A-Z - Faculteit Architectuur

Transcription

Reflections 3
Table of Content
table of content
Preface
5 | Introduction 9
The Sint-Lucas Research Training Sessions Introduction 15
Session one
15| Session two 28 | Session three 41 | Session four 47
Contributions: participants 61
63 | Marc Godts: Coastamize-Mud
71 | Wim Goossens: FLASH-BACK 91 | Thierry Lagrange: Scherpe
randen en bochten 103 | Robin Schaeverbeke: Why write about drawing?
111 | Erik Van Daele: Stadsranden, een interessant onderzoek ? 117 |
Anthony Duffeleer: Provisional beginning of paper 125 | Joris Van Reusel:
How to choose the diff icult way, standing in front of a wide open f ield 133 |
Livia de Béthune: New challenges for public space 141 | Nel Janssens:
Research by Critical Design 149
Karel Deckers: Designing and mapping
Contributions: Tutors 161
Ranulph Glanville: What makes the difference – reflecting on reflecting (on
165 | Halina Dunin-Woyseth / Frederik Nilsson:
169 | Chris Younès: Limites, passages
et transformations en jeu dans l ’architecture 175 | Gerard De Zeeuw: Please
show me an example of a ‘good ’ research proposal? 183 | Rolf Hughes: The
search for the voice in language… 191
reflecting on reflecting)
Thinking, Doing, Writing, Researching
Sint-Lucas Research Activities-Work In Progress 201
Literature
211 |
Colophon
217
Preface
preface
Research in the field of Architecture and Design is currently internationally high
on the agenda. Many initiatives are taken; experiments are undertaken and PhD
research is broadening in order to focus on the core activity of design(ing).
Sint-Lucas School of Architecture is since its origin involved in research activities. Beside the established academic fields, there have always been projects with a
special character: explorative, highly expressive in results and in deliverables, highly
speculative with a vision on the future. The main question we are currently facing is
how to build the appropriate research validating the history and specific culture in our
School.
The Sint-Lucas School of Architecture started in 1862 in Ghent and in 1887 in
Brussels. Although its tradition and roots lay in the arts and humanities, projects and
designs have always been developed in a consistent and well-founded way. Understanding and insights have been communicated by text as well as through projects,
designs, exhibitions, plans … The language used was that of graphical media and
artistic creative objects as well as traditional writing.
In order to boost its research activities, the School started with a series of Research
Training Seminars (referred to as RTS) in January 2006. A group of 13 designers
was brought together. This group participated in four two-day seminars in a period
of 8 months followed by a consolidation phase. For each seminar, two international
experts or designers came to Brussels in order to increase understanding of research
processes and to help the group to develop ideas about their own research as well as
on research in Architecture and Design in general. All together, the School sees this
as a project on its own: the goal is to develop a research culture, understanding of
methodologies and possibilities, a positive climate and a global understanding.
Some staff have also been visiting other Schools and attending conferences. This
brought additional input in the discussions. The reactions of all participants were
very positive. The School and the participants became aware of the unique undertaking these seminars implied and because of this, it seems very important to bring all
information and developments together in this joint publication. The aim is on the
one hand to report on the activities and discussions which have been taking place
during 2006. Through this small book, we hope to broaden the discussion, internally
and externally. It helps to create focus in the ideas developed. On the other hand,
this publication can be seen as a registration of the processes, discussions and themes
developed. We hope this will be useful for others and can be seen as raw material for
a research project on its own.
Finally, I want to use the opportunity to thank all participants for their effort and
work during the past period: Karel Deckers, Marc Godts, Wim Goossens, Michiel
Helbig, Thierry Lagrange, Robin Schaeverbeke, Erik Van Daele, Anthony Duffeleer,
Joris Van Reusel, Peter Vanooteghem and Livia de Béthune. It was a major undertaking, both individually and as a group. A warm thank you also for all international
staff who came to Brussels and who spent additional time in further e-mail communication. Ranulph Glanville, Adam Jakimowicz, Halina Dunin Woyseth, Fredrik
Nilsson, Chris Younès, Philippe Madec, Gerard De Zeeuw and Rolf Hughes were
a wonderful team, jumping in a project, bringing splendid expertise and guiding the
group without knowing them very well in the beginning. Finally thanks to Nel Janssens for bringing all material together and for preparing an interesting report, Patrcik
Labarque and Katrien Vandendorpe who did plenty of important background work
to run smoothly this series of seminars and Sarah Martens and our ARC (Architectural Reflection Centre) for helping the publication process.
Due to the very positive reactions and the enthusiasm of the group, it is scheduled to
repeat this experience in the future.
prof. Dr. Johan Verbeke
Head of Sint-Lucas School of Architecture
Introduction
Introduction
The Sint-Lucas Research Training Sessions
A new PhD degree (in architecture) has been established in Flanders. Designing will be
the core of the research activities at Sint-Lucas School of Architecture. A methodology
and framework for this research still has to be developed.
It is clear that more and more universities develop PhD programmes trying to validate
the specific type of knowledge in and from practice.
In order to develop an appropriate research programme and vision at Sint-Lucas, it will
be necessary to generate discussions and install development sessions. The exact research
directions are still open; hence, creating more focus will be part of the activities.
Within the field of research Sint-Lucas has a long tradition. Sint-Lucas has always
been at the forefront of developments in the field of Design and Architecture. Recently,
Sint-Lucas has participated in the vanguard of developments and collaborations
between Schools of Architecture. It has regularly organised international scientific
conferences (most recently the international conference ‘The Unthinkable Doctorate’)
and co-ordinated international research projects funded by the European Commission,
among them AVOCAAD (Added Value of Computer Aided Architectural Design),
{ACCOLADE} (Architecture Collaboration Design), Matomium (Architecture and
Mathematics).
This research tradition at Sint-Lucas received a new impulse in 1999 through the
organisation of a research forum guided by Prof. Dr. Gerard De Zeeuw. A group
of researchers participated in this forum. Many interesting concepts and ideas were
generated. Discussions following this forum led to a long-term policy document on
architectural research which gives some important focus points for the future. All this
contributed to the creation of a fertile environment for research.
In order to further develop this research environment a series of four Research Training
Sessions (RTS) was organised in the course of 2006.
The overall goals of the Research Training Sessions were to:
- initiate discussions on research directions in the fields of architecture and design
(priority);
- develop research focus for Sint-Lucas (long-term goal);
- help researchers at Sint-Lucas (consequence);
- establish international collaborations between schools of architecture;
- create input for research within the different domains of research and education.
10
The target group consisted of architects and (interior and urban) designers who were in
the initial phase of their research (by design). Eleven participants took part in this first
Research Training Session, all staff from Sint-Lucas: Karel Deckers, Marc Godts, Wim
Goossens, Michiel Helbig, Thierry Lagrange, Robin Schaeverbeke, Erik Van Daele,
Anthony Duffeleer, Joris Van Reusel, Peter Vanooteghem and Livia de Béthune.
Patrick Labarque and Nel Janssens attended the sessions as observers and collected
material (notes from the sessions, work from the participants, information and
documentation from the tutors …) to pass on to the tutors of the next session and as
a basis for this publication.
The content of the sessions was situated on a meta-level and dealt with research/
design methodology rather than with the specific content and/or focus of each specific
research project of the participants.
Important questions were: what is research by/through design? And how may this lead
up to a research project? How will this eventually lead to a PhD? What is the context
and what are the requirements here?
Some of the topics that necessarily have to be tackled are: research strategies, the use
of case studies, learn how to collaborate, unblock some presumptions (apart from any
specific discipline).
The sessions started on Thursday evening and went on till Saturday afternoon. Each
session was chaired by two people: one international person with extensive academic
experience and one younger person with extensive design practice and research into
practice.
In brief, the content of the sessions was as follows:
Introduction
1/ (2, 3 and 4 February 2006): Reflection
Session 1 focuses on forms and processes supporting and stimulating reflection,
furthering knowledge through a more developed insight. There will be specific attention
for practice and design activities.
Tutors were: Ranulph Glanville and Adam Jakimowicz
2/ (13, 14 and 15 April 2006): Knowledge
Session 2 treats different forms of knowledge and how these forms originate. There will
be a specific focus on the forms of knowledge present in the domain of architecture and
design and on the underlying knowledge processes.
Tutors were: Halina Dunin Woyseth and Fredrik Nilsson
3/ (15, 16 and 17June 2006): Design
Session 3 will mainly focus on applied research and research through/by design and on
the artistic creation versus the scientific creation. Different forms of design processes
and how they will further the generic knowledge will be discussed.
Tutors were: Chris Younès and Philippe Madec
4/ (31 August and 1 and 2 September 2006): Communication
Session 4 deals with methodologies for furthering knowledge from research, design
and practice and with methods to support communication of knowledge. The thread in
these sessions is the field of tension between ‘content’ and ‘media’.
Tutors were: Gerard De Zeeuw and Rolf Hughes
11
12
In the following first an overview is given of the four sessions. This overview reports
which themes were discussed, which working methods were used, which issues were
raised during the discussions, … This was not the place for an extensive elaboration on
the different themes, more information, however, can be found in the different books
and papers that were used during the session (see ‘List of recommended literature at
the end of this publication). This is followed by a chapter, which contains contributions
from the participants. These contributions are very diverse in content and form. The
content varies from the description of research projects (in the making) to more general
research and / or design interests. The form varies from full papers to a collection
of thoughts and transcripts of dialogues/conversations. In that respect the diversity
of contributions reflects the diversity of forms, methods, themes and insights, which
characterized the sessions, quite well.
The contributions of the participants are followed by some reflections of the tutors on
the sessions.
As a preliminary end to this first Research Training Session and a possible start for the
next sessions, the focal points and points of attention regarding research activities at
Sint-Lucas School of Architecture, are summarized in the text ‘Sint-Lucas Research
Activities – work in progress’.
Nel Janssens, observer RTS 2006
Introduction
13
The Sint-Lucas Research
Training Sessions
An intense confrontation with our own as well as each others mind-sets towards
research.
As stated in the introduction, four research training sessions were organised during
the course of the year 2006. Each session was structured around a key issue, being in
successive order: reflection, knowledge, design and communication.
With these themes as guidelines, discussions took place and a range of different
exercises were done. All of which resulted in, on the one hand a more developed
insight into the matter of research and design (and how they can be related) and
on the other hand, lots of open-ended questions that will trigger further debate and
study.
The following summarises some of the thoughts and issues that were raised during
the discussions and gives an overview of the different ‘methods’ or ‘exercises’ (printed
cursively) that were used in the training sessions.
A list of the literature that was used and/or recommended by the tutors is included
at the end of this publication.
[1]
Session 1 focused on forms and processes supporting and
stimulating reflection and furthering knowledge through a more developed
insight. The aim was to pay specific attention for practice and design activities.
The tutors were Ranulph Glanville and Adam Jakimowicz.
We started the session with a round table discussion about the theme that was put forward:
‘reflection’. During the discussion some terms popped up as being important for or related
to reflection. Each term circled around the questions: What is reflection? What do you need
in order to be able to reflect?
Below are listed the terms that came up regularly during the discussion that went
on for several hours. At that point in time, these terms seemed to describe best what
was to be understood by ‘reflection’.
“STOP”
To stop in the sense of taking some time to step back, to interrupt ones working
seemed to be a first quasi obvious condition to reflect. This implicitly means that
you are not reflecting while designing or doing other things and that you have to
step outside daily work in one way or another in order to be able to reflect on it. The
question then arose whether reflection is acting or stopping the action? (‘Stop doing,
start thinking!). These ‘stop’ moments can be organised in different ways. They can
be planned, scheduled and so the timing becomes important. Stopping is then about
installing a habit. But stopping can also be about breaking a habit. In that case the
‘stop’ moment comes quasi randomly and even unintentionally. To stop in that case
is to get surprised.
15
16
Ranulph Glanville and Adam Jakimowicz
“LISTENING”
We are taught how to tell our story. Reflections, in this respect, are a means to go deeper
into the core of an issue and to get clearer in your language, for yourself as well as for a
public. Reflection is about the use of language, being precise in what you say. But when
you talk you are at the same time a listener (as if you were two different people at the
same time). Listening however is to a far lesser degree part of our educational process.
Listening is not at all easy and one needs extra competences to be a listener. An aid
to be a good listener is to reformulate things and ask questions in order to be able to
understand what is said, since the message in a way is defined by the receiver. Reflection
in a way is you, listening to yourself, talking to yourself. An architect’s training invests
years to train in order to be able to invent through drawing. You can also invent through
talking, it is just a choice of accent.
“POST-RATIONALISATION “
Post-rationalisation, explaining the coherence afterwards, was a sin in the sixties.
Nowadays, post-rationalisation, making the story after the event, is considered to be
the only possible way. While designing we make all kinds of choices until the result
feels good enough. We make these choices based on an intuition and a trust that the
outcome will be OK. An intriguing question is: which circumstances allow you, as a
designer, to indeed have trust in the outcome, mostly without even noticing it. One of
the conditions to support that trust is post-rationalisation. After the design decisions
are made, we rationalise our thoughts, we tell the story. In the end we explain things
in a different way.
“DIALOGUE”
A dialogue between two people means having another person to reflect, as a reflector.
But it is also a dialogue with the matter you’re working with. Having a dialogue
assumes empathy in order to be able to really hear what the other (or the matter you
are working with) is saying (shows). One must be aware however that this empathy
is often used to achieve one’s own agenda. As for example in dialogues with students,
even when trying to see it from the other’s point of view, we are not only interested in
his or her point of view because we want to teach something.
“ZEN”
Do you always have to think while drawing? Drawing can be a way of not thinking,
a trance, it’s like long distance walking. After a while things just seem to appear. This
trance is like getting out of the way of the brain and let it do the work.
Session One
“PLAYING – DISCOVERY – SURPRISE” Reflecting is like playing. When you are stuck with an issue, playing is often a way
to find the next opening (for example: putting things upside down.). But playing and
games need to be bound by rules (cf. kids) and these rules constantly evolve while
playing. Playing is not to be associated with the word ‘free’. One of the things that
might describe playing is purposelessness connected to ‘enjoying’. Reflection (as
playing) is something without an outside external purpose.
“HAZARD – THE UNEXPECTED – SPECULATION” When reflection has some characteristics of playing, the issue of ‘hazard’ comes into
the picture as a relevant element. The unexpected no doubt plays a role in design and
also in reflection. Therefore a part of reflection has something to do with speculation.
Speculation here is meant as wondering about different alternatives with some level of
reason, making a reasoned argument about the future that might come out.
“RISK – UNCERTAINTY” If you reflect by speculating then you talk about generating risk. Handling uncertainty
(which is implicated by risk) involves again establishing a certain trust, mostly by
calculating the risk. The aim is not to avoid uncertainty - because that is impossible
- but to learn how to handle it. Most research is busy turning uncertainty into certainty
but designers believe everything stays uncertain.
“DESCRIPTION – EXPERIENCE”
The way in which we learned to describe may in itself no longer be sufficient. The
description of the thing is not the thing itself. Magritte in that respect was a realist
not a surrealist! But this implicates an extreme relativity. And that’s the moment when
the importance of taking into account experience in the description can no longer be
underestimated since that is the reality we live in.
Concluding this discussion on reflection, we could say that, without reflection, practice
only teaches you to avoid making the same mistakes.
Questions on whether reflecting is acting or stopping the action, reflection has to be
organised or just happen unexpectedly, reflection has to be pro-active or re-active, …
remain open making it very likely that the use of ‘or’ simply has to be replaced by the
use of ‘and’.
Furthermore, when reflecting on the design process we agree that intuition is and
will always remain an important basic element in design. Finding or constructing an
argument to explain the ‘logic’ of the design, in other words, ‘rationalise’ the intuition,
mostly comes afterwards. In that respect it can be compared to the hypothesis in
science: verification-falsification.
17
18
After the round table discussion all participants were asked to write down on little
pieces of paper terms related to reflection that they considered important. The papers
then were randomly put on the wall and afterwards clustered on the basis of similarity.
Session One
The participants were asked to choose the cluster of words they considered the most
interesting and to discuss the cluster with each other. Afterwards everybody came back
to the round table and told the group what they considered to be the importance of the
cluster of words they had chosen.
19
20
The following are some of the important elements that came out of this exercise.
dwelling on actions/ideas.
speculate
-blanc≠ points of view
broader view
thinkable
a conversation between
me, myself and I
≠ individual, = personal
a dialogue in ≠ ways
dialogue
towards
formulation
no conversation without a
listener : dialogue
ping pong
listening:
with
your
personal set of references,
own perspective
practicable
temporary,
organised
moments of ‘stopping’
(busstop) and questioning
practicable
reflecting by meditation
breaking the habit
reflection --- diffraction
trying to discover where
the doubt comes from
concluding
upside down
translate experience
[self ] evaluation
solo / group
design thoughts, changing
perspectives
introspection
introspection
to zoom
looking
for/evaluate
– system/method
ping pong
serious?
play risk
intuition
permanent attitude (while
playing on the bus) of
questioning
(part of ) designing
practicable
thinking = to design ?
reflect in order to shed a
light
= open ended
reflection --- diffraction
being prepared to alter
preconception (even to
question yourself )
flirting ?
shift (alt/del)
playing
free(d)
of
preoccupations,
goals,
purposes
= negation of absoluteness,
= awareness of relativity
= placing
relation to
reflex ?
to generate
to do not
to do
yourself
in
verbs
acting
cycle
response
an action between me,
myself and I
1 : A=thing --- 2 : A=A+
reflection on --- 3 : if out
of time, stop --- 4 : go to
2
looking behind to go
forwards
≠ discursive
re.act.ive pro.action
thinkable
handle
uncertainty :
exclude / manage
possible (or not)
embrace uncertainty
accept to be unknown
doubt
situate the unknown
To put in context
= time and space related
alternative
specific
approach
answering a question
response
improving (in any way)
questioning (wondering)
post-rationalisation
not trying to explain (find
an explanation)
pong ping
open view
Session One
The unknown and how to deal with it.
One thing is clear; there are many ways to interpret the word ‘unknown’.
Talking about a project is possible and relatively easy to do because it is concrete. On
the abstract level however there is something ‘unknown’ and herein lies the specific
difficulty of how to describe that ‘unknown’ thing? The only thing we can state with
certainty is that we know that something ‘unknown’ is operating in our designs. Can
reflection be a way of uncovering this ‘unknown’? Are there strategies to handle the
‘unknown’ and make it more explicit?
Uncertainty as a stimulator.
There is certain structure in uncertainty. The relationship between uncertainty and
reflection puts the process of design in motion. So uncertainty doesn’t stop the process.
On the contrary it contains a potential dynamic. Uncertainty and reflection may work as
an engine. There is no point to start, its circular, iterative. Reflection unveils uncertainty
and uncertainty stimulates reflection. In that respect uncertainty is as desirable as it is
unavoidable. Uncertainty is the stimulator but also the outcome of reflection. It is a
kind of circular, spiral thinking. Uncertainty is an outcome, it gives sense to reflection.
The strategy to handle uncertainty has to change constantly and speculation can be an
instrument to achieve this.
Reflection and designing.
Reflection is a permanent attitude, present while designing. Designing is in fact a way
of reflecting.
There is more than one level of reflection. In design, reflection exists on different
levels. An important issue to consider is the position of the reflector. How can we, as
designers, take (enough) distance from our own work to reflect on it. It is like listening
to yourself. But listening completely objectively is not possible; we always, to a certain
degree, hear what we want to hear. However it is not because we can’t do it perfectively
that we can’t do it at all. When scientists are looking for the truth, they are looking for
objectivity. By doing so, they remove themselves from their actions, as if they weren’t
there. This in sharp contrast to the special quality designers possess, which is that they
are always present in their work, quasi irremovable.
During the first part of the session we worked rather intellectually, trying to get to some kind
of a description of reflection by discussing or dissecting the important elements of reflection in
relation to the design process.
The second part of the session started from the question “How would you differentiate
reflection and thinking?’ In contrast to the first part of the session the aim now was to tackle
this question more intuitively.
We used the method of mind mapping. This method helps to use intuition to make notes and
develop thinking. Mind mapping is making notes around things in a visual manner. It is
very efficient in developing thought/contemplation. The purpose is to make notes using words,
symbols … to develop your thinking and to multiply meanings. When mind mapping, it is
important not to make use of arrows and to put the words along the line (to not indicate the
relation between terms). The theme of the exercise, “reflection-thinking”, had to be put in the
centre of the map. Each participant had to find 6 to 8 key-terms in relation to “reflectionthinking”. There was a 45 min. period of mind mapping, followed by a discussion.
21
22
Session One
23
24
25
26
During the discussion that was based on the mind maps and list of keyterms made up by each participant, some thoughts about reflection and thinking came
up, sometimes contradicting each other.
For instance one of the things that appeared out of the mind maps was that the
condition of reflection is to have no worries, to be free, to experiment with conditions
and to produce things that are working on their own.
In order to think, on the other hand, there is a need for a specific problem, a need to
be something in the outside world, to be part of the discussion in the outside world. It
often results in making tools, strategies and models.
Reflecting is a continuous process, for which you need external elements to work
with. Reflecting means, going deeper into things and then confronting them through
dialogue with others.
To reflect you have to be free to start over whenever you want to start over. You have to
be able to experiment with the sequence of moments of reflection.
Reflection has multiple meanings. Reflection is a transformer of ideas. It generates
new questions, a wider spectrum of ideas (idea as a tool to think with) and leads to the
invention of new possibilities.
Helpful tools for reflection are to:
-
give yourself a task to produce something
-
make a selection (moment of reflection)
-
document/archive
-
self-criticize
-
communicate
-
put in a particular context
List of practical things to enable reflecting:
-
high rhythm of confrontation with others
-
questioning yourself
-
need of a deadline
-
re-use conclusions in a different context.
Thinking requires the absence of limits. Reflection requires limits, a frame that
reflects.
When you are reflecting, you are thinking. But thinking is not always reflecting. This
could indicate that reflecting is a more ‘specialised’ form of thinking.
At the end of the session, in order to come to some kind of ‘group-conclusion’, as temporary as
it may be, each participant selected the key-term to describe reflection he or she considered the
most important. This resulted in a collection of elements that all together formed some kind of
preliminary definition of reflection.
Session One
Reflection =
Open view Shift (alt/del)
X Introspection
Translate experience
Meditation
Conversation
A dialogue in different ways
Relax, its only a game Frameworking
Wondering Formulation
Trans-former
The two day conversation on the theme of reflection made it clear that reflection is
an intensive way of thinking, thinking very consciously. Reflection also seems to be
something very difficult, because it is about handling uncertainty, introducing risks,
embracing the unknown, hazard …
But reflection can also be seen as the opposite: a form of non-thinking, purposeless
doing things (doodle), long distance walking, being in a trance, getting out of the way
of the brain and letting it do the work (ZEN), almost unconsciously, very laidback.
Reflection is formulation / re-formulation, giving form to a thought, in words (written
and spoken) and in images (design). Formulation and explication is a precondition to
reflect because it is about making the invisible visible. You need to externalise things in
order to be able to reflect on them. You need to project things to the outside from inside
out, in order to be able to look at them.
One of the major challenges when reflecting, as well as when designing is how to stop?
How to come to a close? When do you end reflection, or, in casu, a design?
Notion 1 says that the moment to stop is when you arrive at a point where a certain
process seems to reproduce itself all over again, a point of repetition. Or you can
compare it to a text that you summarize up to the point where the content just can’t
get any more concise.
Notion 2 says that you reach a point where things are ‘good enough’. Recognizing that
something is good enough (even when it’s not perfect) makes designers able to solve
impossible problems. Design has a different approach and part of this is to stop when
the design is good enough (‘good enough’ as an unspecified quality).
The session on reflection resulted in a huge amount of questions and a somewhat more
profound awareness on the matter of reflection. Reflection appeared as a method to
explore together with students, not as a product but more as something to put to use in
activities. Reflection and the techniques to reflect, feed thoughts. The question now, is
how to use it further in daily life, as a designer.
27
28
Halina Dunin-Woyseth and Fredrik Nilsson
[2]
Session 2 focused on different forms of knowledge and how these
forms originate. There was a specific focus on the forms of knowledge present in
the domain of architecture and design, put in relation to other kinds of knowledge.
Established modes and notions of scientific knowledge were discussed together
with other ways of knowledge production. The tutors were Halina Dunin-Woyseth
and Fredrik Nilsson.
Prior to the session the participants received some literature (see list of literature at the end
of this document) and with that as a basis they were asked to prepare a short paper. This
paper elaborated on different kinds of knowledge and how it is produced, what kind of
knowledge the participant considered to be central in an everyday architectural design work
and in what ways science and architectural research can produce knowledge of importance for
architecture as a profession, and if design research can generate knowledge of relevance outside
the architectural design disciplines.
The participants were strongly advised to work in pairs, since ‘peer-learning’ was used in this
session as a way to acquire knowledge in the assignments.
The recommended literature was chosen to offer a range of knowledge stances. Each of the texts
presents different attitudes to knowledge and research. The aim was to give a starting point
to map a landscape of the different types of knowledge out there and then position oneself in
this landscape.
Based on the papers that participants prepared, we discussed the central question:
“What do you believe architectural knowledge can be?” Some different stances towards
(architectural) knowledge came to the foreground.
One stance or motto towards knowledge that was put forward was: “question what
you see and disturb what you make.” Architecture is more of a medium, much like
an instrument to a musician. Most of the world is the result of non-design. So what
can a designer do? What kind of point can be made beyond the question that lies
on the table? These are important questions when thinking about what architectural
knowledge can be. One of the possible answers is that a designer should produce
models in such a way that all possibilities are entailed. If, as a designer, you need
knowledge from other fields (disciplines) you should acquire this knowledge as quickly
and as comfortably as possible in order to be able to continue designing (work and
play). Peter Row (Harvard) defines this kind of knowledge as ‘actionable knowledge’.
Actionable knowledge informs, but at the same time differs from scientific knowledge
in the traditional sense.
Another stance towards architectural knowledge was started from the observation that
students work inductive. They collect data and hope a design will come out of it and
after the design it stops. But in an office, after the design there is the test and this
phase of knowledge production lacks in education. Design as an act is not knowledge
Session Two
29
or science. The knowledge or science is situated before and after the design (produced
by prior and posterior reflection). But science can use design methods because it is
another way of collecting data. So there is a potential relationship between a designer
and a scientist.
One agrees that there is a sort of knowledge production in design that is very specific.
Theory and research on this can be very interesting, not in order to prove or explain but
in order to be able to grasp these things and to show the (new) possibilities that are
involved. Architecture as a discipline should define the field of codified knowledge it
uses. Architecture should establish what kind of knowledge it embodies and produces!
The knowledge base in architecture should be made explicit and communicable.
After the round table discussion, both tutors gave a lecture, which emphasises (architectural)
research and different types of knowledge. The lectures aimed at giving the participants some
extra input for the next exercise.
Classification of knowledge (Matthias Kaiser, 2000)
Scientific expert knowledge
Is made up of two elements :
- certain general demands of scientific method and
- social organisation of the scientific community
Basic norms for the scientific ethos were characterised by Robert K. Merton (1942)
- CUDOS
- Communism (meaning common ownership of scientific knowledge)
- Universalism (meaning the inclusion of all knowledge producers, regardless of
origin, age, colour, sex etc…)
- Disinterestedness (meaning absence of bias with regard to special non-academic
interests and values)
- Organised scepticism (meaning the systematic and critical inquiry into all
knowledge claims)
Finallly - originality (meaning the demand for novelty with regard to scientific
insights)
The demands for scientific method are characterised as the attempts to
intersubjectivily* establish systematically organised knowledge claims on the basis of
explicit arguments, based on empirical data, and without reference to alleged truths.
Science is thus the socially organised production of scientific knowledge (Kaiser,
2000)
30
Folk knowledge
Is characterised as a set of beliefs that emerge in a given local and situation
environment, based on personal experiences, and specific to groups with relatively
homogeneous interests and lifestyles. They are transmitted by tradition and personal
contacts, with the informant’s reliability and credibility as the critical threshold for
acceptance.
Practical skills
Are introduced with reference to Dreyfus and Dreyfus’ model of stages of practical
expertise (Mind over Machine, 1986). They are defined as the trained/learned ability
to master practical tasks. Typically the mastery of such skills involves elements of
intuition and rests only rudimentarily on articulated analysis and conscious following
of rules. Skillful acts appear mostly automatic when one truly masters the task at
hand.
Tacit knowledge
Describes the non-articulated horizon of beliefs that every agent carries with him/her,
without being aware that one has them. They form the suppressed background for
understanding and acting that can be elicited in certain conflicts between reality and
agent’s beliefs. These sets of beliefs comprise both elements of personal experience
and learning, and culturally transmitted conceptual schemes. According to Kaiser all
four sources of knowledge share a basic commitment to the ability to justify beliefs
through reason, even though the way this is or can be varies.
Common sense, though often taken to be a special source of knowledge, is rejected by
Kaiser because the concept postulates a non-justifiable basis for insight.
Source : ‘Towards a disciplinary identity of the making professions : ‘An Introduction’,
Halina Dunin-Woyseth and Jan Michl, in The Oslo Millennium Reader, Research
Magazine o4, 2001, Oslo School of Architecture
Halina Dunin-Woyseth talked about the evolution of architectural research. She
started off by giving a brief retrospective of doctoral education at the Oslo School of
Architecture.
Some of the things she talked about were the general goals and objectives for organised
doctoral education that were established. These can be summarised as follows:
-
to introduce the PhD students to the « landscape of knowledge » in order to
position the (architectural) knowledge of their own field ;
-
to strengthen the PhD student’s intellectual identity with regard to this
knowledge ;
-
to prepare PhD student to cooperate in research with other knowledge fields.
Session Two
31
She pointed out that in order to have a dialogue with other disciplines we should
develop ways to communicate. And in order to communicate we should formulate our
(specific) knowledge.
Knowledge (or notions on knowledge or how to produce it) however is nothing static.
Nowadays for example, academia is much more prepared to accept explorative research
as a valid way of knowledge production. That was not the case a few years ago.
There is a new form of learning called ‘transdisciplinary research’. In this type of research
architecture can contribute in two different ways: from academic based knowledge and
from professional knowledge. Architectural researchers are very good in conceptualising
and this is an important quality (skill) in (transdisciplinary) research.
What is transdisciplinarity ?
Transdisciplinarity is a new form of learning and problem solving involving
cooperation among different parts of society and academia in order to meet complex
challenges of society. Transdisciplinary research starts from tangible, real-world
problems. Solutions are devised in collaboration with multiple stakeholders. A
practice-oriented approach, transdisciplinarity is not confined to a closed circle of
scientific experts, professional journals and academic departments where knowledge
is produced. Ideally, everyone who has something to say about a particular problem
and is willing to participate can play a role. Through mutual learning, the knowledge of
all participants is enhanced, including local knowledge, scientific knowledge, and the
knowledge of concerned industries, businesses, and non-governmental organizations
(NGO’s). The sum of this knowledge will be greater than the knowledge of any
single partner. In this process the bias of each perspective will also be minimized
(Hurni ; Pohl)
Source ‘Transdisciplinarity : Joint Problem Solving among Science, Technology and
Society : an affective way for managing complexity.’, Klein, Grossenbacher-Mansuy,
Häberli, Bill, Scholz, Welti (Eds), Birkhäuser, 2004 , p 7
Basically there are two modes of knowledge production, the so called Mode1 knowledge
production and Mode2 knowledge production.
In Mode1 you only have the epistemological level of discussion, a free choice of
theme and a hierarchic organisation. Only people from the discipline itself can say if
something (the research) is right or not.
In Mode2 the focus is on getting an understanding of action, the organisation is flat
and velocity is accepted.
32
Two modes of knowledge production. A comparison
MODE 1
MODE 2
1.
Free search for knowledge
1.
2.
Search for basic causal relationship
2.
3.
Ideas, methods, values and norms decided upon by
academic community regarding what is considered
sound research practice
Emphasis on individual creativity
Continuous process
Quality control through internal criteria of academic
community (‘peer-review’)
Hierarchical organisation forms and decisionmaking systems directed top-down
Distribution of knowledge through the media :
books, academic papers, journals, conferences.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
4.
5.
6.
7.
8.
Politically defined research objectives, ecological
considerations, holistic approach, economy, etc.
Interest for methods in order to develop complex
systems or processes
Knowledge production carried out in the context
of application and marked by its heterogeneity and
transience. Social accountability.
Emphasis on team-work, co-ordination
Time-limited projects
Quality control with emphasis on context and usedependence
Networks operating through information and
communication technology
Social distribution of knowledge : the diffusion of
knowledge production and different contexts of
application or use over a wide range of potential
sites.
(The table based on Gibbons et al. « The New Production of Knowledge. The Dynamics of Science and Research in
Contemporary Societies » Sage, London thousand Oaks New Delhi, 1994)
Session Two
Halina Dunin-Woyseth stressed that it is important to notice that you cannot be good
at Mode2 research if you don’t have an identity in Mode1 research, because then you
will disappear in the group. Therefore, one should invest in developing an intellectual
identity.
Mode2 is an invitation to contribute with your expertise as well as your scholarship.
Much now is about a stronger profiling of professions; try to articulate better what
they stand for in order to communicate to academia, to other disciplines. Peter Rowe
(Graduate School of Design, Harvard University) says that a phenomenon, called
hybrisation, exists in the professions. It should be made clear to the outside world what
your specific expertise (as a profession) is.
It is ‘all’ about language and breaking the ‘autism’ of professional ‘lingoes’.
In his lecture Fredrik Nilsson made, what he called, some preliminary
remarks on production of knowledge, research and architectural design.
Since long there has been a discussion on the nature of architectural knowledge. This
discussion revolves around the question in which way architectural projects and design
works generate knowledge. Lately the notion emerges more and more that architecture
is dynamic rather than static. In today’s society, architecture and cities are considered
more like a process, a situation, rather than static objects.
Fredrik Nilsson stated that design thinking is an important tool in this contemporary
world of flows, because it is a tool especially able to handle elusive, complex situations. In
the contemporary development of science theory, conceptions of science and knowledge
are redefined to be more local and situation dependent. Here the preliminary question
arises if the architectural and design practice that works with situation based factors
makes us understand reality better?
Some questions Fredrik Nilsson raises in this respect are, among others:
-
When society becomes more complex and difficult to handle (intractable), could
an architectural practice generate other knowledge about societies and cities?
-
Can we achieve a better understanding of reality through architecture and
through this discover other possibilities for change? The fact that an architect’s
ideas, projects, workshops and concrete buildings produce another understanding
of a specific situation is important in the discussion.
-
Can the contemporary development of science theory and the discussion of
new modes of knowledge production enforce the constitution of the specific
architectural research? In close relation to practice?
-
Can architecture and its practice deliver essential contributions to the development
of these notions and theories and be an important tool in the generation and
production of knowledge?
-
If architecture is a producer of knowledge, what kind of knowledge or science is
it?
33
34
During the course of his lecture Fredrik Nilsson talked about new modes of knowledge
production (Mode1 and Mode2), transdisciplinarity, ‘minor or nomadic’ sciences versus
‘royal or legal’ sciences, knowledge of visibilities and utterabilities and examples of the
architectural practice as knowledge production.
As preliminary conclusion he says that research by architectural practice and design has
a great potential. But whether or not it is possible to consider it to be science depends
on the willingness of the scientific world. The scientific world presently views it as
minor, because the procedures, practices and activities differ from traditional science.
However architectural thinking and practice give form to unseen potentials and
diagrammatic conditions in specific situations. Architectural thinking implies a special
ability to handle insecure, changing, complex situations and is strongly connected to
specific situations, all governing, contradicting forces.
It gives visual form, realises formations – immaterial or material – that can be an object
of knowledge.
These formations of matter and texts in architectural projects can be formalised to
knowledge by architectural research.
But to work in a transdisciplinary fashion, to explore reality with architectural tools and
thinking, we need to develop tools, procedures, identities of architecture as a discipline
as well.
More information on these two lectures can be found in the transcripts of the lectures
and the papers ‘A brief retrospective: the tenth anniversary of doctoral education at the
Oslo School of Architecture’ from Halina Dunin-Woyseth and ‘Knowledge Production
by Architectural Practice’ from Fredrik Nilsson. Full references can be found in the list
of literature at the end of this publication.
After the lectures, the participants were asked to formulate their (possible or preliminary)
research project by answering three questions: What? Why? And How? The task was to
simulate the initiation of a research project and sketch the tools and methods to be used, to
find the types of knowledge that would be needed to pursue the research and in the end, to
discover what knowledge could actually be produced. Participants had to discuss their proposal
with their colleagues (‘peer-learning’) and at the end of the day hand it over to the tutors for
evaluation and discussion the next day.
Before the individual work on the research projects was discussed each participant was asked
to design a poster that expressed the core idea of the research project he or she formulated
(textual). Afterwards each participant prepared questions regarding the poster of his or her
colleague. The questions were asked in plenum as a kind of mutual ‘peer-review’. During this
‘poster session’ the tutors gave feedback on the individual work of the previous day.
Session Two
35
36
Session Two
37
38
The following summarises the feedback on the different projects that were
formulated.
A further elaboration of the different research topics or interests of the participants is
collected in the following chapter.
Some general remarks regarding research projects.
One of the most important and often most difficult issues when defining a research
project is to narrow down one’s specific themes and concepts. Narrowing down the
focus of the research is necessary to keep the project manageable. The challenge
basically consists of making one’s ideas operational. One has to make a model or a
metaphor to switch from a broad perspective into an operational mode.
One of the aspects that can make a project clearer is the specification of whom this
project is made for, at whom it is directed. For example, is it meant for practice or for
teaching?
Then the question is raised, how can you go on? What methods and tactics can you
use?
Depending on the research topic a range of different possible starting points and
strategies can be useful, for example:
-
start with good practices and then do a POE (Post Occupancy Evaluation). There
is a long architectural tradition in evaluation and different methods of POE
exist(sociological, technical, …)
-
design and visualise possible models for the issue at stake and then discuss them
with other experts (from other disciplines) to try and get a transdisciplinary
response.
-
make architectural proposals and discuss them with users.
-
use the Delphi method which is about how to get information from others
without spending to much time and effort. How to develop interdisciplinary
insight without investing too much energy. How to get informed without being a
specialist.
-
…
One must be aware that the dust around transdisciplinarity still hasn’t settled. The same
goes for Mode1 and Mode2 research. This paradigm of thinking is still not mature
but this implies that one can be a contributor to the development of this particular
thinking.
Knowledge production can be put in a few main categories (empirical, critical theory,
informed dialogue, post modern …), the question however is, where do you position
yourself?
Some research proposals wish to develop knowledge normatively, make things better by
developing know-how. Other proposals have a more cognitive approach. They wish to
Session Two
explain and understand. Explaining and discussing things as such is valuable. Cognitive
knowledge is about describing, it is explanatory. Normative knowledge is about values,
it is prescriptive.
Remarks on the research topics.
Regardless of the fact that each research proposal had a different theme, some topics
seem to appear throughout more than one proposal.
-
-
-
-
-
The use of diagrams: research of diagrams as a way of communicating is currently
in development. This kind of research into tools of thinking and communicating
is now very much in the picture. The important issue here is the relation between
thinking and tools.
Modes of practice: focus on the process of designing; focus on (comparative)
design models ...
Quality: how to find the element that constitutes a fundamental quality? What
can be described as quality measurement?
Transmedia: transmedia is particular in this way that it only exists in Mode2. So
it is exemplar for Mode2 research and as a consequence it can teach us a lot about
Mode2. Transmedia teaches how to improve Mode2 research in architecture. It
would be nice to be able to trace back some knowledge produced by transmedia
to architecture.
Looking at one’s own work as explorative research.
During this session concrete ideas were formulated in a very short time. The pre-assignment
and the recommended literature helped develop thoughts in a more concrete way.
The problem with recommended literature is that it can influence or contaminate your
thinking and hinder one’s freedom of thinking. During this session there was no obligation to
use these texts but they were available if needed. This is a good way of working. The intention
of reading this recommended literature was mainly to get familiar with the terminology.
The individual work (‘positioning of potential research project’) was very interesting because
it forced the participants to structure all these loose ends they had in their minds and explain
and discuss them. Through the writing process a border was crossed to go further into the
process of developing a research proposal.
Also the use of different kind of media - talking, painting and writing - worked inspiring
and instructive.
39
40
Session three
[3]
Session 3 mainly focused on applied research and research through/
by design and on the artistic creation versus the scientific creation. Different forms
of design processes and how they further the generic knowledge were discussed. The
tutors were Chris Younès and Philippe Madec.
Chris Younès further refined/redefined the issue of this session to the following:
“La manière de tracer des limites et d’opérer des passages par transferts, incursions, interférences
notamment rend compte du mode d’expression propre à l’architecture et de sa façon d’agencer
le stable et l’instable, le délimité et l’illimité, la mesure et l’incommensurable, la continuité et
la discontinuité. Nous envisagerons plus particulièrement quatre types de limites et passages:
1. les limites et passages disciplinaires ;
2. les configurations architecturales du monde entre limite et illimité ;
3. la crise des limites et passages entre nature et artefact ;
4. le projet architectural comme seuil critique. »
We started the session off with an exercise in listening, presenting and facilitation. The
participants were grouped per three, each of them subsequently taking the role of listener,
presenter and facilitator. The presenter had to present himself and tell why he participated in
the research training sessions in 10 minutes. The facilitator had to pose questions in order to get
a good picture of the presenter and what he wanted. The listener had to listen without taking
notes and afterwards he had to introduce the presenter to the group.
Almost everyone agreed on the role of facilitator (How to help the listener? How to
help the presenter?) being the most difficult one of all.
During the presentations some fundamental remarks on research were put on the
table.
-
In most disciplines research is a collective undertaking, for instance like in
laboratories. Schools have to construct their own laboratories. This is a necessary
condition since one needs the dialogue and acknowledgement of others in order
to be. If we wish to surpass the informal, intuitive research, we are supposed to
work with the media of research (publications, congresses…) but most of all with
laboratories or research groups. This dimension is very important. Furthermore,
practitioners are indispensable for research in architecture.
-
Research is asking the question and setting out the answer. Research is an
academic activity but it is also a form of ‘self-development’. Doing research
is always very educational. Afterwards one is in a way deformed or reformed
because one was deeply involved for a long time in some issue.
-
The relation to experimenting is very particular. The experiment is what separates
the theory from the project. Experimenting has a relation to reflection as well
as to creation. Regarding these relationships one has to be aware that too much
preceding analysis often kills the project or creation. The question also arises
whether or not one can do research on his/her own (artistic) work? This is a big
41
42
Chris Younès and Philippe Madec
-
debate nowadays. It is possible; but specific methods are required in order to
achieve this.
Research almost immediately poses the question of how one is going to tackle
the work. The research topic has to become very specific quite early in the process.
By doing research, one specialises; one constructs an object of research, a problem
that will be questioned.
After the exercise in presenting, listening and facilitating, Chris Younès gave a lecture that
addressed the different questions that can and should be posed regarding research and design.
The questions raised during the lecture were at the same time questions the participants were
asked to think about regarding their own research proposals.
The following summarises the main issues brought forward. More extended information
can be found in Chris Younès’ paper ‘Limites, passages et transformations en jeu dans
l’architecture’.
1. The question of creation and the reflective experiment.
Being reflective is the capacity not only to do things but to situate oneself in relation to
one’s project. The genesis of the creation is difficult to grasp with words. Architecture
has an enormous problem with situating itself by means of words. What is the language
of architecture then?
There is a new dynamic emerging around the issue of creation in both the cultural
as well as the pedagogical milieu. We now have a culture of shared research. This
means that the researchers themselves but also the users are much more involved. The
research is clearly situated in the civil society. Traditional scientific research leaned
more towards research for the sake of research. It was about producing knowledge that
only afterwards was used to solve problems (in society). Nowadays, research is meant
to transform reality, to have an impact on reality.
2. The question of limits and measure(ment).
This is a central question for architecture since architecture is about relating things.
So the question regarding a research project in architecture is what it relates to and to
whom it relates. What is the role of facilitation and mediation in experimental work?
What are the limits of your research project and how can you cross these limits or stay
within them?
The tradition in universities was to make closed disciplines. The disciplines have
produced a large amount of knowledge by specialising. The classification of disciplines
and knowledge remains very classic (traditional) up to this very day. But according
to, among others, Michel Serres, a new scientific spirit, called interdisciplinary, is
now emerging. This focuses on the capacity to cross limits and boundaries between
disciplines. In what way will architecture, taken seriously as a discipline, renew the
Session Three
production of knowledge? Do we have to find a new method, a new arrangement, a
new spirit?
This is also about evaluating and the responsibility of evaluating the effects of architectural
creations. Evaluation is about questioning oneself and making adaptations.
3. The question of the relation between the limited and the unlimited.
How does the architectural project establish a relation between the limited (the form)
and the unlimited (the continuous process, the background)? This is the question of
passage and porosity. A line can be seen as a zone of separation as well as a zone of
unity, it is a space.
Between the marble and the pillar there is the creation. How did the designer know
that there was a possible pillar inside the marble? How to make the passage from the
material to the mind?
There are two types of limits: there are limits that prohibit the passage and limits that
admit passage (porosity).
A certain porosity exists in relation to time (the past and the present), in relation to
use, in linking things.
4. The question of the relation between nature and artefact.
Nature has the capacity to transform all by itself. It is life and biological rhythm. The
relation between us as human beings and nature is changing. What is the relation
between architecture and nature? What is the ethical part, the responsibility of
architecture? Is this relevant and important or not?
Nowadays, humanity’s opinion towards nature has drastically altered because of the
consciousness that our planet is limited. This implicates that the impact of our actions
is very important (energy, waste …). How can we anticipate the possible destructive
effects of our designs?
5. The question of research methodology.
Which method can you use or design to study your research topic?
There has to be a hypothesis of question (one question!). This is about constructing
the object of research. Secondly there has to be a hypothesis of answer, a framing of
the answer.
Thirdly one has to define the data, the themes … which will be used to conduct the
research. And finally one has to decide on a strategy to construct an answer and to
verify.
A very important aspect for research and design is the paradox of the project.
This new type of research, concording with the object of design, has to tackle the
informal as well as the formal. If design is that rebellious, it’s because it appeals to a
mode of production that is very antagonistic.
43
44
Chris Younès and Philippe Madec
Paradox: Architecture is often seen as a model of rationality, a model of order. But at
the same time an architectural project is seen as a kind of poetry, something very poetic.
The architectural or design project embodies both logic and poetry.
Paradox: The architectural project works with the existing. It has a strong relationship
with real time. But it also works with that what does not (yet) exist. So there is also a
strong relationship with future time. This is a big difference with other sciences that
work with the present. Architecture works with the future from within the present.
This is the paradox of time.
How can we invent a method that deals with these paradoxes since these are essential
characteristics of architecture and art?
After the theoretical and conceptual input from Chris Younès the participants elaborated
on the questions that were put forward, based on their individual research proposals. They
discussed, in groups of at least 3 people, in very much the same way as the first exercise, taking
the roles of facilitator, presenter and listener. The aim was for each participant to formulate a
research question and define the method he would use with the aid of his colleagues.
Afterwards the results were discussed in the group and Chris Younès and Philippe Madec
gave feedback on the different individual proposals.
Some of the more general remarks and themes that came out of the discussion of the
individual projects are listed below.
-
-
-
-
Intensity: Studying is about how to find a kind of intensity. The notion of intensity
is very interesting; the word seems to reappear nowadays (for example ‘intensité
sociale’ au lieu de ‘mixité sociale’). Intensity also encompasses an ethical level. It
has to do with some kind of justification, because of the fact that nowadays a lot
of work is done ‘on the surface’, there isn’t much fundamental thinking anymore.
Justification has two levels. The level of the reason, wherefore do we do things,
and the level of effect of our production on society.
Evaluation: In architecture there isn’t a real tradition of evaluating, it has never
been a real concern. The question is, what is there to evaluate and which criteria
should we use? This question is situated on the level of conceptualisation. If you
define a value in advance, then the evaluation of the results is easy. The question
also entails the measurability of things (for example: how to measure cultural
elements?)
Model: nowadays, there is a huge crisis in model thinking since models tend to
depart from certainties. A lot more interest now goes out to ‘scenarios’.
Environment: There is an environmental crisis now and it is likely that if we want
to get out of this crisis, we will have to stop putting mankind at the centre of
our world view. In terms of research there is no theory yet on sustainability, only
projects and thoughts.
Session Three
-
-
Interactivity: The emergence of new modes of research based on interdisciplinarity,
transdisciplinarity, Mode2 knowledge production and concepts alike create the
need for a specific arrangement to work and produce things (knowledge) together.
This, in some way, has to be a holistic model or arrangement.
Criticism: Criticism in architecture is somewhat absent. The role of criticism
however can permit architecture to express its point of view. It also has to do
with the typical urge of architecture to look for alternatives and put forward
propositions. Designing thought-provoking instruments is very interesting for
the development of criticism.
45
46
Session Four
[4]
Session 4 dealt with methodologies for furthering knowledge from
research, design and practice and with methods to support communication of
knowledge. The thread in these sessions was the field of tension between ‘content’
and ‘media’. The tutors were Gerard De Zeeuw and Rolf Hughes.
As part of this session Rolf Hughes dedicated a workshop to exploring new ways
of writing research and criticism for architecture, the visual arts, and design. The development
of practice-based research in spatial and material disciplines has created an urgent need for
practitioners, researchers and evaluators alike, to develop new writing practices and thereby
rethinking the relationship between criticism and critical practice.
Such reconfigured practices target conventions of objectivity and judgment in research writing
and evaluation, investigating through a close engagement with genre and style related
questions of voice, subjectivity, point-of-view, spatiality and perspective, gender, embodiment,
and materiality. A core aim of this project is thus to develop the relation of creative and critical
writing practices in practice-based research in architecture, art and design.
This session therefore seeks to nurture greater imaginative freedom, to experiment and take
risks in writing, and thereby broaden our repertoire of interpretative, critical and expressive
techniques in practice-based research writing. In attending to the writer’s “voice”, the session
develops the specific challenges, which practice-based architectural researchers involved in
writing about place encounter (or site-specific writing), by considering the ethical dimension
of giving an account (of oneself, a project, a site, the site of writing itself, or all of the
aforementioned) and addressing it in/through/as text.
In addition to the reading that was recommended (see list of literature), all participants were
asked to prepare:
1. A written account of themselves in the light of (or through) their professional practice.
2. A written account of the key research questions raised by their design practice and the
significance of such questions to a wider research community.
These accounts could take any form, or genre, the participants felt to be appropriate (a dialogue,
story, script, essay, diary, conventional scholarly essay etc.).
Gerard De Zeeuw in this session started by noting that if there is to be method
one must be able to repeat oneself, which is possible only if one knows one’s history (thereby
reversing Santayana’s famous saying that without history one is doomed to repeat oneself ). But
there are many ways of knowing. One may know by the great men of research, or by its great
achievements, or by the culture that provided the freedom to search. He introduced another
way of knowing – by the story of how people solved ‘impossible problems’ and increasingly
acquired knowledge on ‘how to do something’. Each step in this process depended on what
was known previously. Hence if there is to be method one needs to have an interface to history
– an interface to its database of experiences. As an example he mentioned the many concepts
that people use to explain or describe research. They constitute an interface. As a preparation to
the session he had therefore asked the participants, to explore in advance the books and papers
47
48
Gerard De Zeeuw and Rolf Hughes
they had already read (in previous sessions) and define the concepts, which they believed to
be relevant in knowledge acquisition - in general and in particular. Such concepts include:
innovation, chaos, organisation, theory, test, fact, link (between theory and fact), opinion,
conjecture, judgement, law, hypothesis, information, knowledge, uncertainty, probability,
prediction, confirmation, induction, non-Cartesian, phase-space, proof, ...
The tutors started the session by asking the participants why they participated in the sessions,
what they expected to learn from it and what had particularly interested them in the previous
sessions.
Then both tutors discussed some more general and some more particular matters regarding
research and how it can be conceived.
Gerard De Zeeuw started with the important remark that the process of
getting a PhD is not the same as the process of doing research. One can conduct
research without doing a PhD (as this partly is a civic matter). Some of the participants
want to do research, others want to do a doctoral study (PhD) and then there are those
who want to learn about methods of research and more ‘academic’ ways of thinking in
order to pass this on to their students. These are three very valid reasons to follow the
Research Training Sessions.
Secondly Gerard De Zeeuw remarked that a lot of interesting research
questions were formulated in the papers that were made for this session but it was
striking that some images about ‘good research’ that appeared in the texts showed a
much more restricted view on research than what research really is. Research has a very
long tradition (dates back from pre-Socrates age) and what we consider to be research
is not something static. Research in itself is a very creative process and uses previous
approaches as its building blocks.
He suggested that the major question for the session might be what type
of support systems there are for architects to do research? One might look at great
scientists, or at other aspects of science – each a way of defining an interface to mine the
history of research and solve new ‘impossible problems’ of research. Which interface
would give access to the richest, most useful material?
An interface is not the same as a method. A method is a device ‘used twice’. An
interface is a way of finding that device. A method must be justified in terms of what
it achieves. An interface must be justified by how it detaches a part of history from its
context to become a device. Research is not defined by its methods, but by its interfaces,
its ways of finding resources in the past to do the impossible in the future. This may be
elaborated as follows.
One of the reasons to do research is when someone finds that something
is missing – the dream, the vision, the theory, the understanding, the explanation, the
solution to a problem. Sometimes this can be supplied relatively fast – supplying what
is missing is defined as the solution to a possible problem. Research deals with the case
where supplying what is missing would appear like a miracle, something impossible
Session Four
– something that only an outside power (God, a deus ex machina, batman or superman)
can supply. Any research solution to such a problem excludes such outside power.
Research supplies the solution to the problem next to the one that still needs an outside
power (and hence is still impossible, but nearly so).
This characteristic of research implies that it always goes from the particular to the
general - from the particular and solvable problems to the class of general and (for
now) impossible problems. To solve the latter requires access to history – an interface
that helps select what has already been achieved and has been shown to be a miracle.
This brings us to interfaces that may possibly support research. When
comparing them it seems that they are characterised by three activities:
1. collect – 2. order – 3. strengthen the order.
The first activity is collecting what you hadn’t when you started. In other words: collect,
extend, so that there is something you can order.
The second activity is ordering what you have collected. Ordering means making things
simpler, replacing what you order by something else that can stand for the ordered
without loss. One way of ordering things, for example, is to give names. Writing is also
a way of ordering experiences.
The third activity is making sure that the order stays in place. This is the problem of
making the link between the order and the ordered as strong as possible. It is about
the ability to make innovative, relevant connections that can resist disturbances. The
strengthening of the order is in fact the most difficult part of research. There are different
ways to strengthen, for example, referring to an authority, adding more information to
the link between the observation or the experience and writing.
Strengthening as the major challenge of research is referred to as the
uniqueness problem (while ordering is referred to as the problem of representation).
There are a lot of representations that are agent independent (for example: a formula,
the composition of iron (the ordering of experiences of iron)). Here the uniqueness
problem is often solvable. But there are also a lot of representations that are agent
dependent. A drawing (design) is agent dependent. You cannot strengthen the link
unless you know who or what you are drawing for. The artefact itself cannot be
separated from the agency. Strengthening requires special effort – in particular the
effort of maintenance.
When drawing or designing you have to leave things out and include others. This is also
the case with describing observations or experiences. You have to select what to include
in the description and what not. Making this decision is very difficult. A description,
on a higher level, is about defining properties. So even a description is worth a PhD but
then it has to be the strongest summary possible of observations or experiences. What
the strongest summary is, depends on the aim (the agent) the description is made for.
In the representation one has to recognise the rules one plays by. There
often is a possibility to get out of the order (rules) which is why we include error
correcting systems. Many things in the world need a continuous strengthening of the
49
50
order because errors occur in the link that was established. There are many situations
where strengthening the order is dependent on the continuous effort of a person (like
a referee in a football game) who is continuously error correcting. Some relationships
become so strong that they need no system of error correcting (composition of iron).
But some links aren’t as strong and depend on a greater effort of people to maintain
it (football game). An example is a building: it is an ordering of experiences that may
be destroyed quite easily – and hence needs strengthening: in terms of maintenance, in
terms of the wishes and goals of the users of the building, in terms of change of usage,
etc.
Rolf Hughes talked about different aspects of writing and how they can
be related to architecture and practice-based research. “Writing”, he says, “is a set of
representational decisions.”
He states that:
-
knowledge can not be separated from the form it is presented in; knowledge is
also situated in action and something is always communicated to somebody;
-
our choice of genre affects our relationship in regard to what and who we talk
to;
-
the most effort we put in form.
At AKAD (the Academy for Practice Based Research) the central question is how we
disseminate knowledge.
Writing can develop an opportunity to create critical counterpoints. It offers a means
of adopting (different) positions. So writing can allow you to adopt a critical position
to your own work.
There are many similarities between writing and architecture. For instance, the use of
a lot of similar words like: passage, perspective, point of view … Where a person is
standing in relation to a situation is as important in architecture as in writing.
The changes currently taking place in research offer a great opportunity to evaluate the
role of writing.
One can create or choose different genres to achieve more reflective accounts. Different
existing genres are, for instance, creative writing (poem, novel, dialogue, monologue
…) and critical writing (essay, scientific paper, review …). But also all kind of overlays
between these genres appear, like the lyrical essay and the prose poem.
Practice-based research brought us the issue of situated knowledge, knowledge that
cannot be removed from the context. Writing is linked to exploring situated knowledge
and embodied experience. Writing is an aid for the act of reflection. Writing can change
our view of the world and helps us to become attuned to nuances in relationship.
The dramatisation of perspectives can be unsettling and introduce space for
interpretation. A text is open for more than one ideological position. A text is the
creation of a site, a space that can be marked out.
Session Four
In the example of ‘Air Trance 16’ [zie: www.webdelsol.com/marcus/air.htm]
we see that language is moving all the time and it is hard to get a grip. The language
is very rich of images. This text has every character of a prose poem: the compression
of information, the indifference to causality, an abrupt opening with a statement, the
absence of rules, a lack of reference, an ever present risk of incoherence. The text is
exploring structure and chaos but there is sequence.
There is a constant morphing and changing of perspectives. The logic is being
interrogated by the grammar itself. The text in fact is an invitation to take part in
producing meaning.
The prose poem is a genre that defamiliarises convention and reinvents convention.
Defamiliarising claims and propositions is a critical perspective.
A metaphor albeit in scientific or creative writing, is never neutral or innocent, it
determines the outcome of the search. So one must be aware of the implicit or explicit
metaphors one uses in research.
Giving an account is always dependent on the reader, the audience. It is about
constructing a dialogue. The reader can be given one or more positions depending on
the point of view (which is not the same as an opinion) that is adopted. Different points
of view are that of
-
the omniscient author, like for instance in the bible, no involvement of the
reader
-
the limited omniscient author, where the reader is not allowed to know more than
the character, so there is some involvement
-
third person, everything is reported from the outside, the reader has to infer the
information
-
second person, where the reader is addressed immediately and there is a direct
relationship
-
first person, where the ‘I’ can be a character other than the author .
These are all issues of characterisation; the voice is inseparable from the character.
One must be aware that all these relationships are constructed by choice of character,
by point of view. When shifting the point of view you can almost create a 3D model
of a text.
After the lectures of Gerard De Zeeuw and Rolf Hughes, the papers of the participants were
discussed in group.
The following summarises some more general feedback on the different projects that
were formulated. A further elaboration on the different research topics or interests of
the participants is collected in the following chapter.
51
52
“What?...Who?...No...She!”
Mouth, Not I by Samuel Beckett
Point of view
Point of View
Who Speaks?
The Author
In: Third Person
Editorial Omniscient
Limited Omniscient
The Author
In: Second Person
You as character
You as reader-turned-character
A Character
In: First Person
Central Narrator
Peripheral narrator
Objective
To whom?
Another Character
or Characters
The Reader
The Self
Characterized or Uncharacterized
In What Form?
Written Story, Spoken Story, Reportage, Oratory, Monologue, Confessional, Journal, Diary, Interior
Monologue, Stream of Consciousness, etc.
At What Distance?
Reader and Author ↔Narrator ↔Characters
Complete Identification ↔Comlete Opposition
Temporal, Spatial, Moral, Intellectual, Aesthetic, Physical, Educational, Experiental
With What Limitations?
Reliable Narrator (or Author) ↔Unreliable Narrator (or Author) on any of values listed above.
Omniscient author:
To be an enthusiast had become her social vocation, and sometimes even when she
did not feel like it, she became enthusiastic in order not to disappoint the expectations
of those who knew her. The subdued smile which, though it did not suit her faded
features, always played around her lips, expressed as in a spoiled child, a continual
consciousness of her charming defect, which she neither wished, nor could, nor
considered it necessary to correct.
Tolstoy, War and peace
Limited omniscient author
Session Four
53
In daily life we never understand each other, neither complete clairvoyance nor
complete confessional exists. We know each other approximately, by external signs,
and these serve well enough as a basis for society and even for intimacy. But people
in a novel can be understood completely by the reader, if the novelist wishes; their
inner as well as their outer life can be exposed. And this is why they often seem more
definitive than characters in history, or even our own friends.
E.M. Forster, Aspects of the Novel
First person:
As soon as I got to Borstal they made me a long-distance cross-country runner. I
suppose they thought I was just build for it because I was long and skinny for my
age (and still am) and in any case I didn’t mind it much, to tell you the truth, because
running had always been made much of in our family, especially running away from
the police.
Alan Sillitoe, The Loneliness of the Long-Distance Runner
-
When making observations for a research project, it is assumed all too often
that it is unproblematic or natural to observe. How one observes is value and/or
theory laden. The understanding of a research object is also very different from the
observation of a research object.
-
Giving an account also has an ethical dimension. Designing in that respect not
only encompasses an aesthetic issue but also an ethical issue since the designer has
to define what is determined and what is left unplanned. The designer/researcher
constantly has to make choices and a choice always has an ethical dimension.
-
One of the most important questions in research is: what do I have to study in order
to understand a subject?
-
In research, being specific is extremely valuable. Terminology is a key to research.
The specificity and justification of the use of a term is very important. In that
respect, a very accurate description is very important, especially to commence the
research.
Many examples of scholarly writing use the metaphor of war. It is about stating
your argument and defending it. Often research writing starts from a very
defensive mind-set. To organise or re-organise your data, changing the metaphor
can be very helpful. It can bring to light your own point of view.
Research in action is not simply saying ‘I have a problem with the question.’ but
questioning what a question is! The approach of a question is a key theme!
-
-
54
-
A design can be a sentence! The relationship between what you want to convey
and how you can convey it is very important. The choice of form of expression
must be very conscious. It is the same choice as when you decide to make a
particular drawing to represent a particular design.
-
Writing is a form of design – a means of exploration, testing perspectives,
adopting different outlooks, ways of seeing etc. This is writing as investigation/
experimentation, not representation (which takes place ‘after the event’ of design).
So in this sense the writer-designer hybrid professionals are “looking for that
what they don’t know” – but partly through writing.
Gerard De Zeeuw concluded the session with some more remarks on research.
“The difficulty when researching”, he said, “is identifying the story you
have to tell.” Nowadays it has become very important that the results of your research
address someone, an audience. People with different experiences must in some way be
inspired and they themselves must become inspirational thanks to your research.
The notion of advice also has become extremely important. It is about finding something
that has a general effect on behaviour.
So the issue of addressing is part of the research. Without addressing there
is no way of strengthening. One must explore the research on the aspect of giving an
account to people with different experiences.
During the research there are continuous efforts to see what it is we are looking for,
to discover the nature of experience, of deliverables, of the form that presents the
knowledge and how the observer is constructed.
The notion of the hypothesis has long been an important tool to organise
the research. Now this notion has become fuzzier. The same goes for the notion of
knowledge. Words change their position.
The notion of research has become so popular that everybody has formed their own
opinion on the matter, leading it to become less strictly defined.
The main point is that, over time, the notion of research has developed and changed.
The new principle is that it is actually on the basis of experience that a thing is what
it is.
The purpose for doing research is probably that no advantage can be found in failing
to innovate.
Innovation is changing the question one asks oneself.
Nel Janssens, observer RTS 2006
Session Four
55
contributions
contributions
participants
61
Karel Deckers,
(karel.deckers@skynet.be), architect-journalist / atelierdocent architectuur-interieur
departement architectuur Sint-Lucas
Marc Godts,
(marcgodts@flcextended.be / marc.godts@archb.sintlucas.wenk.be), architect-ontwerper / deeltijds docent en researcher departement architectuur Sint-Lucas
Wim Goossens,
(wim.goossens@compaqnet.be), architect; medewerker ARSIS en Space Syntax Brussels / docent expressie en mixed media departement architectuur Sint-Lucas
Robin Schaeverbeke,
(ontwerpschetsen@gmail.com), beroep: architect / assistent ontwerpschetsen departement architectuur Sint-Lucas
Erik Van Daele,
(maria.arfeuille@telenet.be) architect-stedenbouwkundige, venoot ontwerpbureau
uapS / docent departement St Lucas Gent, praktijkassistent departement stedenbouw
en ruimtelijke ordening KULeuven
Anthony Duffeleer,
(architecture@frap.be), architect, edelsmid, productontwikkelaar / docent departement architectuur Sint-Lucas, afdeling interieurarchitectuur
Joris Van Reusel,
(info@jupiter24.be), architect / praktijkdocent departement architectuur Sint-Lucas
(traject 4 IA Brussel, Interior Extended)
half Import.Export Architecture v.o.f.
Thierry Lagrange,
(thierry.lagrange@architettura.be) ir. architect (architettura) / praktijkassistent departement architectuur Sint-Lucas
Livia de Bethune,
(livia.de.bethune@sum.be) architecte stedenbouwkundige, M.Sc. in conservation,
projectverantwoordelijke voor urban design bij SumProject / praktijkassistent departement architectuur Sint-Lucas
Nel Janssens,
(nel.janssens@archb.sintlucas.wenk.be) architecte-ruimtelijk planner / wetenschappelijk medewerker departement architectuur Sint-Lucas
62
Designing and Mapping
DESIGNING AND MAPPING A HIGHLY OPTIMIZED BIG BROTHER ENVIRONMENT
A SENSEable atlas into claustrophobia, Albert Speer and Zonnedorp
The following issues will be addressed
3 hypothesis
4 possible solutions
5 resources
6 origin of resources
7 keywords
3 specification
4 polemics
III PARAMETERS
1 spatial senses : sensorial input
2 spatial needs
3 levels of scale
4 design practice
IV QUESTIONS
1 significance of questions to a wider research community
2 relevance for wider audience
3 group or individual work?
I DEFINITION
1 field of experience
The field of experience is located within a specific language of space. This language
is a key tool to understand social behaviour in relationship with architecture, building
patterns, interiors, urbanism etc. ‘[ ]...architectural and urban spaces as containers to
accomodate, seperate, structure, organize, facilitate and heighten and even celebrate
human spatial behaviour’ (Pawson, language of space,1999)
2 identification of activities
What are the effects of socio-economic processes on spatial development and
social landscape? Is there an increasing control and guidance of human behaviour?
What is the reason of the current dominance of visual culture?
3 Value/hypothesis
Creation of a multisensorial approach as a back up against dominance of visual
culture.
Research by design yields positive resistance to political and socio-economical
pressures and possibly reduces contamination towards architecture.
Research by design proliferates production of containment strategies towards power
institutes and thus increasing awareness.
63
64
Karel Deckers
4 Identification of possible solutions
Actively designing possible strategies of resistance via model of a highly optimised
big brother environment. Aim is not to represent a ‘big brother like scenery’, but
to create a design tool - a critical platform- capable of identifying and anticipating
spacerelated discomforts or diseases and the manipulitive workings of socio-political
pressures.
5 Identification of the resources
1 Pawson Bryan, ‘language of space’, Elsevier, 1999
2 Morris Desmond, ‘the human zoo’,London : Jonathan Cape, 1969
3 Van Berkel Ben & Bos Caroline, Move: Imagination – Techniques - Effects, UN Studio
& Goose Press, Amsterdam, 1999
4 Sudjic Deyan, ‘the edifice complex’, Penguin books, 2005
5 Eisner Will, ‘the building’, DC comics library, 1987
6 Lynch Kevin, ‘image of a city’, MIT press, 1960
7 G. Reggio G./ Ford Coppola Francis ‘Koyaanisquatsi’, New cinema and Island alive,
1983
8 Marcuse Herbert, ‘One dimensional man : studies in the ideology of advanced
industrial society ‘, 1968
9 van den Berg Hendrik Jan ‘de metabletica, leer der veranderingen’, uitgeverij
Callenbach BV, Nijkerk, 1974
10 Tschumi Bernard, Manhattan transcripts, USA 1981
11 Poortvliet Rien, ‚Gnomes‘, Harry N. Abrams publishers, 1977
12 Erasmus, ‘in praise of folly’, Rotterdam, 1509
13 Von Trier Lars, Dogville’, Colombia Tristar, 2003
14 Von Trier Lars, Breaking the waves’, October films, 1996
6 Why these resources?
The input of abovementioned sources is relevant and valuable. I also wanted a strong
input from techniques outside the architectural field : cinematographic techniques
(Lars Von Trier, 2003), comics (Will Eisner, 1987), illustrated scientific studies on
imaginary subjects (Rien poortvliet, 1977), transcription techniques (Bernard Tschumi,
1981). By adressing other disciplines I hope to identify invisible and intangible forces
responsible for a certain devaluation of senses. Proposing a model that stimulates a
multisensory environment can establish or regain a psychological balance.
7 Keywords
Index of space related phobias/space diseases : acrophobia (fear of height)agoraphobia (fear of a place or event where escape is impossible or when help
is unavailiable) –claustrophobia (fear of confined spaces) -Scotophobia (fear of
darkness)- aquaphobia (fear of drowning)- bathophobia (fear of depth)- heliophobia
(fear of sunlight).- ligyrophobia (fear of loud noises) - neophobia (fear of newness) -
osmophobia (fear of smells) – sociophobia (fear /dislike of people/society in general)
- technophobia (fear of technology) - xenophobia (fear of strangers) – thermophobia
(aversion to heat) - vertigo – paranoia - representation versus presentation - non
verbal communication - interdisciplinarity - power- resistance - built environment - spatial
development - social geography - documentary - visual arts production - philosophy- art
- design
II STRATEGIES/STORYBOARDS
1 Integration of content and image
•
hybrid Atlas/Comic : Proposal to create a hybrid between the cartographical
approach of an atlas and the communicative capacities of a comic.
•
Mind diagrams
•
Cartograms
•
Mappings
•
Mapping movement patterns
•
Isometric view of city/house/interior (Lars von Trier, Dogville, 2003)
•
Abstract and formal model incorporating movement and setting in one panoptical
image (Manhattan Transcripts, BernardTschumi, 1981)
65
66
Karel Deckers
2 Metaphorical input
•
A story : a story nourishes imagination of the reader.
•
Metaphorical concepts (Paranoid Architecture - Exploring Textures, soundscapes
and smell patterns - Design of panoptical realms)
•
Use of an allegory (for instance setting of a Flemish landscape, city and interior).
3 Speculation
Dr Hendrik Jan van den Bergh’s ‘metabletica, de leer der veranderingen’, 1974
(‘metabletics, the knowledge of changes’) approach to scientific research always
has fascinated me. His writings reveal a common ground between psychology,
architecture and history. Although one can question to a certain extent the scientific
content of the work -some even refer it as conjectural or speculative- it nevertheless
provides a valuable insight into why a common ground between these disciplines was or
is not available. In a way, his book can be seen as an example of research by design.
He designs a -speculative?- thesis . A interdisciplinary research constistently structures
his thesis.
Also in visual arts we can find examples of a speculative and physical appraoch to
reality : for instance Jackson Pollock’s action painting technique.
4 Polemics
What can be the possible input of polemical issues reflecting on philosophical, or
political matters? A design with visionary qualities reflects on society to question it in a
polemical way. I believe an essential part of research by design is the creation of a
tool to stir public opinion and political powers.
Erasmus ‘in praise of folly’,1509,
reflects upon the polemical role of
an author towards the power institutes. Even today, polemical writing can be an engine for change.
For instance, a polemical writing
in a daily magazine that calls for
the organisation of an architectural
competition.
III PARAMETERS : levels of perception
1 Spatial senses through 5 senses :
visual impulses - accoustical impulses - taste - smell - tactility
From the viewpoint of architecture my interest is focused on the field of non-verbal
communication : In what way and how does a particular architectonic object / city /
interior communicate to an individual or group? What are the emotional needs we expect
space to help us satisfy? How does the interaction work? Can we predict certain
behaviour? Examples of these spatial senses :
Orientation :
A labyrinth-like ground plan stimulates disorientation
Guiding viewpoints and movements :
Trajectories in buildings or landscapes are carefully designed ‘spatial storyboards’ (cf
specific design characteristic of a Japanese garden)
Mental patterns are created by a certain spatial constellation:
Claustrofobia by enclosed small spaces.
2 Spatial needs
Stimulating environment :
Achieving mental and physical comfort : A pleasant generous warm space is produced
by balanced input of sensorial impulses - just enough light, warmth, sound, distance and
presence of pleasant smells.
Security of environment:
Recollections of the past : buildings help us remember certain events of the past and
therefor provide a sense of orientation in time (Eisner Will, 1987)
Security of passage of time :
Window allows persons to remain in contact with world outside (Lawson Bryan, 1999)
Identity :
Restricting oneself to certain role patterns : division of interior spaces for females/males
in Islamic society
An important finding concerning identity we can find in following text : ‘one of the
important features of the family territory is that it must be easily distuingished in some
way from the other. [... ]So that it can become the ‘personalized’ property of the family
that lives there.’ (Morris D, 1969)
67
68
Karel Deckers
3 Scale levels
These immaterial experiences manifest themselves gradually on all spatial levels
from a micro scale to a macro scale : from the field of intimacy of a personal
thought / touch to the field of mass hysteria. Is there a specific pattern in the
manifestation of these experiences (fractallike patterns?)
Phenomenom of social control : why is social control perceived as stronger in a little
village and less in larger cities? (Lars von Trier, Breaking the Waves, 1996)
4 design practice
My daily professional activities as an architect structure potential questions and
answers. One of the main targets in my work is establishing light/darkness and
increasing awareness of space and time and transforming a space into a place.
An essential issue which I am trying to tackle and understand in my daily design
practice is the following :
How much does an architectonic space contribute to these experiences of the spatial
senses and needs mentioned above? How can the architectonic space contribute
to growth/reduction of these experiences? Is it relevant to contribute to these
experiences? Can we create a tool or instrument to ‘predict’ quality of spaces
5 the practice of writing
My current journalistic activities focus on the relation between architecture
- society - power. Apparently there’s a problem with the image of architecture :
it seems a popular believe that architecture is only about aesthetical or functional
issues. Is it important enough to inform a wide audience on what architecture can
mean beside these issues? What about Its inherent complexity and potential?
How can I give immediate insight to a wide non-specialised audience in issues
concerning architecture and reading about architecture? Can written press be a
mediator between architecture and power?
IV QUESTIONS
1 Significance of questions to a wider research community
Designing a platform of ‘big brother environment ‘ has the faculty of feedback
and potential : every new insight establishes and nourishes any relevant discussion.
Questions and answers could be implemented in future educational and scientific
activities of St Lucas.
This platform mutually distributes and enriches insights of research. Questions
raised could create small but significant insights into behavourial aspects of how
architecture functions and influences everyday life.
Can a senseable atlas be a tool to identify spatial diseases?
2 Relevance for a wider audience?
My research by design would focus on certain phobia manifesting themselves spatially
: the outcome could serve as a sort of guideline to identify, and anticipate spacerelated diseases and potential socio-economical pressures.
The research design embodies an interdisciplinary cross-over between biology,
psychology and architecture. Methodologically it would be interesting to investigate
cartographic techniques of geography or cinematographic techniques combinened with
the communicative achievements of comics.
There’s also an emancipatory and medical importance to identify symptoms of phobia
:
The condition of phobias often significantly impacts the quality of life. It can cause panic
attacks and keep people apart from loved ones and business associates. Symptoms
typically include shortness of breath, rapid breathing, irregular heartbeat, sweating,
nausea, and overall feelings of dread, although everyone experiences a phobia in their
own way and may have different symptoms. (source : www.wikepedia.org)
3 Research by design : group or individual?
As a researcher, one enters a shared space of science. The conducted research is
always a reflection on what already existed, a work conducted by other researchers.
Therefore a research is a dialogue with that scientific heritage : an individual research is
never a solitary exercise!
Which forces guide behaviour of a person/group? How can one person influence the
group dynamics and vice versa?
Karel Deckers
69
COASTOMIZE! 11 11 2006 page 1 notes FLCXTD2006
70
Marc Godts
COASTOMIZE! FLCXTD2006
Coastomize-MUD
MARC GODTS / TRANSCRIPT of a reflective design meeting and its
process of reasoning
the transcript tries to grasp some of the ongoing open sourced “thinking out
loud” research and design
involving team members as well as people connected to the
COASTOMIZE! interactive science information project
currently under construction
if the following reflects a temporary meeting of only two of the team members
[Carl Bourgeois and myself, 11NOV2006]
and its transcript is only one handed – a lot of people are contributing to it, on
and off:
Carl Bourgeois, Roeland Dudal, Marc Godts, Michiel Helbig, Pieter
Heremans, Nel Janssens, Wim Van der Vurst, Kristof Vermeir and others
background:
WI/2005/040 COASTOMIZE!
A SCIENCE INFORMATION PROJECT AND INTERACTIVE EVENT
supported inside the Actieplan Wetenschapsinformatie en Innovatie, a
Flemish Government Initiative
the free associating designers FLCextended
in collaboration with W&K Department of Architecture Sint-Lucas Brussels
and Vlaams Architectuurinstituut VAi
2005-2007
interactive public event: summer 2007, belgian coast
theoretical and conceptual stakes
ethical stakes
methodological stakes
literally the coast made to meet your customers needs, COASTOMIZE! is an
interactive and ambient set up that will open up to a larger public the notions
and dynamics of individual and collective space, individual and collective
behaviour, precariousness and the perennial. COASTOMIZE! shows how
interactivity, chain reactions and the unpredictable shape shared territories,
here the Belgian coast in particular and our every daily space in general.
COASTOMIZE! questions the roles of design and planning in such a process
and illustrates how daily life, science, art and technology can get us involved.
71
72
Marc Godts
numbers 1,2,3,… refer to pages of handwritten notes taken during project
meeting
roman ciphers I, II, III … indicate handwritten notes on the back of some of
those pages, on bits and on odds
distinguishable paragraphs have been marked .1, .2, .3 etc
you may re-shuffle the paragraphs as you would do with a deck of cards
only what figures in the notes is in black and bold
text in grey is my attempt to re-edit and forward the process of reasoning
[straight hyphens are thoughts and references during transcript]
11NOV2006 MARC GODTS+CARL BOURGEOIS
1
1.1
tijdens het nadenken over de installatievorm die COASTOMIZE! zou moeten
zijn, stellen we vaak dat in een informatieproject juist de achterkant, het
onderliggende, het onzichtbare voor het publiek zichtbaar moet worden...
maar is dat wel essentieel? is daar wel degelijk een boodschap aan?
[diagrammen] is er wel degelijk nog een uniek verband tussen voor en
achter, binnen en buiten, vorm en inhoud?
[voorgaande projectmeetings…COASTOMIZE! FLC2005-2006]
zelfs in de redeneringen die men opzet over ontkoppeling van vorm en
inhoud [bvb in Koolhaas, Delirious New York, 1978] zitten duidelijk leesbaar
verschillende informatie en –begripsniveaus met elkaar verbonden, ruwweg:
“een wolkenkrabber is een repetitie van gelijke ramen en vloeren” >>>>
niveau 1 informatie: wat iedereen kan zien
“achter eender welk raam en op eender welke vloer kan zowel een boxclub
als een kantoor als een oesterbar zitten” >>> niveau 2 informatie: analytisch
niveau
“gevel, gebouw en plan staan niet langer voor programma…” >>>>>>>>>
niveau 3 van informatie: een wetmatigheid , een inzicht, ..
1.2
onze dagdagelijkse RELATIE tot wetenschap en technologie en dus ook tot
ontwerp?
Coastomize-MUD
niet langer TRANSPARANTIE maar BLACK BOX
het analoge en mechanische en historische “transparante” tijdperk > het
“black box” digitale en elektronische en chemisch-fysiologische enz enz
tijdperk… [zie ook het werk van designers en architecten zoals Martí GUIXé
en De COSTERD/RAHM]
we benaderen/gebruiken wetenschap/technologie via INTERFACE
[we kunnen spreken van space of the interface / en van time era]
de interface levert NABEELDEN die in het beste geval refereren naar
VOORBEELDEN
[zie ook: de afterimage statements in: Architecture as a background.. FLC,
FUTURE CONFLICTS, 2003, p74-75]
bvb de analogie van bureaublad, map, document enz bij computer
interfaces
CRISIS VAN DE REFERENTIE: wie kent (straks nog) het referent, in dit
voorbeeld bvb “het bureau”
2
doelgroepen zijn niet meer eenduidig
noch in hun referentiebeelden
noch in hun samenstellingen
noch in hun patronen
duidelijkheid (van) omgeving wordt gecreëerd
DUIDELIJKHEID IS DUS ARTIFICIEEL
bvb het beeld van de klok of de kalender op de desktop
hoe werkt dat of wat is oorzaak, wat is gevolg, … zijn als vraag hier zeker
niet meer relevant
men moet niet weten wat er achter zit
de referentie op je desktop naar zo een klok met wijzers of naar een
seventies kalenderklok met van die valklepjes staat helemaal niet voor de
concrete werking van de bits en bytes klokfunctie in je computer die zelf
regelmatig op zoek gaat naar de dichtstbijzijnde atoomklokken
en hoe zit dat met oorzaak/atoombom/effect?
2 ontwerp-troeven daarbij:
EDITING in formats [Wim Van der Vurst, 2006: “we kunnen niets nieuws
meer ontwerpen, we kunnen wel voortdurend editen”]
73
74
Marc Godts
en
INTERFACE-ontwikkeling
een enorme inspanning gaat naar de ontwikkeling van (gebruiksvriendelijke)
INTERFACES die ons connecteren met high technology, interfaces die
simpele handelingen vragen, die ons een “gevoel” geven, die responderen
aan onze intuïties, aan het INTUITIEVE en het EMOTIEVE …
[een 3de ontwerptroef is datgene wat we binnen FLC het ontwerpen van
conflicten noemen, intuïtief, geladen en precies – FUTURE CONFLICTS
kunnen verschillende doelgroepen terug laten reageren op eenzelfde
gegeven, zie ook: de provoke the conflicts statements in: Architecture
as a background.. FLC, FUTURE CONFLICTS, 2003, p74-75 en in: The
opportunity of future conflicts…idem p.71]
bvb het 32x32 pixel vlak dat icoon moet worden
3
3.1
WAT IS HET VOLGENDE IN / WAT IS HET VOLGENDE (de volgende stap)
in WETENSCHAP en TECHNOLOGIE ?
en dus ook wat is de volgende stap in wetenschapsinformatie: informatie
over wetenschap, over onze relatie met wetenschap en technologieinformatie: informatie over technologie, over onze relatie met technologie..
is dat niet de vraag (bij het wetenschapsinformatie project) ?
net zoals we met FLC zijn gaan spreken over HYPER economie om de
ruimte naar de volgende stap in economie te kunnen duiden en
over CAPSULARITEIT om het zowel te hebben over de ruimte van
gethematiseerde capsules als over de an-archische, interstitiële ruimte (er
tussen)
en over FLOOD om ruimte te geven aan de vloed, en alle mogelijke vormen
van beweging
[HYPERECONOMY, CAPSULARITY en FLOOD-statements in: FLC2005,
M.U.D., the intentional rupture of the Belgian coast to induce the age of
MULTI USER DIMENSION, Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam
2005, thema de Zondvloed]
moeten we (als FLC) dan ook niet met dit project de ruimte aangeven voor
het volgende in wetenschap en technologie?
EMOTIEVE INTUÏTIEVE relatie tegenover WETENSCHAP/TECHNIEK
3.2
ons verhaal ten aanzien van het wetenschapsinformatie project gaat echter
Coastomize-MUD
75
ook over het CUSTOMIZEREN [producten, diensten, belevingen op maat
zetten van de klant]
we gebruiken daarbij de analogie van KUST/ COASTOMIZE!
we stellen de vraag naar de rol van wetenschap, technologie én ONTWERP
daarbij…
we verwijzen naar de dynamiek van het COLLECTIEVE
we zoeken naar de impact van het INDIVIDUELE en het
ONVOORSPELBARE [zie definitieteksten COASTOMIZE! FLC2005-2006]
3.3
door de band ageren/denken we niet vanuit het collectieve maar vanuit het
individuele, vanuit “waar ik dol op ben” en vanuit “wat ik niet wil”
we streven als gebruiker (dus ook in het geval van de kust) naar
INDIVIDUELE, UNIEKE ERVARINGEN
liefst zijn we daarbij afgeschermd van de mensen onmiddellijk rondom en zijn
we enkel in communicatie met “gelijken” of met diegenen waar we bij willen
horen (capsulair)
raar maar waar, hoe unieker deze ervaringen (lijken te zijn, misschien
alleen al door de aanwezigheid van deze capsules) hoe interessanter het
wordt om terug te communiceren naar de collectiviteit
en kanalen zijn er voor, van je vakantiefoto’s tonen op het werk, tot jouw
vakantie op TV, YOU TUBE, MY SPACE, je BLOG enz
ook hier echter communiceren we in eerste instantie niet rechtstreeks met
de collectiviteit en niet met de collectiviteit als dusdanig maar met onze
collectiviteiten: binnen de firewalls van onze eigen sociale achterban of in de
chatbox op zoek naar “gelijken” in de zin van “gelijk referentiekader”
[diagram] communicatie individu binnen collectiviteiten
I
I.1
in de beleving zijn we op zoek naar “lot”-genoten, deze hebben
niet noodzakelijk familiale banden en staan los van tijdszones
en territoriale grenzen
een vorm van overal tegelijk zijn en nergens de hele tijd door [zie
ook: de all possibilies now statements in: Zerotime… FLC, FUTURE
CONFLICTS, 2003, p73]
4
ook aan de kust zitten we dus met een geëxplodeerd veld van belevingen,
impressies, verhalen, referenties, ervaringen enz
en aan de kust lijkt de LIMIET/GRENS aan die explosie op de overvolle
76
Marc Godts
stranden juist zo tastbaar te worden…
KUST is een uitgesproken voorbeeld van GRENS [zoals BERGTOPPEN
maar ook zoals onze Ardennen] maar waarom?
niet alleen als grens van datgene waar je letterlijk op kunt zitten of staan,
maar ook als grens van maatschappij, als grens tussen overvol en leeg…
TENZIJ JE OP WATER KAN LOPEN wat je dan ook probeert in extreme
sport
[Carl Bourgeois, 2006: “de kustganger in zijn limietpositie van
hyperindividueel consumentengedrag”]
het is daarbij ook opmerkelijk dat de evocatie van KUST (PSEUDO-KUST)
aan de kust, vlakbij de branding des te meer gesofisticeerd, gecontroleerd,
perfect, genuanceerd, geregeld … moet worden [zie OCEAN DOME, Japan]
dan in het achterland met wat latten, zand en verf [BRUSSEL STRAND in
Brussel of café LA MER DU NORD in Bastogne]
[diagram] hoe kust en pseudo-kust zich onderling en elk tegenover hun
limiet gedragen
5
5.1
wat is de OMGEVING van/voor WETENSCHAP en TECHNOLGIE ? NEO !
het niet verstaan...
KITSCH (bvb het chesterfield las vegas interieur van de FUTURE SYSTEMS
caravan)
RUSTIEK (bvb een wortelhouten insert in een dashboard van de ASTON
MARTIN Vanquish)
VICTORIAANS (bvb Neil Stephenson’s DIAMOND AGE)
met andere woorden, we kunnen eigenlijk NIET of slechts in zeer beperkte
mate om met zuivere technologie, zuivere wetenschap, zuivere innovatie of
zuiver ontwerp!
[Carl Bourgeois, 2006: “er is een wetenschapsbeeldbreuk, er is een
technologiebeeldbreuk, ontwerpers kunnen deze herstellen”]
5.2
waar vind je verteerbaar alle wetenschapsinformatie? in BLOGS en WIKIS op
het INTERNET, via de zoekmachines en de blogspots
spluch.blogspot.com [from an organ transplant donor to Why birds fly in a
V-Formation]
>…
Coastomize-MUD
77
> PREYS AND PREDATORS (daarvoor was het struinen en sprokkelen…)
> WALKING ON WATER
>…
dus nu is het eigenlijk opnieuw struinen en sprokkelen, deze keer op het
informatielandschap…de mens als GRAZER
COASTOMIZE! is GRAZEN
5.3
hoe gebeurt (wetenschap-, technologie-, ontwerp-) OVERDRACHT?
wie programmeert er bvb nog in DOS ?
5.4
er is een groot vraagteken bij de eindgebruiker
die gaat terug naar het laatste wat hij gesnapt heeft…
I. 2
waarom is anders het type van de fermette of villa zo hardnekkig
standvastig sinds we sedentair werden?
onze verkavelingen zijn niet anders dan de vertaling van de formule
VERKAVELING=BOERDERIJ+VOORERF+ACHTERERF+WEI+PAARD of KOE
ook onze verplaatsingen zijn hier vaak reproducties van
[de VERANDA, de TENT, de MOBILEHOME, de STACARAVAN, de
STRANDKABINE…Kristof Vermeir, 2006: “zoeken we op reis/aan de
kust nieuwe idealen of verplaatsen we en brengen we mee dat wat we
reeds hebben en niet willen verliezen”?]
6
[KORTSLUITINGEN IN EVOLUTIE… neo loops en phantom pain]
[NEO LOOPINGS
de geschiedenis van de auto, die een honderdtal jaar geleden putte uit de
vele proto-auto’s - karren, koetsen, boten, bommen, … omdat “auto” in veel
gevallen neerkwam op het motoriseren van zulke voertuigen of rijkelijk putte
uit de prefabs van deze proto’s; die met de wereldoorlogen, het veroveren
van het luchtruim en de zoektocht naar snelheid, zich ging aërodynamiseren
tot en met de platte druppel van de CX; die met Ford T en VOLKSWAGEN
ging beantwoorden aan de wet van de grote hoeveelheden en zich ging
customizen: nuanceren naar de verschillende merken, smaken, vormen van
rijgedrag, inkomens en ambities; die met de democratisering van snelheid
zich is gaan pantseren tegen alle andere wagens zoals VOLVO en SAAB; die
zich is gaan ontheffen van alle omgeving zoals de 4x4 HUMMER en die om
en rond 1995 op een vorm van consensus is gekomen wat een auto eigenlijk
78
Marc Godts
is en aan wat deze allemaal moet voldoen: auto’s ongeacht merk en formaat
leken plots - op uitzonderingen na, heel sterk op elkaar…….]
als in een reactie van ongemakkelijkheid, is sinds een tiental jaar ook
autodesign in een neo loop terechtgekomen: remakes van de vw kever en
van de mini cooper, de belachelijke chrysler cruiser, de updates van ford
mustang, chevrolet corvette, mercedes SLR, ford GT40 en andere iconen
van 1960-70 concurreren met terug opduikende enorme radiatorgrills op de
vroeger zo herkenbare alfa’s en audi’s met als enige doel ze terug visueel uit
het pack te laten springen terwijl tuners zich uit de naad werken en auto’s van
A>Z verbouwen…
in de remakes van het collectieve geheugen zit HOOGTECHNOLOGIE
WEGGEMOFFELD in een nostalgisch referentiebeeld: de airbag in
de krans van het stuur, de bumper in de totaliteit van het koetswerk, het
kunststof en de koolstof achter een metaalhoogglans, …
[diagram] neo loops op ogenblik van een crisis in onze referenties bij
evolutiesprongen
in de idee van evolutie gaat eigenlijk niets verloren, er zijn slechts
verschillende wegen om een bepaald punt terug te activeren…
[zie ook notities van Carl Bourgeois, 11 11 2006 op de dubbele SAX-40
pagina]
II
II.1
[FANTOOMPIJN onderweg naar het TRANSHUMANISME
McLuhan zei het ons al: elke evolutiesprong is een amputatie van één
of meer van onze natuurlijke faculteiten, net zoals de amputatie van een
ledemaat brengt een evolutiesprong phantom pain mee, het ledemaat
dat er niet meer is doet pijn…Marshall McLuhan en Quentin Fiore, War
and Peace in the Global Village, 1968]
informatietechnologie e.a. geven een bewustzijn aan materie: awareness
objects, memory materials, …reageren en anticiperen op omgeving / wat
boedhisme en animisme sinds millennia aanreikten weten we sinds kort
hier opnieuw, deze keer langs de meest lange en artificiële weg die je
ook maar kon bedenken: de dingen hebben opnieuw een ziel, een leven,
een psyche, …
de fantoompijn van de SAX-40 - ten aanzien van de staartvin die dit
stille vliegtuig niet langer heeft
het silent airplane SAX-40 als zo een voorbeeld van een object met
Coastomize-MUD
79
ZIEL: ANIMA
[de Japanse uitdrukking voor animatiefilm) stilstaande beelden
tot leven gebracht
ANIME
ziel (verzamelwoord vanaf nu voor zowel mens als dier als
plant als object als materie…)
ANIMA
de mens tot leven brengen, de mens wil geanimeerd worden
(strandanimaties / club med)
ANIMATIE
het terug naar het leven brengen, het opnieuw bezielen – voor wie het
kan betalen, ook na invriezen, liefst zo geleidelijk
mogelijk
RE-ANIMATIE
het TRANSHUMANISME (de fase voorbij de mens) is op dit ogenblik
het convergentiepunt bij uitstek van state of the art wetenschap en
technologie:
informatiewetenschappen, nano technologie, genetica en artificial
intelligence
staan bovenaan de boodschappenlijst van Washington]
7
7.1
EVOLUTIE
[Koen Wastijn, 2006: “we gaan elk jaar terug naar zee om onze zwemvliezen
opnieuw te kunnen aantrekken”]
[zie ook Bruce Chatwin, Anatomy of Restlesness, London, 1996]
we nemen het allemaal mee!
van “het leven dat uit de zee” komt - want waarom gaan we anders elk jaar
terug naar de kust – over de zwervende “plukker en sprokkelaar” die te zwak
is om zijn wil aan het systeem op te leggen, de trekkende “jager” die net
als zijn prooi op seizoenstrek gaat, tot de sedentaire “landbouwer” die bang
wordt zijn goed onbewaakt achter te laten enzovoort – [de wereldreizende
“explorator” die terug in tijd denkt in plaats van in afstand – de “kolonisator”
die een derde wereld in het leven roept als noodzakelijk wingebied – de
“liberator” die de derde wereld na de dekolonisering recupereert als afzet
en arbeidsmarkt – de global refugee die een second life heeft enz] [Nel
Janssens, 2006: “Sea level refugees”]
niet als optelsom maar als een waaier van mogelijkheden waarin we als
bevoorrechte getuigen voortdurend kunnen (her)kiezen
[van de global village van de vrije markt, de satelliet en het internet over de
kwantum fysica van parallelle werelden en meer en meer…]
80
Marc Godts
[diagram] parallelle verledens, parallelle toekomsten, parallelle nu’s
we staan in een voortdurend nú en staan we tegelijk voor een minstens even
grote waaier van mogelijkheden daartoe, zowel naar het verleden als naar de
toekomst
[cfr Marcel Duchamp’s l’enfant-phare / the headlight child – de komeet die
voort gesleurd wordt door zijn staart: de wagen die aan zijn koplampen
door de nacht gesleurd wordt op de weg tussen Parijs en de Jura, maar
vanaf nu omkeerd verder gesleurd én dubbelgericht: een dubbelkomeet
van voortdurend nu… Marcel Duchamp, The Bride Stripped Bare by her
Bachelors even - de in de Green Box verzamelde notities van Le Grand Verre
- typografische versie van Richard Hamilton uitgegeven 1960]
[zie ook: de all possibilies now statements in: Zerotime… FLC, FUTURE
CONFLICTS, 2003, p73 en de what we conceive must be afterimages too
statements in: Architecture as a background, idem p.74-75]
7.2
EN WE WERKEN MET HET BEELD VAN HET BEELD (VAN HET
BEELD)…
[aangehecht aan hetzelfde diagram]
ook in het geval van de kust
zo lijkt het strand nog steeds zand
maar sinds een tijdje is het een vermenging van verschillende
zandsoorten en ander materiaal om werkelijk het beste strand te
bekomen
een plat strand dat niet direct wegspoelt, elke morgen zich gemakkelijk laat
opkuisen, minder lang aan je blijft kleven enz
HOOGTECHNOLOGISCH STRAND alleen ziet het er (liefst) nog uit als een
gewoon zandstrand
zo zou je ook keienstranden en andere kunnen ontleden en samenstellen
[zie ook: FLC’s SUPERPIXELS die artefact zijn, enkel voordelen bieden en
geen nadelen, de (RO)BOTS en de CRITTERS die we willen loslaten in het
zand, datastranden en strandontladingen, … COASTOMIZE! FLC2005-2006]
[op dit blad duikt voor het eerst een nieuwe begripsvorming op die we hebben
afgekort als
SEF
Silent Empathic Feedback
dat op een andere pagina met een ander nieuw begripsvorming gekoppeld
zal worden dat we zulle afkorten als
INTTOOL/EMTOOL ?
Intuitive Tool / Emotive Tool
zie ook de nota’s hierboven over interface en onze relatie met
hoogtechnologie en wetenschap]
Coastomize-MUD
81
II.2
misschien moet COASTOMIZE! zulke perfecte hoogtechnologische stranden
en kusten aanbieden tijdens één van de pieken aan de Belgische kust:
SUPERSTRANDEN EN SUPERKUSTEN
[schema]
CONTRA-NATUUR
MENSEN ZIJN ER DOL OP / MENSEN WILLEN DAT NIET
III
III.1
referenties bij zulke SUPERKUSTEN
kaapverdische kust
caribbean coasts
westcoast
kust van Gibraltar
californian coast
izmir coast
zuidpool
belgische kust
amalfi coast
binnenkusten
oregon coast
sint anneke
…
[
zandstranden
keienstranden
rotsstranden
kustrotsen
stadsstranden
polderstranden cfr amstelveen 2009 - polderbeach-stadsstrand op
bovenkerkpolder amstelveen – voorstel vvd-raadslid herbert raat
witte stranden
technostranden
naaktstranden
vergeten stranden
…]
[zie ook: FLC’s Versterkte Strandkustbadsteden .. in: FLC2005, M.U.D., the
intentional rupture of the belgian coast to induce the age of MULTI USER
DIMENSION, Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam 2005, thema
de Zondvloed]
82
Marc Godts
III.2
Google hits op COASTOMIZE!
http://www.cultuurweb.be/CNETPortal/DetailOffer.aspx?id_
event=7201D6B6-BC4C-CFC8-806CA67A598E371B&language=nl&loc
ale=nl-NL
http://awi.vlaanderen.be/wetenschap_en_samenleving/index.
php?id=173
http://www.vai.be/nl/actualiteit/actua_archi_detail.asp?id=957
INTERACTIEVE KUST: COASTOMIZE!.NET
[zie ook: het begrip INTERACTIEVE KUST in: Marc Godts, Coast
Interactive Coast in: FLC2005, M.U.D., the intentional rupture of the belgian
coast to induce the age of MULTI USER DIMENSION, Internationale
Architectuur Biënnale Rotterdam 2005, thema de Zondvloed]
IV
KEUZEN of het gevoel van KEUZEMOGELIJKHEDEN en OPTIES?
Goethe’s affinités selectives […mineralisatie en kristallisatie volgens
eenieders zenuwstelsel, als een vorm van biochemie en fysiologie hoe dan
ook… Johan Wolfgang von Goethe, Die Wahlverwandtschaften, 1809]
wat is de relevantie van het kiezen in het overaanbod, je neemt datgene dat
zich (het meest) aanbied: EMERGENT
[romantiek: 1 tegenover het alles]
[1 surfer op het internet staat er even ver boven als in, evenzeer ver als
dichtbij als de omzwerver boven een zee van mist, Caspar David Friedrich’s
beroemde schilderij ] [Casper David Friedrich 1774-1840]
[Carl Bourgeois, 2006: “1 zon tegenover de multitude van zonnekloppers,
1 zeezicht tegenover de menigte van flatbewoners, 1 strand tegenover
duizendkoppige strandgangers, enz”]
V
wat is onze nieuwe naam met dit alles?
HOMO UBIQUITUS (zoals in ubiquitous computer) ?
we kunnen inderdaad “overal tegelijk zijn ….maar ook nergens de hele
tijd door” [één van de FUTURE CONFLICT statements… FLC, FUTURE
CONFLICTS, 2003]
tot op het punt van verdwijnen [en ruimte te maken voor iets anders..
Coastomize-MUD
83
zoals ook door het TRANSHUMANISME de mens eigenlijk
fundamenteel in vraag gesteld wordt als een etappe die afgestoten
wordt … TECHNOCALYPS, Frank Theys, B, 2006, video, 3x50’]
welke naam in de reeks van HOMO ERECTUS, HOMO SAPIENS,
HOMO LUDENS enz kan die dubbelheid van omni praesens / semper
absens vertalen?
[de supergrazer: reeds denkend en percipiërend als computers,
tegelijk waste en food, tegelijk en overal, grazer én begraasd op
het eindeloze veld van informatie zonder te bestaan (avatar) maar
ook zonder te verdwijnen, a-historisch in die zin dat we spelen met
tijd … van de vermeende “top van evolutie” kunnen we eindelijk
terug in/onder de andere dingen, niet meer of niet minder dan
bvb microbentoss of termieten of gsm, zelfs eindelijk met hen en
niet langer boven, want kunstmatigheid is (onze) natuur…wat
een grote zielenrust zou moeten geven maar wat voor velen een
angstaanjagende duikeling zal zijn, we geven eindelijk massaal plaats
aan “iets anders”, transhumanisme]?
VI
[replay] wat is onze relatie tegenover WETENSCHAP/TECHNOLOGIE/
ONTWERP?
we zoeken in W/T/O hun vermogen om SILENT (stil) aanwezig te
zijn en
op het juiste ogenblik,
op de juiste plaats, op de juiste manier, zonder bruuske
ontwenningsovergangen, de juiste interactie aan te gaan
we vragen aan W/T/O een EMPATHISCH(aanvoelend) vermogen
(ons) te begrijpen
of een awareness te hebben van datgene waar we (niet) dol op
zijn of van datgene wat we (niet) willen
en een split-second pro-actief TERUGKOPPELEND vermogen dat
(ons) voortdurend scant en gebruiksgenot meet
>
SILENT EMPATHIC FEEDBACK: SEF
we zoeken in W/T/O die TOOLS die we intuïtief en emotief en in
die zin dus “eenvoudig” kunnen begrijpen en bespelen tijdens
ons HYPER INDIVIDUEEL GRAZEND GEDRAG
>
INTUITIVE TOOLS / EMOTIVE TOOLS
84
Marc Godts
>
>
INTTOOLS / EMTOOLS
INTUITIVE EMOTIVE TOOLS:
IETs
>
IETs met SEF
>
ook architectuur moet dringend een IET met SEF worden
[zie ook: de architecture as a background statements in Architecture as a
background.. in: FLC, FUTURE CONFLICTS, 2003, p74-75]
[Carl Bourgeois, 2006: “het zijn net de ontwerpers en kunstenaars die deze
tools kunnen aanreiken, niet de wetenschappers”]
VII
replay: wat is COASTOMIZE!
COASTOMIZE! is een M.U.D. omgeving
[M.U.D zoals MUD, de menging van water, lucht en aarde en waste en
footprints en data: de atmosferische hyperhybride omgeving die ten allen
tijde in alle mogelijke combinaties kan uitfilteren naar de samenstelling van
1 of meerdere/alle componenten – maar ook M.U.D zoals in MULTI USER
DOMAIN, een gedeeld gebied dat door velen tegelijk en in verschillende
vormen wordt gebruikt en aangeboden – maar ook M.U.D zoals in MULTI
USER DIMENSION, het vermogen van iets om verschillende dingen
tegelijk te zijn of in iets verschillende dingen tegelijk te zien … in: FLC2005,
M.U.D., the intentional rupture of the Belgian coast to induce the age of
MULTI USER DIMENSION, Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam
2005, thema de Zondvloed]
een spelomgeving met een RESET (in casu een roze konijn]
waar we als BEVOORRECHTTE GETUIGEN elk onze KUST (elkeens
grens en elkeens uitzicht bij uitstek) OP MAAT MAKEN met behulp
van de aanwezigheid van REFERENTEN of PROVOCATIEVE
INSTRUMENTEN (superpixels) die niet anders zijn dan IETs met SEF
(intuitive and emotive tools with silent empathic feedback) op zoek
naar ons nieuw gedrag van
SILENT MAN / HOMO SAX-40
in een nieuwe vorm van COLLECTIVITEIT
[niet alleen onder/met mensen maar vanaf nu ook/met alle andere dieren,
alle andere planten, ideeën, objecten, data, organismen, fysiologieën,
enz… Marc Godts, 2006, RTS III: “de grote schaal is een enormiteit van
vele kleine dingen”] Cool!
[voor wat zou SILENT kunnen staan als letterwoord?
the
S
strolling
silent
I
into
inside
L
life’s
Coastomize-MUD
E
N
T
emergent
nodes
theory
85
emergent
nodes theory
?
en wat is de mens dan volgens deze zogenaamde SILEN-theorie ?
super silent man: de mens niet meer luidruchtig aan de top van de
evolutiepiramide maar mee geluidloos in het systeem]
[diagram] de neergeklapte kust, ultieme zicht op oneindig
VIII
polaire RESETS of beter de DUBBELRESET [in casu het roze
dubbelkonijn]
“MENSEN ZIJN ER DOL OP” en “WILLEN DAT NIET”
[hedendaagse versies van Alice in Wonderland’s Lewis Caroll’s
tweedledee en tweedledum]
COASTOMIZE! IX
IX.1
INTERFACE KUST INTER ACTIEVE KUST
of om het te zeggen in analogie met de nieuwe BUMP TOP metafoor
[http://honeybrown.ca/Pubs/BumpTop.html]
Bump Top > COASTOMIZE! aims to enrich the Desktop >COAST
metaphor with lightweight techniques > IETs with SEF found i/t real
world…
IX.2
COASTOMIZE! geconditioneerd?
conditional readiness: men heeft een geconditioneerde omgeving
(medium) nodig om iets te verstaan [uit TRANSMITTING
ICONOGRAPHY, Mike Silver op: http://futurefeeder.com/index.php/
archives/2006/08/06/transmitting-iconography/ ] als je iets verstaat is er
een boodschap
het idee van NON-STANDARD-PRAXIS in: CULTURAL CONCERNS
in: COMPUTIONAL ARCHITECTURE
G.Holmes Perkins (1904-2004) op http://futurefeeder.com/index.
php/archives/2006/08/06/cultural-concerns-in-computationalarchitecture/
86
Marc Godts
is FLC een non-standard-praxis ?
[diagram] de dubbelneergeklapte kust / de driedubbel geroteerde kust,
COASTOMIZE! 11 11 2006 page IX notes FLCXTD2006
…
X
maakt COASTOMIZE! noise ?
noise ? > medium “medium=message” [“the truth shall make you free Herbert Marshall McLuhan july 21,1911-december 31, 1980” McLuhan’s grafschrift]
> no noise, no medium, medium is no longer the message
maar hoe weet je dat er een bericht/boodschap is zonder noise ?
+
hoe voelen astronauten zich?
[“space really is nothing …” één van de Moonwalkers in: Andrew Smith’s Moon Dust, In
Search of the Men Who Fell to Earth, Londen, 2005, isbn 0 7475 6369 1]
Coastomize-MUD
87
COASTOMIZE! builds on previous reflective design experiments on
how the Belgian coast could evolve
M.U.D. FLCXTD2005
M.U.D , FLCextended 2005 (Carl Bourgeois, Marc Godts, Wim Van der Vurst, Nel Janssens,
Charlotte Geldof, Koen Pauwels) in opdracht van Vlaams Architectuurinstituut VAi,
Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam 2005, thema de Zondvloed
M.U.D displays an interactive coast with its inner loops, catastrophes
and singularities. It is the intentional rupture of the coastal membrane
against the eventualities of flood, capsularity and hyper economy and
induces a new Age, M.U.D standing combined for mud (a hybrid state
between land and water and air), for multi user domains (a collection
of desiring machines, aggregates of subjective desire, architectures
of articulated longing) and for multi user dimensions (the ability to
respond to simultaneous and even controversy needs, there are no
laws, only agreements: a test bed for futurity).
88
Marc Godts
M.U.D dissolves the coastal urban network into positive emergency:
changes surrounding the nodal points in the dynamics of current
flows and future conflicts, vast flows of undifferentiated data,
patterns of information. M.U.D is entirely process; infinitely more
than the combined sum of its various selves; platforms sink beneath
it, one after another, as M.U.D grows denser, more complex...its only
reality the realm of ongoing serial creation.
COASTOMIZE! FLCXTD2006
FLCextended is ongoing research and design into shared territories, collective space, collective behaviour and
collective intelligence…www.FLCextended.be
Marc Godts [ marcgodts@flcextended.be ] °1961, B,
architect
experimental designer and designer for the free associative FLCextended
researcher and part time teacher at the Department of Architecture, Sint-Lucas Brussels
Coastomize-MUD
COASTOMIZE! 11 11 2006 page VIII notes FLCXTD2006
89
FLASH-BACK
“Onder dissipatieve ruimte versta ik een complexe,
gedecentreerde, ontgronde, actuele ruimte waarvan de
ordening slechts in het geheel zichtbaar is als deel van een er
buiten gelegen reëel visueel transparante ruimte.”
[Alfons Hoppenbrouwers, Brussel, 1998, Uit “CHAOSMOS”; projectomschrijving workshop expressie
(vroeger vormgeving) over dissipatieve ruimtes, Hogeschool Voor Wetenschap en Kunst, Departement
Architectuur, Sint-Lucas, academiejaar 1998-1999]
“The idea of a dissipative space is interesting, however it has
perhabs to be put in more precise perspective.”
[Ilya Prigogine, Texas, 27 maart 2002, Uit brief aan Wim Goossens, als reactie op deze definitie]
“Ik ben nog steeds op zoek naar een dissipatief ruimteveld. Dit
veld is intussen al geplooid geraakt, maar ik ben er nog niet.”
[Alfons Hoppenbrouwers, Brussel, 09 juli 2000, Uit brief aan Frans Geysen, geciteerd door Frans
Geysen, Krobeek-Lo, 01 juli 2002, in brief aan Wim Goossens]
mailconversatie
Guido Stegen [G.S./
G.S.], Wim Goossens [W.G./W.G.], Brussel, 16-19 mei 2002,
Beste Wim,
Beste Guido,
Eerst één en ander vooraf.
Ook van mijn kant even een voorafje. Vooreerst wil ik graag zeggen
hoezeer ik het op prijs stel zulke kleine discussies te kunnen voeren met u.
Ik weet dat de tijd voor u kostbaar en te kort is. (metrisch of topologische tijd.
Ja, ook een vraag die ik mij vaak stel. Bestaat er ook een onderscheid in
metrische en topologische tijd?
91
92
Wim Goossens
Het onderscheid zie ik zeer verwant met 100 jaar oude onderscheid tussen
‘temps’ en ‘durée’. De continue (metrische) en discontinue (topologische) tijd.
Vaak heb ik het gevoel dat we het sprekend over metabletica, hebben
over topologische tijd en niet metrische tijd. Spreken over topologie en
metriek betekent wel dat tijd een vorm heeft en niet steeds opnieuw wordt
geschapen, zoals soms wordt beweerd.
Je zult weinig muzikanten die vinden dat tijd niet een vorm heeft. Tijd heeft
densiteit, tempo, tempo- en densiteitverschillen. Tijd is glad of ruw. In
een duidelijke muzikale frasering wordt de tijd die ervoor nodig is tot één
gebeuren, één sequens samengehouden.
Nu ja, dit ter zijde, want waar kan ons dit naartoe brengen?) Ik weet ook niet
in welke mate jij er iets aan kan hebben, maar wanneer ik te veel terug kom
op evidenties, laat mij dat dan maar gerust weten. Toch nog eens bedankt.
Het merkwaardige aan topologie is dat het voor “la condition humaine”
(volgens Piaget) pré-metrisch is, en anderzijds is “uitgevonden” na het meten,
als omschrijving van ruimte.
Begrippenkaders zijn werktuigen, soms precies, soms ruw. Het
zijn modellen: taai als ze bedrijfszeker moeten zijn, en noodzakelijk
onstabiel voor het grove werk als ze afgestemd zijn op microchirurgie.
Kortom, de hele resem van onvolledigheidstellingen op een hoop. Zie
ook Derrida.
Zal ik spoedig eens moeten lezen. Ik kan hier slechts gedeeltelijk mee
akkoord gaan. Van op het ogenbik dat begrippen een pragmatische
relevantie krijgen, is het belangrijk dat ze correct gedefinieerd worden en op
die manier gemeengoed kunnen worden, kunnen herbruikt, geamendeerd
en bijgeschaafd worden. Er bestaan ook begrippen die metaforisch worden
gebruikt, omdat ze meer vertellen dan de som van de bestaande toepasbare
termen. In dat geval is het positief dat er enige ruwheid bestaat. Alleen
ben ik ervan overtuigd dat dissipativiteit een pragmatisch begrip is en is
een correcte definiëring van het begrip dus noodzakelijk. Connectiviteit,
synergie, integratie, isovist, … het zijn stuk voor stuk gedefinieerde begrippen
die gemeengoed zijn en algemeen toepasbaar zijn. Er zijn ook methodes
ontwikkeld om deze factoren te meten. Het moet dus mogelijk zijn om de
GRAAD VAN DISSIPATIVITEIT van een systeem uit te drukken. Dissipativiteit
FLASH-BACK
is volgens mij het begrip dat de relatie uitdrukt tussen vorm, synergie,
integratie, connectiviteit, entropie, … Ik moet nog verder mijn gedachten
hieromtrent rangschikken, maar het is een aanvoelen. Het heeft ook alles te
maken met de fijnheid van resolutie in de integratie.
Ik denk dat de systeemtheorie hier misschien kan helpen. In dat schema
dient te worden bepaald wat soort variabele dissipativiteit is: input-, uitput- of
toestandsvariabele. En ook waar het systeem betrekking op heeft.
Ik hoop de tekst terug te vinden om de zaak terug te plaatsen in zijn
context. Wat ik hierna antwoord is mijn antwoord van nu, zoals ik uw
vragen begrijp.
Het begrip ‘dissipatieve ruimte’ is een immense contractie van goodwill
in communicatie.
Volgens mij is dit dus wel degelijk meer.
Men kan zich daar van alles bij voorstellen, maar er loert altijd een
vraag naar wat nu precies actief en passief is? Wat dissipeert? Waarom
dissipeert wat of wie? Dissiperen is een fenomeen van spreiding van
iets in iets. Ik zie dissipativiteit als een gedeeltelijke openheid. Het
wordt vaak gelinkt aan het verhaal van entropie. Perfecte entropie kan
alleen in een begrensd (gesloten) systeem, en voorzover de bron is
opgedroogd, dus voorzover wat dissipeert eindig is. Perfecte entropie
kan als wat dissipeert eindig is, en als waarin het dissipeert ook eindig
is.
Dit veronderstelt dus een DEEL van waaruit iets dissipeert en een GROTER
GEHEEL waarnaar iets dissipeert.
De tweede entropiewet zegt dat structuur (in spreiding) ontstaat in
een lekkend systeem (niet een open systeem, want op die manier is
het verwarrend). Dit wil zeggen: als de weerstand tegen dissiperen
onregelmatig is verdeelt.
Het vormen van structuur in het DEEL veronderstelt ook een toename van de
chaos in het GROTER GEHEEL. Zijn deze gedachten relevant op het domein
van de stedenbouw en de architectuur. Wat is het DEEL; wat het GROTER
GEHEEL? Ik zie hier vooralsnog geen relevantie.
93
94
Wim Goossens
Deel is bv. een wijk, het geheel is meerdere wijken. Het deel kan ook het
openbaar vervoersysteem zijn, dat lekt en opzuigt in de velden van de andere
communicatiesystemen. Een stad is nooit in een evenwichttoestand, want
het zoeken naar evenwicht (het afbouwen van spanning) in één relatiestelsel,
werkt het zoeken naar evenwicht in een ander relatiestelsel tegen.
Over de beperking als het over mensen gaat die dissiperen in ruimte.
Er moet een duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen mensen in
ruimte, en materie in een medium. Mensen in een ruimte bewegen met
een bestemming, ze hebben een intensie, een gerichtheid, in die zin is
de beweging van een individu hier op aarde lineair te noemen, (geaxeerd
op ... in zijn streven, zie ‘de stad van axen’, en sequentieel in zijn ervaring)
die meestal verschilt van de andere individuen. Hun traject wordt niet
alleen bepaalt door de weerstand van het medium. Soms wel natuurlijk
als er een capaciteitsbeperking is. Als men dit onderscheid niet
maakt, en meegesleept wordt in de analogie van de oorspronkelijke
entropietheorie (thermodynamica), dan ontspoort de zaak vroeg of laat.
Men blijft op dat moment inderdaad steken in de metafoor.
Guido,
ik las daarnet een brief van u aan Hoppenbrouwers (gedateerd 21 april
1996).
Wat gaat ge nog allemaal terugvinden? Ik ben nog maar halverwege het
archief, dus nog veel waarschijnlijk. Ik heb trouwens een kopie van die brief,
dus ge moet niet te hard zoeken. Ik zal ze u wel bezorgen.
De brief handelt onder meer over Sitte en Buls en bespreekt verder het
stedenbouwkundig onderzoeksproject met privésteun, waarover je het
meermaals met Hoppenbrouwers hebt gehad. In de probleemomschrijving
spreek je over de onderlinge verhouding tussen verschillende
communicatiesystemen met geëigende definities van nabijheid en
verwijdering (ik veronderstel dat het hier onder meer gaat over de
problematiek van de GSM, virtuele netwerken, GPS, ...?).
ja, maar ook over topologische afstand in het algemeen. Afstandgevoel via
metro, trein, autosnelweg, enz. verschilt van de zogenaamde open ruimte,
waar je kan stilstaan en draaien.
FLASH-BACK
Het Brusselse metronetwerk en treinnetwerk is relatief beperkt. Er zijn nog
vele ‘dode’ zones, die onbediend blijven met het openbaar vervoer. Dit is
anders in bijvoorbeeld Parijs, waar er een zeer fijn netwerk is van metro,
met veel ondergrondse gangen … een soort stad onder de stad. Deze
ondergrondse stad is eveneens een lekkend systeem, denk jij dat men
hier kan spreken over dissipativiteit? Het is wel een netwerkstructuur, maar
werkt onafhankelijk van de waarneming van een individu. Toch stimuleert
het metrosysteem verandering van spreiding in de stad. Deze verandering
in spreiding is echter in beperkte maten het gevolg van de vorm van het
systeem (lijnen met een hoge connectiviteit worden natuurlijk meer gebruikt),
maar wordt meer bepaald door doelgerichtheid. De metrische nabijheid van
een metrohalte bij het uiteindelijke doel (bovengronds), bepaalt het gebruik,
toch niet de vorm van de stad. Ter plaatse van de metro-uitgangen, krijgt een
stad toch ‘onnatuurlijke’ impulsen.
Ge kunt die impulspunten niet eender waar leggen. Dat was in Space Syntax
een vermoeden. Uit de onveiligheidstudie (i.s.m. SLUW) is gebleken en
bevestigd dat ze moeten liggen op geïntegreerde plekken.
De invloed van de metro op het mechanisme van de vorm van de stad
moet toch meer voelbaar zijn naarmate het metronetwerk fijner is (zoals
bijvoorbeeld in Parijs)?
in de veronderstelling dat complexiteitsgraden in de communicatie¨- en
omgevingssystemen een structurerende determinant is. Het hypothetisch
antwoord is dat ‘de open, niet-lineaire, dissiperende omgevingssystemen in
extremisch dominant zijn’.
ja
Hierbij enkele vragen met betrekking tot de begrippen die gebruikt worden.
1) Staat dissiperende ruimte op zelfde voet als dissipatieve ruimte in uw
begripsvorming? Bij Hoppenbrouwers was dit niet het geval. Zie verder…
Hoe mag ik ‘dissiperend’ bij u interpreteren?
Zie hoger… Dissiperen is het proces van verandering in spreiding.
Als je (op goodwill hopend alles hangt dan inderdaad af van een correcte
begripsdefiniëring) over dissiperende ruimte spreekt, dan is dat “een
ruimte die een vorm heeft die toelaat dat er een verandering in spreiding
plaatsvindt”, en - na begripsuitbreiding - “een vorm die de verandering
van spreiding stimuleert”
95
96
Wim Goossens
Over welke periode zie je die verandering dan: gaat het om de dagelijkse
fluxen (bijvoorbeeld hoe een massa mensen aan het Noord-Station zich
verspreid over de stad), of gaat het over lange termijneffecten die de stad
structureren op het gebied van functies enz.?
Het gaat in de eerste plaats over het differentiëren van spreiding van
mensen, met de snelheid waarin mensen zich verplaatsen. Het gaat
ook in tweede instantie over de differentiëring van hetgeen op de eerste
differentiëring reageert, bv. winkels. Het gaat in derde instantie over de
differentiëring van de spreiding van mensen ingevolge de differentiëring van
de tweede orde. Enz... Dat noemen we in Space Syntax ‘the multiplier effect’.
In het tweede geval zou je toch kunnen zeggen dat het dissiperen eindig
is eenmaal het evenwicht bereikt is en er niets aan de structuur wijzigt.
Een grondige wijziging in de structuur brengt natuurlijk wel weer een
hele dynamiek op gang en kan in die zin beschouwd worden als een
bifurcatiepunt. Spreiding slaat dan veronderstel ik toch op spreiding
van mensen, of gaat het over spreiding van functies? Het antwoord is
waarschijnlijk gelinkt aan de vorige vraag over schaal van verandering.
A Heeft een tuin een tuinman nodig? Heeft een stad een planner nodig?
B Stabiliteit wordt in fine afgebroken door een onevenwicht in vraag en
aanbod.
C Integratiepatronen verplaatsen zich niet alleen door transformaties in de
structuur, maar ook door uitbereidingen van de structuur. Niets blijft gelijk aan
zichzelf.
Waar ik dan als architect of stedenbouwkundige op speculeer, is dat
ik tegelijk verandering in spreiding gebruik (en dus maximaliseer) om
tot structuur te komen. Structuur in de spreiding dus. Dissipatie is
dus noodzakelijk om in een RELATIEF open medium structuur te doen
ontstaan, of te stabiliseren.
2) Zijn al deze begrippen puur (topologische) vormbegrippen?
Vorm heeft een topologische en een metrische natuur, maar topologie
domineert. En tijd? (zie hoger)
Het zou ook kunnen dat het menselijke gedrag een niet-lineair, dissipatief
karakter heeft binnen een stedelijke structuur.
FLASH-BACK
Ik ben niet zeker wat je bedoelt met niet-lineair. Hoe dan ook, herinner
je je de “desire-diagrams” waarover ik gesproken heb. Mensen
hebben bestemmingen en beperkingen, daar gaat het over. Een van
die beperkingen is ruimte, en al wat zich daarin bevindt, stoorzenders.
Maatschappelijke cohesie, is een kwestie van goedgedoseerde
stoorzenders. Daardoor is de toekomst anders dan de som van de
individuele vooringenomenheden.
Het is dan een kenmerk van het collectief bewegen van de mensen binnen
een open ruimtelijke structuur. Ik weet wel dat de vorm van de beweging
wordt geïnduceerd O.K., om vooruit te komen. Maar ik heb steeds een
probleem met het woord inductie. Hier zeker niet in die betekenis bedoeld!
Het is nauw verbonden met de illusie dat het geheel de som is van de
delen. door de ruimtelijke structuur, maar mogen we daarom ook spreken
van een dissiperende ruimte?
3) Kan de middeleeuwse stad, ten tijde van haar omwallingen, open
genoemd worden? Volgens mij niet.
De middeleeuwse stad heeft in bepaalde perioden een eindige
uitgebreidheid (gesloten poorten), maar een complexe onregelmatig
dissiperende structuur. Om nog eens terug te komen op de modernistische
stad versus traditioneel weefsel: is een limiettoestand (in nog net niet
gesloten doorzichten bijvoorbeeld) noodzakelijk voor dissipativiteit? Die
limiettoestanden in een stedelijke structuur zijn het gevolg van de interactie
tussen optimale capaciteit en ‘lowest depth’. Ik durf over de relatie met
dissipativiteit niet te veel zeggen.
4) Aangezien ik voorlopig nog niet het antwoord ken op vraag 1, maar
vermoed dat ‘ja’ het antwoord is, gebruik ik de terminologie van hieraf aan
door elkaar. Verbeter mij indien dit voor uw visie verkeerd is. Openheid van
het systeem, is een basisvoorwaarde voor een dissipatieve structuur. Kan
een communicatiesysteem dissiperend zijn en gesloten tegelijk?
Natuurlijk. Een isovist is een RELATIEF gesloten ruimte, in de zin
van beperkt vanuit de waarneming. Strategische isovists wat is dit,
de eerste keer dat ik hiervan hoor (het zijn de isovists die bijvoorbeeld in
Sequens weerhouden worden ) zijn meer geloten omdat ze uitgebreidheid
maximaliseren en de bereikbaarheid van de grenzen verleggen. Dankzij
beweging is er communicatie tussen isovists, enz.... Beïnvloed door de
vorm, en door het hoge convexiteit gehalte groeperen isovists zich in
RELATIEF gesloten eenheden, enz... Op die relatieve geslotenheid - en
97
98
Wim Goossens
daarmee samengaande entropie in de entiteiten die dat vormt - is de
wijkherkenning gebaseerd. (zie Brasiliapaper 1999).
Is met andere woorden ook in architectuur en stedenbouw openheid een
voorwaarde voor dissipativiteit?
Nee dus. Maar ter informatie: geslotenheid is minder een probleem, naar
mate de vrijheid van beweging in een systeem toeneemt. De densiteit
van mogelijkheden en alternatieven maakt dat een “metrisch” beperkt
systeem, meer dissipatief is. Daarom is de voetgangersbeweging in
de openbare ruimte, zelfs een kleine middeleeuwse stad of een wijk,
zeer structurerend en gestructureerd. De beschouwingen over deel en
geheel van hogerop zijn dus niet relevant in architectuur en stedenbouw.
Er is geen overgang van deel naar geheel noodzakelijk. Ja, toch wel.
Een kwaliteitsomschrijving van ruimtelijke structuur is bijvoorbeeld dat
haar integratiepatroon ongewijzigd blijft wanneer ze aan het geheel wordt
verbonden. Dat is wat een synergietoestand veroorzaakt. Global/Local. Of
heb ik uw conclusie verkeerd begrepen?****
Weerom de middeleeuwse stad: kan een middeleeuwse stad ten tijde
van haar ringmuur dissipatief genoemd worden? Ik veronderstel dat een
middeleeuwse stad een gesloten structuur is. Ik veronderstel ook dat
het daarom geen dissipatieve structuur is. Hoe verklaren we dan dat
het middeleeuwse weefsel vandaag de dag deel kan uitmaken van een
dissipatief systeem?
Zie hoger.
5) Is een dissipatief ruimtelijk systeem topologisch gezien steeds een
netwerkstructuur? Vermoedelijk wel.
Strikt genomen niet. In de zin van de entropie zelfs helemaal niet.
Entropie heeft een globale ruimtelijke gerichtheid. Een boomstructuur
of een ringstructuur kan in ieder geval toch nooit dissipatief zijn? Een meer
relevante vraag is of elke netwerkstructuur zeker dissipatief is. Is de structuur
van New York dissipatief?
Dank zij de diagonalen, denk ik (cfr. Cerda).
Maar als het over mensen gaat, is een netwerkstructuur een voorwaarde
tot een hoog vrijheidsgehalte en goed gevoel. Dat is het interessante
en hoopgevende: vrijheid en structuur zijn niet tegengesteld. Daarom
is het zelfs bruikbaar in stedenbouw (en niet alleen in loodgieterij,
verwarming,...
FLASH-BACK
99
6) Verliest dissipativiteit haar relevantie niet wanneer we het hebben over een
woning? Is dissipativiteit niet per definitie gebonden aan het grote aantal?
Of is zoals Van Eyck stelde elke woning een kleine stad en vice versa en is
de woning een schaalmodel van de stad: een open, niet-lineair, dissiperend
systeem? Moet misschien de diepte van de woning worden toegevoegd aan
de stedelijke diepte?
Dat kan. We hebben dat gedaan. Maar het maakt de zaak ingewikkeld.
De pertinentie m.b.t. de stad neemt slechts marginaal toe wanneer de
private ruimte wordt geannexeerd. Anderzijds is het wel meer nuttig om
de private diepte te linken aan de publieke ruimte. Ik bedoel dat het voor
het evalueren van de private ruimte van belang is te weten waar de voordeur
is. Wat is het verschil; begrijp ik het goed dat vanuit stedenbouwkundig
standpunt linken niet relevant is; terwijl het dit vanuit architecturaal standpunt
wel is? Spreken we hier dan nog over een analyse gebaseerd op het
SpaceSyntax-model? Op welke manier mag ik mij dat linken dan voorstellen?
Maar het evalueren van de geschiktheid van een private structuur, moet
je ook doen “unlinked”. zie hoger****
Maar dan toch met andere methoden? Daar komt voor mij weer het
stokpaardje van de sensoriële ruimte op de proppen…
7) Is dissipativiteit hetzelfde als ‘vormherstellend vermogen’?
Niet per definitie (zie hoger). Diffuus gevoede wat bedoel je hiermee?
(porositeit, bv. voordeuren alle 6 meter) netwerk-dissipativiteit zorgt wel
voor stabiliteit, als het dat is wat je bedoeld met vorm(her)stellend
vermogen. Ik bedoel dat crisis niet tot ontwrichting leidt, maar tot en
nieuwe vorm van evenwicht: werken aan een bepaalde baan mogen het
systeem niet ontwrichten,… . Ik noem dat taaiheid. Er moet wel één of
ander geprivilegieerd verband zijn tussen dissipativiteit en taaiheid. De
klassieke consessiehouders (gas, elektriciteit, tel, water, ...) zijn zeer op
netwerkdissipativiteit (op hun niveau) gesteld, omdat een lokaal probleem (of
onderbreking) dan weinig globale effecten heeft.
Tot slot nog even een klein schema van Hoppenbrouwers:
NAAM
PLACE(1)
SPACE(2)
TIME(3)
TRANSSPACE(2+3)
SYSTEEM
Gecenterd
Matrix
Dissiperend
Dissipatief
RUIMTE
Gesloten (Figuur/
Open
Achtergrond)
Vectorieel (successieve
fragmenten)
Niet-eenheidsruimte (intentief in
de zin van intentiedragend)
COMPO-
NENTEN
Constituanten
Indicatoren
Functoren
Plan générateur
Plan libre (Le Corbusier,
Villa Savoye)
TYPE
(Palladio, Villa Rotonda)
Plan cadré (Le Corbusier, Garches)
100
Wim Goossens
We piekeren daar nog wel eens over. Ik ben nogal pragmatisch
ingesteld, en vind zo’n tabellen eerder richtinggevend maar niet
conceptomlijnend. In de eerste zin kan ik de tabel wel begrijpen, maar
niet helemaal beamen.
In de inleiding die Hoppenbrouwers gaf op de workshop ‘Chaosmos’
(waarvan ik u al vroeger heb gesproken) stelde dat hij dat een dissipatieve
ruimte (het gaat hier duidelijk over architectuur) kan worden verkregen of
door superpositie van twee of meer diagrammatische (niet figurale) ruimten
(L.C: Garches of Eisenman: Fin D’Out HouS) of door trajectgeometrie (L.C.
Promenade architecturale: Garches of Ben Van Berkel: Möbiushuis).
Hoppenbrouwers heeft zeer duidelijk een beeld voor zich van wat een
dissiptieve ruimte is, maar kan zeer weinig (be)grijpbare (meetbare)
elementen aanbrengen die een dissipatieve ruimte karakteriseren. De werken
die als resultaat van de workshop werden ingeleverd werden beoordeeld
op drie factoren: dissipatieve ruimtelijkheid, kwaliteit en uitvoering van
object en dossier, originaliteit van het ontwerp. Hij geeft voor elk van de drie
een quotering op tien. Voor hem is de graad van dissipativiteit wel degelijk
meetbaar.
Je zou dissipativiteit kunnen zien als:
- een eigenschap van een structuur of een omgeving ten aanzien van een
vertrekpunt
- een eigenschap van een structuur ten aanzien van doorgang (interfacing)
- een eigenschap van een structuur ten aanzien van alle mogelijke
vertrekpunten en doorgangen
en het meetbare resultaat zal verschillend zijn.
Hopelijk heb ik niet teveel verwarring geschapen.
Hersenen hebben een dissipatief karakter: ze zijn in staat te structureren en
te herschikken. Verwarring is maar een tussenfase…beschouw het als een
bifurcatiepunt.
mailconversatie: Guido Stegen [G.S./ G.S.] en Wim Goossens [W.G./W.G.],
Brussel, 16-19 mei 2002.
FLASH-BACK
I composed this sample of thinking fragments as a picture of the birth of my
personal reflection in motion. The concept of dissipative space - although still
not clearly defined - is the drive for my interest and believe in architecture and
is at the core of the daily practice at the office. The only way to get grip on the
concept is through an ongoing research by design.
AFBEELDING:
Alfons Hoppenbrouwers, 2000
AH0900 613’
Acrylverf op unalitplaat, 40x40cm
101
102
Thierry Lagrange
Scherpe Randen en Bochten
Scherpe randen en bochten
Enkele bedenkingen bij het ware en het interessante.
[1]
Wat onderzoeken de architect en de onderzoeker1? Gaat het om een
architectuurontwerp? Met alle pragmatische randvoorwaarden van dien? Of gaat
het om een minder voor de hand liggend vraagstuk dat reeds over de randen loopt
van de typische vraagstelling met betrekking tot het architectuurontwerp? Het zou
ook kunnen zijn dat het gaat om een achterliggende problematiek, bijvoorbeeld een
methodologie die leidt tot een bepaald resultaat? Staat er een helder wetenschappelijk
mechanisme centraal of is het een artistiek project (al dan niet met een subjectieve
component)?
Reeds bij deze opsomming is er een misverstand. Het onderzoek gaat in eerste aanleg
niet daarover. Deze opsomming impliceert noodzakelijkerwijs handelingen, acties,
mogelijks zelfs therapieën. Op het ogenblik dat één van de opgesomde elementen aan
bod komt, zitten we reeds in de fase van een handeling, een mechanisme, een procedure.
Het loont de moeite om in te grijpen voor de handeling en het moment even vast te
houden net voor die handeling aanvangt. De vraag die we dan kunnen stellen, is herleid
tot een ontologisch probleem: wat is de drijfveer van het onderzoek? De drijfveer kan
geen van bovenstaande voorbeelden zijn. Er is iets dat de architect en meer algemeen
de onderzoeker dwingt om te onderzoeken. Net dit gegeven leidt tot het werkelijke
onderwerp van het onderzoek.
Door haar ambivalent karakter neemt architectuur een cruciale positie in. Het is een
discipline2 ‘où les extrêmes se touchent’, waar objectieve en subjectieve parameters bij
momenten interfereren. Om deze problematiek verder aan te pakken, zou je architectuur
vanuit twee posities3 kunnen situeren. De eerste ziet architectuur als een objectief,
meetbaar en beschrijfbaar4 gegeven; de objectiveerbare architectuur. De tweede ziet
architectuur als een niet-objectiveerbaar en beschrijfbaar gegeven5.
[2]
Objectiveerbare architectuur.
Een traditionele onderzoeker verwerft kennis. Hij wil betekenis kunnen geven aan
leemtes in die kennis. In essentie gaat het om een handeling die alles toetst aan het
ware. Iets is waar of niet. In essentie is het een zoektocht die steeds draait om de
problematiek waar of vals, voor zover we de begrippen ingeschat krijgen. We moeten
er rekening mee houden dat het ware in de wetenschappelijke context zelf ook een
dynamisch gegeven is en dus onderhevig aan evoluties en wijzigingen6.
Een bijkomende vraag die van essentieel belang zal zijn, is de volgende. Is wat waar is
ook interessant? Of waar situeert zich het interessante in het afgelegde traject van de
onderzoeker? Umberto Eco schreef in zijn essay Het interessante en Borges: … dat ieder
menselijk wezen iets interessant vindt is overduidelijk, en dus een feit zonder enig belang;
echt interessant zijn daarentegen de gevallen waarin iemand iets interessant vindt dat het
niet was voor de anderen, en hij het interessant vindt omdat hij door over dat onbelangrijke
103
104
Thierry Lagrange
detail na te denken uiteindelijk iets ontdekt dat van groot belang is7. Voor Eco gaat het
interessante hier over in het pertinente. Het is een opstartmechanisme dat zich bij
iedere wetenschappelijke vooruitgang, hoe bescheiden ook, op één of andere wijze
voordoet. Het maakt onmiddellijk duidelijk dat het interessante niet eenduidig is. Als
een lezer later de bevindingen van een onderzoeker interessant vindt, gaat het om een
andere inhoud en intensiteit. Het interessante treedt dan post factum op. Dit heeft als
gevolg dat het interessante dan voor de lezer echt tastbaar wordt. Hij kan het verbinden
met een gegeven, een feitelijkheid, een (tijdelijke) waarheid. De eerste vorm van het
interessante is van een andere orde. De onderzoeker tast op dat moment nog in het
duister. Maar gerugsteund door een complex van kennis en wetenschap kan hij ingaan
op het ogenschijnlijke onbelangrijke detail.
Interessant in deze context is dat de kortsluiting tussen twee verschillende
thema’s, het ware en het interessante, ook het streven naar een objectief en feitelijk
nadenken confronteert met een subjectief gedrag, de impuls om iets interessant
te vinden. Al positioneert de wetenschap zich volledig in een objectief discours en
functioneert het ook zonder in te gaan op het interessante, toch maakt de voorgaande
bedenking duidelijk dat het interessante effectief een plaats kan opeisen in het onderzoek
naar het ware. En dit geldt niet minder voor het wetenschappelijk onderzoek dat
objectiveerbare architectuur als onderwerp heeft. Deze situatie wordt echter complex
bij de niet-objectiveerbare architectuur.
Niet-objectiveerbare architectuur
Harold Pinter begint zijn toespraak voor de ontvangst van de Nobelprijs voor
Literatuur in 2005 met een scherpe blik in eigen boezem.
De waarheid is in het toneel voor eeuwig ongrijpbaar. Je zult het nooit vinden,
maar de zoektocht ernaar is dwingend. Het is de zoektocht die het allemaal de
moeite maakt. De zoektocht is je taak. Meer wel dan niet tast je in het duister,
bots je met de waarheid of vang je maar een glimp op van wat de waarheid
zou kunnen zijn. En meer dan eens heb je zelf niet door dat je in de buurt
gekomen bent. Maar de echte waarheid is dat die ene waarheid niet bestaat
in de dramatische kunsten. Er zijn er verschillende. Deze waarheden dagen
elkaar uit, deinzen terug voor elkaar, negeren of verblinden elkaar. Soms voelt
het aan alsof je de waarheid in handen hebt, tot ze tussen de vingers glipt en
verloren gaat.8
Deze essentiële paragraaf in het betoog van Pinter, die hij inzet voor heel andere
doeleinden9, illustreert treffend waar het hier om gaat. Architectuur is ook niet te vangen
onder één noemer. Haar meerduidigheid is inherent, vluchtig en bijwijlen ongrijpbaar.
Maar is die zoektocht in architectuur even dwingend als Pinter doet uitschijnen voor de
dramatische kunsten? Het antwoord is ondubbelzinnig ja. Architectuur kan een complex
aan verhalen brengen, waarvan sommigen misschien niet of onvolledig te traceren zijn.
Maar architectuur kan niet liegen en veinzen. Ze kan virtueel aanwezig zijn, enkel
suggereren. Maar uiteindelijk geeft ze zich steeds bloot. Architectuur is waar wanneer
ze is of ze is niet. Zie het als een axiomatische uitspraak. Daarom is deze zoektocht, van
de architect en de onderzoeker van de architectuur, de enige uitweg. Daar waar dit een
evidente uitspraak is bij de objectiveerbare architectuur is dit problematisch bij de nietobjectiveerbare. Vooreerst bevindt architectuur zich op de grens van de wetenschap en
de kunst. Daardoor is ze doordrongen van de wetmatigheden van beide domeinen en
fungeert ze als een katalysator die steeds meerdere antwoorden expliciteert. Aan de
onderzoeker om hiermee om te gaan en te traceren of we in een objectiveerbaar of een
niet-objectiveerbaar moment verkeren. Dat op zich is reeds een heikel punt. Wanneer
we te maken hebben met een zogenaamde niet-objectiveerbare architectuur komen
we terecht in typische domeinen, zoals de iconologie10, die reeds per definitie niet
volledig beschrijfbaar zijn. Of we komen, door verder onderzoek, in extremis toch nog
tot bedenkingen die we als objectiveerbare architectuur kunnen aanvaarden. Conclusie:
al is de architectuur steeds waar, daarom is ze nog niet duidelijk en dus objectiveerbaar.
Als onderzoeker en als architect stelt zich onmiddellijk de vraag hoe je omgaat met
deze onduidelijke situatie.
Een mogelijke strategie is de positionering van het interessante in deze
constellatie. Wat opging voor Eco’s geval geldt ook hier. Het interessante komt
ook nu bij de onderzoeker en de architect op zogenaamd onverwachte momenten
opdagen. Maar ook post factum is het interessante mogelijk. Opnieuw kan een lezer
de bevindingen en projecten van de onderzoeker en de architect bestuderen en tot
de vaststelling komen dat het hem interesseert. De problematiek is echter een stuk
minder helder dan in de eerste case, waar we een duidelijke opdeling hadden tussen
twee vormen van het interessante, één refererend naar een duidelijke, feitelijke inhoud
en één naar een duistere, nog onduidelijke inhoud, waarbij deze laatste finaal resulteert
in een dialectiek met het ware. De onderzoeker vindt of hij vindt niet.
Indien het interessante opduikt, in het geval van niet-objectiveerbare architectuur,
kan de onderzoeker opnieuw zijn denkwerk starten. Het resultaat hiervan is niet per
definitie volledig waar. Ook nu ontstaat een perspectief op het ware, het valse en het
onduidelijke. Het is dit perspectief dat toelaat het interessante vanuit een nieuwe
invalshoek te benaderen. Daar waar het eerst aan het begin of net op het einde van
een mechanisme voorkwam, bestaat nu de mogelijkheid van een eerder dynamische
reactie. Het interessante wordt een dynamische interpretator. Het kan zich richten
op evidente en logische trajecten die streven naar het ware. Maar het interessante kan
evengoed flirten met de randen van het duidelijke. Het zoekt dan naar de rand, de
onduidelijkheid, de net niet mogelijke valsheid. Essentieel is de vaststelling dat deze
trip efemeer en subjectief is, en daardoor sterk contrasteert met het gewicht en de
pertinente kracht van het ware. Komt dit mechanisme ook niet voor bij Eco? Bij Eco
is er een analoge flirt, alleen leidt die steeds tot het ware. Indien niet, dan moeten we
vaststellen dat de onderzoeker faalt. Daardoor is die flirt nooit interessant en steeds
voorspelbaar. Bij Pinter heeft de trip een dubbel perspectief. Het staat de reiziger vrij te
kiezen voor één van beide. Indien hij kiest voor het valse traject dan sluit niets uit dat
de trip doorgaat tot het einde der dagen11.
105
106
Thierry Lagrange
Het dwingende karakter waarnaar Pinter verwijst, riskeert te culmineren in
een odyssee waaraan geen einde komt en die net daardoor doelloos wordt12. Met andere
woorden, het onderzoek dreigt te worden aangetast door het interessante. Wat efemeer
zou moeten zijn en blijven, krijgt een eroderende kracht. De dwingende drive waarop
Pinter alludeert en die genererend werkt en leidt tot een zoektocht met resultaat, slijt
weg. Hetgeen rest, is dan alleen nog een roes. De architect en de onderzoeker zullen in
het beste geval vroeg of laat ontwaken en tot de vaststelling komen dat hun odyssee enkel
leidt naar een herinnering aan mogelijke valsheden13. Nochtans is Pinters zoektocht net
het mechanisme dat het interessante als leidraad kan gebruiken. Met die leidraad tasten
we aan de randen waar het onduidelijke opduikt en waar het haar wortels heeft, in die
schemerzone tussen waar en vals14. Het is dit aftasten, met of zonder systematiek, dat
het mogelijk maakt om de wezenlijke materie af te bakenen; architectuur als discipline.
Het interessante, als een dynamische interpretator, wordt daarbij maar echt interessant
als het op een strategische manier wordt ingezet. Als het ertoe in staat is de discipline
architectuur te situeren en bovenal haar te confronteren met haar rand, daar waar ze
onduidelijk wordt, slaagt het interessante als scherprechter.
[3] Hoe gaat een onderzoeker nu om met deze bedenking? In het bijzondere
geval van de onderzoeker die bewapend wordt met de thematiek research by design.
Hij kan doen alsof zijn neus bloedt. In dit geval is research by design een tool, een
instrument. Het onderzoek zou wel eens herleid kunnen worden tot een dialectisch
spel tussen ontwerp en onderzoek. Is het een onderzoek of is het een ontwerp? Is het
iets meer het ene of iets meer het andere? Lijkt het ene niet op het andere? Zowel de
handeling als het uiteindelijke resultaat riskeert hierdoor een onduidelijk standpunt
in te nemen tegenover het ware. Dit is problematisch om twee essentiële redenen.
Vooreerst is onderzoek maar relevant indien het zich duidelijk positioneert tegenover
het ware. Verder komt de onderzoeker niet tot uitspraken die rekening houden met
het ambivalente karakter van het onderwerp15. Kortom, het aangehaalde confuse
dialectische spel staat niet garant voor een onderzoek dat de essentie behandelt. Het
geheel kan post factum interessant zijn maar niet om haar ware betekenis. Veeleer om
haar merkwaardig traject, haar odyssee. Dit interessant vinden is echter maar mogelijk
indien de rand duidelijk verschijnt en de lezer zich toch een mening heeft gevormd
over het ware16. Dan kan ook het onduidelijke én het valse interessant zijn en mogelijk
leiden tot nieuwe inzichten.
Hij kan aandacht hebben voor de problematiek. In dat geval moet er
eerst stilgestaan worden bij de constructie research by design. Deze mag niet ingezet
worden zoals de andere in de introductie aangehaalde handelingen. Ze alludeert op een
attitude die iedere handeling oriënteert. Ze zou in staat moeten zijn om te gaan met
het ontologische vraagstuk wat drijft de onderzoeker? De constructie research by design
lijkt echter een tautologisch begrip. Research is design en omgekeerd is design research.
In dit geval heb je het ene niet nodig om het andere uit te oefenen. Iedere klassieke
onderzoeker functioneert als ontwerper17. Het is alsof het woord research de volledige
lading niet zou dekken. Terwijl, overschakelend op een Nederlandse vertaling, het
ageren als onderzoeker niets anders is dan ontwerpen. Dit maakt de constructie research
by design zinloos voor een verdere behandeling18. Wat rest is research is design. Hiermee
komen we terug op de vraag wat drijft de onderzoeker? Hoe verhoudt onderzoek zich
tot het ware en het interessante? Zowel Eco als Pinter verwijzen naar het gewicht van
de waarheid, al heeft de waarheid bij beiden een andere gelaagdheid. Eco haalt het
aan in een strikt wetenschappelijke context, Pinter in een artistieke. Het ware is alvast
een leidmotief dat, terugkerend naar ons onderzoeksveld, zindert doorheen al dan niet
objectiveerbare architectuur. In het eerste geval is het onderzoek het noodzakelijke en
enige mechanisme dat toelaat het ware te benaderen. De drijfveer is de bestaansreden,
geen onderzoek betekent geen waarheid. In het tweede geval is het een complexer
gegeven dat zich, door het ontbinden van de constructie research by design, volledig
blootgeeft. Zou het kunnen dat het instrument by design een verdovende functie had,
die het mogelijk maakte de rand van architectuur niet te traceren en te beschrijven?
By design of het in stand houden van de tautologie zou wel eens kunnen fungeren
als een spreekwoordelijke olifant in een porseleinwinkel die over de randen heen een
delicaat discours aan stukken slaat. Door het weg te denken wordt de onderzoeker
geconfronteerd met zijn statuut. Hij is onderzoeker, hij is ontwerper. En hij moet de
randen die zijn discipline afbakenen verder verkennen en op de proef stellen. Het is de
dialectiek discipline versus het ware die de essentie, de echte drijfveer vormt en niet de
dialectiek design versus research. Het interessante als interpretator kan dan ook beter de
plaats innemen van by design. In essentie gaat het om research by interest.
[4]
Brede bocht
Het onderzoek kan tot essentiële lagen van de gestelde problematiek doordringen door
het hanteren van een thematiek. Een mogelijk thema is architecturaal idee. Idee verwijst
naar een breed spectrum. Net deze inherente eigenschap, de breedte en diepte waarmee
het kijkt naar architectuur, maakt van architecturaal idee een gevaarlijk, want in eerste
aanleg confuus en niet gericht, maar krachtig instrument. Een eerste uitdaging19 vormt
de definiëring van de thematiek. Het manipulatieve karakter van architecturaal idee laat
toe het te bewerken in een richting die de onderzoeker strategisch interessant acht.
Concreet kunnen we het benaderen vanuit een hiërarchisch perspectief. De hiërarchie
schuilt bijvoorbeeld in de abstractiegraad. Het start bij het onderzoek van zeer
pragmatische aspecten (projectbeschrijvingen, planimetrieën, programmaoplossingen
…). Maar het kan ook gaan over methodologie, vocabularium, grammatica. En
tenslotte laat het toe te theoretiseren op een filosofische basis20. De manipulatie laat
toe om naast het geschreven discours ook een experimenteel discours te starten. Zo
kan ieder methodologisch aspect dat theoretisch wordt onderzocht geënt worden op
een experimenteel kader. De dialectiek die hieruit ontstaat, is opnieuw materiaal om
het thema verder te preciseren en zo het disciplinaire karakter verder te onderzoeken
en te beproeven.
107
108
Thierry Lagrange
[5] Haarspeldbocht
Is het ware een dogmatisch begrip geworden? Het is net het scherpstellen van
de genuanceerde blik op het ware die dit moet vermijden. Dit kan alleen door de
confrontatie aan te gaan. Die clash kan uitmonden in een intrigerend spel waarbij het
ware op de helling staat; laten we haar los of houden we haar nog even tegen? Net die
keuze laat toe ieder dogmatisch denken te los te laten.
Spelen is communiceren. Onderzoek rapporteren is dit niet minder. Het is evident dat de
taal waarmee dit gebeurt de betekenissen filtert, waardoor de specifieke benadering van
het ware aan kracht kan inboeten. Zeker wanneer blijkt dat de taal vanuit verschillende
perspectieven gecontamineerd wordt. Een symptomatisch voorbeeld is wat Deleuze
omschrijft als de controlemaatschappij. In één van de interviews opgenomen in
Pourparlers heeft hij het over de link taal en controlemaatschappij
…Vous demandez si les sociétés de contrôle ou de communication ne susciteront pas
des formes de résistance capables de redonner des chances à un communisme conçu
comme « organisation transversale d’individus libres ». Je ne sais pas, peut-être.
Mais ce ne serait pas dans la mesure où les minorités pourraient reprendre la parole.
Peut-être la parole, la communication, sont-elles pourries. Elles sont entièrement
pénétrées par l’argent : non par accident, mais par nature. Il faut un détournement
de la parole. Créer a toujours été autre chose que communiquer. L’important, ce
sera peut-être de créer des vacuoles de non-communication, des interrupteurs, pour
échapper au contrôle.21
Deleuze maakt gewag van de creatie van holtes van non-communicatie waarmee we
in staat zouden zijn om aan die specifieke controle te ontsnappen, met als gevolg dat
contaminatie uitblijft.
Laten we haar los of houden we haar nog even tegen? Of verstoppen we ons, met alle
onvoorspelbare reacties als gevolg.
Taal, het thema taal als drager van betekenissen, zou binnen de particuliere situatie
van research by design/research by interest wel eens een zeer dominante plaats kunnen
opeisen.
Thierry Lagrange
1 De tekst is geschreven vanuit bedenkingen omtrent de eigen ervaring. In de tekst zijn de
personen de architect en de onderzoeker in eerste instantie het team architettura. Het inwisselen van
het team architettura door de architect en de onderzoeker laat toe een zekere abstractie te creëren.
2 Is architectuur een discipline of een resultaat? Gebeurt het onderzoek op een complex van acties
of op een gebouwde of te bouwen werkelijkheid? Op een complex van acties waarbij rekening
wordt gehouden met het resultaat of net niet? Het zijn reeds enkele mogelijke betekenissen
van architectuur. Hier wordt al duidelijk dat de vraagstelling van in den beginne complex is
en meer vragen dan antwoorden introduceert. In deze tekst wordt architectuur beschouwd als
een discipline., niet alleen in de betekenis van een leer, een wetenschap, maar ook in andere
betekenissen van het woord; architectuur als handeling omgeven door mechanismen en
machinaties die impliciet of expliciet sturen en disciplinair optreden.
3 Een werkelijke verfijning van dit grove kapwerk vindt plaats in een latere studie.
4 Het is een algemene omschrijving voor objectief, definieerbaar, duidbaar. Het gaat dus om
meer dan enkel wat meetbaar is en uitdrukbaar in een getal. Zowel bouwtechnische studies als
bijvoorbeeld studies in een historisch perspectief, voor zover de studies niet verder reiken dan de
historiografie en de iconografie, met andere woorden met uitsluiting van de iconologie (wanneer
we Panofsky’s opdeling even volgen), behoren tot deze positie.
5 Hier doen onder meer de iconologie en een substantieel deel van de psychologie en de
psychoanalyse hun intrede. Daar waar de subjectiviteit (van het onderwerp, de onderzoeker of
de lezer) zijn intrede doet en of hiermee überhaupt rekening wordt gehouden, maakt het geheel
complex en reeds per definitie moeilijk objectiveerbaar. In het denkkader van niet-objectiveerbare
architectuur is er nog steeds plaats voor objectiveerbare architectuur. Indien het duidelijk
traceerbaar wordt wat waar is en wat vals is, kan architectuur soms de sprong wagen van de ene
naar de andere kant.
6 De basis van dit dynamische gegeven vinden we onder meer terug in het theoretiseren over het
falsifieerbare door Karl Popper.
7 Umberto Eco, ‘Het interessante en Borges’, in Bart Verschaffel, Over het interessante,
Antwerpen;, 1993, p. 41- 52. In deze tekst thematiseert hij het interessante aan de hand van de
wetenschappen én Borges.
8 Harold Pinter, ‘Een leugentapijt omringt ons’, in De Morgen d.d. 10.12.2005.
9 Een vernietigende aanklacht op de VS en haar leiders.
10 Erwin Panofsky, ‘Iconography and iconology: An introduction to the Study of Renaissance
Art’, in Meaning in the Visual Arts, Londen,, 1993, p. 51- 81.
11 De kans is groot dat het subject van de reiziger een belangrijke invloed heeft op dit
proces. Vanuit dit standpunt is het wellicht mogelijk door een doorlichting van het subject de
predestinatie of net de onvoorspelbaarheid beter in te schatten.
12 Doelloos voor de architect en de onderzoeker. Het kan best zijn dat vanuit een ander
standpunt de odyssee wel zin krijgt.
13 Wat kunnen die valsheden zoal inhouden? Om te beginnen gaat een overgroot deel van de
gebouwde werkelijkheid van de laatste decennia gebukt onder valsheden en onwetendheid. Verder
gaat het om alle methodieken die worden geponeerd en toegepast, maar die in essentie niet de
juiste oplossing genereren voor een gesteld ontwerpprobleem (met bijvoorbeeld een hypotheek op
de duurzaamheid als gevolg). Maar fundamenteler kan het gaan om algemene visies die riskeren
de essentie van een architecturaal probleem en oplossing te bruuskeren (zoals het meedogenloze
kapitalisme vandaag of het blinde communisme van enkele decennia terug).
14 De schemerzone is zelf ook definieerbaar, met als gevolg dat het onduidelijke er zowel in
ontstaat als zich erin manifesteert. Dergelijke differentiatie vergt verder onderzoek.
15 Het gaat om twee denkkaders die moeten convergeren tot een kortgesloten attitude die start
en eindigt bij het ware.
16 Dit kan wellicht enkel door te ontsnappen aan het confuse spel.
17 Natuurlijk is er sprake van een gradatie met aan de ene kant van het spectrum de onderzoeker,
zich sterk bewust van zijn ontwerpattitude en de inherente eigenschappen en kwaliteiten en
aan de andere kant de onwetende onderzoeker, zich niet bewust van zijn eigen mechanismen en
wetmatigheden.
18 Deze thematiek maakt iedere discussie ook zeer confuus. Het is blijkbaar zeer moeilijk om
precies uit de doeken te doen wat het verschil in betekenis (niet in resultaat) is tussen research en
research by design.
19 Een echte motivering vormt geen deel van deze tekst.
20 Binnen de kunstgeschiedenis vormt Idea van Erwin Panofsky een klassiek voorbeeld. Idea
vertrekt ook vanuit een breed perspectief. Panofsky slaagt erin om dit begrip met betrekking tot
verschillende periodes in de geschiedenis steeds weer in te vullen en zo een fascinerend beeld op
te hangen van de kunstgeschiedenis.
21 Gilles Deleuze, ‘Contrôle et devenir’, in Pourparlers, Parijs, 1990, p. 229- 239.
109
Robin Schaeverbeke
Why write about drawing?
Why Write About Drawing?
[on design sketching 1]
2
some notes: A study on design and sketching should start off with
a few and a global framework. We’ll have to excuse ourselves on this one, the
following is written from a <designers who like to draw> point of view. Theoretical
exposés on design-signification and philosophical muses on sketching and drawing
are deliberately left out. The following text figures as material for discussion and
thought within the community and investigates some consequences of expanding
the draughting courses with a few extra themes. We are not pre-occupied with the
actual research validity of our reasoning, we are merely looking for some contemporary grounding principles for the courses which study and execute analogue
activities in a computer driven world. Drawing and sketching is in a transition
phase, from necessity to luxury. The time-frame is comparable to the shift from
manual printing to industrialized off-set printing, it’s even comparable to the timeframe which would eradicate vinyl records. It’s a time-frame of adaptation. Manual
draughting is reinventing itself in a digitalized, mediatized, busy environment.
“ontwerpschetsen” is the official Dutch term which refers to
the courses dealing with, literary: “design-sketching”. “design-sketching”, as an educative tool, investigates handwritten architectural representations and the mentalgraphical process of things to be built. The core activity of the course is familiarizing scholars with drawing techniques. Traditionally these courses are classical
draughting lessons with a stress on renderings of architectural objects. We would
like to propose some new schemes in order to expand the scope and possibilities of
“design-sketching”.
111
112
Robin Schaeverbeke
adding design to the sketching-classes changes the very content
of those classes from mere drawing to design-representation. Sketching while
designing implicates a cerebral chain reaction which mediates design possibilities.
The drawing hand translates envisioned options onto a medium in order to communicate design proposals. Architects and designers produce spatial representations
which inform a specified third party. Bluntly put: architects draw in order to sell a
project to or for some investor.
Adding design devises our drawing classes: drawing techniques and
architectural conventions on the one hand linked to representations of individual
creation on the other. This implicates a shift from drawing objects to depicting ideas
graphically. Adding design also confronts the individual. Every design solution is
unique and reciprocally any representational solution is linked to that unique design
option. It’s the designer who decides what kind of image suits a design. designsketching shows the analogue implications and - options which suit a creational
decision in any design phase (preliminary to construction). Finally, messing with
design conjures up the aesthetic. “design-sketching” takes the passive stance towards
design content: designs are subordinate to the eventual images.
Design can be implemented in various ways: for instance condensed
tasks, layered long-term tasks or integrated tasks and everything in between. Five
minute design tasks are an example of the first. A five minute design task consists of
a very simple design brief [an object, design-problem or an idea] that has to be
executed and presented in a very short period of time in a condensed, spontaneous
manner. five minute design tasks call for a momentary concentration with a stress on
the pictorial portrayal of a design. Layered long term tasks call for synthesis: the
design brief adds a new aspect, week by week, until a cycle is made, which then has
to be translated into a graphical presentation. These exercises confront scholars with
a totality of design presentations (from doodles to publication). Integration through
collaborations provides external design content to the courses. Specified drawing
or graphical tasks can be grafted onto design tasks. Any external course/ actor can
hand in a design task, which then can be viewed from the “design- sketch” point of
view, graphically3.
Adding design ultimately experiments with different modes of activities.
“design-sketching” has to introduce scholars with the quickness and easiness of drawing out a solution without drowning them in designing stress. We have to be aware
that adding design will eat at the practicum, the specifics of architectural drawing
techniques. Design and representation should be studied and evaluated seriously in
group form without abandoning drawing techniques. Drawing techniques will have
to be provided in alternate ways (theoretically and practically) to speed up representational knowledge which will have to be applied to the design- tasks.
adding content implicates attaching graphical theoretical frameworks to the courses. Vantage point perspective theory is the ambassador of this
framework but can never be its end mean. There is more to architectural presentation than producing three dimensional depictions of the designed. Architectural
proposals/ solutions are to complex to synthesize in a set of spatial drawings. Next
to the architectural appearance of a design a lot of other things have to be taken
into consideration: social repercussions, construction and detailing, environmental
implications, ergonomics, economics to name a few. These secondary “allies” of
design are the ones that validate design-proposals. These “allies” are presented on
different levels through graphics, diagrams and schematics, documentation, mathematics,... and play equal parts as the actual pictorial drawings in assessing design
proposals. “design-sketching” should provide the preliminary tools to set up consistent
proposals: communication techniques, graphical representation, image-reading,
data-design, mixed media.. Scholars should be aware of the actual meaning of
certain images and types and eventually be able to choose the right graphical tools
and image types to suit their purpose. Theoretical backup on these topics can offer
scholars some food for thought.
Adding content implicates widening the scope of “design-sketching”. In the end the
syntactics of architectural representations (what is it you want to tell), which takes
in every implication and detail of a design proposal, will have to be translated into
readable graphical documents for a specified party. “design-sketching” will offer tools
for building up such syntactic presentations.
adding media/ adding output opens a door for the courses’ digital counterparts. Some twenty years ago practically all (architectural-) graphics were produced manually from embryonic concepts to building plans. Architects
finalized designs on drawing boards and reproduced them through blueprints. So
called “Artists Impressions” were produced in a myriad of analogue techniques
(pencil, pen, water colour, airbrush...). Mixed media consisted of manual cut and
paste photomontages or collaged graphical maquettes. Promotional and presentation material were pre-pressed and produced externally by printers and graphical
offices, project architects and/ or -managers overlooking the quality of the printed
material. The proliferation and democratisation of media-systems (both analogue
and digital) brought endless possibilities in combining representational techniques.
The rise of graphical software and affordable output-systems has revolutionized our
practices and shook century-old relationships between graphical artists and printers.
Digitalisation brought editable digital photos, prints, screen-presentations, collages,
building plans, worldwide information networks and affordable graphical output.
Digitalisation changed the interiors of architect’s offices from spaces filled with big
drawing boards to spaces full of illuminating computer screens. With that the act of
writing, drawing, sketching has become a mere possibility in an ever-growing web
of graphical solutions creative architects/ designers can attend to, to communicate
ideas and propositions to anybody.
113
114
Robin Schaeverbeke
Extended and experimental use of output and printing techniques add visual possibilities to architectural representations. Traced computer-engineered renderings
can speed up production; scanned doodles can enliven dull presentations... The core
activity still will be the drawing out of design solutions but the graphics will have
to complement, augment, compete with other architectural media (CAD, digital
collages, image processing,...), mending them into one consistent totality. This shift
means a (new) stress on output and production techniques. Scanning, printing, software-treatment and image-manipulation are important and effective counterparts
of “design-sketching”. Breaking open the scope of “design-sketching” and opening the
digital door explores the boundaries of analogue architectural representations.
adding research brings new, other or experimental methods,
techniques, tasks and what not to the course. Drawing clearly isn’t dead, a review
of recent publications on art and architecture show a renewed interest and concern
into the analogue4.
“design-sketching” can add to this interest by investigating the contemporary
analogue from a designing point of view. What direction and form should such a
“design-sketching”- research take? It’s hard to answer questions on direction, form,
output or any other questions referring to research as such which haven’t been
plotted. Research- aspects are so premature, no shapes are visible, yet. Starting up
research in analogue architectural representation is starting off with more questions
than answers. We could consider research as food for the courses’ content. Research
questions renew views and ideas on drawing and representation. Wary of becoming
too specific we’ll have to start off somewhere...
A Dutch publication on architectural drawing inspired us to define a starting point.
“Was getekend de architect” (arcam 2004) confronted a great variety of Dutch
architects and designers with questions on the relevance of manual draughting in
a contemporary practice5. We would like to transplant this request to a Belgian
situation: do architects still express themselves with a pen or a pencil? If they still
do, why then and by which techniques? In what way does computer modelling
communicate with the analogue? What about combinations with other media or
graphical disciplines? From the responses of such a questionnaire we can analyse
and extract consistencies, methods, techniques... and eventually new questions.
Everything will be communicated with scholars and colleagues alike. Relevant outcomes can be implemented and monitored from within the course. A logical next
step could be contacting other disciplines like graphical design, illustration, digital
media... in order to set up exchange programs, workshops, collaborations to analyse
the contemporary analogue.
It is our contention that research will nourish the course for the better. If we would
have to state a goal maybe it should be drawing “design-sketching” in the timeframe
of adaptation and enthuse scholars for the discipline of analogue drawing and
sketching.
Postscript: we are well aware of the fact that the text raises more questions than it provides answers. As stated in the introduction the text serves as food
for thought and we are still looking for new grounds to rebuild our course. You,
dear reader, can help us by posting comments, questions, proposals, literature and
what not to help us redefining. Manual drawing has long been the core activity of
designers. Digitalisation twisted the analogue’s meaning but we are convinced of the
fact that the analogue is something we shouldn’t withhold from future generations.
Maybe this is why we should write about drawing? But for now: let’s draw, it’s massive fun to do.
® + some others, fall 2006
ontwerpschetsen@gmail.com
(1) The translation isn’t perfect but for lack of another name “design-sketching” will
do for this exposé.
(2) otl eicher/analogous and digital/ berlin, 1991 (transl. M. Robinson 1994).
(3) Courses tend to act like islands in an archipelago. Communication between
these islands is spare and collaborations close to non-existing. A dialogue between
“design-sketching” and other courses in the very near future is what we would like to
propose in order to minimize design stress.
(4) One can make a big list of publications which concentrate on the analogue
processes of designers and artists. See for instance: Steven Holl: Written In Water
(Baden 2002); Frank Gehry: Gehry Draws (MIT 2004); Alejandro Bahamon:
Sketch Plan Build (Collins Design 2005); Kendra Schank Smith: Architect’s Drawings: A selection of sketches by world famous architects throughout history (architectural press 2005); Emma Dexter: Vitamin D (Phaidon 2005); Laura Hoptman:
Drawing Now (Museum of Modern Art 2002); Domus nº895 had an interesting
topic on a game by Enzo Mari and Paolo Gallerani which was used in a university
workshop, scholars had to play the game using only sketches (‘mixing identities’,
Francesco Librizzi, Domus 895 September 2006) ... This inventory of publications
is still under construction.
(5) Was getekend de architect (M. Kloos red.) arcam/ architectura et natura, Amsterdam 2004.
115
116
Erik Van Daele
“De Panne: een scherpe confrontatie tussen stad en landschap” foto: Sam “Dilbeek: een bizarre nevenschikking van stad en platteland” foto: Sofie Jacobs en Arnout Vandenbossche
Stadsranden, een interessant onserzoek?
Stadsranden, een interessant onderzoek?
Over vragen en twijfels na de Research Training Sessions.
Ranulph Glanville opende de researchtrainingsessies met de wens ons
verward achter te laten, vol twijfels en vragen. Twijfel en verwarring waren er echter
pas op het einde van de reeks toen Gerard De Zeeuw de laatste sessie startte met
de vraag “Waarom zou je aan onderzoek doen?” Die vraag was eenvoudig maar bleef
onbeantwoord, een onderzoek opstarten werd plots minder evident.
Reeds voor de trainingssessies was ik geïnteresseerd in de verstedelijkingsprocessen
in stadsranden. Zo verken ik met uAD-studenten ontwerpmatig verschillende
randstedelijke gebieden: scherpe stadsranden in De Panne, uitdijende gebieden in
Hoeilaart en Groot-Bijgaarden of geëxplodeerde randen in Charleroi en Jumet. Van
waar die interesse in stadsranden? Waarom wil ik randen onderzoeken? Om een situatie
te verhelderen die me intrigeert? Om scherpe beelden te vinden voor een onduidelijke
situatie? Om de bestaande discussie, het bestaande denken over deze problematiek te
verrassen met een ander perspectief, een ander inzicht of een nieuwe methodiek1?
“Waarom aan onderzoek doen?” leidt naar “Wat is interessant?2” Is de problematiek
van de stadsranden de moeite waard om er tijd, geld en energie in te stoppen? Is het
onderwerp interessant genoeg om er in het verlengde van het werk met de studenten
een ontwerpmatig onderzoek of een ontwerpdoctoraat aan te koppelen? Beiden zijn
gewaagde ondernemingen waarvan het eindresultaat bij de start helemaal niet duidelijk
is. De vraag naar het interessante van een onderzoek geldt, volgens mij, in het bijzonder
voor een ontwerpmatig onderzoek. Een ontwerp of ontwerpthematiek is immers nooit
waar of niet waar, maar interessant of niet interessant. De stadsrandproblematiek is niet
juist of fout maar interessant of niet.
In Over een interessant onderwerp beweert Rudolf Boehm dat het aantal te onderzoeken
onderwerpen oneindig is. In wezen is elk thema interessant3. En toch kun je je, volgens
hem, niet voor alles interesseren. Er is een soort consensus over wat interessant is en
wat niet. Er bestaat een dwang om te bewijzen dat hetgeen je persoonlijk interesseert
ook interessant is voor anderen. Is een onderzoek van stadsranden interessant indien
slechts één persoon de waarde ervan ontdekt? Boehm vraagt zich af wat de waarde
kan zijn van een dergelijk onderzoek dat vanuit het ego van de onderzoeker vertrekt,
een onderzoek waarbij de onderzoeker zich op zichzelf terugplooit en het onderzoek
toespitst op zijn eigen interesse. Dat soort onderzoek plaatst zich, volgens hem, buiten
de gemeenschap en de onderzoeker krijgt van de gemeenschap te verstaan: “Wees (dan
maar) zot op eigen houtje”4.
De vraag of de stadsrand maatschappelijk een interessant onderzoeksthema is, is
cruciaal voor het opstarten van een ontwerpmatig onderzoek over stadsranden.
117
118
Erik Van Daele
In twee opeenvolgende sessies vroegen Halina Dunin en Chris Younès
ons een onderzoeksthema uit te schrijven. Die oefeningen heb ik gebruikt om
mijn sluimerende interesse in randstedelijke gebieden te vertalen in een mogelijk
onderzoeksthema. Stadsranden fascineren me als labiele gebieden. Het zijn bijzondere
gebieden omdat het contrastrijke gebieden zijn waar de historische stad en het
landschap elkaars invloed ondergaan. Dit spanningsveld tussen stad en landschap geeft
aanleiding tot nieuwe publieke en semipublieke open ruimten. Open ruimten die een
combinatie zijn van stedelijke en landelijke eigenschappen: het park and ride station,
grootschalige recreatieve ruimten, ingesloten braakliggende terreinen, overmaatse
bouwblokken, jeugdterreinen, de parking van het cultureel centrum annex bibliotheek
… Open ruimten die in een vergelijkbare ruimtelijke vorm nauwelijks terug te vinden
zijn in de historische binnenstad. In tegenstelling tot de gearticuleerde binnenstedelijke
open ruimten zijn deze randstedelijke ruimten vaak puur functionele en ’zwakke’
ruimten met een onduidelijke structuur en geen identiteit. En toch spelen deze ruimten
een cruciale rol binnen het stedelijk geheel.
Ik vraag me af of we hedendaagse openbare ruimten beter kunnen begrijpen door deze
randstedelijke open ruimten te bestuderen? Levert het ontwerpmatig verkennen van
deze open ruimten een nieuw ontwerpinstrumentarium op? Ik vind dit een interessante
vraagstelling en een interessant onderzoek.
Volgens Boehm is het echter vrij aanmatigend om op voorhand te stellen
dat een te bespreken onderwerp interessant zal zijn5. Natuurlijk is het aanmatigend van
mij om studenten en docenten mee te nemen op een verkenning van stadsranden, om
middelen te zoeken om hierover een onderzoek te starten, enkel en alleen omdat ik denk
dat het thema interessant is. Een onderwerp of thema valt echter niet zomaar uit de
lucht, het is ingebed in een bredere discussie. Er blijkt een soort consensus te bestaan over
wat een interessant thema is binnen een bepaald vakgebied. Mijn op het eerste gezicht
intuïtieve interesse voor randstedelijkheid is een thema dat in verschillende, recente
onderzoeksprojecten opduikt. Waar tot voor kort verdunde stedelijkheid, verneveling
en periferie centrale thema’s waren binnen een stedenbouwkundig discours verschuift
een deel van de discussie ongemerkt naar het verkennen van de karakteristieken van het
randstedelijk veld. Zo levert een kritisch onderzoek van nieuwe open ruimten Maarten
Hayer en Arnold Reyndorp in Op zoek naar nieuw publiek domein6 inzicht in de factoren
waarmee het hedendaagse publieke domein tot stand kan komen. In USE, uncertain
states of Europe7, onderzoekt Stephano Boeri de spanningen en externe verschillen
binnen het Europees stedelijk veld aan de hand van lokale openruimtestructuren.
Thomas Sieferts beschrijft in Zwischenstadt8 het verstedelijkt Europees landschap, de
tussenstad, waarvoor alsnog geen duidelijk ruimtelijk beeld bestaat. En in Contemporary
Discourses on urbanism9 worden aan de hand van case studies de sleutelelementen
verbeeld die de ontwikkeling van de hedendaagse stadsrand hebben gevormd.
Hoe kan ik, in deze veelheid aan onderzoeken over de stadsrand, nog een
interessante bijdrage leveren? Om die vraag te beantwoorden is de nadruk die Rolf
Hughes in de vierde sessie legde op het perspectief van het onderzoek belangrijk.
“Jumet: het landschap als enige kwaliteit” foto: Hannelore Goemare
Iets is slechts interessant in de ogen van iemand. Het is essentieel om een verrassend
perspectief, thema of methodiek te vinden binnen het interessante thema van de rand.
In Het interessante en Borges10 maakt Umberto Eco de vergelijking tussen het
interessante en het ontrafelen van een moord. Hij verwoordt het ongeveer als volgt:
het onderzoeksperspectief is interessant omdat iemand een detail vindt dat hem
intrigeert, een detail dat op het eerste zicht niet interessant was voor de anderen.
Nadien vraagt iedereen zich af hoe het komt dat niemand het belang hiervan inzag
voor het onderzoek.
Bestaande studies over de stadsrand documenteren de stadsrand. Daarbij ligt de
focus op het begrijpen van de huidige ruimtelijke patronen binnen die rand. De
stadsrand wordt uiteengelegd in haar onderdelen om de evolutie en het karakter
van de stedelijke ruimte te beschrijven en te duiden. Ik wil een onderzoeksproject
starten waarbij de nadruk ligt op creatie, niet op verklaring. Bovendien wil ik een
conventionele ruimtelijke lectuur aanvullen met een etnografische observatie. Dit is
119
120
Erik Van Daele
een plekgerichte benadering
waarbij wordt nagegaan
hoe bewoners de stadsrand
beleven en gebruiken en
welke ruimtelijke sporen
deze beleving nalaat binnen
de rand. De verschuivingen
en afwijkingen in het
bewonen van de rand worden
geïnterpreteerd als suggesties
van toekomstige woonpatronen.
Met een doorgedreven
lezing van het gebied
kunnen we de ruimte van de
stadsrand verstaan, met een
etnografische lezing kunnen
we de ruimte problematiseren,
een ontwerpproblematiek
definiëren en nieuwe stedelijke
open ruimten ontwerpen.
“mannen op stoel” foto: Annemie Depuydt
Heb ik hiermee een juist perspectief of een verassende invalshoek gevonden
die mijn onderzoek waardevol maakt tussen de bestaande werken over de rand?
Levert de ruimtelijke insteek en het perspectief van de bewoner een interessant
ontwerp(instrumentarium) op? Op dit moment heb ik slechts het voorgevoel dat een
dergelijke blik een ander ontwerpinstrumentarium kan opleveren. Afgaande op de
discussies tijdens de tweede en derde researchtrainingsessie is het belang van deze
insteek en van het gekozen perspectief niet voor iedereen even overtuigend. Bij het
bespreken van dit perspectief was er zowel interesse als scepsis en twijfel in de groep.
Kun je het informele gebruik van een ruimte als uitgangspunt nemen om een ruimte
te problematiseren en nieuwe open ruimten te ontwerpen? Moet ik zekerheid hebben
over de waarde van het gekozen perspectief voor ik een onderzoek start?
In Het interessante en Borges stelt Eco me gerust. Volgens Eco is er bij de aanvang van het
onderzoek enkel een vaag voorgevoel van een mogelijk kader. Het gekozen perspectief wordt
pas gaandeweg waardevol omdat in de loop van het proces een hypothetisch kader wordt
opgebouwd waarbinnen dit perspectief belangwekkend wordt11.
Het proces is een rijke ervaring waarbij de mogelijkheden en karakteristieken van
het gekozen perspectief worden afgetast om tot een nieuwe lezing te komen van een
gekende situatie.
Is dit proces, dit onderzoekspad interessanter dan het eindresultaat, zoals Daniel
Libeskind beweert12? Volgens hem is het ontwerpproces en bij uitbreiding het
onderzoeksproces belangrijker dan het eindresultaat of het gebouwde. Het gebouw is,
als eindresultaat, immers slechts één mogelijke oplossing. Een oplossing die op een
bepaald moment, onder bepaalde omstandigheden de meest interessante optie was.
Een ontwerpmatig onderzoek start niet met een eindresultaat. Om tot dit
eindresultaat te komen wordt een pad afgelegd waarbij verschillende mogelijkheden
en scenario’s worden getest en onderzocht. In elk scenario wordt één aspect van
de ontwerpproblematiek bekeken en tot zijn uiterste consequenties geduwd. Het
ontwerppad is daardoor een rijke verzameling van ongebruikte mogelijkheden en
inzichten. Het eindresultaat is in dat opzicht armer omdat het zich beperkt tot één
oplossing. Ik vermoed dat het verhaal over de stadsranden, de observaties en analyses
minstens zo interessant worden als de ontwerpen voor randstedelijke ruimten.
Is het dan eigen aan ontwerpmatig onderzoek om zo sterk de nadruk te leggen op het
proces? Het eindresultaat van een ontwerpmatig onderzoek is immers nooit juist of
fout. En vermindert daardoor het belang van de eindresultaten, van de ontwerpen?
Door het belang van het proces te overschatten komen we echter opnieuw
terecht bij Boehm en zijn ‘gekke’, op zichzelf gerichte onderzoeker.
Het pad of het proces als motivatie voor een onderzoek of ontwerp is immers een
zelfzuchtige houding omdat het proces grotendeels een persoonlijk parcours is. De
waarde van een onderzoek kan niet enkel in de uitdaging van het onderzoeksthema
liggen. Die waarde hangt grotendeels af van de reacties op het onderzoek. Mijn
onderzoek van de stadsranden bestaat niet zolang het niet besproken wordt, zolang
het geen reacties uitlokt. Het krijgt pas waarde door het binnen een maatschappelijke
discussie te plaatsen. Het onderzoek moet erin slagen om commentaar uit te lokken.
Het moet zo waardevol zijn dat buitenstaanders in het werk willen investeren door het
te bediscussiëren.
“illegaal oversteken” foto: Annemie Depuydt
121
122
Erik Van Daele
De resultaten van een dergelijk stadsrandonderzoek kunnen op uiteenlopende manieren
in een maatschappelijke discussie worden geplaatst. De resultaten kunnen worden
geconfronteerd met het beeld dat leeft bij de bewoners en actoren van de stadsrand of
met visies op de rand die in andere disciplines werden en worden ontwikkeld, zoals in de
fotografie, de beeldende kunsten of de videokunst. Die confrontatie kan verschillende
vormen aannemen: het kan een evenement worden waarbij bewoners worden
geconfronteerd met een simulatie van een ontwerpvoorstel; of een rondetafelgesprek
met vertegenwoordigers van het betrokken beleid, met projectleiders van vergelijkbare
onderzoeksprojecten en met ontwikkelaars of bewoners; of het kan een tentoonstelling
worden waarbij de analysekaarten en ontwerptekeningen tegenover foto’s, installaties
en video’s over de rand worden geplaatst.
Het onderzoek van de stadsranden is – nog – niet opgestart. Ik heb enkel de
intuïtie dat een onderzoek van stadsranden en in het bijzonder een onderzoek van de
open ruimten binnen die randen ons meer inzicht kan verschaffen over de hedendaagse
publieke ruimte. Ik heb een vermoeden dat het perspectief van de bewoner een heel
ander inzicht geeft in de beleving van die stadsranden.
Dit is het moment om het waarom, het wat en de abstracte, theoretische reflecties
van de trainingsessies naar de achtergrond te schuiven en het onderzoek te starten,
maar steeds met de waarom- en wat-vragen op de achtergrond om de essentie van het
ontwerpmatig onderzoeken niet uit het oog te verliezen.
Erik Van Daele
1 Zie de inleiding Bart Verschaffel (ed), Over het interessante – vertoog en literatuur, Leuven,
Kritak, 1993, p. 3.
2 “Waarom aan onderzoek doen?” associeerde ik na de sessies met de vraag “Wat is interessant?”
Ik heb het boekje Over het interessante, Antwerpen 93 herlezen om me een beeld te vormen wat
interessant is of zou kunnen zijn. De verschillende bijdragen in het boekje zijn een vertrekpunt
om het onderzoeksproject, dat ik tijdens de onderzoekssessies heb omschreven, te ondervragen: “Is
een onderzoek van stadsranden interessant?” Bart Verschaffel (ed), Over het interessante – vertoog
en literatuur, Leuven, Kritak, 1993.
3 Rudolf Boehm, ‘Over een interessant onderwerp’ in Bart Verschaffel (ed), Over het interessante
– vertoog en literatuur, Leuven, Kritak, 1993, p. 23-26.
– vertoog en literatuur, Leuven, Kritak, 1993.
6 Hayer Maarten, Reijndorp Arnold, Op zoek naar nieuw publiek domein, Rotterdam, NAI uitgevers,
2002.
7 Wise Susan (ed), Multiplicity USE - uncertain states of Europe, Milaan, SKIRA, 2003.
8 Sieverts Thomas, Zwischenstadt - zwischen Ort und Welt, Raum und Zeit, Stadt und Land, s.l.,
Brikhauser, 2003.
9 Charleswort Esther (ed), City edge – contemporary discourses on urbanism (case studies in
contemporary urbanism), Oxford, Elsevier/Arch press, 2005.
10 Umberto Eco, ‘Het interessante en Borges’, in Bart Verschaffel (ed), Over het interessante
11 Umberto Eco, ‘Het interessante en Borges’, in Bart Verschaffel (ed), Over het interessante
– vertoog en literatuur, ,Leuven, Kritak, 1993, p. 34-40.
12 Aldo Rossi, ‘Semplicemente un percorso – Simply a path’, in Daniel Libeskind, Chamberworks
– Architectural meditations on themes from Heraclitus, Londen, Architectural Association, 1983.
123
124
Processen die ontstaan in een multidisciplinaire omgeving
Provisional beginning of paper
Being a participant in the research training sessions (2005-2006) was
the catalyst to write down the following words. Because the main subject and
the inherent intentions of this written part are a footprint of thoughts within a
continuous process, I chose not to adjudge a specific title. I like to emphasize the
provisional characteristics of this paper. The word footprint has a connotation which
is compatible with the content of this paper; it is a fleeting moment in time with the
aim to deny or avoid the finality of the content of this paper.
I considered the research training sessions as a tool to let thoughts emerge for myself,
the tutors en the other participants. It was confronting and intensive but nevertheless
a very inspiring experience. It was an experience that is automatically implemented in
the constantly evolving process, of which I am a part.
Can I, as an individual, be a part of a process in terms of an individual being a process
operator?
Considering the fact that the sessions have enabled me to write down these and
other words in the context of evolving processes, I feel that maybe I have the ability
to become a process operator. Although I cannot avoid to be confronted with the
following question: Is the process operator conscious and present in the process or
-in other words- is the process operator not a part of the process itself? The answer
to this question is not yet relevant and the search for this answer even appears to be a
obstracting activity.
In the research training sessions, one of the subjects we treated was
‘knowledge’. Related to the subject I am working on; the following questions arose
almost immediately.
Can we define the result of a generating process as knowledge? Are we leaving or do
we have to leave the track of the ‘tactile’ when talking about knowledge (as the result
of a permanent evolving process)? Do we have to leave the tactile to understand the
generating processes? These were the questions that specifically arose while writing
down thoughts and intentions in regards to the sessions. In a certain way those
questions can be used as a support to define ‘a’ or my personal research question
(if there is a need for a strict definition). I believe that the research question has to
be an adaptive phenomenon (within certain criteria with adaptive characteristics).
The answer to ‘the’ question is not the goal to achieve (in my present opinion). It is
important to create the possibility to modulate the track with the tools (reflection is
one of them) obtained in the generating processes, of which we can be a part.
Is knowledge the result of the different generating processes or is it just
a part and can it be the catalyst to enhance the evolving identity of a certain process
operated by a process operator ((interior) architect, product designer...).
In my present opinion, knowledge can be the shareable result of those processes as
mentioned but knowledge can also be used as a catalyst to keep generating processes
and to let them evolve.
125
126
Anthony Duffeleer
In one of the previous paragraphs I mentioned ‘the research question’. While working
with the tutors in the sessions we were asked to –try- to define our personal research
questions. In the following paragraphs I will be quoting myself by taking over the
words literally. Those words emerged in the sessions as a result of the interaction
between the tutors, the participants and me.
Start of quote
Why? / What? / How? (Research)
Those three questions are coherently interconnected and parallel to each other. The
questions are each other’s implication. The answers arise parallelly.....
How? (specific) (the question itself is the catalyst to start up a generating process.....)
By maintaining ( as the result of the process of reflecting which is connected and
coherent within the generating process) my practice ( teaching is a part of it :
teaching as a way of nourishing communication) and positioning it within a certain
dynamic evolving framework (referencing ).By accepting the existence and the
importance of the empirical factor (& exploring by doing ). It is the motivation and
driving force (‘empirical need’) to start generating processes.
Why? (in general)
To maintain or to generate a permanent evolving and interacting practice. To be
able to generate a wide base (in terms of a ground or platform to implement in the
education of architecture).
What?:
There is a specific example at the end of this paper. In the following paragraphs I will
contextualize the content as written in this paper (contextualizing generates, in this
case, the answer to “what?”).
Contextual Zoom: Framework(ing) (see also diagram)
Research as starting up processes with the aim to generate evolving results. Results
defined as an a-final term, described as a highlight which appears (in a certain
dynamic way, not necessarily detectable as rythmic frequence) on a chronological
line. A design defined as the result, the consequence of an intervention (dynamic) on
a material, surroundings, landscapes, buildings,…,rather than as the objective to get
a result which is only influenced by previously fixed and limited aims and objectives.
A building, an interior, a garden, a city, a ring, a chair,….as a result of an intervention
on a material, in a landscape, in a building,…The processes will or can be influenced
by several parameters (serendipity and contaminations not to be forgotten). How, and
by which parameters is or can the process be affected? Are there overlaps between
different generating processes? Are the overlaps inherent to the recognition of
influencing parameters in the different generating processes.
Can we define the result of a generating process as knowledge? How many overlaps
between process generating results in architecture, results in interior architecture
and results in product design are traceable? Generating (to design=verb) permanent
resulting processes (empiric => research) constantly implemented in the daily routine
of a process operator’s atelier. A permanent resulting process …a permanent evolving
and available knowledge.
127
128
Anthony Duffeleer
Frameworking
Process operation:
Is the architect, product designer, urban planner, .... a process operator. Is the
amount of influence and the intensity of influence of the operator on the influencing
parameters present and traceable.
Assignment:
If an assignment (in architecture or product development, urban planning.....) is
defined within certain criteria, then the criteria are connected to the assignment
(if there is one). Can detection of empirical affinities and parallels amongst the
different generating processes be a tool to better understand the language(s) of the
other disciplines? One could ask if we can and have to differentiate between different
disciplines in one generating process? What are the boundaries of a discipline? (static
boundaries / edges, dynamic boundaries /edges, transdisciplinarity are terms to
explore...)
Specific example:
(taken out of my personal interests and questioning of the process’s overlaps in
different disciplines).Can we create an ’adaptive’ ( starting with a relevant definition)
space? Does the adaptive space exist?Is ‘the adaptive’ (as an adjective) the synthesis of
sustainability and temporariness; what is the relation to a contemporary space? What
is the arise-chronology or arise-order (ref. the chicken and the egg...) Is the adaptive
space (when one can determine the existence, or create an adaptive space) the result
of a process in architecture, interior architecture, product design, urban design, urban
planning? What is the relevance of detecting boundaries / edges and do we have to
define them. Can we speak of boundaries / edges whithin dynamic frameworking
(referring to the diagram in annex)? Is edge-crossing placed perpendicular to the
perception of scale of an individual?
end of quote
*sequence
I use the word ‘sequence’ in the meaning of: result described as a highlight, which
appears (in a certain dynamic way, not necessarily detectable as rythmic frequence) on a
chronological line.
The following words are an extract of a document that I started writing April
10th 2000. It is a written ‘footprint’ at a certain time (the connotations inherent
to the word footprint are elucidated in the first paragraph of this paper). Within a
generating process as mentioned above those words are an illustration how ‘personal
knowledge’ can be understood as the result of a constantly evolving process. The question about the shareable characteristics of this ‘knowledge’ did arise while writing the
previous sentence. At this point I’m not (yet) looking for an answer on this question. I
presume It will be generated in this process (frameworking).
129
Nihilisme
geen
(extra)
energie
voor
resultaat,
niets
,
geen
vermenging,
geen
opeenvolging,
de
meerwaarde
schuilt
in
de
handeling,
niet
in
de
vorm, niet ( ? )
in de materie > het simplisme versus eenvoud > banaal >
1 handeling > objecten > could be jewelry > toeval of niet > ontstaan door
handeling
>
ingreep
>
ingreep
resultaat
>
cohesie
>
adhesie
>
evident
>
the’ no value’ value > spanning > spanningsverlies door ingreep > koppelen > aanwezig >
niet voelbaar > symbiotisch > dingen onstaan , voelen van materie > 1 % vraagt aandacht
99% gaat voorbij wordt gezien maar niet bekeken, wekt geen verwondering op > geen schema
> beredeneerde handeling , soms mathematisch > trainen van een bepaalde handeling ;
onderzoek ; synthese ; rust als doel: voldoening door onderzoek , beheersing, uitspatting >
koud,
warm,
hard,
zacht
>
prikkelen
van
zintuigen,
voelen
en
zien
>
Door het zien worden we geprikkeld daarom gaan we kijken > opwekken van >
resultante
der
handelingen
:
overdaad
:
resultante
is
uitkomst
verwerken,
bewerken
van
meerdere
dingen
:
overdaad
>
schoonheid
der
bruutheid
>
1+1=2
en
1-1
=
0
de
bewerking
maakt
het
verschil
,
niet
de
cijfers
>
leegte- volheid > fysische grens van de materie, hoe dichter benaderd, hoe
groter
de
spanning
>
stil
object
>
hoofdzaak
en
bijzaak
>
het
eerste
>
essentie > durven stoppen > niet beginnen : het ontstaat > laten ontstaan >
essentieel > aanwezig laten zijn > opgemerkte afwezigheid is aanwezigheid >
bijna niet meer voelen > bijna niet meer zien > bijna wekt nieuwsgierigheid
op > bijna is meer > schaal van het object wordt bepaald door de materie, de
fysische eigenschappen van de grondstof > kracht van de hand overstijgen >
machinaal
>
perfectie
>
manueel
>
spanning
>
spanningloze
perfectie
>
reflex > blabla > is > worden-handelen : hanorden , hanstaan ,hanspanning > could be wrong > orde-wanorde
> natuurlijke : ontstane orde, evenwicht , rust is niet gemanipuleerde : orde, evenwicht , rust >
centraalmiddelpunt
>
werkwoorden
:
zie
woordenboek
A-Z
>
veelheid
>
veelheid
in
1
object
>
uit
1
object
>
binnenstebuiten,
ondersteboven
>
krampachtig
>
vormelijke
bevrediging
>
oervormen
>
werktuigen
ontstaan
uit
handelingen en noodzaak : functie > enkel handelen zonder doel tot functie >
oorzakelijk verband > bestaan > naamloos > vaag > ijl > functie of functieloos : spanning >
materiaal als middel om een handeling uit te drukken : het doel is het resultaat > moeilijk
> tentoonstellen : bewust laten zien
: mensen dwingen tot kijken > tentoonstellen :
prikkelen van de zintuigen : keuze van het kijken > prikkelingen zijn subjectief > gazet >
zappen > zich verzetten tegen > gedragspatroon > materiaal dat zich verzet >
fysische
eigenschappen
>
zoeken
>
het
gat
zoeken
>
een
gevormde
cirkel
bestaat uit 2 > een bestaande uit 1 > existing holes > natural holes >
artificial holes > virtual holes > gaten door belichting > verlichte gaten >
lichtgevende gaten > perforatie versus opening > insinuatie > anish kapoor >
chronologie > het betreft het gat zelf, niet de omranding: het gat is zichtbaar
door het toegevoegde > het gat is maar een gat als het volle er ondergeschikt aan
toegevoegd is : het volle is niet noodzakelijk materie en het gat is niet noodzakelijk
geen materie > Er wordt niet geschrapt, doorgehaald of wat dan ook. Materie hoeft geen
vergeving > Hoe dikker hoe vrediger : épaisseur - e-paix - soeurs > ramen > kaders >
kadreren: bewust de inhoud van het gat omschrijven > de buis > een gat als opening
van het in naar het andere > een gat als opening in een omsloten geheel > de zak >
terughoudend > cirkel met gat of gat omschreven door cirkel > het konische gat als buis
> gecatalogeerde hersenspinsels : catalogeren van A-Z heft de chronologie van de te
catalogeren zaak op > Een tegenspraak op zich, kan een uiten van een ‘ zoektocht naar’
zijn en hoeft niet noodzakelijk negatief te zijn > Paradox : schijnbare tegenspraak >
+/- of +/- is niet gelijk aan +/- > de verhouding tussen de handeling en de materie is
bepaald door de eigenschappen van het materiaal en/of het type handeling uitgevoerd door
de handelende : gaat hier het objectieve over in het subjectieve? > gaat de handeling
gepaard met meer dan alleen maar de beweging en de daaraangekoppelde energie waardoor
materiaal verplaatst wordt? > de richting, het type beweging wordt bepaald door subjectieve
interpretatie van de handelende > deze conclusie kan men maar trekken uit het resultaat, de
getuige van een handeling > De richting ,het type beweging ligt niet a priori vast . De
materiaaleigenschappen en hun verhouding tot de handelende bepalen de richting > eindelijk
> juwelen > Objecten als resultante van een ingreep op een materiaal. De ingreep staat op
zich; geen nabewerking. Voorstellingen, stille getuigen, van een ingreep. De eigenschappen
van het materiaal bepalen de aard van de ingreep maar vormen ook de beperking. Spanning.
De textuur als gevolg van de ingreep; de littekens zijn er deel van. De handeling is van
belang; ze houdt het resultaat in zich. De schaal laat toe dat de objecten juwelen worden.
Werkwoorden, geen zelfstandige naamwoorden > Nihilisme als resultaat : nooit als doel >
Nihilisme als doel : contradictie in terminus > koffie > een berg maakt een gat in de lucht
: opduwen en induwen > een krater maakt een berg in de lucht : de uitstulping, de impact,
het samendrukke, comprimeren van materie, hard > landscape-jewelry > natuurlijke ingreep
of menselijke ingreep : de nuance in toevalligheid, de aanvangsenergie is verschillend >
wanneer de aanvangsenergie van de natuurlijke ingreep en die van de menselijke
bijna gelijk zijn (zie hiervoor -bijna-) ontstaat verwarring bij de waarnemer
: dit is spanning, het benaderd nihiliteit zonder dit tot doel te hebben >
Yes > Het is alsof het antwoord / de essentie woordenloos besloten ligt in de ‘taal’ van
het materiaal /de materie ( jan eric visser ) > de taal is zintuigelijk waarneembaar :
het zien en kijken : zie hiervoor formaten : getallenreeksen, fibonnachi
en konijnen >
gebouwen maken gaten, hebben gaten, zijn gaten, zijn omschrijvingen van gaten
>kkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkk
:
is
niet
noodzakelijk
een herhaling : de toonoogte kan verschillen : het kan een geheel vormen >
Ritme > verdwaald > terug naar af > grapje moet kunnen > creatie is geen doel maar eerder
een gevolg van een handeling (meegedragen werkwoord-geen zelfstandig naamwoord = creëren) >
balanceren is verwijzen naar een evenwichtstoestand (terug het tegengestelde er ondergeschikt
aan toevoegen) > elastiek : neemt na de handeling zijn oorspronkelijke toestand terug aan :
materiaal met geheugen > rubber ook > steen , hard, soms broos heeft deze eigenschap niet :
onomkeerbaarheid van de ingreep: men kan enkel de oorspronkelijke vorm herstellen, insinueren,
ernaar verwijzen > Materiaal herstellen door toevoeging van ander materiaal of van hetzelfde
(restmateriaal) : de ingreep blijft ; er is enkel een toevoeging na de ingreep > litteken
> in de ban van de ring > open-gesloten is niet gelijk aan niet omsloten en omsloten >
voor
het
sluiten
is
een
verbinding
nodig
:
voor
het
omsluiten
niet
het sluiten dient niet noodzakelijk te gebeuren door middel van een fysische
verbinding : materialen hoeven elkaar niet te raken > Een ring als object
( en niet als gepredefinieerd gesloten geheel ) is niet a priori gesloten >
1. okokokokokokokokokokokok : is ritmisch en in ringvorm oneindig ; in de zin van geen begin en geen einde >
2. okokokokokokokokokokokoko : is ritmisch en in ringvorm ; wel een begin en einde >
Toch kan 2 op zijn minst even spannend zijn als 1 > Dit is slechts een extreme en
gesimplificeerde voorstelling om aan te tonen dat oervormen door ons- in onze taal gedefinieerdafgevlakt zijn. DE definitie in de plaats van EEN definitie . Nuances worden moeilijk aanvaard
omdat ze niet stroken met DE definitie > Zijn deze nuances dan teken van onduidelijkheid >
Ik draag een ring > waarom niet : ik draag een ringvorm of ik draag een vingeromsluiting
> omsluiten, bevatten > metaal en taal > de term ring is onlosmakelijk verbonden met
onze hand > ‘Ik draag een ring’ : verwijst naar een trouwring, verlovingsring, of
een andere aan de hand gedragen ring ; en nooit naar een oorring, een hoepelring,een
sleutelring > Een armband is qua terminologie minder beperkend : vingerband > De
wereldbol is helemaal geen bol : het is een afgeplatte sphere : de aarde draait in een
bepaalde richting en is geplaatst in een groter geheel ( oost - west - noord - zuid )>
Onze
taal
idealiseert
>
De
echte
vorm,
onstaan
door
meerdere
tot
oneindig
veel factoren, verduidelijkt > Iets is maar aanwezig als het tegengestelde er
ondergeschikt aan toegevoegd is > Woordentaal vlakt af > de vorm als resultaat
van een ingreep, een veroudering een verandering > Darwin is op bezoek >
Groeien
>
Stoppen
met
groeien
>
Groeien
als
genetisch
bepaalde
continue
ingreep
:
het
resultaat
ligt
in
de
getuigen
van
het
groeien
>
groeien,
stagnatie, …… Continue verandering van het resultaat > Handelen , bewust >
De handeling(en) houd(t)(en) het (de) resulta(a)t(en) in zich > Dit is enkel de
uitdrukking van meerdere handelingen, meerdere ingrepen op een object : er zijn meerdere
resultaten ; let wel;
deze resultaten zijn gerangschikt (op een schaal evenredig
aan de ingrepenschaal ) > Chronologie ( chronologisch, opeenvolgend gegroeid) > Een
anachronisme kan een spanning binnen deze schaal veroorzaken : dit kan wijzen op een
ingreep? > Het jaar 1001 met daaropvolgend 1002 heeft niet als opvolgend jaar 2003
maar 1003 > Het resultaat is steeds een momentopname en steeds enkelvoudig > enkelvoud
als term t.o.v. eenvoud als term > enkelvoud versus eenvoud > eenvoud versus simplisme
> Verzamelingen ( wiskunde ) > doorsnede > spanningsvormen > industriele processen :
zekerheid betreffende de materiaal-eigenschappen : niet enkel uit economisch oogpunt >
ander gebruik van materiaal > voorspelbaarheid van het proces : de ingreep,
en
de
materiaaltechnische
gevolgen
>
controle:
productieproces
>
paperclip
: geplooide draad die in staat is te klemmen > herdenken van de paperclip >
functie
van
het
object
tov
het
uitzicht
van
het
object
>
een
paperclip
vreemd aan de ons gekende is een ‘slecht’ voorwerp want het beantwoord niet
aan de ons reeds gekende (archetypische ) papierklem > Hoe klem ik papier?
Met
een
papierklem
>
wat
is
klemming
?
wat
is
reproduceerbaar
?
met welk materiaal kan ik ( door de materiaaleigenschappen ) een klemming verwezenlijken
zodanig dat de vorm een pure afgeleide ( lees gevolg ) is van de handeling, van de ingreep op
het materiaal > Hoeveel mogelijkheden zijn er : er bestaan meerdere pure vormen als gevolg van
een handeling (= subjectieve parameter ) > DE RAND > een ‘de rand’> walking on the edge > basic >
visual basic niet als programmeertaal maar als een waarneembare eigenschap >
transparant membraan >
Provisional end of paper (end in terms of ‘sequence’ *)
Anthony Duffeleer
132
Academisering - Enkele bedenkingen.
How to choose the difficult way, standing in front of a wide
open field?
RTS-sessies & de Academisering van het architectuuronderwijs
– enkele bedenkingen.
1. Onderzoek?
Het bijwonen van de 4 RTS-sessies intensifiëerde het
bewustwordingsproces
omtrent
de
moeilijkheden
en
mogelijkheden, de zin en onzin, de goesting en afkeer van
een onderzoeksproject, al dan niet onder de vorm van een
doctoraat.
Met het aangaan van een associatie met de KUL, enkele jaren
geleden, kwam eindelijk een definitief einde aan de al meer
dan vijftien jaar aanslepende discussies over de noodzaak
van het ‘academiseren’ van het architectuuronderwijs
binnen onze school. Er werd een duidelijke nieuwe richting
ingeslagen, en niemand kan er meer aan ontsnappen: de
school, haar programma, haar docenten, haar studenten,
alles moet en zal ‘academisch’ zijn of niet zijn.
De vraag of dit werd aangestuurd vanuit een economische
noodzaak, een globale trend of een werkelijke, algemeen
gedeelde pedagogische overtuiging dat ‘de architectuur’
en de opleiding van architecten het best af is met een
‘academische opleiding’,
doet niet meer terzake, maar
dient wel herinnerd te worden (1).
Dat Architectuur een Academische aangelegenheid is,
momenteel, is immers geen evidentie. Het blijft wringen,
die twee grote a’s samen. Alleszins ergens diep van binnen
en zeker niet enkel bij mij alleen. En dat het wringt
wijst erop dat architecten het ofwel niet gewoon zijn, een
academische architectuurcultuur, ofwel dat zij, vanuit een
soort kunstenaarsziel een gevoelsmatige, kritische afkeer
hebben van té veel wetenschap, té veel ratio, té veel
gecijfer en getél, té veel logica, statistische gemiddelden
en theoretische bewijzen.
Kortom, van alles wat te veel ruikt naar ‘de universiteit’
en als een bedreiging voor de kleurrijke geur van het
stoffig atelier wordt ervaren. Trouwens, bestaan ze
nog, die ateliers, die werkplaatsen? Of zijn alle
architectenbureau’s ondertussen stofvrije en pc-volle
papierloze kantoren geworden, amper nog te onderscheiden
van een verzekeringsagentschap?
133
134
Joris Vnn Reusel
2. Onderzoek!
Maar dat onderzoek nodig is, dat valt niet meer te betwijfelen.
Het verwerven van kennis die de maatschappelijke betekenis
van de architectuur verscherpt, kan niet tot stand komen
door een architectuurpraktijk die zich bezig houdt met
louter particuliere vragen, ‘leuke’ of ‘marktgerichte’
projecten, of die architectuur als een expressieve daad
van dé architect ziet.
Gelukkig ontstaat momenteel – en ik druk me bewust uit
in de hedendaagse tijd, het is immers nog in wording
– uit deze wringing een ‘nieuwigheidje’, een ‘creatieve
manier van academisme’, een nieuwsoortig, nieuw bedacht,
zelfs nieuw ontworpen type onderzoek, op het lijf van de
architect geschreven: het onderzoek ‘by design’.
3. Research by Design?
Hierover raadpleeg je absoluut noodzakelijk de reader van
het NeTHCA Colloquium Unthinkable Doctorate, gehouden op
Sint-Lucas Brussel (april 2005), Nel Janssens rapport PHD
by Design in Architectuur (vooronderzoek juni-oktober
2004), en het boek WAYS to study and research urban,
architectural and technical design, van T.M. de Jong e.a.,
een door de TU Delft in 2002 uitgegeven standaardwerk.
4. Kunnen/mogen studenten ook deelnemen aan
onderzoek?
Vanuit de traditionele student-leraar relatie, waarin het
leerproces
en de overdracht van kennis is gebaseerd op
inspirerende demonstratie en discussie over het ontwerp,
komen onderwerpen als ‘ontwerpen’ am sich, ontwerpen
onderzoeksstrategieën en –methodes nog te weinig aan bod.
Ook methodes om onderzoeksdata en analytische gegevens
juist aan te wenden en ze te leren
integreren in het
ontwerpproces moeten meer aangereikt worden. (How to
include research data in their design proces?) Alleen al
hierom is het noodzakelijk dat studenten betrokken worden
bij onderzoeksprojecten. Niet in de eerste plaats dus
als ‘arbeidend onderzoeker’ (goedkope arbeidskracht) die
gegevens verzamelt, verwerkt etc., maar vooral als ‘lerend
onderzoeker’. Hoe kunnen we immers ontwerpers opleiden die
designerly-led research kunnen/willen doen, of later een
practice-based research project zullen opzetten, als we
hen in de opleiding niet vertrouwd maken met de zin, de
cultuur en de problematiek van het onderzoek?
Meer zelfs: het betrekken van studenten bij onderzoeksprojecten
is één stap, we moeten hen ook aanzetten tot het bewuster
en effectiever
bijdragen
tot de onderzoeksobjectieven
door middel van hun ontwerpprojecten (de keuze ervan, de
themata, de methodiek, de resultaten). Daartoe moet ook de
vrijheid en openheid gegeven worden waarin studenten zelf
fundamentele vraagstellingen, hypotheses en kennisvormen
kunnen aanreiken en/of ontwikkelen. Op die manier is een
onderzoek met studenten niet louter een van boven uit
gedirigeerd project, maar kan het een ‘in de basis verankerd’
en educatief gezien duurzamer opzet zijn. De wisselwerking
tussen de (ervaren, wijze, soms wat vervreemde) leraar en
de (verwonderde, kritische, in het dagelijks leven staande)
jongere/student kan zo een win-win situatie opleveren.
5. Objectieven van de school?
Gezien de schaal van de school (eerder klein), de middelen
en de beschikbare energie en mensen, is het misschien
zinvol om als instituut enkele fundamentele inhoudelijke
krachtlijnen te ontwikkelen, waaruit
de voornaamste
‘onderzoeksobjectieven’
van
de
‘faculteit’
kunnen
omschreven worden.
Zowel op de vlakken van architectuur, interieurarchitectuur,
stedenbouw.... kan dit meer of minder
cultureel-historisch, sociaal- en menswetenschappelijk,
economisch,
bouwkundig,
bouwfysisch,
academisch
(methodologisch,
onderzoek
over
het
onderzoek),
beheerskundig (projectmanagement) artistiek... gericht
zijn. We kunnen niet met alles bezig zijn, en profilering
is noodzakelijk. Misschien is dit proces reeds gestart met
het recent oprichten van enkele onderzoeksgroepen, maar is
er sprake van enige onderlinge ‘academische’ samenhang?
6. Zijn wij (onder)zoekers?
Ligt het onderzoek ons eigenlijk wel? Ligt het in onze
aard, doen wij dit eigenlijk graag?
Het
(verder)
ontwikkelen
van
een
kritische,
zeer
bevragende ingesteldheid, zowel bij het docentcorps als
bij de studenten, is een voorwaarde zonder dewelke een
onderzoekscultuur niet kan bestaan. Is de competentie tot
het in vraag stellen van het evidente, het bekende...,
de niet aflatende twijfel aan de dingen zoals ze zich
voordoen, de inleving in de probleemstelling en deze zo
omzetten, bewerken, draaien en keren, en de aftasting van
àlle denkbare mogelijkheden als alternatieven, net niet
de kern van ons ontwerpmatig onderwijs en bron voor elk
135
136
Joris Vnn Reusel
creatief ontwerpproces? Is deze competentie voldoende
hoog gepositioneerd in onze doelstellingen, en trainen/
selecteren we studenten hierop voldoende? Wie en wat wordt
in vraag gesteld? Durven wij/zij het debat en confrontatie
wel voldoende aan te gaan? Durven wij/zij mislukken,
verloren lopen, zekerheden loslaten....? Kennen wij in
voldoende mate onze eigen posities en kunnen we ze ook
loslaten?
7. ...van/over/naar wat?
Ondanks alle bedenkingen blijft het belangrijkste, voor wie
overweegt iets te gaan onderzoeken binnen het kader van de
school (als doctoraat, onderzoeksproject, onderzoeksgroep,
...), het formuleren van de vraagstelling. Wat? wordt
onderzocht?
Ik
heb,
tijdens
de
verschillende
sessies,
enkele
vraagstellingen geformuleerd en als ballonnetjes opgelaten,
o.m. rond de volgende thema’s:
Sociale ecologie/duurzaamheid
Nieuwe gezinnen/nieuwe woonvormen
Religieuze ruimten /Oecumenische ruimten
8. Gewoon doén.
Naast het prikkelen van een bewustwordingsproces (zie 1)
bracht de deelname aan de ook wat concrete informatie bij.
Wat mij erg is bijgebleven:
1. De expertise omtrent RbD en PhdiD sijpelt langzaam
door naar Vlaanderen – ook RTS is zo een sijpeling,
maar bevindt zich toch vooral in het buitenland.
Opvallend daarbij de rol van de angelsakische landen
(UK, Australië, VS), maar ook van de Scandinavische
(sprekers uit Zweden, Denemarken, groot netwerk in
scandinavie, vlot engels taalgebruik etc.) Ook de
rol van Nederland, ihb de TU Delft is in het huidig
debat/discours niet te onderschatten. (Mijn ervaring
... Archeworks, Chicago, een postgraduate in ‘social
responsible design’, waarvan het pedagogisch opzet
gebaseerd was op een revolutionaire economieschool in
Denemarken, ...)
2. Gezien de kinderschoenen-situatie waarin het RbD zich
nog bevindt – alleszins in relatie tot het klassiek
academisch onderwijs, is er geen vast kader waarbinnen
een nieuw op te zetten onderzoek(s)project kan passen,
en geen duidelijk model dat de vorm er van bepaalt.
Het is dus zo goed als volledig zelf te omschrijven
en te plaatsen in ‘een academisch kader’. Kortom: in
de afwezigheid van de contouren ligt een moeilijkheid,
maar ook een ontzaglijke kans. De vrijheid – die we
als ontwerpers toch maar allemaal zo graag bepleitten,
maar vaak niet kunnen invullen zonder ‘opgave’ – om
nieuwe paden te trekken in een wijds, open veld.
3. De boodschap is dus: doe iets! Don’t just stand there,
while talking about research etc. Just start! Er is
een kans dat het lukt, maar geen garantie. Misschein
kan je het vergelijken met het oversteken van een
gletsjer, zonder kaart of gids. Als een ogenschijnlijk
mooie vlakte van sneeuw en ijs, maar vol verborgen
kloven en scherpe rotsen, scheidt de gletsjer ons van
de onbekende wereld aan de overzijde. Wie als eerste
begint te stappen, met kleine voorzichtige stapjes,
haalt misschien wel, met veel kronkelen, omwegen en
gezoek de overzijde. Maar misschien ook niet, en keert
hij weer. Of verdwijnt hij plots in een kloof. (Jammer
maar helaas). Maar uit de voetsporen deze ‘padzoeker’
achterliet in de sneeuw kunnen de volgenden wél leren
hoe ze verder kunnen komen, en een pad kunnen vinden.
4. Onderzoek is één, doctoreren is nog wat anders. Ook
al heeft het beiden te maken met het produceren van
kennis, onderzoek is een ‘levenshouding’, doctoreren
een
intense,
persoonlijke
studie
binnen
een
academische/onderwijsomgeving. Het vraagt beiden een
groot engagement en een gelijkaardige, onderzoekende
instelling, maar in concreto dienen ze beiden andere
belangen.
Onderzoek dient het algemeen belang (om de wereld te
verbeteren), kan leiden naar nieuwe inzichten en meer
kwaliteit in de opleiding , praktijk en realisatie van
architectuur.
Het doctoraat dient het persoonlijk belang, en vooral
dat van de school/faculteit waar het doctoraat wordt
gevoerd: het verstevigt de positie van de school in het
academisch milieu, het wettelijk statuut van de docentdoctor en creeërt mogelijkheden om personeel op langere
termijn te engageren (gezien de cumul-wetgeving, die
onderwijzend personeel in het hoger onderwijs maximaal
acht jaar in dienst neemt – tenzij ontwijkingprocedures
worden opgezet. Een doctoraatsproject moet dan weer wél
137
138
Joris Vnn Reusel
beantwoorden aan een aantal vormvereisten (x aantal
woorden thesis etc), of toch niet. (Hierrond heerste
tegenstrijdigheid bij de RTS-sprekers. Ik verwijs dan
maar naar G. Dezeeuws conclusie: ‘Je moet, op de één
of de andere manier, de academische wereld ervan weten
te overtuigen dat je studie/onderzoek/werk van een
‘academisch niveau’ is. Hoe dan ook.’)
Het voeren van een doctoraat kan evenwel leiden tot
het opbouwen van een academische basis om verder
onderzoeksprojecten, in het kader van de school, op
te baseren. Het verkrijgen van een expertise in een
bepaald onderwerp, het ontwikkelen van een netwerk
aan internationale contacten, het aanleggen van een
bibliografie.... zullen bijzonder voedend blijken.
5. Wie, als praktiserend ontwerper en deeltijds lesgever,
een docoraat
wil doen, als een
bijkomende studie,
en dit eventueel ook in dienst van het pedagogisch
project en andere onderzoeksprojecten van de school
kan opstellen, staat voor een immense praktische
opgave: Hoe én intensief actief blijven als ontwerper
én intensief een studie voeren, en dit in combinatie
met lesgeven en een privé-leven...?
Dit is mezelf de grootse opgave gebleken, om, vooraleer
na te denken over het wàt? eerst in te schatten of het
haalbaar is?
In dat opzicht was ik nogal sceptisch, om niet te
snel mee te gaan in het hoera!-gevoel van de nieuwe
research-dynamiek. Per slot van rekening moet ook de
rekening gemaakt worden, als student, docent, school,
huisvader, partner in een ontwerpburo etc.
Een aantal mogelijkheden liggen voor de hand:
- Minder
lesgeven,
maar
wat
is
minimaal
interessant?
- De grens tussen praktijkwerk en studie/onderzoek
vervagen – voor zover die al niet vaag was. Ideaal
qua idee, niet zo simpel in realiteit (vervaging
van
middelen,
verantwoordelijkheden,
rechten,
auteurschap,
doelstellingen
etc.;
risico
op
neveneffecten bij mislukking etc.)
- Minder privé-leven
- Trouwen met de school...
Daarnaast is er nog een grote opgave: de inhoudelijke
koppeling tussen praktijk en studie, is, wanneer de
praktijk al een riskante wandeling (on the edge, the
limit) is, zéker kiezen voor de moeilijke weg.
9. Persoonlijke conclusie
Ik heb bij mezelf een interesse en bereidheid (zin) in
het opzetten van een doctoraatstudie vastgesteld, maar
ik formuleerde nog geen concreet projectvoorstel. Wel een
voorstel om tijdens de komende zes maanden de inhoud, de
haalbaarheid en de methodiek van een mogelijks onderzoeksen/of phd project te onderzoeken. In mei 2007 hoop ik
daarmee klaar te zijn.
10. En dan nog een stuk of vijftien redenen om (niet) te doctoreren.
1. Je leest, schrijft, zit, googelt, bibliotheekt, laptopt
graag en veel.
2. Je hebt een uniek probleem of vraagstuk omschreven en
wil dat oplossen.
3. Je wil een probleem of vraagstuk creëren, iets in vraag
stellen, onthullen of ontdekken.
4.
Op de arbeidsmarkt zijn doctors ongewenst wegens te
duur en te gespecialiseerd.
5.
Een bijkomende academische graad
kan een beter
loonbarema opleveren.
6. Een doctoraatstitel verhoogt de sociale status.
7. Een doctoraatstitel vergrijst je sex-appeal.
8. Doctoreren is een eenzame maar rustige activiteit.
9. Het is eens wat anders dan vervloekte aannemers en luie
studenten.
10. Doctoreren is in de mode, het is een lifestyle-type.
11. Je bént onderzoekend (permanent in onderzoek / drager
van een onderzoek / in staat van onderzoek zijnde)
12. Je wil kennis produceren.
13. Je wil de wereld iets bijbrengen.
14. Je wil slimmer worden.
15. Je doet het voor de wetenschap.
Joris Van Reusel
info@jupiter24.be
architect
praktijkdocent departement architectuur Sint-Lucas
(traject 4 IA Brussel, Interior Extended)
half Import.Export Architecture v.o.f.
-------------(1) Zie Fatima Magazine, Jg.3/nr.1 17 maart 1992 / De
gemiste kans
139
140
Livia de Bethune
New Challenges for Public Space
New Challenges for public space
“Where we believe the city to end, she actually begins anew”
Pier Paolo Pasolini
As an inhabitant of Brussels for the past few decades, first as a child and
now, 20 years later, as an architect, I keep being infatuated by the confrontations and
the tensions this city has to offer. Brussels has been cut, fragmented, distorted … with
the aim to create better connections?
Nowadays, it gives us so many opportunities to work. It forms a large laboratory, which
has to be treated with the greatest care and responsibility.
Confronting in Brussels and for some reason in most of the Belgian towns, is, on the
one hand the contrast between the quite (local) character of the urban life and on the
other hand the ambitious infrastructures, which were constructed through open and
built land, from the 1950s on.
In my design practice as an architect working on urban design, the sites of the projects
are mostly characterized by the encounter of public space with transport infrastructures
(such as canals, bridges, tunnels, underground stations,…), which generate difficult
confrontations, yet at the same time create inspiring opportunities for designers.
These days, public space is subject to important changes and evolutions. What’s the
meaning of public space today? How will it evolve? How is it and will it (spontaneously)
be used? During the design process of complex urban sites the task is to find solutions
for some key issues. In this article I will give a view of some challenging questions I
am regularly faced with throughout projects.
- What is the meaning of infrastructures, as public space?
- How to handle underground infrastructural public space, whilst paying attention to the security matter?
- How to transform transitional moments into qualitative and conscious experiences?
- Can the appropriation and spontaneous use of some left-over spaces form the base for a new design of the place?
- How to handle urban physical ruptures, occasioned by global network infrastructures?
These questions are further developed below.
141
142
Livia de Bethune
How to handle the underground infrastructural public space?
Developed as functional networks, the underground infrastructures, such as the subway
system or tunnels for pedestrians, bicycles or cars, are experienced as alienated, scary
non-spaces. How are we to transform these infrastructural transition elements into
places of exchange for the actual, evolving city with the help of a redevelopment
process?
Through a competition for unused spaces in underground stations (Hallepoort,
Anneessens, Beurs) in Brussels11 questions arose once again about the possibilities of
underground public space. Does it give the opportunity to rethink the functioning of
large cities and especially their hidden, underground life? Through an exchanging of
ideas, among others with Citymine(d)22, we reflected on the possibility of temporary
housing functions, for which there is a need in the short run. This is caused by the
rapidly evolving city, making it impossible for these functions to grow or develop
properly and find a more structured place for housing. This, in turn, creates the need
for a podium for budding art or activities, creating an environment for them to
develop in this hidden place until they are mature enough to see the light of day.
Proposal for the underground station anneessens
How to understand and handle (the feeling of ) insecurity which users experience in public
space and especially in underground transport infrastructures?
Being recently commissioned to analyze the feeling of security in underground stations
for a network of public transport companies, we searched with a multi-disciplinary
team of sociologists, anthropologists, designers, architects and urban planners, for other
solutions than the camera to enhance security.33
We worked on the theme of transforming (underground) public transport stations,
which felt like insecure and undefined non-places, into real public spaces in continuity
with the city aboveground, to
transform them into spaces,
which could be attractive for and
appropriated by all users instead
of by one dominating group, who
scares the others. Situations you
find in unstructured places, which
have lost their identity, function
and social control and which
create confrontations between
different users.
How to transform transitional moments, which urban transport infrastructures are,
into qualitative and conscious experiences?
Movie director Agnès Varda44, who lives between Paris and the island of Noirmoutier,
explains in an interview how she reaches the island by car. She doesn’t go over the
new bridge, instead she goes through the sea at low tide. It necessitate a good sense
of organisation, a good sense of timing, but above all it gives her a strong, conscious
experience each time she makes the cross. Is a new bridge incapable of generating a
similar experience? Through several consecutive projects I was confronted with the
concept of transition and passage in public space. The question arose: “How are we to
transform transitional moments, which urban transport infrastructures are, into strong
and conscious experiences?”
143
144
Livia de Bethune
Is it by designing projects with multiple purposes for the users? Is it by designing
multi-layered projects, which integrate the three elements named by Buchanan55; logos,
ethos and pathos? Is it by developing projects with empathy towards different possible
users of the place, and also towards nature to create a durable project?
In the project we developed for the bridge over canal Albert at Kanne66 the three elements of
design, described by Buchanan, can be recognized.
-
Analysis of the site, to
define the implantation of the new
bridge and the feasibility study of the
different types of bridge structure can
be classified under Logos.
-
The final choice of the
suspension structure was the result of
Ethos; because, at the location of the
bridge, the canal cuts through the valley
of the river Jeker, this natural valley
isn’t as transparent anymore since the
realisation of the canal in the 1930s,
cut through the hills of the region. The chosen suspension structure for the bridge amplified the
natural relief of the landscape.
Furthermore, we wanted the bridge to have a minimal impact on the landscape; the option
was to build the long slopes of the bridge on pilotis, thus creating continuous green corridors
along the canal. Moreover we chose to restore the neglected landscape on the side in a durable
way.
-
The deck of the bridge doesn’t merely consist of one surface; instead it’s divided into
3 separate parts: a central deck carrying the road meant for general traffic and a wooden deck
for pedestrians and cyclists on either side of the bridge. These two lateral decks, disconnected
from car traffic, are designed as a space of experiences for the users, answering to the third
element, the pathos, since the bridge is a transitional element in a cycle route for the region
and offers an impressive view over the artificial canyon of the canal. A large parapet and
several benches are integrated in the bridge’s design and the use of wood gives it a tangible feel
in contrast to the scale of the surroundings.
Can the appropriation and spontaneous use of some left over spaces or wastelands by some
subgroups form the base for a new and more organized use and design of the place?
The construction of large-scale linear infrastructures on all possible sides, built in
a purely functional way, is characterized by voids that enforce the rupture that the
infrastructure creates with the urban tissue. Observation makes it possible to recognize
some spontaneous appropriation of these spaces by some subgroups. The marginal
or spontaneous practices are inspiring. Can they be integrated, without losing their
meaning in a new design and can they form a supplementary layer for the project, like
a palimpsest of the site?
145
146
Livia de Bethune
The development of the new square in front of Kapellekerk Station in Brussels,
for Recycl’art, shows the possibilities of such an approach. The newly created
space became a meeting place for the inhabitants of the neighbourhood as well as
schoolboys and girls. It also functioned as a podium for skaters until they moved
on to a new square, which has been developed as an answer to this place.
In this respect, we can ponder on the importance of different types appropriation
and accessibility for humans, fauna and flora as well as the appropriation and the
integration of natural elements, like green corridors, in infrastructural public space.
(Railway verges, waterway banks …)
How to handle the existing urban physical ruptures, which were occasioned by global
network infrastructures?
In spite of the proximity of some urban enclaves in relation to transport infrastructures,
which are well connected to the global network, the enclaves are pretty much isolated
by hard barriers and often miss connections with their surroundings as well as with the
town centre. We are confronted with the contrast between hyper mobility (with the
logic of fluxes) and local logic with a dynamic of fragmentation.
Part of the answer is to offer a double mobility77 to the inhabitants of the enclaves, who
are cut off from the centre. The first step would be to try and create a local mobility,
which can be achieved by reinforcing the quality, identity and attractiveness of the
surrounding area itself, leading to a mobility in two directions, namely in and outwards.
A second step would be to come up with certain possibilities to cross the barriers, both
physically and psychologically.
In the end, this would give a sense of permeability to barriers, which become boundaries
and even meeting places or places of exchange, a longitudinal centre or an interface.
These peripheral conditions form a threshold for the city.
These questions and ideas resulting from projects and realisations of public infrastructures,
can be inspiring for others too, be it students or professionals. They offer reflections on specific
public space and urban renewal with a bearing meaning that goes beyond the projects, which
are treated here and are themes, which can be developed through further research (by design).
Livia de Bethune
(Endnotes)
1
Competition organised by the AED of the Brussels Region with winning
participation of SumProject, in 2006.
2
Interview of Ludo Moyersoen of CityMine(d).
3
The perception of Security and design in interchange zones of urban public
transport, Yellow Design Foundation, 2006.
4
Interview of Agnes Varda on France Culture, radio, 28 august 2006.
5
Richard Buchanan, cited by Rolf Hughes in ‘The Poetics of Practice-Based Research
Writing’, in The journal of Architecture ed. Hilde Heynen, forthcoming, 2006.
6
Bridge of Kanne over the Albertkanaal in Belgium, concept developed by
SumProject together with BEGreisch.
7
Olivier Mongin, ‘De la lutte des classes à la lutte des lieux’ in Esprit, octobre 2005, p.
113-125.
147
148
Nel Janssens
Tekening Nicolas Goossens, 2005.
Research by Critical Design
Work in progress:
Research by Critical Design*
The implementation of designerly thinking on research in the field of (urban) design
disciplines.
In recent years, alongside the profound reformation in the European higher
educational system, the essence and intrinsic values of research are scrutinised in many
academic milieus. In this context and more specifically in the field of the design
disciplines, many unresolved and intriguing issues are feeding an intense, international
debate on the specific quality, value and preconditions for design to be research, or at
least the specific relation between design and research.
In architecture and urbanism ‘research by design’ has become a commonly
used and misused term. In these disciplines, especially in urbanism, ‘research by
design’ is predominantly presented as an almost physical instrument to explore a
given situation and develop scenarios for solving the problems at hand. Particularly in
participation processes, as occur in urban planning projects, this understanding and use
of ‘research by design’ has become a hype (‘workshops by design’, ‘communication by
design’, ‘negotiation by design’, ‘action by design’, …).
It goes without saying that design plays an important role in participation and
communication processes. But in my opinion, it certainly isn’t the only role design
has to play and perhaps not even the most essential. Moreover it remains questionable
whether or not this interpretation of ‘research by design’ can qualify as research.
One must stay aware of the fact that the seeming equation between research and design
that is put in terms such as ‘research by design’, ‘research in design’, ‘research through
design’, ‘practice-led research’ can be misleading for the debate. There’s always a risk that
these notions will affirm themselves even before the essence of the question, namely;
“How can the specific characteristics of design be implemented in research to generate
knowledge?”, is profoundly investigated. Although partial answers to this question
are being formulated from different disciplines through the fast expanding field of
Design Cognition, this issue remains particularly intriguing for designers themselves
to investigate, by design.
The constantly mobilising of ‘research by design’ in any design related discourse however
tends to render the term vacuous and blurs a sharp vision on the specific relevance of
designerly thinking for an enriched research mode.
Based on my own experience as a designer (architect-urban planner) it is my concern,
regarding research, to make some of the intrinsic capacities of design more explicit,
I consider it to be essential to develop research that fits design disciplines. These
capacities I see embedded in what I call ‘Critical Design’. My work, which is mostly
situated in what is commonly labelled as ‘conceptual projects’, serves as a basis for this
investigation.
149
150
Nel Janssens
The triggering factor to start this investigation is twofold. Firstly, there is a
belief in the intrinsic capacity of designerly thinking to develop projections1 as a kind of
prospective alternative2. That is to say, to consider and make explicit possibilities beyond
what is known, possibilities that challenge the ruling principles of daily practice. It is
about the reading and design of the implicit, of possibilities that are latently present
but have not yet come to the foreground of reality. This way of designerly thinking is
typical for the more ‘conceptual’ design practice and can, for example, be found most
significantly in so called utopian thinking.
Secondly, there is certain dissatisfaction with the seeming depreciation of the need
for this specific capacity in the current debates on ‘research by design’ developments in
architecture and urban design practice.
So, developing this ‘research by Critical Design’ starts from a concern
that design is nowadays too often reduced to its communicative, decision facilitating,
scenario developing and program tuning capacities. This focus on design as an
instrument rather than a knowledge producer neutralises design power. Design is
mostly used ‘at the service of ’ external agendas (clients) and doesn’t seem to develop an
agenda – and consequently -, ethics of its own. To quote Tony Fry: ‘[…], design is once
more positioned as a handmaiden of uncritical instrumentalism (design for …). The
adoption of this service relation (be it broadly or narrowly defined), […], strands design
in a condition of dependence upon the ethics of that which it serves. Design leadership
cannot occur without a rupture from this sensibility of subordination.’ (Fry, 2005:1).
Design shouldn’t be reduced to the polishing of existing situations or as an uncritical
instrument for problem-solving. Developing scenarios, for example, often becomes a
kind of multiple choice problem-solving, a range of solutions for one problem or a
collection of solutions for a collection of problems.
The intrinsic capacity of design to redefine problems by reading the implicit possibilities
and consequently create true alternative projections that in a way surpass the given,
explicit situation, thereby often remains barely used and undervalued.
The starting point is that when designerly thinking aims at redefining
problems (questioning the question) and formulating critical alternatives, it can
generate a specific kind of knowledge and becomes genuine research. At that point
designerly thinking stands out well as a form of critical thinking. After all, design aims
to change, not to explain and in that sense is in se a critical activity.
In that sense – and this is also in a way the research question at stake here - ‘Critical Design’,
is the tentative term, in an attempt to define a type of so-called ‘research by design’, that puts a
focus on the ability of design to develop criticism by formulating alternatives. ‘Critical Design’
aims to develop the ability to investigate possibilities beyond what is known, the ability to
question and reveal other possibilities, on the base of an enhanced, freed imagination.
By doing so it generates knowledge on latent reality, a reality that is implicitly present
but not explicitly acknowledged. The term ‘Critical Design’ in this context is chosen by
assumed analogy and complementarity with the already existing term ‘critical theory’.
Critical theories, according to Peter Downton, actively attempt to introduce
values. They are self-reflexive and they aim to facilitate change (Downton, 2003:80).
From a more specific, social angle, Max Horkheimer defines critical theory as ”social
theory oriented toward critiquing and changing society as a whole, in contrast to
traditional theory oriented only to understanding or explaining it” (Wikipedia).
In this perspective, Stephen Bronner in his book ‘Of Critical Theory and Its Theorists’
states that “Critical theory, from the very first, expressed an explicit interest in the
abolition of social injustice. The point was to show how repressive interests were hidden
by the supposedly neutral formulations of science no less than ontology and, in this
way, the movement always retained a commitment to the sociology of knowledge and
the ‘critique of ideology’” (Bronner, 2002:5).
In a more general sense we could say that critical theory aims at unmasking
the misinterpretations, the ideologies, the power structures, … behind what is presented
as ‘reality’ and by doing so clears the way for change.
These notions on critical theory show us two important elements. Firstly, that critiquing,
understood as unmasking presupposed, alleged ‘truths’, is a necessary condition to free
imagination form idée fixe and dogmatical thinking. An enhanced, freed imagination
in turn is required to be able to develop prospective alternatives. Secondly, there is a
focus on changing society.
Here it becomes obvious that there is an undeniable link with Utopia, since
both these aspects are also fundamental to utopian thinking and practice.
Both social criticism and imagining (spatial) alternatives reach their most optimised
form in Utopia as the representation of an ideal society or ideal settlement. Utopian
thinking has intrinsic qualities that show some essential overlaps with critical theory
but there is also a strong design aspect in utopian thinking, where spatial models are
developed as ideal settlements.
Utopia has always been somewhat denied, somewhat intriguing within the
design disciplines. This ever fascinating way of conceptualising a better living place can
play an inspiring role in the currently evolving debates on the development of ‘research
by design’ in architecture and urbanism. Utopian thinking and designing, ranging from
the literary work of Thomas More to spatial models as, for example, Le Corbusier’s
‘Ville Radieuse’, deliver strong social and spatial concepts that seem to surpass what
is thought possible. This high quality level of conceptualising and imagining is of
great importance for architecture and urbanism. I became convinced of this through
my work with T.O.P.office3. For several years, I was involved in the development of
a design project called ‘The Unadapted City’43. This project starts from the concern
that the profound, multi-level and speedy changes that occur in our globalised world,
should urge urban planners and designers to look for renewed preconditions and more
adequate models for a sustainable and humane urban development. In this perspective
‘The Unadapted City’ develops spatial models that have a special focus on ‘public space’.
All urban amenities, infrastructures and private spaces are positioned and linked in
such a manner that they generate a maximal surplus value for the public space as free
151
152
Nel Janssens
space. The project basically consists of calculations, paintings, drawings and models and
is communicated through exhibitions and publications.
The main reaction of the public is that ‘The Unadapted City’ is a ‘utopian’ project. This
is often meant as a kind of mild critique, meaning: ‘very nice, but not realisable and thus
not to be taken seriously’.
I would like to argue that this kind of ‘utopian’ projects embody a genuine mode of
research that I consider to be ‘research by Critical Design’.
To consider utopian thinking as a breeding ground for ‘Critical Design’ is an assumption
that needs more inquiry in order to be made explicit.
Starting point of this inquiry is the statement that ‘Critical Design’ is in fact ‘tentative
design’, a type of designerly thinking that can be characterised by the capacity of
prefiguration. ‘Tentative design’ renders prospective alternatives subject to discussion
and anticipative reflection. The aim is not to create a ‘futuristic’ reality but to prefigure a
possible (future) reality by bringing to the foreground the latent aspects of reality that
are hidden behind the manifest reality as it is commonly presented. The combination of
anticipative and figurative concepts is very intrinsic to designerly thinking. Furthermore
– and this is stated as a basis assumption to start answering the research question - designerly
thinking specifically has the capacity to built up thoughts in a syncretic way. This particular
‘ensemble’ of cognitive functions generates knowledge otherwise unattainable.
Besides the clear relation to critical theory, Utopia also refers strongly to
what Dahlbom, in his description of Artificial Science, calls ‘the space of possibilities’.
Dahlbom states that the artificial sciences will make the important role played by
fiction in our search for knowledge explicit. According to him much design fiction is
produced in order to examine what is possible. Design then will introduce fiction as a
major product of science (Dahlbom, 2002:31).
Utopia operates in this wider space of possibilities and by doing so, doesn’t
seem to fit daily reality. In my opinion, it is precisely this critical, anticipating ‘thinking
beyond’ that gives reality the feeding it needs by highlighting the latent aspects of that
same reality.
Utopian thinking challenges our understanding of reality. It provokes the
dominant principle of reality, the dominant ideology. Utopian thinking is critical
regarding reality as it is commonly presented. That doesn’t mean that it is unrealistic
or irrational thinking. Utopian thinking uses a different understanding of reality, a
utopian reality in stead of an ideological reality, and a different rationality namely an
encompassing rationality (Van Houten, 1974). Using this different rationality and
understanding of reality, utopian thinking can surpass the closed, ideological reality and
free imagination from the limiting conditions of the present. This condition enables
critical designers to speculate on a different future reality and conceptualise prospective
alternatives by ‘tentative design’.
‘M.U.D’, a project that was made on the occasion of the 2nd international
Architecture Biennale Rotterdam, can qualify as an example of such ‘tentative design’.
The Biennial, called ‘The Flood’5, was dedicated to ‘water’ and more specifically, rising
sea levels. The Flemish Architecture Institute (Vai) chose two Belgian teams to take part
in the exhibition. Their lines of approach were considered to be fundamentally different
but, as mode of research, complementary. One team, Gaufre – Maritime Institute of
the University of Ghent, did scientific research on different aspects of the Belgian
sea and presented an ‘Atlas of the sea’. The other team, FLC extended6 (designers
in free association), developed a speculative and more radical view on the issue and
simulated a spatial scenario, called M.U.D., for the coastal landscape between Calais
and the Schelde estuary. Collaborating with FLC, I again experienced these particular
qualities of designerly thinking: whereas the Gaufre team puts the focus on an indepth, scientific analysis of the given situation in order to deduce principles for future
spatial planning, FLC conceptualised an alternative future for the area by speculating
on a different, but already latently present, reality and therefore, in a way, surpassed
the given situation. By radicalising the problem and precisely (carefully) designing the
conflict that is at stake when the sea level rises, FLC makes seemingly insurmountable
problems become part of the map of reality as new intriguing possibilities. In that
respect this design project shows how ‘imagineering’ can bring the implicit possibilities
a good designed problem creates to the foreground.
Both the ‘scientific’ and the ‘designerly’ approach here showed to generate their own
kind of knowledge.
In ’tentative design’ a premium is put on imagination as the capacity to
think about what is absent or does not (yet) exist. ‘It is imagination, the capacity to see
the world as it is not but as it could be, that makes it possible for us to change the world’
(Dahlbom, 2002:31).This is precisely what Utopia envisions.
The ‘critical’ aspect, as we said earlier, opens up reality and frees imagination. The
‘design’ aspect introduces ‘imagineering’ – i.e. the production of visions, of images and
of representations of the city and its future – (Moyersoen&Segers, 2006:6).
So, ‘Critical Design’ is about the development of an enhanced ability to imagine, rather
than to analyse, to study ‘the Space of Possibilities’. ‘Research by critical design’ is meant
to explore the space of possibilities in the context of generating knowledge on latent,
en thus possible future, reality.
We could say that ‘Critical Design’ unmasks the alleged ‘impossibilities’ when
investigating ‘the space of possibilities’ and formulating a possible alternative.
Also intrinsically connected to Utopia is – no doubt – social criticism. This implicates
that an ethical stance is linked with the critique and the formulated alternative. So,
when ‘imagineering’ produces knowledge of fiction, the connection with ‘ethics’
produces knowledge of values in the research, besides the more common knowledge
of facts.
153
154
Nel Janssens
Identification of ‘Research
by Critical Design’ as a specific research form to generate knowledge about latent
realities
critical theory
utopian thinking
artificial science
conceptual design practice
critical writing
latent reality
analysis of imaginary
fiction
types of critical thinking
tentative design
SPACE OF POSSIBILITIES
manifest reality
analysis of reality
facts
imagineering
prospecting
conceptualise
projection
‘Critical Design’ formulates a
hypothesis for other realities that lay
the foundations* for further (other
research into realisation.
*(Greek meaning of hypothesis)
In that sense, it offers more than what Harvey calls an “optimism of the intellect” (Harvey,
2000:17). As ‘Possibility’ the utopian alternative places us before a responsibility: from
the moment an alternative becomes imaginable, a (real) option comes into being …Or
as Harvey states: ”To repeat Unger’s formulation, ’if society is imagined and made then
it can be re-imagined and re-made’. And it is here that the case for a non-miraculous
dialectical utopianism becomes compelling, not as a total solution but as a moment
in which we gather our intellectual, critical and imaginative powers together to give
possibility a much grander press than currently exists.” (Harvey, 2000:81).
The aim of this investigation is to develop ‘Critical Design’ as a particular form of
research by design based on ‘tentative design’. The investigation will be conducted by
literature study but will equally be informed experientially, including by critical self
reflection in work undertaken, and yet to be undertaken, for design offices.
‘Critical Design’ is meant to be a specific form of critical designerly thinking and
an intellectual tool for a specific form of research. The research (by critical design)
is specific in the sense that it tackles imagination and conceptualisation which is
intrinsically different from analysing and synthesizing.
‘Critical Design’ is about the analysis of the imaginative - i.e. ‘the space of
possibilities’, what does not yet exist (Utopia means ‘no-place’ as well as ‘good place’)
- instead of the analysis of reality. This produces a specific kind of knowledge that is
needed to develop the ability to conceptualise.
The main purpose of research on ‘Critical Design’ is to generate knowledge by using
capacities that are of specific importance for architecture and urbanism; namely:
conceptualisation, imagineering, speculation, projection, proposing, …connected to an
ethical stance.
I believe that more profound study of the ‘characteristics’ and ‘mechanisms’ of utopian
thinking could offer some clues to develop ‘Critical Design’. Maybe Utopia works for
design like the hypothesis does in science, or sublimation in art?
From the perspective of architecture and urbanism, developing ‘Research by Critical
Design’ with Utopia as the breeding ground is especially relevant because utopian
thinking is strongly linked to the city, to urban thinking. Utopia is a very critical
and authentic form of urban planning. Therefore I consider it fundamental to the
discipline of urbanism.
Above that, it is a way of thinking that uses criticism, imagination and designerly
thinking to formulate prospective alternatives. And these are qualities we should
cherish and stimulate since a society, such as ours, that faces fundamental challenges,
needs transformative, prospective thinking.
So therefore, and although this is not an investigation on Utopia in itself, in search for
‘Critical Design’, a first stop will be made at Utopia and from there the specificities of
‘tentative design’ will be elaborated.
155
156
Nel Janssens
In a broader research perspective however, the development of ‘Research by Critical
Design’ wants to empower design as a genuine knowledge producer, on the level of
conceptualisation, and as an explorer of latent realities, on the level of imagination.
Situated on this level ‘Critical Design’ can enrich the research outcome for design
disciplines like architecture and urbanism by developing and implementing intrinsic
qualities of designerly thinking.
Brussels, nov 2006
(*This text is a slightly reworked version of a paper that was written for the Nordic
Journal of Architectural Research.)
Nel Janssens (nel.janssens@archb.sintlucas.wenk.be)
Architect-urban planner / research assistant at the Department of Architecture, SintLucas, Brussels.
Bibliography
- Bronner, Stephen Eric. Of Critical Theory and Its Theorists. London, Routledge,
2002.
- Dahlbom, Bo. Beckman, Svante. Nilsson, Göran B. Artefacts and Artificial Science.
Stockholm, Almqvist & Wiksell International, 2002.
- Downton, Peter. Design Research, Melbourne, RMIT University press, 2003.
- Fry, Tony. ‘Design, Development & Questions of direction’ Design Philosophy Papers,
issue 4, 2005, <www.desphilosophy.com>.
- Harvey, David, Spaces of hope, Berkeley, Los Angeles, University of California Press,
2000.
- Harvey, David, ’Possible Urban Worlds’, Megacities, Lecture 4, The Megacities
Foundation in association with NICIS, Amersfoort <http://www.megacities.nl/
lecture_4/possible.pdf>.
- Moyersoen, Johan. Segers, Jim, ’Urban Interventions and Generalized
Empowerment’, Booklet of the Generalized Empowerment Urban Forum, London, 18
June 2006.
- Van Houten, Douwe. Toekomstplanning, planning als veranderingsstrategie in de
welvaart. Meppel, Boom, 1974.
- ‘Critical Theory’ Wikipedia, The Free Encyclopedia <http://en.wikipedia.org/wiki/
Critical_theory>.
157
contributions
tutors
161
Ranulph Glanville - ranulph@glanville.co.uk
Ranulph Glanville has, over the last decade, worked as a freelance, vagrant professor,
mainly commuting between the UK and Australia. In the UK he works at the
Bartlett, University College London, where he teaches cybernetics. In Australia, he
has had a major part in the development of the extension of the Invitational Masters
through Practice to the Doctorate through Practice at RMIT University. He also
works with other universities helping them develop research, and new courses and
projects, particularly the Universities of Western Australia, Canberra and Monash
University, Melbourne. He has written on Design Research for over quarter of a
century, early on introducing concepts such as research as design and the importance
of finding appropriate theory for design within design, rather unquestioningly than
importing theories from other subjects. He has a long term working relationship with
Johan Verbeke and, through him, with Sint Lucas Architecture. At the moment he
supervises PhD students on 4 continents
Adam Jakimowicz - adam.jakimowicz@gmail.com
Adam Jakimowicz teaches at Bialystok Technical University, Poland. His PhD thesis
was titled “Sources of the Deconstructive Attitude in Contemporary Architecture”.
His research interests are ‘Theory of architecture’ (especialy poststructuralist
approaches in architecture theories) and ‘digital media in design’ (interpretative and
intuitive approaches to digital environments and tools in design). He wrote several
papers on digital media in architecture, architectural composition and innovative
teaching methods and was co-author on a number of books.
He participated at several exhibitions and international research projects
(AVOCAAD project (Added Value of CAAD)– international project ACCOLADE
(Architectural Collaborative Design) – joint research project “Computer Mediated
Collaboration for Multiple – Media Archives of Architecture”, with the CAAD
Research Unit, University of Liverpool)
Halina Dunin Woyseth - Halina.Dunin-Woyseth@aho.no
Dr. Halina Dunin-Woyseth is an architect and professor at the Oslo School of
Architecture and Design (AHO). Since 1990 she has been the founding head of the
School’s Doctoral Programme with over 40 Scandinavian and international PhD
students. The Programme is opened to PhD students recruited from various “making”
professions such as artists, designers, architects, planners, art and design educators and
engineers. Her professional, teaching and research experience originated in Urban
Design and Spatial Planning-related issues. She has a broad teaching and research
practice from Scandinavia and other countries. During the recent decennium she has
been mainly involved in issues of knowledge in the design professions. Since 1991
162
she has edited and co-edited the journal Research Magazine, which documents the
development of this field of inquiry in the context of vocational and research education.
She has lectured extensively at the doctoral level and supervised PhD students in
Norway and abroad. She has successfully served as a main doctoral supervisor for
many PhD students as well as been external examiner at numerous public doctoral
disputations in Norway and abroad. She has been commissioned as an evaluator by
several research councils in Scandinavia and has also experience from assessing EUfunded research.
Frederik Nilsson - fredrik@chalmers.se
Fredrik Nilsson, architect SAR/MSA, PhD, researcher and critic. Working at
Chalmers School of Architecture and at the architectural office White arkitekter,
Gothenburg, Sweden. He has taught and lectured at several of the Schools for
Architecture and Design in the Nordic countries, and written books and frequently
publishes articles on
especially contemporary architecture, architectural theory and the relation between
architectural practice, theory and philosophy.
Chris Younès - cyounes@clermont-fd.archi.fr
Chris Younès, doctorat et HDR en philosophie, professeur des Ecoles d’Architecture,
enseigne à Clermont-Ferrand et à l’ESA, Paris. Ses travaux et recherches développent
une interface architecture et philosophie sur la question des lieux de l’habiter, au point
de rencontre entre éthique et esthétique. Elle assure la responsabilité du laboratoire
Gerjau (philosophie architecture urbain) / umr cnrs 7145 louest (laboratoire
des organisations urbaines: espaces, sociétés, temporalités) et du réseau international
philosophie, architecture, urbain entre écoles d’architecture et universités.
Elle a dirigé plusieurs ouvrages collectifs : Le philosophe chez l’architecte (codir.),
Descartes et Cie, 1996 ; Sens du lieu (codir.), Ousia, 1996 ; Lieux contemporains,
(codir.), Descartes et Cie, 1997 ; Maison Mégapole, éditions de la Passion, 1998 ;
Architecture au corps, (codir.), Ousia, 1998 ; Ville contre-nature, La Découverte, 1999,
Ethique, architecture, urbain, La Découverte, 2000 ; Philosophie, ville et architecture :
la renaissance des quatre éléments, La Découverte, 2002 ; Art et philosophie, ville et
architecture, La Découverte, 2003 ; Géométrie, mesure du monde, La Découverte, 2004.
Philippe Madec - madec@club-internet.fr
Philippe Madec est architecte, urbaniste, auteur (articles, livres et film, sur
l’architecture, la ville, le paysage et la peinture), professeur en architecture à
l’Ecole nationale supérieure d’architecture de Lyon. Il a à son actif de nombreuses
réalisations et publications. Il a également conduit une recherche sur la HQE en
architecture et une recherche sur l’indéfinition de l’architecture avec Chris Younès.
163
Gerard De Zeeuw - zeeuw@science.uva.nl
Gerard de Zeeuw studied at the Universities of Leyden, Rotterdam and Stanford
(mathematics, statistics, econometrics, psychology). He did his Ph.D. at the
University of Amsterdam. His main work has been in the understanding of research
methods as applied in the social sciences and as related to the use of their results.
He is a retired professor at the University of Amsterdam (since 2001), and was
director of the Center for Innovation and Cooperative Technology in the Faculty of
Mathematics, Computer Science, Physics and Astronomy. Since 1994 he has been
Visiting Professor at the London School of Economics, and at the University of
Lincoln and Humberside.
Rolf Hughes - rolf.hughes@arch.kth.se
Dr Rolf Hughes, Ph.D. (1994) is a senior researcher at the KTH School of
Architecture examining concepts of authorship, intellectual property ownership, and
judgment in the formation of professional knowledge as part of the collaborative
research project Architecture and its Mythologies (funded by the Swedish Research
Council, 2003-2005). He also heads the practice-led research project Auto-poiesis
and design: authorship and generative strategies (funded by Swedish Research Council
2005-2007), which examines machine creativity, new media and “post human” design.
He has co-edited two collections of interdisciplinary essays: The Book of Models: Essays
on Ceremonies, Metaphor and Performance (Open University, UK: 1998, reprinted
2003) and Hybrid Thought (Open University, UK: 2003) and his current research
interests include interdisciplinary methodologies, practice-based research, and the
pursuit of innovation within reproductive cultures of the copy. Rolf Hughes teaches
a course on Practice-Based Research Methodologies at the Konstfack University
College of Arts and Crafts in Stockholm and is a member of the board of AKAD
(the Swedish Academy for Practice-Based Research in Architecture and Design). See:
www.akad.se <http://www.akad.se> , www.automatic.se <http://www.automatic.se> ,
www.auctor.se http://www.auctor.se
Ranulph Glanville
Halina Dunin-Woyseth &
Fredrik Nilsson
What Makes the Difference
What Makes the Difference—
Reflecting on Reflecting (on Reflecting on Reflecting)
What makes the difference between researching and searching? One answer
is obvious in the words; the extra syllable in the English word, re-, is what is crucial.
But architects often seem often to miss the syllable and to confuse these two. Many
believe that simply searching the catalogues for parts of buildings to specify is research.
It is not. It is simply looking. The difference between re-search and search is the againness that the prefix re- implies. We search, and we search again. Then the question
becomes, what drives us to search again: how do we come to the conclusion that we
should do this?
One answer we recognise is of growing importance is reflection. We refle_ct on our
work, we reflect on our searching, we reflect in the sense that we withdraw into a
meditative state of formless thinking. And we reflect on reflecting. In many ways, the
re- in research takes the form of reflection.
The act of reflecting brings to mind the Greek myth of Narcissus, the youth who got
trapped in solipsistically admiring his own beauty to the eventual obsessive exclusion
of all others. In the energetic terms of our physics, this may be seen as the origin of the
perpetual motion machine, of our fascination with it and our fear of it.
And this in turn brings to mind the danger of self-referential systems. So great is
this danger seen to be in Western culture that we have acted to exclude it from the
legitimate. Self-reference is the great no-no of logic, of our formal arguing. Yet the
moment we accept the inevitability of being the actors who carry out our actions,
it becomes unavoidable, inevitable: we cannot talk of our actions without implicitly
recognising that it is the very we who talk that is the we who act.
We have a symbol we have used to describe the danger and yet the productive mystery
of self-reference: the orobouros, the snake that eats its own tail: the perpetual motion
machine of self-(re-)generation, perhaps the ultimate Narcissist.
Can we act reflectively without becoming Narcissistic? The answer must be yes: we do
act to produce something other than an appreciation of our own beauty and need not
be caught in the obsession. We can consider ourselves and our acts without getting
lost in private worlds of our own making, sucked down the solipsist vortex. (One day,
maybe we will wonder if this is such a bad thing.) Here, we must take our lead from
experience, not from theory.
How, then, can we enter a reflective world without fear of the solipsist trap? One
answer is to separate the act of reflection into two components: taking the mirror to
embody our metaphor, to consider the sending of that which is to be reflected off the
mirror as distinct from receiving that which has been reflected off it.
In this action we begin a conversation with ourselves. The act of reflecting is seen as an
act not in which we simply re-inforce what we wish to believe, but in which we utter
a statement and then, changing role, we hear that statement not as (we) the speaker
wish, but as (we) the hearer do. Thus we find the new: what we are learning talks to us
and takes us with it.
165
166
Ranulph Glanville
There is more than one way of talking, and, reflecting the metaphor back to us, there is
more than one way of reflecting. Reflection, as a mental act, comes in different flavours.
We can reflect in analytical-critical mode, with our minds firing on all cylinders at the
front of our consciousness. We can reflect dreamily. We can reflect meditatively. We can
reflect without knowing, leaving our subconscious to get on with the job. We can reflect
with wonder, and we can wonder as our way of reflecting.
Sometimes in reflecting we seem to destroy, even if only for a moment, the distinction
in our stream of experience, between our selves and that we reflect on. At that moment,
through reflecting, we may undo a lifetime’s thinking and we may undo reflection, only
to return cleansed and renewed.
What does this reflection bring us? As actors, as those who propose and then take actions
(or, sometimes, take and then propose actions), it brings a greater understanding of
what we propose, and, particularly, of its value. Because reflection can be conversational
in form, it allows us to express what we find, and thus to make it available to ourselves
and our colleagues: to let what we find enter into the public domain. It allows us to
enter into groups and to share. We develop our understandings and our actions; our
understandings of our actions; and the actions of our understandings.
Should this appear a solecism, we should ask ourselves what else we might do, how else
we might, and do, act?
And yet, to reflect you need something to convert the spoken into the heard: the mirror.
And you need something about which to speak. How, then, can you begin a programme
on reflection: how can you talk of the use of reflection in research before you have any
research to reflect on—as we were asked to?
There have been experiments in which microphones and loudspeakers are left in silent
environments, in anechoic chambers: in places where there is no noise either internally
generated or seeping through the walls. After a bit, there is sound. The tiny noises that
we don’t hear and our instruments don’t detect, the small, spurious sounds randomly
generated, are picked up. The resonances of the system become audible and there is
sound. Silence does not last.
John Cage told of his surprise when, on entering an anechoic chamber he found there
was no silence, but two sounds: the high pitched whistle of his nervous system and the
low pitched rumble of his blood circulating.
There is always something.
And when we wish to reflect, thinking we have nothing to reflect on, we have reflection.
Thinking we have nothing is a reflection of our wish to reflect. Reflection is itself a topic
for reflection. This is self-referential. The giant circular argument of this introduction
is self-referential and we have returned to our outset. The process of reflecting on
reflecting is self-referential. It is the circle of self-reference that characterises reflection
and which, in the end, gives it its value: the confused value of the orobourus.
Here, you see people reflecting on reflecting, and, in doing so, learning to reflect so that
their search, in, through and from their work, can become re-search.
Ranulph Glanville
167
Halina Dunin-Woyseth &
Fredrik Nilsson
– The Brussels experiments in forms and processes of knowledge
Having known each other for some years from various academic cooperation ventures in the Scandinavian academic milieu, we were very pleased to
have been both invited to chair Session 2 “Forms and Processes of Knowledge”. We
found it very useful to be given the opportunity to work as a team and, thus, being
able to discuss the idea, content and assumed ways of execution of that academic task.
The pedagogical challenge seemed to be rather substantial as we previously did not
meet that group of architects to be our “students” and who, we believed, would have a
different professional background than the postgraduates architects we usually work
with in Scandinavia.
While planning a curriculum, even one as short as that of Session 2,
we had in mind the objective of the teaching, and the assumed character of the
students. We surmised that our contribution to this part of the four sessions should
be in presenting a broader perspective of various knowledge types and to help the
students to position their ongoing work, being it as a practicing architect or a teacher
of architecture, in such a “landscape of knowledges”. Further on, we believed that,
in spite of the short time we had for our course, we should attempt to prepare the
students for “informed” discussions on how their ongoing work with their various
knowledge aspects, could be regarded as “researchable” and even as a point of
departure for an eventual doctoral project.
Not knowing the professional and academic background of our students
we decided that we should provide for a common academic platform for the session.
This objective we hoped could be achieved by asking the students to read a few
introductory texts and to prepare a small written assignment, both prior to the
session. The selection of the texts was a subject to our discussions both with regard
to the kind of the literature and to the volume of the reading. The planned session as
a whole involved reading (in the pre-start assignment), discussion (especially in the
start-up session and in plenum discussion), listening (during lectures), writing (in the
pre-start assignment and positioning of potential research), but we felt that we could
need working also in media closer to design as well.
A week before the start of the session a hectic e-mail exchange found
place between, on the one hand, the Sint-Lucas’ sessions staff, and both of us, on
the other. It seemed that our suggestions with regard to these reading and writing
assignments were not well received on the part of our prospective students and we
considered if we should, on these uncertain grounds, go to Brussels. It almost tempted
us not to do so in the light of these “dramatic” e-mail exchanges. This hesitation had
another, more trivial, reason that we were to be missing part of our Easter Holiday
(which in Scandinavia begins at the academic institutions just before the Palm
Sunday and lasts to the end of the Easter Holiday and which just coincided with the
dates of the session). But in the end we decided to give the venture a try.
169
170
Halina Dunin-Woyseth & Fredrik Nilsson
We arrived in Brussels still surprised by the strong reactions on the part
of our prospective students. Under a hasty discussion we expressed to each other our
uncertainty about what this session would be like. How could we discuss the theme of
“forms and processes of knowledge” without any prior reading, any texts and common
concepts? What were the reasons to the reactions? Had we presented irrelevant texts?
Was it just some practitioners’ unwillingness to read, some scepticism like “what
can I actually do with a text”? Was it based in a conception that “research by design”
exclusively is about research by doing, testing and experimenting, not reading and
writing? A little anxious to meet a rather sceptical and hostile group, we became
more confident about the possibilities for a fruitful session, nevertheless, after the first
meeting with the group of our students. We found out during that meeting that the
main reason of the earlier problems was due to the lack of time for the preparations.
But we assessed immediately that the situation needed a change of our
pedagogical strategy, that we should use a little bit more of our abilities as trained
architects and a more designerly approach to the session itself by “re-designing” the
design of the session while practicing and doing it. We had to be responsive, adapt to
the situation and the changing reactions from the involved actors, act quickly and be
direct. Some parts of the session had to be more clear, practical and directly in contact
with material close to the participants’ daily architectural and pedagogical work,
which could open for using and testing different forms and “tools” of expression.
We replaced the previously proposed field work with a more limited
assignment asking the participants to individually formulate in a written form – a
more traditional “Positioning of potential research project” by answering the questions
Why?, What? and How?. We also decided to introduce a pedagogical experiment
that Halina had used in a different pedagogical context just a few days before. Calling
this part of the session “Between the argumentative and the associative thinking”
the participants were requested to draw or paint an image of their proposed research
project or of aspects of it on a poster. They were also told to prepare and formulate
questions to the fellow participants which should provide a better understanding of
the contents of the posters submitted. The students were asked to work two and two
in order to be more actively involved in discussion on the matters at hand.
This part of the session was a jeopardy that could easily turn out to fall
totally flat, be a fiasco, a banal kindergarten exercise if not taken seriously. But we
were astonished by the participants’ skills to formulate, communicate and discuss
very interesting and complicated issues visually. Trained to grasp and visually present
complex matters and relations by images, and then seriously interpret, formulate
questions about and discuss each other’s work, the participants surely showed and
made again clear in different ways to us the potential of consciously using design
thinking, design knowledge and skills in research. Their ideas, expressed in both
written and visual form made together a very rich and inspiring set of research
proposals. They were formulated as a multi-faceted, but surprisingly coherent field
of problems – a field formulated with help from and to be researched by design
thinking.
The initial reactions to our initial course curriculum had forced us to act
and think differently than we had assumed was “right” at the time, to formulate the
tasks in other ways in a more direct contact with the situation. At the moment of
the confrontation we experienced the situation as quite perplex, but seen today we
think it turned out for the best. With all these different pedagogical “tools” applied
and all these various skills developed, together with the diverse fields of knowledge
brought in by the participants, the session in itself became an experiment and a
transdisciplinary work.(See Gibbons et al., 1994) Thanks to the participants’ abilities
to serious thinking and doing, this experiment gave valuable insights, inspiration and
knowledge to us tutors, as well as, hopefully, to some of the participants.
During the session one can say that we saw glimpses of “new, original and
communicable knowledge” formulated in writing and images, that the different
documents produced were a start of a “route mapping”, and the participants worked
in a “continuum from scientific research to creative practice”, everybody being thus
already on his/her way of developing a “doctorateness” as formulated by Frayling.
(Frayling, 2001)
Texts were used in the different parts of the students’ assignments, but not
only as a means to analyse, scrutinise or deconstruct things, but to actually construct
thoughts and concepts to be used. The text is a tool among other tools in the
repertoire of the designer – and one can agree with Deleuze that the most interesting
is to see what a concept or text can do or how it can be used in an “extra-textual
practice”. (Deleuze, 1997)
To practically do things, test different forms of working, formulate one’s
ideas in different media and give form to thoughts in different materials obviously
turned out to be fruitful and important. It was clear that knowledge is about form
– about giving form, in verbal utterances, discursive texts, visual images or material
assemblages – as formulated by Foucault and later Deleuze. (Foucault, 1972; Deleuze,
1990) At the same time one has to be clear about what skills, trained abilities and
knowledge that are used, but not being afraid of letting them meet, mixing them,
using them in different contexts. The most exciting about practical experiments is
the unexpected, surprising outcome – not the anticipated results. But to get there
one has to take risks. Then one really can start interesting processes leading to new
formulations and forms of knowledge.
Of course no “perfectly” clear and completely full-designed research
proposals or questions were formulated during this short session, but most of the
proposed projects surely had very interesting potential and all could make starting
points for further work. A field of research was delineated by the group that hopefully
will be explored and formulated by the participants in discussions and in writing,
reading and designing – by using product, interior, landscape, urban and architectural
design. And in experiments creatively mixing them.
171
172
References
Deleuze, G. (1990). Foucault. Stockholm: Symposion.
Deleuze, G. (1997). Essays Critical and Clinical. Minneapolis: University of Minnesota
Press.
Foucault, M. (1972). The Archaeology of Knowledge & The Discourse on Language. New
York: Pantheon Books.
Frayling, C. (2001). “Research in Art and Design”, Unpublished transcript of a lecture
given at the State College of Arts and Crafts, 1 February 2001, Oslo
Gibbons, M., Limoges, C., Nowotny, H. et al. (1994). The New Production of
Knowledge. The dynamics of science and research in contemporary societies. London: Sage
Publications.
173
Chris Younès
Limites, passages et transformations
Limites, passages et transformations en jeu dans
l’architecture
La manière de tracer des limites et d’opérer des passages par transferts, incursions,
interférences notamment, rend compte du mode d’expression propre à l’architecture
et de sa façon d’agencer le stable et l’instable, le délimité et l’illimité, la mesure et
l’incommensurable, la continuité et la discontinuité. L’art de les mettre en œuvre par
le projet architectural, urbain et paysager est une des problématiques de recherche du
laboratoire interdisciplinaire Gerϕau (philosophie architecture urbain) qui a conduit
différentes études sur ce sujet et en particulier du point de vue des rapports entre
nature et culture.
Limites et passages disciplinaires
Le travail disciplinaire lié à l’enseignement et à la recherche tend à partager et
à découper le savoir en territoires clos. La discipline signifie action d’apprendre,
de s’instruire et par suite enseignement, doctrine, méthode, éducation, formation
disciplinaire. Edgar Morin a souligné que « la discipline est une catégorie
organisationnelle au sein de la connaissance scientifique : elle y institue la division
et la spécialisation du travail… Bien qu’englobée dans un ensemble scientifique plus
vaste, une discipline tend naturellement à l’autonomie par la délimitation de ses
frontières, le langage qu’elle se constitue, les techniques qu’elle est amenée à élaborer
ou à utiliser, et éventuellement par les théories qui lui sont propres. L’organisation
disciplinaire s’est instituée au 19e siècle, notamment avec la formation des universités
modernes, puis s’est développée au 20e siècle avec l’essor de la recherche scientifique ;
c’est-à-dire que les disciplines ont une histoire : naissance, institutionnalisation,
évolution, dépérissement, etc. ; cette histoire s’inscrit dans celle de l’université qui,
elle-même, s’inscrit dans l’histoire de la société. »1 Toute discipline est appelée à
construire et reconstruire son propre objet, ses problématiques, ses méthodes, ses
modèles, ses références, à se redéfinir voire à perdre de son influence, s’affaiblir et
même disparaître. Dans le développement des sciences, la rigueur et la spécialisation
disciplinaires ont été fécondes en délimitant des domaines, des objets d’étude afin de
déterminer une forme donnée de connaissance et d’éviter sa dissolution – préalable
requis pour envisager des rencontres avec d’autres disciplines.
Mais d’autres voix s’élèvent, telle celle de Michel Serres, qui insistent sur les passages
et les liens qui établissent des rapports entre les nouvelles pratiques scientifiques
et les domaines du fluctuant et du composite. Il s’agit de considérer les champs et
disciplines comme « un continuum qui est le siège de mouvements et d’échanges :
méthodes, modèles, résultats circulent partout en son sein, exportés ou importés,
de tous lieux en tous lieux… Le nouvel esprit scientifique se développe en une
philosophie du transport : intersection, intervention, interception… Autrement dit, le
175
176
Chris Younès
partage a moins d’importance que la circulation le long des chemins ou des fibres, la
circonscription d’une région a moins d’intérêt que les nœuds de confluence des lignes,
nœuds qui sont, selon la thèse, les régions elles-mêmes. Dans cet espace nouveau,
l’invention se développe selon un ars inter veniendi ; l’intersection est heuristique, et le
progrès est entrecroisement ; on rend compte ainsi de la complexité. »2
L’ architecture configure le monde entre limite et illimité : quels passages ?
L’architecture elle aussi établit des limites et des passages pour configurer un monde
alors que l’illimité ou le sans fond (en grec l’apeiron) est inhabitable. Le mot apeiron
- formé de « péras » (limite) et de « a » privatif – désigne ce qui, de façon irréductible,
est dépourvu de délimitation physique ou logique. Il est sans fin et indéterminé.
La racine « per », au sens spatial et temporel de « à travers », « pendant » (présente
dans « apeiron » et « péras ») se retrouve dans plusieurs langues indoeuropéennes.
Maldiney souligne la proximité du passage (dérivé du latin tardif passare : « passer »,
« traverser ») et de la limite : « Traversée répond à cette racine indoeuropéenne
‘per’, ‘à travers’, qui est celle du mot expérience, comme celle du grec ‘expeira’ et
d’une quantité de mots dérivés en germanique. Le grec ‘poros’ qui veut dire passage,
signifie aussi bien un chemin qu’un gué, tout ce qui permet de passer d’un en
deçà à un au-delà, à travers cette ligne ou cette zone d’union et de séparation qui
définit fondamentalement la plus primitive des situations humaines. »3 Le terme
de « porosité » dérive du grec poros. Commentant le portrait de la ville de Naples
par Walter Benjamin - « poreuse comme cette roche est l’architecture. Edifice et
action s’enchevêtrent dans des cours, des arcades et des escaliers. En tout on préserve
la marge qui permet à ceux-ci de devenir le théâtre de nouvelles constellations
imprévues. On évite le définitif, la marque. Aucune situation n’apparaît telle qu’elle
est, prévue pour durer toujours, aucune figure n’affirme : ‘’ainsi et pas autrement’’. »4
- Benoît Goetz explique qu’ « une architecture poreuse est une architecture qui laisse
la vie et les actions des hommes la traverser ». Les passages, effectués notamment par
le relais de l’art entre l’illimité ou le sans fond et le limité, entre l’indéterminé et le
déterminé, restent non expliqués : « le fond est une question qui a toujours préoccupé
les philosophes. Pour le plus ancien de tous, Anaximandre, l’apeiron d’où procèdent
tous les étants, c’est l’illimité, qui par là même est intraversable, et indéterminé. ‘C’est
de lui que naissent les étants, et c’est là où ils naissent que leur arrive la mort’. Il
semble que cet indéterminé doive expliquer l’apparition/disparition des étants. Mais
il ne peut pas expliquer la possibilité même de cette détermination qu’est chacun
d’eux, ni surtout expliquer comment ils peuvent apparaître et comment l’indéterminé
peut apparaître en eux. On ne peut pas faire signe vers un étant déterminé, qui est un
ceci, à partir de l’indéterminé. Ce par où il se distingue et se tient comme stabilité
autonome n’est autre que son visage qui n’est pas un reflet de l’indéterminé ; car
celui-ci est sans visage. On n’explique pas l’existence d’une colonne par la compacité
du marbre dans la carrière. La carrière ne contient en puissance ni colonne ni statue.
C’est parce qu’elle n’est jamais possible avant d’être qu’une œuvre d’art existe. C’est en
quoi seul existe un homme qui n’est pas possible avant d’être mais qui se porte à son
existence. »5
L’architecture est confrontée à ces entrelacs du limité, de l’illimité et du passage. La
notion de limite – du latin « limes » qui signifie un chemin qui borde une propriété
ou bien un sentier entre deux champs, et qui traduit le mot grec « péras » - renvoie
à des confins, que ce soit ceux du connaissable et de l’inconnaissable, du fini et de
l’infini, de l’ordre et du chaos. Les situations de limites sont des situations critiques
indissociables de transformations, de transgressions (Foucault). Elles constituent aussi
des ouvertures : « La limite n’est pas ce où quelque chose cesse, mais bien, comme les
Grecs l’avaient observé, ce à partir de quoi quelque chose commence à être.»6 Dans les
Prolégomènes7, Kant élabore le concept de limites en liaison et en opposition avec celui
de bornes. Aussi bien les limites que les bornes sont des frontières mais la différence
entre elles revient à ceci : tandis que les bornes sont des frontières négatives (des
négations, explique Kant), les limites sont des frontières positives. Elles indiquent
du même coup qu’elles déterminent un espace et le distinguent d’un autre qui lui est
adjacent. Kant ajoute qu’ « en toutes limites… il y a quelque chose de positif, puisque
les limites du connaissable donnent toujours à penser ». Quant à la notion de passage,
elle conduit à s’interroger sur des situations intermédiaires mouvantes puisque ce mot
exprime tout à la fois l’action de passer à travers, le trajet, l’issue, l’entre-deux ambigu
par lequel s’opèrent des relations, des transitions et des médiations.
Crises des limites et des passages entre nature et artefact
Les limites entre nature et artefact semblent plus particulièrement en crise. Leurs
lignes de partage ne cessent d’être déplacées, inventées voire déniées au cours de
l’histoire des hommes, en architecture comme en philosophie. Ainsi Deleuze souligne
comment tout mode d’expression contribue à capter les dynamiques invisibles à
l’œuvre dans le réel, à opérer des agencements machiniques tels ceux entre naturel et
artificiel, entre individuel et collectif ou entre spontané et organisé… Entre naturel
et artificiel, il n’y a pas de différence « tant que les deux appartiennent à la machine
et s’y échangent »8. De telle sorte que les dynamiques configuratrices naturelles et
artificielles s’hybrident.
La notion même de nature qui est en permanente redéfinition nous conduit par
son étymologie à l’idée de naissance. Heidegger dans son commentaire d’Aristote9
rappelle que la racine « phù » du mot « physis » signifie « croître, pousser » et que ce
philosophe qui comprenait dans la physis « air et feu, terre et eau, bêtes, plantes » la
définissait comme le principe du mouvement dans les choses. La nature d’une chose
est ce principe même qui la met en mouvement ou qui l’arrête, chaque chose naturelle
ayant ainsi en elle-même son propre principe de mobilité, à savoir la potentialité de
devenir autre, de se déplacer, de s’accroître ou de diminuer. Le mot latin « natura » qui
traduit le grec « physis » désigne plus particulièrement « l’action de faire naître » ou
« le fait de naître ».
177
178
Chris Younès
Après avoir opposé l’homme et la nature en cultivant l’idée d’un progrès en marche,
la modernité semble se réorienter quant à sa conception du rapport à la nature. Les
préoccupations relatives à l’écologie focalisent désormais l’attention sur la précarité
des milieux de vie conduisant à explorer les entrelacs de l’artefact avec les dynamiques
tectoniques et biologiques plutôt qu’à poursuivre des volontés prométhéennes. Des
postures de ruse s’élaborent pour s’allier la nature en tant que puissance dynamique.
Ce changement interpelle les fondations que l’architecture contribue à instaurer
et les régénérations qu’elle peut susciter. Une nouvelle urgence s’impose face à un
emballement technoscientifique : savoir se limiter à bon escient. Toutes les cultures
ont déjà produit au fil des âges des récits mythiques ou religieux relatifs aux dangers
inhérents à un agir humain qui ne comporterait pas ses propres limites. Ainsi, la
Grèce antique s’est défiée des excès (« hybris ») de la « technè » avec le mythe de
Prométhée qui symbolise l’enivrement fatal que procure une passion technique
démesurée et les récits bibliques ont décrit les catastrophes entraînées par un
dépassement aveugle des limites dans des voies funestes (Adam et Eve chassés du
paradis, le déluge, Babel, l’apocalypse…).
Le concours international d’Europan qui s’adresse à des architectes de moins de
quarante ans constitue une forme de laboratoire du contemporain qui rend compte
d’une telle évolution. L’analyse des projets primés depuis 18 ans met en évidence
l’émergence d’une nouvelle posture architecturale plus précautionneuse même si elle
reste encore relativement timide. De la nature considérée comme décor assujetti aux
règles disciplinaires de l’objet architectural dans les premières sessions, on passe peu
à peu à un autre paradigme, celui d’une nature avec laquelle il s’agit de composer, une
nature envisagée dans ses dimensions de résistance et de ressource. L’opposition plus
ou moins latente entre artefact et nature s’atténue dans une recherche d’agencements
par lesquels les limites ne sont pas seulement conçues comme des ruptures mais aussi
comme des passages. Avec des projets qui s’étendent aux échelles du paysage, du
territoire et des milieux, la nouvelle orientation architecturale qui s’amorce cherche
à capter, révéler, ménager, équilibrer, adapter, accompagner plutôt qu’à maîtriser ou
s’opposer.
Le projet architectural comme seuil critique
Le projet en tant qu’il résiste à la théorie et la suscite, constitue un seuil critique pour
l’ancrage de l’architecture comme discipline. Les limites et passages qu’il détermine
comportent différentes facettes, d’autant que ces limites bien que déterminantes
restent souvent « floues et fluentes »10. En effet, le projet, qui ouvre et recommence
sans cesse l’expérience du sens11, met en jeu une complexité paradoxale qui suppose
une capacité à établir des limites tout en favorisant des passages. Ce qui conduit à
dépasser des positionnements parcellaires dans lesquels serait privilégié un primat
de la théorie12, de la science ou de la production. Le projet exige au contraire de
les concilier voire d’affronter les contradictions requérant à la fois distanciation et
engagement, réceptivité et activité. Nous relevons notamment trois paradoxes :
- Le champ architectural a souvent été employé en philosophie comme un modèle
d’ordre, d’organisation et de cohérence. Le projet architectural peut être analysé
comme un champ de rationalité, c’est-à-dire une démarche démonstrative et
cohérente (more geometrico) et un principe d’économie qui consiste à employer
au mieux les éléments utilisés. Mais il comporte aussi une grande part d’insu, de
rythmique insaisissable. Il s’agit de faire s’accorder ces deux polarités antagonistes.
- Un projet ne s’élabore pas à partir de rien, il y a toujours du déjà-là qui est à saisir
et à ménager. Mais se mettre à l’épreuve de ce qui préexiste, c’est aussi savoir anticiper
sur les transformations à venir. Entendons ainsi une capacité à concevoir ce qui
n’existe pas encore dans le réel mais qui est appelé à y prendre corps. Il importe
alors d’élucider ce « possible » qui est à déceler et à inventer dans un rapport au réel,
sachant que cette articulation exprime et traduit ce dont l’architecture est en charge
dans les figures d’unions et de désunions ambiguës du temps et de l’espace.
- Concevoir un projet suppose le traitement d’informations complexes, qui néanmoins
ne suffisent à réduire ni l’incertitude et l’inachèvement du savoir, ni les changements
inhérents à un réel en devenir. Expression à la fois rationnelle et sensible, le projet
instaure différents types de liens. Il s’appuie le plus souvent sur des observations et des
savoirs antérieurs sans cependant en découler car il relève également d’un engagement
éthique et esthétique dans la façon d’agencer et de rythmer programme, milieu et
matière.
Ces différents paradoxes montrent les multiples nouages du logos, du topos et de
l’aisthesis au travail dans l’architecture, nouages auxquels s’affronte le projet selon les
caractéristiques d’une pensée qui assemble des éléments hétérogènes et se débat avec
l’incertitude. Confronté aux exigences du présent, il est pris dans une durée faite de
rétentions et de protentions. Cependant les relations entre le passé et l’à venir ne sont
ni univoques ni prédéterminées, c’est au projet de les orienter et de les instaurer.
Zones d’enjeux
L’architecture - fortement renouvelée par son élargissement à l’urbain, au paysage, au
milieu qui échappent à toute idée de totalisation rationalisée - se définit et s’indéfinit
d’autant plus qu’elle est indissociable d’un fond qui reste énigmatique. Différents
plans y sont de fait requis : l’explicite et l’implicite, des savoirs sous-tendus par des
visions du monde, des problématisations théoriques et sociétales, des dimensions
éthiques et esthétiques. Nous formulons en conclusion trois types de questionnements
liés aux limites et passages en jeu dans l’architecture :
− un questionnement théorique et conceptuel : tout ne semblant plus possible
ni souhaitable dans le monde contemporain, comment penser les limites et
anticipations de l’intervention architecturale ?
− un questionnement éthique : de quelles limites et passages l’architecture est-elle
en charge pour donner à habiter un monde instable et précaire ?
− un questionnement méthodologique : quels outils et figures s’inventent pour
penser l’architecture entre territoires et matières, entre éthique et esthétique ?
179
180
Chris Younès
Ces différentes interrogations soulignent l’importance en architecture des
transversalités disciplinaires et sociétales comme de la dimension ontologique
existentielle qui est engagée, à savoir ménager une manière toujours renouvelée d’être
en ouverture.
Chris Younès – cyounes@clermont-fd.archi.fr
1 Colloque « Interdisciplinarité », Paris, 1990, texte publié dans les Cahiers de la
recherche architecturale et urbaine n°12, « Interdisciplinarités », éditions du patrimoine,
janvier 2003
2 M. Serres, « L’interférence », Hermès II, Paris, éditions de Minuit, 1972, p.10 et p.13
3 « A l’écoute de Henri Maldiney » in C. Younès, Ph. Nys et M. Mangematin (codir.),
L’architecture au corps, Bruxelles, Ousia, 1997, p.13
4 W. Benjamin et Asja Lacis, « Naples », in Images de pensée, trad. J.F. Poirier et J.
Lacoste, éd. Christian Bourgois, 1998, pp.11-12
5 « Rencontre avec Henri Maldiney » in C. Younès et Th. Paquot (codir.), Philosophie,
ville et architecture. La renaissance des quatre éléments, Paris, La Découverte, 2002, p.21
6 « Bâtir Habiter Penser » in Essais et conférences [Vorträge und Aufsätze, 1954], trad.
André Préau, Paris, Gallimard, 1958, p.183
7 Prolégomènes à toute métaphysique future qui pourra se présenter comme science, 1783
8 « Dialogues » avec Claire Parnet, 1977
9 « Ce qu’est et comment se détermine la physis », séminaire de 1940, Questions II
10 M. Serres : « limites floues et fluentes », Passage du nord-ouest, p.49
11 B. Salignon et C. Younès, « La médiation comme ouverture au projet urbain »
in Des gens et des lieux, l’expérience du projet urbain, codir. J.Y. Toussaint et M.
Zimmermann, Bruxelles, Mardaga, 1996
12 « Ce n’est qu’à l’époque des Lumières, dominée par l’idée de maîtrise rationnelle du
réel, dans tous les domaines, que la première place revient à la conception, au projet
et à la théorie, chez les architectes eux-mêmes », souligne S. Agacinski in Volumes,
philosophies et politiques de l’architecture, Paris, Galilée, p.26
181
Gerard De Zeeuw
Please Show Me an Example of a ‘Good’ Research Proposal?
Please show me an example of a ‘good’ research
proposal?
Reflections on an answer.
Introduction
A few people have requested examples of research proposals that in the past led to
successful enrolment, registration and completion in a Ph.D. program. Unfortunately,
any response probably will have to mimic Lucy Kellaway’s (Financial Times of
December 15, 2003), discussing management approaches: ‘… the negative is in such
lavishly abundant supply that tracking down the positive can be harder than searching
for the elusive perfect Christmas present for one’s spoilt children.’
This is not being finicky. There isn’t a lot that cannot be improved upon; and hence very
little if not nothing that can serve as a model. This does not mean that there is no such
thing as a model for a ‘good’ method, or for a ‘good’ research proposal. In the following
I will present some tools to write and recognise ‘good’ proposals. Using those tools does
not guarantee, of course, that one will actually produce ‘good’ proposals. The tools only
help to improve on the one that one wrote just a moment ago.
Admitting that it is difficult to find ‘good’ proposals is a bit humiliating. But one has
to be more humble still. The fight against ‘main-stream’ research has been so successful
that the best one may recognise nowadays is a number of ‘-streams’, freeing people to
invent their own trickle. In business and management the suggestion that there is no
stream does not even raise an eyebrow. Conversely, stating that research may not lead to
the ‘ineffable expression of one’s individual imagination’ is ground for suspicion.
Speaking of metaphors, I like the one where researchers are compared to the crew of
a ship consisting only of steersmen. Everyone knows best and wants to go his or her
own direction, so the ship doesn’t move. Fortunately, even a slight agreement may have
the ship move forward, although not necessarily predictably so. While this clearly is an
improbable event, it may happen – be it by accident, or by some fortuitous phrase or
argument. This is all I hope to contribute to those requesting examples.
Searching for a ‘certain thing’
To place this contribution in a positive context another metaphor may help. The quality
of research and science appears as difficult to recognise as the quality of art. Even so the
latter may boast a wonderfully clear criterion. As Collingwood says (1938, p. 114): “The
artist proper is a person who, grappling with the problem of expressing an emotion,
says, ‘I want to get this clear.’ It is of no use to him to get something else clear, however
like it this other thing may be. He does not want a thing of a certain kind, he wants a
certain thing.” 1
This criterion is where science and art appear to come together2. Results from ‘using
SPSS modelling’3, or from ‘following both qualitative and quantitative research
strategies’, or from emulating ‘best practice’ clearly are ‘things of a certain kind’.
183
184
Gerard De Zeeuw
Although scientists like Einstein and Wigner similarly used techniques, just like artists
such as Rembrandt or Praxiteles, they also went beyond them. They ensured that it is
the thing, rather than they themselves as artist or scientist, that tells us what being ‘of
a certain kind’ means.
Without this extra, one only performs what Collingwood calls craft. Craft is when
established procedures lead to what we wish to produce – Russian dolls, whiskey,
China plates. Such products cannot be recognised independent of their production4.
In contrast, science, like art, appears not only to ‘want to get things clear’, but also, in
a sense, to let the ‘clarified things’ clarify themselves – in the here and now, to each
newcomer, thereby allowing results to ‘stand on their own’, as a ‘certain thing’, for all
to enjoy, for all to use.
It may be thought that the above is simply a personal interpretation, which nobody
shares. This may not be entirely correct. The least one has to admit is that doing a Ph.D.
implies going beyond a craft, beyond producing a ‘thing of a certain kind’. Otherwise
its procedures should be easy to teach, presumably in a shorter period and for less
money than at present5. In fact, it often is assumed that Ph.D. candidates have already
learnt the craft, at pre-postgraduate level, and are coming to learn the extra, beyond
the craft.
Teaching beyond craft
Teaching this extra is not easy. Probably the first thing most candidates have to learn
is to forget the craft, and not to write proposals that are like amplified versions of their
Master’s theses. A good Ph.D. proposal is not about interviewing 200 people instead
15, with 40 questions instead of 20, and so on. It is about finding the extra that takes
one beyond the craft. This implies that one cannot expect proposals for enrolment, or
even for registration, to be ‘good’ in that they link directly to completion.
In contrast, one should expect completed candidates to be able to write ‘good’ proposals.
If they weren’t, this would be unfortunate indeed, as writing them is the major tool to
plan (and fund) research. Hence, something must happen during candidates’ three years
to completion. A useful source of material facilitating this change can be found in
existing applications for funding. Another is how supervisors report their experience
of going beyond their craft, including how they think a Rembrandt or Einstein may
have done.
One way of reporting such experiences is via discussions, or anecdotes, or advice and
guidelines. Each form has its advantages and disadvantages. I will use the latter form
– the disadvantage of which is that advice can only be implemented if addressees know
how to do so. The advantage of course is that this allows advice to be relatively short and
adaptable: if it is not understood, supplementary advice6 may be added so addressees are
supported to know how to implement the overall, original advice.
The result of implementing advice addressed to Ph.D. candidates in general is a proposal
that itself is an advice – the latter addressed to one or more specific Ph.D. candidates. It
should suggest where to do the research, how to proceed to the desired result, etc. – and
hence must be based on knowledge of the addressee and of his or her environment. It
should also include advice to support candidates to see if they aren’t going beyond craft.
Both types of advice (general and specific) are exemplified below.
Advice to plan beyond craft
The overall, single advice is: plan your research so it leads beyond craft and towards
identifying a ‘certain thing’. This advice identifies the meaning or direction when
implementing any of the following (sub-)guidelines. Each guideline is intended
to supply what I think most candidates are lacking in (some may need additional
guidelines, some may skip some guidelines). To lead to a proposal all guidelines have to
be implemented, such that the results implement the overall advice.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Introduce and delineate a domain or field of experience (experience is whatever
people are able to report or have reported already, e.g. in the literature), for example
the ‘field of nurse training’, ‘of small enterprises’, ‘of smuggling in Pakistan’.
Identify from an internal and/or external point of view what is happening in the
domain. From the internal point of view one looks at what (different) people are
doing (differently), e.g. how they suffer from guerrillas, or how they act only to
their own advantage, or how they fail to maintain or improve their business. From
the external point of view one looks at changes in variables such as income, crime,
losses, etc.
Value what is happening in terms of a problem to be solved – or of a hypothesis to
be tested, of a competence to be enabled, of a human activity system to be criticised,
etc. For example, if people are smuggling wares, the problem may be to ensure
that everybody profits, or to prevent smuggling, or to make it safe.
Identify possible solutions to the problem – or possible qualifications that may
engender competences, arguments to be created, etc. A selection has to be made
– one solution out of many, one hypothesis, one model, one qualification, etc.
Identify the resources that make such a selection possible and design how they
may be accessed. For example, if the aim is to argue that previous studies have
failed (which implies a selection of such studies), cases pro and contra have to be
conceptually identified, and searched for in the literature.
Report the selection and what argues in favour of the selection. For example, if
it was intended to find support to some form of emancipation (action research),
report what may have been done already, and to what extent people were
emancipated by previous actions, and/or suffered negative consequences.
Argue that what was found is indeed a ‘certain thing’. This usually depends on
not only being able to argue, for example, that reports on gravity show a pattern
(a law), but also that the pattern is the only one possible. This type of argument
usually takes an approximate form. Firstly, it should be possible to argue that what
was done was what was intended to be done (this usually is called identifying
internal validity). Secondly, it should be possible to argue that what was found
185
186
Gerard De Zeeuw
8. does not contradict what was found earlier or elsewhere (external validity). Both
types of argument are intended to show that the results ‘stand on their own’.7
Repeat implementing the above guidelines until the domain has been redefined,
and the problem (or hypothesis, or competence, or action, etc.) reformulated, and
the selection redesigned – to the point where implementing guideline 7 could
be successfully left to any addressee (or in approximate form, until the argument
looks ‘easy’, ‘natural’).
The form of the proposed plan
The obvious test of a series of advices or guidelines is that they increase the ability of
the addressee to write a ‘good’ proposal, if implemented – up to the level where this
proposal is actually written. The resulting plan consists of a second series of advices
– intended to support a particular Ph.D. candidate to implement the proposal, in
particular environment and in a particular period. Such a series usually takes the form
exemplified below. Note that later on a third series is needed, on how to report the
implementation.
1. Introduction
Present studies (or present informants) report the following about a business X (country
Y, production system Z). … These reports may be combined (via an internal or external
point of view) and described as follows. … The description points to the problem A
(to the following problematic (B), to the following relations between variables (C), to
resistance to change given some disturbances (D), to deficiencies in communication
(…), to a need for the following type of innovation (…), to a need to realise actions like
support or making a decision (…), …)….
2. Design considerations
The first question to be answered is whether the problem A (or problematic B, relation
C, …) is indeed the problem to be solved in the research. This may be done by referring
to the literature (author x says this, y says that, …), or by referring to some preliminary
interviews. …
The second question to be answered is what solutions to A are known or available (e.g.
solutions to the commons problem, to the Arrow paradox, forms of simulation, etc.).
…
The third question to be answered is on what basis and according to what rule solutions
are to be selected. Possible sources for answers are the literature, and experimental set
ups (including set ups in daily life (in the field): situations where similar selections have
been made). …
The relevant literature may be identified by way of the concept W. Access to interviewees
will be possible by accepting the help of the following organisations, …
(Similar questions have to be answered if the problematic B is chosen as the relevant
category, or relations between variables C, etc.).
3. Results
On the basis of the analysis in step 2 (‘Design considerations’) the expected solution
is D. Some deviations from this solution may be found, in which case they may be
explained as follows. …
(Alternatively, on the basis of the analysis in step 2 the expected problematic B is E, the
expected relation is F, etc. …) …
4. Discussion
Given the results, it will be argued that some progress has been made (or that further
work is necessary). Arguments take the form of checks on whether a ‘certain thing’ has
been found (the checks take the form of testing on internal and external validity (see
above)).
5. Conclusion and Summary
Although it is to be expected that a ‘certain thing’ will be discovered, it may happen
that results are equivocal and that additional testing or exploration is necessary. Areas
where this is the case are listed, including areas to which results may be expected to
generalise.
6. References
The style of the references should be uniform, e.g. Harvard, British, or any other – but
not all at together.
Comments
The above two sections show that the form of the proposal need not be the same as that
of the guidelines to write it. The reason is simple. The two are differently addressed: the
proposal to the researcher, the guidelines to anyone who is going to formulate a proposal
– implying that different resources are needed to realise the advices. Implementing the
guidelines is predicated on a generalised level of competence, doing the research is
predicated on the resources available in a particular environment.
The ‘form of the proposal’ presented above is but a skeleton, of course. Any single
statement needs further elaboration (hence the …). What it emphasises is that certain
‘bones’ are necessary: the proposal should indicate why a certain formulation (section 2)
should be acceptable to a public beyond the researcher. For example, ‘bad’ proposals are
those where an argument is lacking as to why one might attempt mapping the reported
situation onto some framework (problem A, relations C, deviations D, …).
Another ‘bone’ refers to the fact that proposals tend to be rejected if there is no back
up plan, i.e. if they do not plan for the possibility that the company one wishes to study
suddenly goes broke, that the archives to be visited prove to be closed to the public, that
interviewing proves more expensive than expected, etc.). They also may get rejected if
no feedback to existing results is planned (including that the list of references is clearly
187
188
Gerard De Zeeuw
incomplete, that standard references to the domain are missing, etc.).
On the positive side it must be mentioned that even missing bones do not necessarily
provide cause to reject a proposal – if there is flesh on the bones available. The proposal
should refer to something the candidate is strongly motivated for, and wishes to discuss
at any time. The reason for this leniency is that doing a Ph.D. implies an initiation
into the (global) community of researchers. In that community quality is difficulty
to predict: any motivated newcomer may provide the spark that moves a field forward.
Conclusion
When asked to show examples of ‘good research proposals’, it is difficult not to feel
addressed but also to actually provide examples. Of the completions I myself supervised
I can’t think of a single one where I deemed the original proposal to be ‘good’. I do
remember, though, that the ones that were eventually completed, I thought ‘promising’
at the time of registration. This was the case when the proposals referred to at least
some way of comparing progress to the possibility of achieving a ‘certain thing’.
This memo was written in response to the request for examples. It does not provide the
examples, but only some advice. There is something quie disappointing about giving
advice: one must respect the Ricardian expectation that 80% will not have the desired
effect – having been addressed to the wrong addressee, or implemented in the wrong
context of other advice. This percentage may be decreased, however, when the advice
becomes part of the discussion between supervisor and Ph.D. candidate.
Gerard De Zeeuw
Reference
Collingwood, R.G. (1938), The principles of art. Oxford: Oxford University Press.
(Endnotes)
1
2
3
4
5
6
7
My italics.
This way of introducing criteria to distinguish between science and non-science may appear a bit frivolous
(as no deep philosophies are mentioned, not even the problem of induction). This judgement is supported
by the fact that it is not mentioned in the scientific literature. There are very good reasons to emulate the
distinction in science, however – which will be explored in another memo.
Examples are taken from recent Ph.D. proposals.
The results of craft are easy to reproduce or to fake. This does not mean that art cannot be faked, but only
that faking is more difficult – just as in science, where fakes happen, but appear difficult to maintain.
Hyundai, the famous Japanese painter, is quoted as saying that mastering art requires 20 years of learning
the craft, followed by another 20 years to go beyond the craft.
The easiest way to teach would be to simply have to say to people ‘be intelligent’, ‘be creative’, ‘be a
researcher’, so next they, and yourself, do so. In practice additional advice is provided in the form of
algorithmic (and other) constraints to ‘be intelligent’, artistic ideology to ‘be creative’, epistemology and
ontology to ‘be a researcher’.
In this context the term validity does not refer to a kind of correspondence, but to something having
become clear – both from the point of view of what had to be made clear (and wasn’t earlier) as well as
from that of what provides clarity.
189
Rolf Hughes
The search for the voice in language…
It is often useful to identify and communicate one’s assumptions before developing
arguments. My working assumptions (which I am happy to have challenged,
modified, or to abandon altogether over the next two days) are as follows:
- Knowledge is inseparable from the forms in which it is communicated to others. This may be through action (e.g. caring), representation (architecture, writing etc.), or conversation (dialogue); the important thing is that something is communicated to someone else.
- Our choice of forms (materials, genres) will affect our relationship both to the knowledge that is to be represented and to our audience.
- The more demands we make of our chosen materials (genres, forms), the moreadapted, and therefore appropriate, they will become for our intended purposes.
I am going to explore these points in relation to writing – specifically, writing up
practice-based research. Why? Mainly because writing provides us with opportunities
to explore critical counterpoints to the actual performance of an art, architecture or
design project by allowing the author (artist-designer-researcher) to adopt the role
of the critic in relation to the project or even within the project itself. Writing can
thus operate as a medium through which to develop a critical position towards an
architectural, design, or art project, and as a means through which to carefully explore
and/or design spatial conditions. But it is also interesting to note that architecture
and writing share (at least in English) certain terminologies: in terms such as
perspective, point-of-view, and passage we see that where a person stands in relation to
surroundings or materials (or ideas) is a central consideration for both architects and
writers.
So practice-based research in the making disciplines creates a need for new
writing practices that investigate through a close engagement with genre and style
related questions of voice and subjectivity, point-of-view and perspective, gender
and embodiment, as well as the indivisibility of meaning and materiality. We might
therefore usefully explore how elements of literary, critical and philosophical genres of
inquiry can contribute to more resonant descriptions, insightful analyses and reflective
accounts of design practice. Those staking a claim for their practice to be regarded as
a form of research—for our purposes, artists, designers, and architects—are ideally
situated to extend the forms of critical writing, and thereby its generic assumptions
and epistemic implications. At a time when the epistemological foundations of
knowledge have been shown to be provisional and open to negotiation, such questions
resonate far beyond art and design research itself.
191
192
Rolf Hughes
In Antiquity, central to the development of the prose of philosophy and science
was the vexed question of ‘giving an account’, or logon didonai. This was a vigorously
contested issue in the classical city of Plato and Socrates, one based on an unresolved
tension between authority and persuasiveness, the seemingly irreconcilable impulses
of disclosure and dissimulation. Thus at the same time as Plato is developing a
formal model of philosophic argumentation—effectively setting up philosophy as
the authoritative model for understanding the world—he is also, as Goldhill argues,
“brilliantly adopting and adapting the persuasive, dramatic power of the dialogue
format and its lures of narrative and characterization”. Socrates—“the authority figure
who claims and disclaims (his own) authority”—personifies this project:
Central to the paradoxical fascination of Plato is the strategic choice not to
represent his own voice but always to remain concealed within and behind
the conversation of the bare-footed wandering gadfly, questioning and
teasing whomever he happens to meet.
With Aristotle’s treatises on logic, however, argument becomes its own master –
“Argument’s truth or authority does not depend on an ability to persuade an audience,
but on its own rules,” Goldhill writes. “ (…) The audience of democracy (…) becomes
silenced in Aristotle’s logic.”1 So where historical prose’s authority derived from the
critically evaluated narrative of events, where rhetoric found authority in persuasive
performance, philosophy sought to place authority in the power of argument itself,
and the prose of medical science rests its authority on the power of description to
make the world comprehensible. The point to emphasise here is that the classical city
was thus “a contest of voices” between these competing claims; it is this “struggle over
authority” which makes prose “the medium of the intellectual, cultural and social
revolution of the Greek enlightenment.”2
However, while the history of western philosophy is almost entirely a history of
written texts, philosophers have engaged with that history as if the distinctive cultural
artefacts we call scrolls, manuscripts, and books were irrelevant to the writing and
thinking of philosophy. As Lang remarks:
The assumption here is that the act of writing has nothing – at least
nothing essential – to do with the act of philosophy; that philosophy as
spoken, “oral” philosophy, would have the same character that written or
“literary” philosophy does, and that the two of them would be identical
to philosophy as it might be thought but not yet expressed, or even to
philosophy in its hidden truth before it had been thought at all.
The conventional means of writing, in other words – of syntax and of
language – have no more to do with what is written than do the further
literary possibilities exemplified by individual style with its marks of the
author’s voice. All that counts philosophically in this view of the history of
philosophy – past or future – is the “what” which is asserted there, not the
“how” by means of which the “what” puts in an appearance.3
Among other factors, the recent interest in practice-based research has returned the
issue of embodied experience and “situated knowledge” to the agenda. We are now
advised to consider art and design research not as a codified form of academic inquiry
but rather as
… a cultural practice that is generated by and through the intersection with
other cultural practices and that knowledge can therefore be understood
as “situated” … Situated knowledge is no longer decontextualized and
removed from the social and cultural relations in which it is embedded.4
We can explore situated knowledge and identify forms of practice that demand more
than the formal properties of reason alone by appropriating strategies, methods and
concepts from other discursive regimes, such as that of literature. Literary concepts
and rhetorical practices can furnish the practical as well as conceptual tools required
to become not merely better scholars and critics, but also, as I have argued elsewhere,
better designers.5 This account of writing – both research writing and exploratory
or so-called “creative” writing – therefore positions writing as an essential tool for
practice-based research. As such, far from being antagonistic to the practical (or
“tacit”) knowledge of artists, architects, engineers and designers, writing – critically
and creatively conceived – assumes an integral role within practice-based research.
One important aspect of this concerns the capacity of literary and philosophical
writing to influence and extend our way of seeing the world.
To read well – with curiosity, breadth and passion – is to acquire the ability to directly
discern the parameters of a situation in a manner analogous to what is involved in
the appreciation of a work of art. Trained judgment involves the ability to recognise
the relevant features in a situation, the appropriate combination of relevant factors
and patterns, their balance or lack of balance, and the weight they are due in a
particular context. This “way of seeing” is thus a skilled performance achieved only
after exposure to a range of problems and the types of strategies employed for their
resolution.6 It shares much in common with the Aristotelian notion of phronesis
(practical wisdom); like phronesis, it is acquired through training and practice, and
the development of a given level of skill creates the conditions for still more skilled
performances in the future. And as practical wisdom becomes second nature to the
phronimos, so good judgment – an essential attribute of a successful designer and
researcher – becomes second nature, or so we hope, to the person who can reason in
an innovative and useful manner. Research in the humanities is above all concerned
with difference – a state of affairs, a situation, or our relationship to a particular
concept, or family of concepts, is changed through undertaking, understanding, or
applying research. Within such research, metaphor can subvert cultural and aesthetic
expectations, unravel expected results, become, in Gregory Bateson’s phrase, the
difference that makes the difference.
193
194
Rolf Hughes
When we compare these alternative representations, we gain insight into what we
might call the “grammar” of concepts7. Hence the value of ‘impure’ or hybrid genres,
for research not to ignore the realm of the senses, for embodied and experienced and
sensual and situated, rather than abstracted, critical positions. Linear argumentation
is an inadequate model for those pursing architectonic investigations. Metaphor,
like form (as Derrida argues in Writing and Difference), is never innocent, but rather
orients research and fixes results.8 If writing in practice-based research is to be a
tool of discovery or a performance of inquiry, rather than a ritualised repetition
of established generic conventions, metaphor and form may appropriately be
architectonic, unpredictable, dialogic, polyphonic, animal, monstrous even – in short,
structured according to a different model of argumentation, one which unsettles
critical convention and theoretical certainty alike.
Rolf Hughes
(Endnotes)
1 Simon Goldhill, The Invention of Prose, p.110.
2 Simon Goldhill, The Invention of Prose, p.110.
3 Berel Lang, The Anatomy of Philosophical Style (Oxford: Basil Blackwell Ltd, 1990), p.11
4 See Wolmark and Gates-Stuart (2002) ‘Research as Cultural Practice’ in Working Papers in Art and Design.
Available online at www.artdes.herts.ac.uk/res2prac/ (accessed 15 May 2006).
5 See, for example: Rolf Hughes, “THE DROWNING METHOD: On Giving an Account in Practice-Based
Research” in Critical Architecture ed. Jonathan Hill and Jane Rendell (London and NY: Routledge, 2007). Also
“Room within a View: A conversation on writing (&) architecture by Katja Grillner and Rolf Hughes” OASE 70
Special issue on Architecture and Literature (ed. Klaske Havik, TU Delft Faculty of Architecture, Netherlands, 2006).
And “Giving an Account of Oneself ” in Katja Grillner, Per Glembrandt, Sven-Olov-Wallenstein (eds) 01.AKAD
– Experimental Research in Architecture and Design – Beginnings, AKAD through AxlBooks, Stockholm 2005, pp.
72-77 .
6 Thomas Kuhn’s analysis of the role of “exemplars” in effective scientific problem-solving illustrates the centrality
of reliable judgment, acquired through practice, to scientific inquiry and research. See Thomas Kuhn The Structure
of Scientific Revolutions, 1970: pp.187-91
7 See Allan Janik, “From Logic to Animality or How Wittgenstein Used Otto Weininger” in NÓMADAS, 4
Revista Crítica de Ciencias Sociales y Jurídicas (2001). Available online: http://www.ucm.es/info/nomadas/4/
index.html (accessed 12 June 2006). See also my discussion of Franz Kafka’s “Leopards in the Temple” in “The
Poetics of Practice-based Research Writing” published in special issue of The Journal of Architecture ed. Hilde
Heynen on “The Unthinkable Doctorate”, Volume 11, Number 3 (London and NY: Routledge, 2006)
8 “Form fascinates when one no longer has the force to understand force from within itself. That is, to create. […]
Criticism has not always known this, but understands it now, and thus is in the process of thinking itself in its
own concept, system and method. Criticism henceforth knows itself separated from force, occasionally avenging
itself on force by gravely and profoundly proving that separation is the condition of the work, and not only of the
discourse of the work.” Jacques Derrida, “Force and Signification”, in Jacques Derrida Writing and Difference trans.
Alan Bass (London: Routledge, 1978, reprinted 1981), pp.4-5.
195
Sint-Lucas research
activities - work in progress
work in progress
Sint-lucas research activities – work in progress
The text as given below is the start of the development of a vision concerning research in the
Sint-Lucas School of Architecture. During the first series of Research Training Sessions (RTS)
a lot of argumentations, points of view, comments and questions regarding research arose. Out
of all these thoughts, a number of core elements were deduced and are given below. This text is
a snapshot in time of a vision-in-progress. After each future series of the Research Training
Sessions, the text will be supplemented, revised, etc… in order to grow into a matured and
deepened vision.
[1]
Focus on ‘research by design’ as a discipline-specific way of researching.
Designing is the focal point of research in the Sint-Lucas School of Architecture. In
that respect, ‘research by design’ as a particular way of researching, offers the opportunity
to valorise the specific strength and range of thought present at Sint-Lucas. This form
of researching is closely compatible with the schools’ intellectual identity and can as
such further strengthen it.
The choice for ‘research by design’ implies that an experimental (call it the artisticcreative) approach will be employed in order to develop alternative strategies which will
lead to progress in knowledge in architecture and design. The basic paradigm employed
is that design has a different model to offer research, a different answer and a different
approach.
Sint-Lucas research activities traditionally employ designerly thinking as a specific
way of collecting data, establishing relations, building argumentation, … in short, of
doing research. Designing is considered, not only as an instrument to solve problems,
but as a way to construct and study problems critically from within the design activity.
This research therefore does not focus on design as a mere ‘skill’ to be examined and
refined through research. This would result too easily into the development of stringent
design methods which we consider a disservice to designers. Instead, the accent in
Sint-Lucas lies primarily on ‘research by design’ as a way to develop hypotheses and
produce knowledge.
Typical for every creative process is an explorative attitude. This kind of ‘searching’
attitude lies also at the base of every research process. Designerly thinking however
does not evince the detachment of the theoretical study but is rather an ‘on-going
reflection’ within the core of the creating activity. As such research developments ‘by
design’ can only take place in profound interaction with the practice of design(ing). This
implies that the envisioned research is ‘practice-based’. ‘Practice’ here denotes bóth the
experimental, conceptual design practice and the professional practice.
201
202
Sint-lucas research activities
In order to go from an ‘on-going reflection’ (in the core of the creating activity) to
a research process, this practice-based and rather implicit process of searching needs
a form of explicitation. This explicitation implies a clear change in the finality of the
‘on-going reflection’ which can not anymore exclusively express itself in the project,
design or experiment. As research, the process of reflecting and designing must find an
outcome that exceeds the connectedness to the concrete and unique design situation
and bring to order architecture itself in its culture-creating character. In order to
achieve such an outcome, the research must express itself in its own design-specific
format (concerning form ànd content).
As such, this type of (doctoral(I)) research satisfies all the criteria of the prevailing
(doctoral) research (make a recognised contribution to the knowledge of the field,
original and autonomous piece of work, …1) and only differs through the use of another
type of (re)searching (methodology, …) and corresponding expression.
[2]
Implications of the choice for ‘research by design’ toward form, content
and approach of the research.
The first and most important implication of the choice for ‘research by design’ is that
conventions (as present in the prevailing doctoral research) are considered open for
exploration and innovation!
This re-thinking of some established conventions in (doctoral) research, concerns three
main elements: the form or expression of the research, the subject matters that are
inquired and the type of knowledge production involved. In what follows, these three
elements are further explained.
Exploration of the relation between form and content in ‘research by design’
“Why write when we can draw?” Robin Schaeverbeke
« L’architecture echappe à la capture des mots. Quelle est le language de l’architecture? »
Chris Younès
With ‘research by design’, the focus of research is placed on the specific characteristics
of designing as knowledge production. This specific way of building knowledge must
find an expression in the way the research work is made explicit and communicated.
Therefore ‘research by design’ requires innovation in the (conventional) relation between
form and content. This is considered an essential part of the ‘design of the research’*. [*
term borrowed from G. De Zeeuw , session 4, sept 2006]
Currently ‘research by design’ - for instance in the case of a doctorate - must result
in a ‘design part’ (or ‘artistic work’) accompanied by a written thesis of a certain
magnitude.
work in progress
The important question here is, how does this written part relate to the ‘design part’?
This however is not so much a question of magnitude (how many words?) or hierarchy
(what prevails: the written thesis or the design work? Is the one an illustration of the
other?). This is essentially a question of how the written part is called upon in relation
to design? Or in other words: how the interaction between writing and designing
influences the research.
Currently the written part often appears to be mere reporting or contextualisation and
evaluation of the design part; sometimes it is only retrospectively analytical. A more
interesting point of departure however is to seek a substantive and dialectic interaction
between writing and designing.
The (doctoral) research work at Sint-Lucas will therefore be based on a dialectic
explicitation of equivalent languages2: design and text. This equivalence and interaction
puts in perspective the discussion concerning an hierarchic relationship or a volumeconsideration of ‘text’ and ‘design’.
‘Research by design’ accepts different equivalent manners of ‘writing’ and their own
specific capacity toward dialoguing.
From this point of view one must also dare to question the dominant use of so-called
‘scientific writing’. The focus on research by design is a great opportunity to evaluate
the possible use of different genres of writing and the specificity of the knowledge
these genres express. Writing has to be considered as a set of representational decisions
that offers opportunities to develop critical counterpoints to ones own work. Writing
therefore has to be used to reflect critically and communicate accurately about the
research work. (see chapter, ‘The Sint-Lucas Research Training Sessions’, session 4)
Exploration of the specific nature of the subjects to be researched ‘by design’
‘Research by design’ will be put to use actively and fully, parallel to the already established
research methods in order to deliver a complementary contribution to the knowledge
in the creative fields.
This complementarity implies that ‘research by design’ is used, on the one hand, to study
specific subject matter failing to be studied thoroughly with the prevailing methods of
research and on the other hand, to generate another kind of knowledge, specific to the
discipline.
It is therefore important to notice that in the defining and elaboration of research
subjects, a specific relation with ‘research by design’ is needed. The topics should be
defined in such a way that, in the research process, ‘research by design’ creates a clear
added value compared to that of prevailing ‘scientific’ research methods.
Exploration of different approaches to knowledge creation: the incorporation of ‘Mode2’
knowledge production and ‘auto-reflection’ in research?
203
204
Research activities at Sint-Lucas will try to make explicit specific knowledge produced
by designing. Placing designing at the core of the research questions the different
approaches toward knowledge building.
In that respect, ‘Mode2’ knowledge production (see chapter, ‘The Sint-Lucas Research
Training Sessions’, session 2) and knowledge produced by ‘auto-reflection’ come
to the foreground as approaches especially appropriate for creative disciplines. The
question then is how these approaches can be effectively incorporated and valued in
the research.
As for ‘Mode2’ research, the aspect of multidisciplinarity(II) is important in the
conception of the research. The question is how research by design can favor the
relation of architecture with other disciplines and how it can contribute to an inspiring
interaction? An important point to consider however is that real innovation takes
place when ‘Mode2’ knowledge production interacts with other established bodies of
knowledge.
As for ‘auto-reflection’, ‘research by design’ and more specific ‘practice-based research’,
poses the question how one’s own design work can be developed effectively as
research. ‘Self-reflective’ working, in any case requires the development of specific
methods (‘dispositives’*). For instance, matters such as interruptions in time (to
achieve a certain distance from one’s own work) and introspection are indispensable if
one desires to engage ‘auto-reflection’ in research activities.
[* term borrowed from Chris Younès, session 3, june 2006]
[3]
Points for consideration to develop this experimental, discipline-specific
research.
In order to develop this way of researching we need to elaborate further some issues
that are of crucial importance to evolve into a specific Sint-Lucas research culture. They
should be developed parallel to and in interaction with individual research projects.
1. Make explicit what we consider to be ‘research by design’
What happens in ‘research by design’ should not be forced to take the traditional
formats of ‘scientific research’. What we possibly need the most now, is discovering the
forces that are present in ‘research by design’.
There is a sort of knowledge production in design that is very specific. Theory/research
about this can be very interesting, not only in order to prove or explain it, but in order
to get a grasp on this specificity and to make explicit the possibilities it offers.
This investigation into what constitutes ‘architectural/design knowledge’ will strengthen
our intellectual identity and will enable us to position the ‘architectural/design
knowledge’ in the broader landscape of bodies of knowledge.
work in progress
« En quoi l’architecture prise au sérieux comme discipline, va-t-elle renouveller de produire
la connaissance. Comment va-t-on trouver de nouvelles méthodes de recherche, un nouveau
dispositif, un esprit nouveau? » Chris Younès
2. Create a ‘Labo’ and build critical mass
In order to gain insight into ‘research by design(III)’, we choose to start immediately
with experimentation in order to build critical mass, instead of first making an extensive
‘state of the art’.
To build critical mass however we need to invest in the development of a ‘Labo’, a
group of researchers, since it is in the confrontation, through dialogue with others, that
(collective) knowledge is built.
Additionally, it is important that the entirety of developed questions, approaches,
methods and research results of each individual researcher is made accessible and
checked against an open research community that can also return qualitative appraisal
and feedback. Developing an open research community is also important for the
(academic) bench-marking of the methods as used in ‘research by design’.
Furthermore the development of a strong research community within the school is also
needed in order to be able to communicate and interact with the wider, international
research community.
3. Establish the relation practice – research – education
There may arise a conflict between daily practice and doing research or a doctorate since
research demands the investment of a vast quantity of time. An important question in
this respect is, how to combine these activities without quitting design practice and
teaching?
The apparent irreconcilableness of practice and research is however not a question of
time but rather of what we would call a ‘mental shift’(IV) that implies the creation of a
win-win situation between research and practice (the one enforcing the other).
The educational activities in the design studios are considered as interesting or even
crucial for research by design as the background of practice. Students’ work can be
involved as case study and students can be made aware that they are contributing to
the development of more profound insight into the specific matters of the field studied
through ‘research by design’. This will create a more general research culture in the
school.
In this terms, it is important that the concept of the (doctoral) research and the
architecture study programme enforce each other.
Nel Janssens, Observer - Research Training Sessions 2006
205
206
(Endnotes)
1 Rapport PhD by Design in Architectuur, vooronderzoek juni-okt 2004, p 5
2 ‘Language’ in this context meaning: ‘the whole of signs and rules combined into
meaningful elements that is used by mankind to articulate thoughts, to order the
world and to communicate’, van Dale Groot woordenboek van de NederlandseTaal,
2005
I COMMENT Wim Goossens, participant research training sessions:
“A doctorate is only one possible setup of conditions for research by design: an academic in-time-densified one to be precise. Can’t one imagine an ongoing (I agree it
has to be well reported and communicated) practice with reflection in motion, which
results in an equal valuable knowledge?”
II COMMENT Wim Goossens, participant research training sessions:
III COMMENT Wim Goossens, participant research training sessions:
IV COMMENT Wim Goossens, participant research training sessions:
“Still now, it is impossible to get a doctorate as a team. I find this quite contradictory
to the idea of Mode 2 knowledge. I would like to (re)open a debate on that topic. Can
a team or an office get a doctorate? Can an institute get a doctorate? Can a project
get a doctorate? Especially this last question should be discussed in the debate about
research by design.”
“research= an investigation or experimentation aimed at the discovery and interpretation of facts, revision of accepted theories or laws in the light of new facts, or practical application of such new or revised theories or laws
source: Britannica.online – by= during the course of <studied by night>source: Britannica.online - design = to lay out a mental project or scheme in which means to an
end are laid down, source: Britannica.online
The connection of these three explanations could be a base for defining ‘research by
design’ to defend. At the core of this definition stands the meaning of the preposition
‘by’. This word relates ‘research’ and ‘design’ without equalizing them; on the contrary it suggests a certain hierarchy. In fact it presupposes designing as a conditional
action field for this type of research to take place.”
“There is more than time management and a needed mental shift. The state-subsidized projects most of the time are open only for institutes or non commercial
research instances. This means that it is very difficult to do research by design with
a design office as the operating base. We recently experienced this in the call for
projects “Samenleving en Toekomst” of the “Federaal Wetenschapsbeleid” for which
we wanted to set up collaboration between the institute and the design office I work
for. The rules of the subsidizing institution didn’t allow this construction.
In some disciplines, as pharmaceutics for example, research lead by commercial offices is common sense. In design and architecture, this still is not so easily accepted.”
207
literature
212
213
Recommended Literature
Papers
-
Bloomer, Jennifer. Nature Morte. in: Hughes, Francesca (ed.). The Architect.
Reconstructing her Practice. Cambridge (Mass.), MIT Press, pp. 236-251, 1996.
-
Butler, Judith. Giving an account of oneself. Diacritics, humanities module, pg22,
2001.
-
Corboz, André. Le territoire comme palimpseste. in Diogène, no 121, 1983
-
De Zeeuw, Gerard. The Acquisition of High Quality Experience.
-
Dunin-Woyseth, Halina. A brief retrospective: The tenth anniversary of doctoral
education at the Oslo School of Architecture. In the Nordic Journal of Architectural
Research, nr 4, p 87-90, 2002
-
Garcia-Lorenzo, Lucia. Nolas, Sevasti-Melissa. De Zeeuw, Gerard. Telling
stories and the practice of collaboration.
-
Hughes, Rolf. The Poetics of Practice-Based Research Writing. in The Journal of
Architecture, ed Hilde Heynen, London, Routledge, 2006
-
Glanville, Ranulph. Re_searching Design and Designing Research.
-
Glanville, Ranulph. Design Prepositions, CybernEthics Research. Southsea, UK
and RMIT.University, Melbourne, Australia.
-
Grillner, Katja. Hughes, Rolf. Room within a view, A conversation on writing (&)
architecture by Katja Grillner and Rolf Hughes.
-
Nilsson, Fredrik. Knowledge Production by Architectural Practice. paper presented
at conference ‘Between Research and Practice’, DIT Dublin, 2 june 2004.
-
Sanya, Tom. Grappling with elusive transdisciplinarity . unpublished paper.
-
Younès, Chris. Limites, passages et transformations en jeu dans l’architecture,
unpublished paper.
-
Younès, Chris. Marcillon, David. Rebois, Didier. Qualifier le développement
durable. De l’utopie aux figures urbaines du projet: limites et passages.GERjAU
(philosophie architecture urbain) UMR CNRS 7145 LUOEST.
Books
-
-
-
Churchman, West. The design of inquiring systems. New York, Basic books, 1971.
Dahlbom, Bo. Beckman, Svante. Nilsson, Göran B. Artifacts and Artificial
Science. Stockholm: Almqvist & Wiksell, 2002.
DeLanda, Manuel. Intensive Science & Virtual Philosophy. London, Continuum,
2002.
214
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Deleuze, Gilles. Guattari, Felix. A Thousand Plateaus. London, The Athlone
Press, 1987.
Foucault, Michel. The Archaeology of Knowledge. New York, Pantheon Books,
1972 [1969].
Downton, Peter. Design Research. Melbourne, RMIT University Press, 2003.
Gibbons, Michael. et al. The New Production of Knowledge. London, Sage, 1994.
Groat, Linda. Wang, David. Architectural Research Methods. New York, Wiley,
2002.
Hillier, Bill. Space is the Machine. Cambridge, Cambridge University Press, 1996.
Latour, Bruno. Pandora’s Hope. London, Harvard University Press, 1999.
Lawson, Bryan. What Designers Know. Oxford, Architectural Press, 2004.
Madec, Philippe. Brochen, Julie. Les Entrelacs du Corps et du Logis. France
Quercy à Cahors, Edition Sujet/Objet, 2006.
Madec, Philippe.. Le Coyote, le Petit Renard, le Geai et le Pou. France Quercy à
Cahors, Edition Sujet/Objet, 2004.
Madec, Philippe. Exist. France Quercy à Cahors, Jean-Michel Place Edition,
2000.
Nowotny, Helga. The Potential of Transdisciplinarity. in Dunin-Woyseth &
Nielsen (ed.) Discussing Transdisciplinarity. Oslo, AHO, 2004.
Schön, Donald. Educating the Reflective Practitioner. San Fransisco Califormia,
Jossey-Bass Inc Publishers, 1987.
Stengers, Isabelle. The Invention of Modern Science. Minneapolis, University of
Minnesota Press, 2000 [1993].
Websites
-
-
-
-
-
Bateson, Gregory. Bateson, Mary Catherine. Angels Fear: Towards an
Epistemology of the Sacred. http://www.oikos.org/angelsmental.htm (The World
of Mental Process)
Glanville, Ranulph. van Schaik, Leon. Designing Reflections: Reflections on
Design. http://homepage.mac.com/ranulph/FileSharing1.html
Schön, Donald. Educating the Reflective Practitioner http://educ.queensu.
ca/~russellt/howteach/schon87.htm
http://www.dailyzen.com/meditation.asp
the (free) journal “Constructivist Foundations,” published by Alex Riegler at the
Brussels Free University: http://www.univie.ac.at/constructivism/journal/
215
colophon
217
Editing: Participants of the Research Training Sessions 2006, Nel Janssens, Sarah
Martens, Johan Verbeke, Nele de Meyere
Translation: Palabra Language Services
Lay-out: Robin Schaeverbeke, Ben Robberechts, Sarah Martens
Photo’s sessions: Patrick Labarque
Cover: Paul Gees
Print: Drukkerij Sintjoris
V.U. Johan Verbeke, Hoogstraat 51, 9000 Gent

A-Z - Faculteit Architectuur

Transcription

Similar documents

Wel of geen stijl?

INHOuD - Bouwkunde

morning s sion 2

univERsity oF copEnhAGEn

Reflections 7

Roy Bouhuis en Rolf Timmerman, Chrysal International

New thinking

Winy Maas, MVRDV - Pavillon de l`Arsenal

De brochure met de verwezenlijkingen van 2010

Hitte in de delta - mijnOmgevingsvisie

Organizational Culture and Knowledge Sharing

Introduction to Adaptive Systems

Was there an error? - Ghent University Academic Bibliography

IT training - Global Knowledge

2013 - Free

We should work for simple, good, undecorated things

ITtraining - Global Knowledge

Advies 06-2013 van het Wetenschappelijk Comité van het FAVV