Norsk Tidend 1-12

Nærblinde
– Folk er så nærblinde. I
Vannylven lèt dei vere å
tipse oss om den elleve
meter høge solsikka si.
Dei er usikre på om ho
eigentleg er så fin. Men
det er ho jo, seier
Linda Eide.
Side 12–13
Foto: Kristin Helgeland Hauge
Medlemsblad for Noregs Mållag • Nr. 1 – februar 2012
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Medlemsflaum
FINLAND
Ein fallitt: – Framlegget svekkjer
norskfaget, og elevane kjem til å lære
mindre. Det er i strid med Utdanningsdirektoratet sitt mandat og med offentleg vedteken språkpolitikk, seier Håvard
B. Øvregård, leiar i Noregs Mållag.
125 år
Meir enn blad
– Nøkkelen er læraren,
seier forskar Hanna LehtiEklund som har undersøkt
haldningane til svensk i den
finske grunnskulen. Nesten
halvparten av elevane var
positive til faget.
Side 12–13
Norsk Barneblad var lenge
den viktigaste utgjevaren
av nynorske barnebøker.
Fram til 1988 gav dei
ut rundt 245 bøker, dei
fleste av desse på sitt eige
forlag.
Side 18–19
Foto: leena_2/stock.xchng
Sidemål
Medlemsflaum: Nye medlemer strøymer til Mållaget.
– Mange ville gjerne syne sin reaksjon på
saka, seier Oddny Miljeteig, som åleine
har verva over 300 hundre medlemer.
Side 6, 7, 8 og 9
NORDISK
Mot veggen
– Faget nordisk er kulturpolitisk viktig i Noreg. Det er det
vel ikkje særleg kontroversielt
å seia. Det har likevel ingen
innverknad på budsjetta, seier
Hans-Olav Enger, nordisk-professor ved Universitetet i Oslo.
Side 16–17
Foto: Kjartan Helleve
éin norskkarakter: Utdanningsdirektoratet vil ha ein samla norskkarakter,
utan obligatorisk eksamen i sidemål.
Fleirtalet av bokmålselevane vil mangle ein nynorskkarakter på vitnemålet.
Reaksjonane lét ikkje vente på seg.
Med utgangspunkt i denne språksituasjonen skal det legges
til rette for at barn og unge får et bevisst forhold til språklig
mangfold og lærer å lese og skrive både bokmål og nynorsk.
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Utgjeven av Noregs Mållag
Avisa blir redigert etter
Redaktørplakaten
Tilskrift:
Postboks 474 Sentrum
0105 OSLO
Læreplanen i norsk
leiarteigen
Redaktør: Kjartan Helleve
kjartan.helleve@nm.no,
23 00 29 32, faks 23 00 29 31
I redaksjonen:
Hege Lothe, Tuva Østvedt
Heimeside: www.nm.no
Abonnement: 250 kroner per år
Utforming: Språksmia AS
smia@spraksmia.no
Det er nokre fagfolk som
gjerne vil snakke med deg om
norskfaget.
Hysj.
Prosentrekning
I ordskiftet om nynorsken sin
plass i skulen blir det låge
talet på elevar med nynorsk
som hovudmål nytta som
argument for å kutte i sidemålsundervisninga. Det
vil seie: Det er prosenten
med elevar som blir nytta.
«Prosenten har gått ned»,
seier meiningsmotstandarane våre, «og difor må
nynorsken som sidemål
vike plass».
Men talet på nynorskelevar
har gått opp. I 1972 var det
om lag 68 000 elevar med
nynorsk som hovudmål, i
år er talet om lag 80 000.
Nynorskbrukarane er altså
ikkje ein utdøyande rase.
Men det er verre å bruke
denne typen tal. Då må ein
argumentere med at ja, det
blir fleire nynorskelevar,
men bokmålselevane aukar
meir!
Det som skurrar mest, er at ein
nyttar prosenttalet som argument for noko i det heile.
Ja, det er nyttig for å sjå ei
utvikling, som ja, bør uroe
oss. Men det er jo ikkje slik
at innhaldet i skulen eller
det me verdset andre stader
i samfunnet, blir avgjort etter ein slik tankegang. «Det
er berre åtte prosent homofile i Noreg, difor treng
ikkje skulen undervise om
emnet», eller «Berre to
prosent av alle ungar bur på
gardar, difor treng me ikkje
undervise om gardsdrift».
Det nyttar jo ikkje. Eg vel å tru
at det rett å stø opp om
mangfaldet her til lands,
uansett prosent.
Kjartan Helleve, redaktør
2
Teikning: Kjartan Helleve. Fritt etter eit bilete av Stig Weston
Kva norskfag vil du ha?
EG VIL HA EIT NORSKFAG som gjer elevane
i stand til å lese og skrive. Eg vil ha eit
norskfag som gjer elevane nyfikne på
tekst – bokstavar, ord, rim, bøker, språk.
Eg vil ha eit norskfag som gjev elevar i
Noreg eit felles grunnlag for samhandling.
Eg vil ha eit norskfag som gjer at elevane
verdset språk og språkkunnskap. Eg vil ha
eit norskfag som gjev elevane eit grunnlag
for å forstå norsk kultur og tradisjon, som
gjer at dei kan bruke historia til å gjere
framtida betre. Eg vil ha eit norskfag som
formidlar respekt for både fleirtal og mindretal, respekt for både eige og andre sitt
tale- og skriftspråk. Eit norskfag som gjer
elevane til gagns menneske. Eit norskfag
som er tufta på danning, eit norskfag som
kjempar mot vankunne. Eit norskfag som
alle elevane kan kjenne seg heime i. Eit
norskfag som ikkje er ei last, men ei ferd
i lyst. Eit norskfag for by og land, børs og
katedral, minoritet og majoritet.
Eit slikt norskfag har som mål å lære
meir, ikkje mindre. Eit slikt norskfag lèt seg
styre av elevane sine moglegheiter, ikkje av
skulen sine svakheiter. Eit slikt norskfag
har kunnskapsrike lærarar, og vert undervist på ein skule der språkmedvit og -kunnskap vert formidla av alle lærarar i alle fag.
Eit slik norskfag er eit norskfag med både
nynorsk og bokmål.
ER EIT SLIKT NORSKFAG MOGLEG? Eller skal vi
berre kapitulere? Gje opp? Skal vi be elevane om å «leve ned til» låge forventningar? Eit kapitulert norskfag vert utan meg.
Eit kapitulert norskfag vil drepe lysta både
Håvard B. Øvregård, leiar
hjå lærarar og elevar. Utan utfordringar
går det nedover, meir nedover, og endå
meir nedover.
Men er det mogleg? Eg får spørsmålet
jamt og trutt. Er det mogleg? Er det mogleg å ha motiverte lærarar? Er det mogleg
å gje elevane leselyst? Er det mogleg å
halde på skriftleg kunnskap i båe dei to
norske skriftspråka? Er det mogleg for
bokmålsungar å lære sidemål?
Hadde svaret vore nei, hadde eg funne
meg noko anna å drive med. Hadde svaret
vore nei, hadde eg ikkje blitt så sint på dei
som mot betre vitande, og vonleg umedvite, spyttar på språket mitt når dei kjem
med sidemålshetsen sin.
DET ER MOGLEG Å LÆRE Å SKRIVE SIDEMÅL. Også
for dei som har bokmål som hovudmål.
Ein må berre gjere eit seriøst forsøk på å
få det til. Verkemidla er der. Dei ligg rett
framfor nasen på det blinde Utdanningsdirektoratet. Dei er prøvde i praksis på
skular landet rundt. Tidleg start, sidemål
i andre fag enn norsk, prosessbasert skriving, mengdelesing og mengdeskriving.
Kvifor vert ikkje alle dei gode erfaringane
nemnde når Utdanningsdirektoratet i
staden kjem med si renneløkke rundt sidemålskarakteren?
ELEVAR SOM BYRJAR TIDLEGARE med skriftleg
sidemål, har betre haldning til nynorsk
som sidemål. Elevane sjølv forstår at dei
treng, og vil ha, meir skrivetrening. Dette
står i ein rapport Utdanningsdirektoratet
sjølv fekk laga i 2006, men har freista teie i
hel etterpå.
Elevar på rundt tretti skular har hatt
lærebøker på nynorsk (sidemål) i andre fag
enn norsk. Landet rundt, også i tjukkaste
Oslo, har elevane opplevd større meistring
og betre haldning til nynorsk sidemål etter
dette. Kvifor tek ikkje direktorat og minister
utgangspunkt i desse rapportane og peiker
på alt ugjort som kan gjerast, i staden for
berre å gje opp og amputere norskfaget?
KVA NORSKFAG VIL VI HA? Det er dette som
står på spel no. Dei komande månadene
og åra avgjer om Noreg skal halde fram
som eit språkrikt land. Om tjue år vil det
som i dag er forskarkunnskap ha vorte
allmennkunnskap: Fleirspråkskunnskap
er eit gode vi ikkje har råd til å miste. Den
norske fleirspråkssituasjonen er eit gode
for alle, for kulturforståing og demokrati,
for språklæringsevne og kognitiv utvikling, for mindretal og fleirtal.
Dette er verdt ein kamp, og vi vert
stadig fleire som ser nett dette. Når du les
dette, har Noregs Mållag fått over 1000
fleire medlemer på nokre korte veker. Kvifor? Jau, fordi språk er verdt å kjempe for.
Fordi både nynorsk og bokmål er umisteleg norsk. Fordi norskfaget er for viktig til
å ignorere.
Kva norskfag vil du ha?
NorsK TideNd Nr. 1 – 2012
Foto: Samlaget
Brit Bildøen 50 år
Brit Bildøen er mellom våre fremste samtidsforfattarar. Ho feira i fjor tjue år som forfattar, og
i januar fylde ho femti. Bak seg har ho ein mangesidig, kompleks og utforskande forfattarskap,
og har mottatt fleire prisar. I høve 50-årsjubileet
gir Samlaget ut den brageprisnominerte Tvillingfeber frå 1998 på nytt, og essaysamlinga Litterær
salong kjem i pocket.
folk
intervjuet
– Jammen på høg tid
Foto: Dag Knudsen
Nyheitsanker Morten Sandøy
fekk før jol Kringkastingsprisen
2011 for godt språk og aktiv
bruk av nynorsk i sendingane
til TV 2.
– Det var jammen på høg tid, men det er
aldri for seint, sa Morten Sandøy då han tok
imot prisen. I auga hadde han same glimtet
som han er kjent for å vise gjennom tv-skjermen.
– Morten Sandøy er ein av berebjelkane
for den språklege profilen TV 2-nyheitene
har. Det er på dette området TV 2 verkeleg har vore ein konkurrent til NRK, mykje
takka vera prisvinnaren, sa styreleiar i Kringkastingsringen Martin Toft då han delte ut
prisen, eit grafisk blad av kunstnaren Per
Kleiva.
Espedal takka nei til pris
Forfattar Tomas Espedal takka nei
til Riksmålsprisen fordi han ikkje
ønskjer å stå på same lista som
tidlegare prisvinnarar, og fordi han
ikkje er samd i språkpolitikken til
Riksmålsforbundet.
– Då eg skulle skrive takketalen,
forstod eg at eg ikkje klarte å seie
takk. Dei første dagane etter at eg
fekk meldinga om at eg skulle få
prisen, sette eg meg inn i kva Riksmålsforbundet står for og las tidsskriftet deira, «Ordet». Det var ingenting der eg kunne identifisere
meg med. Ingenting, sa Espedal til
Bergens Tidende.
Naturleg nynorsk
Foto: Kjartan Helleve
Morten Sandøy er frå Førde og har vore i
TV 2 sidan starten i 1992. Han har vore anker i nyheitssendingane, utanriksreporter og
programleiar i Lørdagsmagasinet.
Då Kringkastingsringen i 1997 gjorde ei
gransking av nynorskbruken i NRK Dagsrevyen og TV 2-nyheitene, kom TV 2 best ut.
Det viste seg at årets prisvinnar skulle ha ein
stor del av æra for statistikken, han stod for
96 av dei 109 nynorskinnslaga i granskingsperioden.
I takketalen var Sandøy tydeleg på at nynorsk alltid vore eit naturleg val for han, både
på arbeid og privat.
– Men ungane mine seier at eg blir ekstra
nynorsk når eg snakkar med kompisar heimefrå på telefon, fortel han smilande.
Jens Kihl ferdig
som prosjektleiar
– Enkelt og klart
Når Morten Sandøy presenterer nyheiter, vil
han at alle skal forstå.
– Språk skal vere enkelt, klart og tydeleg.
Det er spesielt viktig i min bransje der vi skal
formidle nyheiter. Då er språket ein viktig
reiskap for å forme bodskapen.
Når Sandøy er på jobb i Nyhetskanalen
må han ofte omsette frå bokmål til nynorsk
på direkten, og det kan by på utfordringar.
– Då må eg gjerne snu om på ordstilling
og setningsbygnad og alt dette skal skje på
nokre sekund på direkten. Då kan det av og
til snike seg inn ord som ikkje står i nynorskordlista, vedgår han.
Samtidig er han veldig oppteken av å formidle forståelege nyheiter.
– Kvifor må vi seie legemsbeskadigelse eller lekamskrenking med døden til følgje når vi
kan seie at ein person er sikta for å ha påført
personen så store skadar at han døydde? Eg
likar heller ikkje å bruke vanskelege ord som
til dømes kverrsette, men å bruke beslagla blir
for bokmålsk. Då gjer eg det enkelt og seier
heller at politiet henta opp fire ulovlege teiner.
– Kastar ball
Nyheitsredaktør i TV 2 Jan Ove Årsæther
påpeikar at Morten Sandøy er eit språkleg
førebilete i TV 2.
– I TV 2 får journalistane fridom og ansvar til å forme sitt eige uttrykk. Morten har i
største grad teke dette ansvaret. Han er også
den eg veit om som smiler og ler mest medan han brukar nynorsk.
Norsk Tidend nr. 1 – 2012
HEIDRA: Morten Sandøy er frå Førde og har vore i TV 2 sidan oppstarten i 1992. Før jul fekk han KringFoto: Andrea Øien Sæverud/NPK
kastingsprisen 2011. Dersom Morten Sandøy under ei nyheitssending skulle kome til å bøye eit ord feil, kan
han vere sikker på at det tikkar inn ein SMS
frå Davy Wathne.
– Davy er ein veldig kunnskapsrik mann,
han har studert latin og er oppteken av språk.
Dersom eg seier noko feil og Davy sit heime
og følgjer med, så er han på hogget og sender
melding.
Sandøy har også fleire språkleg kloke kollegaer å kaste ball med.
– Når eg står fast, så er det fint å kunne
sitje og drodle med Odd Reidar Solem, som
også er nynorskbrukar og nyheitsanker i
TV 2.
Men det er ikkje alle som er like språksterke, meiner Sandøy.
– Av og til får eg tekster frå unge kollegaer der eg lurer på om dei eigentleg forstår
kva dei sjølv har skrive.
Sjølv har Sandøy ordlista klar.
– Det er godt å ha Alf Hellevik si ordliste
Morten Sandøy
◆ nyheitsanker i TV 2
◆ frå Førde
◆ har vore med i TV 2 sidan starten i 1992
liggjande på pulten. Eg trur det er for få som
brukar den, ordbøker er rett og slett undervurderte.
Som ein av dei i Noreg som når ut til flest
med både dialekten og språket sitt, har vinnaren av Kringkastingsprisen 2001 likevel
aldri fått refs for nynorskbruken.
– Eg kan ikkje hugse at eg har fått sinte epostar frå sjåarar som reagerer på korleis eg
snakkar. Tvert imot var det ein austlending
som skreiv til meg og sa at han var misunneleg fordi eg hadde så levande språk.
Andrea Øien Sæverud
NPK
Jens Kihl sitt engasjement som
prosjektleiar for Språkåret 2013
er over. Nynorsk kultursentrum
hadde håpa han ville halde fram,
men Kihl vel å fullføre sosiologistudia.
– Eg har hatt eit halvt år permisjon frå studia for å skrive utviklingsprosjektet for Språkåret 2013. Eg
lurte på om eg skulle halde fram
med språkåret, men vil heller vere
26 når eg er ferdig utdanna enn 30,
seier Jens Kihl til lnk.no.
Marit Aakre Tennø
tilsett i Mållaget
Noregs Mållag prioriterer arbeidet
med norskfaget og sidemålsordninga høgt
fram mot
stortingsvalet hausten
2013. Eit
viktig grep er
å opprette ei
eiga stilling
som norskfagskonsulent, og Marit Aakre Tennø no er
tilsett i denne stillinga.
– Eg tykkjer det er både kjekt
og viktig å arbeide for nynorsken.
Og det er ekstra kjekt å arbeide for
ei brei folkeleg rørsle, og for ein organisasjon som er full av folk som
står på for nynorsken, seier Marit
Aakre Tennø.
3
Vil heller hjelpe fattige
Latteren stilnar
Mari Storfjord ved Fagerborg vidaregåande skole på Oslos vestkant er ikkje
spesielt begeistra for nynorsk sidemål.
– Vi blir tvinga til å lære eit språk
som vi ikkje kjem til å bruke i praksis,
seier Storfjord.
Klassekamerat Frende Mathisen kan
heller ikkje fordra nynorsk.
Utan sidemål kjem dessutan latteren til å stilne i Norge. Det er ikkje
muleg å vere verkeleg morosam
på bokmål. Vittig, lakonisk, irionisk, ja, men verkeleg morosame
er ikkje bokmålsfolket. Eg har
enno ikkje lese ei setning av ein
bokmålsforfattar, som både får
– Eg tykkjer det er eit veldig uviktig
fag fordi du brukar veldig mange timar
av livet ditt som du kunne brukt til mykje anna. Vi kunne mellom anna hjelpt
dei fattige. Det er mykje vi kunne brukt
tre–fire timar i veka på.
NRK Sogn og Fjordane intervjuar
elevar på Fagerborg vgs, 24. januar 2012
målsaker
Kan bli betre på
formidling
– Eg trur fleire lærarar
kan ha glede av den
kunnskapen me sit på
og den erfaringa me
kan vidareformidle,
seier Torgeir Dimmen,
leiar ved Nynorsksenteret i Volda.
Nynorsksenteret i Volda har frå
1. januar i år hatt ny leiar. Senteret har i dag elleve tilsette og er
eitt av åtte nasjonale senter som
Kunnskapsdepartementet har
oppretta for å styrkje opplæringa
på ulike fagområde.
Senteret er lokalisert ved
Høgskulen i Volda og har som
mandat å styrkje nynorskopplæringa frå barnehagen til og med
vidaregåande opplæring. Senteret samlar inn og dokumenterer
gode røynsler frå barnehagar og
skuleverket. Gratis ressursar og
støttemateriell vert utvikla, systematiserte og formidla på vevsida
til senteret.
Utvikle undervisninga
Den nye leiaren er Torgeir Dimmen (54). Han kjem frå ei undervisningsstilling ved Avdeling for
mediefag ved Høgskulen i Volda,
har tidlegare undervist i nordisk
og mediefag ved lærarutdanninga og vore informasjonsleiar
ved Ivar Aasen-tunet.
– Gratulerer med ny jobb!
– Takk for det.
– Kva trur du blir utfordringane?
– Personleg vert det å kome
inn i arbeidet og å lære seg fagoppgåvene. Fagleg vert det å utvikle nynorskundervisninga og
gjennomføre prosjekt som gjer
ho betre både for hovudmåls- og
sidemålselevane. Ikkje minst er
det viktig å gjere det utviklingsarbeidet me driv, kjent.
– I lys av sidemålsdebatten
den siste tida kan det sjå ut som
alt det gode arbeidet de gjer, ikkje
har nådd sentrale styresmakter.
Kva tenkjer de?
– Det er din konklusjon. Me
skal leggje til rette for best mogeleg nynorskundervisning, det ligg
ERFARING: Den nye leiaren for Nynorsksenteret i Volda, Torgeir Dimmen, har brei undervisningserfaring.
Foto: Nynorsksenteret
fast uansett. Nynorsksenteret
ligg under direktoratet som står
bak brevet, og eg kan ikkje påstå
at dei ikkje veit kva me driv med.
– Kva er Nynorsksenteret god
på? Og kva kan senteret bli betre
på?
– Eg er no fersk i stolen, men
eg trur me er gode på alternative
måtar å drive nynorskundervisning på og på å utvikle kompetanse og hente erfaringar som
fleire burde kjenne til. Eg trur me
kan bli endå betre på å formidle
denne kunnskapen, slik at han
når ut til fleire. Eg trur mange lærarar ville ha glede av han.
– Kva forhold skal senteret ha
til styresmaktene? Er det råd å
kome med politiske innspel?
– Me har ei klar rolle som Utdanningsdirektoratet sitt organ
for dette fagområdet. Her kan
me spele ei rolle internt, men me
kan ikkje gå ut i den offentlege
debatten. Det er viktig å vite kvar
ein høyrer heime i nynorsklandskapet. Vår rolle er å styrkje nynorskundervisninga i skulen.
– Kva gler du deg mest til?
– Å kunne få spele ei rolle
i norskfaget. Eg gler meg til å
kunne påverke og prege det som
skal skje i norskfaget framover.
Det vert kjekt å ha ein posisjon
der ein har høve til å bidra med
noko.
MARIT AAKRE TENNØ
marit.tenno@nm.no
Torkildsen kan vinne Uprisen igjen
Foto: Espen Gees
4
Terje Torkildsen, som tidlegare har vunne Uprisen
for debutboka Marki Marco, er nok ein gong nominert til den prestisjefulle prisen som vert delt ut
på Lillehammer i mai. Det er ungdommar frå heile
landet som stemmer fram vinnaren.
Torkildsen er nominert til prisen for boka Dystopia III. Dette er den tredje boka i spenningsserien om
seks syttenåringar frå International School of Stavanger som er på studietur i London då byen blir ramma
av den verste naturkatastrofen i manns minne.
Nynorsk vaklar
i Setesdal
Arbeidarpartiet i Bykle i Setesdal
vil gjere nynorskkommunen
språknøytral. Med det et bokmålet seg inn i nynorskdalen i
begge endar.
Bakgrunnen for Ap-framlegget er at mange av dei tilsette
i kommunen øvst i Setesdalen
helst vil skrive bokmål og
føler at dei ikkje meistrar
den nynorske målforma.
– Språknøytralitet
gjer kvardagen deira lettare, og det ønsket synest
eg er uproblematisk, seier
Ap-representant Dag Hovden
i Bykle til NRK. Han seier òg at
kommunen slit med å få folk til
nøkkelstillingar i kommunen på
grunn av nynorskkravet.
Bokmålsdreiing
Språkprofessor Arne Torp ved
Universitetet i Oslo seier at det
no er ei dreiing mot bokmål
over heile landet. Og han er
redd for at eit språknøytraliteten
kjem til å gjere Bykle meir og
meir til ein bokmålskommune.
– Eg oppfattar det slik at
dette er første steget på vegen
mot bokmål, slik det er i nedre
delen av dette dalføret, seier
Torp til NRK.
Han synest ikkje det er så
rart at dei kommunetilsette
slit med nynorsken. Dei fleste
her i landet opplever at dei kan
bokmål betre enn nynorsk,
meiner han.
– Det er stort sett berre oss
som er filologar i faget som er i
stand til å skrive nokolunde korrekt nynorsk. Det er leitt, men
sant, seier han.
Nynorskbastion
Så langt har nynorsken stått
sterkt i nesten heile Setesdalen.
Berre Evje og Hornnes
heilt nedst i dalen har
frå før gjort seg språknøytrale.
Torp ser Valle kommune som sjølve kjernen i
det tradisjonsrike nynorskområdet. Setesdalsnynorsken står og
fell med Valle, trur han.
– Når Valle fell, då fell nynorsken i Setesdal, seier Torp.
Uaktuelt i Valle og Bygland
Verken i Valle og Bygland vil
dei høre snakk om å gjere om
på nynorskstatusen.
Bygland-ordførar Leiv
Rygg trur Bykle er på
feil spor om dei gir opp
nynorsken.
– Eg trur Bykle kommune bommar ganske grundig
dersom dei trur at dei får
det lettare på noko vis
ved å gå over til nøytral
målform. Nynorsken er
ein del av eigenarten vår i
Setesdal, seier Rygg.
Framlegget om å gjere
kommunen språknøytral skal
opp i Bykle kommunestyre 23.
februar. Framlegget gjeld administrasjonsspråket i kommunen
og får ikkje noko å seie for skolemålet. (NPK)
meg til å le, som har referansar
til verdslitteraturen og samtidig
fortel meg noko sant om livet. Det
kan berre Ragnar Hovland. Eller
Kjartan Fløgstad.
Elisabeth Skarsbø Moen,
debattredaktør i VG,
27. januar 2012
Fjell årets
Fjell kommune er ein
av 114 nynorskkommunar i Noreg. I
november vart dei kåra
til Årets nynorskkommune av Kommunalog regionaldepartementet.
Det er ein kommune som merkar bokmålspresset frå Bergen.
Mange flyttar frå Bergen og forventar at det skal vere bokmål
også i Fjell. Og dette er ei klår utfordring som ein randsonekommune merkar.
– Vi er medvitne om at nynorsk er ein viktig kulturberar, og
no vil vi revidere målbruksplanen. Vår kommune er under eit
nokså stort bokmålspress, seier
Eli Årdal Berland, ordførar i Fjell
kommune.
– Eg trur dette er eit prov på at
vi har arbeidd rett, og at det viktig
å ta i eit ekstra tak for nynorsken.
Det har vorte mykje bokmål,
seier Eli Årdal Berland. Kommunen har fått tilbod om å vere med
på nynorskkurs, og dette har dei
takka ja til.
Ikkje godt nok
Det var statsråden sjølv, kommunalminister Liv Signe Navarsete,
som delte ut Årets nynorskpris
2011. Ho meiner at det er viktig
at også statsrådar er opptekne av
språk.
– Vi må vere opne på at det
ikkje er godt nok når alle kommunane får brev frå staten på
bokmål, seier Liv Signe Navarsete. Ho syner til at nettopp Fjell
kommune har gått gjennom all
korrespondanse frå staten og sett
at svært mykje skriftleg materiell
kjem på bokmål.
– Og ein viktig del av dette er
at kommunane må seie ifrå når
dei ikkje får materiellet sitt på nynorsk, seier Liv Signe Navarsete.
Tiltak
– Eg har gledd meg til dette, og eg
tykkjer det er både viktig og kjekt
å dele ut ein slik pris, fortel Liv
Signe Navarsete.
– Å dele ut pris til Årets nynorskkommune er eit stimuleringstiltak for kommunane til å
vere gode språkkommunar. Men
kva andre tiltak trengst det for
god språkbruk i kommunane?
– Det er viktig å få økonomiske rammer som kan tilgodesjå språkblanda kommunar, slik
at desse kommunane til dømes
kan tilby både nynorsk- og bokmålsopplæring. Og her er det
viktig at fylkesmennene skal tilby
skjønsmidlar, seier Liv Signe Navarsete.
HEGE LOTHE
hege.lothe@nm.no
Prosjektplanen for Språkå
Prosjektplanen for
Språkåret er klar.
Etter tilråding frå styringsgruppa
har Nynorsk kultursentrum teke
på seg ansvaret for vidare planlegging, organisering og gjennomføring.
– Eg gler meg til å feire språklege forskjellar og språkleg mangfald i landet vårt. I sin tur må
dette auke den språklege toleransen, seier styreleiar Reidar Sandal
i Nynorsk kultursentrum.
Med Språkåret 2013 blir for
første gong også bokmålet feira
nasjonalt, saman med samiske
språk, historiske minoritetsspråk
og nye innvandrarspråk. Nynorsk
kultursentrum tek på seg ansvaret med å leie det vidare arbeidet
med Språkåret. Dette skal bli eit
sjølvstendig tiltak, klart skilt frå
den ordinære verksemda.
Omfattande plan
I byrjinga av februar fekk Kulturdepartementet ein 100 sider
lang prosjektplan for SpråkGLER SEG: – Eg gler meg til å feire
språklege forskjellar og språkleg
mangfald i landet vårt, seier styreleiar Reidar Sandal i Nynorsk kulturFoto: Arbeidarpartiet
sentrum.
NORSK TIDEND NR. 1 – 2012
Nasjonaleiendom
Forlagsbransjens Sopranos
Bokmål bærer med seg den sivilisasjon
blant andre Danmark brakte oss, nynorsk
er langt mer vår egen nasjonaleiendom.
Språk er med på å skape mennesket og
kulturen, slik mennesket og kulturen
skaper språket. I både bokmål og nynorsk bor det et viktig stykke Norge.
Leiarteig i VG, 25. januar 2012
Feige? Nei, vi vil ikke legge oss ut med Frode Grytten,
Kjartan Fløgstad, Are Kalvø, Ragnar Hovland, Agnes
Ravatn eller forlagsbransjens Sopranos, Det Norske
Samlaget.
Realitetsorientering etterlyses. Mens vi setter
vår lit til at folkestyret overlever denne språkstriden
også.
Tom Stalsberg, Dagbladet, 25. januar 2012
Dårlegare i hovudmål?
Heilt feil
– Du blir ikke dårligere i norsk av å lære både hovedmål og sidemål. Sannsynligvis blir du bare bedre.
Hvis Halvorsen kan belegge at sidemål gjør en
dårligere i hovedmål, så vil jeg gjerne se på det. Men
det å si at en vil tone ned sidemålet, høres ut som
en veldig lettvint ting å gå ut med, og dermed ikke
mindre skuffende.
Agnes Ravatn, Dagsavisen, 24. januar 2012
nynorskkommune
– Motstanden mot framlegga
er relativt stor internt. I alle fall
vert dei opplevde som heilt
feil for oss som har ståstad på
Vestlandet.
Steinar Nørstebø,
leiar i Hordaland SV,
Nationen, 26. januar 2012
Høgre
prøver
seg igjen
Skulebyråd Torger Ødegård
frå Høgre vil gjerne ha valfritt
sidemål i Oslo-skulen. Dette
framlegget har han og Høgre
stadig fremja i Oslo siste tiåra.
I januar kom saka opp i
Kultur- og utdanningskomiteen. Framlegget frå Høgrebyråden fekk berre fire røyster. Både Arbeiderpartiet, SV,
Venstre og Raudt hadde eigne
framlegg. Ingen av dei andre
framlegga fekk fleirtal i komiteen. Dermed vert saka sendt
til bystyret utan innstilling
frå komiteen. Det er venta at
saka kjem opp til endeleg avgjerd på bystyremøtet i mars.
Opprettheld aggresjon
STOLT VINNAR: Ordførar i Fjell kommune Eli Årdal Berland tok imot prisen for årets nynorskkommune. Liv Signe Navarsete delte ut.
Foto: NPK
19 millionar kroner
2013 er også jubileumsår for Det
Norske Teatret. Språkåret opnar
i Kristiansand 2. januar 2013, på
NORSK TIDEND NR. 1 – 2012
dagen 100 år etter Det Norske
Teatret si aller første framsyning
nettopp i den byen. Etter mange
arrangement og ein stor verdskonferanse om språk i Tromsø
seint på hausten avsluttar Språkåret i Ivar Aasen-tunet. Der tek
Grunnlovsjubileet 2014 over.
Budsjettet for Språkåret er på
19 millionar kroner. Av dette går
2,1 millionar kroner til planlegging i 2011 og 2012. Det meste av
midlane skal brukast til basisarrangement og prioriterte tiltak,
og til ei støtteordning for lokale
arrangørar.
– Budsjettet er nøkternt. Heile
Språkåret kostar berre halvparten av avslutningsarrangementet
i Ibsen-året, seier direktør Ottar
Grepstad i Nynorsk kultursentrum.
Etter tilråding frå styringsgruppa har Nynorsk kultursentrum teke på seg ansvaret for vidare planlegging, organisering og
gjennomføring. Språkåret skal vere eit sjølvstendig tiltak og skiljast klart
frå resten av verksemda i
Nynorsk kultursentrum.
– Svært mange har alt
no lyst til å vere med på
Språkåret, og den entusiasmen skal vi ta godt
vare på, seier Grepstad.
Ser framover
Toleransen for nynorsk
har auka i seinare tiår,
men på fleire område
har bruken av nynorsk
minka, heiter det i prosjektplanen. No skal
Språkåret vere med og
auke den språklege sjølvtilliten
hos nynorskbrukarane og skape
større aksept for den språkdelte
norske kulturen. Prosjektplanen dokumenterer at om lag 200
språk har vore brukte i Noreg det
siste tiåret.
Kampanje
– Vi kan ikkje forstå dette
på nokon annan måte
enn at byråden driv
ein politisk kampanje
mot nynorsk. Han er
ikkje kunnskapsbasert,
og den eine rapporten
Ødegård viser til, er omstridt i forskingsmiljøa,
seier Håvard Øvregård,
leiar i Noregs Mållag.
Øvregård er oppteken av at forsøket som
vart gjennomført midt
på 2000-talet, ikkje gav
resultat som det politiske
fleirtalet var nøgd med.
– Dermed vart det
vedteke i 2008 at Oslo
kommune skulle styrkje
nynorsk som sidemålsundervisning. Gjennom
denne saka dokumenterer
skulebyråden at han ikkje
har gjort noko med dette,
seier Håvard B. Øvregård.
året 2013 er klar
året frå Nynorsk kultursentrum.
Prosjektplanen byggjer på ei
samrøystes tilråding frå ei breitt
samansett styringsgruppe under
leiing av Grete Riise. Prosjektleiar
Jens Kihl var sekretær for gruppa.
Planen er forma på grunnlag av
kontakt med om lag 70 aktuelle
aktørar.
Lista over tiltak inneheld både
demokratiske vorspiel i bibliotek
landet rundt, mobilapplikasjonar
for språkhjelp, språket i norsk
rock, folkemarsj i fotspora til Ivar
Aasen, språkstafett landet rundt
og vandreutstilling om språkmangfaldet i Noreg.
– Ønsket mitt er at vi skal ha
mykje moro, heite diskusjonar
og store opplevingar, seier Grete
Riise.
– Den gjeldande politikken
bidreg til å svekkje ein viktig
del av norsk kulturarv, nynorsken, ved å oppretthalde
ein aggresjon mot målforma,
seier Torger Ødegård, skolebyråd for Høgre til Aftenposten Aften. Og han tek opp att
tidlegare argument.
– Elevane bør konsentrere
seg om å dyktiggjere seg i hovudmålet sitt. Elevane skal
sjølvsagt få opplæring i det
litteratur- og kulturhistoriske
aspektet ved nynorsken, men
bør ikkje drillast i rettskriving
i ei målform dei ikkje kjem til
å bruke, seier Ødegård.
– Det blir aldri for lite nynorsk
i Språkåret. Vi kjem i tida framover til å rette merksemda mot å
involvere endå fleire miljø utanfor dei nynorske, seier Grepstad.
Pressemelding
Nynorsk Kultursentrum
HEGE LOTHE
hege.lothe@nm.no
5
Sidemålssaka
– bakgrunn og oppsummering
2008
Kulturdepartementet kjem med
St.meld. nr. 35 Mål og meining. Frå
Kulturdepartementet kjem St.meld.
nr. 12 Språk bygger broer. Dei var
samkøyrde og slo fast at «sidemålsundervisninga må utviklast og
utbetrast, ikkje reduserast» (Mål og
meining).
2009
Partiprogramma til regjeringspartia
SP, SV og AP stadfestar det same,
at dei vil styrkje sidemålsundervisninga. I Soria Moria II-erklæringa
heiter det at «fleire språk og to norske skriftkulturar gjev eigne høve
til kulturell vekst» og at «regjeringa
vil sikre utviklinga av norsk språk,
bokmål og nynorsk (og) fremje
tiltak som gjer det lettare å bruke
nynorsk».
2010
Utdanningsdirektoratet skipar
denne våren Forum for norskfaget.
«Kunnskapsdepartementet har
bede Utdanningsdirektoratet om å
vurdera og gi råd om på kva måte
heilskapen i norskfaget best kan
ivaretakast», skriv direktoratet på
heimesida si. «Forumet skal vera eit
organ for kunnskaps- og erfaringsutveksling i det kontinuerlige arbeidet
med gjennomføringa av læreplanane i norsk i grunnopplæringa.
Det skal rapportera til direktoratet
om utfordringar i faget, gi råd og
foreslå tiltak.» Forum for norskfaget
er 19 «engasjerte og kompetente
praktikarar».
6. desember sender Kunnskapsdepartementet oppdragsbrev nr.
42-10 Utarbeiding av rammeverk
for grunnleggende ferdigheter og
revidering av læreplaner i norsk, samfunnsfag, naturfag, matematikk og
engelsk til Utdanningsdirektoratet
om revidering av læreplanen i norsk.
Departementet skriv: «Direktoratet
bes vurdere læreplanen i norsk inkl.
vudering i faget (standpunkt og
eksamen) knyttet til hovedmål og
sidemål. Forslag til endringer på
dette området må varsles og drøftes
med departementet på et så tidlig
tidspunkt som mulig.»
2011
29. april kjem Meld. St. 22 Motivasjon
– Mestring – Muligheter. Ungdomsskolen frå Kunnskapsdepartementet.
Der heiter det m.a.: «I mange deler
av landet synes det å være utbredte
negative holdninger til nynorsk som
sidemål, og det kan synes som om
opplæringen ikke har lykkes med å
redusere de negative holdningene
til nynorsk. Mange elever har problemer med å forstå nytteverdien av
å mestre nynorsk skriftlig. En del av
forklaringen kan være at formålet
med opplæringen i sidemål ikke er
klart definert, og at det i hovedsak
synes å være det språkpolitiske perspektivet som har definert formålet
med sidemålsopplæringen.»
I september blir læreplangruppa som skal hjelpe Utdanningsdirektoratet i utforminga av
den nye læreplanen i norsk klar. Tre
av medlemene sit også i Forum for
norskfaget.
27. oktober kjem det ein delrapport frå Forum i norskfaget. Rapporten er oppsummeringa av dei
drøftingane som gruppa har hatt, og
mellom tilrådingane er «Tidlegare
start og tydelegare vektlegging av
6
kompetanse i sidemål kan styrka nynorsk som sidemål i grunnskolen.»
For den vidaregåande skulen vil
forumet ha «Éin samanslått karakter
(skriftleg hovudmål, skriftleg sidemål, munnleg) som undervegsvurdering kombinert med obligatorisk
avsluttande eksamen i skriftleg
sidemål. Forumet etterlyser ei vurdering om det i så fall må innførast
eigen standpunktkarakter etter Vg2
på studieførebuande, sidan delar av
norskopplæringa blir avslutta her.»
2012
19. januar sender Utdanningsdirektoratet brevet Styrking av skriftleg
hovudmål, avgrensing av skriftleg
sidemål og endring av vurderingsordningane i norskfaget i samband med
revisjonen av læreplanen i norsk til
Kunnskapsdepartementet. Direktoratet kjem med fylgjande tilråding:
«Utdanningsdirektoratet tilrår at
kompetansen i skriftleg hovudmål
og sidemål blir vurdert samla i ein
felles skriftleg standpunktkarakter,
både på ungdomstrinnet og på
studieførebyggande utdanningsprogram.» Og vidare: «På studieførebyggande utdanningsprogram tilrår
direktoratet at det blir obligatorisk
eksamen på Vg3 i skriftleg hovudmål som i dag, trekkfageksamen i
norsk munnleg som i dag, og trekkfageksamen i skriftleg sidemål som i
dag. Sjølve eksamen i norsk sidemål
må då få ei anna innretning enn eksamen i hovudmål, til dømes ved at
det blir gitt kortare tekstoppgåver.»
24. januar seier Kunnskapsminister Kristin Halvorsen at «– Forslagene må vurderes nøye, og jeg
vil være opptatt av god dialog med
aktører og interesseorganisasjoner
underveis i prosessen.»
30. januar publiserer Utdanningsdirektoratet, ved direktør Dag
Thomas Gisholt og seniorrådgivar
Tone Vindegg, teksten Norskfaget og
sidemålet – tid for endring på heimesidene sine. Der heiter det m.a.: «Når
læreplanen no skal bli klarare, må vi
velje ein retning. Vi kan satse tyngre
på sidemålet og starte opplæringa
tidlegare. Men dersom vi meiner at
norske ungdommar generelt treng
å styrke skrivekompetansen sin, er
det viktigare å styrke hovudmålet.»
Og vidare: «Utdanningsdirektoratet
foreslår at måla for skrivekompetanse blir ulike for sidemål og
hovudmål. På yrkesfag skal elevane
berre skrive hovudmål, som i dag. Vi
foreslår også å redusere talet på karakterar i faget, slik at det blir éin felles karakter for norsk skriftleg. Den
samla skrivekompetansen til eleven
vil då ligge til grunn for karakteren.
Det opnar for at læraren kan organisere skriveopplæringa på ulike måtar og ikkje må arbeide parallelt med
sidemål og hovudmål heile tida. Vil
det føre til ei nedprioritering av nynorsk som skriftleg sidemål? Ja, det
kan hende. Skriftleg sidemål er eitt
av mange viktige emne i faget, og
vi meiner at opplæringa og vurderinga i norsk skriftleg skal vektlegge
heilskapen i skrivekompetansen til
eleven.»
Viktige datoar:
15. februar2012: Forum for norskfaget skal leggje fram sin sluttrapport.
1. oktober 2012: Høyringsutkast til
ny læreplan i norsk ligg føre.
15. februar 2013: Framlegg til læreplan ligg føre.
– Ein fallitt!
– Framlegget frå Utdanningsdirektoratet er ein
fallitt frå den statlege instansen som skal ivareta
norsk skulepolitikk, seier Håvard B. Øvregård,
leiar i Noregs Mållag.
Utdanningsdirektoratet er i
ferd med å revidere læreplanen i norsk, og oppdraget kom
frå Kunnskapsdepartementet.
I oppdragsbrevet bad departementet om at direktoratet såg
nærare på vurderingsformer,
særleg med tanke på sidemål
og hovudmål. Om direktoratet
hadde tenkt å endre noko på
dette feltet, måtte dei gje melding til departementet så snart
som råd.
Nett ei slik melding kom frå
direktoratet 19. januar i år. I eit
omfattande brev går dei gjennom ulike problemstillingar, før
dei endar opp med ei liste med
vurderingar og tilrådingar. Det
som i ettertid har skapt mest
strid, er framlegget å ha ein samanslått norskkarakter, utan
obligatorisk eksamen i sidemål.
I praksis vil det seie at om lag
to tredjedelar av elevane kan gå
ut av skulen utan å få ein eigen
karakter i sidemål. Håvard B.
Øvregård, leiar i Noregs Mållag,
seier at dette vil føre til ei nedprioritering av nynorsk.
– I staden for å kome med
framlegg om korleis ein kan få
sidemålsundervisninga til å fungere, styrkje norskfaget og lære
meir, så kjem ein med framlegg
om korleis ein skal redusere sidemålsundervisninga, svekkje
norskfaget og lære mindre. Det
meiner eg er i strid med Utdanningsdirektoratet sitt mandat
og med den offentleg vedtekne
språkpolitikken. Det er ein fallitt
av den instansen som har ansvar
for å fylgje opp skulepolitikk,
seier Øvregård.
Stiller spørsmål
Utdanningsdirektoratet sette
sjølv ned eit Forum for norskfaget våren 2010. Etter planen
skal det vere ferdig med arbeidet i midten av februar, men allereie i oktober i fjor la dei fram
ein delrapport på bakgrunn av
drøftingane i gruppa. Forumet
kan også sjå for seg ein samla
norskkarakter, men vil då ha ein
obligatorisk avsluttande eksamen i sidemålet. Dette rådet har
direktoratet valt å sjå vekk ifrå.
– Eg har problem med å
skjøne kva Utdanningsdirektoratet ynskjer. Eg vil ikkje tru
at dei ynskjer noko negativt
for nynorsk. Men framlegget
er skadeleg for nynorsken, og
dei burde vite betre. Forum
for norskfaget har vore seriøse
og har kome med framlegg til
korleis norskfaget kan bli betre. Framlegget om ein samla
norskkarakter er noko mållaget
kan vere med å sjå på, så lenge
ein skal ha ein avsluttande eksa-
men. Vidare kjem forumet med
framlegg til kva som kan kuttast
ut av norskfaget. Dei seier t.d. at
samansette tekstar ikkje treng å
vere eit hovudemne.
– Mi oppfatning er at forumet har svart på oppdraget dei
fekk og gjort det på ein god
måte. Utdanningsdirektoratet
har derimot valt å ignorere sitt
eige rådgjevande organ. Dei har
dessutan valt å ikkje høyre på
sitt eige Nasjonale senter for nynorsk i opplæringa.
– Dette gjer meg ikkje berre
sint, det gjer meg trist. Eit direktorat som har fått eit råd frå
eit oppnemnt forum med nitten fagpersonar, og som vel å
føreslå noko heilt anna utan å
grunngje det, det er ikkje fagleg
forsvarleg.
Etterlyser positive tiltak
Direktoratet hevdar at skulen
ikkje kan ha ansvaret for nynorsken sin posisjon i Noreg,
og ynskjer at arbeidslivet skal ta
eit større ansvar for det dei kallar ein «spisskompetanse». Det
vil ikkje leiaren i Mållaget vere
med på.
– Dette er skulen sitt ansvar,
og det er ikkje vanskeleg, om
ein berre greier å sjå på det som
noko anna enn eit problem. I
2006 kom Utdanningsdirekto-
Utdanningsdirektoratet ønskjer
– Me vil gjerne ha
maksimal friksjon i arbeidet med læreplanane, seier Erik Bolstad
Pettersen, divisjonsdirektør i Utdanningsdirektoratet.
Som divisjonsdirektør i Divisjon for innhald og utvikling er
det friksjon han har fått. Det har
vore ein overveldande respons
på framlegget om å kutte ut ein
eigen karakter i skriftleg sidemål. Bolstad Pettersen fortel at
bakgrunnen for framlegget var å
gjere læreplanane tydelegare og
å stramme dei inn.
– Me har evalueringar og erfaringar frå reformlæreplanane,
og dette er ein større revisjon
av læreplanane i dei gjennomgåande faga, dei fem faga ein
har gjennom heile skuleløpet.
Me får tydelege signal frå lærarane om at norsk har blitt eit
overlessa fag. Kompetansemåla
Høyring: – I den grad me har
utelate noko som burde ha fått
større plass, så vil det kome til uttrykk i høyringsrunden, seier Erik
Bolstad Pettersen, divisjonsdirektør i Utdanningsdirektoratet.
Foto: Jannecke Sanne
for norskfaget på tiande trinn
er ambisiøse. Det handlar både
om breidd og om krav til lik
skriftleg kompetanse i hovudog sidemål. Kompetansemåla i
sidemålsundervisninga er eitt
av fleire spørsmål som skal avklarast for å gjere det lettare for
læreplangruppene.
– Kva er tilrådingane baserte
på?
– Me skriv i tilrådinga til
departementet at det finst lite
forsking som går direkte på problemet og som peikar på nokre
operative løysingar. Men den
faglege forankringa er mellom
anna Forum for norskfaget, ein
rapport som samanliknar kompetansemåla og ambisjonsnivået på tiande trinn, og ein del
frå evalueringa av Kunnskapsløftet i forhold til om dei grunnleggjande ferdigheitene er ivaretekne.
– Me vil gjerne ha maksimal
friksjon i arbeidet med læreplanane. Gruppene leverer fleire
utkast undervegs, og desse utkasta skal publiserast. Målet er
å få til eit ordskifte, få fram alternative vurderingar og få motNorsk Tidend nr. 1 – 2012
mange nyinnmeldingane i mållaget fortel oss noko viktig. På den
eine sida kan ein sjå på det som
ein reaksjon på nedjusteringa
av nynorsken sin posisjon i skulen. På den andre sida seier det
at det er mange som trur det er
mogleg å lære seg både nynorsk
og bokmål. Ei undersøking i VG
synte at nesten halvparten av dei
spurde meinte at det var viktig
med ein eigen sidemålskarakter.
Så mange medlemer har ikkje
mållaget, seier Øvregård.
– Ikkje enno!
Kjartan Helleve
ratet sjølv med ein rapport som
synte at dei elevane som byrja
med nynorsk som sidemål i 8.
klasse, fekk eit betre syn på faget.
Då skulle direktoratet sytt for at
så mange som råd byrja med sidemålsopplæring i 8. klasse. Det
gjorde dei ikkje. Utdanningsdirektoratet har sett i gang forsøk
med tidleg start i framandspråk
ved 80 skular. Dei skulle ha gjort
det same med sidemål. Det har
dei ikkje gjort.
– Utdanningsdirektoratet fortel heller ingenting til omverda
eller departementet om moglege
alternativ. Vi veit korleis vi skal få
sidemålsopplæringa til å fungere:
Lærarane må bli sterkare fagleg,
dei må byrje tidlegare, elevane
må lese meir, dei må skrive meir
og dei må lære om språk og kultur: Dette er mogleg. Berre sjå på
korleis ein har greidd å styrkje
matematikk og realfag i skulen
dei siste åra, seier Øvregård.
kjartan.helleve@nm.no
Gler seg over støtta
Øvregård er på den andre sida
oppglødd over reaksjonane som
har kome på framlegget.
– Det er sjølvsagt svært gledeleg! Støtta har kome frå mange og
i grunnen uventa hald, og håpet
er at direktoratet og departementet skjønar alvoret i denne
saka. Grasrotopprøret i SV og dei
Lære mindre: – I staden
for å kome med framlegg om
korleis ein kan lære meir, så
kjem ein med framlegg om
korleis ein skal lære mindre,
seier Håvard B. Øvregård, leiar
i Noregs Mållag. Foto: Kjartan Helleve
friksjon
førestillingane mot det som ligg
føre. Me har etablert responsgrupper med m.a. Lesesenteret,
Skrivesenteret og Nynorsksenteret, i tillegg til andre norskdidaktikarar. Me har foreslått ein
konferanse til våren, i tillegg til
den ordinære høyringsprosessen.
Erfaringsmessig kjem det mange
gode og velkvalifiserte innspel til
læreplanprosessane. Eg er ikkje
ikkje uroa for at ein ikkje skal få
god nok fagleg vurdering.
Eigne vurderingar til slutt
– Forumet landa på ein annan
konklusjon enn kva direktoratet
gjorde.
– Me legg alltid på våre eigne
vurderingar til slutt. Sjølv om me
opprettar slike fagråd, så sel me
ikkje ut konklusjonane og tilrådingane til andre. Me har lagt
våre eigne vurderingar på toppen
av dei reint faglege tilrådingane
me har fått frå fagmiljøa, og det
gjer me alltid.
– Dei faglege tilrådingane frå
Forum for norskfaget vart sette til
Norsk Tidend nr. 1 – 2012
sides. Kvifor vil ikkje dei faglege
tilrådingane i det vidare arbeidet
bli sette til sides på same måten?
– Det er ikkje direktoratet
som fastset desse læreplanane.
Me køyrer prosessane innanfor
rammer frå Kunnskapsdepartementet, og det er dei som fastset
læreplanane. Vår jobb er å sørgje
for at faglege innspel kjem inn i
prosessen. Det er ingen fare for
at dette skal bli ein lukka prosess,
og det er all grunn til å tru at fagleg relevante synspunkt vil kome
fram og bli høyrde og handsama
på adekvat vis. Til slutt er det likevel departementet som avgjer
innhaldet.
Nynorsksenteret
– Læreplanutvalet har tre medlemer som også sit i Forum for
norskfaget. Trur du dei opplever
det som problematisk at direktoratet no har sendt frå seg ei
anna tilråding enn det Forumet
landa på?
– Dei er henta inn fordi dei er
framifrå fagfolk på dette feltet.
Då Forumet byrja arbeidet sitt,
var alt ope. No har me sendt ei
tilråding til departementet, som
dei no skal svare på. Då blir truleg
rammene meir definerte. Eg trur
ikkje det vil bli noko problem å
arbeide innanfor dei rammene.
– Det direktoratet har sagt om
denne saka, signaliserer likevel
ganske tydeleg kva innfallsvinkel ein arbeider utifrå, til dømes
når ein vektlegg forsøka med valfri sidemålsundervising, utan å
balansere dette med til dømes
erfaringar frå forsøk med tidleg
sidemålsstart. Kvifor har ein ikkje
lagt meir vekt på det arbeidet Nynorsksenteret har gjort?
– Nynorsksenteret er ei verksemd som er under fagleg styring
frå direktoratet. Det betyr at me
har nokså omfattande kontakt
med dei, og dei har eit klart mandat både til å skaffe oversyn over
forskingsarbeid innan sitt fagområde og til å bringe det vidare.
Eit naudsynt utval
– Men setningane «Vi kan satse
tyngre på sidemålet og starte
opplæringa tidlegare. Men
dersom vi meiner at norske ungdommar generelt treng å styrke
skrivekompetansen sin, er det
viktigare å styrke hovudmålet»
torpederer vel innfallsvinkelen
deira?
– Det er ein modell og eit alternativ som er synt fram i det me
har sendt til departementet.
– Veldig synleg er det vel ikkje?
– Det er naudsynt at det er eit
utval av erfaringar og synspunkt
som kjem til uttrykk i slike skriv.
I den grad me har utelate noko
som burde ha fått større plass, vil
det kome til uttrykk i høyringsrunden. Det er eit sikkerheitsnett
der sentrale aktørar med vesentlege kompetanse kan kome på
bana. I den prosessen me legg
opp til no, er det lagt til rette for å
kome med innspel på dei premissane me har lagt til grunn.
– Kva ansvar har skuleverket
for språkpolitikken i Noreg?
– Danningsdelen ligg som ein
sentral del av samfunnsmandatet
til skulen. Føremål og innhald i
norskfaget er også oppe til vurdering i det me tek opp i brevet
til departementet, som eit svar
på det departementet har spurt
etter. Kva skal føremålet med
faget vere? Dette er jo ei utfording for skulen generelt. Det er
mange som vil inn i skulen, og
mange har gode grunngjevingar.
Då må ein balansere skulen sitt
samfunnsmandat og skulen sitt
rasjonale. Dette må ein læreplan
uttrykkje, det er den som definerer innhaldet i skulen.
– Vår tilråding er gjort under
føresetnad av at det er eit ynske å styrkje dei grunnleggjande
ferdigheitene. Det ligg som eit
premiss at læreplanane skal bli
tydelegare. Me har kome med vår
beste faglege vurdering.
Kjartan Helleve
kjartan.helleve@nm.no
7
Aldri kjærlighet
Språket er personlegdomen min,
identiteten min, det skinet eg ser verda
gjennom. Står noko verkeleg på spel,
kan eg aldri skrive «spill». Leiken er aldri
lek, kjærleik aldri kjærlighet og saknet
alltid mykje sterkare enn savn.
Hilde Sandvik, debattredaktør i BT, 28.
januar 2012
Klokkeklar
– Jeg har fått en klokkeklar tilbakemelding fra både lærere og elever om at
norskfaget er blitt altfor omfattende og
arbeidskrevende. Vi kan ikke fortsette
slik det er i dag.
Kristin Halvorsen, kunnskapsminister,
Dagsavisen 24. januar 2012
– Jeg vil ha en tydeligere og mindre
omfattende læreplan. I dag er kompetansemålene i hovedmål og sidemål
likestilt, elevene skal være like gode i
begge deler. Det er urealistisk. Vi kan
ikke fortsette i samme spor.
Kristin Halvorsen, kunnskapsminister,
Dagsavisen 24. januar 2012
Nynorskens feil?
– Er du dårlig i nynorsk, er det nynorskens feil. Er du dårlig i fransk, er du
en latsabb. Men nå må vi slutte med å
gjøre det vanskeligere enn det er. Du
blir ikke bedre i språk av å lære mindre
språk.
Audhild Gregoriusdotter Rotevatn,
Dagsavisen, 24. januar 2012
Kva med lærarane?
– Vi er bekymra for at lærarane sin
norskkunnskap er for dårleg, særleg i
nynorsk. I dag behøver ikkje lærarar på
5. til 10. trinn norsk dersom dei ikkje
skal undervise i faget. Vi meiner alle
burde ha det.
Håvard B. Øvregård, leiar i Noregs
Mållag, ABC Nyheter, 23. januar 2012
Forundra over brevet
frå direktoratet
Fagpersonar stiller seg undrande til brevet frå Utdanningsdirektoratet. – Brevet
er språkpolitisk handling
forkledd som ei overflatisk og
enkel fornying av norskfaget,
seier Kjell Lars Berge.
65 000 i hyllene • 50 000 på nettet
www.nynorskantikvariat.no
Nynorsk Antikvariat AS
Hulgata 11
4900 Tvedestrand
Telefon 37 16 66 66 • faks: 37 16 30 00
E-post: tinging@nynorskantikvariat.no
Antikvarbokhandlar:
Arne-Ivar Kjerland
E-post: arneivar@nynorskantikvariat.no
Mobil: 928 29 098
Nynorskpris for journalistar 2012
Kven fortener Kulturdepartementet sin nynorskpris
for journalistar i år? Prisen er på 50.000 kroner og
eit norsk kunstverk.
1. mars er fristen for å kome med framlegg til prisvinnar. Alle framlegga må grunngjevast skriftleg.
Nynorskprisen skal fremje bruk av nynorsk i media,
og årleg ære ein dyktig journalist som er eit
føredøme for andre.
Prisen går til ein journalist som har utmerka seg
med bruk av levande og god nynorsk i media, og
som gjennom arbeidet sitt har gjeve nynorsken
status og innpass på nye område.
Prisen vert delt ut under Dei nynorske festspela i
Ørsta 29. juni 2012.
Merk forslaga “Nynorskprisen 2012”, og send
dei til : nynorskmediesenter@nrk.no eller NRK
Nynorsk mediesenter, postboks 100, 6801 Førde.
8
gasta.no
Du finn meir om nynorskprisen for journalistar på
nettsida www.nynorskmediesenter.no, og spørsmål
kan du stille til sekretæren for juryen, Magni
Øvrebotten, på mobil 970 55 201.
– Eg er svært forundra over innhaldet i
dette brevet, seier Benthe Kolberg Jansson
ved Høgskolen i Østfold.
– Direktoratet har blant anna ei kreativ
tolking av avsnittet i læreplanen i norsk
der det språklege mangfaldet i Noreg blir
skildra. Det burde vere nærmast umogleg
å tolke dette som noko anna enn ei skildring av mangfald i positiv forstand. Avsnittet blir avslutta slik: «Med utgangspunkt i
denne språksituasjonen skal det legges til
rette for at barn og unge får et bevisst forhold til språklig mangfold og lærer å lese
og skrive både bokmål og nynorsk.» Direktoratet skriv: «Vi tolkar det slik at alle
elevar skal ha noko kjennskap til begge
målformene, eit visst grunnlag eller det
vi kan kalle ein grunnkompetanse.» Eg
er forbløffa over at eit direktorat som har
laga forsøkslæreplanar for tidleg start med
framandspråk – der språk blir sett på som
ein ressurs – kan skrive noko slikt. Men slik
legg dei premissane for forslag om å senke
ambisjonsnivået når det gjeld kompetanse
i norsk språk.
– Om desse tilrådingane kjem med i den
endelege læreplanen i norsk, kva vil det ha
å seie for nynorsken sin posisjon i skulen?
– Viss desse forslaga skulle få gjennomslag, vil det bety ei klar svekking av nynorsken sin posisjon i skulen, og dermed i
samfunnet elles.
– Direktoratet vil overlate til arbeidsgivarane å gi nødvendig opplæring i nynorsk.
Slik ser dei bort frå danningspotensialet i å
lære både nynorsk og bokmål, og dei ser
bort frå skulen som den heilt sentrale institusjonen for å oppretthalde den norske
språksituasjonen med to jamstilte norske
skriftspråk.
– Kanskje er noko av det mest oppsiktsvekkjande i brevet at kompetansen i sidemål skal liggje under det nynorskelevane
faktisk oppnår i dag. Direktoratet skriv
om elevar med nynorsk som hovudmål:
«Dei fleste meistrar skriftleg bokmål like
godt som nynorsk, og kan veksle mellom
målformene.» Det skal dei altså ikkje få
vise med nyordninga. Dei er for flinke. Eg
kan tenkje meg at konsekvensen vil vere at
endå fleire vel bokmål som hovudmål.
– Korleis kan sidemålsundervisninga
gjerast betre?
– Eg meiner at ein må sjå utviklinga av
kompetanse i begge målformer i samanheng med utvikling av generell skrivekompetanse. I brevet blir «generell skrivekompetanse» kopla berre til hovudmålet, men
det er opplagt at elevane utviklar skrivekompetansen sin, same kva målform dei
skriv. Direktoratet og departementet bør
også lytte til fagfolk som har arbeidd og
arbeider med skriveopplæring. Og, ikkje
minst, dei bør bruke dei nasjonale faginstansane sine, først og fremst Nasjonalt
senter for nynorsk i opplæringa. Dette senteret kan vise til mange gode skuleprosjekt
som kan vise veg, seier Kolberg Jansson.
Merkeleg brev
Også Kjell Lars Berge ved Universitetet i
Oslo reagerer på innhaldet i brevet.
– Eg ser det som eit svært merkeleg
brev. Brevet er faktisk ei skiljesetjande og
konsekvensrik språkpolitisk handling forkledd som ei overflatisk og enkel fornying
av norskfaget. Om dette går gjennom, blir
det inga sidemålsopplæring i landet meir.
Landet blir heilt språkdelt, med eit nynorskland og eit bokmålsland. Nynorsken
sin posisjon i skulen er svak allereie. For
bokmålselevar vil nynorsken med dette
framlegget berre eksistere i eit lite utval
tekstar i norskfaget, elles ikkje.
– Kva er ditt inntrykk av prosessen så
langt?
– Brevet tyder på ei svært uklår forståing
av utfordringane med å styrkje norsk skule
og kunnskapane og dugleikane til elevane.
Viss meininga er å styrkje skrivedugleiken
til alle elevar, er det oppsiktsvekkjande at
framlegget heilt ser bort frå arbeidet med
å utvikle skriving som grunnleggjande
dugleik i norsk skule. Det kjem nasjonale
skriveprøver frå hausten 2012, og det blir
utvikla ei heilt ny, kvalitetssikra skriveopplæring, båe tiltak baserte på tilgjengelege
og forståelege kompetansemål i blant
anna rettskriving. Framlegget er heilt lausrive frå dette arbeidet. Det er ikkje omtalt i
det heile, seier Berge.
Alvorleg åtak
Oddmund Løkensgard Hoel ved Høgskulen i Sogn og Fjordane meiner brevet er eit
alvorleg åtak på sidemålsordninga i skulen.
– Det er ei einsidig fokusering på problema med å lære bokmålselevar nynorsk,
og det underkommuniserer alt det gode
utviklingsarbeidet som er gjort gjennom
mange år. Det mest oppsiktsvekkjande er
likevel at brevet har vist seg å vere i tråd
med dei føringane Kunnskapsdepartementet tidlegare har lagt. Dette er eit markant brot med språkpolitikken den raudgrøne regjeringa har ført sidan ho kom til
makta.
– Kva trur du konsekvensane kan bli?
– Konsekvensane av å kutte vurderinga
i sidemål er at bokmålselevar ikkje lenger
vil få nemnande skriveopplæring i nynorsk. På sikt vil det både truge statusen til
nynorsk som nasjonalmål og nynorskbruken i dei områda der nynorsken i dag står
sterkt. Korleis kan ein nynorskkommune
krevje av ein tilflytt arbeidstakar med bokmålsbakgrunn at vedkomande skal skrive
nynorsk når han eller ho aldri har fått opplæring i det?
Hoel er heller ikkje imponert over framgangsmåten i denne saka.
– Ei sak er å diskutere framtida for sidemålsordninga heilt lausrive frå heilskapen
i norskfaget og skriveopplæringa, slik brevet frå Utdanningsdirektoratet legg opp til.
Ei anna sak er korleis behovet for å styrkje
opplæringa for nynorskelevane blir brukt
som tarveleg tåkelegging i sidemålsordskiftet, seier Hoel.
KJARTAN HELLEVE
NORSK TIDEND NR. 1 – 2012
Frosenpizza?
– I ein skule der ein tek vekk ting som
er vanskelege i staden for å gjere det
meir interessant, blir språkundervisninga vassen, som ein dårleg frosenpizza, seier nynorskforkjempar og
Høgre-politikar Arne Hjeltnes til NRK.
Arne Hjeltnes, sentralstyremedlem
i Høgre, NRK, 24. januar 2012
Soga om Noreg
– Soga om nynorsk er soga om Noreg.
Nynorsk er ein del av kulturforståinga
vår. Kvifor skal ein ha norsk – norsk fotball, norsk mat og så vidare.
Arne Hjeltnes, sentralstyremedlem i
Høgre, NRK, 24. januar 2012
Siste ord ikkje sagt
– Dette er ikke veien å gå. Elevene blir
ikke bedre i norsk ved å svekke nynorsken. Saken har ikke vært til politisk behandling i regjeringen, og det skal sies
og gjøres mye før den er avgjort.
Liv Signe Navarsete, leiar i Senterpartiet og statsråd, NRK, 24. januar 2012
Språk er makt
Vi er helt og holdent for at det norske skolevesen skal satse maksimalt
på norsk i skolen. Og nynorsk. Språk
er kunnskap, språk er makt, språk er
framtida. Språk og lek, Språk og matte.
Språk og gym. Språk og vennlighet.
Språk og diksjon. Norsk, nynorsk,
spansk, tysk og engelsk.
Tom Stalsberg, Dagbladet, 25. januar
Kven taper?
Det er nynorsken, og berre nynorsken,
som vil tapa dersom sidemålet blir
fjerna. Argumentasjonen om at det er
for tøft for norsk ungdom anno 2012
å læra seg to målformer, er ikkje til å
tru. Me nektar å vera med på at nivå og
kapasitet hjå norske ungdomar er så
kraftig svekt dei siste tiåra.
Leiarteig i Sogn Avis, 25. januar 2012
Verva 300 nye
medlemer!
Det strøymer på med
nye medlemer til
Noregs Mållag. Gruppeleiar i Bergen SV,
Oddny Miljeteig, er
storvervaren med 300
nyverva medlemer.
– Du køddar ikkje med språket
mitt, seier Oddny Miljeteig. Ho
har vore på NRK Dagsrevyen og
fortalt om korleis det heile starta,
og ho har rett og slett blitt ein
kjendis på Facebook. Etter at innslaget vart sendt på fjernsynet,
har det meldt seg enno fleire nye
medlemer på mållaget sine nettsider, på telefonen og på SMStenesta. Der du kan bli medlem
ved å sende NYNORSK til 2490.
Kjekke bokmålsgutar
– Eg gjekk heilt i kjellaren då
denne saka vart kjend, at Utdanningsdirektoratet vil svekkje sidemålsordninga og dermed grunnlaget for den språklege jamstellinga mellom nynorsk og bokmål.
Framlegget vart heller ikkje skote
ned av kunnskapsminister Kristin Halvorsen, som i staden opna
for ordskifte i saka, seier Oddny
Miljeteig, gruppeleiar i Bergen
SV.
– Eg vart forferdeleg mismodig. Eg har eit nært forhold
til målsaka og nynorsken, og eg
seier det slik at språket er ein del
av identiteten vår. Men så var
det nokre kjekke bokmålsgutar
her på kontoret mitt som skjøna
kva dette handlar om, og som
med ein gong sa at dei ville melde
seg inn i Noregs Mållag, smiler
Oddny Miljeteig.
Gryteklare
– Dermed sende eg ut ei melding
med oppmoding til nær sagt alle
kontaktane mine på mobiltelefonen. Det synte seg at fleire hadde
vore medlem i Mållaget i alle år,
men det var også mange som var
gryteklare, og gjerne ville syne sin
reaksjon på saka, seier Miljeteig.
– Det er mange som aldri har
blitt spurt om å vere medlem i
Mållaget. Når dei fyrst får spørsmålet, seier dei ja.
Fellesprosjekt
Journalist Kjetil Gillesvik i VG sa
til Oddny at dersom ho greidde å
verve 100 medlemer, så skulle ho
få ei heilside i VG.
– Eg tenkte at eg bør i alle fall
klare 50 medlemer, smiler Oddny
Miljeteig, som i skrivande stund
er komen opp i 249 medlemer.
Ho fortel at dette vervearbeidet
har ført til mykje løye på Facebook, og ein av dei som let seg
verve skreiv at både han og pusen
var samde i denne saka.
Det er også fleire damer i eit
vidt nettverk som har hive seg
med i vervearbeidet.
– Dei har grisla på. Det er
nærmast som vi har hatt kaffibesøk på nettet. Dei har teke utfordringa mi vidare, og meldt tilbake
om nye medlemer.
Fredag 3. februar vart det oppslag i VG, ei heilside som lova,
om kor mange nye medlemer til
Noregs Mållag Oddny Miljeteig
har verva. I same avisa vart det
også slått stort opp at heile 50
prosent av SV-veljarane meiner
at elevane bør få karakter i både
hovudmål og sidemål.
Treng sidemålet
Oddny Miljeteig har sjølv ei fortid i fagrørsla, og ho har nøgd notert seg at fleire tillitsvalde i fagrørsla har sagt ja til å bli medlem
i Noregs Mållag.
– Kva tenkjer du om framlegget frå Utdanningsdepartementet?
– Eg tykkjer dette liknar
for mykje på det høgresida
alltid har sagt. Sidan nokon
tykkjer det er vanskeleg
med nynorsk, må ein gjere
dette på ein kjekkare måte.
Sleppe karakter og heller
sitje og lese poesi. Og så er
det nynorsksida som vert
utfordra til å tenkje fordomsfritt om sidemålet!
– Sidemålsordninga
er grunnlaget for jamstellinga mellom nynorsk og bokmål. Det vil
seie at nynorsk som sidemål og nynorsk som hovudmål
heng nøye saman, seier Oddny
Miljeteig.
Alvorleg for nynorsken
– Det er ikkje råd å drøfte moglege løysingar rundt norskfaget,
OPPMODING: – Eg sende ut ei melding med oppmoding til nær sagt alle
kontaktane mine på mobiltelefonen. Det synte seg at fleire hadde vore
medlem i Mållaget i alle år, men det var også mange som var gryteklare, og
Foto: SV
gjerne ville syne sin reaksjon på saka, seier Oddny Miljeteig.
samtidig som ein latar som det
ikkje er ei historie om språk i Noreg, og at det er knytt ulik makt til
ulike språk, slår Oddny Miljeteig
fast. Ho legg til at ho ser denne
saka og situasjonen som svært
alvorleg for nynorsken.
KJARTAN HELLEVE
kjartan.helleve@nm.no
1050 nye medlemer i Mållaget
Striden om sidemålet har
resultert i ein av dei beste vervemånadane i
mållaget si soge. I løpet av fjorten dagar
melde 1050 nye medlemer seg inn.
– Det er heilt
utruleg, seier Tuva
Østvedt, organisasjonskonsulent i
Noregs Mållag.
HENDENE FULLE:
Organisasjonskonsulent Tuva Østvedt har
travle dagar. Her med ein
liten bunke brev til nye medFoto: Kjartan Helleve
lemer.
NORSK TIDEND NR. 1 – 2012
– Det er eigentleg det mest
dekkjande ordvalet. Heilt sidan
saka vart offentleg kjend, så har
det vore eit tilsig som eg knapt
trudde var mogleg. Då dei fyrste
rapportane kom inn frå tenesta
som registrerer innmeldingar
på sms, så jubla me for tolv nye
medlemer på ein dag. Sidan har
den eine grensa etter den andre
blitt sprengt. Særleg har Oddny
Miljeteig sin personlege vervekampanje gjort mykje. Når me no
nærar oss tusen nye medlemer på
fjorten dagar, då er det ikkje anna
enn utruleg.
– Korleis melder folk seg inn?
– Det har fordelt seg jamt,
men at det har vore mogleg å
melde seg inn på sms har gjort
eit utslag. Eg veit at folk har vore
aktive på sosiale nettstader, og
ein har inspirert kvarandre. Det
spesielle har vore at så mange
har ringt direkte til kontoret for
å melde seg inn. Det har gitt oss
eit bilete av kva folk det er som
melder seg inn no, og det har vore
kjekt å snakke med dei.
Provoserte
– Kva seier dei er grunnen til at
dei no melder seg inn?
– For det fyrste er det dei som
har vore medlem før, anten hjå
oss eller hjå Målungdomen. Så er
det dei som har sete på gjerdet,
og ikkje heilt har funne tid til å
melde seg inn før no. Og så er det
nokre som ein i utgangspunktet
ikkje skulle tru var typiske medlemer, bokmålskrivande austlendingar. Sams for alle er at dei er
provoserte av det dei har høyrt
frå direktoratet og departementet. Eg veit ikkje om det berre
handlar om norskfaget. Eg sit
meir med eit inntrykk av at det
handlar om å stå opp for nynorsken spesielt og språk generelt.
– Det blir vel ekstra mykje å
gjere for deg med registrering og
slikt?
– Ja, men det gjer ingenting!
HEGE LOTHE
hege.lothe@nm.no
9
Lesing, ikkje dokumentasjon
media
Tarjei Vågstøl
Eigarskifte i
medieverda
Året 2012 starta friskt med dramatiske eigarskifte i medieverda. Har det noko å
seia for nynorsken?
I januar selde A-pressa eigardelen sin i
TV 2 til Egmont, og arvesølvet – den
einaste norske kommersielle ålmennkringkastaren – forsvann til Danmark. I og for seg var det ikkje noko
nyhende, men media valde å ta tak i
saka rett før partane signerte avtalen.
Dimed vart det ikkje noko særleg debatt før salet var i boks, og den debatten byrja ganske snøgt å handla om
kva næringsministeren hadde sagt ein
kveld på Lorry.
Men, altså: TV 2 har, trass i ganske svake
føringar i konsesjon (før) og avtale
(no), vore flinke til å nytta dialekt og
nynorsk på skjermen. Kjem dette eigarskiftet til å få følgjer for språkprofilen i kanalen?
Neppe med det fyrste. TV 2 har skrive under ein gullkanta avtale om at dei skal
vera «formidlingspliktig kommersiell
ålmennkringkastar» ut 2015. Egmont
har lova å stå ved denne avtalen, som
mellom anna garanterer for lokaliseringa i Bergen. Han garanterer òg
faste inntekter frå distributørane og
ein priviligert plass i kanalbiletet. Det
er òg vanskeleg å sjå at det skulle vera
nokon økonomisk vinst å henta ved
å regulera språket i TV 2. Dialekt og
(munnleg) nynorsk har vorte eit av
varemerka til kanalen, og neppe eit
problem for ein kanal som har størst
sjåartal på Vestlandet. Mest sannsynleg er språk eit ikkje-tema for Egmont.
Om vi skal leita etter moglege skjer i sjøen,
ligg dei fram i tid. Det største trugsmålet mot nynorsk og dialekt i TV 2
kjem om kanalen flytter frå Bergen,
og/eller reduserer nyhendeavdelinga
si. Då TV 2 var i økonomisk uføre for
nokre år tilbake, hang Bergenskontoret i ein tynn tråd heilt til avtalen med
Kulturdepartementet dukka opp. Sjølv
om ordninga med formidlingsplikt
vart lyst ope ut, verka ho likevel å vera
skreddarsydd for TV 2. Skjera er altså
strukturelle: Vil staten vera interessert
i å vidareføra avtalen på like (gode)
vilkår med utanlandske eigarar? Vil
Telenor, som er svært viktig på distribusjonssida, protestera høgt mot
formidlingsplikta når dei ikkje lenger
har eigarinteresser i TV 2 gjennom
A-pressa? Når språk er eit ikkje-tema,
vert slike strukturelle spørsmål viktige.
Liknande tankar gjorde eg meg då kunnskapsministeren presenterte framlegget om svekking av sidemålet nyleg.
Framlegget har ikkje direkte noko å
seia for vilkåra for nynorsk i aviser og
etermedia. Likevel vil det, om det vert
røyndom, gjera at norsk skule produserer mindre nynorsk-kompetanse
og stadig færre som «for så vidt» kan
nynorsk – og slik gjera det endå vanskelegare å vera einsam nynorskbrukar
i redaksjonane. Når språk er eit ikkjetema …
10
I dag er det ein overdriven fokus på
dokumentasjon. Me må frå å vri til
å styrkja lesing av nynorsk, særleg
på barnesteget, og slik styrkja
læringsressursar på nynorsken. Eg
meiner det vil vera til føremon for
nynorsk. Det vil gjera elevar tryggare på nynorsk enn dei har vore
Greitt å kutte brøk?
før, og færre vil byta ut nynorsk
med bokmål. Di meir elevar les nynorsk tekst særleg på barnesteget,
di tryggare vil ungane verta, og eg
meiner det vil styrkja nynorsken
som hovudmål.
Tor Bremer, stortingsrepresentant
for Ap, Sogn Avis, 28. januar 2012
– Når det kjem til debatt om nynorsk, kan 15-åringar
vera med og definere kva debatten skal innehalda. Då
er liksom argumenta deira gyldige. Om dei synest det
er greitt å kutta brøk frå matteundervisninga for å få
ein betre karakter, vil dei ikkje få gehør for det. Men
når det gjeld nynorsk, får dei eit enormt gehør.
Odd Nordstoga, artist,
Bergens Tidende, 28. januar 2012
Kampanjen held fram
– Arbeidet vårt i barnehagane opnar mange dører.
Til borna, til foreldra, til dei
som arbeider i barnehagane,
til skulen, til kommunen og
til politikarane, seier Oddvar Skre frå skulemålsnemnda i Hordaland Mållag.
– No gjeld det å smi medan jarnet er
varmt, seier han.
Radøy Mållag skipa i samarbeid med
kommunen kurset «Gjennom ord blir
verda stor» for dei tilsette i barnehagane i kommunen 10. januar. Om lag 50
tilsette var med på kurset. Møtelyden
fekk høyra Ingeborg Mjør halda ei fagleg innleiing om føresetnader og vilkår
for språkopplæringa i barnehagen, og
ikkje minst kva utfordringar som finst
for opplæring i og bruk av nynorsk i
barnehagen. Attåt Mjør heldt lokale kulturarbeidarar føredrag om korleis finna
og bruka den store lokale kulturskatten
som finst i Radøy.
– Me er svært nøgde med dette kurset, seier Geir Olav Repål, leiar i Radøy
Mållag.
–Me er visse på at dette er starten
på eit svært godt samarbeid med kommunen og barnehagane. At så mange
som 50 tilsette kjem, provar at det er
interesse for å gjera barnehagen til det
fyrste steget for å gjera borna til trygge
nynorskelevar seinare.
Stor etterspurnad
– Me har vore i ein brote barnehagar i
fylket siste året, seier Oddvar Skre.
– Allstad der me har vore, har barnehagane vore svært nøgde med vitjinga
Artig: – Det skortar ikkje på oppgåver, men dette er noko av det artigaste målarbeidet me
har gjort på lenge, seier Oddvar Skre. vår. Det har sjølvsagt hjelpt mykje at leiaren i Noregs Mållag, Håvard Øvregård,
har vore med i mange barnehagar og
snakka med borna og dei tilsette, seier
Skre.
– Me planlegg å vitja endå fleire barnehagar i 2012. Det er ikkje vanskeleg
å få koma i barnehagane, snarare treng
me fleire folk til å verta med om skal nå
over alle. Utfordringa frametter vert å
fylgja opp: Korleis skal barnehagane få
tak i tilfang? Korleis skal dei bruka tilfanget? Trengst det kurs for dei tilsette?
Foto: Arkiv/Nei til Eu
Korleis få med foreldra? Og ikkje minst:
Korleis få lyft dette arbeidet opp på politisk nivå, slik at kommunane gjer politiske vedtak om at dei ynskjer å gjera
barnehagane til ein førskule for framtidige nynorskelevar? Det skortar ikkje på
oppgåver, seier Skre, men dette er noko
av det artigaste målarbeidet me har
gjort på lenge. Det er berre å hiva seg
rundt over heile landet, oppmodar ein
ivrig Oddvar Skre.
Ingar Arnøy
ingar.arnoy@nm.no
Bibelordbok
frå nynorsk
til hebraisk
Eigil Lehmann (1907–2009)
var prest og filolog. Han har
mellom anna gitt ut Ordbok for
Det nye testamentet (1955) og
den utvida utgåva Ordbok for
Det nye testamentet – nynorsk
med tilvising til gresk grunntekst
(1988).
Dei siste leveåra sine
arbeidde han med eit manuskript til ei liknande hebraisk–
norsk bibelordbok for Det
gamle testamentet. Denne
boka blei aldri utgitt. I desember 2010 leverte døtrene
Frøydis og Caroline Lehmann
manuskriptet til handskriftsamlinga ved Nasjonalbiblioteket i Oslo. No er manuskriptet
gjennomgått og ordna av
bibelomsetjar Anders Aschim i
Bibelselskapet. Kopi av ordlista
er tilgjengeleg i pdf-format på
vevstaden bibel.no, medan
sjølve manuskriptet er tilgjen-
Manus: Frøydis og Caroline Lehmann studerer manuskriptet til far sin saman med bibelomsetjar
Anders Aschim. Foto: Dag Kjær Smemo
geleg på spesiallesesalen i
Nasjonalbiblioteket.
Alfabetisk ordlista yver
uppslagsord i nynorsk bibel
rev. umsetjing 1938 er først
og fremst av interesse for dei
som arbeider med historia om
norsk bibelomsetjing. Høg-
norskmannen Lehmann har
lagt den klassiske «Indrebøbibelen» til grunn for ordlista.
Bibelselskapet
Norsk Tidend nr. 1 – 2012
eim
olh
dreskift
E
S
N
E
T
B
U
SD
–
T
S
Ø
–
FL
ÅM
S
g
vig
um
sig
De
F
n|
KR
Å
N
FR
SO
ER
.P
PR
k
Pa
T
g: sbry
n
i
ill lam
st ng@f
e
B ki
o
bo
Ægir
Brygg
eri
har s
tarta
Ø
Ægir
E
R
–
A
AN
L
R
D
EN
L
A
19 DØG
95 N:
,-
595
O
di.
yg
ssb
a
.
ng il V
tti ø t
a
b
ern er
ov Øst
,
ag frå
ri.
ge
idd len
yg ell.
m
r
a
B t
rs sd
gir Ho
tta land
e
Æ
r
i gga
t.
3- ur
.
en bry
e: g i A
es ema
s
v
i
n
s
e
r
m
o
.
k
t
n
tte spe
lls dri os v/p låm
.co
O
n
l
Fje van term ling på F
&
i
ale
t t ut
g m g
bø g
sd
or gra
ter st o ke o : Sa ttin
d
p
s
ns me
a na
Ø ko ak
lan
tra røm
1: Fru sjp rygg ver
ur
.
a
l
g
n
o
:
b
@
le –
Da ag 2 Lu låms t og
ke sj
ing
yk lun
F ffe st
k
D
s
o
Bu uko ing, g og
bo
r dr in
|
F
o
3: Van visn
g
a.n
m
a
g
O
g
D
R
pril
a
.
7
a
t
f
a
Påske
K
LIVE MUSIK
I ÆGIR
ti
lbod
ROM / F
RUKOST
:
f rå k r
,- pp
2
Weeken
d
V
o:
ot
i
fl
sit
/M
m
.co
am
ten
or
Ra
e,
kk
rS
tte
Pe
Foto: Thor Brø
as
p
a
T
r
i
g
Æ
& Dans
dreskift
Foto: Thor Brø
!
s
s
l eld
l
e
j kv er:
f
il til ktob
t
d gir 7. o
r
jo Æ mai –
f
å ed 26.
r
F m bod
– ketil
.
im
he
ar
inj !
S
å rad
n p på
e
k
r
ak re å
p
e
t
t
nis ub» .
a
T rip 00
te. ygge o 17
e
lv r
he ts B ann
a
l
et Åre rnes
V
ta il « te
ot ra t Ot
r
i g kå på
de ir – orie
a
t
b g
n, i Æ rhis
e
l
u
da ak lt
ds sm g ku
n
g
o
la
ur kt o at
A
m
u
e i , l al
dr rme lok
n
Va isva , ro,
Pe syn
Ut
Brenn
eri
Vi tilb
y
r
øl- og
akevit
tsmak
,
r
u
t
ing fo
å
Bl
g
r
r
uppe
r,
u
t
a
m
r
r
fi
.
ari,
f
f jordsa e og
ans
konfer ilding.
teambu t oss
Kontak d.
for tilbo
T: 57 63 20 50 | booking@flamsbrygga.no | www.flamsbrygga.no
11
Raudt vil ha slutt på
bokmålstvang i Oslo
For 35 år sidan vedtok Oslo-politikarane at bokmål skal vera offisielt administrasjonsspråk i kommunen. Det vil
seia at ingen tilsette får lov til å bruka
nynorsk i jobben sin. No foreslår Raudt
å oppheva vedtaket.
– Noreg er i den heldige situasjon å
ha to jamstilte skriftspråk, som begge
er ein viktig del av kulturarven vår.
Oslo kommune, som landets hovudstad, bør vera språknøytral langs heile
lina, skriv bystyregruppa til Raudt i forslaget som truleg kjem opp i Finanskomiteen i Oslo kommune i mars.
– Oslo kommune er språknøytral i
kommunikasjon med statlige organ,
og Raudt ynskjer at tilsette skal kunna
bruka den målforma dei vil, i brev, utgreiingar og andre interne dokument,
seier Ingrid Baltzersen (R).
– Grunnen til at me stiller forslaget,
er jo at me synest det er diskriminerande at tilsette i Oslo kommune ikkje
får bruka nynorsk, understrekar ho.
Raudt får full støtte frå leiar i Noregs Mållag, Håvard B. Øvregård.
– Oslo burde skamma seg over å
forby eigne tilsette å bruka den eine
av dei to offisielle norske språkformene. Dette er ikkje Oslo x-large, slik
byen ønskjer å framstilla seg, seier
han.
Før Finanskomiteen skal ta stilling
til forslaget frå Raudt, skal byrådet
koma med si innstilling. (Framtida.no)
Tine på
feil språk
Frå nyåret har Tine levert mjølk frå
gardar i den regionen der forbrukarane bur. Tine tek på alvor at folk
helst vil ha mjølk frå nærområdet,
men bryr seg ikkje om språket til
bønder og forbrukarar. Berre éin
av tjue gardar er presentert på nynorsk, trass i at alle fire gardane frå
region Vest ligg i nynorskkommunar.
– Heilt uforståeleg, og ein stor
reklametabbe. Med berre éin av
fire vestlandsgardar presentert på
nynorsk, syner Tine at dei ikkje
forstår kor viktig språk er for lokal
identitet, seier mållagsleiar Håvard
B. Øvregård.
Våren 2009 kjempa Mållaget
for å behalde «TineMjølk» på kartongane. Då var det viktig for Tine
å ha same mjølkekartongar i heile
landet, samstundes som dei skrytte
av å bruke nynorsk på mindre produkt med lokal forankring. Noregs
Mållag har no bede om møte med
Tine for å få ei nærare forklaring på
kvifor dei brukar så lite nynorsk på
mjølkekartongane.
Dei fire gardane som prydar
mjølkekartongane på Vestlandet,
er Brekke gard i Stryn kommune,
Kringla gard i Naustdal kommune,
Sagstad gard i Meland kommune
og Sæleset gard i Kvam herad. Berre
den sistnemnde vert presentert på nynorsk. På
Tine sine nettsider
er det fullstendig
nynorskfritt,
der vert alle
gardane presenterte
på
bokmål.
HeGe lOtHe
ekstRa tUnGt:
På Vestlandet må dei
for tida drikke melk
som kjem frå kuer.
12
– Læraren er
– Haldningane til svenskfaget
i den finske skulen er langt
betre enn det som kjem til
uttrykk i media, seier forskar
Hanna Lehti-Eklund.
Saman med andre forskarar har ho gått
inn i den svenske skulen for å undersøkje
den obligatoriske svenskundervisninga, og
det har resultert i to rapportar. Svenskundervisninga har vore diskutert i ei årrekkje
og omgrep som «tvangssvensk» er vel etablert. Frå slutten av 1900-talet og framover
2000-talet vart denne kritikken krassare.
Lehti-Eklund sprekulerer sjølv i om dette
har noko å gjere med framveksten av Internett å gjere, at det vart enklare å kome med
hatske utfall anonymt. Nokre trekkjer fram
EU-medlemskapen frå 1995. Sverige vart
mindre viktig, og finnane såg meir mot Europa. Difor vart ikkje det svenske språket så
viktig som det hadde vore, og motsett med
engelsk.
Dårleg og meiningslaus?
Denne tilspissinga gjorde at det vart skapt
eit bilete av at svenskundervisinga var dårleg, og at elevane heller burde bruke tida si
på andre ting. Det er forska lite på dette i
Finland, sjølv om det har vore undersøkingar som har gått utelukkande på haldningar.
Det fyrste rapporten, «Svenska i finske
gymnasier», kom i 2010. Problemstillinga
til Lehti-Eklund og forskarkollegaene hennar var fylgjande: om svenskundervisninga
verkeleg er så dårleg og meiningslaus, kvifor går då elevane ut av skulen med gode
karakterar? Gjennom intervju og spørjeskjema spurde dei elevar og lærarar ved sju
gymnas om haldningar til svensk. I vinter
kom ein tilsvarande rapport for grunnskulen, «Svenska i finska grundskolor». Typiske spørsmål til elevane var:
– Vad tänker du på när du hör orden
svenska språket eller svenskspråkiga?
– Borde läraren använda svenska eller
finska i undervisninga?
Lærarane fekk spørsmål som t.d.:
– Du och svenskan: hur skulle du beskriva din egen relation till svenskan?
– Hur tycker du svenskundervisningen
borde utvecklas?
Halvparten positive
– Det er ikkje så negativt ut som ein skulle
tru, seier Lehti-Eklund.
– Me var i sju gymnas og sju grunnskular. Det kan høyrast lite ut, men det tek tid
å førebu slik forsking. Til rapporten om
grunnskulen vitja me sju skular. Me intervjua 12 lærarar, 86 elevar og fekk 156
skrivne svar frå elevar. I tillegg kom observasjon i klasseromma.
Nesten halvparten av elevane var positive til svensk som skulefag. 31 prosent
var nøytrale, medan resten var negative.
Dei nøytrale sa at dei såg på fag som eit
heilt vanleg obligatorisk fag, og mellom
dei negative så kan ein godt finne dei som
er skeptiske til alt skulen har å kome med.
Desse tala høver godt med dei tala me fann
på gymnaset.
Så konklusjonen vår er at motstanden
mot faget ikkje er så stor som ein kan få
inntrykk av gjennom media. I tillegg var
det ei gruppe som var negative til sjølve faget, men som tykte dei hadde ein god lærar.
På ein slik bakgrunn kan ein konkludere
med at det blir gjort mykje bra.
– Korleis forklarer de desse funna?
– Me trur at nøkkelen er læraren. Det
blir gjort veldig mykje arbeid frå lærarane
si side, og det styrer haldninga til elevane.
Midt på 90-talet kutta ein ned på timetalet,
og det tvinga fram endringar i faget. Det er
eit faktum at elvane kan mindre svensk no
enn før. Men det avgrensa timetalet gjorde
at lærarane måtte undervise meir effektivt.
Dei kunne ikkje prate så mykje at elevane
ikkje fekk seie noko. Difor er gruppearbeid
og samtalar to og to imellom vorte meir
vanleg. Dette er vel ikkje spesielt for svenskundervisninga i finske skular, men ein
trend i all språkopplæring. Me trur at haldningane oppstår lokalt, altså på skulane og
i klasserommet, og nett dette at lærarane
greier å skape eit godt læringsmiljø, gjer at
elevane får eit godt inntrykk av faget.
– Skulen i Finland har eit godt rykte på
seg?
– Ja, men det kjem vel an på kva undersøking du les. Finske elevar er flinke fagleg,
medan andre undersøkingar syner at danske elevar er meir lukkelege.
Vil ha meir kultur
pOsItIve: Forskar Hanna Lehti-Eklund har undersøkt haldningane til svenskundervisninga i
Foto: Kjartan Helleve
Finland.
– Men lærarane er i alle fall flinke.
– Det er dei. Det var nokre av lærarane
me intervjua som har undervist i svensk
i mange år. Likevel var dei opne for å endre undervisinga. Nett dette ordskiftet om
haldningar gjorde at dei var villige til å tenkje nytt.
– Alt er likevel ikkje perfekt. Elevane var
opptekne av å lære seg meir talespråk, og
auke ordtilfanget sitt. Dei kunne også tenkje seg fleire kulturelle innslag, som filmar
og videoklypp. Generelt å lære seg meir
om det svenske samfunnet. Så eg trur det
er råd å gjere undervisinga betre, eller i det
minste sjå på kva som skal stå i læreplanen.
Planen vil framleis ha grammatikk som hovudfokuset, men burde moglegvis i større
grad reflektere ynske frå elevane om meir
kultur og samtale.
– Men me har fått fleire stimuleringstiltak. Mellom anna er det eit prosjekt som
heiter Svenska Nu, der skulane kan tinge
vitjingar av alt frå kokkar til rapartistar.
Innfallsport til Norden
– Her til lands er det mykje snakk om kva
nytte ein skal ha av å lære seg nynorsk. Er
det slik med svensk i den finske skulen også?
Landsmøtet 2012: Fleirspråk og mållov
Alt ligg til rette for eit spanande
landsmøte i Oslo siste helga i
april.
– Eg trur innleiarane vil passe
perfekt i ordskiftet om sidemålundervisninga som starta for fullt no i
vinter, seier Gro Morken Endresen,
dagleg leiar i Noregs Mållag. Ho trur
ikkje at ordskiftet har lagt seg til dess.
– Styret hadde alt lagt programmet
for landsmøtet då sidemålssaka eksploderte i media i januar. Men me har jo lenge
visst at læreplanen i norsk skal endrast, og
høyringa er først til hausten. Difor er det
viktig å syne fram dei positive sidene ved
sidemålsopplæringa, seier Endresen.
Hanna Lehti-Eklund har saman med
andre forskarar undersøkt sidemålsundervisninga i finske skular. Om ein skal døme
ut i frå det som står på nettet og i media
elles, så kan ein få eit inntrykk av at det står
skralt til med svenskundervisninga. Men
undersøkingane avslørte at det er langt i frå
sanninga.
– Det er spanande å høyre om kva som
er bakgrunnen for suksessen, og om det er
ting me kan lære av det finske undervisningsopplegget. Så skal det bli interessant
og lærerikt å høyre Øystein Vangsnes frå
Universitetet i Tromsø snakke om fordelar
Norsk TideNd Nr.1 – 2012
nøkkelen
tyleprat
Knut T. Bøyum
storeknut@online.no
Offended?
Kva i alle dagar, engelsk i Norsk Tidend?
Ja, sjølv om nynorsk er det beste
verktyet ein kan nytta til alt frå milde
kjærleiksdikt til dei mest blodige
nedsablingar, er «offended» det ordet
eg finn mest naturleg når eg tenkjer
på ein uting som breier om seg.
Truleg fordi det nok kjem frå USA i
fyrstningi, nemleg det at alle heile tidi
kjenner seg fornærma. Ein kan ikkje
lenger opna ei avis utan at det står
einkvan der og er dødeleg fornærma
over eitkvart. Kva har skjedd med
folk?
I min ungdom, på dei tider Kiss enno
hadde masker, var det då òg skitslenging mellom folk, og ikkje var ein
vel meir forsiktig med kva ein sa eller
gjorde heller. Men ein gjekk då ikkje
til avisa og hevda seg krenkt av den
grunn. No er det ikkje måte på kva ein
tek som eit personleg angrep.
No vil kan henda nokre meina at det er
uvant for ein gamal kvit mann i Noreg
å seia slikt, eg kan ikkje setja meg inn i
korleis minoritetar har det. Kan eg ikkje? Eg er då bonde. Krf-medlem. Nynorskbrukar. Liverpool-tilhengjar. Eg
køyrer Case-traktor. 2 stk. til og med!
Det går ikkje éin dag utan at eg høyrer
ting eg kunne ta meg nær av.
Mat på svensk: Nettverket Svenska nu sender mellom anna ut kjendiskokken Mickael Björklund til finske skular for å lage smoothie på
Foto: Mikael Nybacka/Svenska nu
svensk. – Blant elevane i grunnskulen er det
nok færre idear om kva som skal hende
i framtida. Der er svensk berre eit fag på
skulen. Og eg trur det er ganske få som
brukar svensk på fritida eller blir eksponert for språket i særleg grad. På grensa
mot Sverige heilt i nord er det nok ein
del som snakkar svensk med mor si, eller av og til brukar det når dei sender ein
sms.
– Dette var nok eit meir aktuelt
spørsmål på gymnaset. Skal du vidare
på ei universitetsutdanning eller høgskule, så er det obligatorisk å ha svensk.
Så på gymnaset hadde elevane ein heilt
klår idé om at dei kunne få bruk for
det i jobben eller på fritida, om dei t.d.
skulle flytte ein stad der svensk var meir
utbreidd Dette med framtidig bruk er
viktig, for om ein manglar ein slik tanke,
med å lære seg fleire språk, seier Endresen.
Som den tredje hovudtalaren kjem
Arnfinn Muruvik Vonen. Innlegget
hans har tittelen «Kva skal til for at staten skal følgje mållova?». Her er det også
mykje å ta tak i, og mange medlemer
engasjerer seg i dei stadige lovbrota frå
ulike statsorgan. Utanom dei vanlege
landsmøtesakene, skal det opp sak om
Norsk Tidend nr. 1 – 2012
så mister ein motivasjon, og då blir det
vanskeleg å lære seg språk.
– Og tankane til gymnasiastane var
heilt rett. Svensk er ein innfallsport til
Norden, og undersøkingar frå næringslivet syner at engelsk er det viktigaste
språket, men svensk er hakk i hel. Dessutan er det svært viktig i det personlege
møtet. Då vil ein ikkje vere den som
berre kan engelsk.
– Og ein kan vel ikkje lære seg for
mange språk?
– Det er heilt sant. Nesten alle dei
lærarane som underviser i svensk, underviser i minst eitt framandspråk til.
Har ein fyrst lært seg svensk, så er det
enklare å ta til med andre språk.
Kjartan Helleve
kjartan.helleve@nm.no
landsmøta skal skipast til annakvart år.
Landsmøtet i 2011 bad styret om å greie
ut spørsmålet til landsmøtet i år. Dessutan har det kome inn eit framlegg som
gjeld Mållaget sitt syn i normeringa av
nynorsken. Fristen for å sende inn saker
er 27. februar.
Endresen tykkjer det er kjekt at
landsmøtet skal skipast til Hotell Bondeheimen.
Hanna Lehti-Eklund
◆ professor ved Finska, finskugriska
och nordiska institutionen ved
Helsingfors universitet.
◆ Aktuell: kjem til landsmøtet i Noregs
Mållag for å snakke om rapportane
Svenska i finska gymnasier (2010) og
Svenska i finska grundskoler (2012).
Svenska nu
◆formidlar svensk ungdomskultur
og møte med det svenske språket i
Finland og oppmuntrar ungdomar
til å nytte svensk gjennom positive
førebilete. Nettverket blir finansiert
av m.a. Kulturfonden för Sverige och
Finland og statlege midlar frå Finland
og Sverige.
– Det er ekstra kjekt å kunne kalle
inn til landsmøte på Bondeheimen, den
nynorske storstova i Oslo. Det er nokre
år sidan me har vore der, men eg er overtydd om at folk kjem til å trivast på historisk grunn. Det ligg sentralt, og er lett
å koma frå og til.
Kjartan Helleve
kjartan.helleve@nm.no
For halvtanna år sidan fekk eg ei fartsbot. I Sogn, på bokmål. Dette gjekk
naturlegvis ikkje an, så eg kravde å få
den på norsk hovudmål. PR-kåt som
eg er, gjekk eg òg til avisa med denne
vesle kvardagssoga. Underleg nok var
dette ei sak som tok av på nettet og
kom i mange nettaviser. Med kommentarfelt under. Der var det mykje
spanande lesing kan du tru! Mellom
synspunkt om at «det var ingen sak»,
«skjerp deg», «nynorsk stinker»,
«nynorskinger er dumme» og andre
variantar av dette, var det og nokre
detaljerte utleggingar om stamtavla
mi. Eg skal vedgå at det var greiner i
stamtreet mitt eg fekk opplyst om der,
som eg ikkje visste om frå før.
Men gjer det meg til ein fornærma, skal
eg klaga mi naud over at slikt ikkje
er rettvist? Nei, kvifor det? Eg hadde
rett. Min identitet er nynorsk, den
er eg trygg på. Kva andre tyleskallar
måtte meina om det, kan jo vera irriterande, men dei har då inga injurierande kraft. Eg er bonde, verdas beste
yrke, kvifor skulle eg verta fornærma
om ein Vålerenga-tilhengjar nyttar
bonde som noko negativt? Er det
fornærmande for meg at folk er så lite
opplyste at dei trur eg er ein dyster
myrkemann på grunn av at eg er med
og held Hareide med lommepengar?
Utingen med at alle som kjenner seg fornærma om nokon ser litt stygt på dei,
straks klagar sin naud, er meir enn
irriterande. Det er ein fare for ytringsfridomen. Og det er med å gjera dei
til ei svak gruppa om dei ikkje var det.
Dei vil ta vekk ytringsfridom med sin
sutringsfridom. Det er det lite å vinna
på. Har ein sterke identitetar, er ein
ikkje del av ei svak gruppa. Då vert
ein heller ikkje så lett fornærma. Ein
skal krevja sin rett, men ikkje med
pipestemme.
13
–Folk er blitt så nærblinde. Me prøver å lyfta ting fram, og gi
folk eit nytt syn på det dei har rundt seg, seier Linda Eide.
guiden
L
inda Eide er midt inne i den tredje
sesongen av Norsk Attraksjon. Tredje
og siste sesong. Så er det slutt. 23
program, med 120 ting som du ikkje kan
lese om i guideboka. Ikkje før no, i det
minste. Programmet har nemleg hatt
stor gjennomslagskraft. Sjåartala har vore
svært gode, programmet har endra synet
på kva ein skal verdsetje på heimstaden sin
og på korleis ein kan fortelje om relativt
kjedelege emne på ein underhaldande
måte. No tikkar det altså mot slutten.
– Dette blir nok den siste runden. Etter den andre sesongen var eg og Kristin
Helgeland Hauge, som er fotograf og prosjektleiar, tømde. Når du lagar ein serie der
alt allereie har skjedd, og alle objekta står
i ro, må du finne nye måtar å fortelje det
på. Det held ikkje å berre gjere eit intervju
med nokon som fortel, du må finne på
noko anna. Då kan du fort bruke opp alle
triksa du har.
– Men så kom Rebecca Nedregotten
Strand med, og ho hadde friske auge og
var veldig god på å finne fram til nye ting.
Då fekk me eit lyft og lyst til å lage endå ein
runde med program. Det går litt raskare
no, litt meir spel og endå meir leik. Me
har jo vårt faste opplegg, med grilldressen
og skiltet, men me har prøvd å ta det litt
vidare. No trur eg det er nok. Noko me rett
nok sa etter dei to første sesongane også.
– De har tydelegvis hatt frie rammer?
– Det er eit fantastisk utgangspunkt,
men kan òg vere nådelaust. Det var opp til
oss å definere programmet. Mange norske
program i dag byggjer på internasjonale
konsept som er ferdig utvikla når det gjeld
utsjånad, dramaturgi og reglar. Då me
byrja, var det ingen som visste kva dette
var. Me var våre eigne konseptutviklarar,
som måtte ta stilling til alt. Du tek den fyrste telefonen til ein eller annan kommune
og spør: «Har de noko fantastisk i dykkar
kommune som ingen veit om?» og så blir
du berre sendt vidare til eit eller anna bygdetun. Det fungerer ikkje så bra.
– Utfordringa var å finne ein måte å
arbeide på, ein stil og eit uttrykk som lyfta
programmet. Det er så mykje som må
planleggjast og finnast ut av. Kva skal eg ha
på meg? Korleis skal campingstolane sjå
ut? Kva kaffikoppar skal me ha med oss?
Korleis skal skiltet sjå ut, kva bokstavar
skal me bruke på skiltet, kva fargar skal
bokstavane ha? Men når me fyrst fann
forma, så er det sjølvsagt herleg å ha fritt
spelerom til å finne på nye ting.
– Er det så viktig korleis bokstavane på
skiltet ser ut?
– Ja, enormt. Eg er utruleg glad i det
skiltet. Oransje og gult og fonten til VM i
Mexico 1986, det gir ei heilt anna stemning
til programmet enn det fyrste utkastet,
som var rustikk tømmervegg med streite
fontar. Eg hadde ei t-skjorte frå fotball-VM
i Mexico i 1986, og den sprang eg med
ned til dei som laga skiltet for oss, og sa
at «slik skal bokstavane sjå ut». No er me
glade i det skiltet, det er vårt. Det er difor
me skrik: «Pass på skiltet!» om det er i ferd
med å detta ned.
– Har de berre eitt skilt?
– Ja, me har berre skifta folien som
ligg på utsida. Skiltet og dei tinga rundt
har eigentleg betydd meir enn eg trudde i
utgangspunktet. Det handlar om eit slags
eigarforhold til det me held på med. At me
er glade i det og likar det.
– Er eigentleg Norsk Attraksjon eit meir
personleg program enn det ser ut som?
– I den forstand at det er viktig korleis
eg fortel historiene. Men det er ikkje eg
som skal vere det viktige. Det eg nesten har
minst forhold til fagleg, er meg sjølv som
programleiar. Det er jo eg som står der, og
det er slik eg blir sett og oppfatta, men det
er journalist eg er, og eg likar best å skrive
manus og fortelje historia. I manuset
skriv eg aldri «eg», eg skriv alltid «Linda».
«Linda rullar utfor stup», «Linda kler av
seg», «Linda kjem inn i bildet » og så bortetter. Det er fyrst når eg står der i bikini i
rundkøyringa og kjenner meg dødsflau, at
eg innser realitetane i manuset, for å seie
det slik.
– Er «Linda Eide» i Norsk Attraksjon
deg?
– Ja og nei. Vårt beste sjakktrekk er
grilldressen. Det betyr at eg kan hoppe ut
av den når eg etter kvart skal lage noko
anna. Mykje av det ein ser er meg, men så
skrur me tre–fire knepp på suverenknappen. Når eg tek på meg grilldressen, blir
eg den suverene guiden. Difor seier eg
sjeldan i programmet: «Seier du det?» eller «Nei, er det sant?» når eg snakkar med
nokon. Me veit jo det meste på førehand.
Den «Linda Eide» som er i programmet, er
meg, pluss ei suveren rolle. Av og til kan du
likevel sjå glimt av den verkelege meg, som
til dømes når det blir tydeleg at eg har høgdeskrekk. Då er det ikkje like lett å spele
rolla. Og dette vil me jo ha med. Om me
berre heldt oss til det som stod i manuset,
så ville det ikkje ha vorte eit bra program.
Desse augneblinkane der både dei medverkande og eg blir tekne i å vere ekte, gjev
programmet eit snev av verdfull ektheit,
noko me gjerne vil ha med. Difor vil eg at
dei tre sekunda der den ekte Linda Eide
reagerer, smakar noko vondt eller ler, skal
vere med. Alt dette er viktig krydder, men
berre krydder: Det er attraksjonshistoriene
som er viktige. Me kan gjerne ha leik og
moro, men det skal vere eit oppegåande
program.
LINDA EIDE
◆ aktuell med tredje
runde av «Norsk
attraksjon»
det som verkeleg gjer det morosamt, er at
det er sant. Det er den store dimensjonen i
programmet. Difor er me svært nøye med
fakta, og me seier aldri «Det seiest at …».
Om me ikkje kjem lengre enn til at «Nokon har hevda …», så blir det ikkje noko
innslag. Segner og vandrehistorier unngår
me.
– Blir du møtt med forventningar om at
du skal vere slik til vanleg også?
– «Kvar er grilldressen?», spør dei. Og
no då eg var heime på Voss under NM på
ski, spurde dei «Kvar er bikinien?». Forventninga om at eg skal vere morosam,
har nok auka, og eg veit ikkje heilt kor bra
det er. Eg veit ikkje om mi evne til å vere
morosam har auka tilsvarande, men eg er
heller ikkje den rette til å vurdere det, har
eg funne ut.
– Kva er drivkrafta bak programmet?
– Eg kunne fint ha sagt at eg vil syne
fram alt det spennande og ukjente her til
lands. Eg kunne ha sagt at eg er journalist,
og eg vil fortelje ei god historie. Eller eg
kunne ha sagt at eg likar å reise rundt, og
dette har gitt meg eit godt høve. Etter kvart
har noko av det viktigaste vorte å lyfte
fram ting som folk ikkje ser på som noko
særskild, slik at ein ser på det med nye
auge og entusiasme.
– «Sjit helvedes kåken» i Kåfjord er eit
godt døme. Det er eigentleg ei sterk etterkrigshistorie om kor dårleg den norske
staten handsama samane i Finnmark etter krigen, og om Anton Sjåbakken, som
skreiv eit harmdirrande brev som har gitt
namn til huset. Folk var ikkje berre begeistra for denne historia, og læstadianarane
var ikkje særleg begeistra for banninga i
brevet. Hadde dette huset vorte rive, så
hadde denne historia forsvunne. Etter at
programmet var synt, så har ein funne
pengar til å halde huset ved like. Sommaren etter fjernsynsvisninga vart huset synt
fram under Riddu Riddu-festivalen. Slike
ting gjer at gleda over å fortelje om attraksjonane blir sterkare. I denne runden har
Me formidlar fakta på ein underhaldande måte, og det som verkeleg er
morosamt, er at det er sant.
– Er det eit humorprogram?
– Nei.
– Det kan det vere delte meiningar om?
– Eg veit det, og det er heilt ok. Slik
sjangerinndeling er uansett ikkje så viktig,
så lenge folk får noko ut av programmet.
Eg likar godt når folk ler, og eg likar godt
når folk føler dei vert litt opplyste. Eg har
stor respekt for alle som driv med reinspikka humor. Me er ikkje der. Me formidlar fakta på ein underhaldande måte, og
særleg huset som stod att etter bybrannen
i Ålesund fått ekstra lokal merksemd. Også
dette huset er i dårleg stand, og folk ser at
historia kan forsvinne med huset, om ikkje
det vert teke vare på. Me prøver å lyfte ting
fram, og gi folk eit nytt syn på det dei har
rundt seg.
– Det er ikkje etter tips at de finn fram til
alt dette?
– Det er faktisk veldig interessant. Av
120 attraksjonar, så er det berre to som
har kome etter tips frå folk som faktisk bur
der. Folk er så nærblinde. Folk i Vanylven
vil ikkje tipse om den elleve meter høge
solsikka, for dei er usikre på om ho eigentleg er så fin. Det er ho jo, om folk fortel
historia om henne. Folk vil altså ikkje tipse
om slikt sjølve, men så kjem me og lagar
eit innslag. Som oftast endrar det synet på
saka, og det blir ein attraksjon. Stundom
blir det nesten for mykje. Reiselivsfolk vil
jo gjerne vise fram noko som utvilsamt er
flott, men det er ikkje sikkert alle tykkjer
at den svære plastnissen i Lyngen er noko
særleg.
– Kva fortel det deg?
– At det er utruleg mykje enklare for
folk å seie «Veit du kva? Me har ein bygning her som er meir enn 400 år gamal».
Eller dei har den lengste trebygningen, eller den eldste nord for Polarsirkelen. Eller
så er det ein eller annan forfattar som har
budd på staden nokre få år. Slikt er enkelt
å framheve, det som er opplese og vedteke
som ein attraksjon. Når det kjem til det me
er ute etter, blir dei meir usikre.
– Eg ville trudd at de fekk inn mange tips?
– Det får me, for så vidt. Om me har
hatt eit innslag om ei rundkøyring, så renn
det inn med tips om rundkøyringar. Men
då har me jo allereie laga eit innslag om
det. Det er vel berre femten av innslaga
som kjem etter tips. Det skal litt til for at
tipsa held til ei heil tv-forteljing, det kan
vere fint og snodig, men stundom er historia mindre eigna for tv. Me er likevel veldig
glade for tips, for det betyr at folk har byrja
å sjå rundt seg på ein annan måte.
– «Norsk Attraksjon» og «Der ingen
kunne tru at nokon kunne bu» er jo døme
på desse vestlandsprogramma …
– Om du no prøver å seie at me er eit
distriktsprogram, så gløym det. Me har
laga femten innslag frå Oslo.
– Me har vore over heile landet, og det
er no ein gong slik at det finst eit avgrensa
tal byar i Noreg. Me har vore i veldig
mange av dei.
– Så de tenkjer på dette?
–Du kan godt seie at det er provinsielt,
men eg trur at det er råd å ha to tankar
i hovudet på ein gong, og Finnmark er
minst like interessant som Syden. Dette er
ikkje minst viktig for dei som ser på kva
folk vil ha av tv-program. Analysane seier
at sjåarane no vil ha program som er laga
av nordmenn, med nordmenn og som på
ein eller annan måte syner fram Noreg.
Dei kommersielle kanalane kjem etter. Det
er ikkje noko negativt, og trenden kjem
heilt sikkert til å snu.
– No har du snakka varmt om programmet i ein time. Er det ingenting som de
ikkje er nøgde med?
– Det var ein stor overgang frå radio til
tv, og eg har lært utruleg mykje. Det er så
viktig å få til det eg seier i programmet, at
eg greier å formidle det på ein god måte.
Ha eit klårt og konkret språk og ikkje leggje inn så mange nivå. Det har vore veldig
kjekt.
– Men…?
– TV er på sett og vis eindimensjonalt,
og ein må gjere kompliserte saker ganske
enkle. Det er ein kunst, for all del. Men
TIPS: – Om me har hatt eit
innslag om ei rundkøyring,
så renn det inn med tips om
rundkøyringar. Men då har
me jo allereie laga eit innslag
om det. Me er likevel veldig
glade for tips, for det betyr
at folk har byrja å sjå rundt
seg på ein annan måte, seier
Linda Eide.
Foto: Kristin Helgeland Hauge
det er stundom bittert å måtte stryke kommentarar som kanskje har fleire språklege lag
og artige nyansar. Fjernsynskommentaren skal
vere så enkel at ingen stoppar opp for å tenkje
over kva eg meinte. Eventuelle artige poeng
må oppfattast der og då. Eg har drepe mange
språklege darlingar, men prøver no i staden å
finne glede i å få til intelligent forenkling. Så får
eg heller syne fram eventuelle andre talent ein
annan stad, for eg står inne for alt. Det er likevel
ei redsle for at ein berre skal bli tiltrudd visse
evner. Dette gjeld nok mange som står framfor
kamera. Fjernsynet blir veldig konkret og definerande for kven eg er.
– «Bikini-Linda»?
– Ja, og eg står heilt inne for det. Det er vår
måte å gjere litt narr av vår eigen bransje, der
utsjånad og lettkledde damer alltid er ein sik-
ker vinnar. Vår redaksjon har også forstått det,
på vår kanskje litt naive måte. Det er berre å
innsjå at kynikarane har rett: Me har aldri hatt
så mykje naken hud, og aldri så mange sjåarar.
Tilfeldig? Neppe.
Kjartan Helleve
kjartan.hellleve@nm.no
Androulla Vassiliou, EUkommisær for utdanning, kultur,
fleirspråk, ungdom og sport.
Språkvit
Mot slutten av 2000-talet kom
meldingane om at språkfaga var
i ferd med å forsvinna ut av universiteta. No er turen komen til
nordisk språk.
EU styrkjer satsinga på språk
Den Europeiske Unionen vil styrkje samarbeidet over landegrensene og har no etablert
Rasmus for All.
Rasmus for All er ei støtteordning der enkeltpersonar kan søkje støtte til å studere i utlandet,
eller søkje støtte til prosjekt som
trekkjer til seg deltakarar frå ulike
land. Tidlegare var det fleire ulike
fond, og søknadsprosessen var
ofte komplisert. No er sju ulike
støtteordningar samla i éi, og planen er at det skal vere i full sving
frå 2014. Den endelege godkjenninga er det Europaparlamentet
som må gje, men Androulla Vassiliou, EU-kommisær for utdanning, kultur, fleirspråk, ungdom
og sport, er alt i full gang med å
promotere satsinga.
Respekt for språk
– I 2009 sette EU opp ei liste med
åtte punkt som ein reknar som
heilt sentrale i ei vellukka utdanning, fortel Vassiliou.
– Mellom desse punkta var det
å lære morsmålet sitt godt, og det
neste var å lære seg framandspråk.
Kan ein morsmålet sitt godt, så er
det mykje enklare å lære seg framandspråk. Forsking syner at dess
fleire språk du kan, til enklare er
det å lære seg nye. Me prøver også
å få medlemslanda til å byrje med
framandspråk så tidleg som råd.
Igjen syner forsking at unge lærer
seg framandspråk lettare. Dette
programmet skal stimulere unge
folk til å velje språkfag.
– Men språk har alltid vore
viktig i EU?
– Det stemmer. Det har vore
heilt avgjerande for EU at ein har
synt ein respekt for ulike kulturar
og språk. Difor endrar talet på offisielle språk seg etter kvart som
det kjem nye medlemsland til.
Det er no 27 offisielle språk i EU,
etter at Bulgaria og Romania kom
med. Eit offisielt språk vil seie at
dei som bur i eit medlemsland,
kan skrive til EU på sitt eige språk,
og får svar på sitt eige språk. Lovene skal òg finnast på dei offisielle språka.
– Kva gjer de om det finst fleire
offisielle språk i eit land?
– Det er medlemslanda som
må avgjere kva språk som skal få
ein slik status, og kommisjonen har
ingen råderett eller høve til å gjere
framlegg om dette. Eg kan gje deg
eit døme frå Kypros, som er det
landet eg kjenner best. Der er det
to offisielle språk: gresk og tyrkisk.
Vonleg finn ein i framtida ei politisk løysing på delinga av øya, men
EU held seg berre til dei regjeringsstyrte områda. Denne regjeringa
har sagt at det offisielle språket på
øya i EU-samanheng er gresk. Men
om den politiske løysinga kjem, så
håpar eg at også tyrkisk blir eit offisielt språk opp mot EU.
Støttar mangfaldet
– No finst det nokre få unntak. Spania har til dømes sagt at
spansk er det offisielle språket,
men seier samstundes at dei anerkjenner tre andre språk; baskisk,
katalansk og galisisk. Difor har
Spania bede om at ein skal kunne
skrive til EU på desse språka, og at
ein får svar på desse språka, mot
at Spania sjølv tek utgiftene med
dette. Dette har EU sagt ja til.
– Samstundes respekterer EU
minoritetsspråka og dei regionale
språka, som det finst om lag 60 av i
unionen. I perioden 2007–2015 vil
EU bruke om lag 70 millionar euro
på prosjekt knytte til desse språka.
Dette er også ein del av språkpolitikken vår. Grunnen til at EU
støttar opp om minoritetsspråk,
er ikkje berre av di me stør rettane
til innbyggjarane, men også for å
støtte opp om mangfaldet.
– Og no skal EU satse på framandspråk?
– Ja, me skal i alle fall leggje til
rette for det. Kommisjonen kan ikkje påleggje medlemslanda å føre
ein særskild språkpolitikk. Dette
er noko dei må setje i gang på eige
initiativ. Men me kan leggje til rette
for og stimulere til ei slik satsing.
Inga hindring
– Men korleis balanserer ein det å
satse på morsmålet og det å satse
på framandspråk? Det finst to offisielle språk i Noreg: bokmål og
nynorsk. Nokon meiner ein må
kutte ut det eine for å gje rom til
meir undervisning i til dømes
framandspråk.
– Men er dei så ulike?
– Nei, dei er ganske like.
– Men då ville eg nesten tru at
det vil vere enkelt for ungar å lære
seg båe språka.
– Ja, det burde det.
– Men det er det ikkje?
– Det er vel eigentleg det, men
det handlar vel meir om korleis
ein verdset språkleg mangfald og
språkhistoria.
– Ja, for på den eine sida handlar dette om korleis regjeringa
verdset det språklege mangfaldet,
men også om korleis enkeltpersonar verdset den språklege arven.
Eg kan sjå for meg foreldra som
seier at ungane berre treng ..., var
det bokmål?
– Ja.
– … bokmål, det er nok for å
greie seg i Noreg. Men eg trur
ikkje at dette er eit praktisk problem. Om me går ut i frå, og som
forskinga støttar opp om, at ein
unge lett kan lære seg nye språk,
så ser eg inga hindring for at norske skulelevar kan lære seg båe
formene for norsk og samstundes
lære seg framandspråk.
Kjartan Helleve
kjartan.helleve@nm.no
Grunnen er eit press på dei
humanistiske faga, og det gjeld
for universitet over heile landet. Tilskota er ikkje store nok.
Ifylgje forskingsdekan Einar
Lie var det 360 vitskaplege tilsette ved Det humanistiske fakultetet (HF) ved Universitetet i Oslo i 2005. I 2010 var talet redusert til 320, og planen
er at ein skal ned i 297 årsverk
i 2016. Det gjev grunn til uro.
For Hans-Olav Enger, professor ved Institutt for lingvistiske og nordiske studium, er
det på grensa til alvorleg.
I vinter skreiv han saman
med kollegaene sine eit lesarbrev til Morgonbladet, som
hadde hatt eit stort oppslag
om dette.
«Etter vårt syn er det frustrerende å se at det at norsk
faktisk står i en særstilling i
Norge, ikke tillegges vekt i
universitetspolitikken. Det
må være lov å minne om at
mens for eksempel fransk litteratur faktisk vil bli forsket
på og undervist i ved veldig
mange universiteter utenfor
Norge uavhengig av hva som
skjer her til lands, er ikke det
samme tilfellet for norsk og
nordisk. Det må også være
tillatt å minne om at norskfaget står sentralt i den lektorutdannelsen UiO tilbyr; vi
bidrar til at UiO nettopp har
fått et Senter for fremragende
undervisning.»
Lesarinnlegget var signert
Enger, Svein Lie (går av 2012),
Unn Røyneland og Arne Torp
(går av 2012).
Grove kutt
HF i Oslo har som generell
leietråd at fagmiljø ikkje skal
ha mindre enn fire faste vitskapleg tilsette. Det blir rekna
som eit minstemål. Institutt
for lingvistiske og nordiske
studium er allereie under
dette nivået, og det finst ingen
planar om å betra det.
Ikkje kødd med Øyvind Berg
frå kjellaren
ved Erlend Skjetne
16
Under ei reise nyleg skjedde det
igjen. I staden for vekeblada og
dagsavisene med si evinnelege
krinsing kring døgnfluger og
gullkalvar, hadde eg med meg
som lektyre ei lita diktsamling.
Lyrikken er jo som format perfekt for kvilepausar og stutte
ledige augneblinkar, der ein
ikkje har tid til romanens lange
narrativ, men like fullt vil la
seg hugsvalast av litt ordkunst.
Dette er eit utbreidd og rimeleg
syn, men noko for passivt i si
konfliktsky kraftløyse: Eit dikt
bør ideelt sett vera meir enn
nokre forblomma frasar til
tannlaus og kortvarig fagnad.
Men blir det dét, blir diktet
faktisk krevjande, så steglar
dei fleste. Det hende meg også
på nemnde utflukt, då ein av
turfellane heller åndsfråverande
gav seg til å bla i boka eg hadde
med meg. Etter kvart sperra
han augo opp og las høgt ein
tilfeldig passasje med ordlyden:
«Denne lattergralen / mellom
oss // pengelense borgere // av
minst to himler / denne innbitte sol …» Dei andre i romet
lo, medan eg for min del spurde
kva som var så morosamt. Naturlegvis visste eg svaret før eg
fekk det. Det kunne ikkje gjelde
den subtile humoren ein kan
Må kutta: – Frustrasjonen
er meir eit utslag av ei kjensle
at me blir kutta meir enn me
fortener, seier Hans-Olav Enger,
professor ved Institutt for lingvistiske og nordiske studium
ved Universitetet i Oslo.
Foto: Kjartan Helleve
– Det er veldig vanskeleg å
få gjennomslag for at det finst
noko som heiter nasjonalt ansvar, seier Hans-Olav Enger.
– At nordisk er kulturpolitisk viktig i Noreg, er vel
ikkje særleg kontroversielt
å seia. Det har likevel ingen
innverknad på budsjetta.
Instituttet har ansvaret for
samlingar som Målførearkivet og Norsk Ordbok, og driv
med namneforsking. I mange
år var tilskota til dei ulike
institutta delvis baserte på
kor mange studiepoeng som
kom ut av eit institutt. Desse
samlingane har produsert lite
studiepoeng, og tilskota har
blitt deretter. Det tykkjer eg
er hårreisande. Desse samlingane vart ikkje oppretta for å
produsera studiepoeng. Dei
vart oppretta for å bli samlingar. Eg veit ikkje om det framleis er slik, men dette har i alle
fall gjort at instituttet sleper
med seg eit underskot. Det
blir opplevd som urimeleg.
påvise i desse linene frå Øyvind
Bergs tittellause dikt, det var
snarare ein uforståande hånlått:
«Berre babbel,» var orda dei
bruka om det. , Øyvind Berg,
vår eigen Baudelaire, som med
vitande og vilje radbrekkjer
røynda og klisjeane for å syne
oss kva dei er laga av, som skriv
så stygt at det blir vakkert, med
same kjærleik til det stygge
som det vakre, skuldar dei for
Norsk Tidend nr. 1 – 2012
tskapen mot veggen
Meir administrasjon:
Kvalitetsreforma og Bologna-prosessen førte til fleire administrativt
tilsette. På Institutt for lingvistiske og
nordiske studium gjekk ein frå å ha
éin administrativt tilsett per sjuande
vitskapleg tilsette, til å ha éin administrativt tilsett per fjerde vitskapleg
tilsette i løpet av ein periode på
ti–femten år.
Foto: hirotomot/Wikimedia commons
– Så kva er grunnen?
– Noko av grunnen er at ein
i kjølvatnet av Kvalitetsreforma
og Bologna-prosessen trong
fleire administrativt tilsette, og
mitt inntrykk er at dei har eit like
stort arbeidspress som oss. Men
frå min ståstad som vitskapleg
tilsett, så er det litt ergerleg å sjå
at instituttet har gått frå å ha ein
administrativt tilsett per sjuande
vitskapleg tilsette, til å ha ein administrativt tilsett per fjerde vitskapleg tilsette i løpet av ein periode på ti-femten år.
– Kvifor går dette så hardt ut
over dykk?
– Instituttet er og har vore i ein
akutt økonomisk situasjon. Det
er ikkje lett å styra økonomien på
eit fakultet, men direkte imponert
over økonomistyringa er eg vel
ikkje. No hadde me fleire tilsette
som var nær pensjonsalderen.
Difor vart det lett å spara hjå oss,
sidan det skjedde gjennom naturleg avgang. Fakulteta har delegert
ansvar for tilsetjingar til institutta,
men når instituttet mitt ikkje har
pengar, så kan eg godt skjøna at
dei vegrar seg mot å tilsetja nokon
som helst. Så eg trur ikkje denne
nedskjeringa er medviten, at det
er nokon som er ute etter å ta oss.
Det har berre blitt slik, av ulike
omstende. Men konsekvensen kan
babbel! Men dei er sjølvsagt
langt frå åleine, det er enno ei
utbreidd haldning at nettopp
babbel - eller «tungetale», for
å bruke Øverlands billeg polemiske spitord – er sjølve meistertropen i såkalla moderne
lyrikk.
Ein kunne seia som amerikanaren Robinson Jeffers
i Olav Hauges omsetjing: «I
røyndi hatar folket sanningi,
dei vil heller / møta ein tiger
på vegen.» Men så elitær, eller romantisk, er det jo ikkje
naudsynt å bli. Ein kan nøye
seg med å aksentuere noko av
det finaste ved ein raffinert rabulistisk lyrikk som Bergs: Ein
vesentleg kvalitet ved all god
lyrikk blir spesielt synleg i slike
tilsynelatande malabariske dikt
som dreg seg unna eintydig
forståing, nemleg dét at lyrik-
– Men grunnen til nedskjeringane er vel at det ikkje er nok studentar?
– Det er færre søkjarar til språkfaga no enn det var til dømes på
70-talet. At det norske samfunnet
vel å kutta ned på stillingane ved
universiteta som styrer med desse
faga, har eg vanskeleg for å bli så
veldig provosert over. Frustrasjonen er meir eit utslag av ei kjensle
at me blir kutta meir enn me fortener. For sjølv om talet på søkjarar til
faget Nordisk språkvitskap har gått
ned, så er tilstrøyminga av studentar ikkje så dårleg. Me har eit brukande søkjartal, og i haust byrja om
lag femten studentar på mastergradstudiet. Det er ikkje fantastisk,
men det er langt i frå ille.
Sparer seg til fant
vera at studentar ikkje søkjer seg til
faget, når dei ser at det er såpass lite
fagmiljø. Når vi ikkje får studentar,
får vi heller ikkje pengar. Det er ein
måte å spara seg til fant på.
Mindre grammatikk
– Alle fag som blir kutta i, vil vel
ropa om skandale og seia at ein
må sjå på det store biletet. Men
faget dykkar har jo ei rolle å spela i
den pågåande samfunnsdebatten,
til dømes når det gjeld utfordringane i norskfaget.
– Me har kanskje vore for dårlege til å syna fram at me underviser lærarar. Me har hamna i ei
mellomstilling. Det er heller ikkje
lett å få gjennomslag for at me
speler ei rolle i lektorutdanninga.
Som eit resultat av manglande tilsetjingar, vil i praksis difor eg frå
sommaren av vera den einaste
som har undervisningsplikt i
nordisk grammatikk i Oslo. Til
hausten er det ein av pensjonistane som har sagt seg villig til å
ta kurset, men det er jo ikkje ein
framtidsretta strategi.
ken essensielt er, språk i ytste
konsekvens, i konsentrert form,
ei foredling av språket som gjer
det røynlege nytt og tvingar
oss til å sjå på det meir vake og
sensitivt enn vi vanlegvis gjer.
Med andre ord er det nesten
paradoksalt å ha den ringaste
språkinteresse utan òg å interessere seg for lyrikk – iser slike
kryptiske og liksom framande,
men opne og fantasifremjande
– Hadde det vore betre om de kalla
dykk norsk i staden for nordisk?
– Me er jo det einaste universitetet i landet som har ein fast
tilknytt lektor i svensk og i dansk.
Det har dei andre universiteta
slutta med. Mange ville meina at
det hadde vore leitt om me miste
det nordiske perspektivet. Det er
ikkje lett å argumentera språkvitskapleg for at norsk er isolert frå
svensk og dansk. På den andre
sida har me ikkje levd opp til intensjonane sjølve. Det kom ei evaluering for nokre år sidan som slo
fast at det var påfallande kor lite
det vart skrive om dei andre nordiske språka i Noreg. Det same
synte ei tilsvarande undersøking i
Sverige, så dette er ikkje noko typisk norsk.
Men eg trur ikkje det er vegen
å gå. Den fallande statusen til lærarfaget har nok hatt noko å seia
for rekrutteringa til faget, men no
er både status og løna på veg opp
att.
– Ser de resultata av det?
– Me ser i alle fall at me har
fleire søkjarar til mastergradsstudiet enn på 90-talet. Men det
er jo vanskeleg å seia kva som får
folk til å velja som dei gjer. Dei
som søkjer seg til nordisk, gjer det
uansett ikkje for pengane si skuld.
Og det er vanskeleg å seia kor mykje dei galne vala me har gjort, har
hatt å seia.
– Kva skjer no? Er det nok å artikulera uro for framtida?
– Eg må innrømma at eg ser
litt mørkt på framtida. Eg må understreka at me som arbeider her,
har det godt. Eg er mest uroa for
at studentane ikkje skal få eit godt
nok tilbod. No er me straks i den
situasjonen at me ikkje kan gje
mastergradsstudentane eit godt
nok tilbod. Statsråd Tora Aasland
seier at dette er noko institusjonane må ordna opp i, og dekanen
her seier at det ikkje finst pengar.
Så det er litt som i helsesektoren,
der alle peikar på kvarandre. Det
er på ein måte bra at universiteta er autonome, men om ikkje
det kjem pengar, så får ein slutta
å snakka om at ein skal satsa på
språk og kultur.
Kjartan Helleve
dikt som Øyvind Berg sine.
Ikkje di mindre må ein altså
konstatere – også no, kort tid
etter at ein lyrikar fekk verdas
kanskje mest prestisjetunge
litteraturpris – at altfor mange
føretrekkjer skjematisk forbrukslitteratur framfor vanskelege dikt. Ikkje eingong dei
mest overberande av venene
mine blir serleg glade når eg
etter to flasker portvin får ånda
over meg, og sender dei per
mobil nokre strofer av Trakl
eller Eliot. Det eg kanskje eigentleg ville fram til, var altså at
det i vår tid er einsamt og forstemmande å vera ein ung og
lyrikkinteressert liten svermar.
Denne teksten er likevel ikkje å
rekne for ein kontaktannonse,
eller eit anna rop om hjelp, for
eg har heldigvis Øyvind Berg
på nattbordet.
Samstundes har det vore ei slags
skilsmisse innan miljøet. Dei som
driv med tekst, retorikk og kommunikasjon, har delvis oppretta sin
eigen butikk. Det var eit miljø som
ikkje fanst for tjue år sidan. Der har
det sjølvsagt gått stillingar, og då
kan jo leiinga seia at det framleis er
mange som arbeider med språk, og
at det berre er naturleg at fag endrar
seg. Noko som sjølvsagt er sant, og
det er ikkje slik at det miljøet heller
renn over av pengar.
No er eg ikkje ute etter å ta
naboen min på nokon måte, og
eg tykkjer at det er bra at nokon
arbeider med tekstar på den måten. Eg vil nok likevel hevda at det
er ei nasjonal oppgåve å ha nokre
tilsette ved det største universitetet i landet som forskar på norsk
språk, norske dialektar og eldre
språkhistorie.
Politisk vilje må til
kjartan.helleve@nm.no
17
NORSK BARNEBLADS FORLAG:
Ikkje berre blad
Norsk Barneblad var lenge den viktigaste utgjevaren av nynorske barnebøker. Fram til 1988 gav dei ut rundt 245
bøker, dei fleste av desse på sitt eige
forlag.
I januar 1887 kom det fyrste nummeret av
barnebladet Sysvorti, utgjeve av den 26 år
gamle Kristen Stalleland frå Landvik ved
Grimstad. Bladet opna med ei programerklæring, der dei tretti tingarane mellom
anna kunne lesa at «Foreldre og Lærarar
maa vita, at det er liten Mun i Maalstrævet vaart, dersom me ikkje faa Borni vaare
med oss. Borni eiga Framtidi.»
Det var dette som var drivkrafta for
Stalleland – han ville gje bygdeborn lesestoff på landsmål. Det har bladet gjort til
gagns, både han og dei mange andre som
har redigert bladet. Bladet tok seinare
namnet Norsk Barneblad, og har gjeve
lesarane mykje lesestoff, både i bladet, i
julehefta Smørbukk, Tuss og Troll og Juletre, og i dei mange bøkene bladet gav ut.
Den fyrste på landsmål
Det var nok fleire som tenkte som Stalleland i 1880-åra, men det var ikkje mange
andre som gjorde noko med det. Før
1887 fanst det ikkje mykje barnelesnad
på landsmål. I 1880 kom ABC-bok av Andreas Austlid ut, og i 1884 kom den fyrste
barneboka på landsmål, Klas Omnstuv og
mange andre morosame stykkje for born.
Boka var skriven av den finske forfattaren
Zakarias Topelius, og var omsett av Stefan
Frich. Då det fyrste nummeret av Sysvorti
kom ut, hadde altså ingen av landsmålsforfattarane skrive barnebøker.
Innhaldet i bladet var lenge prega av
forteljingar. Stalleland skreiv sjølv fleire
forteljingar, og etter at desse hadde vore
på trykk i bladet, samla han dei i bokform.
Dette vart etter kvart eit mønster, og det
vanlegaste var at bøkene fyrst gjekk som
18
Eirik Helleve
gav i år ut boka
Skrinet med
det rare i. Norsk
Barneblad 125
år på Norsk
Barneblads
Forlag.
framhaldsforteljingar i bladet. Bladet var
òg med på å gje ut andre barnebøker, frå
1900 til 1906 kom det ni bøker i serien
Norsk Barnelesnad. Bak denne serien
stod Maalkassa, Norsk Maalkontor, Det
Norske Samlaget og Norsk Barneblad.
Sju av desse bøkene hadde vore framhaldsforteljingar
i bladet. Åtte av
desse bøkene
var omsette,
den einaste
nyskrivne var
Vesle Hallvard
av Stalleland.
Andreas
Haavoll vart redaktør i Norsk Barneblad i 1916. Haavoll
kjende bladet godt då han gjekk inn som
redaktør, han hadde vore utgjevar sidan
1912, og visste at bladet lenge hadde slite
økonomisk. Då han gav frå seg bladet
i 1954 var økonomien langt betre. At
tingartalet var høgare var sjølvsagt ein av
grunnane, men minst like viktig var det at
han gav drifta fleire bein å stå på. Joletre,
som i 1939 endra namn til Juletre, var eit
glimrande julehefte, som eitt år hadde eit
opplag på nærare 100 000. Til jul kom òg
dei to teikneseriehefta Smørbukk og Tuss
og Troll, som begge selde godt.
Og Haavoll såg at det var ein stor
marknad for nynorske barnebøker. Ingen
forlag satsa mykje på slike bøker, og Haavoll laga like godt sitt eige forlag. I 1919
kom den fyrste boka på Norsk Barneblads
Forlag, Tvo smaa pilgrimar av Frances
Hodgson Burnett.
Forlagsdrifta
Dei neste sytti åra gav Norsk Barneblads
Forlag ut om lag 225 bøker. Fram til andre
verdskrigen var det klar overvekt av omsette bøker, men i etterkrigstida vart det
vanlegare med norske bøker. Dei omsette
bøkene vart oftast nedkorta, slik at lesarane fekk
bøker fortetta med
spenning.
Samstundes
gjekk dei
sjølvsagt
glipp av mykje, i 2008
vart Den siste
mohikanaren omsett til bokmål, og den
boka er på 431 sider. Utgåva Norsk Barneblad gav ut i 1953 var på berre 127 sider.
Men sjølv om dei omsette bøkene kom
i nedkorta versjonar, var det bøker av dei
fremste utanlandske forfattarane. Berre
i 1920-åra gav forlaget ut Robin Hood, to
bøker av Mark Twain, ei indianarforteljing av Edvard S. Ellis, ei samling eventyr
av Grimm-brørne og to bøker av Jules
Verne. Det tiåret kom det òg to islandske
soger, Fljotsdøla og Soga om Finnboge den
ramme.
Det er ikkje kjent kor store opplaga
var, eller kor mykje bladet tente på salet,
men dei må ha gjort pengar på dette.
Dei trykte òg fleire bøker enn det dei
rekna med å få selt, og brukte bøker som
premiar i dei mange tevlingane i bladet.
I 1937 hadde bladet ei tevling der det
galdt å senda inn flest ordtak. Dei tusen
beste fekk premiar. Det var for det meste
NORSK TIDEND NR. 1 – 2012
bokpremiar, og det var ikkje berre éi bok
til kvar: Einar Rekve frå Voss fortel at han
samla inn mellom 700 og 800 ordtak, og
vart med det nummer 183 i tevlinga. Som
premie fekk han rundt tjue bøker.
Det var altså mest spaningsbøker dei
fyrste åra. Det var kvalitetsbøker, men det
var likevel ein viktig mangel med bøkene
dei gav ut. Det kom klart mest bøker med
gutar i hovudrolla, slik at jentene i langt
mindre grad kunne finna noko å identifisera seg med. Dette var ikkje berre tilfelle
NORSK TIDEND NR. 1 – 2012
med bøkene, også sjølve bladet var lenge
langt meir retta mot gutar.
Endringar i bokutvalet
Både blad og bøker vart meir retta mot
begge kjønn utover 1900-talet. Bladet inviterte fleire gonger til barneboktevling, der
dei beste manusa vart gjevne ut på forlaget.
I 1967 gav bladet ut fem bøker. Alle desse
var premierte i skrivetevlinga bladet arrangerte det året. Neste gong bladet arrangerte ei slik tevling, i 1976, handla det om å
skriva den beste jenteboka. Kanskje bladstyret var påverka av kvinnekampen elles i
samfunnet, kanskje dei omsider hadde sett
at det mangla bøker for jenter. Av dei seks
bøkene forlaget gav ut det året, hadde halvparten eit jentenamn i tittelen.
Norsk Barneblads Forlag ekspanderte
heile tida, i alle fall så lenge ein berre ser på
kor mange bøker dei gav ut. Tiår for tiår
kom det fleire bøker, frå 16 i 1920-åra til
63 i 1980-åra. Kvaliteten på bøkene heldt
diverre ikkje følgje. Andre forlag gav ut
fleire barnebøker, hjå Det Norske
Samlaget kom denne auken
i 1950-åra, medan Noregs
Boklag satsa meir på barnebøker frå 1960-åra. Då var
det ikkje lenger slik at Norsk
Barneblad kunne velja bøker
frå dei fremste forfattarane.
Dei fem som fekk premie i
1967 var Sverre By, Anders
Havnelid, Johannes Heggland, Arvid Møller og Bjørn
Rongen. Tretten år seinare gjekk
premiane til Ingunn Elstad, Lillian
Eltvik Dyrnes og Hallvard Sandvik.
Endeleg eigen forlagssjef
Dei to store Norsk Barneblad-redaktørane på 1900-talet var Andreas Haavoll (1916–56) og Johannes Farestveit
(1956–79). Begge såg etter kvart at det
vart for krevjande å ha ansvar for forlaget
samstundes som dei redigerte bladet, og
då dei gjekk av som redaktørar ynskte
begge å halda fram som forlagssjef. Haavoll fekk viljen sin, og hadde ansvar for
bokutgjevingane til han døydde i 1958;
Farestveit fekk ikkje viljen sin. Norsk Barneblads Forlag fekk ikkje eigen forlagssjef
før Norunn Askeland vart tilsett i 1988.
Ho sat ikkje lenge i stillinga, sjølv om
alle viste vilje til å satsa vidare på forlaget.
Ho hadde tidlegare arbeidd som forlagsredaktør i Aschehoug, og leverte langt betre
kalkylar enn det som var vanleg. Diverre
viste desse kalkylane at det ikkje lenger var
pengar å tena på forlagsdrifta. Ikkje berre
gav andre forlag ut fleire barnebøker,
men nedgangen i tingarar gjorde
at kundegrunnlaget minka.
Norsk Barneblad hadde aldri
fleire tingarar enn i 1978, då
heile 17 000 tinga bladet.
Ti år seinare var tingartalet
nede i om lag 10 600. Dei
dårlege utsiktene til å tena
pengar på bokutgjevingar,
kombinert med sjukdom i
familien til Askeland, gjorde
at ho slutta som forlagssjef berre
nokre månader etter at ho hadde
teke til. Det året gav Norsk Barneblads Forlag ut fem bøker, og
det vart dei siste barnebøkene på
forlaget.
Med det var punktum sett for eit viktig kapittel i nynorsk forlagssoge. Dei siste
åra var barnebøkene frå andre forlag langt
meir relevante, men tidlegare på 1900-talet var Norsk Barneblads Forlag store. Bøkene deira var jamt over gode, både dei
norske og utanlandske, og var med på å
gjera draumen til Stalleland til røyndom:
Bladet gav både bygdeungar og andre ungar godt lesestoff på nynorsk.
Eirik Helleve
19
Magne Heien
Gjest
kapabel Forlag, 2011
dikt
Stillferdige
naturdikt
Naturen og naturfenomena
har alltid vore sentrale motiv i
nynorsklyrikken. Fleire av nynorskdiktarane hadde eit nært
forhold til naturen, og nokre
kombinerte diktargjerninga
med gardsbruk i større eller
mindre grad. Dette gjeld òg for
Magne Heien, som debuterer
som lyrikar med samlinga Gjest.
Tittelen alluderer truleg til
det økologiske spørsmålet som
tematisk sett held boka saman.
Heien manar oss til å hugse at
me berre er gjestar på jorda. Me
eig ho ikkje; me har berre fått ho
til låns. Dette temaet går som eit
mantra gjennom samlinga, formulert på Heiens stillferdige vis,
og halde i eit forenkla modernistisk formspråk. Utvilsamt eit
sympatisk prosjekt, men resultatet er dessverre ikkje alltid like
tilfredsstillande reint estetisk.
Desse versa frå titteldiktet
burde gje eit rimeleg klart bilete
av Heiens naturromantiske temperament: «Her inne i fjellet / er
du berre ein gjest / dei som bur
her følgjer deg med augo sine».
Og vidare: «fuglane og dyra / er
husfolket her / trø audmjukt inn
over dørstokken».
Heien held seg stort sett
innanfor horisonten til det kvardagslege og søkjer etter underet
og mysteriet i dei nære ting.
Ofte med ein humoristisk vri på
det heile, slik som i «To menn
har landa i Kvandal». Og einskilde gonger lukkast han verkeleg i å gje ei fulltonande form til
det lyriske eg-ets kjensler. Men
dessverre er totalverknaden ofte
litt for tam og konvensjonell, og
dikta maktar ikkje alltid å lyfte
seg over det banale og ordinære.
Føresetnaden for å lukkast med
ein slik skriftpraksis er nemleg
at lesaren vert servert eit nytt
og friskt blikk på dei kjende
fenomena. Sterk dikting aukar
gjerne vår livskjensle, kjensla
av å oppleve meining og samanheng i tilværet. Det er ikkje
minst denne evna som gjer Olav
H. Hauge til ein slik meisterleg
diktar. Fleire av hans beste dikt
lever sterkast i spenninga mellom det kjende og det framande.
Eg kan ikkje fri meg for å tenkje at det kviler noko uforløyst
og uferdig over diktsamlinga, og
reint språkleg og innhaldsmessig har Heien enno ein veg å
fare. Han har enno ikkje funne
si eiga form og si eiga røyst som
diktar.
I det store og heile er samlinga ujamn, og strammare
redigering hadde utvilsamt lyfta
boka eit par hakk over det ordinære.
Kjetil Berthelsen
20
Folkemålskarika
Kulturminister Anniken Huitfeldt godkjende 22. september i fjor ny rettskriving
for nynorsk. Det samla talet på valfrie former går ned i ny rettskriving, men ser ein
berre på ord i vanleg bruk, aukar valfridomen dramatisk. Språkleg kaos og «hjarteformer» finn språkbrukarar på av seg
sjølve, ofte i private samanhengar, utan
godkjenning frå Kulturdepartementet.
Utanfor privatsfæren treng språkbrukarar
derimot faste språklege mønster. Det finn
nynorskbrukarar no berre i bokmål. Dette
kan ikkje enda i anna enn ein tragedie for
nynorsk bruksmål.
Etter to departementale avvisingar
av tidlegare rettskrivingsframlegg, har
Språkrådet greitt å seigpina gjennom ei ny
rettskriving. Det har gått for mykje prestisje i dette for alle styrande partar. Når
styreleiaren i Språkrådet, Ottar Grepstad,
i tillegg rosar rettskrivingsnemndi for
fagleg soliditet, endå den flagrante faglege
likesæla er utførleg dokumentert, slær det
hol på myten om Grepstad som nynorsk
vismann.
I bolken «Språkrådets tilrådde norm»
i sakpapiri til styremøtet i Språkrådet 20.
mai heiter det at «nynorskrettskrivinga
blir verande vid» og at «som skriftspråk
er ikkje nynorsk tent med så vilkårleg utføring. Det vil ikkje vere heldig at det veks
fram ein stor underskog av husnormer
som ikkje er synlege eller tilgjengelege for
omverda». Denne grunngjevingi for «tilrådd norm» ‒ ei halvoffisiell norm innanfor den nye og vide rettskrivingi ‒ tagde
derimot Språkrådet opportunt om til
departementet, for denne sannkjenningi
viser at mandatet om «ei tydeleg, enkel og
stram norm, utan sideformer» er brote.
Den nye rettskrivingi vart alt føre godkjenningi fagna av styret i Noregs Mållag.
Styret har opplagt ikkje lært kor øydeleggjande og destabiliserande tidlegare normendringar har vore for nynorsk.
Ivar Aasen og andre målfolk skapte
nynorsken som eit alternativ til dansken,
seinare norsk-dansken og bokmålet ‒ eit
kulturmål å leggja hugen sin til. So kom
samnorskflodi. Samnorsk var ikkje Aasen
ein gong til ‒ ei skriftfesting av eit talemål
utan eige skriftmål ‒ men ei samanstøyping av to ulike skriftmål, tufta på ulike
tradisjonar og makttilhøve. Ei slik samanstøyping hadde aldri vore gjord før, likevel
skulle ein her på teknokratisk vis gjera
det umogelege ‒ taka «det store spranget
framover» og gjera kulturen til ein del av
sosialøkonomien, og leggja målstriden
i røyr. Den nynorsken me har, vart aldri
nokon samnorsk slik tanken var, men eit
konglomerat av språklege kompromiss
ordskifte
som destabiliserte nynorsken. Huitfeldt
fylgjer opp denne tradisjonen.
Ulike serdrag kan derimot reaktualiserast på nye grunnlag. I evolusjonen
vert fenomenet kalla eksaptasjon. I vårt
tilfelle vart tyningi av nynorsken sjølve
grunngjevingi for nynorsken. Endring
av nynorsken i bokmåls lei vart ein siger
for «folkemålet». Ynsket om ein tradisjonsbunden og normativ nynorsk var eit
trugsmål mot «folkemålet», difor måtte
nynorsken frigjerast frå sitt eksistensielle
åk og vera med på moderniteten. Toleransen for dialektane var den siste store sigeren for målrørsla. I sigersrusen trong ikkje
nynorsken eit operativt standardtalemål,
for dialektane var liksom ei botnarlaus
kjelde. Men i framhaldet av talemålsretorikken og i ynsket om nye suksessar ‒ alt
medan bokmålsnært talemål breidde seg
meir og meir ut ‒ køyrde målrørsla seg
fast. Bokmål er ikkje meir ekskluderande
eller talemålsfjernt enn at alle rimeleg
lett kan læra seg det både munnleg
og skriftleg. Her møter den praktiske
talemålsnærleiken den ideologiske. Grunnen til nynorsksamanbrotet
er ikkje bokmålsveldet, men målrørsla
sjølv. På landsmøtet i Noregs Mållag i
april røysta 48-52 av 125 røysteføre på
eit handfast rettskrivingsframlegg frå
Voss mållag om ei fast og stram norm,
som bygde på normi i Norsk Ordbok.
Mellom motrøystene var alt frå folk som
ynskte ei vidare norm, folk som ynskte ei
onnor norm, folk som lika 2012-normalen, til folk som helst berre ville drikka
kaffien sin. Styret i Noregs Mållag ville
ikkje eingong ha eit normordskifte.
Fleirtalet greidde endå ein gong å semjast om kva dei var imot. Noregs Mållag
er eit økumenisk råd for desse sprikjande
synene, der målet er å slå ein leikarring
kring alt vanskeleg. Det er dette usemjeeller skinsemje-regimet som altfor lenge
Karakter i sidemål er ikkje målet
Om ein skal sikre nynorsken
ein sentral plass i det norske
språket i framtida, er ikkje
løysinga å tvihalde på kravet
om at elevane skal få karakter
i sidemål.
Rundt 13 prosent av
elevane i norsk skule har i år
nynorsk som hovudmål. Det er
litt mindre enn for ti år sidan,
og i 140 kommunar er det no
ein lågare del som har nynorsk
som hovudmål.
Ser vi meir på tala, er det
berre i seks kommunar at
nynorskelevane har gått frå
å vere mange, til å forsvinne
ordskifte
heilt på desse åra. I Rollag og
Notodden hadde kvar tredje
elev nynorsk for ti år sidan. No
er det ingen attende. Ringebu,
Lund, Randaberg og Steinkjer
er òg kommunar der det i 2002
var ein rimeleg del nynorskelevar – medan det no ikkje er
nokon att.
Ser vi heilt tilbake til 199293, det fyrste året det finst tal
for i databanken GSI, finn vi
ein liknande trend. Nokre få
kommunar går tydeleg frå å
vere nynorsk- til bokmålkommune i skulen. Eg finn 159
kommunar som enten i 199293, 2001-02 eller i år har minst
10 prosent nynorskelevar.
Av desse er 18 under denne
grensa i dag. 119 har framleis
fleirtal nynorskelevar, og av
desse ligg 109 på over 75 prosent nynorsk.
I det store og heile er altså
årsaka til at det er færre nynorskelevar i dag, at nynorsk
er hovudmål i kommunar der
folketalet ikkje veks i same fart
som i sentrale strok.
Ein kan faktisk seie at det
er utruleg kor godt nynorsken
held stand, når ein ser på kor
stort press målforma er under
– både frå somme politiske
parti og svært mange aviser,
som nesten ikkje trykkjer noko
på nynorsk i det heile. Rett
nok fekk Noregs Mållag stor
stød på leiarplass i debatten
om karakter i sidemål, leiarar
stort sett skrivne på bokmål.
Komisk.
Eg har sjølv, medan eg var
lokalavisredaktør på Indre
Nordmøre, arbeidd for å få
Norsk TideNd Nr. 1 – 2012
aturen
Ordet dei skyr
ordskifte
Det har vore ein kamp om nynorsken i
målrørsla. Mange ville eigenleg ha samnorsk i staden. Berre Riksmålsforbundet
protesterte mot samnorsken; det gjorde
aldri Noregs Mållag. Ein var med på ferda
bort frå nynorsken. Dette har nynorsken
teke skade av: «Noregs Mållag er for
nynorsk, same korleis han ser ut,» sa
mållagsleiar Hege Myklebust etter at eit
framlegg om ei innstramming av norma
hadde vorte røysta ned på eit årsmøte. Det
har ikkje vore mogeleg å få fleirtal i Noregs
Mållag for ei stram og eintydig norm. Den
nyleg vedtekne norma er ikkje dét!
Men etter at samnorsken var nedkjempa, vedtok Stortinget at nynorsk
og bokmål ikkje lenger skal nærmast til
kvarandre. Likevel har ei normeringsnemnd laga ei norm som vil føra til at
forvitringa av nynorsken held fram.
For å få til samnorsk måtte ein føra
inn bokmålsord i nynorsken, ord som var
knot i alle nynorsknære dialektar. Eitt av
desse orda førekjem svært hyppig, såleis
at det pregar språket. Dette opplevest tydeleg når ein les teksta høgt. Skifter ein til
den nynorske forma, endrar språket karakter – til nynorsk! Men bokmålsforma
har vorte standard i NRK og hjå dei fleste
som skriv nynorsk.
Kvifor har det vorte slik? Er det fordi
ein har mist den nynorske målkjensla, eller fordi ein ville hjelpa til i utviklinga mot
samnorsk? Nokon har kanskje gissa at ordet eg tenker på, er bokmålordet «først».
Ordformene først og fyrst markerer
eit klårt skilje mellom nynorsk og bokmål. Knapt noko anna ord vert så klårt
KONGLOMERAT: Den nynorsken me har, vart aldri nokon
samnorsk slik tanken var, men
eit konglomerat av språklege
kompromiss som destabiliserte
nynorsken, meiner Sergej Alexander Munkvold.
Foto: Språkrådet og Kunnskapsdepartementet
har rådt i mållaget. Andre gode tiltak,
som styret skal ha skryt for, vert i
lengdi fånyttes når nynorsken kollapsar
pedagogisk.
I Noregs Mållag skal det heller røra
seg om «dei viktige sakene», som at me
må ha meir nynorsk, få betre haldningar og dela ut målblomar. Dette er den
store skinsemja. Målstriden er vorten
meiningsproduksjon utan handfast
oppfylgjing. Men ulikt politiske parti
treng ikkje makteliten i dei statsfinansierte nynorskinstitusjonane bry seg
om veljarane. Og med ei språksyn at alt
talemål er like bra, treng ikkje makteliten bry seg om språket heller. Til sist
har me berre ei utviding av «det store
nynorske demokratiprosjektet», slik
det heiter hjå styreleiar Ottar Grepstad,
og endå meir meiningsproduksjon, og
soleis vert meiningsløysa grenselaus.
Det som då er i strid med denne prosjektmanien, vert blåse av banen som
reaksjonært, intolerant og i strid med
framgangen og lukka hjå mennesket ‒
meir nynorsk i avisspaltene. Eg
er blant dei som meiner nynorsk
er ein sentral del av vår kulturarv – og for store delar av landet
er nynorsk eit langt meir naturleg skriftmål enn bokmål (la oss
ikkje gå inn på diskusjonen om
dei merkelege formene ein kan
nytte akkurat no!).
Oppgåva til kommunane i
denne debatten blir å sørgje for
at det faktisk er mogleg å nytte
begge målformer. Vi har mange
såkalla språknøytrale kommunar
som i praksis ikkje gjer eit slag
for å vere nøytral, men som lite
medvitne oppfører seg som om
Norsk Tidend nr. 1 – 2012
eller «den språklege frigjeringi».
Til jamføring vart katalansk og
baskisk forbode under Franco på flest
alle område, nederlandske skular vart
stengde i Flandern under fransk styre,
irsk vart nær utradert då irsktalande
svalt i hel eller emigrerte til USA, i hopetal av fatigdom. Det store fleirtalet av dei
som i Frankrike før tala bretonsk, baskisk, arpitansk, katalansk, korsikansk,
nederlandsk, tysk og oksitansk ‒ mange
av dei gamle kulturspråk ‒ skriv i dag
på det nye frigjerande og talemålsnære
skriftmålet sitt fransk. I nynorskland har
me endelaus normering.
Fortener målfolk nynorsken? Mange
mindretalsmål kan misunna alle resursane, lovvernet og brukartalet nynorsken
har. Likevel greier dei seg betre. Dei har
noko som altfor få målfolk har – konsekvensanalytisk evne og sjølvtillit. Folkemålskarikaturen avløyste folkemålstanken i Noregs Mållag.
Sergej Alexander Munkvold,
formann i Ivar Aasen-sambandet
dei skulle vere bokmålskommunar. Som skuleeigar må òg
kommunen og fylkeskommunen
passe på at det er mogleg å nytte
den målforma ein sjølv ønskjer.
Ein måte å gjere det på, kan vere
å ha litteratur som valfag.
Men eg har lita tru på at nynorsken skal overleve ved tvang.
Språket utviklar seg, og den
generasjonen som no veks opp,
opplever kan hende dei største
endringane i språket nokon
gong. Nye ord og nye måtar å
uttrykkje seg på kjem heile tida.
Til dømes nytta NTB ordet ‘Internett’ fyrste gong i juli 1994. I
assosiert med nynorsk som «fyrst». Og
dei som ikkje primært er nynorskbrukarar, men likevel skriv nynorsk, nyttar
forma fyrst fordi dei legg seg etter det
særmerkte ved målet.
I «Viljen til språk» av Ottar Grepstad
finn ein forma «fyrst» berre tri gonger:
i sitatet av eit grunngjeve spørsmål frå
Oddmund L. Hoel, i ein tale av kronprins Olav i 1946 og i ei overskrift på
side 87: «Den fyrste gong». Men i teksta
under, som forklårar overskrifta, står
det: «I 1854 gav Ivar Aasen ut den første boka skriven på landsmål.» Elles i
boka førekjem denne forma tusenvis av
gonger, i sume bolkar mest på kvar line!
«Fyrst» har breitt talemålsgrunnlag
i landet – frå bygdene på båe sidene av
Mjøsa i aust til kysten i vest, og elles i
dei store dalføra midt i landet og i Telemark. Bokmålsforma «først» som standard nynorsk er meiningslaus. Kva er då
grunngjevinga for dette? – Spørsmålet
er retta til Ottar Grepstad, Sylfest Lomheim og andre.
Mange av dei som nyttar bokmålsforma, skriv gjerne fylgje, ynskje eller
lyfte. Då er det stilbrot å skriva «først».
Eg har òg døme på at ein har gløymt seg
bort og skrive både «først» og «fyrst»,
fordi dei truleg har nynorskforma i
dialekten sin. I «Allkunne» alltid berre
«først», og dei rettar forfattarar som
skriv «fyrst»! Såleis driv Samlaget, som
står bak Allkunne, sin eigen målpolitikk
(som dei har gjort i alle år).
«La skolen være skole,» sa Inge Lønning i ein skuledebatt. Kvifor kan ein
ikkje lata nynorsken vera nynorsk? – Eg
oppmodar til debatt.
Hallvard Hegna
Medlemspengar
ordskifte
Mange lokallag i NM slit med å halde på
medlemmene sine. Somme av dei tør
ikkje krevje lokallagskontingent av redsel
for å miste medlemmer. Av den grunn
meiner eg at den sentrale kontingenten
skal vera låg; t.d. 200 kr. Vi må ha i
mente at ikkje alle er like ihuga målfolk.
Mi meining er at vi må famne breitt. For
målrørsla og for føremålet med denne
er det betre å ha 15000 medlemmer
som betaler 200 kr. kvar enn 10000 som
betaler 300. Det er mange som synest at
dialekt og nynorsk er bra, men å binde
seg i organisert arbeid, ja, sjå det er noko
heilt anna. Eg har høyrt medlemmer seie
at vi har ingen høg kontingent. Mange
tenkjer kanskje slik, og for meg og mange
mai 2007 vart Facebook nemnd i
ei sak om tilsette som vart truga
med sparken om dei nytta Facebook i arbeidstida. I januar 2009
dukka ‘Twitter’ opp.
Målformene og språkpolitikken kan ikkje vere upåverka av
dette. Vi kan til dømes ikkje tvihalde på at det skal vere karakter
i sidemål, bare av di det ‘alltid’
har vore slik. Kan hende er det
viktigare at vi har eit norskfag
i skulen som konsentrerer seg
om å hjelpe elevane med å finne
gleda med språket.
Det avgjerande i skulen må
vere at eleven har høve til å lese
andre stemmer dette isolert sett. Men
det er lov å tenkje strategisk. Ordninga
med haustgåve, julegåve osb. gjer at dei
som er meir enn alminneleg interesserte
på vegner av føremålet vårt, kan bruke
pengar der. Fordelen med mange medlemmer i laget vårt, er at vi kjenner oss
enda tryggare. Og nye medlemmer med
lita interesse kan få auka interesse etter
kvart. Og medlemmer er meir forplikta
enn uorganiserte i standpunkt ved ei
eventuell skulemålsrøysting t.d.
Folk som er interesserte i språkspørsmål, har ofte ein heil del kontingentar å
hanskast med. Etter mi meining er det
viktig at styret for Noregs Mållag tar ein
debattrunde og tenkjer strategisk. For vi vil
vel ha mange medlemmer, eller kva? Eg for
min del trur at det gagnar føremålet vårt.
Ivar Schjølberg
nynorsk - så må det vere eit nærast fritt val, på same måte som
i dag, for foreldra kva hovudmål
barnet skal ha.
At Noregs Mållag får mange
nye medlemmar, og at det er diskusjon om språket, er flott. Men
når ein sit på tribunen og følgjer
debatten, får eg inntrykk av at
mållaget meiner karakteren i sidemål nærast er heilag. Men den
kan i beste fall vere eit medel.
Nynorsk kan berre overleve
som ein nasjonal målform om
ho vert brukt aktivt av folk som
ønskjer å nytte sitt eige språk.
Nett no er Odd Nordstoga ein
av dei mest populære artistane i
Norge. Han er samstundes kan
hende den beste ambassadøren
for å ta i bruk eigen dialekt og
nynorsk, framfor å nytte den
meir oppstylta og kjenslefattige
bokmålsforma.
Diverre er ikkje språkdebatten i Norge prega av refleksjon,
men av nokså lågpanna argumentasjon om kor keisamt og
vanskeleg nynorsk er. Kva er
keisamt med å lese Vesaas og
Garborg, eller studere tekstane
til Nordstoga?
Ole Petter Pedersen,
redaktør Kommunal Rapport
21
Prest samanliknar Lars Monsen med Jesus
Dette er liste med dei som har gjeve gåver til Noregs
Mållag frå 23. september 2011 til 29. januar 2012.
Samla gåvesum er 377 063 kroner. Det er mest
utruleg. Me takkar djupt for dette.
Aust-Agder Mållag
Jackob Bakken
Torfinn Brokke
Telleif Engenes
Kjersti Fone
Kristine Foss
Rolf Fredriksen
Paul Magnus Gamlemshaug
Gunnar Hagelia
Ester Halvorsen
Per Yngvar Hardeberg
Johannes Havstad
Harald Heggland
Arne Hellstrøm
Knut K. Homme
Malmfrid N. Homme
Ragnar Kaasa
Arne Kveim
Gunvor Lande
Hans-Olav Lauvstad
Hans-Olav Lauvstad
Olav Lidtveit
Jon Kolbjørn Lindset
Kåre Mogstad
Tarald Myrum
Pål Nomeland
Rune Nylund
Svein Olav Ramse
Olav Riisland
Kåre Rike
Ånund O. Rysstad
Torkjel Segberg
Kåre Seland
Vidar Toreid
Johannes G. Torstveit
Helge Ove Tveiten
Odd Einar Ufsvatn
Anker Vassend
Olav Vehus
Jens Vellene
Scott Aanby
Olav Torj Åkre
Austmannalaget
Liv Jorun Braastad
Jon Steinar Bredeveien
Per Brumillom
Jostein Budal
Eirik Bøyum
Trond Dalsegg
Inger Johanne Dæhlen
Inger Johanne Dæhlen
Gunnar Eide
Ingvild Marie Eknes
Hans Enstad
Frode Erstad
Inger Lise Fiskvik
Steinulf Fjæstad
Anders G. Fretheim
Kjell Gulbrandsen
Erik Hanssveen
Olav Haraldseid
Magnhild Harsheim
Ola Martin Haugen
Bjarte Hole
Guttorm Horten
Ola Jonsmoen
Egil Karsrud
Håvard Kleiven
Ola Klepp
Asgeir Lilleås
Mildrid J. Lunder
Anne Midtbø
Per Myrle
Øyvind Nordli
Olaf Nøkleby
Inga Johanne Pighaug
Ellen Preststulen
Tor Rogne
Brede Rognstad
Tone Rui
Magne Rydland
Frøydis Schjølberg
Ivar Schjølberg
Hogne Skeidsvoll
Ola Skrinde
22
Arne Skuterud
Petter Embret Sletten
Petter Embret Sletten
Arne Sund
Hans Sund
Ivar Sund
Magny Sæbø
Gunnar Sørbotten
Reidun Ramse Sørensen
Kirstine Prestmoen Tallerås
Magne Teppen
Olaf Thesen
Ola Tronsmoen
Olov Ingvild Tømte
Lars Ullgren
Olav Veka
Magne Velure
Bjørn Liavaag Visø
Rolv Kristen Øygard
Bjarne Øygarden
Brynjulv Aartun
Buskerud Mållag
Oline Arnegård
Niri Baklid
Gunvald Bergan
Tor O. Bergum
Herbjørn Brennhovd
Torleiv Brennhovd
Ingerid Elverum
Ingebjørg Hals
Ola V. Isungset
Lars Erik Jacobsen
Osvald Medhus
Ingunn Asperheim Nestegard
Ola Kjetil Oppi-Berntzen
Halle Perstølen
Tordis Perstølen
Ola Ruud
Line Sandvik
Torstein Sataslåtten
Knut V. Seim
Dagny Irene Skare
Kjell Snerte
Helga Sveinungard
Rolf Harald Sæther
Knut S. Torsteinsrud
Sigrid Ulsaker
Fylkesmållaget
Vikværingen
Olil Amble
Aslaug Andersen
Norunn Askeland
Lillian Austnes
Ola Bergsaker
Leidulv K. Bergwitz
Anfinn Bernaas
Halvard Bjørkvik
Lars Borgersrud
Harald Brandal
Herfinn Brekke
Magnhild Brekke
Randi Brenden
Svein Erik Brodal
Hæge Marie Roholdt
Brunvatne
Karen Bø
Kjell Bø
Bjørnar Bønes
Erlend Lunde Colleuille
Alv Reidar Dale
Tove Karina Eidhammer
Arne Eri
Trygve Espetvedt
Turid Farbregd
Mass Flatråker
Liv Flugsrud
Olav Frøystadvåg
Torfinn Fuhr
Knut Gjertsen
Kåre Glette
Helene Janna de Graaf
Gunnvald Grønvik
Oddrun Grønvik
Morten Grønvold
Asbjørn Haug
Even Haugland
Ola M. Heide
Botolv Helleland
Roald Hem
Audun Heskestad
Sigrun Heskestad
Halldor Hoftun
John Øyvind Hovde
Karl-Anders Hovden
Marit Hovdenak
Olav Høgetveit
Kolbjørn Høgåsen
Tormod Hallstein Høgåsen
Halvor Høibø
Olav Bakken Jensen
Laurits Killingbergtrø
Turid Louise Quamme
Kittilsen
Harald Sverdrup Koht
Bård Kolltveit
Johannes Kvammen
Tove Harriet Eeg Larsen
Torhild Leira
Martinus Løvik
Kåre Martinussen
Lars Meling
Astrid Midttun
Harald Martin Mjømen
Norvald Mo
Arnold Mundal
Odd Georg Murud
Magne Myhren
Johanna Myklebust
Finn Måge
Solveig Nerol
Tore Noer
Sigurd Nordlie
Britt Mo Nummedal
Eva Nørstebø
Ole Bernt Olsen
Dag Omholt
Reidun Prestbø
Yngve Rekdal
Asbjørn Roaldset
Magnus Robberstad
Thea von Hirsch Rørvik
Olav Røvang
Brit L. Sauge
Liv Sem
Erik Simensen
Olav R. Skage
Gunnvor Fykse Skirbekk
Synnøve Skjong
Arve Skutlaberg
Nils Sletta
Nils Standal
Mona Grete Storli
Åsfrid Svensen
Sissel L Sæbø
Anne Joronn Sætre
Jostein Sønnesyn
Jan Taubøll
Tordis Thorsen
Svein Olav Throndsen
Odd Roger Torkildsen
Øystein Tormodsgard
Jan Tvedt
Stein Tveite
Kjell Venås
Gudrun Dahler Vik
Lars Sigurdson Vikør
Kjetil Vistad
Jørgen Vogt
Torgils Vågslid
Hallgerd Wangensteen
Karl Øksnevad
Håkon Ørjasæter
Herlov Øverland
Kristen Øyen
Bergfinn Aabø
Ivar Aasen
prest Idun Strøm Sefland til NRK.
no.
Ho blei så begeistra etter å ha
sett serien at ho skreiv eit brev til
Lars Monsen.
– For å seie det slik: Eg har ikkje
tenkt å skrive noko brev til Monsen
med det fyrste, seier Ragnar
Hovland i ein kort kommentar.
Foto: Wikimedia Commons
målgåver
Programleiar Lars Monsen i fjernsynsserien «Ingen grenser» på NRK
møter menneske på same måten
som Jesus, meiner prest i fylgje
NPK.
– Lars Monsen er litt radikal i
måten han møter menneske på.
Difor minner han meg om Jesus,
som også på si tid var radikal, seier
Noregs Mållag
Hordaland Mållag
Harald Aga
Livar Aksnes
Ann-Britt Almenningen
Svein Schrøder Amundsen
Arne Andersen
Randi Andersen
Ingvard Andreassen
Erik Arneson
Anders Askeland
Jon Askeland
Edel Augestad
Erlend Bakke
Anny Bastesen
Daniel Berge
Håkon M. Berge
Marit Berge
Oddbjørn Berge
Olav Berge
Rune H. Berge
Hildegunn Bergo
Eli Bergsvik
Dagrun Berntsen
Siri Solvik Bertelsen
Anna Birkeland
Ansgar Bjelland
Hjalmar Bjerkeng
Narve Bjørgo
Geirdis Bjørlo
Asbjørn Bjørnset
Solveig Bjørsvik
Bergljot Lyssand Bjørø
Målfrid Bjånesøy
Lars Johan Bleie
Gunvald Magne Blom
Brita Bolstad
Arne Brattabø
Jostein Brattabø
Reidar Bremerthun
Endre Otto Brunstad
Bjarne Buene
Jostein Buene
Hans Bugge
Ragnhild Byrkjenes
Inger Berit Bøyum
Randi Bårtvedt
Willy Clausen
Oddvar Dahl
Ingrid Dale
Knut O. Dale
Reidar Dale
Olav Digernes
Kristin Digranes
Inge Draugsvoll
Olav Drivenes
Per Otto Drotningsvik
Tore Dugstad
Torbjørn Dyrvik
Randi Engelsen Eide
Nils Eidhammer
Ragnhild Eikeland
Gudrun Eimstad
Jakob H. Eitrheim
Jakob Eldøy
Brynhild Enerhaug
Nils M. Engelsen
Valborg Engesæter
Øystein Erstad
Jarl Fimland
Normann Fjeldstad
Sverre Fjell
Leif Flaten
Ragnvald Fleten
Sjur D. Flåm
Tormod Folgerø
Tormod Folgerø
Johs. H. Fosse
Jon Fosse
Ingrid Fossåen
Olav Freim
Harald Frønsdal
Harald Fykse
Harald Gammelsæter
Berly Mjøs Giljarhus
Asbjørn Gjerde
Helga Gjerding
Svein Gjørv
Hans Golten
Jakob Gullberg
Eigel Gundersen
Eldbjørg Gunnarson
Sigurd Haga
Arnbjørg Hageberg
Alvhild Halleraker
Oddlaug S. Hansen
Oddlaug S. Hansen
Hardangertun
Magna Hatlebakk
Sigmund Haug
Anna Sylvia Haukås
Arne Hauso
Asbjørn Haustveit
Sigbjørn Heie
Johan Helleland
Aslak L. Helleve
Aslak T. Helleve
Jan Kåre Henriksbø
Kåre Herdlevær
Kåre Herfindal
Kjartan Hernes
Torolv Hesthamar
Norvald Hestholm
Marit Hjartåker
Grete Oline Hole
Kåre J. Hole
Oddfrid Hole
Erling Holmås
Ivar Holmås
Karl Johan Holmås
Karl Hope
Helge Hopland
Arny-Sissel Myking Horsås
Elisabeth Hummelsund
Jens Hystad
Mildrid Bønes Høgås
Else Jerdal
Geirmund Johnsen
Geirmund Johnsen
Ingebjørg Jordal
Marta Kløve Juuhl
Egil Jøsendal
Jan Jøssang
Randi Jåstad
Hans Kr. Kahrs
Øystein Kambestad
Inger Lise Kippersund
Olav Klubben
Leif Knutsen
Helga Kolstad
Trygve Kråkevik
Magne Kvæven
Atle Kvåle
Anna A. Landsvik
Rolv Landøy
Torfinn Langelid
Hans Langesæter
Haldor K. Lid
Lars Gunnar Lie
Åsmund Lien
Anstein Lohndal
Arve Lothe
Kåre Lutro
Berit Lygre
Tore Lyssand
Torstein Løning
Ove Leon Låstad
Lars J. Låte
Lars Mannsåker
Anne Marie Midtbø
Åsmund Mjeldheim
Åslaug Mjøs
Torgunn Moltu
Sigvald Monstad
Marie Morken
Jostein Mykletun
Einar Myster
Nils Mæhle
Karl R. Mæland
Amund Måge
Odlaug Måge
Sigfrid Rogne Naasen
Oddbjørg Nedkvitne
Marit Nedreli
Eli Karin Nerhus
Nils N. Nesheim
Arne Nilsen
Arne Olav Nilsen
Else Leirvik Nistad
Randi Nordjord
Lisbeth Norendal
Helge Martin Nygård
Ivar K. Olde
Bodil Huse Olsen
Johannes Opeland
Åse Opheim
Aud Oppedal
Anfinn Otterå
Olai Otterå
Brynjulf Prestegard
Sigrun Rajendram
Britt Vevle Raknes
Inga Rasdal
Borgny Refsdal
Sjur Reinsnos
Jens Reisæter
Lars Riise
Nana Rise-Lynum
Kaare Rundhovde
Øyvind Røen
Gro Rusten Saghaug
Marit Sandal
Lars K. Sandven
Torstein Sausjord
Terje Schaatun
Arnfinn Seim
Halldor J. Sekse
Ingebjørg Sekse
Torkjell Sekse
Jon Severud
Leiv Magne Siqveland
Torbjørg Sjøberg
Kjersti Sjøtun
Johannes Skare
Eli Skeie
Olav Johannes Skeie
Gunvald Skeiseid
Jørgen Skjerve
Arne Skjerven
Arnlaug Skjæveland
Per Skjæveland
Harald Skorpen
Oddvar Skre
Marie Skålnes
Hermund Slaattelid
Solbjørg Slettebakken
Jostein Småbrekke
Asbjørn Solberg
Harry Solberg
Jan Oddvar Solli
Erling Solvang
John Stavland
Idar Stegane
Magnhild Steine
Johanne Stenberg
Aasmund Storebø
Gerhard Inge Storebø
Nelly Storebø
Anne Karin Stormyr
Jon Strand
Rolf Sigmund Sunde
Ogmund Sunnevåg
Marit Sæle
Rolf Søderstrøm
Liv Kari Søyland
Erling Thu
Dagfinn Tjore
Erling Toft
Arne Tokheim
Håkon Torsvik
Torgeir Torvik
Helga Trageton
Harry Tunestveit
Kjell Thore Tungesvik
Hans Tveit
Torgeir Tveit
Lars Olav Tveita
Sigrun Margreta Tveita
Knut Tveitnes
Odd Tøndel
Liv Ulvøy
Kristen Underdal
Atle Underhaug
Bjarne Johannes Utne
Helga T. Utne
Thorleif Meidell Vaage
Rigmor Nesheim Vaular
Kari Langklopp Veland
Leiv Vetås
Berit Vatne Vik
Erling Vik
Solbjørg Vik
Liv Vike
Erling Vikesland
Gry Vikesland
Åslaug Vikør
Inger B. Vikøren
Sidsel Vinsand
Ingebjørg Viste
Leif Øie
Jan Økland
Nils Ivar Østerbø
Einar Øyre
Kjell Gunnar Ådnanes
Magnus Malvin Ådnanes
Olav Ånneland
Magne Århus
Solveig Åsvang
Karmsund Mållag
Torunn Alnes
Asbjørn Djuv
Elise Dørheim
Solveig Eidhammar
Anne-Ma Eidhammer
Lars Eikehaugen
Jonn Eikeland
Einar Eintveit
Severin Fjeldheim
Jørund Flesland
Synneva Flesland
Signy Fludal
Aud Grimstveit
Torill Borge Horneland
Øystein Karlsen
Arne Langåker
Kyrre Lindanger
Paul Mølstre
Johannes Ness
Alf Ove Nilsen
Roger Nilsen
Ingebret Paulsen
Borghild Sævereide Prestegård
Johannes Risøy
Ernst Arne Sælevik
Hans Olav Tungesvik
Åfrid Valheim
Svein Terje Vestbø
Arne Vevatne
Ingolv Vevatne
Ola Øverland
Yngve Øvstedal
Peder Ådland
Sigbjørn Aalvik
Naumdøla Mållag
Håvard Avelsgaard
Odd Eidshaug
Nordland Mållag
Jan Gaute Buvik
Kåre Fuglseth
Ragni Helene Herseth
Terje Juvodden
Tore Moen
Inger Straume
Nordmøre Mållag
Jon Kristian Aune
Asbjørn Bakken
Inger Bergem
Anne Grete Witzøe Botten
Ola Bræin
Brita Fladvad
Ruth Fluge
Norsk Tidend nr. 1 – 2012
Hulda-biografi til topps i lesarkåring
Biografien Hulda Garborg – Nasjonal strateg av Arnhild Skre var den nynorskboka
Dag og Tid-lesarane likte best i 2011.
Dag og Tid-lesarane stemte fram boka
til Skre som årets nynorskbok i konkurranse med mellom andre Bjørnsonbiografien til Edvard Hoem, Saganatt av
Frode Grytten og Stille natt av Ragnar
Hovland.
– Dette var stas! For i denne tevlinga
var eg i eit veldig fint selskap, seier Arnhild Skre til Dag og Tid.
Ho har hatt nok å gjere også etter at
den 669 sider store biografien var ferdig, kan avisa fortelje. Sidan september
har ho halde 34 foredrag rundt om i
landet og vore med på Hulda-middag
på Stranda. I slutten av januar skal ho til
Garborg-dagane på Jæren og elles halde
fire foredrag på dei kantar.
Hulda Garborg – Nasjonal strateg fekk
også Brageprisen for beste biografi i fjor.
Arnhild Skre vann Brageprisen i open
klasse for boka si. Om Hulda-biografien
skriv juryen at forfattaren alt i undertittelen framhevar perspektivet sitt, og at
ho har lukkast i å balansere skildringa av
dei mange oppgåvene til Hulda Garborg
– som familiemenneske og forfattar,
folkelivsforskar, draktdesignar og danseinstruktør. Livshistoria til Garborg blir
ei forteljing om Noreg mellom modernisering og nasjonalisme, men også ei
skildring av klassereisa Hulda gjorde frå
deklassert middelklasse via bohemliv til
nasjonalt ikon, heiter det. (NPK)
takkar for gåvene!
Kjell Frode Flø
Rakel Flå
Jon Gulla
Odin Hals
Randi Skrøvset Hatle
Kristian Heggset
Johan Sigmund Heggum
Sigrunn Helset
Harald O. Kalland
Asbjørn Klaksvik
Jorunn M. Kvendbø
Nils Tore Leivdal
Albert Lervik
Marit Lesund
Ingrid Lysberg
Tor Mogstad
Finn Gunnar Oldervik
Henry Opland
Gunnvor Opøyen
Marit Siira
Kjellmod Vada
Ola Wågbø
Kirsti Orheim Ås
Randi Ås
Rogaland Mållag
Johannes Bakka
Lars Bakka
Anita T. Bal
Wenche Berg
Arne Braut
Geir Sverre Braut
Aslaug Kvilekval Breivik
Marit Kyllingstad Bråten
Konrad Bråtveit
William Bue
Jan Inge Buene
Olav Bernhard Ekerhovd
Anders B. Erga
Else Fagerheim
Alma Figved
Jan Finjord
Solveig Moe Fisketjøn
Rune Folkvord
Jon Fosså
Hjalti Heimir Gislason
Ingrid Gjesdal
Ranveig Gudmestad
Oskar Gusevik
Per Gunnar Haarr
Lidvor Hatteland
Ola Hauge
Per Nesheim Hauge
Håkon Haus
Marit Hegland
Rasmus Hetland
Rasmus Hidle
Jane Valaker Høgalmen
Terje Håland
Magne Jakobsen
Odd Jørstad
Odd Jørstad
Inge Kjøde
Mikkel Lid
Steinar Lima
Georg Løvbrekke
Ingeborg Mjør
Reidar Nesheim
Marit Ness
Karl Nilsen
Kjell Einar Nordås
Kirsti Nærland
Ingvar Olimstad
Inger Skretting Opstad
Åshild Osaland
Trygve Gjæver Pedersen
Svein Ramsland
Signe Randa
Oddbjørn Reime
Svein Risa
Torleiv Robberstad
Ole Bjørn Rongen
Audun Rosland
Magne A. Roth
Atle Røe
Rolf Salte
Norsk Tidend nr. 1 – 2012
Magne Sande
Laura Seltveit
Bergljot Selvåg
Jostein Selvåg
Marta Skjerpe
Tom Soma
Jon Stangeland
Brit Sværen
Einar Sæland
Svein Kåreson Søyland
Ingebjørg Thelin Theiss
Ove Thu
Per Thygesen
Ragnar Time
Bodil Tjeltveit
Kurt Tunheim
Vehild Ueland
Marta D. Undheim
Jone Vadla
Ottar Vandvik
Torgeir Vetti
Reidar Vik
Atle Ingar Vold
Leiv Volden
Audun Ytre-Arne
Kjell Aambakk
Kjell Aardal
Audun Aarflot
Romsdal Mållag
Dagrun Gjelsvik Austigard
Henning Austigard
Ingeborg Berg
Annlaug Berge
Kristine Eidhamar
Eivind Hasle
Einar Helde
Tor Kvadsheim
Asbjørn Lillevik
Aud Åshild Moen
Gunnhild Austlid Oppigard
Karen Os
Inge Rypdal
Edith Skramstad
Lars Staurset
Oddmund Svarteberg
Bjørn Sæbø
Kathrin Villa
Kåre Vold
Roger Aakernes
Ingar Aas
Sogn og Fjordane
Mållag
Agnes Alisøy
Ragnhild Anderson
Georg Arnestad
Ola Austring
Sidsel Bergset
Olaug Marie Bjelde
Reidulf Bjørlo
Arild Bruflot
Oddbjørn Bukve
Nils Distad
Steinar Dvergsdal
Tor W. Eikemo
Annbjørg Eikenes
Gjertrud Eikevik
Arne Eldegard
Eldbjørg Stegane Engebø
Hans Engesæt
Nils Kåre Enstad
Dag-Erik Eriksmoen
Stein Olav Erikstad
Astrid Ervik
Johannes Flaten
Sigurd Fretland
Ottar Færøyvik
Marie Godø
Audun Hammer
Oddlaug Hammer
Margit Hovland Hamre
Jørgen Helgheim
Helga Hjetland
Astrid Berg Hundeide
Else Kristine Husabø
Liv Husabø
Nils Husabø
Målfrid Husnes
Hallgeir Høydal
Bjarne Kaarstad
Borghild Karstensen
Odd Kinden
Olina Kolbotn
Bjørg Utne Kvam
Liv Janne Kvåle
Johan Kyrkjebø
Magny Kårstad
Øystein Lavik
Hanne Kristin Meek
Ljotebø
Jon Ove Lomheim
Rune Lotsberg
Aud Jensine Lunde
Sigrunn Lundestad
Luster Sparebank
Steinar Dahl Lægreid
Reidar Mardal
Terje Moe
Ragnhild Skogen Molde
Odd Mortensbakke
Knut Ole Myren
Julie Kristine Ness
Anna Njøs
Stein Næss
Per Scott Olsen
v. Olfert Øvrebø Radio
Luster
Jon A. Ramstad
Oddbjørn Ramstad
Tordis Randmo
Asbjørn Rutledal
Signe Marie Rønnekleiv
Steinar Røyrvik
Asbjørn Røyseth
Karoline Råd
Margot Sande
Marta Kari Schawlann
Bjarte Sindre
Karen Sindre
Leif Alfred Skaar
Kirsti Solheim Stegane
Ola Magne Strand
Karsten F. Sunde
Johan M. Sunnarvik
Målfrid Sværen
Gunnhild Systad
Harald Systad
Leiv Sølvberg
Bjørn Sørheim
Oddrun Thorsnes
Kari og Helge Tveit
Bergny Ullaland
Borgny Ulltang
Arne Vassenden
Lars Øyvind Vikesland
Øystein Vikesland
Margit Wedvik
Tore Yttri
Njål Ølmheim
Liv Østrem
Kåre Øvregard
Karstein Aaberge
Ivar Åkre
Sunnmøre Mållag
Kristian Almås
Åsmund Arne
Oddfrid Nora Bell
Erik Bergmann
Frode Følling Birkeland
Jarle Bortne
Ole Arild Bø
Marit Devold
Jostein Drabløs
Oddrun Eidem
Ståle Eikrem
Per Fauske
Mård Torgeir Fauskevåg
Jostein Fet
Freddy Flø
Anders Jan Folkestad
Otto Per Gjerde
Ståle Godø
Inge Grimstad
Øystein Grønmyr
Johs. G. Hareide
Asbjørn Hatlehol
Severin Haugen
Ingunn Haus
Jorunn H. Henriksen
Magne Hjørungdal
Ingrid Runde Huus
Asbjørg Meland Håberg
Jakob O. Kjersem
Terje Kjøde
Aud Langlo Kongsnes
Liv Kari Krøvel
Marit Kvammen
Einar Landmark
Jorulf Moen Myrene
Roger Nedreklepp
Bjørn Ståle Nedreskodje
Steinar Nordang
Lars Omenås
Kåre Sigmund Opsahl
Einar Os
Britt Oterholm
Petra Pilskog
Marit Redse
Oddbjørg Remøy
Eldrid Roald
Gudveig Rogne
Torleiv Rogne
Gunder Runde
Solfrid Røyneland
Tone Skorgenes
Asbjørn Inge Skotte
Jarle Solheim
Ivar P. Stige
Kjell Roger Straume
Gunvor Strømme
Linbjørg Bjørkavåg Sunde
Per Svein Tandstad
Alette Teige
Bern Torset
Torny Torvholm
Anna Tunheim
Arne Uggedal
Rolv Ukkelberg
Marit Høyvik Ulstein
Randi Flem Ulvestad
Øyvind Vadstein
Eldrid Vik
Sveinung Walseth
Knut Ytterdal
Ingrid Aamdal
Kjell Arne Årseth
Ottar Aashamar
Telemark Mållag
Robert Anderson
Jon Bjones
Hallgeir Brekke
Sigrid Bø
Geir Arild Djuve
Olav Rune Djuve
Per Engene
Olav Felland
Gunlaug Fjellstad
Sigrid Fonnlid
Anne Karin Funner
Hans Magne Gautefall
Torgeir Grimstveit
Knut T. Haugen
Svanhild Haugen
Ingebjørg Haukelidsæter
Jarle Helle
Irene Homme
Ragnhild Hovda
Hallgrim Høydal
Halvard Jansen
Bjarne Jordstøyl
Olav K. Jørgedal
Josef Kili
Åse Klakegg
Tove Kvaale
Kjetil Langåsdalen
Lars Maardalen
Sigrun Garvik Moen
Lars Nevestveit
Sigrid Nordskog
Ellen Bojer Nordstoga
Jakob Olimstad
Torleif Olav Omtveit
Jens Ringhus
Birger Risnes
Sigmund Romtveit
Olav Rovde
Tore Skaug
Per Skaugset
Bjørn Oddvar Skinnarland
Bjørn Oddvar Skinnarland
Birger Smedstad
Gunvor Solberg
Olav Stranna
Sondre Svalastog
Signe Sølyst
Olav Teigen
Olav Tho
Borghild Tveit
Kari Tveit
Borgny Slettemoen Tøfte
Ingebjørg Helkås Vaa
Johan Vaa
Tor Valle
Einar Versto
Kjell Vistad
Halvor Øygarden
Anne Aarak
Sverre Åsen
Olav Åsheim
Eivind Aasmundtveit
Troms og
Finnmark Mållag
Bente Benjaminsen
Per K. Bjørklund
Terje Christoffersen
Terje B. Dahl
Vidkunn Eidnes
Sveinung Eikeland
Torgeir Engstad
Willy Engvik
Narve Fulsås
Knut Følstad
Eldbjørg Gjelsvik
Liv Grønvik
Aud Hauan
Lillian Bernes Hay
Magne Heide
Olaug Husabø
Sigrun Lunde
Reidun Mellem
Magnar Mikkelsen
May Johanne Molund
Herolv Olsen
Aud-Kirsti Pedersen
Guro Reisæter
Ingrid Russøy
Rønnaug Ryssdal
Anne Marta Steinnes
Grete Lien Stenvold
Marta Sæterhaug
Gunn Utkvitne
Bjørnar Østgård
Odd Østgård
Trønderlaget
Reidar Almås
Egil Ingvar Aune
Kjell Bardal
Einar H Bartnes
Arvid Bjørgum
Oddrun Bjørgum
Grete Oddveig Holen
Buhaug
Dagfinn Dahl
Lars Daling
Astrid Dalslåen
Olaug Denstadli
Roald Drabløs
Anne Eldevik
Ola Stuggu Fagerhaug
Tore Fagerhaug
Helge Fiskaa
Arne A. Frisvoll
Anders Gjelsvik
Magnhild Gravdal
Gunhild Grue
Jon Grønlid
Harald Hernes
Oddvin Herstad
Olav Kuvås
Maj Brit Slapgaard Larsen
Terje Leinhardt
Borghild Kristin Lomundal
Runhild Bakken Magnussen
Kristine Kaasa Moe
Magne Måge
Einar Nordbø
Elin Norum
Ingrun Norum
Jenny Nyvik
Anne Nåvik
Solveig Otlo
Helge Raftevold
Jostein Rekstad
Anna Dorthea Remhaug
Kristian Risan
Narve Rognebakke
Ottar Rønningsgrind
Anders Sakrisvoll
Ragnhild Saur
Anne Kristine Bolme Selnes
Rutt Olden Skauge
Oddny Pauline Skeide
Alv Helge Skeie
Jarle Skjei
Åsmund Snøfugl
Ingebjørg Sogge
Jan Solberg
Arvid Henry Staupe
Odd Sigmund Staverløkk
Eiliv Størdal
Eldrid Sundan
Erling Syrstad
Ingebrigt L. Sødal
Jan Sørås
Kirsten Tagseth
Oddbjørn Tallerås
Arnkjell Tingstad
Bodvar Tømmerås
Inge Torfinn Vada
Liv Skogset Værdal
Anne Kristin Grøn Wanvik
Per Kristian Øvrehus
Aa. Bjørgum Øwre
Svein Aarnes
Valdres Mållag
Toralf Baldersheim
Gunnar Belsheim
Gunnar Breivik
Olav Gullik Bø
Inger Solveig Bøe
Jan Espelidødegård
Ingunn Hommedal
Asbjørn Kvitrud
Signe Elisabeth Kvåle
Bjørg Lerhol
Svein Erik Lunde
Inger Lyberg
Torbjørn Stavenjord
Per Gunnar Veltun
Vest-Agder Mållag
Eldrid Arne
Anne Kathinka Aslaksen
Magne Attestog
Gunvald Bauge
Helga Dåsvatn
Joar Egeland
Anne-Berit Erfjord
Åse-Berit Fidjeland
Aslak T. Fjermedal
Anne Fløgstad
Vigleik Frigstad
Anna Gravelsæter
Ola Reidar Haaland
Asborg Handeland
Marion Haraldstad
Magne Heie
Knut Homme
Theodor Hovda
Oddvar Jakobsen
Olav Arne Kleveland
John Lauvdal
Klara Lilletveit
Solveig Stallemo Lima
Målfrid Lindeland
Tom Arnt Lindeland
Sylfest Lomheim
Oddvar Moen
Hilda Helene Neset
Håkon Bøye Prestegård
Laurits Repstad
Margit Seland
Asbjørn Stallemo
Nils Harald Stallemo
Åmund Tveit
Gunnar Vollen
Ivar Åmlid
Østfold Mållag
Gunnar Anmarkrud
Ole Johan Bjørnøy
Per Sjøgreen Foss
Aslaug Haugan
Arnstein Hjelde
Arne Kvernhusvik
Arild Løvestad
Inge Monefeldt
Gunnar Ottne
Jan T. Pharo
Vegard Skoglund
Yrkesmållag
Kjellfrid Bøthun
Bjarne Dåe
Else Fossgard
Eirik Holten
Gunnar Jordal
Rønnaug Kattem
Hallgeir Langeland
Kjell Harald Lunde
Viking Mestad
Ingunn Nesheim
Olav Norheim
Borge Otterlei
Hugfrid Raaheim
Frode Ringheim
Herbjørg Solberg
Per Stavang
Arne Stensvand
Arve Sæbø
Lars Helge Sørheim
Bent J. Tandstad
Turid J. Thune
Steinulf Tungesvik
Sigrid Tyssen
Bodvar Vandvik
Olav Vesaas
Kristin Vevatne
Pål Wiik
Vidar Ystad
Direktemedlemer
Anfinn Bondhus
Bjørgulv Johan Eik
Randi Einrem
Kristian Halse
Knut Johannes Helvik
Olrun Hild Hillestad
Johannes Hjønnevåg
Knut Langesæter
Karl H. Stefansen
Oddvar Steinrud
Audun Sydnes
Lars Børge Sæberg
Borgny Særsten
Leif Helge Særsten
23
nmu
Janne Nygård
Målfolk
i heile
Noreg,
foren
eder!
Då Utdanningsdirektoratet
denne veka kom med
sine innspel til korleis
læreplanane i norskfaget
skal endrast, kom ikkje
sidemålsordninga godt ut
av det. Stikk i strid med
regjeringspartia sine politiske program og felles regjeringsplattform, foreslår
direktoratet at sidemålsordninga skal svekkjast – og
ikkje styrkjast.
Då sidemålsstilen vart innført i
1907, var dette ein stor siger
for målrørsla. Det var då,
som no, eit viktig steg mot
å sikre ei reell jamstilling
mellom språka. Om denne
ordninga forsvinn, eller vert
«nedtona» som det heiter i
framlegget frå Utdanningsdirektoratet, er det eit steg
attende.
Det er i motbakkar det går
oppover, seier eit gamalt
ordtøke. No har målrørsla
eit godt høve til å vise at
vi kan vekse oss større og
meir slagkraftige, og syne
fram at det er vi som har dei
beste argumenta. Vi har allereie sett hundrevis av nye
målfolk som har strøymd til
målrørsla i løpet av dei siste
vekene, og det er eit klårt
teikn på at folk har trua på
oss og forventar at vi ryddar
opp.
Det er enno godt og vel eit år til
Kunnskapsdepartementet
kjem til å fatte eit vedtak i
saka, men korleis vi nyttar
tida fram mot vedtaket er
avgjerande for utfallet. Klarer vi å riste litt i den nynorske grasrota og gjere dette
til eit folkeleg opprør mot
ein politikk vi ikkje meiner
ber noko godt med seg, kan
vi vinne denne saka.
24
Vinterleir på Røros: Siste helga i januar var Norsk Målungdom samla til Vinterleir på Røros. På programmet stod fleirspråk, etymologi
UNESCO og eit friskt innlegg om esperanto. Stemninga var god heile helga, og skiføret var godt. Biletet viser NMU-gjengen som kosar seg i peisestova
Foto: Tina Fauskanger
om kvelden. Nynorsk nettbank til alle
Norsk Målungdom sette hausten 2011 i gang ein digitaldugnad. Målet var å engasjera
medlemer, andre nynorskfolk og tenestetilbydarar for
at nynorsken skal verta meir
synleg i den digitale ålmenta.
Så langt har me i stort monn
konsentrert oss om å omsetja
wikipedia-artiklar, filmtekstar,
fri programvare og andre ting
som ligg fritt tilgjengeleg på
Internett.
– Me kan ikkje driva digitaldugnad på Internett åleine,
og målet var heile tida å få
bedrifter med på laget, seier
Vebjørn Sture frå digitaldugnadsnemnda. Det er eit mål
at folk skal møta mest mogleg
nynorsk i kvardagen. Ettersom
digitale banktenester i stor
grad har teke over for dei lokale
bankane, er dette eit opplagt
mål for digitaldugnaden.
Sparebank 1 tilbyr allereie
både nettbank- og mobilbanktenesta si på nynorsk til kundar
over heile landet. I tillegg har
einskildbankar som nyttar systemet til EDB Ergo Group, som
til dømes Sparebanken Sogn og
Fjordane, nettbank og mobilbank tilgjengeleg på nynorsk.
– Me ynskjer at fleire skal
fylgja etter og gje kundane
banktenester på språket deira,
held Sture fram. Sjølv om
mange av nettbankane har ulik
utforming, kan dei ulike systema teljast på ei hand, og det
bør difor vera realistisk å gjera
nettbank- og mobilbanktenester tilgjengeleg for alle i Noreg
som ynskjer det.
Nynorske
banktenester
kjem likevel ikkje av seg sjølv.
Dersom alle nettbanktenester i
framtida skal vera tilgjengelege
på nynorsk, er me avhengige av
at bankane ber systemleveran-
døren sin om å få banktenestene på nynorsk. Då er det ikkje nok at sentrallekken i Norsk
Målungdom ber bankane gje
kundene sine nynorske banktenester. Dersom du er kunde
i ein bank som ikkje har nettbank- og mobilbank tilgjengeleg på nynorsk, kan du gjera ein
skilnad ved å be banken din om
å få banktenester på nynorsk.
Dersom me er mange nok som
ber om det, får me framtidas
banktenester på nynorsk.
Eva Holthe Enoksen
Dialektprisen 2011 til Therese Johaug
Norsk Målungdom delte ut Dialektprisen 2011 til langrennsløparen Therese Johaug.
– Ho har gjort dialekten frå
Dalsbygda til ein del av varemerket sitt og er eit fantastisk
førebilete for ungdom over
heile Noreg, seier Janne Nygård, leiar i Norsk Målungdom.
Duger godt
Dialektprisen til Norsk Målungdom vert delt ut ein gong
i året, og går til offentlege personar som har utmerkt seg på
ein positiv måte med bruk av
dialekt.
– Sjølv om det i dag er meir
akseptert enn nokon gong å
nytte dialekten sin overalt i
samfunnet, er nokre dialektar
mindre aksepterte enn andre.
Dette gjeld spesielt bygdedialektane på austlandet, og difor
er det avgjerande at personar
som Therese Johaug syner
fram at desse dialektane duger
like godt i det offentlege rom
som andre dialektar, forklarer
Nygård.
– Kvar gong Johaug kjem til
orde på TV eller radio, syner
ho fram dialektmangfaldet i
Noreg på ein glimrande måte.
Dialekten er ein viktig del av
identiteten til mange, og det å
høyre Johaug snakke sin dialekt
med stor sjarm og sjølvtillit,
gjer det enklare for ungdom å
halde på dialekten sin, avsluttar
Nygård.
Storfint selskap
Landsstyret i NMU har delt ut
Dialektprisen årleg sidan 2001,
og prisen har vorte ein av dei
mest prestisjetunge språkprisane i Noreg. Johaug er dialekt-
SJARM og sjølvtillit: Johaug snakkar dialekten sin med stor sjarm
Foto: Wikipedia Commons
og sjølvtillit, meinerNorsk Målungdom.
prisvinnar nummer ti i rekkja,
og kjem i storfint selskap med
mellom andre Eli Kari Gjengedal, Lars Vaular og Ravi.
Norsk Tidend nr. 1 – 2012
Gje nyttige gåver
Til barnehagekampanjen:
—Medlemskap i gåve: Kjenner du
nokon som burde ha vore med i Mållaget? Gje dei medlemskap i gåve! Det
kostar 200 kroner.
JA TAKK,
eg tingar:
—stk. song- og teiknehefte:
Kvart lokallag får dei fyrste 50
eks gratis, deretter 2 kroner per
sett. Gratis!
— stk. MATBOKS i plast. 16x11 cm.
Kr 50
—stk. TIPSHEFTE som gjev god lese-
start med gode tips til nynorske
barnebøker. 16 sider. Gratis!
KRUS OG KOPP!
— stk. MEDLEMSBEVIS som eg kan gje
vekk i gåve. Kr 200
—stk. kaffikrus kr 100
Svart dekor og brun tekst.
—stk. PC-HYLSTER med slagordet
Mange røyster – felles mål. Storleik: 15".
Kr 100
Det endaa koma kann den Dag,
daa Retten fram kann sleppa
Ivar Aasen, 1875
— stk. Takk, Ivar Aasen-JAKKE-
—stk. FLYGEBLAD til dei tilsette:
MERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk)
«Gjennom ord blir verda stor»kampanje for nynorsk i barnehagen. 4 sider. Gratis!
—stk. kaffikrus (2008) kr 100
Svart dekor og gulltekst.
Kruset er nytrykk av jubileumsserviset.
— stk. Slepp nynorsken til-JAKKE-
MERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk)
Det går mangt eit menneske og ser
seg fritt i kring for Ivar Aasens skuld
Tarjei Vesaas 1950
— stk. Ivar Aasen-almanakk-
OMSLAG i skinn som varer i mange år.
A- plan-/Filofax-system. Burgunder
farge. Passar for innmat storleik 96 x
167 mm. Du byter ut innmaten for kvart
år. I dette lausbladsystemet er det også
mykje anna tilleggsutstyr
å få kjøpt, m.a. lausark for eigne notat.
Kr 250
—stk. kaffikrus kr 100
Svart dekor og brun tekst.
Skogen stend,
men han skifter sine tre
Olav H. Hauge, 1965
—stk. FLYGEBLAD til foreldra:
«Gjennom ord blir verda stor»kampanje for nynorsk i barnehagen. 2 sider. Gratis!
FRIMERKEMAPPER frå Posten med førstedagsbrev med frimerket
— stk.
som Posten laga i høve hundreårsjubileet. Kr 50
— stk. PARAPLY
Svart dekor og brun tekst.
Nokon må elske ordet og reinske bort
ugras der det gror. Nokon må bruke ordet.
Berre ved bruk blir det vakkert.
Marie Takvam, 1987
med trehandtak.
Svart med kvit logo og slagord: Mange
røyster – felles mål. Diameter om lag 1
meter. Kr 70
Kryss av, klipp ut eller kopier
og send tinginga til:
Noregs Mållag,
Postboks 474 Sentrum,
0150 Oslo
Norsk TideNd Nr. 1 – 2012
—stk. frukostasjett (2008) kr 100
!
Du kan også tinge ved å sende e-post
til nm@nm.no, ringje 23 00 29 30,
fakse til 23 00 29 31 eller ved å gå inn
på www.nm.no
Porto kjem i tillegg.
Hugs at vi kan gå tom for somme
artiklar! Det er såleis ikkje sikkert
at du får alt du tingar.
—stk. JAKKEMERKE: «Gjennom
ord blir verda stor». Gratis for
inntil 20 jakkemerke! Deretter 1
krone per stykk.
—stk. RULLEBANNER:
«Gjennom ord blir verda stor».
2 meter høg. Kr 500
Namn:
Adresse:
Postnr.
Poststad:
25
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Prent: Nr1Trykk as
Opplag: 13 500
Abonnement: kr. 250,– per år
Annonsar:
Annonseprisar:
Tillegg for tekstside:
Spaltebreidd:
Kvartside:
Halvside:
Heilside:
Tillegg for fargar
Ilegg til avisa:
kr 9,00,–/mm
kr 0,50,–/mm
45 mm
kr 4 000,–
kr 7 000,–
kr 12 000,–
kr 1,00 pr. stk.
Alle prisar er eks. mva. Ved lysing
i fleire nummer kan vi diskutere
særskilde avtalar.
Stoffrist nr. 2 – 2012:
19. mars 2012
Illustrasjon frå boka Vivaldi.
Illustratør: Mari Kanstad Johnsen
NOREGS MÅLLAG
Tilskrift: Boks 474 Sentrum,
0105 OSLO
Telefon: 23 00 29 30
Telefaks: 23 00 29 31
E-post: nm@nm.no
Kontoradresse:
Schweigaardsgt. 16
Bankgiro: 3450.19.80058
Leiar: Håvard B. Øvregård
mobil: 917 73 157
havard@nm.no
Tilsette:
Gro Morken Endresen, dagleg leiar,
tlf. 23 00 29 37, 957 85 560,
gro.morken@nm.no
Tuva Østvedt,
organisasjonskonsulent,
tlf. 23 00 29 34,
tuva.ostvedt@nm.no
Berit Krogh, økonomikonsulent,
tlf. 23 00 29 35,
berit.krogh@nm.no
Ingar Arnøy, skulemålsskrivar,
tlf. 23 00 29 36, 975 29 700,
ingar.arnoy@nm.no
Marit Aakre Tennø, norskfagskonsulent,
tlf. 454 71 716
marit.tenno@nm.no
Hege Lothe, informasjonskonsulent,
tlf. 57 86 53 60, 926 48 348,
hege.lothe@nm.no
Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend,
tlf. 23 00 29 32, 943 97 998,
kjartan.helleve@nm.no
Else Elise Sætre Bullus,
kontormedarbeidar,
tlf. 23 00 29 30,
else.bullus@nm.no
Tarjei Vågstøl, IT-medarbeidar,
tlf. 23 00 29 50, 452 31 489,
tarjei.vagstol@nm.no
NORSK MÅLUNGDOM
www.nynorsk.no/nmu
Tilskrift: Postboks 285 Sentrum,
0103 Oslo
Telefon: 23 00 29 40
Telefaks: 23 00 29 31
E-post: nmu@nynorsk.no
Bankgiro: 3450 65 48707
Leiar: Janne-Kristin Svarstad Nygård,
tlf.: 916 16 637, 23 00 29 40,
janne@nynorsk.no
Skrivar:
Johanne Marie Kydland Torund,
tlf.: 23 00 29 40,
skriv@nynorsk.no
www.nm.no
26
Ei fullenda barnebok
Når illustrasjonane i
ei barnebok får deg
til å tenkje på kunstutstillingar, er det
nokon som har gjort
ein god jobb. Vivaldi
er ei slik bok.
formata meir, la sjangrar som
klassisk biletbok og teikneserie
skli litt over i kvarandre.
– Kva tankar gjer du deg om
abstrakte illustrasjonar i bøker
retta mot born? På den eine
sida er ein jo glad for at ikkje
alt ser ut som Disney. På andre
sida kan ein vel også stole for
mykje på ungane sin fantasi og
evne til å tolke abstrakte illustrasjonar?
– Eg trur mange born vil
tenkje at ei super-abstrakt bok
er kjedeleg. Ofte er det banale
og det direkte ein meir effektiv
inngang til ein tekst. Når det er
sagt, er born veldig forskjellige,
og dei blir fasinerte av ulike
ting. Når det gjeld Vivaldi, er
det ei bok med såpass mange
illustrasjonar at eg tykkjer det
passa med nokre teikningar
som ikkje direkte skildrar ei
handling i teksten, men kanskje
heller ei stemning, ei kjensle.
Barnebøker blir ikkje mykje
flottare enn dette. Helge Torvund leverer som alltid varene,
men det er illustrasjonane til
Mari Kanstad Johnsen som lyfter boka. Ho handlar om Tyra
som ikkje har det så kjekt på
skulen. Men ein dag får ho ein
katt, og vegar opnar seg.
Høg kvalitet
Boka kjem ut på det vesle Magikon Forlag på Kolbotn, som
gjev ut biletbøker, kunstbøker
og bøker knytte til visuelle fag.
«Vår målsetning er å utvikle
bokprosjekter som forener leseglede og visuelle opplevelser
av høy kvalitet, for både barn
og voksne.» Det kan ein helse
og seie dei har klart med denne
produksjonen. Det ser ut til å
vere eit drøymeprosjekt for ein
illustratør.
– Jo, det er heilt sant, det var
eit drøymeprosjekt, seier illustratør Mari Kanstad Johnsen.
Organisk prosess
– For det fyrste er det ein veldig fin og poetisk tekst, som
gjev rom for både abstrakte og
meir konkrete illustrasjonar.
Og Helge har synt meg stor tillit heile vegen, noko som gav
rom for å eksperimentere med
teknikkar og uttrykk.
– Teksten er ganske lang,
og kunne fint ha passert som ei
«vanleg» bok. Eg ser for meg at
Torvund har tenkt at det kunne
ha passa med nokre illustra-
Illustrasjon frå boka Vivaldi.
Illustratør: Mari Kanstad Johnsen
sjonar, men så har du kome på
bana og overtalt han til å lage
noko meir?
– Prosjektet eskalerte litt
undervegs. Etter kvart vart
det veldig mange illustrasjonar som det kjendest rett å ha
med. Og me ville jo gjerne lage
ei spesiell bok, der det visuelle
skulle komplimentere alle nyansane i teksten. Ein ganske
organisk prosess, alt i alt.
Større aksept
– Brian Selznick har stor suksess med sine gjennomillustrerte romanar, og det same
gjeld Pingle-bøkene til Jeff Kinney. Vil du seie at dette er noko
ein ser meir av, altså barne- og
ungdomsbøker der illustrasjonane er viktigare enn før?
– Det kan nok stemme.
– Kva er grunnen til det?
– Generelt trur eg kulturen
me lever i blir meir og meir visuell. Då er det veldig naturleg
at ein finn denne utviklinga
også i barne- og ungdomsbøker. Eg opplever også at teikneseriar har fått mykje større
aksept, og at både forfattarar
og illustratørar tør å utfordre
Luktebok
– Må alltid biletbøker som
denne lukte så mykje? Eigentleg burde nokon lage ei biletbok om eit trykkeri, slik at det
blir ei luktebok i tillegg.
–Ja, det er en fin idé! Eg hugsar dei lukteskrapekorta ein
fekk med Donald då eg var lita.
Etter eit par rundar lukta alle
dei ulike skrapefelta det same,
litt vondt. Kanskje luktteknologien har kome lenger i dag.
– Får illustrasjonane eit liv
etter boka, skal du stille dei ut
ein stad?
– Hm. Eg har ingen konkret
plan for utstilling av Vivalditeikningane, men det er slettes
ikkje umogleg. Det blir i så fall
ein vill miks av format og media, så det kan bli moro!
KJARTAN kjartan.helleve@nm.no
HELLEVE
Norsk TideNd Nr. 1 – 2012
sagt sidan sist
kryssord for barna
ved Einar Søreide
Nå har nynorsk tyrannisert norsk
skole lenge nok! Norge ta hintet!!!
Vet ikke hvem som niholder på
faget, men det er i alle fall ingen jeg
kjenner. For guds skyld, nå er det
virkelig på tide å komme tilbake til
virkeligheten!
Jonathan S. Bierach (18) med kvast
lesarinnlegg i Adressa
Uansett personlige preferanser er
ikke dette spørsmålet lett. På nynorsk heter det Sørpolen. Men også
nynorskbrukere reiser til Syden,
ikke minst på denne årstiden, hvor
det kan være hustri i nærheten av
dei gamle fjell i syningom.
Per Egil Hegge brilejerer
i språkspalta i Aftenposten
(Løysinga finn du nedst på sida)
– I dag har Norge i realiteten to
skriftspråk: Norsk og engelsk. Å
bruke krefter på oppgjøret mellom
nynorsk og bokmål er bortkastet tid
med tanke på den trusselen norsk
nå står overfor i konkurransen med
engelsk.
Marit K. Slotnæs i Morgenbladet
dreg opp det store perspektivet
kryssord
ved Laurits Killingbergtrø
Kryss NT nr 1-2012
BAK
SKALET
BAR
BRÅ BREITT
RØRSLE SINNA
FENGSLA
Han mener at flere av bilistene
burde sendes på kurs i køkultur, og
at kurset må holdes på nynorsk.
– Da finner de mer ro og tålmodighet.
Og har sjølv løysinga klar.
I artikkelen står det forresten òg at i
dei aller fleste primitive kulturar er
sola ein mann og månen ei kvinne.
På nynorsk er det omvendt.
Runar Gudnason fører i Dag og Tid
prov på at nynorsk ikkje stammar
frå ein primitiv kultur
BELINGA
ORDNA
TEMAET
GAMLE
KVÆDE
JORDRYGG
FRYSE
PLUSS
MIDDELS
STOR
TAL
BOKSESLAG
FLATEMÅL
TABELL
MED
FOSTER
TRE
UKOKT
ELTAR
I
BUSKERUD
LEGGJE
STEINAR
EVENTYRSAMLAR
SKULDRA
VAKING
FRITID
LIVLEG
FORSAMLING
SIMPELT
ÅTAK
LURT
PLAGG
KLIPPAR
YRKESGRUPPE
GODTERI
LARVE
UTROP
UNNSKYLDE
VEKST
SKOUNDERLAG
KLOK
SÅ GODT!
(2 ORD)
MÅLEREISKAP
GJERE
HANDARBEID
IKKJE
BAKKE
INNSJØEN
LETTARE
TEATER
KORT
HÅVAR
INN
SIVBÅT
NIVÅ
ASIAT
GLIPE
BRÅK
BRUKER
AUGO
EKSKREMENT
VASSDRAG
UNDRA
KJERALD
EVNETAP
SKOGSPRODUKT
FISK
KLAGA
DUUNFIGUR
UTLAUPET
SITJEPLASSAR
LEVERTE
PLANTE
UNEMND
LEVE
UJAMN
DØGNTID
NORDBU
REKKJE
SLAGPLASS
1177
DRIV
IKRING
SKREMMANDE
LINER INTAKT
HAND
løysing
Kryss NT nr 5-2011
LAGA
PROSJEKTIL
PÅLEGG
LEDD
LUKE
UKLARE
U
VESAASROMAN
B
FISK
ELLER
SJØMANN
VELTE
SLÅ
H
F
O
T
B
A
L
L
K
L
U
B
B
A
N
E
M
O
R
K
E
N
BÅT
PREST I
BIBELEN
E
L
I
IKKJE
SAMSKIPNAD
P
R
I
S
M
E
K
I
K
K
E
R
T
SLYNGPLANTE
LITE HUS
UNGE
SONGARAR
MEDISIN
FESTEMIDDEL
ØYBUAR
I 1.
ETASJE
GRAVERT
METALL
FRAMSELSKAPS- GANG
KJOLE
LEVE
N
B U
N PLANTENE
O N E R T E
S I G
HUSTAK
P E D O EPOKE T O K E
N G E B Æ R S Y L T
KONGE
E L LAGE E R I K
L U
SPORTSUNDER- I
S
A
N
E
M
O
N
LAG
NAUDS K O
G O A BUSTAD
G
A J A K K GLANE N I S T
SANSAR
K E P L A S S E N SPØR
R E A L
D R Ø B
FÅ TAK I
K E
H A T A TJUVEN H E
PREGA
I AV ELDE M O S E G R O D
LARVER
E BUSK Å M E R
Ø L
L E REVERS A T T O V E R
L I M SKRIK
I D A
U
A N
R U T E R K N
N E K O R EKSISL E V E
TERE
D R O P A R KOMIKAN A R
RAR
ROTEN TELESKOP STARTE
M
Å
S
L
SETERL I
HUS
B A R
A U G E
SY I
LÊR
Norsk Tidend nr. 1 – 2012
STUING
NYHEITSSØKJAR
I JOBB
MUNNPARTI
K
Løysing på barnekryssord
GRIMASE
VELDIG
LANGT
SIRKUSKONGE
GJÆRER
Ja, først og fremst Eskeland som
snakket distinkt og vakkert nynorsk, og som tilfeldigvis bodde
en stund i mors nabolag i Oslo da
hun var ung, men hadde konvertert
tilbake til barndomsmålet. Snakker
du nynorsk, kan du sitere telefonkatalogen baklengs og høres dypsindig ut.
Marie Simonsen i Dagbladet
FLOKK
HELD
FRAM
TREIV
– Det er bare SUV-biler som gjør
dette, høye biler med firehjulstrekk.
De kommer seg helt frem og stiller seg inn. Jeg skal vedde på at de
snakker bokmål, sier Vågen.
Kjell Jostein Vågen forklarer til BT
om kva folk som snik
i kolonnekøyringskøen
BORT
FORSØME
UNNGÅ
VINN
START PÅ
FASTA
TRAKKE
MØDESAMT
HUMØR
SKEISERENNAR
PLANTE
STAT
I USA
U
R
T
E
N
E
FOTBUNAD
DEL AV
INDIA
SKAM
DEG!
KØYR!
FESTEN
KALD
SKIKKELEG
I AKERSHUS
NORSK
FORFATTAR
SMÅFUGL
SVÆRT
UPOPULÆR
LYT
HEVE SEG
DRIKK
GAMLE
TEIKN
ARVERETT
KVINNENAMN
STEINANE
KORT
BOKSESLAG
IFRÅ
SPØRJEORD
I
S
A
N
D
E
UTKOPLA
MINKANDE
N
E
PAR
R
NORRØN
GUD
F
A R
R Ø
T Y
E MATTER
SKAMLAUST R
F Y
R E
E R
K HEIS
T E
ST.
L
S E
A V
N A
K T
T O
A R
TE
Kryssordvinnarar i nr. 5 – 2011
1. Olav Arne Kleveland,
Evje
2. Birgit Christenson,
Edland
3. Asbjørg Apalseth,
Sandane
Send løysinga til:
Noregs Mållag
Postboks 474 Sentrum
0105 Oslo
Frist: 19. mars 2012
Merk konvolutten «Kryssord».
Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte
ut og får fin premie.
Namn:
Adresse:
Postnummer/-stad:
Løysing på kryssord 5 – 2011
27
i nynorskens skog
«Grense Jakobselv»
hylla i Frankrike
Vaffelhjarte seld til
UK og USA
Fleire og fleire land oppdagar den
norske barnebokforfattaren Maria
Parr. No blir debutboka hennar,
Vaffelhjarte, også utgitt på engelsk.
Det er svært sjeldan for norske barnebøker.
– Det er imponerande at Maria
Parr etter berre to bøker er blant dei
mest omsette norske barnebøkene
i utlandet. Det viser den store og
allmenngyldige appellen hennar. Vi
er takksame for å gje ut forfattaren
som bokmeldarar verda rundt samanliknar med Astrid Lindgren, seier
forlagsdirektør Edmund Austigard i
Samlaget.
Det er det tradisjonsrike britiske
forlaget Walker Books som no skal
gje ut boka til Maria Parr i Storbritannia. I USA kjem boka på forlaget
Candlewick, fortel forlaget.
Til saman er Vaffelhjarte selt til 16
land, mellom anna Kina, Japan og
Ut i verda: Maria Parr slår an også
utanfor landegrensene.
Foto: Siri Juell Rasmussen
Russland. Det betyr at Maria Parr er
blant dei norske barnebokforfattarane med flest utgjevingsland.
– Ho ligg heilt i tetsjiktet med
forfattarane som Erlend Loe og Klaus
Hagerup, fortel forlaget. (NPK)
Haram Mållag: Torleif Rogne (t.v) har gjort mykje
godt arbeid for å få til oppstarten av Haram Mållag, medan Kjell Rogne Straume har takk ja til å verte fyrste leiar i
Foto: Terje Kjøde
laget. Nye lokallag
Siste tida er det skipa fleire nye lokallag
i Mållaget, både i vest og aust: Haram
Mållag, Hamar dialekt- og mållag og
Bakkenteigen Mållag.
Bakkenteigen Mållag er eitt av desse heilt nystarta
lokallaga. Det er lokallag for tilsette og studentar
ved Høgskolen i Vestfold. I desember arrangerte dei
førjulssamling med bibelomsetjing, julesongar og
litt humor på programmet.
– Dette vart ei veldig kjekk samling. Anders
Aschim, som har vore med på arbeidet med omsetjinga av nynorskbibelen, fortalde om dette arbeidet,
fortel Gudrun Kløve Juuhl. Saman med Ommund
Vareberg, prosjektleiar Kristin Barstad, professor
Norunn Askeland og høgskulelektor Fredrik Borgen utgjer ho arbeidsutvalet i Bakkenteigen Mållag.
Ein viktig del av norskfaget
Glade: Vertskapet Aud Melås og Evan Lewis då dei fekk prisen under ei markeFoto: Kjartan Helleve
ring på Håndverkeren i Oslo. Næringslivsprisen
til Ægir bryggeri
Ægir bryggeri i Flåm fekk Nynorsk
næringslivspris 2011 frå Noregs
Mållag.
– Vinnaren er ei sterk merkevare i ein ny og veksande marknad,
seier juryleiar Håvard B. Øvregård,
leiar i Noregs Mållag.
– Ægir bryggeri har ein god
og gjennomført presentasjon av
produktet, der innhald, namn og
språk heng godt saman. Nynorsk
er det naturlege valet på etikettar,
vevside, fjesbok og i annan kommunikasjon, seier han.
– Det var aldri noko alternativ,
sa vertskapet Aud Melås og Evan
Lewis då dei fekk prisen under
ei markering på Håndverkeren i
Oslo.
Tips oss!
Ægir bryggeri starta i 2007,
og på den korte tida har dei fått
mange utmerkingar og prisar for
produktet sitt. Det flytande handverksproduktet kan du i dag finne
i butikkar og skjenkestader over
heile landet. I ei bryggjerinæring
prega av oppkjøp og sentralisering, er mikrobryggjeri med lokal
forankring og særpreg ein ny og
alternativ nisje i vekst.
Bryggjeriet med tilhøyrande
skjenkestove ligg i Flåm i Aurland
kommune, er kalla opp etter ølbryggjaren til dei gamle norrøne
gudane, og er drive av ein heimflytta sogning og ein utvandra
amerikanar.
Hege Lothe
– Vi er vel kanskje den arbeidsplassen med flest
nynorskbrukarar her i fylket, og i tillegg utdannar
vi mange lærarar. Då passar det å ha eit mållag. I
lærarutdanninga er nynorsk ein viktig del av norskfaget og vi har i tillegg eit bra språkfagleg miljø ved
høgskulen. Med mållaget kan vi synleggjere nynorsken og språkmangfaldet generelt, seier Gudrun
Kløve Juuhl til lnk.no.
– Vi er stolte over å vere det einaste institusjonsmållaget i landet, ope for både studentar og tilsette.
Sjølv om Vestfold er eit bokmålsområde, så er høgskulen litt meir mangfaldig, seier ho.
Nytt lag i Haram
I september var det skipingsmøte for Haram Mållag. Kjell Rogne Straume takka ja til å verte fyrste
leiar i laget. Både Torleif Rogne og Terje Kjøde,
styremedlem i Noregs Mållag og leiar i Sunnmøre
Mållag, har gjort mykje godt arbeid for å få til eit
heilt nytt lokallag i Haram kommune. Skipingsmøtet hadde godt frammøte. Dei nye utfordringane for
Mållaget vart drøfta: barnehagekampanjen, arbeidet for meir nynorsk i NRK Super og arbeidet for
ei god sidemålsordning i skulen. Det nye styret er
Mette Frostad Engeseth frå Vatne, Trude Finnanger
frå Brattvåg, Aud Marøy frå Haramsøy og Jonny
Rogne frå Longva.
Kjartan Fløgstad-boka Des Hommes
Ordinaires, for oss kjend som «Grense
Jakobselv» får gode kritikkar i Frankrike. I søndagsavisa Journal du
Dimanche skriv
kritikaren blant
anna at «kraftprestasjonen til
forfattaren er at
han kastar lys
over den filosofiske og – la oss driste oss til å bruke
ordet – humanistiske grobotnen for
nazismen, utbreidd blant ein elite
som ikkje drøymer om anna enn
«den nye tid». Djupt fengsla, og alarmert, trengjer lesaren inn i ein forvrengt ideologi som avslører korleis
det beste avlar det verste». (NPK)
Det aller største
I november fekk Agnes Ravatn
den nynorske Språkprisen 2011 frå
Språkrådet. Ravatn er journalist i
Dag og Tid og har gjeve ut bøker på
Samlaget.
– Det er nok det største eg har
oppnådd. Og det er ein pris eg ikkje trudde eg hadde innanfor rekkjevidd. Det fyrste eg tenkte, var
at dette var ei misforståing. At dei
kanskje hadde blanda meg med ho
Rotevatn, men ingen ville gripe inn,
så då var det vel rett då, smiler ho.
Språkrådet deler kvart år ut to
prisar for framifrå bruk av norsk i sakprosa. I år fekk Morten A. Strøksnes
bokmålsprisen. Agnes Ravatn fekk
nynorskprisen for bøkene Stillstand
og Folkelesnad og for sitt virke som
spaltist og kommentator i Dag og
Tid.
– Det er fantastisk, og ei overrasking å få ein pris som ragar så høgt,
seier Ravatn.
– I takketalen din på Språkdagen
valde du også å takke målrørsla. Kvifor
det?
– Eg veit kor billeg eg sjølv har
sleppt unna. Eg har berre brukt nynorsken. Mållaget har teke striden og
blitt latterleggjort og karikert, og det
fortener mållaget ein takk for, seier
Agnes Ravatn.
Hege Lothe
Oppattskiping på Hamar
I Hamar Mållag har det ikkje vore aktivitet på fleire
år, men denne vinteren har Jens Haugan teke initiativ til å starte opp att laget. Denne gongen vert laget
starta som Hamar dialekt- og mållag, og det vil ha
medlemer frå Hamar og området rundt. På møtet i
Hamar dialekt- og mållag i oktober blei det vedteke
at lokallaget skulle starte opp igjen aktiviteten. Det
blei valt eit interimstyre med desse medlemmene:
Jens Haugan (leiar), Ingrid Maurstad Tuko, Nils
Slapgård, Heidi Rossow og Yngve F. Erstad.
Hege Lothe
Vi vil gjerne vite kven som snik seg som svoltne ulvar gjennom nynorskens skog. Send e-post til kjartan.helleve@nm.no.
Sett pris på: Agnes Ravatn har
fått Språkprisen 2011 av Språkrådet.
Foto: Språkrådet