Orientacje konsumpcyjne młodzieży akademickiej
Transcription
Orientacje konsumpcyjne młodzieży akademickiej
MATURZYSCI 2005’ – STUDENCI UAM W POZNANIU Mateusz Marciniak Orientacje konsumpcyjne młodzieży akademickiej PERSPEKTYWA BAUMANOWSKA TOM 5 Mateusz Marciniak Orientacje konsumpcyjne młodzieży akademickiej Perspektywa Baumanowska Kraków 2011 © Copyright by Mateusz Marciniak © Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 Recenzentki: prof. zw. dr hab. Maria Czerepaniak-Walczak prof. UAM, dr hab. Agnieszka Cybal-Michalska Redaktor naukowy serii: prof. zw. dr hab. Maria Dudzikowa Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner Projekt okładki i i logo seri: Magdalena Muszyńska Izabela Surdykowska-Jurek CZARTART Publikacja sfinansowana ze środków Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu ISBN 978-83-7587-967-4 ISBN 978-83-7587-474-7 Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2011 Książkę dedykuję Żonie i Córce, które dzielnie znosiły moją nieobecność w czasie jej pisania Spis treści Wstęp ............................................................................................................... 13 Rozdział I Dlaczego badanie konsumpcji? Z problematyki społeczeństwa konsumpcyjnego i jego kultury Wprowadzenie ................................................................................................. 19 1. Właściwości społeczeństwa konsumpcyjnego – wybrane zagadnienia .......... 1.1. Różnorodna oferta dóbr konsumpcyjnych ............................................. 1.2. Znaczenie symboliczne dóbr.................................................................. 1.3. Kształtowanie obszarów przedmiotu konsumpcji jako sfer gustu, mody i stylów życia ....................................................... 1.4. Dominacja czasu wolnego i konsumpcji nad sferą produkcji i usług ...... 1.5. Rozwój kategorii „konsument”............................................................... 1.6. Formowanie się kultury konsumpcyjnej ................................................ 1.7. Instytucjonalizacja krytyki konsumpcji ................................................. 19 22 23 24 27 27 28 30 2. Model płynnonowoczesnego konsumenta – próba rekonstrukcji koncepcji Zygmunta Baumana .................................................................................... 2.1. Jak czytałem teksty Zygmunta Baumana? ............................................. 2.2. Syndrom konsumpcyjny – odtworzenie Baumanowskiej kategorii ........ 2.2.1. „Konsumowanie czasu” ............................................................... 2.2.2. „Konsumowanie przestrzeni” ...................................................... 2.2.3. „Konsumowanie przedmiotów” .................................................. 2.2.4. „Konsumowanie innych ludzi” ................................................... 2.2.5. „Konsumowanie samego siebie” .................................................. 2.2.6. „Konsumowanie wartości” .......................................................... 2.2.7. „Konsumowanie społeczeństwa” ................................................. 2.3. Sprawdzalność koncepcji syndromu konsumpcyjnego ........................... 32 32 34 36 38 40 42 45 47 49 51 Konkluzje......................................................................................................... 54 8 Spis treści Rozdział II Kogo, co i jak badać? Orientacja konsumpcyjna jako kategoria analityczna w badaniach nad młodzieżą Wprowadzenie ................................................................................................. 57 1. Młodzież akademicka w ujęciu społeczno-rozwojowym ............................... 57 1.1. Studenci w perspektywie socjologicznej ................................................. 58 1.2. Wybrane aspekty rozwoju psychospołecznego w „późnej adolescencji” ..... 62 2. Młodzież studencka w świetle wybranych wyników badań .......................... 64 3. Syndrom konsumpcyjny a orientacja ............................................................ 67 3.1. Orientacja – definicja i konteksty interpretacyjne pojęcia ...................... 69 3.2. Orientacja konsumpcyjna jako kategoria badawcza ............................... 73 4. Metodologiczne podstawy badań własnych .................................................. 82 4.1. Uzasadnienie badań .............................................................................. 82 4.2. Cele badań ........................................................................................... 83 4.3. Problemy badawcze, hipotezy, zmienne i ich wskaźniki ......................... 84 4.3.1. Diagnostyczny problem badawczy (zmienne objaśniane) ............. 85 4.3.2. Zależnościowy problem badawczy (zmienne objaśniające) ........... 94 4.4. Procedura badawcza – metoda, techniki i narzędzia badawcze ............. 97 4.5. Dobór próby i organizacja badań .......................................................... 100 Rozdział III Nasilenie i interioryzacja orientacji konsumpcyjnej a modelowy konsument Zygmunta Baumana Wprowadzenie ................................................................................................. 101 1. Nasilenie orientacji konsumpcyjnej studentów UAM ................................... 101 1.1. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej wobec czasu ........................ 102 1.2. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej wobec przestrzeni ............... 104 1.3. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej wobec przedmiotów ............ 105 1.4. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej wobec innych .................... 106 1.5. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej wobec siebie ........................ 108 1.6. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej wobec wartości ................... 110 1.7. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej wobec społeczeństwa........... 111 1.8. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej studentów UAM................. 113 2. Trwałość lub zmiana nasilenia orientacji konsumpcyjnej studentów UAM... 115 2.1. Trwałość komponentów struktury orientacji konsumpcyjnej ................. 115 Spis treści 2.2. Typy orientacji konsumpcyjnej ze względu na trwałość lub zmianę jej nasilenia.......................................................................... 118 3. Interioryzacja orientacji konsumpcyjnej przez młodzież akademicką ............ 119 3.1. Interioryzacja komponentów struktury orientacji konsumpcyjnej .......... 120 3.2. Typy orientacji konsumpcyjnej ze względu na jej interioryzację ............. 123 Wnioski ........................................................................................................... 124 Rozdział IV Studenci o adekwatności do rzeczywistości Baumanowskiego modelu konsumenta Wprowadzenie ................................................................................................. 127 1. Adekwatność komponentów struktury orientacji konsumpcyjnej ................. 127 2. Adekwatność do rzeczywistości Baumanowskiego modelu konsumenta w ocenie studentów ...................................................................................... 131 2.1. Stopień adekwatności modelu konsumenta do rzeczywistości ................ 131 2.2. Uzasadnienia oceny adekwatności modelu konsumenta do rzeczywistości ................................................................................... 132 2.2.1. Typy uzasadnień oceny modelu jako adekwatnego (trafnego) ..... 132 2.2.2. Typy uzasadnień oceny modelu jako nieadekwatnego (nietrafnego) ............................................................................... 134 Wnioski ........................................................................................................... 138 Rozdział V Ukształtowanie orientacji konsumpcyjnej młodzieży akademickiej Wprowadzenie ................................................................................................. 139 1. Spójność orientacji konsumpcyjnej studentów UAM .................................... 139 1.1. Stopień spójności struktury orientacji konsumpcyjnej............................ 139 1.2. Spójność wewnętrzna orientacji konsumpcyjnej .................................... 141 2. Stopień ukształtowania komponentów struktury orientacji konsumpcyjnej.............................................................................. 142 3. Stopień ukształtowania orientacji konsumpcyjnej studentów UAM.............. 148 4. Typy orientacji konsumpcyjnej ze względu na jej złożoność.......................... 149 Wnioski ........................................................................................................... 150 9 10 Spis treści Rozdział VI Uwarunkowania orientacji konsumpcyjnej Wprowadzenie ................................................................................................. 153 1. Stopień ukształtowania struktury orientacji konsumpcyjnej a wybrane czynniki osobowe (właściwości studentów) ................................. 154 1.1. Płeć badanego ...................................................................................... 154 1.2. Rodzaj osiągnięć naukowych ............................................................... 156 1.3. Poziom natężenia aktywności medialnej .............................................. 157 1.4. Poziom natężenia aktywności kulturalnej ........................................... 158 1.5. Ustosunkowanie do wiary i praktyk religijnych ................................... 160 1.6. Standard materialny studenta w jego ocenie ........................................ 162 1.7. Praca jako źródło utrzymania............................................................... 162 1.8. Poziom samooceny badanych .............................................................. 163 1.9. Poziom optymizmu życiowego............................................................. 163 1.10. Poziom zaangażowania w zajęcia akademickie w opinii studenta ......... 164 1.11. Poziom aktywności obywatelskiej ........................................................ 165 1.11.1. Stopień uczestnictwa w wyborach państwowych ..................... 165 1.11.2. Stopień zaangażowania społeczno-politycznego ....................... 166 1.11.3. Stopień zaangażowania społeczno-akademickiego .................... 166 2. Stopień ukształtowania struktury orientacji konsumpcyjnej a wybrane czynniki środowiskowe .............................................................. 168 2.1. Dziedzina studiów ................................................................................. 168 2.2. Miejsce zamieszkania badanego przez większość życia........................... 169 2.3. Obecne miejsce zamieszkania ................................................................ 171 2.4. Wykształcenie rodziców ........................................................................ 171 2.5. Standard materialny rodziny studenta w jego ocenie .............................. 172 2.6. Stopień nasilenia orientacji konsumpcyjnej rodziców w opinii studenta ................................................................................... 172 2.7. Sytuacja osobista .................................................................................... 175 2.8. Zakres grona przyjaciół ......................................................................... 177 Wnioski ........................................................................................................... 178 Rozdział VII Co i dla kogo wynika z rezultatów badań orientacji konsumpcyjnej? Wprowadzenie ................................................................................................. 183 1. Analiza ukształtowania orientacji konsumpcyjnej studentów z perspektywy modelu konsumenta Zygmunta Baumana............................. 183 Spis treści 2. W stronę wyjaśnienia badanego zjawiska – czynniki różnicujące ukształtowanie orientacji konsumpcyjnej ..................................................... 187 3. (Dys)konfirmacja koncepcji syndromu konsumpcyjnego Zygmunta Baumana? Próba interpretacji...................................................... 202 3.1. Teza o kształtowaniu („sterowaniu”) przez syndrom konsumpcyjny członków społeczeństwa konsumentów ................................................. 202 3.2. Teza o przenikaniu syndromu konsumpcyjnego do wszystkich zakresów rzeczywistości ................................................. 207 3.3. Teza o spójności („syndromatyczność”) syndromu konsumpcyjnego .... 216 3.4. Teza o syndromie konsumpcyjnym jako przeciwstawnym biegunie syndromu produkcyjnego ..................................................................... 217 3.5. Teza o kształtowaniu syndromu konsumpcyjnego w procesie socjalizacji ............................................................................ 217 4. Typy studentów ze względu na ukształtowanie orientacji konsumpcyjnej ..... 218 5. Wnioski z badań .......................................................................................... 219 6. I co z tego wynika? Na marginesie wniosków ............................................... 220 Spis tabel ......................................................................................................... 225 Spis schematów ................................................................................................ 227 Spis wykresów .................................................................................................. 228 Aneks ............................................................................................................... 229 Bibliografia....................................................................................................... 241 11 Wstęp Rozważania warto rozpocząć od odpowiedzi na pytanie: czy potrzebna jest kolejna publikacja dotycząca zagadnień sygnalizowanych w tytule niniejszej książki. Liczne prace badawcze dotyczą zjawiska konsumpcji oraz młodzieży akademickiej, a wielu badaczy odwołuje się do tekstów Zygmunta Baumana. Mogłoby się zatem wydawać, że podejmowana w studium tematyka jest już wyczerpana. Tymczasem nie do końca. To prawda, że wybór perspektywy Baumanowskiej może budzić kontrowersje. Profesor jest uznawany za przekonującego tłumacza, trafnego analityka rzeczywistości, autorytet, a niekiedy wręcz proroka. Z drugiej strony ten socjolog i filozof bywa krytykowany za wtórność wobec innych badaczy, nadmierny pesymizm w ocenie świata oraz dramatyzm formułowanych diagnoz, prognoz i apeli. Z pewnością jest autorem popularnym, często wydawanym i wznawianym, co może prowadzić do swoistego przesytu. Dorobek Baumana spotyka się z różną recepcją. W piśmiennictwie można zauważyć raczej interpretacje czy opracowania teoretyczne niż badania empiryczne wykorzystujące jego myśl. Brakuje natomiast (nie dotarłem do nich) badań, w których Baumanowskie koncepcje, modele czy diagnozy byłyby sprawdzane empirycznie. Dotyczy to także poglądu profesora na społeczeństwo konsumpcyjne i jego koncepcji „syndromu konsumpcyjnego”, którą poddałem weryfikacji. Zygmunt Bauman przez syndrom konsumpcyjny rozumie – mówiąc najogólniej – zespół nastawień poznawczych, postaw, wartości, wizji szczęścia itd., typowych dla członków płynnonowoczesnego społeczeństwa konsumpcji. Zgodnie z tym syndromem modelowy konsument wszystkie elementy rzeczywistości traktuje na wzór relacji z towarami konsumpcyjnymi (wszystko może zostać skonsumowane). Zjawisko obejmuje siedem zakresów: czas, przestrzeń, przedmioty, innych ludzi, siebie, wartości i społeczeństwo. Do zbadania syndromu (obiektu) zastosowałem kategorię „orientacja”. Z nałożenia właściwości formalnych orientacji (nasilenie, trwałość, interioryzacja, adekwatność, spójność i złożoność) na treść syndromu (siedem zakresów) powstała kategoria badawcza – orientacja konsumpcyjna. W niniejszym studium podejmuję próbę testowania koncepcji syndromu konsumpcyjnego Baumana na podstawie wyników badań własnych. Owe ba- 14 Wstęp dania miały dostarczyć odpowiedzi na pytanie: czy i jak dalece ukształtowanie orientacji konsumpcyjnej studentów UAM potwierdza tę koncepcję. Wybór młodzieży akademickiej jako grupy badanej w tym kontekście wynikł z kilku powodów. Otóż grupa ta należy do pierwszego pokolenia, którego socjalizacja przebiegała w „wolnej Polsce”, w warunkach kształtowania się społeczeństwa konsumpcyjnego. Interesowało mnie więc, w jakim stopniu syndrom konsumpcyjny ma egzemplifikację wśród jej członków. Dzięki weryfikacji koncepcji Baumana na przykładzie studentów można udzielić odpowiedzi między innymi na następujące pytania: Jak dalece diagnozy badaczy zachodnich mają zastosowanie do polskiej rzeczywistości? W jakim stopniu orientacja młodzieży akademickiej jest zbliżona do modelowego konsumenta Baumana i jakie prognozy pozwala to wyprowadzić w odniesieniu do potrzeby rozwoju społeczeństwa obywatelskiego czy kapitału społecznego (zob. np. raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe)? Jaki obraz młodości i młodzieży wyłania się z badań? Próba odpowiedzi na powyższe pytania jest tym bardziej potrzebna, że wokół młodzieży narosło wiele mitów i stereotypów dotyczących przyjmowania konsumpcyjnego stylu życia, a wraz nim wartości, takich jak materializm, hedonizm czy indywidualizm. Zarówno badacze, jak i publicyści postulują konieczność urealnienia tego obrazu. Ich apele i niepokoje trafnie wyraża Maria Czerepaniak-Walczak (2007, s. 195), stawiając szereg pytań: Warto też sprawdzić, ile prawdy, a ile mitu jest w stwierdzeniu: „Młodzi są konsumentami wszystkiego”. Jakie są możliwości sprawdzenia tego? Czy trzeba to sprawdzać? Gdzie i jak szukać wiarygodnych informacji [...]? Między innymi na to wyzwanie odpowiada niniejsza publikacja. Zaprezentowany w niej portret młodzieży nie powstał bowiem wyłącznie na podstawie analiz teoretycznych zilustrowanych obserwacjami i wynikami badań innych autorów (dobieranymi tendencyjnie – jak ma to niekiedy miejsce), ale wyrósł z empirycznego sprawdzania teorii. Studium kieruję do wszystkich badaczy i praktyków zainteresowanych zagadnieniem konsumpcji i jej znaczeniem w otaczającym nas świecie. Jego adresatami są nie tylko osoby prowadzące badania nad młodzieżą, ale także pracujące z nią na co dzień. Warto podkreślić, że konsumpcja nie jest tu rozpatrywana z perspektywy ekonomicznej – jako zachowania „zakupowe”. Przedmiotem publikacji nie jest też „zorientowanie na konsumpcję” czy „ku konsumpcji”, rozumiane jako tendencja do nabywania przedmiotów. Tytułowa orientacja konsumpcyjna dotyczy raczej tego, na ile „konsumowanie” staje się podstawowym schematem poznawczym współczesnej młodzieży akademickiej – jej głównym „narzędziem oglądu rzeczywistości” – jak określiłby to Jerome Bruner (2006, s. 16–18). Książka składa się z siedmiu rozdziałów i ma strukturę raportu z badań. W pierwszej kolejności nakreślone są zatem teoretyczno-metodologiczne ramy Wstęp badań własnych. W rozdziale pierwszym, w kontekście charakterystyki społeczeństwa konsumpcyjnego i jego kultury, zrekonstruowałem koncepcję syndromu konsumpcyjnego Baumana. Rozdział drugi zawiera natomiast omówienie „orientacji konsumpcyjnej” jako kategorii analitycznej w badaniach młodzieży i analizę wybranych wyników badań nad nią. Ostatnia jego część dotyczy ustaleń metodologicznych badań własnych (problemy badawcze, postawione hipotezy, definicje zmiennych oraz ich wskaźników, procedura i organizacja badań). Kolejne cztery rozdziały mają charakter empiryczny. W trzech z nich omawiam stopień ukształtowania struktury orientacji konsumpcyjnej studentów UAM zgodnie z jej właściwościami formalnymi. W rozdziale trzecim analizuję nasilenie, trwałość i interioryzację orientacji konsumpcyjnej, czyli podobieństwo właściwości studentów do modelowego Baumanowskiego konsumenta i uwewnętrznienie jego cech. Rozdział czwarty dotyczy oceny przez badanych adekwatności do rzeczywistości opisu współczesnego człowieka jako modelowego konsumenta (trafności diagnozy Baumana). Na pytanie o stopień ukształtowania orientacji konsumpcyjnej odpowiadam w rozdziale piątym. Jako że badania mają charakter diagnostyczno-zależnościowy, część empiryczną książki zamyka rozdział szósty, w którym prezentuję wyniki testowania hipotez o związkach (istotność statystyczna) między badanym zjawiskiem (orientacją konsumpcyjną) a wybranymi czynnikami mogącymi je wyjaśniać (właściwościami studenta oraz jego środowiska). Rozdział siódmy, ostatni, przeznaczam na analizy i interpretacje zgromadzonego materiału empirycznego. Rozpoczyna go syntetyczne zestawienie uzyskanych wyników badań oraz próba ich wyjaśnienia w odwołaniu do przyjętych założeń teoretycznych oraz ustaleń empirycznych innych badaczy. Rozdział ten stanowi przede wszystkim próbę bezpośredniej odpowiedzi na pytanie o to, w jakim stopniu zgromadzone dane są przesłanką do konfirmacji bądź falsyfikacji koncepcji syndromu konsumpcyjnego Baumana. *** Jestem winien pewne wyjaśnienia. Oddawana do rąk Czytelników książka to zaadaptowana do druku rozprawa doktorska1. Temat rozprawy mieścił się 1 Rozprawa pt. Orientacje konsumpcyjne młodzieży studenckiej. Weryfikacja koncepcji Zygmunta Baumana (ss. 412 + bibliografia i aneks), napisana pod kierunkiem prof. zw. dr hab. Marii Dudzikowej, została obroniona 8 czerwca 2011 roku na Wydziale Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu. Decyzją Rady Wydziału z dnia 13 grudnia 2011 roku rozprawa została nominowana do Nagrody Prezesa Rady Ministrów za wyróżnione rozprawy doktorskie (na podstawie Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 września 2011 r. w sprawie liczby, wysokości oraz warunków i trybu przyznawania nagród Prezesa Rady Ministrów za wyróżnione rozprawy doktorskie, wysoko ocenione osiągnięcia będące podstawą nadania stopnia naukowego doktora habilitowanego lub stopnia doktora habilitowanego sztuki oraz osiągnięcia naukowe, naukowo- 15 16 Wstęp w zakresie tematycznym zespołowych badań panelowych pt.: Studenci UAM 2005/2006–2009/2010. Doświadczenia szkolne I rocznika reformy edukacji a zmiany zasobów jego kapitału społecznego w warunkach szkoły wyższej. Badania panelowe (grant MNiSW)2, kierowanych przez profesor Marię Dudzikową. Profesor jest też redaktorem naukowym wielotomowej serii wydawniczej „Maturzyści 2005’ – Studenci UAM w Poznaniu”, w której prezentujemy wyniki naszych obszernych i rozłożonych w czasie badań. Moja książka to już piąty tom tego cyklu. Pragnę zaznaczyć, że w pierwszym etapie (2005/2006) wspomnianych badań grantowych brałem udział jako ankieter oraz koordynator, by w etapach drugim (2007/2008) i trzecim (2009/2010) zaangażować się także merytorycznie oraz autorsko. W badaniach wyłonił się wątek wartości, orientacji, postaw itd. młodzieży, który podjąłem bardziej szczegółowo. W czasie rozmów profesor Maria Dudzikowa zwróciła bowiem moją uwagę na kategorię „syndromu konsumpcyjnego” Baumana jako wartą zbadania. Potraktowałem ten trop jako kluczowy dla mojego projektu, lektura prac Baumana i innych autorów utwierdziła mnie bowiem w przekonaniu, że jest on interesujący poznawczo. Bardzo dziękuję Promotor za wskazanie kategorii, która okazała się owocna – pozwoliła mi zaprojektować i zrealizować badania stanowiące podstawę rozprawy doktorskiej. Współpracy z profesor Marią Dudzikową zawdzięczam jednak wiele więcej... Przez ponad cztery lata rozwijałem się naukowo pod jej opieką (seminarium doktorskie, zespół badawczy, Letnie Szkoły Młodych Pedagogów przy KNP PAN i Zespół Pedagogiki Szkoły pod patronatem KNP PAN). Nie zapomnę też pracy indywidualnej, wielogodzinnych konsultacji, pożyczanych książek, okazanego mi zaufania... Szczególne podziękowanie składam recenzentkom dysertacji doktorskiej, a także niniejszej książki – prof. zw. dr hab. Marii Czerepaniak-Walczak (Uniwersytet Szczeciński) oraz prof. UAM, dr hab. Agnieszce Cybal-Michalskiej (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu). Wnikliwe uwagi obu recenzentek pozwoliły udoskonalić mój warsztat naukowy oraz przygotować tekst rozprawy do publikacji. Wyrażam także wdzięczność władzom Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu, na czele z jego Dziekanem – prof. zw. drem hab. Zbyszko Melosikiem, za życzliwe wsparcie w rozwoju naukowym (gdy byłem doktorantem techniczne lub artystyczne (Dz. U. 2011 Nr 196, poz. 1163 z późn. zm. z dnia 25 stycznia 2012 r.; Dz. U. 2012 Nr 19, poz. 106). 2 Zespół badawczy został powołany w styczniu 2005 roku przez prof. Marię Dudzikową przy ówczesnym Zakładzie Pedagogiki Szkolnej Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu. W skład Zespołu wchodzą: reprezentujący WSE UAM – dr Renata Wawrzyniak-Beszterda, dr Karina Knasiecka-Falbierska, dr Sylwia Jaskulska, dr Mateusz Marciniak (zostałem włączony później); z Uniwersytetu Zielonogórskiego – dr Ewa Bochno, dr Anita Famuła-Jurczak, mgr Ireneusz Bochno, a także z Uniwersytetu Rzeszowskiego – dr Ewa Tłuczek-Tadla. Wstęp i teraz, gdy jestem adiunktem) oraz umożliwienie opublikowania mojej rozprawy w formie książkowej. Wyrazy wdzięczności kieruję ku wykładowcom i uczestnikom Letnich Szkół Młodych Pedagogów, w których uczestniczyłem corocznie od 2007 roku. Bezpośrednie konsultacje z profesorami (Marią Czerepaniak-Walczak, Mieczysławem Malewskim, Joanną Rutkowiak oraz Elżbietą Tarkowską) pomogły mi rozwiązać trudności merytoryczne pojawiające się na różnych etapach pracy nad doktoratem. Bardzo dziękuję również koleżankom i kolegom z Pracowni Pedagogiki Szkolnej WSE UAM, grantowego zespołu badawczego oraz seminarium doktorskiego. Dołączyłem do zespołu jako magister psychologii i otrzymałem potrzebną pomoc. Renato, Sylwio, Karino, Ewo, Irku – pamiętam o Waszym wsparciu merytorycznym, organizacyjnym i przyjacielskim. Byłbym niewdzięczny, gdybym na koniec nie wspomniał o najbliższych. Mamie Grażynie i teściowej Marii, tacie Markowi i teściowi Bernardowi, cioci Katarzynie, a przede wszystkim żonie Monice – niezmiernie dziękuję za pomoc w zmaganiach z codziennością. Bez Waszego zaangażowania – zwłaszcza wspólnej opieki i wychowywania dwuletniej Leny – trudno byłoby mi owocnie pracować naukowo. W pamięci pozostają jeszcze „mali pomagacze” – niezawodni przyjaciele, których nie wszystkich wymieniam. Szczególny dług wdzięczności mam jednak wobec Sylwii i Marcina, a także Grzegorza, którego pomoc techniczna umożliwiła terminowe złożenie zarówno dysertacji doktorskiej, jak i tego studium. 17 Bibliografia Ajdukiewicz K., O naukach dedukcyjnych [w:] M. Łojewska (red.), Filozofia nauki i metodologia badań naukowych. Wybór tekstów źródłowych, Warszawa: Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej 1986. Aduszkiewicz A. (red.), Słownik filozofii, Warszawa: Świat Książki 2009. Aldridge A., Konsumpcja, przeł. M. Żakowski, Warszawa: Sic! 2006. Antonides G., Raaij F. van, Zachowanie konsumenta. Podręcznik akademicki, przeł. M. Zagrodzki, Warszawa: WN PWN 2003. Aronson E., Wilson D., Akert R.M., Psychologia społeczna. Serce i umysł, przeł. A. Bezwińska, Poznań: Zysk i S-ka 1997. Babbie E., Badania społeczne w praktyce, przeł. W. Betkiewicz (et al.), Warszawa: WN PWN 2005. Babbie E., Istota socjologii, przeł. M.A. Miernik, Warszawa: WN PWN 2007. Bajkowski T., Kobiecość i męskość w percepcji młodzieży akademickiej, Warszawa: Żak 2010. Barber R.B., Dżihad kontra McŚwiat, przeł. H. Jankowska, Warszawa: Muza 2007. Barber R.B., Skonsumowani. Jak rynek psuje dzieci, infantylizuje dorosłych i połyka obywateli, przeł. H. Jankowska, Warszawa: Muza 2008. Barbour I.G., Mity. Modele. Paradygmaty. Studium porównawcze nauk przyrodniczych i religii, przeł. M. Krośniak, Kraków: Znak 1984. Barker C., Studia kulturowe. Teoria i praktyka, przeł. A. Sadza, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2005. Barney D., Społeczeństwo sieci, przeł. M. Fronia, Warszawa: Sic! 2008. Barthes R., System mody, przeł. M. Falski, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2005. Bartoszek A., Kapitał społeczno-kulturowy młodej inteligencji wobec wymogów rynku, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2003. Baudrillard J., Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, przeł. S. Królak, Warszawa: Sic! 2006. Bauman T., Strategie jakościowe w badaniach pedagogicznych [w:] T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa: Żak 2001. Bauman Z., Wolność, przeł. J. Tokarska-Bakir, Kraków: Znak 1995a. Bauman Z., Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna, przeł. J. Bauman, Warszawa: WN PWN 1995b. 242 Bibliografi a Bauman Z., Ciało i przemoc w obliczu ponowoczesności, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1995c. Bauman Z., Nad granicami anarchizmu interpretacyjnego, „Teksty Drugie”: Granice interpretacji (dyskusja), 1997, nr 6 (48). Bauman Z., Prawodawcy i tłumacze, przeł. A. Ceynowa, J. Giebułtowski, Warszawa: Wyd. IFiS PAN 1998. Bauman Z., Ponowoczesność jako źródło cierpień, Warszawa: Sic! 2000. Bauman Z., Razem osobno, przeł. T. Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2003a. Bauman Z., O losach przestrzeni w zglobalizowanym świecie [w:] W.A. Kamiński, G. Nowak, S. Symotiuk (red.), Przestrzeń we współczesnej nauce, Zamość: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu 2003b. Bauman Z., Życie na przemiał, przeł. T. Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2004. Bauman Z., Europa. Niedokończona przygoda, przeł. T. Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2005a. Bauman Z., Konsumując życie – o konsumentach w społeczeństwie konsumentów [w:] A. Jawłowska, M. Kempny (red.), Konsumpcja – istotny wymiar globalizacji kulturowej, Warszawa: Wyd. IFiS PAN 2005b. Bauman Z., Tożsamość: Rozmowy z Benedetto Vecchim, przeł. J. Łaszcz, Gdańsk: GWP 2005c. Bauman Z., Globalizacja. I co z tego dla ludzi wynika, przeł. E. Klekot, Warszawa: PIW 2006a. Bauman Z., Płynna nowoczesność, przeł. T. Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2006b. Bauman Z., Praca, konsumpcjonizm i nowi ubodzy, przeł. S. Obirek, Kraków: WAM 2006c. Bauman Z., Czas rozsypany, „Kultura Popularna” 2006d, nr 4 (18). Bauman Z., Moralność w niestabilnym świecie, Poznań: Drukarnia i Księgarnia Świętego Wojciecha 2006e. Bauman Z., Prywatne zgryzoty na miejskim rynku [w:] J.P. Hudzik, W. Woźniak (red.), Sfera publiczna. Kondycja – przejawy – przemiany, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2006f. Bauman Z., Edukacja: wobec, wbrew i na rzecz ponowoczesności [w:] M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (red.), Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. I, Gdańsk: GWP 2007a. Bauman Z., Konsumenci w społeczeństwie konsumentów, Cykl wykładów dziekańskich: Gospodarka i społeczeństwo, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2007b. Bauman Z., Płynne czasy. Życie w epoce niepewności, przeł. M. Żakowski, Warszawa: Sic! 2007c. Bauman Z., Płynne życie, Kraków: przeł. T. Kunz, Wydawnictwo Literackie 2007d. Bauman Z., Społeczeństwo w stanie oblężenia, przeł. J. Margański, Warszawa: Sic! 2007e. Bauman Z., Szanse etyki w zglobalizowanym świecie, Kraków: Znak 2007f. Bauman Z., Płynny lęk, przeł. J. Margański, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2008a. Bauman Z., Wspólnota. W poszukiwaniu bezpieczeństwa w niepewnym świecie, przeł. J. Margański, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2008b. Bauman Z., Zindywidualizowane społeczeństwo, przeł. O Kubińska, W. Kubiński, Gdańsk: GWP 2008c. Bibliografi a Bauman Z., Konsumowanie życia, przeł. M. Wyrwas-Wiśniewska, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2009a. Bauman Z., Sztuka życia, przeł. T. Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2009b. Bauman Z., 44 listy ze świata płynnej nowoczesności, przeł. T. Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2011a. Bauman Z., Duch i ciało na rynku – duchowość na sprzedaż, „Znak”, lipiec–sierpień 2011b. Bauman Z., Kultura w płynnej nowoczesności, Warszawa: Agora 2011c. Bauman Z., Niepewna przyszłość merytokracji, „Gazeta Wyborcza”, 28 marca 2011d. Bauman Z., Burszta J., Kultura do spożycia na miejscu. Z Zygmuntem Baumanem rozmawia Wojciech J. Burszta [w:] M. Halawa, P. Wróbel, Bauman o popkulturze. Wypisy, koncepcja i wybór, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne 2008. Bauman Z., Gajewska A., Nadzieje i obawy płynnej nowoczesności, Rozmowa przeprowadzona 3 grudnia 2005 roku, Gniezno: Fundacja Collegium Europaeum Gnesnense UAM 2005. Bauman Z., Kubicki R., Zeidler-Janiszewska A., Humanista w ponowoczesnym świecie. Rozmowy o sztuce życia, nauce, życiu sztuki i innych sprawach, Poznań: Zysk i S-ka 1997. Bauman Z., Kubicki R., Zeidler-Janiszewska A., Życie w kontekstach: rozmowy o tym, co za nami i o tym, co przed nami, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne 2009. Bauman Z., Rovirosa-Madrazo C., Żyjąc w czasie pożyczonym. Rozmowy z Citlali Ro-virosa-Madrazo, przeł. T. Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2010. Bauman Z., Tester K., O pożytkach z wątpliwości. Rozmowy z Zygmuntem Baumanem, przeł. E. Krasińska, Warszawa: Sic! 2003. Beck U., Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, przeł. S. Cieśla, Warszawa: Scholar 2004. Beck U., Odmiany indywidualizacji – perspektywa kosmopolityczna, przeł. M. Bogdan [w:] Zrozumieć nowoczesność: księga jubileuszowa Zygmunta Baumana, oprac. A. Chrzanowski, W. Godzic, A. Zeidler-Janiszewska, Łódź: Officyna 2010. Bee H., Psychologia rozwoju człowieka, przeł. A. Wojciechowski, Poznań: Zysk i S-ka 2004. Beemer B.C., Shook R.L., Konsument w centrum uwagi, przeł. L. Mokrzycki, Warszawa: Wolters Kluwer Polska 2010. Benedict R., Wzory kultury, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa: Muza 1999. Benton T., Craib I., Filozofia nauk społecznych: od pozytywizmu do postmodernizmu, przeł. L. Rasiński Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP 2003. Bielicki E., Młodociani przestępcy, ich wartości i orientacja wartościująca, Bydgoszcz: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy 1995. Bielska E., Ponowoczesne konteksty liberalizmu a preferencje młodzieży akademickiej wobec wybranych aspektów stylów życia (studium teoretyczno-badawcze), Katowice: Wydawnictwo Śląskiej Wyższej Szkoły Zarządzania im gen. Jerzego Ziętka w Katowicach 2006. 243 244 Bibliografi a Bogunia-Borowska M., Dziecko w kulturze konsumpcyjnej – infantylizacja kultury jako konsekwencja narodzin podmiotu rynkowego [w:] A. Jawłowska, M. Kempny (red.), Konsumpcja – istotny wymiar globalizacji kulturowej, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN 2005. Bogunia-Borowska M. (red.), Dziecko w świecie mediów i konsumpcji, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2006. Bokszański Z., Polacy wobec innych narodów. O uwarunkowaniach orientacji wobec obcych, „Studia Socjologiczne” 2001, nr 3 (162). Borden G.A., Orientacja kulturowa [w:] U. Kusio (red.), Polifonia, dialog i zderzenie kultur. Antologia tekstów z komunikacji międzykulturowej, przeł. K. Friese, Toruń: Adam Marszałek 2007. Bourdieu P., Struktury, habitus, praktyki [w:] P. Sztompka, M. Kucia (red.), Socjologia. Lektury, Kraków: Znak 2005. Bourdieu P., Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, przeł. P. Biłos, Warszawa: Scholar 2006. Bourdieu P., Rozum praktyczny. O teorii działania, przeł. J. Stryjczyk, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2009. Bourdieu P., Passeron J.C., Reprodukcja. Elementy systemu nauczania, przeł. E. Neyman, Warszawa: PWN 1990. Bourdieu P., Wacquant L., Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, przeł. A. Sawisz, Warszawa: Oficyna Naukowa 2001. Böhner, G., Wänke, M., Postawy i zmiana postaw, przeł. J. Radzicki, Gdańsk: GWP 2004. Bradley H., Płeć, przeł. E. Chomicka, Warszawa: Sic! 2008. Brannon L., Psychologia rodzaju, przeł. M. Kacmajor, Gdańsk: GWP 2002. Bronfenbrenner U., Dwa światy wychowania: USA i ZSRR, przeł. J. Banasiak, Warszawa: PWN 1988. Bruner J., O poznawaniu. Szkice na lewą rękę, przeł. E. Krasińska, Warszawa: PIW 1971. Bruner J., Poza dostarczone informacje. Studia z psychologii poznawania, przeł. B. Mroziak, Warszawa: PWN 1978. Bryant T., Płynna nowoczesność 2.0, przeł. M. Krokowska [w:] Zrozumieć nowoczesność: księga jubileuszowa Zygmunta Baumana, oprac. A. Chrzanowski, W. Godzic, A. Zeidler-Janiszewska, Łódź: Officyna 2010. Brycz H., Trafność spostrzegania własnych i cudzych zachowań, Kraków: Impuls 2004. Brzezińska A., Społeczna psychologia rozwoju, Warszawa: Scholar 2000. Brzeziński J., Metodologia badań psychologicznych, Warszawa: WN PWN 2006. Bukowski M., Gra w reprezentacje świata społecznego – od wiedzy uogólnionej do usytuowanej [w:] M. Kossakowska, M. Kofta (red.), Psychologia poznania społecznego. Nowe idee, Warszawa: WN PWN 2009. Buliński T., Kulturowy wymiar wychowania: praktyki i ideologie [w:] M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (red.), Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. I, Gdańsk: GWP 2007. Burszta W.J., „Paradygmat przyrządu” jako doświadczenie [w:] A. Zeidler-Janiszewska, R. Nycz (red.), Nowoczesność jako doświadczenie. Dyscypliny. Paradygmaty. Dyskursy, Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica 2008. Bibliografi a Bylok F., Konsumpcja w Polsce i jej przemiany w okresie transformacji, Seria: Monografie, nr 108, Częstochowa: Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej 2005a. Bylok F., Model społeczeństwa konsumpcyjnego [w:] A. Jawłowska, M. Kempny (red.), Konsumpcja – istotny wymiar globalizacji kulturowej, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii iSocjologii PAN 2005b. Bywalec C., Konsumpcja w teorii i praktyce gospodarowania, Warszawa: WN PWN 2007. Bywalec C, Rudnicki L., Konsumpcja, Warszawa: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne 2002. Campbell C., Zakupy, spędzanie czasu i wojna płci [w:] P. Sztompka, M. Bogunia-Borowska (red.), Socjologia codzienności, Kraków: Znak 2008. Chodkowska M. (red), Młodzież wobec moralności w zawodach kreujących sferę publiczną, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2010. Chojnowska M., System wartości moralnych, „Edukacja i Dialog” 2001, nr 9–10. Coleman J.S., Social Capital in the Creation of Human Capital, „The American Journal of Sociology” 1988, No. 94 (http://www.jstor.org/pss/2780243, dostęp: 6.11.2010). Colman A.M., A Dictionary of Psychology, New York: Oxford University Press 2001. Colman A.M., Słownik psychologii, przeł. A. Cichowicz (et al.), Warszawa: WN PWN 2009. Cudowska A., Orientacje życiowe współczesnych studentów, Białystok: Trans Humana 1997. Cudowska A., Kształtowanie twórczych orientacji życiowych w procesie edukacji, Białystok: Trans Humana 2004. Cybal-Michalska A., Orientacje proeuropejskie młodzieży. Stan i potrzeby edukacyjne. Poznań: Wolumin 2001. Cybal-Michalska A., Homo Socius – w poszukiwaniu utraconej łączności ze wspólnotą [w:] A. Cybal-Michalska (red.), Jednostka, społeczeństwo i edukacja w globalnym świecie, Poznań – Leszno: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistycznej w Lesznie 2006a. Cybal-Michalska A., Rozwój autentycznego „Ja” – elastyczne i otwarte formy jednostkowej identyfikacji [w:] A. Cybal-Michalska (red.), Jednostka, społeczeństwo i edukacja w globalnym świecie, Poznań – Leszno: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistycznej w Lesznie 2006b. Cybal-Michalska A., Tożsamość młodzieży w perspektywie globalnego świata: studium socjopedagogiczne, Poznań: Wyd. UAM 2006c. Czapiński J., Wartościowanie – zjawisko inklinacji pozytywnej. (O naturze optymizmu), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1985. Czapiński J., Cywilizacyjna rola edukacji: dlaczego warto inwestować w wykształcenie, Warszawa: Instytut Studiów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego 1995/1996. Czarnecka J., Metafora cyborga – wpływ konsumpcji na jakość życia i budowanie tożsamości [w:] A. Jawłowska, M. Kempny (red.), Konsumpcja – istotny wymiar globalizacji kulturowej, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN 2005. 245 246 Bibliografi a Czerepaniak-Walczak M., Emancypacja czy izonomia? (Dylematy współczesnej edukacji) [w:] M. Czerepaniak-Walczak (red.), Edukacja wobec wyzwań pluralizmu ideologiczno-politycznego, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 1996. Czerepaniak-Walczak M., Niepokoje współczesnej młodzieży: w świetle korespondencji do czasopism młodzieżowych, Kraków: Impuls 1997. Czerepaniak-Walczak M., Daleko od... szansy: decyzje edukacyjne młodzieży wiejskiej, Szczecin: PoNaD 1999. Czerepaniak-Walczak M., Stereotypy młodzieży: konieczność i możliwość odczarowania młodości [w:] M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, (red.), Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. I, Gdańsk: GWP 2007. Czerniawska M., Zmiany wartości i postaw młodzieży w okresie przeobrażeń ustrojowych kolektywizm versus indywidualizm studium interdyscyplinarne, Białystok: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej 2010. Ćwikliński A., Zmiany w polskiej edukacji w okresie globalizacji, integracji i transformacji systemowej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza 2005. Dakowicz L.A., Płeć psychiczna a poziom samoaktualizacji, Białystok: Trans Humana 2000. Dakowicz L.A., Świat wartości przyszłych nauczycieli, Studium socjologiczne na podstawie badań studentów specjalizacji nauczycielskiej Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok: Trans Humana 2006. Davis J.S., The Commodification of Self, “Hedgehog Review”, Summer 2003. Debord G., Społeczeństwo spektaklu, przeł. H. Ptaszkowska, L. Brogowski, Gdańsk: słowo/obraz terytoria 1998. Denek K., Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń: Adam Marszałek 1999. Denek K., Ku dobrej edukacji, Toruń – Leszno: Akapit 2005. Denzin N.K., Lincoln Y.S., Wprowadzenie. Dziedzina i praktyka badań jakościowych, przeł. K. Podemski [w:] N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (red.), Metody badań jakościowych, t. 1, Warszawa: WN PWN 2009. Derbis R. Doświadczanie codzienności. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 2000. Dijk J. van, Społeczne aspekty nowych mediów. Analiza społeczeństwa sieci, przeł. J. Konieczny, Warszawa: WN PWN 2010. Długosz P., Aspiracje życiowe młodzieży pogranicza, Kraków: Impuls 2009. Doliński D., Orientacja defensywna, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN 1993. Doliński D. (red.), Orientacje defensywne. Emocje – przekonania – zachowania, Opole: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 1994. Domański H., Hierarchie i bariery społeczne w latach dziewięćdziesiątych, Warszawa: Instytut Spraw Publicznych 2000. Domański H., Struktura społeczna, Warszawa: Scholar 2007. Domański H., Społeczeństwa europejskie. Stratyfikacja i systemy wartości, Warszawa: Scholar 2009. Bibliografi a Drabik-Podgórna V., Podgórny M., Przedmowa do wydania polskiego [w:] J. Guichard, M. Huteau, Psychologia orientacji i poradnictwa zawodowego, Kraków: Impuls 2005. Drozdowicz Z. (red.), Uniwersytety: tradycje – dzień dzisiejszy – przyszłość, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza 2009. Dróżdż A., Konsumpcjonizm – ocena moralna na podstawie encyklik Jana Pawła II, Tarnów: Biblos 1997. Dubisz S. (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. III, Warszawa: WN PWN 2003. Dudzikowa M., O trudnej sztuce tworzenia samego siebie, Warszawa: Nasza Księgarnia 1985. Dudzikowa M., Praca młodzieży nad sobą. Z teorii i praktyki, Warszawa: Terra 1993. Dudzikowa M., Uczyć się od idola: o istotnym źródle wiedzy potocznej uczniów [w:] M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (red.), Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. II, Gdańsk: GWP 2007. Dudzikowa M., Erozja kapitału społecznego w szkole w kulturze nieufności [w:] M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (red.), Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. IV, Gdańsk: GWP 2008. Dudzikowa M., Esej o codzienności szkolnej z perspektywy metafory [w:] M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (red.), Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. V, Gdańsk: GWP 2010a. Dudzikowa M., Wprowadzenie [w:] M. Dudzikowa, R. Wawrzyniak-Beszterda (red.), Doświadczenia szkolne pierwszego rocznika reformy edukacji. Studium teoretyczno-empiryczne, Kraków: Impuls 2010b. Dudzikowa M., Jak to jest być uczniem?, Kraków: Impuls 2011a (w druku). Dudzikowa M., Kapitał społeczny jako gorący temat [w:] M. Dudzikowa (i in.), Jednostkowe i zbiorowa oblicza kapitału społecznego w uniwersytecie, Kraków: Impuls 2011b (w druku). Dudzikowa M., Czerepaniak-Walczak M. (red.), Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. II, Gdańsk: GWP 2007. Duszak A., Pawlak N., Anatomia szczęścia. Emocje pozytywne w językach i kulturach świata, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2005. Dziamski G., Sztuka u progu XXI wieku, Poznań: Wydawnictwo Fundacji „Humaniora” 2002. Dziura M., „Świątynie konsumpcji”. Implozja granic [w:] D. Markowski, P. Setlak (red.), Społeczeństwo konsumpcyjne. Uwarunkowania społeczne i kulturowe, Tarnobrzeg: Wydawnictwo Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnobrzegu 2008. Elias N., Społeczeństwo jednostek, przeł. J. Sawiński, Warszawa: PWN 2008. Elliott A., Koncepcje „ja”, przeł. S. Królak, Warszawa: Sic! 2007. Eriksen T.H., Tyrania chwili. Szybko i wolno płynący czas w erze informacji, przeł. G. Sokół, Warszawa: PIW 2003. Erikson E.H., Dopełniony cykl życia, przeł. A. Gomola, Poznań: Rebis 2002. Falkowski A., Kształtowanie pamięci w procesie rekonstrukcji zapamiętanych zdarzeń pod wpływem odbieranej informacji, T. Maruszewski (red.), Adaptacja do zmian, „Kolokwia Psychologiczne KNP PAN”, t. 12, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN 2004. 247 248 Bibliografi a Fatyga B., Dzicy z naszej ulicy. Antropologia kultury młodzieżowej, Warszawa: Ośrodek Badań Młodzieży, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych, Uniwersytet Warszawski 1999. Fatyga B., Sytuacja społeczno-kulturowa młodzieży a wyzwania wychowawcze, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2000, nr 8. Featherstone M., Koncepcje kultury konsumenckiej [w:] M. Lambkin, G. Foxall, F. van Raaij, B. Heilbrunn (red.), Zachowanie konsumenta. Koncepcje i badania europejskie, Warszawa: WN PWN 2001. Flick U., Jakość w badaniach jakościowych, przeł. P. Tomanek, Warszawa: WN PWN 2011. Fromm E., Mieć czy być, przeł. J. Karłowski, Poznań: Rebis 2009. Frydrychowicz S., Komunikacja interpersonalna w rodzinie a rozwój dorosłych [w:] B. Harwas-Napierała (red.), Rodzina a rozwój człowieka dorosłego, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza 2006. Fukuyama F., Zaufanie. Kapitał społeczny a droga do dobrobytu, przeł. A. Śliwa, L. Śliwa, Warszawa – Wrocław: WN PWN 1997. Furedi F., Gdzie się podziali wszyscy intelektualiści, przeł. K. Makaruk, Warszawa: PIW 2008. Gajewska G., Wenus restaurowana, czyli o pięknie cyborgów [w:] J. Jagielski, G. Gajewska (red.), Modernizm w lustrze współczesności, Gniezno: Wyd. Fundacji Collegium Europaeum Gnesnense 2006. Galas B., Orientacje społeczne młodzieży – socjalizacja w warunkach transformacji ustrojowej, „Forum Oświatowe” 1994, 1 (10). Galbraith J.K., The Affluent Society, Harmondsworth: Penguin Books 1977. Gańczarczyk A., Orientacje życiowe młodzieży w warunkach transformacji ustroju, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 1994. Gasparski P., Skarżyńska K., Motywy wyboru studiów psychologicznych: orientacje wobec studiów i zawodu, „Przegląd Psychologiczny” 2001, nr 4 (44). Gerstmann S., Podstawy psychologii konkretnej, Warszawa: PWN 1987. Giddens A., Socjologia, przeł. Alina Szulżycka, Warszawa: PWN 2008. Giddens A., Nowoczesność i tożsamość. Ja i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, przeł. A. Szulżycka, Warszawa: PWN 2010. Giorgi A., Psychologia jako nauka empiryczna uprawiana z ludzkiej perspektywy. Podejście fenomenologiczne, przeł. Stanisław Zabielski, Białystok: Trans Humana 2002. Giroux H.A., Naga pedagogia i przekleństwo neoliberalizmu: przemyśleć edukację wyższą jako praktykę wolności [w:] H.A. Giroux, L. Witkowski (red.), Edukacja i sfera publiczna. Idee i doświadczenia pedagogiki radykalnej, przeł. M. Jaworska-Witkowska (i in.), Kraków: Impuls 2010. Giroux H.A., Witkowski L., Edukacja i sfera publiczna: idee i doświadczenia pedagogiki radykalnej, przeł. M. Jaworska-Witkowska (i in.), Kraków: Impuls 2010. Gmerek T., Młodzież i dyplom akademicki. Społeczne konstrukcje sukcesu życiowego [w:] A. Gromkowska-Melosik, T. Gmerek, Problemy nierówności społecznej w teorii i praktyce edukacyjnej, Kraków: Impuls 2008. Gmerek T., Edukacja i nierówności społeczne. Studium porównawcze na przykładzie Anglii, Hiszpanii i Rosji, Kraków: Impuls 2011. Bibliografi a Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe, Warszawa: PWN 2005. Golka M., Spektakle konsumpcji i biedy [w:] W cywilizacji konsumpcyjnej, red. M. Golka, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza 2004a. Golka M. (red.), W cywilizacji konsumpcyjnej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza 2004b. Gorczycka E., Młodzież akademicka wobec Unii Europejskiej, Częstochowa: Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej 2002. Gorlach K., Drąg Z., Seręga Z., Młode pokolenie wsi III Rzeczypospolitej. Aspiracje życiowe w przeddzień integracji z Unią Europejską, Warszawa: Instytut Spraw Publicznych 2003. Grad J., Badania uczestnictwa w kulturze artystycznej w polskiej socjologii kultury, Poznań: UAM 1997. Greser J., Kępiński J., Problemy konsumenckie w ujęciu interdyscyplinarnym, Poznań: UAM 2007. Griese H.M., Socjologiczne teorie młodzieży, przeł. J. Dąbrowski, Kraków: Impuls 1996. Grobler A., Prawda a względność, Kraków: Aureus 2000. Gromkowska A., Kobiecość w kulturze globalnej. Rekonstrukcje i reprezentacje, Poznań: Wolumin 2002. Grulkowski B., Elementy motywacyjne postaw „być” i „mieć”, Lublin: RW KUL 1996. Grygierek M., Oczekiwania studentów kierunków nauczycielskich Uniwersytetu Warszawskiego wobec kształcenia pedagogicznego. Raport z badań, „Forum Oświatowe” 2007, nr 2 (37). Gumułka W.S., Rewerski W. (red.), Encyklopedia zdrowia, Warszawa: PWN 2001. Gurba E., Wczesna dorosłość [w:] B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka, t. 2, Charakterystyka okresów życia człowieka, Warszawa: WN PWN 2007. Gurycka A., Światopogląd młodzieży, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych 1991. Hahne P., Dość tej zabawy! Koniec społeczeństwa przyjemności, przeł. A. Pradela, Katowice: Księgarnia św. Jacka 2007. Hajduk B., Wartości studentów Zielonej Góry, „Forum Oświatowe” 1999, nr 1–2. Hajduk B., Socjalizacja studentów w małym ośrodku akademickim, Zielona Góra: Wydawnictwo Politechniki Zielonogórskiej 2000. Halawa M., Wróbel P. (koncepcja i wybór), Bauman o popkulturze. Wypisy, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne 2008. Harwas-Napierała B. (red.), Rodzina a rozwój człowieka dorosłego, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza 2006. Hejnicka-Bezwińska T., Orientacje życiowe młodzieży, Bydgoszcz: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 1991. Hejnicka-Bezwińska T., Związek orientacji życiowej z orientacją szkolną i zawodową [w:] R. Borowicz (red.), Współobecne dyskursy, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2003. Hejwosz D., Edukacja uniwersytecka i kreowanie elit społecznych, Kraków: Impuls 2010. Heller M., Filozofia nauki. Wprowadzenie, Kraków: Petrus 2009. 249 250 Bibliografi a Hirszowicz M., Neyman E., Nowa bieda w świecie obfitości, „Kultura i Społeczeństwo” 2004, nr 2. Hostyński L., Wartości w świecie konsumpcji, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2006. Hurrelmann K., Struktura społeczna a rozwój osobowości. Wprowadzenie do teorii socjalizacji, przeł. M. Roguszka, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza 1994. Idzikowski B., Orientacje życiowe młodzieży szkolnej miasta przygranicznego. Badania panelowe, Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Naukowe 1998. Jachnis A., Psychologiczne i socjologiczne uwarunkowania zachowań konsumenckich. Bydgoszcz – Warszawa: Branta 2007. Jackowski J.M., Czas rodzin, Szczecinek: Fundacja „Nasza Przyszłość” 2007. Jacyno M., Iluzje codzienności. O teorii socjologicznej Pierre’a Bourdieu, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN 1997. Jakubowska H. (red.), Socjologia ciała. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2009. Jakubowska U., Ocena państwa i demokracji a przystosowanie Polaków do nowego systemu [w:] T. Maruszewski (red.), Adaptacja do zmian, „Kolokwia Psychologiczne KNP PAN”, t. 12, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN 2004. Jakubowska-Baranek J., Adaptacja młodzieży rozpoczynającej studia uniwersyteckie, Włocławek: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej 2004. Jankowska D., Studenci pedagogiki o nadziejach i lękach życia w globalnej wiosce [w:] D. Jankowska (red.), W akademickiej przestrzeni dialogu. Głos studentów, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej 2003. Jankowska M., Krasoń J., Hierarchia wartości i sposoby ich realizacji. Młodzi bydgoszczanie wobec wartości, Kraków: Impuls 2009. Janowski A., Aspiracje młodzieży szkół średnich, Warszawa: PWN 1977. Jasińska-Kania A., Osobowość, orientacje moralne i postawy polityczne, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej „Forum” 1988. Jawłowska A., Kempny M. (red), Konsumpcja – istotny wymiar globalizacji kulturowej, Warszawa: Wyd. IFiS PAN 2005. Julia D., Słownik filozofii, przeł. K. Jarosz, Katowice: Książnica 1996. Kaczmarek J., Cywilizacja konsumpcji w społecznym nauczaniu Kościoła [w:] M. Golka (red.), W cywilizacji konsumpcyjnej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza 2004. Kapiszewski A., Stereotyp Amerykanów polskiego pochodzenia, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1978. Karwat M., Wzorce i style uczestnictwa młodzieży w polityce [w:] J. Garlicki (red.), Młodzież a zmiany polityczne we współczesnym świecie, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Nauk Politycznych PAN 1998. Karyłowski J., Rola Ja i poznawczych reprezentacji innych osób w myśleniu społecznym. Społeczne układy odniesienia i ich funkcje [w:] M. Kossakowska, M. Kofta (red.), Psychologia poznania społecznego. Nowe idee, Warszawa: PWN 2009. Bibliografi a Kemeny J.G., O metodzie naukowej [w:] M. Łojewska (red.), Filozofia nauki i metodologia badań naukowych. Wybór tekstów źródłowych, Warszawa: Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej 1986. Kieżel E. (red.), Uwarunkowania i modele konsumpcji, Katowice: Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego 1991. Kieżel E. (red.), Konsument i jego zachowania na rynku europejskim, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2010. Kieżel E., Smyczek S. (red.), Zachowania polskich konsumentów w warunkach kryzysu gospodarczego, Warszawa: Placet 2011. Klein N., No logo, przeł. H. Pustuła, Kraków: Świat Literacki 2004. Kluszczyński R.W., Doświadczenie – pamięć – tożsamość. Doświadczenie medialne jako fundament hybrydycznej tożsamości [w:] A. Zeidler-Janiszewska, R. Nycz (red.), Nowoczesność jako doświadczenie. Dyscypliny. Paradygmaty. Dyskursy, Warszawa: Academica 2008. Kłoskowska A., Kulturowe uwarunkowania postaw [w:] S. Nowak (red.) Teorie postaw, Warszawa: PWN 1973. Kłoskowska A., Socjologia młodzieży. Przegląd koncepcji, „Kultura i Społeczeństwo” 1987, nr 2. Kolańczyk A., Procesy świadome a automatyzmy w poznaniu społecznym [w:] M. Kossakowska, M. Kofta (red.), Psychologia poznania społecznego. Nowe idee, Warszawa: PWN 2009. Kolańczyk A., Fika-Jankowska A., Pawłowska-Fusiara M., Sterczyński R., Serce w rozumie. Afektywne podstawy orientacji w otoczeniu, Gdańsk: GWP 2004. Kon I.S., Odkrycie „ja”, przeł. L. Siniugina, Warszawa: PIW 1987. Konsumenci, środowisko, zdrowie, żywność. O co pytamy najczęściej. Broszury informacyjne, Warszawa: Urząd Komitetu Integracji Europejskiej 2003. Kopciewicz L., Kobiecość, męskość i przemoc symboliczna, Kraków: Impuls 2005. Kopciewicz L., Grzeczne dziewczynki, niegrzeczni chłopcy – wytwarzanie różnic rodzajowych w dydaktyczno-wychowawczej pracy szkoły [w:] M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (red.), Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. IV, Gdańsk: GWP 2008. Kopciewicz L., Rodzaj i edukacja. Studium fenomenologiczne z zastosowaniem teorii społecznej Pierre’a Bourdieu, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP 2007. Koralewicz J., Autorytaryzm a poglądy polityczne Polaków [w:] J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski (red.), Orientacje społeczne jako element mentalności, Poznań: Nakom 1990. Koralewicz J., O relacjach i poczuciu więzi młodzieży [w:] J. Koralewicz, P. Ruszkowski, J. Bieliński, A. Figiel (red.), Dylematy światopoglądowe młodzieży. Pokolenie JPII, Poznań: Zysk i S-ka 2009. Koralewicz J., Ziółkowski M., Zmiany systemu wartości w Polsce [w:] B.W. Mach, E. Wnuk-Lipiński (red.), O życiu publicznym, kulturze i innych sprawach, Warszawa: Collegium Civitas, Wydawnictwo Instytutu Studiów Politycznych PAN 2007. 251 252 Bibliografi a Koseła K., Pokolenia młodzieży polskiej w badaniach ilościowych – tropy i rozczarowania socjologa [w:] K. Szafraniec (red.), Młodzież i oświata za burtą przemian, Toruń: Adam Marszałek 2008. Koseła K., Jonda B. (red.), Młodzi Polacy i młodzi Niemcy w nowej Europie, Warszawa: Instytut Badań nad Podstawami Demokracji, Wyd. IFiS PAN 2005. Kowalik S., Zachowania konsumenckie – teoria, preferencje, reklama, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1994, nr 2. Kowalik T., Kapitalizm niejedno ma imię [w:] Zrozumieć nowoczesność: księga jubileuszowa Zygmunta Baumana, oprac. A. Chrzanowski, W. Godzic, A. Zeidler-Janiszewska, Łódź: Officyna 2010. Kowzan P., Kredyty studenckie w Polsce, „LE MONDE diplomatique”, październik 2011. Kozielecki J., Psychologiczna teoria samowiedzy, Warszawa: PWN 1981. Kozyr-Kowalski S., Uniwersytet a rynek, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza 2005. Krajewski M., Konsumpcja i współczesność. O pewnej perspektywie rozumienia świata współczesnego, „Kultura i Społeczeństwo” 1997, nr 3. Krasnodębska A., Orientacje aksjologiczne młodzieży akademickiej, Studia i monografie, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 1997. Kubiak-Szymborska E., Podmiotowość młodzieży akademickiej. Studium statusu podmiotowego studentów okresu transformacji, Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego 2003. Kubicka D., Kołodziejczyk A., Psychologia wpływu mediów, Kraków: Impuls 2007. Kunicka M., Orientacje teleologiczne nauczycieli, „Forum Oświatowe” 2005, nr 1 (32). Kurcz I., Język a reprezentacja świata w umyśle, Warszawa: PWN 1987. Kwiatkowska H., Tożsamość nauczycieli. Między anomią a autonomią, Gdańsk: GWP 2005. Kwiecińska R., Rozum czy serce? Postawy wobec zawodu nauczyciela studentów uczelni pedagogicznej, Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne 2000. Kwieciński Z., Zapętlenie kwestii edukacyjnej w sytuacji gwałtownej zmiany jej kontekstu, „Forum Oświatowe” 1997, nr 1–2. Kwieciński Z., Pedagogika i edukacja wobec wyzwania kryzysu i gwałtownej zmiany oświatowej [w:] Z. Kwieciński (red.), Alternatywy myślenia o/dla edukacji, Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych 2000a. Kwieciński Z., Tropy – ślady – próby: studia i szkice z pedagogiki pogranicza, Poznań – Olsztyn: Edytor 2000b. Leppert R., Młodzież – świat przeżywany i tożsamość. Studia empiryczne nad bydgoskimi licealistami, Kraków: Impuls 2002. Leppert, R., Melosik Z., Wojtasik B. (red.), Młodzież wobec (nie)gościnnej przyszłości, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej 2005. Lewicka M., Gdybym miał milion.... Marzenia Polaków u progu XXI wieku [w:] T. Maruszewski (red.), Adaptacja do zmian, „Kolokwia Psychologiczne KNP PAN”, t. 12, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN 2004. Lewicki A., Procesy poznawcze i orientacja w otoczeniu, Warszawa: PWN 1960. Bibliografi a Lewicki A., Psychologia kliniczna w zarysie [w:] A. Lewicki (red.), Psychologia kliniczna, Warszawa: PWN 1978. Linde M.S.B., Słownik języka polskiego, Warszawa: Drukarnia XX Pijarów 1807, http:// books.google.pl (dostęp: 30.10.2010). Lipiński S., Spostrzeganie postaw wychowawczych rodziców i orientacja życiowa a funkcjonowanie społeczne nieletnich, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2001. Ludkiewicz Z., Zainteresowanie studentów studiowaniem i pracą zawodową, Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoła Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej 1994. Ładyżyński A., Raińczuk J. (red.), Uniwersytet – między tradycją a wyzwaniami współczesności, Kraków: Impuls 2003. Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków: Impuls 2010. Łukaszewski W., Osobowość a spostrzeganie siebie i spostrzeganie innych [w:] J. Reykowski, O. Owczynnikowa, K. Obuchowski (red.), Studia z psychologii emocji, motywacji i osobowości, Wrocław: Zakład Narodowy im Ossolińskich 1977. Łukaszewski W., Orientacja temporalna jako jeden z aspektów osobowości [w:] W. Łukaszewski (red.), Osobowość – orientacja temporalna – ustosunkowanie do zmian, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1983. MacCannell D., Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, przeł. E. Klekot, Warszawa: Muza 2005. Mac-Czernik L., Procesy poznawcze w planowaniu własnego życia młodzieży, Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 2000. Macnaghten P., Urry J., Alternatywne przyrody. Nowe myślenie o przyrodzie i społeczeństwie, przeł. B. Baran, Warszawa: Scholar 2005. Mach B.W., Pokolenie historycznej nadziei i codziennego ryzyka, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Studiów Politycznych PAN 2003. Maffesoli M., Wieczna młodość nomadyzmu, przeł. M. Przybylski [w:] Zrozumieć nowoczesność: księga jubileuszowa Zygmunta Baumana, oprac. A. Chrzanowski, W. Godzic, A. Zeidler-Janiszewska, Łódź: Officyna 2010. Makowski G., Świątynia konsumpcji. Geneza i społeczne znaczenie centrum handlowego, Warszawa: Trio 2004. Malim T., Birch A., Wadeley A., Wprowadzenie do psychologii, przeł. J. Bobryk, J. Suchecki, Warszawa: PWN 1994. Malinowska A., Sex i gender. Płeć biologiczna i kulturowa w refleksjach i badaniach młodych socjologów, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2005. Mandal E., Pojmowanie fenomenu płciowości w psychologii [w:] A. Kuczyńska, E.K. Dzikowska (red.), Zrozumieć płeć. Studia interdyscyplinarne. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2004. Marcel G., Być i mieć, przeł. D. Eska, Warszawa: DeAgostini – Altaya 2001. Marciniak M., Syndrom konsumpcyjny – rzecz o kanibalizmie [w:] J. Drozdowicz, M. Bernasiewicz (red.), Kultura popularna w społeczeństwie współczesnym. Teoria i rzeczywistość, Kraków: Impuls 2010. Marciniak M., O roli „ponieważ” w badaniach ankietowych. Na przykładzie badań studentów UAM, „Forum Oświatowe” 2011, nr 1. 253 254 Bibliografi a Marczuk S., Orientacje wartościujące nauczycieli w III Rzeczypospolitej. Studium z socjologii edukacji, Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 2001. Mariański J., Religia w społeczeństwie ponowoczesnym, Warszawa: Oficyna Naukowa 2010. Markus M., Społeczeństwo przyzwoite i/lub obywatelskie, przeł. I. Zych [w:] Zrozumieć nowoczesność: księga jubileuszowa Zygmunta Baumana, oprac. A. Chrzanowski, W. Godzic, A. Zeidler-Janiszewska, Łódź: Officyna 2010. Markowski D., Setlak P. (red), Społeczeństwo konsumpcyjne. Uwarunkowania społeczne i kulturowe, Tarnobrzeg: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej 2008. Marody M., Antynomie zbiorowej podświadomości, „Studia Socjologiczne” 1987, nr 2. Maruszewski T., Psychologia poznania, Gdańsk: GWP 2001. Matusewicz C., Psychologia wartości, Warszawa – Poznań: PWN 1975. Matuszewska M., Percepcja postaw rodzicielskich i jej oddziaływanie na rozwój osobowości dziecka, „Psychologia Wychowawcza” 1987, nr 4. Matysek M., Kim jest człowiek w społeczeństwie konsumpcyjnym? Propozycja Zygmunta Baumana [w:] A. Jawłowska, M. Kempny (red.), Konsumpcja – istotny wymiar globalizacji kulturowej, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN 2005. Mądrzycki T., Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw, Warszawa: WSiP 1977. Mądrzycki T., Osobowość jako system tworzący i realizujący plany, Gdańsk: GWP 1996. McWhriter J.J., McWhriter B.T., McWhriter A.M., McWhriter E.H., Zagrożona młodzież. Ujęcie kompleksowe dla nauczycieli, pracowników poradni, psychologów i pracowników socjalnych, przeł. A. Basaj, H. Grzegołowska-Klarkowska, K. Mazurek, Warszawa: Wydawnictwo Edukacyjne Parpa 2005. Mead M., Kultura i tożsamość: studium dystansu międzypokoleniowego, przeł. J. Hołówka, Warszawa: PWN 2000. Meighan R., Socjologia edukacji, przeł. E. Kiszkurno-Koziej, Z. Knutsen, P. Kwieciński, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika 1993. Melosik Z., Tożsamość, ciało i władza. Teksty kulturowe jako (kon)teksty pedagogiczne, Poznań – Toruń: Edytor 1996. Melosik Z. (red.), Ciało i zdrowie w społeczeństwie konsumpcji, Poznań – Toruń: Edytor 1999a. Melosik Z., Ponowoczesny świat konsumpcji [w:] Z. Melosik (red.), Ciało i zdrowie w społeczeństwie konsumpcji, Poznań – Toruń: Edytor 1999b. Melosik Z., Kultura „instant” – paradoksy pop-tożsamości, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” 2000, numer specjalny. Melosik Z., Kryzys męskości w kulturze współczesnej, Kraków: Impuls 2006. Melosik Z., Kultura popularna jako czynnik socjalizacji [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika, t. II, Warszawa: PWN 2007. Melosik Z., Uniwersytet i społeczeństwo: dyskursy wolności, wiedzy i władzy, Kraków: Impuls 2009. Melosik Z., Szkudlarek T., Kultura, tożsamość i edukacja – migotanie znaczeń, Kraków: Impuls 1998. Bibliografi a Merton R., Teoria socjologiczna i struktura społeczna świat, przeł. E. Morawska, J. Wertenstein-Żuławski, Warszawa: PWN 1982. Michałek R., Głos w sprawie klasyfikacji nauki, „Nauka” 2008, nr 3 (www.portalwiedzy.pan.pl; dostęp: 28.06.2010). Mika S., Psychologia społeczna, Warszawa: PWN 1982. Mikut M., Orientacje życiowe młodzieży wiejskiej – diagnoza zmiany społecznej, „Forum Oświatowe” 2005, nr 2 (33). Mikut M., Gimnazjum jako miejsce kształtowania orientacji życiowych młodzieży. Między stagnacją a emancypacją, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 2007. Modrzewski J., Środowisko społeczne młodzieży studiującej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 1989. Moir A., Jessel D., Płeć mózgu. O prawdziwej różnicy między mężczyzną a kobietą, przeł. N. Kancewicz-Hoffman, Warszawa: PIW 2004. Morreale S., Spitzberg B., Barge J., Komunikacja między ludźmi. Motywacja, wiedza i umiejętności, przeł. P. Izbebski, A. Jaworska, D. Kobylińska, Warszawa: PWN 2007. Mróz B. (red.), Oblicza konsumpcjonizmu, Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Głównej Handlowej 2009. Myers D.G., Psychologia społeczna, przeł. A. Bezwińska-Walerjan, Poznań: Zysk i S-ka 2003. Nagel E., Nauka i wiedza potoczna [w:] M. Łojewska (red.), Filozofia nauki i metodologia badań naukowych. Wybór tekstów źródłowych, Warszawa: Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej 1986. Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., Psychologia poznawcza, Warszawa: PWN 2006. Norris P., Inglehart R., Sacrum i profanum. Religia i polityka na świecie, przeł. R. Babińska, Kraków: Nomos 2006 Nowak L., Uwarunkowania zachowań konsumenckich młodzieży akademickiej. Eksploracja struktur ukrytych, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego 2009. Nowak S., Metodologia badań społecznych, Warszawa: PWN 1985. Nowak S. (red.), Studenci Warszawy. Studium długofalowych przemian postaw i wartości, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 1991. Nowak S., Metodologia badań społecznych, Warszawa: PWN 2011. Obuchowski K., Kody orientacji i struktura procesów emocjonalnych, Warszawa: PWN 1982. Obuchowski K., Psychologia dążeń ludzkich, Warszawa: PWN 1983. Offer A., The Challenge of Affluence. Self-control and Well-being in United States and Britain since 1950, New York: Oxford University Press 2006. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa: Żak 1996. Olechnicki K., Załęcki P., Słownik socjologiczny, Toruń, Graffiti BC 2000. Oleszkowicz A., Kryzys młodzieńczy – istota i przebieg, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1995. Oleś P., Człowiek w świecie, czyli o zależności od doświadczenia i kreowaniu doświadczeń [w:] A. Zeidler-Janiszewska, R. Nycz (red.), Nowoczesność jako doświadczenie. Dyscypliny. Paradygmaty. Dyskursy, Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica 2008. 255 256 Bibliografi a Oliwa-Ciesielska M., Konsumpcyjna mentalność ludzi ubogich [w:] M. Golka (red.), W cywilizacji konsumpcyjnej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza 2004. Olszak-Krzyżanowska B., Orientacje życiowe młodzieży, „Edukacja” 1988, nr 2 (22). Olszak-Krzyżanowska B., Orientacje życiowe maturzystów, „Edukacja” 1994, nr 3 (47). Oppenheim A.N., Kwestionariusze, wywiady, pomiary postaw, przeł. S. Amsterdamski, Poznań: Zysk i S-ka 2004. Ostaszewski R., Dola idola i inne bajki z raju konsumenta, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2005. Ostrowska K., Młodzież o preferowanych wartościach i normach moralnych, „Problemy Opieki i Wychowania” 2005, nr 3. Ostrowska U., Aksjologiczne podstawy wychowania [w:] B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Podstawy nauk o wychowaniu, t. I, Gdańsk: GWP 2006. Ozga E., Aktywność organizacyjna młodzieży akademickiej [w:] D. Skulicz (red.), Studenci we wspólnocie akademickiej, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2007. Paluchowski J., Spór metodologiczny czy spór koncepcji, „Roczniki Psychologiczne”, t. XII, nr 1, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2010. Parsons T., Szkice z teorii socjologicznej, przeł. Alina Bentkowska, Warszawa: PWN 1972. Patrzałek W., Czynniki kulturowe wpływające na zachowania konsumenckie [w:] W. Patrzałek (red.), Kulturowe determinanty zachowań konsumenckich, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2004. Petel R., Wartość niczego – jak przekształcić społeczeństwo rynkowe I na nowo zbudować demokrację, przeł. H. Jankowska, Warszawa: Muza 2010. Petrozolin-Skowrońska B. (red.), Nowy leksykon PWN, Warszawa: PWN 1998. Piechnik-Borusowska J., Życie rodzinne i małżeńskie studentów Opola, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 1998. Pietrasiński Z., Rozwój człowieka dorosłego, Warszawa: Wiedza Powszechna 1990. Pietrasiński Z. (red.), Studenci o własnym rozwoju, Praca zbiorowa studentów I roku SWPS, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN 1997. Pilarski S. (red.), Decyzje konsumentów i ich determinanty, Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, 2003. Pilch A., Studenci Krakowa w Drugiej Rzeczypospolitej: ich ideowe, polityczne i społeczne zaangażowanie, Kraków: Księgarnia Akademicka 2004. Piorunek M., Projektowanie przyszłości edukacyjno-zawodowej w okresie adolescencji, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza 2004. Plopa M., Psychologia rodziny. Teoria i badania, Kraków: Impuls 2007. Plopa W., Wartości a polityka. Perspektywa młodzieży akademickiej, Kraków: Impuls 2009. Pohorille M., Model konsumpcji w ustroju kapitalistycznym, Warszawa: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne 1971. Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, red. M. Boni, Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów 2009. Bibliografi a Popper K.R., Obiektywizm naukowy a przekonanie subiektywne [w:] M. Łojewska (red.), Filozofia nauki i metodologia badań naukowych. Wybór tekstów źródłowych, Warszawa: Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej 1986a. Popper K.R., Logika postępowania badawczego [w:] M. Łojewska (red.), Filozofia nauki i metodologia badań naukowych. Wybór tekstów źródłowych, Warszawa: Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej 1986b. Postman N., Zabawić się na śmierć: dyskurs publiczny w epoce show-biznesu, przeł. L. Niedzielski, Warszawa: Muza 2002. Postman N., Technopol. Triumf techniki nad kulturą, przeł. A. Tanalska-Dulęba, Warszawa: Muza 2004. Potulicka E., Rutkowiak J., Neoliberalne uwikłania edukacji. Kraków: Impuls 2010. Przetacznik-Gierowska M., Zasady i prawidłowości psychicznego rozwoju człowieka [w:] M. Przetacznik-Gierowska, M. Tyszkowa (red.), Psychologia rozwoju człowieka, t. 1, Zagadnienia ogólne, Warszawa: PWN 2007. Przetacznik-Gierowska M. Tyszkowa M. (red.), Psychologia rozwoju człowieka, Warszawa: PWN 2000. Przybysz-Zaremba M., „Za ostatni grosz”, czyli zakupomania wśród studentów. Doniesienie z badań [w:] W. Muszyński (red.), „Nowy wspaniały świat?” Moda, konsumpcja i rozrywka jako nowe style życia, Toruń: Adam Marszałek 2009. Putnam R.D., Demokracja w działaniu. Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, przeł. J. Szacki, Kraków: Wydawnictwo Fundacji im. Stefana Batorego 1995. Putnam R.D., Samotna gra w kręgle: upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, przeł. M. Ziółkowski (i in.), Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne 2008. Raaij F. van, Konsumpcja postmodernistyczna [w:] M. Lambkin, G. Foxall, F. van Raaij, B. Heilbrunn (red.), Zachowanie konsumenta. Koncepcje i badania europejskie, przeł. M. Zagrodzki, Warszawa: PWN 2001. Rachwał T. (red.), Rubish, Waste and Litter. Culture and Its Refuse’als, Warszawa: Academica 2008. Radiukiewicz A., Wartości akceptowane – wartości odrzucane [w:] J. Koralewicz, P. Ruszkowski, J. Bieliński, A. Figiel (red.), Dylematy światopoglądowe młodzieży. Pokolenie JPII, Poznań: Zysk i S-ka 2009. Radziewicz-Winnicki, Oblicza zmieniającej się współczesności, Kraków: Impuls 2001. Reber A.S., Reber E.S., Słownik psychologii, przeł. B. Janasiewicz-Kruszyńska (et al.) Warszawa: Scholar 2005. Reeves B., Nass C., Media i ludzie, przeł. H. Szczerkowska, Warszawa: PIW 2000. Rewers E., Spacerując w cieniu wspólnoty [w:] Zrozumieć nowoczesność: księga jubileuszowa Zygmunta Baumana, oprac. A. Chrzanowski, W. Godzic, A. Zeidler-Janiszewska, Łódź: Officyna 2010. Reykowski J., Osobowość a prospołeczna percepcja [w:] J. Reykowski, O. Owczynnikowa, K. Obuchowski (red.), Studia z psychologii emocji, motywacji i osobowości, Wrocław: Zakład Narodowy im Ossolińskich 1977. Reykowski J., Wprowadzenie [w:] J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski (red.), Orientacje społeczne jako element mentalności, Poznań: Nakom 1990. 257 258 Bibliografi a Reykowski J., Skarżyńska K., Ziółkowski M. (red.), Orientacje społeczne jako element mentalności, Poznań: Nakom 1990. Ritzer G., Magiczny świat konsumpcji, przeł. L. Stawowy, Warszawa: Muza 2001. Ritzer G., Makdonaldyzacja społeczeństwa: wydanie na nowy wiek, przeł. L. Stawowy, Warszawa: Muza 2003. Ritzer G., „Płynna globalizacja”: zastosowanie i krytyka pojęcia płynności Zygmunta Baumana, przeł. M. Bogdan, M. Przybylski [w:] Zrozumieć nowoczesność: księga jubileuszowa Zygmunta Baumana, oprac. A. Chrzanowski, W. Godzic, A. Zeidler-Janiszewska, Łódź: Officyna 2010. Rocznik Demograficzny, Warszawa: GUS 2009 (www.stat.gov.pl, dostęp: 15.10.2010). Rocznik Statystyczny Województwa Wielkopolskiego, Warszawa: GUS 2009 (www.stat. gov.pl, dostęp: 15.10.2010). Rogaczewska M., O kulturze nieufności i polityce zaufania [w:] C. Trutkowski, S. Mandes, Kapitał społeczny w małych miastach, Warszawa: Scholar 2005. Rogalska A., Zdolności emocjonalne a postawa „mieć” i „być” u młodzieży, Warszawa: Promotor 2009. Romaniszyn K., Rzecz o pracy i konsumpcji. Analiza antropologiczna, Kraków: Nomos 2007. Rossa J., Kapitał społeczny a rozwój lokalny. Prolegomena [w:] T. Marcinkowski (red.), Kapitał społeczny a rozwój regionu, Gorzów Wielkopolski: Fundacja na rzecz Gorzowskiej Szkoły Wyższej 2008. Rudnicki P., Ikony popkultury w świadomości studentów Uniwersytetu Wrocławskiego, Kraków: Impuls 2004. Rudowski T., Czego obawiają się studenci? Identyfikowanie zagrożeń z pomocą introspekcji pytaniowej i działań plastycznych, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2005. Rumińska A. (red.), Jakość życia studentów, Kraków: Impuls 2004. Ryk A., Pokolenie zmiany: studium porównawcze wartości i perspektyw życiowych młodzieży włoskiej i polskiej, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej 2004. Sadurska E., Młodzież wobec wartości konserwatywnych [w:] J. Koralewicz, P. Ruszkowski, J. Bieliński, A. Figiel (red.), Dylematy światopoglądowe młodzieży. Pokolenie JPII, Poznań: Zysk i S-ka 2009. Sałek B., Wpływ mediów masowych na zachowania konsumenckie [w:] W. Patrzałek (red.), Kulturowe determinanty zachowań konsumenckich, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2004. Sassatelli R., Consumer Culture. History, Theory and Politics, Los Angeles – London – New Delhi – Singapore: Sage Publications 2007. Sawczuk W., Wartości preferowane przez studentów w okresie transformacji ustrojowej, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego 2000. Schaffer R.H., Psychologia rozwojowa. Podstawowe pojęcia, przeł. R. Andruszko, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2010. Bibliografi a Setlak P., Studenckie zakupy. Przyjemna konieczność? [w:] W. Muszyński (red.), „Nowy wspaniały świat?” Moda, konsumpcja i rozrywka jako nowe style życia, Toruń: Adam Marszałek 2009. Sęk H., Wprowadzenie do psychologii klinicznej, Warszawa: Scholar 2001. Sęk K., Orientacja w sytuacjach społecznych, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza 1980. Silverman D., Prowadzenie badań jakościowych, przeł. J. Ostrowska, Warszawa: PWN 2008. Simmel G., Filozofia mody [w:] G. Simmel, Socjologia, przeł. M. Łukasiewicz, Warszawa: PWN 1975. Simmel G., Z psychologii mody. Studium socjologiczne [w:] G. Simmel, Pisma socjologiczne, przeł. M. Łukasiewicz, wybór H.J. Dahme, O. Rammstedt, Warszawa: Oficyna Naukowa 2008a. Simmel G., Psychologia ozdoby [w:] tegoż, Pisma socjologiczne, przeł. M. Łukasiewicz, wybór H.J. Dahme, O. Rammstedt, Warszawa: Oficyna Naukowa 2008b. Sińczuch M., Ustanawianie wiedzy o młodzieży. Metanarracje w europejskiej socjologii młodzieży [w:] K. Szafraniec (red.), Młodość i oświata za burtą przemian, Toruń: Adam Marszałek 2008. Skarżyńska K., Orientacja egalitarna i nieegalitarna [w:] J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski (red.), Orientacje społeczne jako element mentalności, Poznań: Nakom 1990. Slany K., Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie, Kraków: Nomos 2002. Słaby T., Konsumpcja elit ekonomicznych w Polsce – ujęcie empiryczne, Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Głównej Handlowej: 2006. Słownik języka polskiego, www.sjp.pwn.pl (dostęp: 30.10.2011). Smith D., Zygmunt Bauman. Strategiczne zerwanie i hermeneutyka socjologiczna, przeł. K. Pabijanek [w:] Zrozumieć nowoczesność: księga jubileuszowa Zygmunta Baumana, oprac. A. Chrzanowski, W. Godzic, A. Zeidler-Janiszewska, Łódź: Officyna 2010. Sobol E. (red.), Podręczny słownik języka polskiego, Warszawa: WN PWN 1996. Sobol M., Oleś P., Orientacja temporalna carpe diem a poczucie satysfakcji z życia, „Przegląd Psychologiczny” 2002, nr 3 (45). Sobol E. (red.), Nowy słownik języka polskiego, Warszawa: WN PWN 2002. Solska J., Młodość idzie w klapkach, „Polityka” 2008, nr 42. Sołoma L., Metody i techniki badań socjologicznych – wybrane zagadnienia, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego 2002. Stach R., Optymizm. Badania nad optymizmem jako mechanizmem adaptacyjnym, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2006. Starnawski J., Uniwersytet świątynią wiedzy, Łódź: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Marszałka Józefa Piłsudzkiego 2007. Stemplewska-Żakowicz K., Metody ilościowe, metody jakościowe: hamletowski dylemat czy różnorodność do wyboru, „Roczniki Psychologiczne”, t. XII, nr 1, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2010. Sternberg R.J., Psychologia poznawcza, przeł. E. Czerniawska, A. Matczak, Warszawa: WSiP 2001. 259 260 Bibliografi a Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce do 2020 roku, Raport cząstkowy, luty 2010, Ernst&Young (www.krasp.org, dostęp: 10.10.2011). Such J., Szcześniak M., Filozofia nauki, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 1999. Szafraniec K., „Deficyt obywatelstwa” wśród młodzieży – uwarunkowania i konsekwencje społeczne, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” 2005, nr 3(31). Szafraniec K., Młodzi 2011, Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów 2011. Szafraniec K., Potencjał młodzieżowego buntu – uwarunkowania i przyczyna społeczne [w:] K. Szafraniec (red.), Młodość i oświata za burtą przemian, Toruń: Adam Marszałek 2008. Szahaj A., Granice anarchizmu interpretacyjnego, „Teksty Drugie”: Granice interpretacji (dyskusja), 1997 nr 6 (48). Szczepański J., Konsumpcja a rozwój człowieka: wstęp do antropologicznej teorii konsumpcji, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne 1981. Szczęsna E., Ku czemu wychowuje reklama? [w:] M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (red.), Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. II, Gdańsk: GWP 2007. Szczurkiewicz P., Rozwój psychospołeczny a tożsamość, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1998. Szkoły wyższe i ich finanse w 2008 r., Warszawa: GUS 2009, www.stat.gov.pl (dostęp: 24.01.2011). Szlendak T., Techno-dzieci końca ery industrialnej, „Studia Socjologiczne” 1997, nr 1. Szlendak T., Leniwe maskotki, rekiny na smyczy: w co kultura konsumpcyjna przemieniła mężczyzn i kobiety, Warszawa: Jacek Santorski 2005. Szlendak T., Supermarketyzacja. Religia i obyczaje seksualne młodzieży w kulturze konsumpcyjnej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2008. Szlendak T., Pietrowicz K., Moda, wolność i kultura konsumpcji [w:] T. Szlendak, K. Pietrowicz (red.), Rozkoszna zaraza. O rządach mody i kulturze konsumpcji, Wrocław: Wyd. UWr 2007. Sztompka P., Trauma wielkiej zmiany, Warszawa: Wydawnictwo Instytuty Studiów Politycznych PAN 2000. Sztompka P., Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków: Znak 2005. Szymański M.J., Młodzież wobec wartości: próba diagnozy, Warszawa: IBE 1998. Szymczak M. (red.), Słownik języka polskiego, t. II, Warszawa: PWN 1979. Śliwerski B., Wychowanie. Pojęcie – znaczenia – dylematy [w:] M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (red.), Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. I, Gdańsk: GWP 2007. Światowy G., Marketingowa orientacja na klienta w zarządzaniu szkołą wyższą [w:] G. Nowaczyk, M. Kolasiński (red.), Marketing szkół wyższych, Poznań: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej 2004. Świda-Ziemba H., Wartości egzystencjalne młodzieży lat 90, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 1995. Świda-Ziemba H., Młodzi w nowym świecie, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2005. Bibliografi a Świerzbowska-Kowalik E., Wykształcenie środowisk rodzinnych i miejsce zamieszkania jako wyznacznik szans na podjęcie studiów, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” 2000, nr 2/16. Tarkowska E., Przeciw biedzie. Programy, pomysły, inicjatywy, Warszawa: Oficyna Naukowa 2002. Tarkowska E., „Nie masz kasy, jesteś nikim”. O pogłębianiu nierówności przez szkołę [w:] M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (red.), Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. IV, Gdańsk: GWP 2008. Terada Y., Rozwój społeczeństwa konsumpcyjnego i różne koncepcje wolności [w:] M. Golka, (red.), W cywilizacji konsumpcyjnej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2004. Tesser A., Felson R.B., Suls J.M. (red.), Ja i tożsamość. Perspektywa psychologiczna, przeł. A. Karolczak, Gdańsk: GWP 2004. Tillmann K.-J., Teorie socjalizacji. Społeczność, instytucja, upodmiotowienie, przeł. G. Bluszcz, B. Miracki, Warszawa: WN PWN 1996. Tokarski J. (red.), Słownik wyrazów obcych, Warszawa: PWN 1977. Tokarz M., Argumentacja, perswazja, manipulacja, Gdańsk: GWP 2006. Tomaszewski T., Ślady i wzorce, Warszawa: WSiP 1984. Touraine A., Samotworzenie się społeczeństwa, przeł: A. Karpowicz, Kraków: Nomos 2010. Trempała J., Rozumowanie w okresie wczesnej dorosłości, Warszawa – Poznań: PWN 1989. Trubiłowicz E., Studenci i ich świat – od stanu wojennego do Unii Europejskiej, Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2006. Trutkowski C., Mandes S., Kapitał społeczny w małych miastach, Warszawa: Scholar 2005. Turner J.S., Helms D.B., Rozwój człowieka, przeł. S. Lis et al., Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1999. Tyszka T., Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji, Gdańsk: GWP 1999. Tyszkowa M., Pojęcie rozwoju i zmiany rozwojowej [w:] M. Przetacznik-Gierowska, M. Tyszkowa (red.), Psychologia rozwoju człowieka: zagadnienia ogólne, t. 1, Warszawa: PWN 2007a. Tyszkowa M., Jednostka a rodzina: interakcje, stosunki, rozwój [w:] M. Przetacznik-Gierowska, M. Tyszkowa (red.), Psychologia rozwoju człowieka: zagadnienia ogólne, t. 1, Warszawa: PWN 2007b. Urbanek J., Uczestnictwo młodzieży akademickiej w kulturze, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej 2002. Urry J., Socjologia mobilności, przeł. J. Stawiński, Warszawa: PWN 2009. Veblen T., Teoria klasy próżniaczej, przeł. J. Zagórska, K. Zagórski, Warszawa: PWN 1971. Wachowiak A. (red.), Przemiany orientacji życiowych kobiet zamężnych. Studium socjologiczne, Poznań: Wydawnictwo Fundacji „Humaniora” 2002. 261 262 Bibliografi a Wardzała J., Świadomość i kultura prawna konsumentów [w:] W. Patrzałek (red.), Kulturowe determinanty zachowań konsumenckich, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2004. Wasilewski K., Społeczne zróżnicowanie uniwersytetu. Młodzież wiejska i wielkomiejska na UMK w Toruniu, „Studia Socjologiczne” 2006, nr 1 (180). Wąsowicz-Kiryło G., Psychologia finansowa. O pieniądzach w życiu człowieka, Warszawa: Difin 2008. Wątroba W., Społeczeństwo konsumpcyjne, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego 2009. Whybrow P.C., American mania. Ciągle więcej ale nigdy dość, przeł. F. Rybakowski, Poznań: Termedia 2006. Wojnowski J. (red.), Wielka encyklopedia PWN, t. 20, Warszawa: WN PWN 2004. Wojnowski J. (red.), Wielka encyklopedia PWN, t. 26, Warszawa: WN PWN 2005. Williams J., Jak ze studenta zrobić konsumenta? „LE MONDE diplomatique”, październik 2011. Wiłkomirska A., Zawodowe i społeczno-polityczne orientacje nauczycieli, Warszawa: Żak 2002. Witkowski L., Edukacja i humanistyka. Nowe (kon)teksty dla nowoczesnych nauczycieli, Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych 2007a. Witkowski L., Edukacja wobec sporów o (po)nowoczesność, Warszawa: IBE 2007b. Wojciszke B., Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Warszawa: Scholar 2002. Wróblewska W., Aspiracje edukacyjne studentów, Białystok: Trans Humana 2001. Wróblewska W., Dynamika zmian aspiracji edukacyjnych studentów w obliczu zmian, Białystok: Trans Humana 2004. Wysocka E., Orientacja wartościująca, „Kwartalnik Pedagogiczny” 2003, nr 4. Wysocka E., Doświadczanie życia w młodości – problemy, kryzysy i strategie ich rozwiązania, Katowice: Wyd. UŚ 2009. www.stat.gov.pl (dostęp: 31.01.2011). www.studentnews.pl (dostęp: 21.02.2011). Zagórska W., Uczestnictwo młodych dorosłych w rzeczywistości wykreowanej kulturowo. Doświadczenia, funkcje psychiczne, Kraków: Universitas 2004. Zahorska M., Zmiany w polskiej edukacji i ich konsekwencje [w:] M. Marody (red.), Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku, Warszawa: Scholar 2007. Zahorska M., Papiór E., Roszkowska M., Obywatele czy poddani? Młodzież szkolna a demokracja, Warszawa: Żak 2009. Zandecki A., Struktura społeczna w świadomości młodzieży akademickiej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza 1989. Zandecki A., Wykształcenie a jakość życia. Dynamika orientacji młodzieży szkół średnich, Poznań – Toruń: Edytor 1999. Zarycki T., Kapitał społeczny a trzy polskie drogi do nowoczesności, „Kultura i Społeczeństwo” 2004, t. XLVIII, nr 2. Zawadzka A., Górnik-Durose M. (red.), Życie w konsumpcji, konsumpcja w życiu: psychologiczne ścieżki współzależności, Sopot: GWP 2010. Bibliografi a Zdziechowski M., Sachno S., Młodzi końca wieku, „Wprost” 2009, nr 1–2. Zeidler-Janiszewska A., O szansach i pułapkach ponowoczesnego świata. Materiały z seminarium profesora Zygmunta Baumana w Instytucie Kultury, jesień 1995–wiosna 1996, Warszawa: Instytut Kultury 1997. Zeidler-Janiszewska A., Świat w metaforach, świat w obrazach [w:] Zrozumieć nowoczesność: księga jubileuszowa Zygmunta Baumana, oprac. A. Chrzanowski, W. Godzic, A. Zeidler-Janiszewska, Łódź: Officyna 2010. Ziemska M., Rodzina współczesna, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2005. Ziółkowski M., Orientacje indywidualne a system społeczny [w:] J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski (red.), Orientacje społeczne jako element mentalności, Poznań: Nakom 1990. Ziółkowski M., Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego. Teorie, tendencje, interpretacje, Poznań: Wydawnictwo Fundacji „Humaniora” 2000. Ziółkowski M., Koralewicz J., Mentalność Polaków, Warszawa: Scholar 2003. Zysk T., Orientacja prorozwojowa [w:] J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski (red.), Orientacje społeczne jako element mentalności, Poznań: Nakom 1990. Żebrowska M., Teorie rozwoju psychicznego [w:] M. Żebrowska (red.), Psychologia rozwoju dzieci i młodzieży, Warszawa: PWN 1986. Żmigrodzki P., Słownik wyrazów bliskoznacznych, Warszawa: Skrypt 2001. Żuk P., Struktura a kultura, Warszawa: Scholar 2007. Żurek A., Warunki udanego życia w oczach osób samotnych życiowo [w:] M. Golka (red.), W cywilizacji konsumpcyjnej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza 2004. Żurek A., Single. Żyjąc w pojedynkę, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza 2008. Żylicz P.O., Psychologia moralności. Wybrane zagadnienia, Warszawa: Academica 2010. 263 W serii Maturzyści 2005’ – Studenci UAM w Poznaniu ukazały się: Tom 1 Doświadczenia szkolne pierwszego rocznika reformy edukacji. Studium teoretyczno-empiryczne Tom 2 Kapitał społeczny w szkołach różnego szczebla. Diagnoza i uwarunkowania W przygotowaniu: Tom 3 Jak to jest być uczniem? Doświadczenia szkolne w metaforyce młodzieży u progu studiów uniwersyteckich Tom 4 Jednostkowe i zbiorowe oblicza kapitału społecznego w uniwersytecie. Studenci o swoim studiowaniu