
Nadenken over hoe we hier in
een stedelijk gebied mee kunnen
omgaan, is uitdagend werk.”
9
bij
ekkerjk onrd geensten
or zijn
an de
sinds
edient
Streefswerk-
74 tot
Alblas82 was
het ijs
fkerk.
ningswoonhoofdotte is
k nog
e Lek-
md tot
assau.
espeld
ere tijrig be-
kt
or
e’
e partlsprozoek
rijwilie van
nbare
.
mber in
F. van
lligers
certifi-
alPakbovenoorge-
genoot
r ken: Wei-
00. Per
plant-
r
s
n Welan het
keurHet begeboorging
pelijke
www.AD.nl AD
DS ZATERDAG 1 DECEMBER 2007
en de
overstromingen
STADSWERVEN William Veerbeek wil
kunnen
in Groot-Brittannië
als gevolg van hevige neerslag in de zomer
van 2007. Maar ook dichter bij huis, de overstroming van de Maas in 1993 en 1995 en de
watersnoodramp van 1953. Betrokken overheden werkten hard aan het herstel én werken
continu aan het voorkomen van dergelijke rampen. Hierbij kunnen de beroemde Nederlandse
Deltawerken en het programma Ruimte voor
de Rivier genoemd worden.
‘Simpel en
tijdelijk
bouwen’
Dordrecht is dé waterstad van
Nederland. Dit eiland in de delta
genereert kennis en kunde om
stedelijke gebieden langs rivieren
veilig en leefbaar te maken en te
houden. Het kennisproject Urban
Flood Management (UFM) - Stedelijk Hoogwater Beheer - geniet
internationaal faam. Vandaag deel 5
van een serie: Water moet niet het
enige agendapunt zijn.
JAN ROBBEMOND
DORDRECHT
H
et bouwen zal in de nabije
toekomst door de klimaatverandering ingrijpend veranderen, voorspelt drs. ir.
William Veerbeek (37) van bouwconcern Dura Vermeer in Hoofddorp.
De levensduur van huizen zal veranderen, onderstreept hij. ,,Je moet
zorgen dat de huizen zo goedkoop
en zo simpel zijn dat ze op korte termijn zijn afgeschreven. Dan kun je
slopen en opnieuw beginnen. We
moeten veel meer ontwikkelen met
een tijdelijk karakter.’’
Flexibiliteit is het trefwoord. ,,Je
moet zo te werk gaan dat je je kunt
aanpassen aan de omstandigheden,’’ aldus Veerbeek.
Hij is enthousiast over het
UMF-project, waarin hij zich vooral
c Wij zittenin een
angstcultuur
waarinhetklimaat
enhetwater onze
volgende
bedreigingenzijn.
bezighoudt met de schadebeperking bij het ontwerpen van de buitendijkse stad. ,,De vele details van
onze schademodellen maakt dat
plannenmakers hun kosten in de
hand kunnen houden. Daardoor is
per pand, zeg maar per postcode, te
bepalen welke maatregelen nodig
zijn. Ophogen tot vier meter boven
NAP is weggegooid geld. Het geld
kan beter en nuttiger worden besteed aan aanpassingen die er wel
toe doen.’’
Stedelijk hoogwaterbeheer is gebaat bij een andere manier van denken en werken, vindt Veerbeek.
,,Enige relativering is daarbij wel op
zijn plaats,’’ zegt Veerbeek. ,,Water
is niet het enige agendapunt. Je
moet ook weten wat je met je stad
wilt. Nu is het klimaat populair en
dient het als vehikel om de risico's
op de kaart te zetten. Maar het is
flauwekul om alles ondergeschikt te
maken aan het water. Wij zitten in
een angstcultuur waarin het klimaat en het water onze volgende bedreigingen zijn.’’
Mede dankzij UFM kunnen ontwerpen worden gemaakt die beter
aansluiten op de stad. ,,Dordrecht
heeft zich altijd op een heel natuurlijke wijze verdedigd tegen het water. In de naoorlogse stedenbouw is
die manier van denken en werken
ten onrechte niet meer toegepast.
Er werden wijken rücksichtlos neergekwakt, zonder rekening te houden met dit soort maatregelen tegen het water. De binnenstad van
Dordrecht is veel ouder en daar zie
je dat gelukkig niet. Het is heel goed
mogelijk om bouwplannen kwaliteit te geven, om leuke en mooie wijken te maken en tevens bescherming te bieden tegen het water.’’
Het stoort Veerbeek eigenlijk dat
waterprojecten, zoals drijvende kassen, in Nederland nog worden ge-
Poster ‘I love ’s-Gravendeel’
gratis voor liefhebbers
’S-GRAVENDEEL
posters uit de bushokjes worden ge-
Aangezien het (rest)risico (= kans x gevolg) steeds
groter wordt, groeit het besef dat we ook de
mogelijke gevolgen moeten beperken. Zo moeten
we o.a. onze veerkracht verhogen; om weer op
hetzelfde niveau te kunnen functioneren na een
overstroming. Dit kan bijvoorbeeld door ons aan
te passen aan nieuwe omstandigheden wanneer
deze zich voordoen. ‘Resilience’ noemen experts
dat in het Engels. Het samen leren lijkt cruciaal
om onze veerkracht te verhogen.
presenteerd als heel speciaal. ,,Wij
moeten ernaar toe dat dit wordt gezien als doodgewoon, dat het wordt
geaccepteerd dat er ook kleinschalige slimme oplossingen zijn die
haaks staan op de kathedralen van
de civiele techniek. Dit beleid moet
worden ontwikkeld door stoute jongens en meisjes die weten dat hun
manier van denken in de verre toekomst een veel bestendigere stedelijke harmonie met de elementen oplevert dan de traditionele werkwijze.’’
Vroeger stelde de overheid de normen, dan kwamen de ontwikkelaars en planologen, dan de bouwers en dan gingen de woningen in
de verkoop. ,,UFM brengt al die partijen al in een heel vroeg stadium bij
elkaar en verenigt al die verschillende belangen. ,,Bij alle plannen die je
maakt, geldt overigens dat het groot-
Stedelijke ontwikkeling is een ‘window of
ste probleem van de klimaatveranopportunity’
voor risicobeheersing
dering de onzekerheid is. Je weet ze-
ker dat de trend is kunnen
dat er iets zal ge-met name worden beperkt
Gevolgen
beuren, maar hoe extreem dat zal
zijn laat zich niet voorspellen,’’ aldoor
mensen, bezittingen en economische actidus Veerbeek.
Dat brengt William Veerbeek terug bij zijn
eerdere
viteit
voor
terelativering:
bereiden op overstromingen. Door
,,Het is lullig als je heel je leven in
een
huis
woont
dat
is
ontworpen
tetoegesneden
communicatie
kunnen meer mengen rampspoed en er gebeurt nooit
iets. Dat is het probleem met ramsen
bewust
worden
gemaakt
van het risico. Ze
pen, er is een lage waarschijnlijkheid. En hoe beter je je erop hebt
kunnen
worden over hoe ze zich
voorbereid, desgeïnformeerd
te meer voel je je bekocht met al die beschermende
maatregelen
als
er
niets
gebeurt.
kunnen
voorbereiden en over wat te doen tijAan de andere kant biedt die klimaatverandering kansen op enordens
en
na
overstroming. Zo krijgen mensen
me vernieuwingen een
in de bouwsector. In Dordrecht doen wij kennis
handelingsperspectief.
op die ons een voorsprong geeft op
de concurrentie.’’
Maar ook bebouwing, infrastructuur, openbare
ruimte, nutsvoorzieningen en dergelijke kunnen
‘voorbereid’ worden. Slimme ontwerpen kunnen
schade en uitval beperken van een gebouw, een
functie of zelfs een heel gebied. Maar wanneer
kun je deze slimme ontwerpen toepassen of
bouwen? Grote delen van overstromingsgevoelige gebieden zijn immers al bebouwd.
Kansen om de gevolgen te beperken door ruimtelijke maatregelen doen zich dus voor als gebieden nieuw ontwikkeld worden, herontwikkeld
of gehergestructureerd worden. De stedelijke
transformatie vormt een aanleiding om het
overstromingsrisico te beperken in een kwalitatief hoogwaardige leefomgeving: een window of
opportunity.
Overstromingsrisico’s in relatie tot stedelijke
opgaven
UFM richt zich op deze windows of opportunity
en zoekt kansen om ruimtelijke maatregelen in
stedelijke gebieden zowel hoogwaterbestendig
als klimaatbestendig te laten zijn. Maatregelen
die het overstromingsrisico nu beperkt houden,
maar ook op de lange termijn, waarbij rekening
wordt gehouden met onder andere klimaatveandering en toekomstige stedelijke groei.
te beperken. Met name waterbeheerders moeten zich dit te allen tijde beseffen.
Duurzaam stedelijk (hoog)waterbeheer (UFM)
ambieert om overstromingsrisico (met name
gevolgenbeperking) mee te nemen in andere
ruimtelijke ontwerpopgaven zoals: ruimtelijke
kwaliteit, kosteneffectiviteit, bereikbaarheid en
veiligheid. UFM zoekt naar nieuwe synergetische
kansen om (hoog)waterbeheer te combineren
met een aantrekkelijke omgeving om te wonen,
werken en recreëren én allerlei andere wensen
van de eindgebruikers.
UFM richt zich met name op het lokale schaalniveau, maar de opgaven en maatregelen op
andere schaalniveaus mogen niet uit het oog worden verloren. Hierbij valt te denken aan maatregelen voor het hoofdwatersysteem (bijvoorbeeld
voor de gehele rivier) en regionale ruimtelijke
plannen.
Tot slot moet benadrukt worden dat duurzaam
stedelijk hoogwaterbeheer (UFM) zich niet
alleen richt op harde, ruimtelijke maatregelen,
maar ook op zachte maatregelen, zoals communicatiestrategieën.
Samen leren door praktijkgericht onderzoek
Dat kan uiteraard ook door bewust flexibiliteit te
behouden om in de toekomst nog maatregelen
te kunnen nemen. Ruimtelijke, stedelijke ontwikkelingen worden normaal gesproken niet gestart
om de kans of de gevolgen van overstromingen
Voor integrale plan- en besluitvorming omtrent
stedelijke ontwikkeling en waterbeheer is de
betrokkenheid van diverse disciplines en organisaties onontbeerlijk: gemeenten, ontwikkelaars,
waterschappen, etcetera. Diverse belangen
moeten in samenhang worden afgewogen en
verwerkt in één integraal plan of ontwerp (water
en stedelijk).
Het ontwerpproces is bij uitstek geschikt om opgaven en oplossingsrichtingen integraal en in actieve
samenwerking te verkennen. Om synergetische
kansen voor diverse opgaven te vinden, is het
belangrijk dat actoren elkaars taal leren spreken en
elkaars belangen leren begrijpen. Dit proces wordt
versneld door daadwerkelijk samen te werken.
gebaat bij integraal stedelijk (hoog)waterbeheer. Dit beheer moet zowel neerslag als
rivieren zeewaterstanden meenemen en
erop gericht zijn wateroverlast en rampen te
beperken via harde en zachte maatregelen. De
uitgangspunten van de werkwijze en de benodigde partners van beide typen maatregelen
zullen vergelijkbaar zijn.
Een onderzoeksomgeving kan hiervoor een katalysator zijn. Actoren kunnen elkaar ‘veilig’ tot
een ieders domein toelaten, elkaar leren begrijpen én met elkaar leren.
Behoefte aan integrale oplossingen voor
stedelijk (hoog)waterbeheer
Duurzaam stedelijk hoogwaterbeheer zoals
hierboven beschreven is breed toepasbaar en
beperkt zich niet tot een bepaald type stedelijk
gebied, een bepaalde type maatregelen of een
bepaald type overstromingen.
De casus voor het onderzoeksproject UFM
Dordrecht was het buitendijkse herontwikkelingsproject De Stadswerven. Het beschouwde
overstromingsrisico was gerelateerd aan rivieren zeewaterstanden. Vanwege de hoge ligging
van De Stadswerven zou er niet direct sprake zijn
van een ramp, maar van wateroverlast.
Echter, (her)ontwikkelingen herstructurering
in buitendijkse én binnendijkse gebieden zijn
Dordrecht werkt aan hoogwaterbeheer 11
Hoofdstuk 3
Casus Dordrecht: buitendijks
ontwikkelingsgebied De Stadswerven
In de periode van 2005 tot 2008 werkten de steden Dordrecht, Hamburg en Londen samen in
het onderzoeksproject Urban Flood Management (UFM). Het project onderzocht de ontwikkeling en toepassing van duurzaam stedelijk hoogwaterbeheer in drie proefgebieden.
Eén van deze gebieden was De Stadswerven in
Dordrecht, een buitendijks stedelijk ontwikkelingsgebied. Het project UFM Dordrecht (20052008) heeft dit gebied gebruikt als casus voor
kennisontwikkeling op het gebied van duurzame hoogwater- en klimaatbestendige stedelijke ontwikkeling.
Doel
1. Ontwikkelen duurzaam stedelijk hoogwaterbeheer als integraal onderdeel van stedelijke
ontwikkeling,
2. Ontwikkelen van methoden voor het beoordelen en beheren van restrisico’s, inclusief de
financiële, socio-economische en technische
aspecten,
3. Evalueren, vergelijken en verspreiden van de
resultaten van het project.
Partners
Binnen UFM Dordrecht werkten ervaren publieke
en private, lokale en nationale partijen samen.
Dit consortium bestond uit de gemeente Dor
drecht, provincie Zuid-Holland, woningstichting
Progrez, waterschap Hollandse Delta, bouwconcern Dura Vermeer, kennisinstituut Deltares,
Directoraat Generaal Water van het ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rijkswaterstaat
directie Zuid-Holland en kennis- en opleidingsinstituut UNESCO-IHE.
“De Stadswerven is een herontwikkelingsgebied van circa
30 hectare vlakbij het historische
stadscentrum van Dordrecht. Het
gebied ligt buitendijks en wordt
aan bijna alle kanten omgeven
door water van de rivieren het
Wantij en de Beneden Merwede.”
Aanpak
In het project UFM Dordrecht speelde de confrontatie tussen rivier en stad en water en land,
met ieder hun specifieke karakteristieken, een
centrale rol. Bij ontwerpopgaven die zich bewegen in dit spel tussen waterstanden van de rivieren enerzijds en de stedenbouw en architectuur
van een stad anderzijds is expertise vanuit verschillende vakgebieden onontbeerlijk.
Dichtbij 9
AD www.AD.nl
ZATERDAG 1 DECEMBER 2007
DS
slopen en opnieuw beginnen
Een overzicht van de huidige en verwachte water-
‘Zij moet standen
ondanksbijvrijspraak
Dordrecht, het gedrag van de rivieverder leven
met
schande’
ren in een hoogwatersituatie, de gevolgen van
DEN HAAG/KLAASWAAL
Volgens de hofaanklager had de
vrouw weliswaar een rommeltje geeen overstroming
enmaarde techniek van hoogwamaakt van de boekhouding,
staat daarmee nog niet vast dat zij
het
geld
in
eigen
zak
heeft
gestoken.
terbestendige
bebouwing en openbare ruimte
Riedijk stelt echter dat het openbaar ministerie nooit serieus werk
heeft gemaaktbelangrijke
van deze zaak. ,,Er is
zijn daarom
input geweest voor de
niets uitgezocht, blijkbaar gaat het
om een te laag bedrag, maar voor
ontwerpvoorstellen
die in het project UFM Dor
ons is dit wél veel geld.’’
De voormalige penningmeester
werd
eerder
door
de
politierechter
drecht wegens
zijn verduistering
gemaakt.
veroordeeld
tot een voorwaardelijke werkstraf
van zestig uur enmet
ging in hoger
beDe discussies
verschillende
experts uit het
roep om ‘eerherstel’ te krijgen.
UFM-consortium hebben daarnaast een grote
Arriva begint
directebijbuslijn
rol gespeeld
het verduidelijken van de ruimtelijke (ontwerp)opgave voor Dordrecht in relaZwijndrecht-Barendrecht
tie tot hoopt
de dat
waterveiligheid.
In dit onderzoek is de
HEERJANSDAM
de buslijn daardoor aanBusonderneming Arriva begint op 9 trekkelijker wordt. Woordvoerder
december een busverbinding
tussen
E.
Groeneveld:
,,Die
bus
is
heel
bebasis gelegd voor een vernieuwende benadering
Zwijndrecht en Barendrecht. De rou- langrijk voor ons kleine dorp. Veel
te leidt door Heerjansdam.
mensen hoeven straks niet meer
Lijn 17 van Arriva, die op
1 januari
te stappen als ze bijvoorbeeldin de stad. Hiermee is dit
van
deover
wateropgaven
werd ingevoerd, rijdt tot nog toe al- naar het ziekenhuis in Zwijndrecht
leen tussen Zwijndrecht en Heer- of naar Borgstede in Barendrecht
jansdam. Wie verder wil,onderzoek
moet over- willen.’’ niet ‘af’, maar identificeert het wel
stappen op lijn 186 van Connexxion,
Ook voor Zwijndrechters en Badie tussen Barendrecht en
Heerjansrendrechters is de busvraagstukken
volgens hem
de
belangrijkste
waar een stad als
dam rijdt. Die twee lijnen worden interessant. Er rijden weliswaar ook
nu samengevoegd en uitgevoerd treinen tussen beide plaatsen, maar
door Arriva. De Dorpsraad
Heer- de stations
liggen niet bij groteantwoorden
winDordrecht
creatieve
op nodig heeft,
jansdam is blij met de maatregel en kelcentra of verzorgingshuizen.
om een veilige waterstad te zijn en te blijven.
In hoger beroep is niet bewezen verklaard dat de 55-jarige ex-penningmeester van de Oranjevereniging
Klaaswaal enkele jaren geleden
tien- tot vijftienduizend euro zou
hebben verduisterd. Het gerechtshof in Den Haag sprak haar gisteren
daarom vrij.
,,Wij en heel veel mensen in Klaaswaal weten wel beter,’’ reageert de
huidige penningmeester van de vereniging, Peter Riedijk. ,,Zij moet hoe
dus dan ook met de schande verder
leven.’’ Riedijk verwachtte gisteren
geen andere uitspraak. ,,Wij hebben
hier al lang een punt achter gezet.’’
William Veerbeek van Dura Vermeer: ‘Het is heel lullig als je in een huis woont dat is ontworpen tegen rampspoed en er gebeurt nooit iets.' FOTO VICTOR VAN BREUKELEN
Winkeldief: Ik zat die dag
niet lekkerOrganisatie
in mijn vel
De werkzaamheden
binnen het project UFM
gistermiddag in de rechtbank.
Een Alblasserdamse vrouw die op 17
,,Maar ineens had ik een waas
september betrapt werdDordrecht
op winkel- voor mijnzijn
kop en stopte
ik
twee
paar
ondergebracht in acht zogeheten
diefstal bij de plaatselijke vestiging schoenen in mijn boodschappentas.
van Schoenenreus heeft gisteren Waarom? Ik heb echt geen idee. Het
een boete van 280 euro
gekregen was in elk geval stom.
Het gaat nu
werkpakketten
(WP’s):
van de politierechter in Dordrecht.
heel slecht met me. Ik mis mijn zoon,,Ik zat die dag niet zo lekker in tje heel erg. Eén keer per drie weken
WP1:
en haalbaarheidsstudie
mijn vel,’’ vertelde zij aan
de recht- magDefinitie
ik hem een uurtje zien.’’
bank.
Officier van justitie mevrouw mr.
De 28-jarige Alblasserdamse
had N. Oosterveld
voelde met haar mee,
WP2:
Risicoanalyse
die morgen kennisgemaakt met de maar eiste desondanks een boete
pleegouders van haar 3-jarige zoon- van 280 euro.
tje, waar hij geplaatst zou
worden.
,,Winkeliers
lijden grote schade
WP3:
Veerkrachtig
ontwerpen en bouwen
,,Ik vond dat ontzettend moeilijk en door winkeldieven. Ik ga ervan uit
om ’s middags mijn gedachten even dat dit eens en nooit weer is. Als u
WP4:
Hoogwaterbestendig
ontwerpen voor
te verzetten, besloot ik te gaan win- dit namelijk nog een keer gaat doen,
kelen.’’ Ze stapte Schoenenreus aan dan worden de problemen alleen
het Wilgenplein in haar woonplaats maar
groter
en
komt
u
in
een
vicieuproeflocatie
binnen met de bedoeling om er ze cirkel terecht.’’ De rechtbank vonschoeisel te kópen, zo beweerde zij niste conform die eis.
WP5:Communicatie
WP6:Beleid en bestuur
WP7:Uitwisseling, integratie en verspreiding
geen geld om die te betalen, kan wat ons aan te komen voor geld.’’ Na tien
betreft De Zeeuw aankloppen
bij De jaarManagement
geld weggeven, constateert dat
WP8:
Kaai. ,,We zijn er niet voor om gaten De Zeeuw dat de naamsbekendheid
DORDRECHT/ALBLASSERDAM
Nieuwe rol voor bouwers
Chirurgisch werken op schaalmodel
Het project UFM in Dordrecht
zoekt het antwoord op talrijke
vragen, zoals: waar ontstaat schade bij overstromingen, hoe moet je
bouwen, wat is de invloed van de
stroomsnelheid, hoe hoog is veilig,
hoe ver moet je van het water af
zitten et cetera.
Onderzoeker William Veerbeek:
,,Die antwoorden geef je aan de
ontwerpers van een wijk, die daaruit opmaken waaraan ze moeten
denken. Aan vluchtroutes die
hoger moeten liggen bijvoorbeeld,
of aan een veilige plaats voor
kwetsbare voorzieningen, zoals
een ziekenhuis.’’
Dat in het UFM een ongekend
gedetailleerd schademodel wordt
gebruikt, maakt ‘chirurgisch’ en
gedifferentieerd werken mogelijk.
,,Gangbaar was het denken op
wijkniveau, wij kijken naar een
straat, zelfs naar individuele panden en de infrastructuur. Bouwbedrijven en ontwikkelaars worden
op deze manier verantwoordelijk
voor een stukje stad. Wij bouwen
niet alleen, wij beheren ook voor
een bepaalde periode. Dat vraagt
inzicht in de problematiek en een
visie op de duurzaamheid. Het
gaat om veiligheid, beheer, leefbaarheid. Bouwers werken vandaag de dag meer met het besef dat
zij maatschappelijke verantwoordelijkheid dragen. Met zo’n brede
service verdien je ook meer dan
met alleen maar stenen leggen.’’
’Geld weggeven, daar moet je wel aan wennen hoor’
RICHARD ALBLAS
SLIEDRECHT
In tien jaar tijd gaf zijn stichting ongeveer anderhalf miljoen euro weg.
Jaarlijks komt dat neer op iets meer
dan 100.000 euro. ,,Tja, we geven
het geld weg. Dat is heel makkelijk,
maar je moet er wel aan wennen.’’
Krijn de Zeeuw is voorzitter van
de Sliedrechtse stichting De Kaai,
die aanstaande maandag het 10-ja-
belnetwerk in Sliedrecht en ging de
stichting nog als CAI door het leven.
,,We waren beheerder van het netwerk, maar al het technische werk
hadden we uitbesteed.’’
Het toenmalige bestuur van de
CAI kon de technische ontwikkelingen in de markt maar moeilijk bijbenen en besloot ruim tien jaar geleden de boel te verkopen. ,,Met de verkoop van het kabelnetwerk hadden
we natuurlijk een behoorlijk vermo-
cieel steunen van verenigingen en
stichtingen in Sliedrecht.
,,Het vermogen uit de verkoop
blijft in stand,’’ legt De Zeeuw de
werking van de stichting uit. ,,Een
deel is belegd. Met de winsten uit
die beleggingen ondersteunen we
de Sliedrechtse samenleving.’’
Overigens kwam de verkoop van
het kabelnetwerk de stichting destijds op veel kritiek te staan. Zo werd
onder meer gezegd dat de stichting
te dichten in de begroting van een
vereniging, daar beginnen we niet
aan. Het moet gaan om eenmalige
bijdrage voor projecten. Een muziekvereniging die nieuwe instrumenten nodig heeft, die kan bij ons een
aanvraag doen.’’
Daarnaast moeten de verenigingen voldoen aan een andere belang-
van De Kaai nog niet groot genoeg
is. ,,In het jaar 2000 hebben we elke
vereniging in Sliedrecht ook 2000
euro gegeven. Dan denk je: daarmee
staan we op de kaart. Maar dat is
dus niet zo. Het aantal aanvragen
steeg niet echt.’’
Maandag viert de stichting haar
10-jarig jubileum. Wielrenster Leon-
De werkpakketten werden geleid door verschillende partners binnen het Nederlandse consortium. In het ontwerpende werkproces van het
project zijn de diverse deelonderzoeken parallel
en iteratief uitgevoerd.
Ontwerpend onderzoeken en onderzoekend
ontwerpen
Werkpakket 4, Hoogwaterbestendig ontwerpen
voor de proeflocatie Stadswerven, vormde de
kern van het project. Het project werkte volgens
het principe van ‘ontwerpend onderzoeken’. De
overige werkpakketten, zoals werkpakket 2,
Risicoanalyse, voedden het ontwerpproces en
gebruikten de uitkomsten en proceservaring als
input.
Zo zijn onder andere overstromingsanalyses,
kwetsbaarheidanalyses en hoogwaterbestendige bouwtypologieën gebruikt als input voor
het ontwerp. Vervolgens zijn op basis van het
ontwerp uitgangspunten voor een communicatiestrategie gemaakt en beleidsmatige en
bestuurlijke aandachtspunten geïdentificeerd.
Gerelateerd onderzoek
Naast het onderzoek dat binnen de werkpakketten is uitgevoerd, is ook gerelateerd onderzoek
gedaan naar risicoperceptie, verzekerbaarheid
en vermarkting. Samenwerking met deze en
andere onderzoeksprojecten, beleidstrajecten
en praktijkprojecten is ad hoc georganiseerd.
Werkpakket 4:
Hoogwaterbestendig
ontwerpen voor proeflocatie
Stadswerven
De overgang tussen land en water is in een typische deltastad als Dordrecht op talloze manieren
vormgegeven. Veranderlijke waterstanden van
zee en rivier dwongen de stad door de eeuwen
heen voortdurend tot nieuwe oplossingen om
op een veilige manier te leven met water. Hogere
waterstanden als gevolg van klimaatveranderingen vragen anno 2009 opnieuw om toekomstgerichte oplossingen.
Multidisciplinaire uitdaging
Door rivierwater niet te zien als iets wat te allen
tijde moet worden weggehouden uit de stad,
maar als een ruimtelijke conditie waar op verschillende manieren mee kan worden omgegaan, ontstaat een nieuwe ontwerpopgave voor
stedenbouwkundigen en architecten. Daarbij
gaat het project UFM Dordrecht ervan uit dat het
werken aan een veilige waterstad het domein
is van veel verschillende vakgebieden, zoals
riviermorfologie, waterbeheer, civiele techniek,
bouwtechniek, bestuurskunde, communicatie,
stedenbouw en architectuur. In de casus De
Stadswerven is bekeken hoe dit buitendijkse
stadsdeel van Dordrecht hoogwaterbestendig
ontworpen kan worden.
Definitie van hoogwaterbestendig
Een buitendijks gebied is in dit onderzoek opgevat als hoogwaterbestendig als het hoogwatersituaties (overstromingen) nu en in de toekomst
het hoofd kan bieden. Voor het ontwerp van
een stedenbouwkundig plan betekent dit dat
de kans op hoogwater en de gevolgen van een
hoogwatersituatie voor het betreffende stadsdeel tot een aanvaardbaar niveau teruggebracht
moeten zijn.
Mogelijke oplossingen
• Het ophogen van het maaiveld is een voor de
hand liggende maatregel om een buitendijks
gebied tot een fysiek hoogwaterbestendig stadsdeel te kunnen ontwikkelen. De kans op een
overstroming is dan zeer klein en zelfs als deze
plaatsvindt, zullen de gevolgen beperkt zijn.
• Naast ophogen, zijn er ook oplossingen mogelijk op gebouwniveau en de inrichting van de
openbare ruimte die ervoor zorgen dat een
buitendijks gebied veilig is bij hoge waterstanden. Door verschillende maaiveldhoogtes toe
te staan, wordt het water en de dynamiek van
dit water veel beter beleefd. Plekken waar het
water met enige regelmaat komt, vergroten
het bewustzijn van het leven in een deltastad
en maken een bijzonder, Dordts woon- en leefmilieu mogelijk.
• Daarnaast kunnen oplossingen in de bebouwing en openbare ruimte relevant zijn voor
bestaande stadsdelen die niet zonder meer
kunnen worden opgehoogd. Vooral voor de historische Binnenstad met de vele monumentale
Drie principes voor het omgaan met hoogwater op de
Stadswervenlocatie.
1.Het principe Terp gaat uit van het ophogen van het maaiveld tot
+4 m NAP. Op basis van deze hoogte zal het gebied (vrijwel) nooit
overstromen.
2.Vloedfronten is een principe dat uitgaat van een waterdichte linie
van bebouwing en openbare ruimte langs de rivieroevers. Op basis
van de huidige maaiveldhoogte (gemiddeld +3 m NAP zal het
gebied soms overstromen. De Vloedfronten houden dan het water
alsnog tegen.
3.Het principe Watertreden staat verschillende maaiveldhoogtes
toe met daarop diverse aangepaste bouwvormen. Hoe lager het
maaiveld ten opzichte van het water, hoe vaker het gebied met
een overstroming te maken kan krijgen, hoe meer bebouwing en
openbare ruimte zich moeten kunnen aanpassen hierop.
Combinaties van deze drie principes zijn heel goed mogelijk op de
Stadswervenlocatie.
gebouwen kunnen bouwkundige maatregelen
(zowel in ontwerp- als in materiaalkeuze) de
gevolgen van een hoge waterstand beperken.
De keuze voor een bepaalde oplossing is afhankelijk van de lokale condities en karakteristieken
van een plek. Vaak zijn ook combinaties mogelijk.
Omdat een delta geen eindtoestand kent en toekomstige waterstanden onzeker zijn, vraagt iedere
oplossing om een slimme ruimtelijke structuur,
die bovendien kan worden aangepast in de tijd.
Waterbeheer op verschillende schaalniveaus
Stijgende waterstanden van zee en rivier kunnen
niet alleen op het niveau van een stad als Dor
drecht beheerst worden. Leven met (meer) water
maakt nieuwe maatregelen op de schaal van de
delta en het rivierensysteem nodig. Het kunnen
beheersen van waterstanden op verschillende
schaalniveaus (aan verschillende knoppen kunnen draaien) maakt een stad als Dordrecht uiteindelijk minder kwetsbaar voor hoogwater.
In het kader van UFM is een intelligent overstromingsmodel voor gedetailleerde schadeanalyse
ontwikkeld. De belangrijkste aanleiding voor
deze gedetailleerde aanpak was natuurlijk de
vraag hoe gevoelig het gebied is voor de te verwachten waterstandverhogingen als gevolg van
klimaatverandering. Komen wijken die tot nu toe
gevrijwaard zijn van overstroming onder druk te
staan? Neemt de optredende schade slechts marginaal toe, of zijn de gevolgen disproportioneel?
Intelligent model
Het model bepaalt in eerste instantie de plekken
waar schade optreedt als gevolg van overstromingen. Een belangrijk gegeven hierbij is dat het
buitendijkse gebied zich fundamenteel anders
gedraagt dan de binnendijkse polders. Verder
houdt het model rekening met de volgende, significante variabelen:
Hoogte
De hoogtes variëren per locatie, waardoor een
grote verscheidenheid ontstaat in overstromingsdieptes en de daarmee samenhangende schade.
160
De verhouding tussen land en water in Dordrecht. Op de peilschaal zijn de huidige
waterstanden en de verwachte toekomstige waterstanden bij Dordrecht afgebeeld.
Werkpakket 2: Risicoanalyse
150
140
130
120
Schade [x mln € ]
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1/10
1/25
1/50
1/100
1/250
1/500
1/1000
1/2000
1/4000
1/10000
1/20000
Schadeontwikkeling buitendijks gebied voor een reeks van
overschrijdingsfrequenties in de huidige situatie (2001) en als gevolg
van klimaatverandering (2050 & 2100)
Type object
Naast de overstromingsdieptes hangt de schade
ook af van het type object dat onder water
loopt. Woningtypen, bedrijven, infrastructuur
en openbare ruimte reageren alle verschillend
op de komst van water en worden daarom ook
apart behandeld door het model.
Type schade
Ook het type schade kan verder worden ontleed.
Inzicht in zaken als schoonmaakkosten, schade
aan interieur of installaties (bijvoorbeeld elektra)
zijn belangrijk bij de beoordeling van bouwkundige maatregelen, maar ook bij andere maatregelen als informatievoorziening of verzekering.
Toepassing op nieuwe ontwerpen
Naast een inventarisatie van de overstromingsimpact op bestaande wijken is het model ook
toegepast op de ontwerpvarianten voor de buitendijks gelegen Stadswerven. Deze varianten
bleken zelfs bij extreme scenario’s voldoende
berekend op de impact van overstromingen:
ze kunnen dus prima als basis dienen voor verdere ontwikkeling van het buitendijks gebied.
Daarom is De Stadswerven een prima proeftuin
voor hoogwaterbestendig bouwen.
Toepassing op andere locaties
De grote vraag is of de uitkomsten voor Dor
drecht overdraagbaar zijn op andere buitendijkse locaties. De herwaardering van het
Dordtse buitendijkse gebied van risicogebied
tot veilige haven biedt een grote mogelijkheden voor zowel de waterveiligheid voor de regio
(lokale evacuatie) als voor een nieuwe bestemming als attractieve woon-werklocatie. Aan de
andere kant moet rekening gehouden worden
met de toenemende kwetsbaarheid van historisch cultureel erfgoed in het gebied, zoals dit
ook in andere Europese steden het geval is (bijvoorbeeld Dresden of Praag).
Schadelandschap buitendijksgebied voor het jaar 2100 bij een zeer
zware overstroming.
Overschrijdingskans
2001l
2050l
2100
8 Dichtbij
Zwijndrechtse
Verhoeven is
de beste buur
ORDRECHT
e beste buur van Nederland
oont in Zwijndrecht. Petra Veroeven van het Zwijndrechtse
ijkplatform Noord won de veriezing van de website Buurtnk.nl.
Wethouder Ronald van der
Horst zocht haar ter gelegenheid
aarvan gistermiddag op en feliteerde haar, terwijl ze met de
uurtkinderen aan het knutselen
as. Op 28 december wordt de
erkiezing uitgezonden door de
CRV op Nederland 2.
Verhoeven werd voorgedragen
oor een buurvrouw, omdat zij
e initiatiefnemer is van veel
uurtactiviteiten, die ze ook op
e Buurtlink-site plaatst. Zo was
e een initiatiefnemer voor de
traatspeeldag in de Schildersuurt. Afgelopen mei zorgde ze
oor een springkussen en een surivalbaan. Ook heeft ze zich sterk
emaakt voor speeltoestellen in
e wijk.
Accent op sport
en kunst op
nsula College
ORDRECHT
Het Dordtse Insula College beint volgend schooljaar in de vesging Koningstraat met een
port- en kunstaccentklas’. Bruglassers die meer tijd willen beeden aan een van de twee discilines krijgen daarin twee extra
ren les.
Door de uitbreiding van het
antal uren is onder meer tijd bechikbaar gekomen voor workhops. Maandag komt de laatste
an de basisscholen van de stichng H3O, waar Insula ook onder
alt, om proeflessen bij te wonen.
In Dordt kunnen middelbare
cholieren zich al verdiepen in
heater: Mavo Stek heeft een theaerklas, waar leerlingen zich één
ag per week uitsluitend met die
iscipline bezighouden. Vakken
ariëren van drama, dans, muek tot kunstzinnige vorming.
Hoogste punt
sporthal
Volgerlanden
ENDRIK-IDO-AMBACHT
www.AD.nl AD
STADSWERVEN ‘Kans dood te gaan door water
Een oefening in anders
Dordrecht is dé waterstad van Nederland. Dit eiland in de delta levert
kennis en kunde op om stedelijke gebieden langs rivieren veilig en leefbaar te maken en te houden. Het
kennisproject Urban Flood Management (UFM) - Stedelijk Hoogwater
Beheer - geniet internationaal
faam. Vandaag deel 9 van een serie:
burgemeester Ronald Bandell van
Dordrecht en dijkgraaf Jan Geluk
van waterschap Hollandse Delta onderkennen het gevaar van water.
Conclusies
De belangrijkste conclusies voor de casus Dordrecht zijn ondergebracht in zes thema’s:
1) hoogwaterveiligheid; 2) materiële kwetsbaarheid; 3) hoogwater- en klimaatbestendige
ruimtelijke maatregelen; 4) intensieve samenwerking en ‘learning by doing’; 5) risicocommunicatie en -perceptie; 6) beleid en bestuur, verzekerbaarheid en de markt.
Thema 1: Hoogwaterveiligheid
JAN ROBBEMOND
DORDRECHT
H
et gevaar van natte voeten is
een probleem dat iedereen
raakt. De burgemeester van
Dordrecht, Ronald Bandell
(61), en de dijkgraaf van waterschap
Hollandse Delta, Jan Geluk (57),
zijn het daarover van harte eens. Zij
juichen het toe dat er wordt gewerkt aan andere oplossingen dan
over het ophogen van de dijken.
Bandell is voorzitter van de Veiligheidsregio in oprichting, waarin de
dijkgraaf adviseur is.
De burgemeester vindt het belangrijk dat er een breder draagvlak
ontstaat voor het project Urban
Flood Management. ,,Want als het
een geïsoleerd project blijft, dan
kunnen daardoor problemen ontstaan.’’
De dijkgraaf, op dicteersnelheid:
,,Het risico om dood te gaan door
het water is in Nederland groter
dan door alle andere externe risico's bij elkaar, zoals chloortreinrampen, lpg-tankontploffingen en dergelijke. Dat wijzen de statistieken
uit. Het gevaar is dat één keer in de
2000 jaar het water over de hoofdwaterkering komt zetten. Eigenlijk
is dat risico iets groter, want niet
alle waterkeringen voldoen. De
kans is daarmee groter dan dat je
een winnend lot hebt in de loterij.’’
In één adem voegt Geluk daaraan
toe dat veel Nederlanders daar geen
idee van hebben en dat het lastig is
om mensen daarvan bewust te maken: ,,Bewustwording vergroot de
betrokkenheid. Dordt doet veel op
dit gebied. Het is de enige gemeente
die de mensen in het buitendijkse
gebied elk jaar een brief stuurt waarin zij wijst op de risico's.’’
Bandell: ,,Het gaat vooral om
praktische tips. Wij willen dat men-
Hoofdstuk 4
Deltares heeft met ondersteuning van Rijkswaterstaat directie Zuid-Holland een overstromingsmodel voor De Stadswerven in Dordrecht
gemaakt. Het model kan op een hoog detailniveau (met een resolutie van 10 x 10 meter)
onder andere aangeven wat de verwachte
waterstanden en stroomsnelheden zijn bij verschillende herhalingstijden of overschrijdingsfrequenties. In het model kunnen ook diverse
klimaatscenario’s worden meegenomen.
Burgemeester Bandell (rechts) en dijkgraaf Geluk: In Dordt hebben we
het water gezamenlijk stevig op het netvlies. FOTO VICTOR VAN BREUKELEN
sen zich realiseren dat het niet vanzelf gaat, dat het spannend kan zijn
en dat er een eigen verantwoordelijkheid is. Een fiets in het water is
niet erg. Een fotoarchief is lastig,
daar moeten mensen dus zelf ook
over nadenken.’’
Vanzelf komt het gesprek op de
nacht van 8 op 9 november dit jaar
toen vrijwel overal in Nederland
dijkbewaking was ingesteld. Geluk
is die nacht tot vijf uur ’s morgens in
nu nog 2007 prijzen
touw geweest. Er was alleen sprake
van een vloed op zee en geen hoog
water op de rivier. ,,En de storm was
niet erg hard,’’ zegt hij, ,,anders hadden we er zomaar een meter water
bij gehad. De waterstand was nu
3.16 meter, in 1953 was dat 3.85 meter, een verschil van 69 centimeter
is niets.’’
Bandell: ,,Dordrecht is het putje.
Het water van de zee en de rivier
komt hier samen. Wij moeten inves-
teren in het versterken van zwakke
plekken in ons dijkstelsel en goed
nadenken over alternatieven zoals
UFM. Het zou gevaarlijk zijn om
niet meer defensief te denken, daar
wil ik ernstig tegen waarschuwen.
In 1995, toen ook de Alblasserwaard
werd bedreigd, waren daar nog drie
zwakke plekken die na de ramp in
1953 waren benoemd en die hebben
geleid tot de Deltawet. Er was op die
plaatsen een levensgevaarlijke situatie. Na 1995 wisten bestuurders,
die zich moesten schamen dat zij de
noodzaak van versterking niet hadden ingezien, niet hoe hard ze moes-
Het door Deltares ontwikkelde overstromingsmodel is gekoppeld aan het schademodel van
Dura Vermeer om de kwetsbaarheid van een
gebied te kunnen bepalen. Inzicht in waterstanden en frequenties is door stedenbouwkundigen
gebruikt als uitgangspunt voor hoogwaterbestendige ontwerpen. Stedenbouwkundige alter-
natieven zijn vervolgens weer doorgerekend met
behulp van dit model om de hoogwaterveiligheid te analyseren. Ook is dit inzicht gebruikt als
uitgangspunt voor discussies over een communicatiestrategie en over buitendijkse hoogwaterveiligheid in het algemeen.
De belangrijkste conclusies voor de casus
Dordrecht
Dordrecht ligt in bijzonder grensgebied, waar
vele factoren bijdragen aan een kans op hoogwatersituaties
In Dordrecht kunnen zich hoogwatersituaties voordoen onder invloed van hoge rivierafvoer en hoogwater op zee. Dordrecht ligt dus in een bijzonder
grensgebied, waar vele factoren bijdragen aan
hoogwater. Bijvoorbeeld: het debiet van de Rijn en
Maas, de waterstand op zee (Maasmond), de windsnelheid, de windrichting en de beheerssituatie van
de Maeslant- en Hartelkering (open of dicht).
De onderbouwing en de uitgebreide conclusies van de
thema’s kunt u nalezen in de afzonderlijke eindrapporten
op www.ufmdordrecht.nl, onder het kopje ‘Publicaties’
Het kennisproject Urban Flood
Management (UFM) - Stedelijk
Hoogwater Beheer - geniet internationaal faam. Vandaag deel 10 van
een serie: Verstedelijking in delta
vraagt nieuw beleid.
JAN ROBBEMOND
DEN HAAG/DORDRECHT
E
igenlijk is er voor buitendijkse
gebieden in Nederland niets
geregeld op het gebied van verantwoordelijkheid en voorschriften. De Zuid-Hollandse ‘watergedeputeerde’ Lenie Dwarshuis
(VVD) vindt dat er dringend nieuw
beleid nodig is op dit terrein en zij
maakt zich daar hard voor.
,,Het zou kunnen dat we met elkaar besluiten dat we niets doen, al
ziet het daar niet naar uit, maar dan
zijn we ons daar bewust van. Dan laten we niet uit onwetendheid Gods
water over Gods akker stromen,’’
zegt Dwarshuis. Op haar initiatief
praat de provincie Zuid-Holland
met het ministerie van VROM, de gemeenten, de waterschappen en
Rijkswaterstaat.
Dwarshuis: ,,Wij zijn er nog niet
uit wie de verantwoordelijkheid
op zich zal nemen. Tot dusver
heeft het rijk zijn
rol oningevuld gelaten en nadrukkelijk afstand genomen. Er is wettelijk niets geregeld en het rijk
houdt dat ook af.
Verantwoordelijkheid brengt consequenties met zich
mee die je goed moet overzien. Ze
kunnen heel ingrijpend zijn, zowel
materieel als immaterieel.’’
In heel de wereld is sprake van verstedelijking in de delta’s. Stroomgebieden van rivieren veranderen in
centra voor ontwikkeling, er is volop bedrijvigheid en handel. De kansen worden als groter ervaren dan
de bedreigingen. De aantrekkingskracht is enorm.
buitendijks mogen bouwen, dan
moeten zij met elkaar afspreken onder welke condities dat gebeurt en
dit niet aan het toeval overlaten. Er
ontstaan steeds meer initiatieven
langs de rivieren. Dat maakt een kader nodig met behulp waarvan je
De ‘eilandpositie’ van Dordrecht maakt de stad
kans op hoogwatersituaties wordt groter
kunt sturen en ingrijpen. DeDewil
kwetsbaar bij rampen
De verwachte hoge waterstanden worden hoger
moet er zijn om afspraken te maken
voor buitendijks gebied, zoalsalsditgevolg van klimaatverandering. Toepassing
Dordrecht ligt op een eiland. Bewoners van Dorook voor binnendijkse gebieden gedrecht kunnen in een rampsituatie het eiland
van het WB21 middenscenario leidt bij een kans
beurt. Daar is duidelijk wie waarvoor verantwoordelijk is.’’
moeilijk verlaten via de tunnels en de bruggen
van 1/2000 jaar tot een verhoogde waterstand
Het is niet zo dat de provincievan
iets+3,01 m NAP in 2008 tot +3,41 m NAP in
die het eiland verbinden met haar omgeving.
wil opleggen, zegt gedeputeerde
2100.
Ter
vergelijking,
de
huidige
gemiddelde
Dwarshuis: ,,Wij willen met alle partijen afspraken maken. Wij moeten
‘Stadswerven’ maakt de informatievoorziening
waterstand is +0,20 m NAP bij eb en +0,90 m
gezamenlijk vinden dat wij iets moeen communicatie over waterveiligheid beter
NAP bij vloed.
ten doen. Gelukkig is het besef
Een regelmatig terugkerende hoogwatersituatie
groot dat wij deze zaken niet op hun
beloop moeten laten. Er is bewustin het buitendijks gebied, zelfs met zeer beperkte
De Stadswerven is relatief veilig
wording van het feit dat deze mategevolgen, geeft steeds opnieuw de mogelijkheid
De Stadswerven ligt hoog, circa 3 meter boven
rie gecompliceerd is en dat onontom het waterbewustzijn van de bewoners van
NAP,
koombare veranderingen nieuw
be- en is daarom relatief veilig. De kans dat
leid nodig maken.’’
heel Dordrecht te versterken en te communicerampsituaties zich voordoen op Stadswerven
Dwarshuis en Van den Bergh verren over de huidige en toekomstige situatie als
als gevolg van hoogwater is klein. ‘Natte voeten’
tellen dat er tussen het volslagen
het gaat om hoogwaterveiligheid op het Eiland
door
hoogwater
is
waarschijnlijker.
Het
water
ontbreken van een overheidstaak in
het buitendijkse gebied en strenge
van Dordrecht (binnendijks gebied). Daarmee
stijgt en daalt rustig. Op het land van De Stadsregelgeving veel ruimte zit. ,,Gewordt bewoners ook een handelingsperspectief
werven
worden
geen
extreme
waterstanden
meenten spelen ook een rol met
geboden, waarbij bijvoorbeeld elk individu een
of stroomsnelheden bereikt en het gebied zal
hun
bestemmingsplannen
en
keuze kan maken over het risico om in een buislechts korte tijd onder water staan.
bouwvergunnintendijks gebied te gaan wonen.
gen. Mensen maken zelf hunDe
keubinnendijkse gebieden zijn kwetsbaar
zes en hebben
Bovenstaande geldt niet voor de binnendijkse
hun eigen verantgebieden van Dordrecht die rond het zeespiegelwoordelijkheid.
De overheidniveau
kan liggen, ondanks het feit dat deze worden
Thema 2:
niet voor alles veromringd door dijken van ongeveer 3,40 meter
antwoordelijk
hoogte.
Hoewel de kans op een overstroming via
Materiële kwetsbaarheid
zijn, maar wel
bijdragen aan de
kenwet is vastgesteld en de dijken zeer regelmatig
nis over de risiworden
geïnspecteerd en getoetst door het waterDura Vermeer heeft een model ontwikkeld voor
co’s. De overheid
schap, blijft
een zeerenkleine
kans
opBergh:
een overeener zijn
gedetailleerde
moet voorsorteren op wat de conseLenie er
Dwarshuis
Dick van
den
‘De wil moet
om afspra- kwetsbaarheidanalyse van
quenties kunnen zijn.’’
kenEn
tedan
maken
voor buitendijks
gebied.'
BREUKELEN
stroming.
kunnen
de gevolgen
groot FOTO
zijn. VICTOR VAN
De Stadswerven en andere Dordtse buitendijkse
Een van de zaken waar over
gebieden in het stedelijk gebied. Het model kan,
wordt gesproken is de verzekerbaarhet niveau
en op
onder
welke van
voor-individuele gebouwen, uitreheid. Dwarshuis: ,,De tendens in de maken voor wijken die klimaatbe- en niet mag tot
gesprekken is dat dit wel zou moe- stendig zijn. ,,Zoals UFM dat doet,’’ waarden’’. kenen wat de verwachte schade is bij verschillende
Of het niet gek is dat Nederland
ten kunnen. Daar zit beweging in. zegt Van den Bergh. ,,Dan minimaliIk denk ook wel dat het ervan komt. seer je de gevolgen door bijvoor- sinds 1953 vrijwel niets heeft geDit soort processen in gang brengen beeld goede evacuatieroutes te ont- daan op dit terrein?
Dwarshuis: ,,Het is moeilijk om
werpen, wegen hoger aan te leggen
is een rol die de overheid invult.’’
vandaag te zeggen hoe ze dat vijftig
Ook wordt gesproken over de zodat je weg kunt.’’
c Dan latenwe
nietuit
onwetendheid
Godswaterover
Godsakker
stromen.
overschrijdingsfrequenties. De verwachte schade
kan worden gespecificeerd naar type schade, zoals
schade aan interieur, vloeren en muren, etcetera.
Behalve de kwetsbaarheid van gebouwen, kan
ook de kwetsbaarheid van de infrastructuur en
de openbare ruimte geschat worden. Het model
is gebruikt om de kwetsbaarheid van huidige
Dordtse buitendijkse gebieden te analyseren,
evenals de potentiële kwetsbaarheid van ontwikkelde stedenbouwkundige ontwerpen.
Het model heeft zo geholpen stedenbouwkundige
ontwerpen te optimaliseren, onder andere door de
keuze voor bepaalde hoogwaterbestendige structuren. Verder hebben ze de analyse ondersteund
van de bestuurlijke en juridische consequenties
van buitendijkse ontwikkelingen. Ook het mogelijke effect van klimaatverandering op de kwetsbaarheid van deze gebieden is geanalyseerd. En er
zijn (flexibele) maatregelen geïnventariseerd om
op deze toekomstige ontwikkelingen in te kunnen spelen. Deze inzichten hebben de discussie
over stadsontwikkelingstrategieën gevoed
De belangrijkste conclusie voor de casus
Dordrecht zijn:
Verwachte materiële kwetsbaarheid van de
buitendijkse gebieden is beperkt
De verwachte materiële kwetsbaarheid van Stadswerven en andere Dordtse buitendijkse gebieden
is beperkt. Deze kwetsbaarheid is echter niet uniform verdeeld over het gebied (lagere gebieden
zijn kwetsbaarder) en de gebouwen (naoorlogse
wijken zijn kwetsbaar). Het historische centrum
is kwetsbaarder vanwege haar lagere ligging en
haar waardevolle (historische) gebouwen. Voor
historische panden kunnen alternatieve beschermingsmaatregelen gezocht worden. Ook andere
individuele gebouwen vragen aandacht.
Historische gebouwen zijn het kwetsbaarst,
moderne bebouwing het minst
De kwetsbaarheid verandert ook in de tijd.
Gebouwen en deelgebieden verouderen of zijn
op termijn toe aan vervanging of herontwikkeling. De kwetsbaarheid en afschrijving verschilt
aanzienlijk tussen historische gebouwen van
voor 1900, naoorlogse bebouwing en moderne
bebouwing van na 1985.
Dit biedt onder andere de flexibiliteit om het stedelijk gebied aan te passen aan nieuwe omstandigheden of inzichten. Overigens zijn historische
panden in de binnenstad vaak al beschermd
door hoogwaterbestendige maatregelen als
betegelde souterrains en verhoogde verdiepingsvloeren. De vervangbaarheid van andere
gebouwen hangt ook af van de stedenbouwkundige setting, de architectonische kwaliteit en de
betekenis op de woningmarkt.
“De overgang tussen stad
en water is in een typische
deltastad als Dordrecht op
talloze manieren vormgegeven.
Veranderlijke waterstanden
van zee en rivier dwongen de
stad door de eeuwen heen
voortdurend tot nieuwe
oplossingen om op een veilige
manier te leven met water.”
Aanzienlijk meer schade op de langere termijn
De geschatte gevolgen in 2050 beperken zich
nog tot een lichte stijging van de schade. Maar
het doorrekenen van de gebruikte (conservatieve) klimaatscenario’s geeft een somberder
tsteden
3e
iek.
Go.
0u
u
z.
rijk
miët
miët
-
www.AD.nl AD
STADSWERVEN Waterbeleid is speerpunt in
‘Trots op waterbeheer
genereert kennis en kunde om
stedelijke gebieden langs rivieren
veilig en leefbaar te maken en te
houden. Het kennisproject Urban
Flood Management (UFM) – Stedelijk Hoogwater Beheer – geniet
internationaal faam. Vandaag deel
11 van een serie: Het onderwerp
water is van iedereen in Dordrecht.
JAN ROBBEMOND
DORDRECHT
A
ls bestuurder heeft de Dordtse CDA-wethouder Dion van
Steensel (36) zeker ambities
en onderwerpen die hij
claimt en waarmee hij zich wil profileren, maar zodra het gaat over water maakt hij zich het liefst zo klein
mogelijk.
,,Dat is een onderwerp van iedereen. Water is zo belangrijk voor de
stad dat ik het niet te veel mijn onderwerp wil laten zijn. Dordrecht
heeft een sterke positie, ook economisch, door het water.’’
Het beeld dat de ‘waterwethouder’ gebruikt is dat hij ‘voortbouwt
op brede schouders’. Volgens hem
heeft Dordrecht zijn zaken met betrekking tot de waterproblematiek
prima op orde en loopt de stad landelijk voorop. ,,Dat is geen verdienste van mij. Het werken aan het water heeft een rijke historie. De gedeeltelijk buitendijkse binnenstad
heeft veel kennis opgeleverd. Mensen weten wat de risico’s zijn en dat
maakt dat we in Dordt wellicht minder paniekerig reageren dan elders.’’
Voor Van Steensel is het vanzelfsprekend dat naar alternatieven
wordt gezocht voor dijkverhogingen, omdat daar een limiet aan zit.
,,De nadelen van dijkverhoging zijn
evident. Stel dat wordt gezegd dat
wij de primaire waterkering met
een meter moeten verhogen, dan
gaat het om de Voorstraat. Het zou
onzinnig zijn als je daar niet eerst
kijkt naar de alternatieven.’’
Het Urban Flood Management is
een paradepaardje waarin de stad
zelf ongeveer 300.000 euro investeert. ,,Er is veel publiciteit, en we leren er ook echt van. De vraag is wat
er in de toekomst zal gebeuren, van
ment. 11.00u
Schouwburg Kunstmin
St. Jorisweg 76,
078-6397979
Billie Holiday. Ruth
Jacott e.a. Musical.
20.15u
Joe's Ark. De Roovers.
Toneel. 20.30u
't Hof
Hof 12, 078-6134626
Hofconcert. La Primavera. Klassieke muziek.
20.15u
Wilhelminakerk
Blekersdijk 41
Levensechte kerststal.
Evenement. 14.00u
GORINCHEM
De Nieuwe Doelen
Haarstraat 64,
0183-692222
Fame The Musical. Jody
Bernal, Hans van der
Togt e.a. 15.00u 20.15u
Grote Kerk
Groenmarkt 7,
0183-631559
Kerstconcert. De
Bazuin. Harmonie/fanfare. 19.30u
Grote Markt
Gorcums Winterfestijn.
Evenement. 10.00u
Sporthal De
Oosterbliek
H.B. Wiari Beckmanplein 60,
Trias Champions Cup.
Evenement. 10.00u
Van Andel Spruijt
Natuurcentrum
Gijsbert van Andelpark
1
Levende taferelen uit
het Kerstverhaal. Op
weg naar Kerst.
Evenement. 17.00u
Vijfzinnen Boek &
Cadeau
Gasthuisstraat 31-33,
0183-690941
Vocal Five. Easy
listening. 14.00u
KLAASWAAL
Newland
Rijksstraatweg 30,
0186-571312
Blue Grass Boogiemen.
Jazz/blues. 19.30u
OUD-ALBLAS
beeld. De geschatte schade voor 2100 geeft een
substantiële verhoging aan tot wel 200%.
Dordrecht zijn:
waterkerende of waterbestendige civieltechnische objecten.
Vooral inboedelschade, in mindere mate schade
aan bebouwing
Het schademodel wijst uit dat in de buitendijkse
gebieden in geval van een overstroming de
meeste schade bestaat uit schade aan de inboedel, circa 50% tot 75%. De te verwachten schade
aan bebouwing lijkt mee te vallen. Vroegtijdig
waarschuwen en goede voorlichting zouden tot
een aanzienlijke schadereductie kunnen leiden,
zonder dat dit hoge kosten met zich meebrengt.
Concrete hoogwaterbestendige ontwerpen
geven richting aan discussie over buitendijkse
ontwikkelingen
De ontwerpen hebben de discussie verrijkt en
gefaciliteerd over de noodzaak, wenselijkheid en
mogelijkheid van buitendijkse ontwikkelingen.
De concretisering in ontwerpen hielp ook de
identificatie van diverse belangen, opgaven en
nieuwe oplossingsrichtingen, alsmede beleidsen juridische leemten of hobbels. Concrete
ontwerpen zijn ook noodzakelijk voor een marktonderzoek en vervolgens voor de daadwerkelijke
vermarkting van een ontwikkeling.
Herwaardering ‘historische’ ruimtelijke oplossingen biedt meerwaarde voor Dordrecht
Veel van deze ruimtelijke oplossingen zijn al eeuwen gebruikt door Dordtenaren en heeft UFM
deels opnieuw uitgevonden. Deze maatregelen
kunnen nieuwe kwaliteiten toevoegen aan de
oude Hollandse waterstad.
Thema 3: Hoogwater- en
klimaatbestendige ruimtelijke
maatregelen
Dion van Steensel: ‘De vraag is wat er in de toekomst zal gebeuren, van
welke scenario's je moet uitgaan.' FOTO VICTOR VAN BREUKELEN
welke scenario’s je moet uitgaan. Ik
denk van het slechtst denkbare. Er
is nu tijd om te filosoferen, na te denken en modellen los te laten op de
problematiek omdat er geen actueel groot gevaar is.’’
Wethouder Van Steensel is zich er-
van bewust dat de alternatieven die
Urban Flood Management ontwikkelt voor de wijk Stadswerven vooral theoretisch zijn. ,,We zullen wel
iets doen om de pilot voor de bouw
van een wijkje van 150 waterbestendige woningen mogelijk te maken.
Jeugd. 19.30u
SLIEDRECHT
Voetbal Vereniging
Sliedrecht
Sportlaan 7,
0184-490197
Kerstklaverjastoernooi.
Evenement. 14.00u
STRIJEN
Lambertuskerk
Kerkstraat 47
Kerstconcert. Sander
van Marion (orgel).
Klassieke muziek.
20.00u
MORGEN
Fame, de musical met Jody Bernal en Hans van der
Togt is vanavond te zien in De Nieuwe Doelen in
Gorinchem.
Het Trefpunt
Koningin Wilhelminalaan 1, 0184-691622
X-Mas Party. Trefclub
'73. Evenement. 21.00u
PAPENDRECHT
Theater De Willem
Van der Palmstraat 2,
078-6158226
De matroos in de doos.
Theater Terra. Jeugd.
14.30u
PUTTERSHOEK
Alcazar Pleasure
Village
Groeneweg 16,
078-6764000
Kerstgala 12-15 jaar.
Alcazar Light.
23 december
DORDRECHT
Biesboschcentrum
Baanhoekweg 53,
078-6305353
Snertvaartocht.
Evenement. 12.30u
De Pontonnier
Grotekerksplein 13,
078-6316369
La milonga de Mabel.
Mabel Gonzalez.
Wereldmuziek. 16.00u
We moeten daarvoor dat deel van
het gebied afgraven om het water
toe te laten, anders heeft het experiment geen zin. UFM heeft ons al wel
geleerd dat Stadswerven een van de
veiligste plekken van de stad is. Dat
wisten we niet toen we met het project begonnen.’’
,,In Hamburg wordt al wel gebouwd in een gebied dat overstroWorkshop tangodansen voor beginners.
Lorena de Miranda
Serra. Evenement.
13.00u
Industrieterrein
Amstelwijck
Wintercircus Royal.
Circus Royal. 15.00u
Popcentrale
Lijnbaan 151,
078-6399992
Zintuig-Kersteditie.
Donna Bastiaans + JK
Knijft. Evenement.
16.00u
Scheffersplein
Kerstijsbaan. Evenement. 12.00u
Stadsbrouwerij
Museumstraat 38
Knuffelen met dieren.
Evenement. 14.00u
't Hof
Hof 12, 078-6134626
Kabouter Kerstavontuur. Poppentheater
Jacobus Wieman.
Jeugd. 14.00u
GORINCHEM
Grote Markt
Grote Markt
Gorcums Winterfestijn.
Evenement. 10.00u
MAANDAG
24 december
DORDRECHT
Grote Kerk
Lange Geldersekade 2
Kerkdienst. Evenement.
23.30u
Industrieterrein
Amstelwijck
Wintercircus Royal.
Circus Royal. 15.00u
Oud-Katholieke
Kerk Maria Maior
Kerstnachtdienst.
Klassieke muziek.
22.30u
Scheffersplein
Kerstijsbaan.
Evenement. 11.00u
't Hof
Hof 12, 078-6134626
Culte Protestant.
Evenement. 10.30u
GORINCHEM
Grote Markt
Grote Markt
Gorcums
Winterfestijn. Evenement. 10.00u
Stedenbouwkundigen van de gemeente Dordrecht hebben samen met de UFM-partners
hoogwaterbestendige
ontwerp-concepten
ontwikkeld. Deze concepten kunnen mogelijk
toegepast worden of ter inspiratie dienen voor
andere locaties. De concrete ontwerpen en
het ontwerpproces waren een inspiratiebron
en katalysator voor diverse disciplines binnen
het UFM-consortium. De ontwerpen hadden
bovendien een belangrijke communicatiewaarde binnen en buiten het consortium.
Er zijn kansen voor integrale ruimtelijke oplossingen die hoogwater- en klimaatbestendigheid
combineren met ruimtelijke kwaliteit
Diverse ruimtelijke maatregelen kunnen hoogwater- en klimaatbestendigheid combineren
met ruimtelijke kwaliteit. Op gebiedsniveau
zijn ontwerpconcepten ontwikkeld. Voorbeelden zijn de terp, het ophogen van het maaiveld
in (delen van) het gebied, het vloedfront, dat
voorziet in een waterdichte linie van bebouwing en openbare ruimte of de watertreden,
het opzoeken van het water (rond binnenrivier
het Wantij) gecombineerd met het ophogen
van de randen. Deze ontwerpconcepten zijn
verder verrijkt met diverse technische oplossingen als: hoogwaterbestendige gebouwen,
waterbestendige openbare ruimte en diverse
Thema 4: Gezamenlijk ‘ontwerpend onderzoeken’ en
‘onderzoekend ontwerpen’
Het ontwerpproces bleek een belangrijk vehikel
voor het samen werken en samen leren: ‘learning
by doing’. Diverse opgaven en oplossingsrichtingen werden vanuit verschillende domeinen
geëxploreerd en wederzijds begrepen.
Dordrecht zijn:
Een neutrale onderzoeksomgeving en het
gezamenlijke ontwerpproces bevordert samen
werken en samen leren
Het proces vergrootte het begrip voor elkaars
opgaven, taken, verantwoordelijkheden en
maatregelen. De ‘neutrale’ onderzoeksomgeving
versterkte dit proces van onderzoekend ontwer-
pen en ontwerpend onderzoeken. Er is geëxperimenteerd met ontwerpvariabelen. Zo is onder
andere de randvoorwaarde om het maaiveld te
verhogen tot +4 m NAP ter discussie gesteld.
Het parallelle en iteratieve ontwerpproces leidt
tot nieuwe ideeën en goede oplossingen
Verschillende domeinen hebben parallel gewerkt
en de verschillende resultaten zijn frequent
geconfronteerd in het ontwerpproces. Zo leidden
innovatieve, gedetailleerde analyses van hoogwater (10 x 10 m) en kwetsbaarheid (tot op gebouwniveau en per schadetype) tot nieuwe ideeën voor
kosteneffectieve maatregelen voor ontwerpers
en beleidsmakers. Ook kosten- en batenanalyses zouden integraal moeten meelopen met het
iteratieve ontwerpproces. Dit is een belangrijke
voorwaarde om uiteindelijk tot daadwerkelijke
gebiedsontwikkeling te kunnen komen.
Commitment en continuïteit binnen het onderzoeksteam is cruciaal
Cruciaal voor de vruchtbare samenwerking
waren het commitment van de teamleden, de
continuïteit in de samenstelling van het team en
het vertrouwen dat tussen hen is opgebouwd.
Het leren van elkaars taal, opgaven en taken
heeft namelijk tijd nodig. Het vergroten van de
impact op kennisontwikkeling, beleidsontwikkeling en stedelijke ontwikkeling, stimuleerde
de betrokkenen verder. Overigens hebben de
consortiumpartners ook actief geprobeerd de
lessen van deze samenwerking en dit onderzoek
binnen hun organisaties te verankeren.
steden
www.AD.nl AD
DS DONDERDAG 29 NOVEMBER 2007
Themahet
5: Risicocommunicatie
STADSWERVEN Asselman en Stone laten
Zoeken naar
effect van
hoogwater
in woonwijk
Dordrecht is dé waterstad van Nederland. Dit eiland in de delta genereert kennis en kunde om stedelijke
gebieden langs rivieren veilig en
leefbaar te maken en te houden. Het
kennisproject Urban Flood Management (UFM) - Stedelijk Hoogwater
Beheer - geniet internationaal
faam. Vandaag deel 4 van een serie:
over het dichten van de kloof tussen
theorie en praktijk.
JAN ROBBEMOND
DELFT/DORDRECHT
H
oe vaak zijn er overstromingen of kansen daarop, hoe
snel stroomt het water, wat
doet het water bij welke
hoogte? En vooral: hoe gedraagt water zich in bebouwd gebied.
Dat zijn belangrijke vragen die bij
buitendijks bouwen, zoals in de
nieuwe Dordtse wijk Stadswerven,
moeten worden beantwoord.
Fysisch geografe dr. Nathalie Asselman (38) en hydrologe drs. Karin
Stone (37), onderzoekers en adviseurs van WL Delft Hydraulics in
Delft, zoeken de antwoorden op al
die vragen in samenhang met de te
verwachten gevolgen van klimaatverandering.
De kennis die zij vergaren is heel
belangrijk voor het project Urban
Flood Management, maar zelf leren
ze ook heel veel van hun onderzoek
met de overstromingsmodellen die
zij maken voor Stadswerven. ,,Dordrecht is heel interessant, want
daar heb je het omslagpunt, daar komen de getijden van de zee en de af-
voer via de rivieren samen,’’ vertellen Asselman en Stone.
Bijzonder aan hun werk in het
Dordtse project is de samenwerking met andere wetenschappers.
,,Planologen denken echt heel anders,’’ constateren zij. ,,Wij hebben
heel veel kennis over de risico’s van
overstromingen. Wij maken nu een
overstromingsmodel voor bebouwd
gebied. Tot nu toe maakten wij modellen voor hele grote gebieden,
waarin de bebouwing niet bepalend
was. Nu kijken we naar straten
waar het water doorheen moet. Het
gaat nu niet om een hele dijkkring,
maar om een wijkje.’’
De samenwerking met planologen in het project UFM is volgens Asselman en Stone het allerbelangrijkst. ,,Wij proberen de kloof te
dichten tussen de theorie en wat ermee wordt gedaan. Dat is lastig omdat we niet precies weten wat planologen voor gegevens nodig hebben.
Voor hen is water een nieuw fenomeen, het stond niet op hun agenda. Men ging er vroeger van uit dat
de dijken sterk genoeg waren om
het water te keren. Maar dankzij dit
soort projecten denken zij na over
de risico’s en de mogelijkheden om
schade te beperken.’’
Voor de inrichting van een gebied
zijn antwoorden essentieel op vragen als hoe snel stroomt het water,
hoe diep wordt het, hoe snel komt
het op en wanneer bereikt het je, in
welke richting stroomt het. ,,Dat is
bijvoorbeeld nodig voor het maken
van evacuatieroutes. Wij voeren allerlei gegevens in over de hoogte
IVN Dordrecht gaat zelf
natuurgidsen opleiden
DORDRECHT
Die gelegenheid biedt IVN Dor-
en risicoperceptie
Het waterschap Hollandse Delta heeft met de
publieke partners aanpak en uitgangspunten
opgesteld voor de ontwikkeling van een communicatiestrategie voor buitendijkse gebieden.
Op basis hiervan is een stappenplan gemaakt
waarmee een gerichte communicatiestrategie kan worden ontwikkeld. Hierbij is gebruik
gemaakt van de beschikbare literatuur en ervaring. De communicatiestrategie is uitgewerkt
voor de verschillende stedenbouwkundige
modellen voor De Stadswerven.
Dordrecht zijn:
Boodschap en medium moeten worden toegesneden op doelgroep en soort risico
Voor effectieve communicatie moet de boodschap en het medium toegespitst worden op
diverse doelgroepen en diverse soorten risico’s.
De
volgende
worden onderschei’Dordrecht is heel interessant, want daar
komen
de getijden van doelgroepen
de zee
en de afvoer via de rivieren samen,’ vertellen Nathalie Asselman en Karin
Stone (rechts). FOTO VICTOR VAN BREUKELEN
den: bewoners, bedrijven, bezoekers, openbare
functies
of kwetsende functies.
van het maaiveld, de waterstanden buiten
de kaders.en
Dat iskwetsbare
hartstikke
et cetera. De computer rekent het leuk. Dat we daar zelf niet aan hebHiervoor
zijn
diverse
risico’s onderscheiden als:
uit en maakt er een plaatje van. Wij ben
gedacht… Daar
kunnen
wij iets
inventariseren waar je tegen aan van leren.’’
loopt,’’ vertellen de twee onderzoek- alertheid,
Nathalie Asselman
en Karin Sto-schade en ontwrichting.
overlast,
sters.
Zij hebben ook meegekeken bij de
planologen om te ervaren hoe die
hun plannen maken. ,,Zij hebben
ideeën over hoe je een wijk als Stadswerven kunt inrichten. Wij denken
niet over wat leuk en aantrekkelijk
is en hoe je dat kunt realiseren. Wij
zijn pragmatisch, wij gaan uit van
het water, zij zijn creatief en denken
ne zijn gefascineerd door het water:
,,Dat is er altijd, hier en overal. Wij
zijn goed in water en in dit project
zijn wij de link tussen veel vakgebieden. Water is in ons land vaak een
bepalende factor. Daar worden we
ons gelukkig steeds bewuster van.
De problematiek gaat steeds meer
leven. Het is maatschappelijk relevant.’’
Communicatieopdracht in Dordrecht: aanzet
voor handelingsperspectief
Communicatie kan een bijdrage leveren aan
het vergroten van het waterbewustzijn en het
informeren over hoogwaterrisico’s. Dit biedt
gemeente en waterbeheerder de mogelijkheid
om een concreet handelingsperspectief aan
bewoners te bieden om overlast en schade te
beperken bij situaties als water tegen de kade,
water op straat (auto verplaatsen), water over de
drempel of evacuatie van bewoners.
De risicoperceptie van Dordtenaren is laag en
hun vertrouwen groot. Desondanks is er wel
behoefte aan meer en betere informatie
Een vergelijkend, kwalitatief onderzoek op basis
van 26 interviews duidt er op dat de risicoperceptie van Dordtenaren niet groot is. Ze voelen
zich niet onveilig en hebben een groot vertrouwen in de gemeente. Ondanks het vertrouwen
vinden zij dat er meer informatie gegeven moet
worden en ook dat de informatie verbeterd kan
worden. De mogelijkheid tot evacuatie naar een
‘veilige haven’ buitendijks spreekt hen aan. Ook
wijst het onderzoek op de kansen voor meer
persoonlijke en onderscheidende schriftelijke
communicatie.
Thema 6: Beleid en bestuur,
verzekerbaarheid en markt
Onder leiding van de provincie Zuid-Holland en
het Directoraat Generaal Water, en samen met de
gemeente Dordrecht, het waterschap Hollandse
Delta, VROM en Rijkswaterstaat, zijn de verantwoordelijkheden, aansprakelijkheden en taken
voor buitendijkse gebieden geanalyseerd. Op
basis hiervan zijn ook de bestuurlijke en juridische
consequenties van buitendijkse ontwikkelingen
geanalyseerd. Juridische experts en beleidsmedewerkers van diverse overheden op verschillende
niveaus hebben hieraan bijgedragen.
De analyse werd gevoed door de hoogwater- en
kwetsbaarheidanalyses en ontwerpconcepten
die in het UFM-project voor de casus De Stadswerven zijn ontwikkeld. De verdeling van verantwoordelijkheden, aansprakelijkheden en taken
voor buitendijkse gebieden en ontwikkelingen
was voor de start van het UFM-project niet duidelijk. Communicatieve en bestuurlijke verantwoordelijkheden zijn sterk verweven.
Dordrecht zijn:
Gemeente Dordrecht is de beste partij voor
effectieve communicatiestrategie naar de burgers
Uit de bestaande weten regelgeving blijkt niet
duidelijk bij wie de informatieplicht ligt. Het lijkt
het UFM-consortium het meest logisch dat de
gemeente de inwoners informeert. Het betreft
immers haar grondgebied en zij verstrekt al
informatie over allerhande relevant beleid. Zij
zou dus een effectieve communicatiestrategie
moeten ontwikkelen.
Het waterschap heeft als regionale waterbeheerder een toetsende rol
Bij de ontwikkeling van het gebied is het waterschap in het kader van de ‘Watertoets’ betrokken
bij de wijze waarop het water (en de waterveiligheid) wordt ingebracht in de ruimtelijke plannen.
Daarbij moet dan ook duidelijk worden hoe het
waterbeheer en de waterveiligheid in de nieuwe
situatie worden geregeld.
Rijkswaterstaat kan beperkingen opleggen aan
ontwikkelingen aan of in de rivier
De verantwoordelijkheid voor het nautische
regime en de doorvoercapaciteit van de rivier
ligt bij Rijkswaterstaat. Zij kan dus beperkingen
opleggen aan ontwikkelingen aan of in de rivier.
Een compleet overzicht van verantwoordelijkheden
vindt u op www.ufmdordrecht.nl. Klik op ‘Publicaties’
en vervolgens op ‘UFMWP601: Policy en Governance’
om het document te openen. In Nederland zijn de
verantwoordelijkheden overigens anders geregeld dan
in Hamburg en Londen.
“Hoogwaterbestendige stedelijke
ontwikkeling gaat uit van actuele
overstromingsrisico’s. Klimaat
bestendige stedelijke ontwikkeling gaat uit van toekomstige
overstromingsrisico’s als gevolg
van klimaatverandering.”
Eigenaren cq ontwikkelaars van buitendijks
gelegen gebieden zijn zelf verantwoordelijk en
aansprakelijk voor de ruimtelijke inrichting,
waarbij kwaliteit, kosten, financiering, verzekerbaarheid en veiligheidsaspecten moeten
worden meegewogen
In lijn met de aanbevelingen van de Commissie Veerman, liggen de aansprakelijkheden voor
ruimtelijke ontwikkelingen en inrichting van
buitendijkse gebieden bij de publieke of private
ontwikkelaars of eigenaren. Bij ontwikkel-, aanDordrecht werkt aan hoogwaterbeheer 25
en verkoopbeslissingen moeten zij onder andere
de kwaliteit (vastgoedwaarde en vermarktbaarheid), de kosten, de financiering (onder andere
hypotheken) en veiligheidsaspecten overwegen.
De verzekerbaarheid van ontwikkelingen en
vastgoed tegen hoogwaterschade is belangrijk
voor hen.
De UFM-ontwerpconcepten zijn juridisch
haalbaar. Wel zijn er op punten beleidsmatige
onduidelijkheden en daarmee onduidelijkheid
over verantwoordelijkheden
De diverse ontwerpconcepten zijn juridisch haalbaar, alhoewel er diverse beleidsmatige onduidelijkheden zijn geïdentificeerd. Bijvoorbeeld,
het Bouwbesluit geeft geen voorschriften voor
hoogwaterbestendig bouwen. Ook moet worden
bezien of het mogelijk of wenselijk is vloedfronten als keringen te beschouwen. Dit beïnvloedt
direct de verantwoordelijkheden (bijvoorbeeld
tussen waterschap en/of gemeente) en dus ook
de verantwoordelijkheid voor beheer en onderhoud.
Meer bestuurlijke en juridische afstemming is
wenselijk
Meer bestuurlijke en juridische afstemming is
wenselijk tussen: Ruimtelijke Ordening, Water
en Openbare orde en veiligheid, ook tussen
bestuurlijke schaalniveaus. Bijvoorbeeld, als
De Stadswerven wordt aangewezen als veilige
haven of bij evacuatie in het geval van een ramp
(Openbare orde en veiligheid), dan kunnen aangewezen evacuatieroutes hierop ontworpen,
gedimensioneerd of aangepast worden (Ruimtelijke Ordening). Wellicht kunnen veilige havens
zelfs dienst doen voor een gehele regio. Deze en
andere voorbeelden laten zien dat deze (beleids)
thema’s en de verschillende bestuurlijke schaalniveaus gerelateerd zijn.
Stadswerven zou uitstekende proeflocatie zijn
voor onderzoek naar verzekerbaarheid
Op basis van de casus Stadswerven wordt
momenteel in een parallel traject onderzoek gedaan naar de verzekerbaarheid voor
(bepaalde) nieuwbouwwoningen in buitendijkse riviergebieden. Hoewel het onderzoek
op moment van uitkomen van deze UFM-publicatie nog niet was gestart, lijkt verzekerbaarheid mogelijk. De Stadswerven is bij uitstek een
geschikte proeflocatie voor een dergelijk onderzoek: vanwege het beperkte risico, het inzicht
in de risico’s (inclusief kwetsbaarheid) en de
particuliere verantwoordelijkheid. Verzekeraars
kunnen zelfs differentiëren naar kwetsbaarheid. Denk bijvoorbeeld aan hoogwaterbestendige bebouwing.
Verkoopbaarheid en waardebepaling van hoogwaterbestendige woningen is nog onzeker
Woningcoöperatie Progrez heeft een eerste onderzoek gedaan naar de verkoopbaarheid van hoogwaterbestendige woningen.
Er bestaan nog veel onzekerheden over de
verkoopbaarheid van hoogwaterbestendige
woningen. Het lijkt een selecte groep aan te
spreken. Ook de waardebepaling is moeilijk.
Wonen bij het water wordt over het algemeen
positief gewaardeerd. De markt voor traditionele woningen lijkt zich niet te onderscheiden
voor buitendijkse gebieden. Hoogwater houdt
kopers niet bezig, ondanks aansprakelijkheden. Echter, financiering en verzekering zouden niet belemmerd moeten worden.
Hoofdstuk 5
Aanbevelingen
Het project UFM Dordrecht biedt veel aanknopingspunten voor vervolgonderzoek: onderzoek
op andere specifieke kennisdomeinen en beleidsvelden, en onderzoek ter ondersteuning van
specifieke stedelijke opgaven.
Een selectie uit deze aanbevelingen:
Tools
Ontwikkel aanvullende tools ter ondersteuning
van interactieve, klimaatbestendige ruimtelijke
planvorming
UFM Dordrecht heeft diverse tools ontwikkeld
die het ontwerpproces ondersteunen. Zo zijn er
tools ontwikkeld voor gedetailleerde hoogwateranalyse en is een kwetsbaarheidanalyse uitgezet
in de tijd en grafisch en ruimtelijk gepresenteerd.
Ook zijn een aantal bouwmethodes en inrichtingstypologieën ontwikkeld.
Onder meer op basis hiervan is een aanzet
gemaakt voor een afwegingskader voor hoogwater- en klimaatbestendigheid. Dit kader geeft
inzicht in vragen als:
• Welke bouwmethoden zijn het meest geschikt
voor welke verwachte waterstanden?
• Welke inrichtingstypologieën zijn het meest
geschikt voor welke waterstanden en klimaatscenario’s?
• Welke bouw en inrichtingstypologieën zijn
flexibel of aanpasbaar in de tijd om in te kunnen spelen op met name klimaatverandering?
Koppel tools en maak ze toepasbaar voor verschillende planvormingfasen
Hieraan kunnen andere tools worden toegevoegd, de tools kunnen gekoppeld worden en zo
toepasbaar gemaakt worden voor verschillende
fasen van planvorming. Daarbij valt te denken
aan het toevoegen van een kostenmodule. Maar
ook aan modules gerelateerd aan andere opgaven, zoals verkeer en luchtkwaliteit. Ook het
afwegingskader klimaatbestendigheid kan verrijkt worden met een neerslagmodule en een
groenmodule.
Overigens vraagt de nauwkeurigheid en snelheid
van de tool aandacht. Net als het ontwerp/planvormingsproces, zou de tool van grof naar fijn moeten
kunnen werken. Op basis van schetsontwerpen
kunnen en hoeven louter indicaties gegeven te
worden voor de effecten voor diverse opgaven.
De aanbevelingen voor vervolgonderzoek kunt u
nalezen in de afzonderlijke deelrapporten.
Deze rapporten vindt u op www.ufmdordrecht.nl,
onder ‘Publicaties’.
de vloer’
Uitdaging
Randstad bouwt
tot 2020 nog
550.000 huizen
in risico-gebied
Overal in de wereld staan bestuurders van steden voor de uitdaging
om de risico's te beperken in uitbreidingsgebieden waar gevaar
dreigt voor overstroming.
Klimaatveranderingen maken de
kans op overstromingen groter.
Voor buitendijkse gebieden, stedelijke ontwikkelingen in het rivierbed, ontbreekt dikwijls nog samenhangend en op veiligheid gericht
beleid. De overheid slaagt er nog
niet in daar adequaat vorm aan te
geven. Veel maatregelen en manieren van bouwen getuigen van een
conservatieve manier van denken
over het water. Die moet veranderen van strijd tegen naar leven met
water.
De Randstad bouwt tot 2020
550.000 huizen in een gebied dat
bloot staat aan de risico's die
voortvloeien uit de veranderingen
in het klimaat: verhoging van de
zeespiegel, hevige regenval, grotere waterafvoer via de rivieren. De
steden Hamburg en Londen, waarmee Dordrecht samenwerkt in het
project Stedelijk Hoogwater Beheer, hebben ook dergelijke uitbreidingsplannen. Hamburg Hafencity
plant 12.000 nieuwe huizen aan
het waterfront tot 2010. Thames
Gateway in Londen gaat uit van
150.000 huizen tot 2016.
Onderzoeksprojecten als UFM zijn
erop gericht maatregelen te bedenken om de veerkracht van die
gebieden te vergroten, de kwets-
waren te agressief
Dat mocht niet.’’ Daarop werd het
Enkele Dordtse parkeercontroleurs van kwaad tot erger. Van P. zou de
hebben een Dordtenaar dit voorjaar controleurs vervolgens beledigd
onnodig agressief behandeld. Ter- hebben door hen een ernstige ziekte
• Werk de risiconormering uit: welk risiconiveau
Optimaliseer de interactiviteit en communiwijl politiemensen de man al onder naar het hoofd te slingeren. Hij ontceerbaarheid
vannotoolskent
en uitkomsten
dat in alle toonaarden: omdat is acceptabel, en voor wie?
bedwang hadden,
vonden zij het
enkele familieleden van van
hem aan
dig ook nog eens
hem te gaan zit• Ontwikkel richtlijnen voor het hanteren van
De op
interactiviteit
en communiceerbaarheid
die ziekte overleden zijn, zou hij dat
ten.
deze normen.
tools de
en 30-jarige
uitkomsten
wornooit geoptimaliseerd
doen.
Het slachtoffer,
W. moet
Hoewel
de politierechter
dat wel
van P., verscheen
vrijdag moet
zelf voor
• Ontwikkel richtlijnen voor buitendijks inrichden. Verder
het samen
werken
aan het plannemen, hielp
het verweer ten en bouwen.
de Dordtse politierechter
mr. ondersteund
C.J. aan wilde
vormingsproces
worden.
Dergelijke
van der Wilt omdat hij de parkeer- de man niet. De politierechter stel• Onderzoek de verzekerbaarheid van diverse
tool(s) moeten
heten
proces
versnellen
encontroleurs
tot betere in elk
de vast
dat hij de
controleurs uitgescholden
had
geval
voor
‘klootzak’,
‘hufter’
en
‘eizich vervolgens
verzette
tegen
zijn
risiconiveaus, voor verschillende gebieden en
oplossingen leiden, o.a. doordat de samenwerkel’ uitgemaakt had.
aanhouding door de politie.
gefaciliteerd
Alle was
partijen
moeten
Daarna
hij doodleuk
weer op voor verschillende publieke en private functies
Volgens de king
politierechter
had dewordt.
hun opgaven en
kunnen
inbrengen.
gaan zitten.
Dat de politie en bezittingen. Met name het ‘eigen risico’ zou
politie in het proces-verbaal,
datoplossingen
te- het terras
gen van P. opgemaakt werd, ook ge- hem vervolgens aansprak, vond hij verder uitgewerkt moeten worden.
constateerd dat het optreden van de tot daaraan toe; dat ze hem mee
• Werk de relatie tussen de verschillende
Beleidsmatige,
juridische
ennemen
bestuurlijk
kaders
widen
naar het
bureau beparkeercontroleurs
niet in de haak
viel
hem
minder.
Agenten
pakten
was.
bestuurslagen en de betrokken overheidsparWerk het beleidsmatige, bestuurlijk en juridisch
Van P. kreeg het met de contro- hem bij de arm, waarop hij zich los
tijen helder uit en communiceer deze.
kader uit: restrisico, eigen risico en verzekerleurs aan de stok toen hij uitgebreid probeerde te rukken. In het gewoel
• Doe vervolgonderzoek naar het toepassen van
baarheid
op een horecaterras
zat te genieten dat daarop volgde, werkten de agenhem tegen de grond
en hen bij zijnErauto
zagde
komen.
zijnaan
nog
nodige ten
onduidelijkheden
overom
dehem te tijdelijke bestemmingen en het werken met
,,Ik had toen al voor vier uur betaald boeien. Daarna gingen de controkortetermijningrepen in relatie tot politiek
beleidsmatige,
en eens
juridische
op hemkaders,
zitten.
en was net tien
minuten te laat.bestuurlijke
Eén leurs nog
Volgens de politierechter
van de controleurs
vond het goed
die uitnodigen
tot vervolgonderzoek.
Ook dehoeven besluitvorming en juridisch instrumentarium.
niet te laten bedat iemand naast
mijvan
alsnog
een parkeerwachten zich
analyse
verantwoordelijkheden,
aansprakekaartje bij de automaat haalde. De ledigen. Hij legde de man vanwege
lijkheden
en taken
Uitwerking rampscenario’s
het buitendijkse
geweld van de gebieden
controleurs 440
ander gaf mij
een bekeuring.
Ik voor
boete
op: ,,Dat
is minder dan
vroeg hem niet
zo flauw
te doen en eurodat
vereist
vervolgonderzoek
directe
relevantie
In binnendijkse onderzoeksprojecten zouden
mij ook een kaartje te laten halen. gebruikelijk in dit soort zaken.’’
DORDRECHT
kan hebben voor andere buitendijkse gebieden.
rampscenario’s en wateroverlast door neerslag
Ook is de analyse van verantwoordelijkheden,
kunnen worden onderzocht in relatie tot ruimaansprakelijkheden en taken bij buitendijkse
telijke maatregelen
ontwikkelingen een cruciale verbindingsstap
Onderzoek voor binnendijkse gebieden zou
naar grootschalige toepassing en daarmee naar
rampscenario’s (restrisico) kunnen analyseren
de vermarkting van innovatieve concepten.
en rampenplannen kunnen uitwerken, zoekend
leven met
naar synergie met ruimtelijke maatregelen.
drie uurnaar
en achttien
minuten.
DORDRECHT Een cruciale stap in deoptransitie
Toch komen de
meeste deelnemers
Pijprokers uitwater,
hele land
komen morwaarvan
het nadrukkelijk
koppelen
van
gen in Dordrecht bijeen in een po- volgens Jan bij lange na niet in de
én (hoog)waterbeheer
én ruimtelijke
ordening
Verticale evacuatie en veilige havens
van dit record.
,,Na een half
ging het wereldrecord
pijproken te buurt
uur
vallen
de
meeste
mensen
af.’’
verbreken. Het
Pijproockersgilde
een belangrijk onderdeel is.
Tijdens het UFM-project is het idee ontwikkeld van
Jan heeft zijn eigen technieken.
Dordrecht houdt dan het Nederzogenoemde verticale evacuatie naar hoger gelelands Kampioenschap houtenpijp- ,,De kunst is om niet te hard aan de
Een selectie
uit overige
aanbevelingen
opniet te
gen buitendijkse gebieden als De Stadswerven. De
pijp te zuigen
en het tabak
roken ter gelegenheid
van het 25-jain de pijp te duwen.’’
rig bestaan van
de vereniging.juridischdiep
beleidsmatig,
en bestuurlijk
niveau:
Stadswerven kan dienst doen als veilige haven voor
’De kunst is om niet te hard
aan de pijp te zuigen’
,,Degene die zijn pijp het langst
kan laten branden, wint het kampioenschap,’’ legt voorzitter Jan
Heuseveldt uit Dordrecht uit. Sinds
enkele jaren zijn Jan en zijn vrouw
Toch blijkt ook die techniek niet
altijd te werken. ,,Zo heb ik een keer
meegemaakt dat ik zo druk met iemand in gesprek was dat ik niet in
de gaten had dat mijn pijp uit was ge-
het gehele eiland. Het gebied kan gebruikt worden voor communicatieplannen, rampenplannen
en voor de planning, ontwerp en bouw/aanleg van
vitale functies (nutsvoorzieningen, ziekenhuizen,
etcetera) en evacuatieroutes op het eiland. Mogelijk biedt dit idee ook een interessante kans voor
andere hoger gelegen buitendijkse gebieden.
Toetsing in de praktijk
Historische gebouwen zijn relatief kwetsbaar
bij overstromingen. Dit vraagt om nader onderzoek naar kosteneffectieve maatregelen
Het historische stadscentrum van Dordrecht is
relatief kwetsbaar vanwege haar lagere ligging
en waardevolle (historische) gebouwen. Ook
andere individuele gebouwen vragen aandacht.
Deze conclusies bieden aanknopingspunten voor
kosteneffectieve maatregelen, die in de praktijk
verder onderzocht zouden moeten worden. Het
buitendijkse gebied in Dordrecht is een prima
proeftuin voor hoogwaterbestendig bouwen.
Experimenteer! Toets de bevindingen van UFM
Dordrecht in praktijkgerichte vervolgonderzoeken
Voor De Stadswerven heeft UFM diverse opgaven en oplossingen op papier uitgewerkt. Door
daar in de praktijk mee te experimenteren kan
een goede volgende slag worden geslagen. De
toetsing aan de praktijk levert naar verwachting
weer nieuwe inzichten op: ‘learning by doing’.
Gebruik de bevindingen van UFM Dordrecht in
praktijkopgaven in Dordrecht en omstreken
In Dordrecht en omstreken zijn er diverse prak-
tijkopgaven die zouden kunnen profiteren van
ondersteunend,
vraaggestuurd
onderzoek.
Enkele voorbeelden:
• Toepassing van de resultaten van het UFM-onderzoek op de herontwikkeling van De Stadswerven (of een andere locatie in Dordrecht of
de Drechtsteden)
• Onderzoek naar de mogelijkheden om de Voorstraat om te vormen tot waterkerende dijk op
Deltahoogte
• Onderzoek naar het beschermingsniveau van
de buitendijkse (historische) binnenstad
• Onderzoek naar de mogelijkheden voor een
netwerk van veilige routes en plekken op het
Eiland van Dordrecht.
Toets ook op andere soorten locaties en binnen
andere opgaven
De onderzoeksresultaten kunnen ook verder
worden uitgewerkt en doorvertaald naar andere
locaties en andere beleidslijnen. Want onderzoek
gericht op andere buitendijkse locaties in het
rivierengebied kan eerdere inzichten verifiëren
en verrijken. Ook kan de toepasbaarheid van de
UFM-resultaten in het buitenland verder worden
onderzocht.
“In het Masterplan Stadswerven
speelt urban flood management
een grote rol. Het ontwikkelings
gebied Stadswerven, vlakbij
het Dordtse stadscentrum, ligt
geheel buitendijks en leeft dus
altijd met de uitdaging en de
nabijheid van water.”
Koppeling aan bredere klimaatopgaven
Koppel waar mogelijk de bevindingen van UFM
Dordrecht aan bredere klimaatopgaven en
-oplossingen
Ook kan gezocht worden naar kansen om
bovenstaande in bredere zin te koppelen aan
klimaatopgaven zoals hittestress, droogte of
6 Drechtsteden
KORT
NIEUWS
PAPENDRECHT
Achtervolging
eindigt tegen paal
Na een achtervolging door een
deel van Papendrecht heeft de
politie in de nacht van maandag
op dinsdag twee mannen (20 en
26 jaar) opgepakt die in Dordrecht hadden getankt zonder te
betalen. Het tweetal, dat in een
gestolen auto reed, ging vanaf de
N3 de Pieter Zeemanlaan op.
Daar werd een geparkeerde auto
geraakt. Op de Willem Dreeslaan lukte het de politie de twee
klem te rijden. In zijn achteruit
ging de bestuurder ervan door
richting De Savornin Lohmanlaan. De nachtelijke achtervolging eindigde uiteindelijk in de
Gerbrandystraat, vanwege de
betonpalen die daar staan. De
twee sloegen lopend op de
vlucht, maar werden door de
politie alsnog opgepakt.
DORDRECHT
Auto rijdt door
hek tegen flat
Een 26-jarige man uit Arnhem is
met zijn auto dwars door een
hek aan de Mariastraat in Dordrecht gereden om vervolgens
tegen de muur van een flat tot
stilstand te komen. De man
verloor op de rotonde op de
Nassauweg de macht over het
stuur. De automobilist werd per
ambulance naar het ziekenhuis
gebracht. Eerste onderzoek wees
uit dat de flat geen schade had
opgelopen.
ZWIJNDRECHT
Zestig valse 20euro biljetten
De politie heeft een 32-jarige
vrouw uit Zwijndrecht aangehouden omdat ze vals geld probeerde in te leveren bij een bank
op de Laan van Walburg in haar
woonplaats. Het ging om zestig
biljetten van twintig euro. Volgens de vrouw had zij wat spullen verkocht en was zo aan het
geld gekomen. Haar vriend
bevestigde dat verhaal. Het geld
is in beslag genomen.
Magazijn
uitverkoop
www.AD.nl AD
DD DONDERDAG 27 DECEMBER 2007
STADSWERVEN Centrale rol voor Dordrecht in
‘Dordt is voorbereid op
levert kennis en kunde op om stedelijke gebieden langs rivieren veilig
en leefbaar te maken en te houden.
Het kennisproject Urban Flood
Management (UFM) - Stedelijk
Hoogwater Beheer - geniet internationaal faam. Vandaag deel 12 en
het slot van een serie: Dordrecht is
goed voorbereid op de toekomst.
• Op lokaal/regionaal niveau: structuurvisies van
Dordrecht en de provincie Zuid-Holland, (stedelijke) waterplannen en klimaatprogramma’s.
• Op nationaal niveau: adaptatieprogramma
Ruimte en Klimaat, Advies DeltaCommissie,
Nationaal Waterplan, Waterveiligheid 21ste
Eeuw en implementatie Hoogwater Richtlijn.
• Op Europees niveau: implementatie Hoogwater Richtlijn en groenboek klimaatadaptatie.
JAN ROBBEMOND
DORDRECHT/BARCELONA
T
wee jonge Nederlandse organisatieadviseurs ‘managen’
het Dordtse project Urban
Flood Management (UFM)
vanuit hun kantoor in Barcelona,
waar Bax & Willems Consulting Venturing een vestiging heeft. Ingenieur Sebastiaan van Herk (27) en
de even oude bedrijfskundige Rolf
Bastiaanssen vliegen van hot naar
her en reizen door heel Europa.
,,Veel landen kampen met dezelfde problemen en waarom zou je in
Nederland elke keer opnieuw het
wiel willen uitvinden. Wij hebben
gezocht naar die internationale
component en die vonden we in
Hamburg en Londen,’’ zeggen zij.
Een nieuw internationaal project
was daarmee geboren. Het projectidee: Urban Flood Management,
omgaan met overstromingsrisico’s
bij het ontwikkelen van steden. ,,Zoiets bestond helemaal niet, dat hebben wij met de Dordtse partners in
gang gezet,’’ vertelt Van Herk. ,, Wij
brengen professionals met diverse
achtergronden samen, enthousiasmeren hen en laten ze goed samenwerken. Veel medewerkers aan
UFM kenden elkaar niet, hoewel ze
(wellicht onbewust) veel invloed
hebben op elkaars werk. Nu weten
ze elkaar te vinden en hebben geleerd elkaars taal te spreken.’’
De organisatieadviseurs kennen
de voetangels en klemmen op het
pad naar internationale samenwerking met private en publieke deelnemers. De hamvraag is van wie de
kennis is, die wordt ontwikkeld in
een project als Urban Flood Management.
Van Herk en Bastiaanssen: ,,Nieuwe software is interessant. Maar
ook de overstromingsmodellen van
WL Delft Hydraulics en de schademodellen, die revolutionair zijn.
Publieke partijen hebben meestal
geen moeite om gegevens te
publiceren, maar Delft Hydraulics
verdient er geld mee. Zo’n bedrijf
Clown Bassie heropent op zaterdag
12 januari het vernieuwde Hyper-
Hoofdstuk 6
Digitale UFM-reader
Urban Flood Management (UFM) Dordrecht heeft een aantal documenten gepubliceerd, die
samen het eindresultaat van het project vormen: de digitale UFM-reader. Deze documenten
staan op www.ufmdordrecht.nl, onder het kopje ‘Publicaties’.
Hoofddocumenten
Naam/Code
Titel
UFMWP101
Samenvatting UFM Dordrecht: introductie, conclusies en aanbevelingen
UFMWP201
Water specific issues for Urban Flood Management
UFMWP301
Resilient Building and Planning
UFMWP401
Ontwerpend onderzoek naar hoogwaterbestendige ontwikkeling
buitendijkse stad
Bijlagen
Sebastiaan van Herk en Rolf Bastiaanssen bereiden een internationaal
vervolg voor op het kennisproject Urban Flood Management.
FOTO VICTOR VAN BREUKELEN
kan kennis niet zomaar weggeven.’’
Van Herk en Bastiaanssen bereiden nu een vervolg voor op UFM en
dat wordt een echt internationaal
project.
Voor Dordrecht, dat hierin een leidende rol heeft, betekent het dat het
nieuwe onderzoek zich zal uitstrekken over heel het eiland. ,,Je kunt jezelf de vraag stellen of je de komen-
Meer plaats in zuurstofcentrum
ZWIJNDRECHT
energieopgaven en klimaatbestendige maatregelen. In alle gevallen zou vraaggestuurd onderzoek het uitgangspunt moeten zijn. Samen
werken ten behoeve van, behalve kennisontwikkeling, een praktijkopgave en beleidsontwikkeling. Zo zou onder andere een verdere bijdrage
kunnen worden geleverd aan de volgende
beleidslijnen:
gebruik. Om die reden is het HZCR
tijdelijk gesloten. De oude drukkamer bood plaats aan zes patiënten
Bassie, die het HZCR een warm
hart toedraagt, verricht om 12.00
uur de opening. Tijdens de open dag
de 300 jaar elk jaar de primaire dijken moet verhogen. Dat biedt alleen
schijnveiligheid,’’ zeggen zij. ,,Het
kan toch misgaan en daar moeten
de stad en haar bewoners zich (ook)
op voorbereiden. Misschien is het
veiliger en goedkoper om anders te
bouwen. Ook is zorgvuldige communicatie met burgers, bedrijven en investeerders belangrijk, evenals het
bijwerken van rampenplannen.’’
UFMWP501
Communicatie strategie buitendijkse gebieden
UFMWP601
Policy en Governance
UFMWP202
Statistische Berekeningen
UFMWP203
Memo Watersysteem
UFMWP302
Summary of Results
UFMWP303
Summary Design Variants
UFMWP402
Werkdocumenten Werkpakket 4
Derden
Machteld Hillebrand: Kwalitatief onderzoek naar risicocommunicatie en
risicoperceptie ten aanzien van overstromingen te Dordrecht
Hoofdstuk 7
Nawoord
Wonen in een laaggelegen delta, dat kun je niet alleen. Overheden, kennisinstituten, burgers en het
bedrijfsleven zien steeds meer in dat zij elkaar nodig hebben om samen tot betere oplossingen te
komen. Veiligheid is belangrijk, maar de bescherming tegen het water moet niet de leefbaarheid in
de weg staan. En andersom, een prachtige ingerichte stad met een te groot risico op natte voeten
is ook geen optie. De kernvraag is: hoe zorgen we ervoor dat Nederland nu, maar ook over vijftig en
zelfs honderd jaar, nog een veilig én aantrekkelijk land is om in te wonen?
Het Leven met Water-project Urban Flood Management (UFM) Dordrecht laat zien hoe we samen
kunnen werken aan deze vraag. Naast de waardevolle concrete uitkomsten van het project, zoals
de stedelijk ontwerpen, de inzichten in hoogwaterrisico en potentiële schade, en in de juridische en
communicatieve instrumenten, levert UFM vooral een vernieuwende werkwijze. Een innovatieve
manier van werken die een nieuwe weg inslaat in het omgaan met hoogwater in stedelijk gebied.
De UFM-aanpak is niet alleen nuttig bij waterveiligheidsvraagstukken. Deze vorm van ontwerpend
onderzoek kan ook goed ingezet worden bij het zoeken naar integrale oplossingen voor wateroverlast, waterkwaliteit en andere opgaven. De interactie tussen verschillende disciplines is daarbij
essentieel. Daaruit komen nieuwe inzichten en ideeën voort. Dat is niet alleen waardevol voor
de uiteindelijke oplossingsrichtingen, maar ook een verrijking voor de deelnemende personen en
organisaties. Door de interactieve samenwerking hebben inzichten uit UFM bij kunnen dragen aan
beleidsontwikkelingen op verschillende schaalniveaus.
Ik zie graag dat deze aanpak ook vervolg krijgt in de daadwerkelijke uitvoering van de ideeën. We
moeten als Nederland de durf en de wil hebben om voorop te blijven lopen.
Annemieke Nijhof
Directeur-generaal Water
Ministerie van Verkeer en
Waterstaat
Laat u met deze publicatie dan ook inspireren om op soortgelijke wijze te werken aan een klimaatbestendige inrichting van Nederland. Niet alleen buitendijks maar ook binnendijks!
Deel 2
MARE project
Managing
MARE project
adaptive Responses
to changing flood risk
City of Seattle
programme
Interreg IVB Northsea
duration
2009 - 2012
project partners
15
budget
5.2 M EUR
EC-contribution
2.5 M EUR
coordinator
City of Dordrecht
Consortium
City of Bergen
City of Dordrecht
Waterboard Hollandse Delta
Rijkswaterstaat
City of Sheffield
Province Zuid-Holland
City of Hannover
UNESCO-IHE
Ministery V & W
City of Dordrecht
Dura Vermeer
Sheffield City Council
University of Sheffield, PWG
Rotherham City Council
City of Hannover
Leibniz University of Hannover
Hannover Region
Courtesy of: BACA
Goals of the project
Enable widespread implementation of local adaptive
measures that mitigate flood risk
1 Set up Learning and Action Alliances (LAA) for professional stakeholders in Flood Risk Management
2 Develop and demonstrate local Flood Risk adapta- 2
tion methodologies and related policy
3 Promote wider implementation and dissemination
Courtesy of: Dura Vermeer
TU Hamburg-Harburg
Approach
3
1 Stimulate cooperation: Intensive, multi-disciplinary cooperation between all levels of the
decision-making chain and with academic and technical support1through LAAs. Develop
Results
1 Flood Risk Management plans at city-wide level
and for local hotspots in all partner cities.
a shared view on flood risk analysis, management options and evaluation approaches.
2 Demonstrate: Design Flood Risk Management plans for areas facing different flood
A Climate Proofing Framework that supports water
managers and spatial planners in making and eva-
types, specifically considering novel adaptive solutions. Involve local communities acti-
luating flood risk management plans that go far
vely. Evaluate governance processes and requirements.
beyond Flood Directive requirements.
3 Accelerate uptake: Interact with local, regional and national policy development and im4
plementation trajectories. Develop and provide training and courses.
City of Bergen
Bergen Region
Bjeknes centre for climate research
Seatlle (United States)
3 Inclusive permanent national platforms in the four
partner countries. In each, local, regional and national level authorities will be represented.
www.mare-project.eu
Contact:
Ellen
Kelder,
etg.kelder@dordrecht.nl
to changing
flood risk
5.2 M EUR
budget
2.5 M
MARE: DoorwerkingEC-contribution
UFM naar praktijk
enEUR
beleid
Het project Urban Flood Management (UFM) heeft een opvolger: MARE. Dit internationale project streeft naar toe-
coordinator
City of Dordrecht
passing van de in UFM opgedane inzichten in praktijk en beleid. De resultaten vormen algemene handvatten voor
City of Seattle
bestuurders en professionals om lokaal (hoog)waterbeheer te combineren met ruimtelijke ordening.
City of Bergen
City of Sheffield
City of Hannover
City of Dordrecht
Managing Adaptive REsponses to changing
flood risk (MARE) is een innovatief, praktijkgericht en vraaggestuurd onderzoeksproject naar
hoogwater- en klimaatbestendige stedelijke
ontwikkelingen. Het moet ons inzicht geven
hoe we de komende jaren onze steden kunnen
beschermen tegen hoogwater, zodat deze veilig en aantrekkelijk blijven.
Het project is gestart op 17 maart 2009 tijdens
het 5e World Water Forum in Istanbul en loopt
tot en met 2012. De totale kosten bedragen 5,2
miljoen euro.
Het project richt zich op de ontwikkeling en
demonstratie van een integrale aanpak voor
stedelijke (hoog)waterbeheer. Onder andere
door het ontwikkelen van een werkmethode
om klimaatveranderingen mee te nemen in
stedelijke ontwikkelingen.
Deze aanpak wordt vervolgens getest in concrete demonstratieprojecten. De resultaten
van deze pilots monden uit in lokale, regionale
en nationale beleidstrajecten.
De kernpartners in MARE zijn vijf steden. Naast
Dordrecht, dat het project leidt, zijn dit Sheffield
(Verenigd Koninkrijk), Hannover (Duitsland), Bergen (Noorwegen) en Seattle (Verenigde Staten).
Elke stad vormt het centrum van een netwerk
waarin publieke partijen (ambtelijk en bestuurlijk), bedrijven en kennisinstellingen samenwerken. In totaal doen zeventien organisaties mee.
Daarnaast heeft MARE diverse samenwerkingsverbanden met nationale en internationale zusterprojecten en haar partners.
Consortium
City of Dordrecht
Daarbij wordt bijvoorbeeld gekeken naar wetgeving, besluitvorming en financiering. De
internationale samenwerking biedt bovendien
de mogelijkheid kennis en ervaring uit verschillende landen met elkaar te delen ten behoeve
van deze lokale demonstratieprojecten.
Uiteindelijk moet het project algemene, praktische handvatten aanreiken om verschillende
ruimtelijke oplossingen tegen elkaar af te kunnen wegen. Deze ervaring wordt door professionals in de deelnemende steden gebruikt,
en wordt ook beschikbaar gesteld aan andere
steden.
Waterboard Hollandse Delta
Rijkswaterstaat
Het doel van MARE is dat waterbeheerders, onderzoekers, stedenbouwkundigen,
beleidsmedewerkers en bestuurders van elkaar
en van elkaars organisaties leren. Dit wordt
gedaan door middel van zogenoemde ‘demonstratieprojecten’. In deze praktijkcasussen worden bestaande en nieuwe mogelijkheden om
overstromingsrisico’s te beperken ontworpen
en nagerekend. Daarbij worden de mogelijke
effecten van klimaatverandering meegenomen
en speelt innovatie een grote rol. Ook de kansen en belemmeringen voor daadwerkelijke
toepassing in de praktijk worden beoordeeld.
Province Zuid-Holland
UNESCO-IHE
Ministery V & W
Dura Vermeer
Door samenwerking met ambtenaren en
bestuurders van diverse overheidsorganisaties, vinden de resultaten van MARE ook hun
weg naar verschillende nationale en regionale
beleidsontwikkelingstrajecten.
Sheffield City Council
University of Sheffield, PWG
MARE in Dordrecht
In MARE Dordrecht staan twee typen overstromingsrisico’s centraal:
1. Omgaan met overstromingsrisico’s door
hogere rivierafvoer en zeespiegelstijging:
Stad in het Water;
2. Omgaan met overstromingsrisico’s door
hevige regen: Water in de Stad.
Overstromingsrisico 1: Stad in het Water
In het eerste demonstratieproject binnen Stad
in het Water wordt een hoogwaterstrategie
uitgewerkt. Een hoogwaterstrategie betekent:
waterveiligheid vanuit het concept ‘meerlaagsveiligheid’ meenemen in de stedelijke ontwikkeling over de langere termijn. (20 tot 100 jaar)
Meerlaagsveiligheid
Met meerlaagsveiligheid wordt bedoeld: een
benadering die in drie lagen, oftewel op drie
niveaus, aan integrale waterveiligheid werkt. De
eerste laag is preventie: het voorkómen van een
overstroming. Dit kan via dijken of via terpen
(ophogen). Een overstroming is echter nooit uit
te sluiten.
Daarom zijn de tweede en derde laag gericht op
het beperken van de gevolgen van een overstroming. De tweede laag richt zich op het realiseren
van een duurzame ruimtelijke inrichting van het
gebied. De derde laag zet in op een betere organisatorische voorbereiding op een mogelijke
overstroming (rampenbeheersing), in combinatie met (risico)communicatie.
Bij het uitwerken van een hoogwaterstrategie
wordt toegewerkt naar een voor het gebied en
de stakeholders optimale afstemming tussen
deze drie lagen van waterveiligheid. De hoogwaterstrategie is een strategie die aansluit bij de
ontwikkeling van de stad op de langere termijn.
Waterveiligheid als variabele van stedelijke
ontwikkeling
De mogelijkheden om de stad qua waterveiligheid aan te passen, zal moeten worden ingepast
in de stedelijke ontwikkeling van de stad. Concreet betekent dit dat waterveiligheid wordt
meegenomen als variabele van stedelijke ontwikkeling. Er zullen daarom ook koppelingen
worden gezocht met andere ruimtelijke doelen
om met name de leefomgeving van Dordrecht
aantrekkelijker te maken. Mogelijkheden zijn
mooi wonen aan het water of de koppeling van
functies: een weg die dient als kering én als
vluchtroute.
Deelgebieden krijgen detailuitwerking
Om grip te krijgen op de mogelijkheden en kosten van een dergelijke hoogwaterstrategie, zal
deze strategie voor een aantal deelgebieden
meer in detail worden uitgewerkt:
• In de buitendijkse gebieden zal voor de Stadswerven (een nieuw te ontwikkelen stede-
lijk gebied) en het historisch havengebied
(bestaand stedelijk gebied en cultureel erfgoed) de meerlaagsveiligheid worden uitgewerkt. De vraag daarbij is: op welke manieren
kunnen we de gevolgen van de veranderende
overstromingsrisico’s beperken?
• In de binnendijkse gebieden de Zuidpolder
(nieuw te ontwikkelen gebied) en Wielwijk
(herstructeringsgebied) zal gekeken worden
hoe vanuit een benadering van meerlaagsveiligheid de gevolgen van een overstroming kunnen worden beperkt.
worden beperkt. Zo kan Dordrecht droge voeten
houden en uitgroeien tot een aantrekkelijke stad
om te wonen, te werken en te recreëren.
Overstromingsrisico 2: Water in de Stad
Bij Water in de Stad zullen strategieën worden
ontwikkeld om de wateroverlast door hevige
regen te verlagen. Zo’n strategie zal een combinatie zijn van ruimtelijke maatregelen en maatregelen op het gebied van waterbeheer.
Koppeling aan (inter)nationale onderzoeks
projecten
De bovenstaande onderzoekslijnen (Stad in het
Water en Water in de Stad) en de bijbehorende
demonstratieprojecten worden in diverse nationale en regionale beleidstrajecten ingezet.
Nederlandse en buitenlandse partners willen
leren van de ervaringen van het MARE-project.
Deze kennis kan vervolgens worden gebruikt om
andere steden te helpen. Zo wordt MARE bijvoorbeeld gebruikt als pilot voor de implementatie
van de EU-richtlijn Overstromingsrisico’s. En
MARE levert kennis aan voor het deelprogramma
Rijnmond/Drechtsteden van het nationale Deltaprogramma, dat is opgesteld door de Tweede
Deltacommissie.
Koppeling aan concrete projecten
Deze maatregelen kunnen worden gekoppeld
aan concrete projecten die de komende decennia
in de stad worden uitgevoerd. Bijvoorbeeld: wanneer het rioolsysteem wordt aangepakt, kan de
capaciteit worden vergroot. En wanneer nieuwe
wijken worden ontwikkeld, of bestaande wijken
worden geherstructureerd, kan er meer ‘groen’
en ‘blauw’ in de wijk worden aangelegd. Daarbij valt te denken aan meer oppervlaktewater,
onverharde parkeerplaatsen, parken, etcetera.
Er zullen diverse scenario’s worden doorgerekend om te beoordelen in hoeverre de mogelijke wateroverlast nu én en in de toekomst kan
Koppeling aan Dordtse (her)ontwikkelsgebieden
Het nieuw te ontwikkelen gebied Zuidpolder
en de herstructurering van Wielwijk zullen ook
demonstratieprojecten zijn in het onderzoek
Water in de Stad. Deze projecten krijgen dus
ondersteuning in het analyseren van de wateroverlast en het zoeken naar duurzame, met
name ruimtelijke oplossingen.
“MARE is het vervolg op het
UFM-project en moet ons
inzicht geven in hoe we
Dordrecht de komende jaren
kunnen beschermen tegen
hoogwater, zodat de stad veilig
en aantrekkelijk blijft.”
Deel 3
Leven met hoogwater in de Dordtse Binnenstad
Dordrecht, stad aan het water. Bron van schoonheid, van economische voorspoed, maar ook van
tegenslag. De stad en het water zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Op tal van punten is de
aanwezigheid van water zichtbaar. Havens, peilschalen en vloedstenen verbergen feiten en verhalen,
die Dordrecht tot een echte waterstad maken. Deze route laat de wandelaar stil staan bij 18 plekken
in de binnenstad, waar het water soms een vriend en soms een vijand is. Start- en eindpunt zijn op
het Statenplein.
Achterin deze publicatie vindt u de Hoogwater
wandelroute Dordrecht als uitneembare kaart
Colofon
Urban Flood Management (UFM)
Urban Flood Management is een Europees
samenwerkingsproject voor de interactieve
ontwikkeling en toepassing van duurzaam stedelijk hoogwaterbeheer in drie proefgebieden.
Gedurende een periode van 2005 tot 2008 werkten drie ervaren, elkaar aanvullende consortia
uit Dordrecht, Hamburg en Londen met elkaar
samen in UFM.
Ondersteuning en wetenschappelijke
begeleiding
UFM Dordrecht werd ondersteund en gedeeltelijk gefinancierd door de Stichting Leven met
Water (Nederland) en via het RIMAX-onderzoeksprogramma van het Duitse Ministerie van
Onderwijs en Onderzoek (BMBF). UFM Dordrecht
werd wetenschappelijk begeleid door het Europese expertpanel COST C22.
Aansprakelijkheid
De partners van UFM Dordrecht en degenen die
aan dit project hebben meegewerkt, hebben een
zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij
het samenstellen van deze uitgave. Nochtans
moet de mogelijkheid niet worden uitgesloten
dat er toch fouten en onvolledigheden in deze
De steden Dordrecht, Hamburg en Londen werken samen
in een project aan de ontwikkeling en toepassing
van duurzaam Stedelijk Hoogwaterbeheer (UFM)
Deproject:
steden (i)
Dordrecht,
Hamburg
en Londen werken samen
in 3 proefgebieden. Dit
gebruikt UFM
als een
uitgave voorkomen. Het gebruik van deze uitMARE project
gave en gegevens daaruit is geheel voor eigen
Binnen MARE (‘Managingintegraal
Adaptive REsponses
to
in een project
de ontwikkeling en toepassing
onderdeel
van stedelijke ontwikkeling,
(ii)aan
ontwikkelt
risico van de gebruiker. UFM Dordrecht sluit,
changing flood risk in the North Sea Region) werkt
van duurzaam Stedelijk Hoogwaterbeheer (UFM)
mede ten behoeve van al degenen die aan deze
Dordrecht nauw samen metmethoden
consortia uit Shef-voor het beoordelen en beheren van restrisico´s.
uitgave hebben meegewerkt, iedere aansprakefield, Hannover, Bergen (Noorwegen) en Seattle. (iii) evalueert, vergelijkt
in 3 proefgebieden.
project: (i) gebruikt UFM als een
en verspreidtDit
resultaten.
lijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien
integraal onderdeel van stedelijke ontwikkeling, (ii) ontwikkelt
uit het gebruik van deze uitgave en de daarin
Het MARE
project
is onderdeel
van het Interreg Hamburg en Londen werken samen
De
steden
Dordrecht,
methoden voor het beoordelen en beheren van restrisico´s.
opgenomen gegevens. Mocht u onvolkomenheIVB Noordzee Regio programma. Dit is een Euroin
een
project
aan
de
ontwikkeling
en toepassing
UITDAGINGEN
DIE
UFM AANPAK
T:en verspreidt resultaten.
den aantreffen, dan verzoeken wij u dit aan ons
pese subsidieregeling, waarbinnen partijen rond
(iii)
evalueert,
vergelijkt
kenbaar te maken.
het Noordzeegebied samenwerken
in projecten
van duurzaam
Stedelijk Hoogwaterbeheer (UFM)
analyseren
van hoogwater risico & kwetsbaarheid •
op het terrein van de ruimtelijke en
regionale
in
3
proefgebieden.
Dit
project:
(i) gebruikt
UFM als een
De
steden
Dordrecht,
Hamburg
en
Londen
werken
samen
ontwikkeling.
Urban Flood Management Dordrecht is een van
de drie projecten binnen het UFM-project. Het
integraal
onderdeel
stedelijke ontwikkeling,
(ii) ontwikkelt
in een project
aan van
de ontwikkeling
en toepassing
UITDAGINGEN DIE UFM AANPAK T:
Dordtse consortium bestaat uit de volgende
herzien
plan procedures •
methoden
voor
het beoordelen
en beheren
vanvan
restrisico´s.
duurzaam
Stedelijk
(UFM)
publieke, private, lokale en nationale partijen:
MAREvan
is een vervolgproject
van UFM
Dordrecht.
Het Hoogwaterbeheer
analyseren
van hoogwater risico & kwetsbaarheid •
• Gemeente Dordrecht
MARE-consortium (iii)
bestaat
uitproject:
de volgende (i)
evalueert,
vergelijkt
en
verspreidt
resultaten.
in 3 Dordtse
proefgebieden.
Dit
gebruikt
UFM
als
eenen
overwegen
van duurzame
planbouw methoden •
• Waterschap Hollandse Delta
publieke, private, lokale en nationale partijen:
integraal onderdeel
van stedelijke ontwikkeling, (ii) ontwikkelt
• Ministerie van Verkeer en Waterstaat
• Gemeente Dordrecht
inzicht in beleid & bestuur: verantwoordelijkheden
herzien•van plan procedures •
• Provincie Zuid-Holland
• Waterschap
Hollandse
Delta
COLOFON
methoden
voor
het beoordelen
en beheren van restrisico´s.
• Dura Vermeer
• Ministerie van Verkeer en Waterstaat
UITDAGINGEN
DIE
UFM AANPAK
T:
communicatie,
bewustwording
& van
noodmaatregelen
(iii)
evalueert,
vergelijkt
en
verspreidt
resultaten.
overwegen
duurzame
plan-• en bouw methoden •
• UNESCO-IHE
•
Provincie
Zuid-Holland
De steden Dordrecht, Hamburg en Londen werken samen
Urban Flood Management (UFM)
De steden Dordrecht, Hamburg en Londen werken samen in een project aan de ontwikkeling en
toepassing van duurzaam Stedelijk Hoogwaterbeheer in 3 proefgebieden.
analyseren van hoogwater risico inzicht
& kwetsbaarheid
•
in beleid & bestuur:
verantwoordelijkheden •
in een project aan de ontwikkeling en toepassing
van duurzaam Stedelijk Hoogwaterbeheer
(UFM)
communicatie,
bewustwording & noodmaatregelen •
UITDAGINGEN
DIE UFM AANPAK
T:
in 3 proefgebieden. Dit project: (i) gebruikt UFM als eenherzien van plan procedures •
analyseren
van hoogwater
risico & kwetsbaarheid •
integraal onderdeel van stedelijke
ontwikkeling,
(ii)
ontwikkelt
overwegen van duurzame plan- en bouw methoden •
methoden voor het beoordelen en beheren van restrisico´s.
inzicht
in beleid
& bestuur:
verantwoordelijkheden
•
(iii) evalueert, vergelijkt en
verspreidt
resultaten.
herzien
van plan
procedures •
& noodmaatregelen •
overwegencommunicatie,
van duurzamebewustwording
plan- en bouw methoden
•
• Deltares
• Progrez
Voor UFM Dordrecht bestaat het consortium van publieke en private, lokale en nationale partijen uit:
• Dura Vermeer
De gemeente Dordrecht, Waterschap Hollandse Delta, Rijkswaterstaat, Ministerie van Verkeer en
Waterstaat, Provincie Zuid-Holland, Dura Vermeer, Deltares, Progrez en UNESCO-IHE.
• UNESCO-IHE
UFM Dordrecht wordt ondersteund en gefinancierd door Leven met Water (LmW).
LmW projectnummer: P-3075
UITDAGINGEN
DIE &
UFM
AANPAK
T:
inzicht in beleid
bestuur:
verantwoordelijkheden
•
Tekst
Bax & Willems (UFM-samenvatting)
Alle UFM Dordrecht-partners (UFM-werkpakketten)
Gemeente Dordrecht (MARE)
Frits Baarda (Hoogwater wandelroute Dordrecht)
VIV Communicatie (eindredactie Dordrecht werkt aan hoogwaterbeheer)
Vormgeving
VIV Communicatie (Dordrecht werkt aan hoogwaterbeheer)
Van den Berg & Van Schaik reklame (Hoogwater wandelroute Dordrecht)
Gemeente Dordrecht (Hoogwater wandelroute Dordrecht)
Productiebegeleiding
Service Centrum Drechtsteden
Fotografie
Gemeente Dordrecht
Frits Baarda
Oplage
500 stuks
Vragen of opmerkingen
Heeft u vragen en/of opmerkingen over UFM,
MARE of de Hoogwater wandelroute Dordrecht?
Neem dan contact op met Ellen Kelder via
info@dordrechtwerktaanwater.nl. Zij is projectleider water bij de gemeente Dordrecht en verantwoordelijk voor UFM, MARE en de Hoogwater
wandelroute Dordrecht.
“Dordrecht
aan
hoogwaterbeheer”
“Dordrechtwerkt
werkt
aan
hoog water” is een publicatie
is een publicatie van Dordrecht werkt aan water,
van
Urban2009
Flood Management Dordrecht, september 2009
november

Dordrecht werkt aan hoogwaterbeheer

Transcription

Similar documents

Een baan in de kas - Gemeente Dordrecht

SBD Biermail No 2.indd - Stadsbrouwerij Dordrecht

Dordrecht - Belle Chambre

Reality Check 2011

Regionale verschillen in de Eigen Huis Marktindicator

stedelijk metabolisme rotterdam

- Steunpunt Ruimte

Bekijk het jaarboekje (pdf-formaat)

AGORA 2010-1 Gender

Kennis-‐ en Innovatieagenda 2016-‐2019 TKI

Kunnen fietskoeriers een rol spelen in de

Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen

Ajman Flanders Foal Auction catalogue

Catalogus 5e IABR

Improving the Redevelopment Process of Obsolete Industrial Sites

Waterveiligheid, Begrippen begrijpen

Results