MINISTERSTVO ZA FINANSII REPUBLIKA MAKEDONIJA Skopje

Internet adresa na Ministerstvoto za finansii na Republika Makedonija
http://www.finance.gov.mk/
Internet adresa na Upravata za javni prihodi
http://www.ujp.gov.mk/
Internet adresa na Carinskata uprava na Republika Makedonija
http://www.customs.gov.mk/
Internet adresa na Makedonskata berza za dolgoro~ni hartii od vrednost
http://www.mse.org.mk/
Internet adresa na Komisijata za hartii od vrednost
http://www.sec.gov.mk/
Internet adresa na Dr`avniot zavod za statistika
http://www.stat.gov.mk/
Internet adresa na Centralniot registar na Republika Makedonija
http://www.crm.org.mk/
Skopje, juli/avgust 2007
Juli/Avgust 2007
MINISTERSTVO ZA FINANSII
REPUBLIKA MAKEDONIJA
2
SODR@INA
AKTUELNI EKONOMSKI DVI@EWA
Kratkoro~ni ekonomski dvi`ewa - avgust 2007 godina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
Berzanski pokazateli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
Depoziti na naselenieto i pretprijatijata kaj bankite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
Vkupen nadvore{en i javen dolg na Republika Makedonija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
Aktuelni vesti od Republika Makedonija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
Vesti od regionot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
Pozna~ajni aktivnosti za podobruvawe na funkcioniraweto na javnata administracija . . . . . . . . . . . . . . . .38
STATII
Akademik Taki Fiti - Mehanizmi na optimalna alokacija na resursite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42
M-r Len~e Nikolova-Gogova - Eksternata finansiska zadol`enost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48
STATISTI^KI PODATOCI
Tabela 1: Republika Makedonija - Osnovni makroekonomski indikatori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58
Tabela 2: Odbrani makroekonomski indikatori vo oddelni tranzicioni ekonomii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58
Tabela 3: Bruto doma{en proizvod (realni stapki na rast) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59
Tabela 4: Osnovni kratkoro~ni ekonomski trendovi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60
Tabela 5: Bruto doma{en proizvod spored proizvoden metod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62
Tabela 6: Bruto doma{en proizvod spored rashoden metod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62
Grafik 1: Bruto doma{en proizvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
Grafik 2: Inflacija (prose~ni stapki vo %) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
Grafik 3: Inflacija (na kraj na godina vo %) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
Grafik 4: Nadvore{no-trgovska razmena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
Tabela 7: Platen bilans na Republika Makedonija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65
Tabela 8: Nadvore{no-trgovska razmena po zemji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66
Tabela 9: Buxet - Centralna dr`avna vlast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
Tabela 10: Funkcionalna klasifikacija na rashodite na Centralniot buxet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
Grafik 5: Funkcionalna klasifikacija na rashodite 2006 godina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
Tabela 11: Buxet na Republika Makedonija (Centralen buxet i buxeti na fondovi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
Tabela 12: Fond za penzisko i invalidsko osiguruvawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72
Tabela 13: Fond za zdravstveno osiguruvawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73
Tabela 14: Agencija za vrabotuvawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74
Tabela 15: Fond za magistralni i regionalni pati{ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75
Tabela 16: Nadvore{en dolg na Republika Makedonija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76
Tabela 17: Makedonska berza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
Kreditni linii za mali i sredni pretprijatija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82
Drugi proekti za poddr{ka na mali i sredni pretprijatija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89
3
4
Snimil: Milan STREZOVSKI
PO^ITUVANI,
Se bli`i krajot na 2007 godina, no i pokraj toa,
vo Vladata kontinuirano rabotime so cel
sozdavawe podobra biznis klima, povisok ekonomski rast i `ivoten standard na gra|anite na
Republika Makedonija. Vo momentot, vo
Ministerstvoto za finansii, pokraj brojnite
aktivnosti, sme fokusirani na izmeni na buxetskiot proces, so cel pokvalitetno i pocelishodno
upravuvawe so javnite pari.
! Celosno usoglasuvawe na definiciite i
nivna konzistentnost so po{iroko me|unarodno
prifateni metodologii za fiskalno planirawe i
izvestuvawe (prifa}awe na ESA 95);
! Podobra koordinacija me|u centralnata i
lokalnata vlast.
Osnovnite pri~ini za izmenite i dopolnuvawa
na Zakonot za buxetite proizlegoa od potrebata
za ponatamo{no usoglasuvawe na zakonskata
regulativa od oblasta na buxetskoto rabotewe so
regulativite na Evropskata unija koi ja reguliraat
spomenatata materija. Postojniot Zakon za
buxetite e baziran na pove}e osnovni celi i
na~ela na upravuvawe so buxetot, no preostanuva
obvrskata za primena na site na~ela na koi se
zasnovani buxetite na zemjite ~lenki, odnosno
zemjite kandidati za ~lenstvo vo Evropskata
unija. Za taa cel, so predlo`enite izmeni i
dopolnuvawa na Zakonot za buxetite vo celost se
opfa}aat celite i na~elata na sovremeniot buxet.
So predlog izmenite i dopolnuvawa na Zakonot za
buxetite, isto taka, se definira soodvetna
terminologija i se utvrduvaat postapki so koi
Zakonot za buxetite stanuva instrument koj
ovozmo`uva pove}egodi{no buxetirawe, odnosno
dosledna realizacija na razvojnata cel na buxetot.
Namera na Vladata na Republika Makedonija e vo
kontinuitet da vodi disciplinirana fiskalna
politika, so stavawe akcent na pogolemo ispolnuvawe
na kapitalnite investicii, a vo soglasnost so
kriteriumite od Mastriht, zaradi potrebata od
pribli`uvawe na politikite kon standardite na EU.
Kako reformi {to se sproveduvaat i }e se
intenziviraat vo ovoj segment se reformite na
buxetskiot proces izrazeni preku:
! Zgolemuvawe na fiskalna odgovornost,
ot~etnost i transparentnost;
! Unapreduvawe na buxetskiot proces, so
ponatamo{no podobruvawe na buxetskoto
planirawe i izvr{uvawe;
! Podobro planirawe i iskoristuvawe na
kapitalnite rashodi;
5
Definiraweto na odredbite so koi se
regulira planiraweto i izvr{uvaweto na
buxetite, e izvr{eno soglasno Regulativata (EZ,
Evroatom) br.1605/2002 i 1995/2006 na Sovetot za
finansiskata regulativa, primenliva na op{tiot
Buxet na Evropskite zaednici, so {to e dadena
zakonska ramka za primena na osnovnite na~ela
pri izvr{uvawe na buxetite (seopfatnost,
specifi~nost, buxetska ramnote`a, ekonomi~nost,
efikasnost, efektivnost, transparentnost i sigurno
finansisko upravuvawe), odnosno, na~elata na koi
se zasnovani buxetite na zemjite ~lenki i zemjite
kandidati za ~lenstvo vo Evropskata unija.
Makedonija. Vladata na Republika Makedonija
odlu~uva po predlozite na planovite na programi
za razvoj na buxetskite korisnici na izvr{nata
vlast i fondovite, vo soglasnost so nejzinite
strate{ki prioriteti i izgotvuva lista na
odobreni planovi na programi za razvoj, koja ja
dostavuva do site buxetski korisnici na
izvr{nata vlast i fondovite. Odobreniot plan na
programi za razvoj, buxetskite korisnici na
izvr{nata vlast i fondovite go dostavuvaat kako
sostaven del na predlogot na buxetskoto barawe
do Ministerstvoto za finansii.
Novina koja se voveduva so predlo`enite
izmeni i dopolnuvawa pretstavuva i postapkata na
pregovarawe/usoglasuvawe na buxetskoto barawe
pome|u rakovoditelot na buxetskiot korisnik i
Ministerstvoto za finansii, kako i obvrskata na
ministerot za finansii pri dostavuvaweto na
Predlog buxetot na Republika Makedonija da ja
izvesti Vladata na Republika Makedonija za
neusoglasenite buxetski barawa.
Voedno, so izmenite i dopolnuvawata na
Zakonot za buxetite se predlaga i sovremena
postapka za upravuvawe so buxetskite sredstva, so
koja za prvpat na buxetskite korisnici im se dava
mo`nost odobrenite sredstva vo programite i
potprogramite na razvojniot del na buxetot vo
tekovnata godina, dokolku nema da se iskoristat
vo tekot na fiskalnata godina, da mo`at da gi
prenesuvaat vo iznos od 50% kako odobreni
sredstva za narednata fiskalna godina. Vakvata
merka }e ovozmo`i zgolemeno tro{ewe na Javnite
rashodi, a osobeno vo delot na kapitalnite
investicii, kade vo 2007 godina zabele`uvame
nezadovolitelni rezultati.
Navedenoto dopolnuvawe e zakonsko normirawe
na dosega{nata praksa, za izvr{uvaweto na
Buxetot na Republika Makedonija da se donesuva
poseben zakon. Vo odredbite so koi se regulirani
funkciite na Trezorot, napraveni se dopolnuvawa
so koi se pro{iruva opfatnosta na nadle`nostite
na Trezorot i toa vo nasoka na sozdavawe na
zakonski osnov za: zadol`uvawe na smetki vo
ramki na trezorska glavna kniga, vrz osnova na
dogovorni ovlastuvawa i vo slu~aj na ispravka na
gre{ka od strana na trezorot, za upravuvawe so
likvidnosta na smetkite vo ramki na trezorskata
glavna kniga, kako i zapirawe so izvr{uvawe na
odredeni pla}awa na buxetskite korisnici i
edinki korisnici na centralnata vlast, vo slu~aj
na konstatirani naru{uvawa na finansiskata
disciplina i vo uslovi na naru{uvawe na
proektiranata likvidnost na Trezorskata smetka.
Ovie dopolnuvawa se izvr{eni kako rezultat na
sogleduvawata vo dosega{nata praksa od
osnovaweto na Trezorot (2002 godina) i tie se so
cel da ovozmo`at pogolema efikasnost na
istiot.
So Zakonot se predlaga i izmena vo sodr`inata
na Buxetot na Republika Makedonija, koj }e sodr`i:
op{t, poseben i razvoen del. Vo razvojniot del na
Buxetot }e bidat prika`ani srednoro~ni planovi
za programite na buxetskite korisnici, nameneti
za razvojni investicii, odobreni od Vladata na
Republika Makedonija.
So Zakonot se voveduvaat i izmeni vo
buxetskiot proces, odnosno vo fazite na
podgotovka i usoglasuvawe na predlog buxetot. Vo
procesot na podgotovka na buxetot se voveduva
nova faza-podgotvuvawe na planovi na programi
za razvoj, koi pretstavuvaat srednoro~en prikaz
na programi koi se nameneti za razvojni
investicii i koi gi izgotvuvaat buxetskite
korisnici na izvr{nata vlast i fondovite.
Buxetskite korisnici na izvr{nata vlast po
dobivaweto na Cirkularot, pristapuvaat kon
podgotovka na predlog plan na programi za razvoj i
istiot go dostavuvaat do Vladata na Republika
Vakvite izmeni vo buxetskiot proces,
definitivno }e pridonesat za pokvalitetno
upravuvawe so javnite pari.
Va{ Minister,
D-r Trajko Slaveski
6
AKTUELNI EKONOMSKI
DVI@EWA
7
KRATKORO^NI EKONOMSKI DVI@EWA
avgust 2007
1. REALEN SEKTOR
! Porast na industriskoto proizvodstvo za periodot januari-avgust 2007 od 2,5% vo odnos na istiot period od prethodnata godina
1.1. Kumulativniot indeks na industriskoto
proizvodstvo za periodot januari-avgust 2007,
vo odnos na istiot period od prethodnata godina, zabele`a porast od 2,5%.
! Porast na tro{ocite na `ivot za periodot januari-avgust 2007 godina od 1,1% vo odnos na istiot
period od prethodnata godina
Pritoa, vo avgust 2007 godina, indeksot na industriskoto proizvodstvo e zgolemen za 1,0% vo
odnos na avgust 2006 godina, i za 1,1% sporedeno
so prethodniot mesec.
! Zgolemuvawe na fizi~kiot obem na izvozot za
14,8%, a vo dolarska vrednost za 41,8%; Zgolemuvawe na koli~inskiot uvoz na stoki od 20,4%,
a vrednosno od 27,5%
Indeksi na industrisko proizvodstvo
(veri`ni indeksi)
130,0
120,0
! Namaluvawe na vkupniot javen dolg na Republika Makedonija na krajot na avgust za 13,4% vo
odnos na 2006 godina
110,0
100,0
90,0
! Suficit na Centralniot Buxet od 9.207 milioni
denari (2,8% od BDP) vo periodot januari-avgust 2007 godina
80,0
70,0
VIII
IX
X
XI
XII
I/07
II
III
IV
V
VI
Izvor: Dr`aven zavod za statistika
! Silen rast na depozitniot potencijal na bankite na godi{na osnova od 33,2%, pridru`en so
rast na kreditite na privatniot sektor od 38,3%
Analizirano po sektori, kumulativniot rast na
industriskoto proizvodstvo vo analiziraniot period se dol`i na zgolemenoto proizvodstvo vo sektorot Vadewe rudi i kamen od 17,7% i rastot na
Prerabotuva~kata industrija od 4,3%. Sepak, i pokraj silniot rast vo ovie dva sektori, namalenoto
proizvodstvo vo sektorot Snabduvawe so elektri~na energija, gas i voda od 14,4% na godi{no nivo, negativno vlijae vrz celokupniot indeks na industrisko proizvodstvo. Vo ramki na Prerabotuva~kata
! Silen porast (25,5%) na brojot na novoregistrirani rabotni dogovori vo odnos na istiot period od minatata godina
8
VII
VIII
industrija, koja ima najgolemo u~estvo vo vkupniot
indeks (83,94%), glavni nositeli na rastot se proizvodstvoto na prehranbeni proizvodi i pijalaci
so rast od 7,0%, naftenata industrija so rast od
4,1%, proizvodstvoto na osnovni metali so rast od
40,5%, kako i proizvodstvoto na ma{ini i uredi,
nespomnati na drugo mesto so 46,6%.
Tro{oci na `ivot
4,5
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
-0,5
-1,0
1.2. Kumulativniot indeks na tro{oci na
`ivot za periodot januari-avgust 2007, vo odnos
na istiot period od prethodnata godina, zabele`a porast od 1,1%.
m/m-12
VIII
IX
X
XI
XII
I/07
II
III
IV
m/m-1
V
VI
VII
VIII
Izvor: Dr`aven zavod za statistika
Nikel (USD/mt)
Vo avgust 2007 godina, tro{ocite na `ivot zabele`aa porast od 2,2% na godi{na osnova (vo odnos na istiot mesec od prethodnata godina), dodeka mese~niot porast iznesuva 0,6%.
55000
50000
45000
40000
Vrednosta na potro{uva~kata ko{nica za ishrana i pijaloci za edno ~etiri~leno doma}instvo
za mesec avgust 2007 godina, presmetana vrz osnova na cenite na malo, iznesuva 10.432 denari i vo
odnos na prethodniot mesec e povisoka za 1,5%.
35000
30000
25000
20000
15000
VIII
IX
X
XI
XII
I/07
II
III
IV
V
VI
Izvor: Svetska banka
Indeksot na cenite na malo vo avgust 2007 godina, vo odnos na prethodniot mesec, e povisok za
samo 0,4%, dodeka na godi{na osnova (vo odnos na
istiot mesec od prethodnata godina) zabele`a
zgolemuvawe od 2,6%. Porast na indeksot na cenite na malo vo avgust 2007 godina, vo odnos na istiot mesec lani e zabele`an vo grupata zemjodelski
proizvodi za 9,7%, industriski proizvodi za
3,3%, neprehranbeni industriski proizvodi za
3,8%, prehranbeni proizvodi za 3,8% i industrisko-prehranbeni proizvodi za 2,3%.
Pritoa, cenite na najzna~ajnite proizvodi
glavno zabele`aa zgolemuvawe ili go zadr`aa istoto cenovno nivo. Rast na berzanskite ceni e
evidentiran kaj jagne{koto meso i olovoto.
Po nekolku mese~en rast, cenata na nikelot vo
avgust 2007 godina zabele`a namaluvawe od 17,2%
i dostigna vrednost od 27,652 SAD dolari za eden
metri~ki ton.
2. NADVORE[EN SEKTOR
1.3. Vo avgust 2007 godina, dvi`ewata na
svetskite stokovi berzi bea stabilni, bez pogolemi potresi, osobeno kaj proizvodite koi se
vo na{iot fokus na interes, osven nikelot.
2.1. Vo periodot januari-avgust 2007 godina
vkupnata nadvore{no-trgovska razmena, vo dolarska vrednost, zabele`a visok porast od 33%
9
VII
VIII
skiot deficit na zemjata e ostvaren vo trgovskata
razmena so Rusija, Kina, Polska, Turcija i Indonezija.
vo odnos na istiot period minatata godina.
Pritoa, fizi~kiot obem na izvozot e zgolemen za
14,8%, a negovata vrednost dostigna 2.105,5 milioni dolari, {to pretstavuva porast od 41,8%.
Zgolemuvaweto na koli~inskiot uvoz na stoki iznesuva 20,4%, a negovata vrednost ostvari iznos
od 3.027,2 milioni dolari, ili porast od 27,5%.
Pri vakvi dvi`ewa, deficitot vo razmenata, ostvaren vo ovoj period zabele`a porast od 3,7% vo
odnos na istiot ostvaren do krajot na avgust 2006
godina.
Nadvore{no - trgovska razmena vo RM
(vo milioni dolari)
500
400
300
200
100
0
Pogolemiot izvoz ostvaren vo osumte meseci od
ovaa godina, pred se e rezultat na zgolemeniot izvoz na `elezo i ~elik (stapka od 120%), obleka
(17%), ovo{je i zelen~uk (24%), metalna ruda i
metalni otpadoci (73%), pijaloci (23%), izrabotka od nemetalni minerali (58%), obuvki (55%), izrabotki od metal (56%) itn.
VIII
IX
X
XI
XII
I/2007
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
-100
-200
-300
Izvoz
Uvoz
Deficit
Izvor: Dr`aven zavod za statistika
2.4. Spored valutnata struktura, vo periodot januari-avgust 2007 godina, izvozot vo evra
bele`i zgolemuvawe za 187 milioni evra (21%), a
delot od izvozot realiziran na "dolarskiot pazar# bele`i zna~itelno zgolemuvawe za 281 milioni dolari (78%).
2.2. Glavni grupi proizvodi (spored SMTK)
so najgolemo u~estvo vo izvozot vo osumte meseci se: `elezo i ~elik so 41,5%, obleka 18,2%,
pijaloci i tutun 6%, nafta i proizvodi od nafta 4,2%, ovo{je i zelen~uk 3,8%, metalna ruda i
metalni otpadoci 3,6%. Ovie {est grupi proizvodi so~inuvaat okolu 77% od vkupniot izvoz na
dr`avata.
Izvoz na pova`ni proizvodi po SMTK (vo %)
41.5
@elezo i ~elik
Najgolem del od uvozot na stoki vo avgust ovaa
godina otpa|a na: `elezo i ~elik (47,6 mil. dolari), nafta i proizvodi od nafta (44,2 mil. dolari), tekstilni prediva i sli~no (24,8 mil. dolari),
metalna ruda i metalni otpadoci (15,5 mil. dolari), drumski vozila (13,5 mil. dolari) itn.
18.2
Obleka
6.0
Pijaloci i tutun
Nafta i proiz. od nafta
4.2
Ovo{je i zelen~uk
3.8
Metalna ruda i
metalni otpadoci
3.6
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Izvor: Dr`aven zavod za statistika
2.3. Vo periodot januari-avgust 2007 godina,
okolu 67% od vkupno izvezenite stoki se plasirani na pazarot na Evropskata Unija (EU27), a
50% od vkupno uvezenite stoki vo Republika
Makedonija se so poteklo od ovaa integracija.
Izvozot vo Evropskata Unija e pogolem za 57%, a
uvozot e zgolemen za 20% vo odnos na istiot period od 2006 godina. Vo analiziraniot period,
januari-avgust 2007 godina, okolu 80% od trgov-
2.5. Nadvore{niot dolg na Republika Makedonija na krajot na avgust 2007 godina iznesuva{e 2.271 milioni dolari i, vo sporedba so krajot na 2006 godina, e namalen za 76 milioni dolari, {to se dol`i na pogolemiot iznos na otplatata na dolgot vo odnos na koristenite
sredstva.
10
45 50
NADVORE[NO - TRGOVSKA RAZMENA na Republika Makedonija
(po valuti)
izvoz
I-VIII 2006
valuta 000 t
EUR
USD
EUR+USD
Vk. izvoz
I-VIII 2007
prose~en
strukkurs na
izvoz vo denarot vo
izvoz vo denari tura vo 000 t
valuta
odnos na
%
valutite
1.488 892.622.903
494 362.282.020
1.982
1.986
61,1915
49,3786
54.620.934.369
17.888.978.953
72.509.913.322
73.099.362.856
74,7
24,5
99,2
100,0
prose~en
strukkurs na
izvoz vo
denarot vo izvoz vo denari tura vo
valuta
odnos na
%
valutite
1.746 1.080.621.548
530 643.711.070
2.276
2.280
61,1766
45,7235
66.108.752.193
29.432.723.109
95.541.475.303
96.186.409.446
68,7
30,6
99,3
100,0
apsolutna
promena vo
valutna
vrednost
relativna
promena vo
valutna
vrednost
(vo %)
187.998.645
281.429.050
21,1
77,7
31,6
Izvor: Dr`aven zavod za statistika i NBRM
Nadvore{niot javen dolg bele`i kontinuirano
namaluvawe, i na krajot na avgust ovaa godina e
namalen za 17,2%, dodeka vnatre{niot javen dolg
bele`i zgolemuvawe od 3,6% vo sporedba so krajot na 2006 godina.
Od aspekt na dol`nici, nadvore{niot dolg na
javniot sektor iznesuva 1.379 milioni dolari, i vo
sporedba so sostojbata vo 2006 godina e namalen za
228 milioni dolari, kako rezultat na predvremenata otplata na dolgot kon multilateralni i bilateralni kreditori. Vo ramkite na dolgot vo javniot sektor, namaluvawe vo odnos na 2006 godina e
zabele`ano kaj dolgot na Centralnata Vlada i
javnite fondovi, dodeka kaj javnite pretprijatija e
zgolemen. Nadvore{niot dolg vo privatniot sektor iznesuva 893 milioni dolari i vo sporedba so
2006 godina e zgolemen za 153 milioni dolari, kako rezultat na zgolemuvaweto na dolgot vo nebankarskiot privaten sektor i privatnite banki.
2.8. Sostojbata na kratkoro~niot dolg na
krajot na avgust 2007 godina iznesuva{e 176,3
milioni dolari i vo celost se odnesuva na privatniot sektor, i toa po osnov na finansiski
krediti.
Nadvore{en dolg (vo SAD dolari)
49
2350
2.6. Za prvite osum meseci od ovaa godina,
povle~eni se sredstva vo iznos od 278 milioni
dolari, od koi 218 milion dolari vo privatniot sektor.
2300
Vo ovoj period sklu~eni se novi krediti vo
iznos od 298 milioni dolari, od koi 265 milioni
dolari vo privatniot sektor. Redovnoto servisirawe na obvrskite prodol`uva i ponatamu, pri
{to za prvite osum meseci od 2007 godina, servisirani se 466 milioni dolari, od koi 419,8 milioni dolari glavnica.
2150
48
47
2250
46
45
2200
44
2100
43
42
VIII
IX
X
XI
XII
I/07
II
III
IV
V
VI
VII
Izvor: Narodna banka na RM
3. FISKALEN SEKTOR
3.1. Vo periodot januari - avgust 2007 godina,
vkupnite prihodi na Centralniot buxet iznesuvaat 49.687 milioni denari (14,9% od BDP), {to
pretstavuva zgolemuvawe od 22,9% vo odnos na
istiot period od minatata godina. Vakvoto zgolemuvawe na prihodite se dol`i na zgolemenata
2.7. Vkupniot javen dolg na Republika Makedonija presmetan vrz osnova na Zakonot za javen
dolg, na krajot na avgust iznesuva{e 2.071 milioni dolari i vo odnos na 2006 godina e namalen za 13,4%.
11
VIII
naplata na dano~nite prihodi, no i na nedano~nite prihodi poradi uplatata na dividendata
od Telekom za 2005 godina (2.873 milioni denari).
Oddelni kategorii na prihodi i rashodi
22.000
VIII - 2006
DDV
VIII - 2007
18.000
14.000
Akcizi
10.000
Dano~nite prihodi vo ovoj period se realizirani vo iznos od 44.239 milioni denari, {to pretstavuva zgolemuvawe od 16,7% vo odnos na periodot januari-avgust minatata godina.
6.000
Personalen
danok
Carini
2.000
-2.000
Danok na
dobivka
Kamata
Kapitalni
rashodi
-6.000
U~estvoto na DDV vo vkupnite dano~ni prihodi
vo osumte meseci od 2007 godina iznesuva 48,6%, a
na akcizite 18,5%, pri {to, od ovie dva danoci se
ostvareni prihodi od 29.707 milioni denari (8,9%
od BDP).
Stoki i
uslugi
-10.000
Plati
-14.000
Transferi
-18.000
Izvor: Ministerstvo za finansii
Transferite kon Fondot za penzisko i invalidsko
osiguruvawe se izvr{eni vo iznos od 6.758 milioni denari ili za 966 milioni denari pove}e
(16,7% zgolemuvawe). Kamatite se realizirani vo
iznos od 1.543 milioni denari, {to e pomalku za
8,0%.
Gledano po oddelni kategorii, prihodite od
DDV zabele`aa porast od 22,8%, akcizite od
12,8%, danokot na dobivka od 24,3% (i pokraj namalenata dano~na stapka), prihodite od carina se
zgolemeni za 7,9%, dodeka prihodite od personalniot danok se namalija za nezna~itelni 1,2% sporedeno so istiot period lani, kako rezultat na
namalenata i unificirana dano~na stapka. Nedano~nite prihodi se zgolemeni za 2,6 pati, glavno
poradi sredstvata od dividendata na Telekom.
Vo analiziraniot period sredstvata za kapitalni rashodi iznesuvaat 2.712 milioni denari,
{to e namaluvawe za 17,5% vo sporedba so istiot
period 2006 godina i pretstavuva samo 26,3% od
godi{niot plan.
3.2. Vo prvite osum meseci od 2007 godina,
vkupnite rashodi na Centralniot buxet iznesuvaa 40.480 milioni denari (12,1% od BDP), {to e
pove}e za 2,2% vo odnos na istiot period od
2006 godina.
3.3. Ottuka vo periodot januari-avgust 2007
godina ostvaren e suficit na Centralniot Buxet od 9.207 milioni denari (2,8% od BDP), dodeka suficitot na konsolidiraniot buxet iznesuva 9.870 milioni denari (3,0% od BDP).
Najgolemi rashodni stavki se transferite
(16.146 milioni denari) i platite i nadomestocite (15.210 milioni denari). Vo vkupnite rashodi na
Centralniot buxet, rashodite za plati i nadomestoci vo ovoj period u~estvuvaat so 37,6% i, vo odnos na istiot period lani, tie se zgolemeni za
4,3%.
4. MONETAREN SEKTOR
Rashodite za stoki i uslugi se izvr{eni vo iznos od 4.869 milioni denari, odnosno imaat pogolemo ostvaruvawe vo sporedba so 2006 godina za 2,3%.
4.1. Vo avgust 2007 godina, primarnite pari
iznesuvaa 33.299 milioni denari i na mese~no
nivo se namaleni za 9,4%, kako rezultat na namalenata pobaruva~ka za gotovi pari, dodeka na
godi{no nivo zabele`aa porast od 22,1%.
Vo delot na transferite, vo ovoj period se potro{eni 8,2% pove}e sredstva sporedeno so 2006
godina i pretstavuvaat najgolema rashodna stavka.
Od aspekt na likvidnost, deviznite transakcii na NBRM (realiziran neto - otkup na devizi na
devizniot pazar), pretstavuvaa kreirawe na
12
skite depoziti iznesuvaa 5,0%, {to vo odnos na
dekemvri 2006 godina pretstavuva porast od 0,6
procentni poeni, dodeka kamatnite stapki na deviznite depoziti iznesuvaa 1,9%, odnosno, porast
od 0,1 procenten poen vo sporedba so krajot na
2006 godina.
likvidnost, a preku blagajni~kite zapisi se vr{e{e povlekuvawe na likvidnost.
Vo avgust 2007 godina, prose~nata kamatna
stapka na blagajni~kite zapisi, iznesuva{e 5,11%,
odnosno mese~no namaluvawe za 0,02 procentni
poeni, dodeka prose~nite mese~ni ponderirani
kamatni stapki na dr`avnite zapisi so ro~nost od
tri i {est meseci iznesuvaa 5,41% i 5,54%, soodvetno, i zabele`aa nezna~itelno namaluvawe vo
odnos na juli, odnosno (0,03% i 0,02%, soodvetno).
4.5. Realiziraniot neto otkup na devizni
sredstva od strana na NBRM pridonese za natamo{en porast na bruto deviznite rezervi. Na
krajot na avgust 2007 godina tie dostignaa nivo
od 2.021,6 milioni dolari, odnosno vo sporedba so dekemvri 2006 godina se zgolemeni za 156
milioni dolari.
4.2. Pobaruva~kata na gotovite pari vo optek
zabele`a godi{en porast od 10,5%, a vo odnos
na prethodniot mesec se namali za 1,8%.
Monetarniot agregat M1 na godi{na osnova
zabele`a porast od 22,4%, {to vo celost se dol`i
na zgolemenata pobaruva~ka na gotovi pari.
Vakvite dvi`ewa, kako i intenzivniot porast na
vkupnite depoziti, rezultiraa so godi{en porast
kaj po{irokite monetarni agregati M2 i M4 od
29,3% i 30,5%, soodvetno.
Bruto devizni rezervi
(milioni SAD dolari)
2.100
1.900
1.700
1.500
1.300
1.100
900
700
500
4.3. I ponatamu prodol`uva raste~kiot
trend na vkupniot depoziten potencijal, taka
vkupniot depoziten potencijal na komercijalnite banki vo avgust 2007 godina na godi{na osnova zabele`a porast od 33,2%. Kreditite na
privatniot sektor zabele`aa godi{en porast od
38,3%, pri {to od aspekt na valutata, pridonesot
na denarskite krediti i ponatamu ja zadr`uva dominantnata pozicija vo porastot na kreditnata
aktivnost na bankite.
VIII
X
XII
2006
II
IV
VI
Izvor: Narodna banka na RM
Vo tekot na avgust 2007 godina, pri intervenciite na devizniot pazar, NBRM prodade 7,1 milioni dolari i otkupi 58,4 milioni dolari, so {to
neto efektot be{e otkupeni 51,3 milioni dolari.
5. SOCIJALEN SEKTOR
5.1. Vo period januari-avgust 2007 godina, vo
Agencijata za vrabotuvawe na Republika Makedonija registrirani se vkupno 118.076 zasnovani novi rabotni odnosi (neopredeleno vreme,
opredeleno i sezonski).
4.4. Vo kamatnata politika na komercijalnite banki i vo avgust ne bea zabele`ani nekoi
pozna~ajni promeni. Imeno, prose~nite ponderirani kamatni stapki na denarskite krediti iznesuvaa 10,1%, odnosno namaluvawe za 0,6 procentni
poeni vo odnos na krajot na 2006 godina, a kamatnite stapki na deviznite krediti iznesuvaa 8,5%,
pri {to go zadr`aa nivoto od dekemvri 2006 godina. Prose~nite pasivni kamatni stapki na denar-
5.2. Vo avgust 2007 godina brojot na nevrabotenite lica iznesuva 361.840, {to sporedeno so
13
VIII
2007
juli 2007 godina pretstavuva namaluvawe za
0,69%. Od niv 76.001 (21%) evidentirani nevraboteni lica se izjasnile deka se prijavuvaat samo za
ostvaruvawe na pravoto na zdravstveno osiguruvawe, a ostanatite aktivno baraat rabota. Vo odnos na istiot mesec od minatata godina, brojot na
nevrabotenite lica e zgolemen za 40.893 ili
12,7%. Najgolem procent od nevrabotenite, odnosno 67,1% se od urbani sredini (gradsko naselenie), a 58,5% se ma`i.
Pregled na novite vrabotuvawa
6000
18000
5000
15000
4000
12000
3000
9000
2000
6000
1000
0
Vo odnos na obrazovnata struktura, nema pogolemi promeni, {to zna~i deka 51,6% od nevrabotenite se nekvalifikuvani ili polukvalifikuvani, 24,7% so sredno stru~no obrazovanie, 16,6%
se kvalifikuvani i visoko kvalifikuvani rabotnici, a onie so vi{o i visoko obrazovanie u~estvuvaat so 7%.
VIII
IX
X
XI
XII
I/07
II
III
IV
Novovraboteni od evidencija
V
VI
VII
VIII
3000
Novovraboteni vkupno
Izvor: Agencija za vrabotuvawe
Vkupen broj na penzioneri (vo iljadi)
272
271
270
Prilivot na lica vo registarot na Agencijata
za vrabotuvawe vo avgust 2007 godina iznesuva
7.166 lica, dodeka kako odliv na lica od Agencijata se registrirani 9.677 lica (35,4% od odlivot
se odnesuva na novi zasnovani rabotni odnosi, dodeka 64,6% se odnesuva na bri{ewe od evidencijata po zakonski osnovi).
269
268
267
266
VIII
IX
X
XI
XII
I/07
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IV
V
VI
Izvor: Fond na penzisko i invalidsko osiguruvawe na Makedonija
Korisnici na socijalna pomo{
5.3. Vo avgust 2007 godina, vo Fondot za penzisko i invalidsko osiguruvawe se evidentirani
270.308 penzioneri, {to e skoro na istoto nivo
kako prethodniot mesec, a sporedbeno so avgust
lani pretstavuva porast od samo 1%. Za isplata na
penzii, vo ovoj mesec se potro{eni 2.087,4 milioni
denari, {to pretstavuva 0,63% od BDP.
70
68
( vo 000)
66
64
62
60
Vo avgust 2007 godina, vrednosta na prose~nata
penzija iznesuva{e 7.834 denari, {to na godi{no
nivo pretstavuva porast od 2%. Soodnosot na prose~nata penzija so prose~nata isplatena neto plata
vo juli 2007 godina (posleden raspolo`liv podatok) iznesuva 54,2%. Ovoj soodnos pome|u prose~nata penzija i prose~nata plata bele`i pad od 0,25
procentni poeni sporedeno so prethodniot mesec.
58
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I/07
II
III
Izvor: Ministerstvo za trud i socijalna politika
mese~na osnova e zgolemen za 4,1%. Imeno, za
isplata na socijalna pomo{ se potro{eni 141,1
milioni denari za 62.576 doma}instva. Pritoa,
ovoj broj na godi{na osnova e namalen za 1.826
doma}instva, ili 2,8%. Za pomo{ po osnov na tu|a
nega, vo juni se potro{eni 67,4 milioni denari za
19.284 lica. Kako korisnici na postojana pari~na
pomo{, vo ovoj mesec se registirani 5.101 lice i za
5.4. Brojot na korisnici na socijalna pomo{
vo juni (posledni raspolo`livi podatoci) na
14
niv se potro{eni 16,5 milioni denari, dodeka
zdravstvena za{tita koristat 5.004 lica (lica koi
ne koristat za{tita po drugi osnovi).
Prose~ni neto-plati (godi{ni promeni, %)
9
8
7
6
5
5.5. Kumulativno, vo periodot januari-juli
2007 godina (posledni raspolo`ivi podatoci)
sporedeno so istiot period od 2006 godina,
zabele`an e porast na prose~nata nominalna i
realna neto plata za 6,1% odnosno 5,2%. Vo juli
2007 godina prose~nata mese~na neto-plata po
vraboten iznesuva{e 14.300 denari, {to na mese~na osnova pretstavuva nominalen rast od 0,4%,
dodeka pak na godi{na osnova rastot iznesuva
6,5%. Procentot na nevraboteni koi ne primile
4
3
2
1
0
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I/07
II
Nominalni plati
III
IV
V
VI
Realni plati
Izvor: Dr`aven zavod za statistika
plata vo mesec juni se namali na 11,9%, i pretstavuva pad od 2,2 procentni poeni vo odnos na juni
prethodnata godina.
1) Sporedbata se vr{i so prose~nata plata od prethodniot mesec, bidej}i podatocite za plati se objavuvaat so eden mesec zadocnuvawe.
15
VII
BERZANSKI POKAZATELI
Po sumiraweto na polugodi{nite rezultati ostvareni na Berzata, zaklu~okot e deka prometot na
Makedonskata berza na hartii od vrednost, sporeden so istiot {estmese~en period lani, e zgolemen
za pove}e od tri pati. Taka, negativniot trend {to
be{e evidentiran vo juni poleka se amortizira.
visok porast. Vo tretata nedela prometot se soo~uva so golemo opa|awe, za poslednata nedela od
ovoj mesec da se odbele`i so blag porast na istiot.
Prvata polovina od avgust 2007 godina se karakterizira so golema razdvi`enost na Makedonskata berza na hartii od vrednost. Prometot, MBI10 i cenite na akciite bele`at nagoren trend, no
sepak vo vtorata polovina na mesecot ovaa euforija splasna i sostojbata na Berzata se stabilizira,
pa duri zapo~nuva i nadolen trend na cenite na akciite. Sepak, krajot na ovoj mesec go odbele`i porast na MBI-10, koga toj dostigna rekordna vrednost od 10.057,77 denari.
Po~etokot na vtoroto polugodie vetuva profitabilni denovi, razdvi`uvawe na Berzata i
porast za prometot na Berzata. Razdvi`enosta na
berzanskiot pazar se dol`i i na zgolemeniot broj
na zainteresirani od dvete strani na berzanskoto
trguvaweto, a se formiraa i tri novi brokerski
ku}i-~lenki na Makedonskata berza na hartii od
vrednost.
Vo avgust 2007 godina, prometot na Makedonskata berza za hartii od vrednost ostvaren po pat na
klasi~no trguvawe iznesuva 3.184 milioni denari,
{to vsu{nost pretstavuva porast od 101,16% vo odnos na juli. Za ilustracija, prometot ostvaren preku
klasi~noto trguvawe vo juli 2007 godina bele`i
mese~en porast od samo 3,34% vo odnos na juni i iznesuva 1.583 milioni denari.
Nagorniot trend i dostignuvaweto na novi rekordi vo trguvaweto vo prvoto polugodie na 2007 se
zabele`uva i kaj cenite na akciite i vo vkupniot
promet. Makedonskite kompanii, pak prika`aa
mnogu podobri finansiski rezultati za prvoto
{estmese~ie vo sporedba so istiot period vo 2006
godina.
Analizata na prometot realiziran preku klasi~noto trguvawe vo avgust 2007 godina, otkriva
deka toj se dol`i na zna~ajno zgolemenoto trguvawe
so akciite. Prometot ostvaren preku klasi~no trguvawe so akcii vo avgust 2007 godina e zgolemen za
duri 110,21% vo odnos na juli i iznesuva 3.126 milioni denari.
Taka, spored Polugodi{niot izve{taj na Berzata, najgolem promet od 11,3 milijardi denari e ostvaren preku blok transakcii. Od proda`bata na dr`avniot kapital bil realiziran promet od 6,2 milijardi denari, dodeka preku klasi~noto trguvawe
bile svrteni 4,5 milijardi denari.
Rejting agencijata Fitch, vo avgust go objavi kreditniot rejting na Makedonija. Spored ocenkata na
ovaa rejting agencija Republika Makedonija ima podobren dolgoro~en krediten rejting i toa od "BB+
rejting so stabilen izgled# vo "BB+ rejting so pozitiven izgled#. Ova e pozitivno i od aspekt na berzanskoto trguvawe bidej}i podobreniot krediten
rejting }e pridonese za privlekuvaweto na stranskite investitori vo na{ata zemja i pozitivni dvi`ewa na berzanskite pokazateli.
Prometot ostvaren preku blok transakciite na
Berzata vo avgust 2007 godina iznesuva blizu 255
milioni denari i bele`i pad od 80,08% na mese~no
nivo. Sosema sprotivna situacija zabele`uvame vo
juli, koga prometot realiziran preku blok transakciite bele`i ogromen porast od 800,94% vo odnos
na prethodniot mesec.
Vo avgust 2007 godina prometot na dr`avniot
segment iznesuva 42,5 milioni denari za trguvawe
so akcii i 3,1 milion denari za udelite. Vkupniot
promet na Makedonskata berza za hartii od vrednost vo avgust 2007 godina, kako rezultat na prometot ostvaren pri klasi~no trguvawe i blok tran-
Na Makedonskata berza na hartii od vrednost
vo juli 2007 godina se zabele`uvaat dvi`ewa vo
razli~na nasoka od nedela vo nedela. Taka, vo prvata i vtorata nedela, prometot na Berzata bele`i
16
sakcii, iznesuva 3.485 milioni denari i vo odnos na
juli zabele`a porast od 21,73%.
i iznesuva 80,20% od nivnata nominalna vrednost.
Prose~nata cena na obvrznicite od pettata i {estata emisija, na mese~no nivo opadna od 81,0% vo
juli na 79,20% vo avgust, i od 79,10% vo juli na
78,62% vo avgust 2007 godina, respektivno.
Stranskite investitori vo avgust 2007 godina,
u~estvuvale so 21,59% vo vkupniot promet ostvaren
na oficijalniot pazar na Makedonskata berza. Ova
u~estvo pretstavuva blago zgolemuvawe od 0,16% vo
odnos na juli.
Oficijalniot berzanski indeks (MBI-10) kako
indikator na dvi`eweto na cenite na akciite, vo
avgust 2007 godina iznesuva 10.057,77 denari, so
{to zabele`a porast od 25,38% na mese~no nivo.
Prose~niot dneven promet vo avgust 2007 godina
iznesuva 151,6 milioni denari, {to pretstavuva golem porast na mese~no nivo, i toa od 110,74%. Vo
periodot juni-juli 2007 godina, pak, prose~niot
dneven promet zabele`a mese~en pad od 1,36%.
Prose~niot dneven broj na transakcii na Makedonskata Berza na hartii od vrednost za mesec avgust
iznesuva 671 i istiot zna~i porast od 84,34% na
mese~na osnova.
Analiziraj}i ja strukturata na prometot po pazarni segmenti, zabele`uvame deka najgolemiot del
od prometot otpa|a na oficijalniot pazar. Taka,
prometot na oficijalniot pazar vo avgust 2007 godina bele`i u~estvo od 76,47% vo vkupniot promet
na Berzata ili 2.664 milioni denari vo apsolutna
vrednost. Vo ovoj period na redovniot pazar e ostvaren promet od 519,3 milioni denari, t.e. 14,9% od
vkupniot promet na Berzata, dodeka blok transakciite se pribli`no 255 milioni denari i so toa zabele`aa u~estvo od 7,32% vo vkupniot promet ostvaren na Berzata.
Vo slu~ajot na obvrznicite, prodol`uva trendot
na opa|awe na prometot. Taka, prometot ostvaren
preku klasi~noto trguvawe so obvrznicite vo avgust
2007 godina iznesuva 58,2 milioni denari, t.e. bele`i pad od 39,27% vo odnos na juli. Prometot na
obvrznici od staro devizno {tedewe vo avgust 2007
godina iznesuva 7,1 milioni denari, dodeka prose~nata cena zabele`a 87,20% od nominalnata
vrednost i sporedeno so juli e pogolema za 0,20%.
Vo juli 2007 ne se trguva{e so obvrznicite od prvata emisija, no tie vo avgust zabele`aa promet od 3,3
milioni denari, i cena od 81,80% od nivnata nominalna vrednost.
Vkupniot promet na 10-te akcii so najgolemo
u~estvo na prometot na oficijalniot pazar na Makedonskata Berza za hartii od vrednost vo avgust
2007 godina iznesuva 2.643 milioni denari. Najfrekventno be{e trguvaweto so akciite na Ohridska Banka, koi dostignaa 387 milioni denari.
Potoa sledat Makpetrol-Skopje so promet od 264
milioni denari i Alkaloid-Skopje so promet od
252 milioni denari, ~ie u~estvo vo prometot iznesuva 9,98% i 9,54%, respektivno.
Obvrznicite za denacionalizacija od vtorata
emisija zabele`aa prose~na cena od 83,50% od nominalnata vrednost, a so toa zabele`a porast od
1,1% na mese~no nivo. Prose~nata cena na obvrznici za denacionalizacija od tretata, ~etvrtata, pettata i {estata emisija, na mese~no nivo bele`i
blago opa|awe. Taka, obvrznicite za denacionalizacija od tretata emisija vo avgust zabele`aa prose~na cena od 82,30% od nominalnata vrednost, a so
toa zabele`a pad od 1,1% vo odnos na juli 2007 godina. Prose~na cena na obvrznicite za denacionalizacija od ~etvrtata emisija vo avgust 2007 godina
e za 2,40% poniska od istata vo prethodniot mesec
Najgolem porast na prose~nata cena na akciite
vo avgust 2007 godina vo odnos na juli 2007 godina
ostvarija cenite na akciite na: ADG Mavrovo-Skopje, so prose~en porast na cenata od 118,08% i prose~na cena po akcija od 2.794,60 denari, potoa Toplifikacija AD-Skopje i Beton AD-Skopje ~ij prose~en porast na cenata iznesuva 83,24% i 76,75%
soodvetno. Toplifikacija AD-Skopje dostigna prose~na cena po akcija od 18.840,11 denari, a prose~nata cena po akcija na Beton AD Skopje iznesuva
46.536,81 denar.
17
Vo avgust 2007 godina ne se zabele`ani nekoi
pozna~ajni opa|awa na cenite na akciite. Najgolem
pad na prose~nata cena na akciite zabele`a cenata na akciite na Fer{ped AD- Skopje, koja opadna
za 15,9% i iznesuva 329.665,77 denari. Pad gi karakterizira{e i cenite na akciite na Stopanska
banka AD- Bitola (1,69%) i OHIS AD- Skopje
(0,2%). Vo avgust 2007 godina, prose~nata cena po
akcija na Stopanska banka AD- Bitola iznesuva
12.614,71 denari, a prose~nata cena po akcija na
OHIS AD- Skopje padna na nivo od 1.375,28 denari.
sot, najgolema zastapenost na stranski kapital vo
vkupnata glavnina ima vo: Makstil-Skopje (kade
zastapenosta na stranskiot kapital e 81,19% od
vkupnata glavnina na dru{tvoto), Beton-Skopje (so
64,93%) i Komercijalna banka (so 49,69%).
Vkupnata pazarna kapitalizacija vo avgust 2007
godina iznesuva 363.170 milioni denari, {to pretstavuva mese~en porast od 11,59%. Vo ovoj mesec,
pazarnata kapitalizacija na akciite na Makedonskata berza iznesuva 342.968 milioni denari i
vo odnos na juli istata godina ostvari porast od
12,40%. Pazarnata kapitalizacija na obvrznicite,
pak, vo avgust 2007 godina bele`i porast od 0,04%
na mese~no nivo, i iznesuva 21.202 milioni denari.
Analizata na sopstveni~kata struktura otkriva
deka vo avgust 2007 godina, od desette kotirani akcionerski dru{tva na Makedonskata berza za hartii od vrednost koi go so~inuvaat MBI-10 indek-
BERZANSKI POKAZATELI
juli 2007
avgust 2007
% Promena
KLASI^NO TRGUVAWE
1.582.839.651
3.184.014.142
101,16
AKCII
1.486.981.632
3.125.800.357
110,21
OBVRZNICI
95.858.019
58.213.785
-39,27
PROSE^EN DNEVE PROMET (denari)
71.947.257
151.619.721
110,74
364
671
84,34
1.279.747.516
254.976.200
-80,08
DR@AVEN SEGMENT (AKCII)
-
42.522.797
-
DR@AVEN SEGMENT (UDELI)
-
3.143.400
-
2.862.587.167
3.484.656.539
21,73
7.980
14.101
76,70
20
3
-85,00
PROMET (denari)
PROSE^EN DNEVEN BROJ NA TRANSAKCII
BLOK TRANSAKCII
VKUPNO
BROJ NA TRANSAKCII
KLASI^NO TRGUVAWE
BLOK TRANSAKCII
DR@AVEN SEGMENT
-
4
-
8.000
14.108
76,35
PAZARNA KAPITALIZACIJA NA AKCII
304.246.627.193
341.967.714.487
12,40
BERZANSKA KOTACIJA-AKCII
118.023.910.176
143.266.072.689
21,39
PAZAR NA JAVNO POSEDUVANI DRU[TVA
186.222.717.017
198.701.641.798
6,70
PAZARNA KAPITALIZACIJA NA OBVRZNICI
21.193.842.332
21.201.936.082
0,04
VKUPNO PAZARNA KAPITALIZACIJA
VKUPNO
PAZARNA KAPITALIZACIJA (denari)
325.440.469.525
363.169.650.569
11,59
MBI-10
8.021,55
10.057,77
25,38
MBID
10.617,21
11.405,91
7,43
OMB
100,57
100,33
-0,24
BROJ NA KOTIRANI DRU[TVA
39
39
-
BROJ NA DENOVI NA TRGUVAWE
22
21
-4,54
18
DEPOZITI NA NASELENIETO
I NA PRETPRIJATIJATA KAJ BANKITE
Depoziti na pretprijatijata
Depoziti na pravni i fizi~ki lica
Od po~etokot na 2007 godina depozitite na naselenieto kontinuriano se zgolemuvaat. Vo juli 2007
godina depozitite na naselenieto iznesuvaat 84.461
milioni denari, {to pretstavuva zgolemuvawe za
2,05% vo odnos na prethodniot mesec, odnosno, zna~itelen porast od 29,80% na godi{na osnova. Zgolemuvaweto glavno se dol`i na porastot na denarski
depoziti za 2,84%. Depozitite po viduvawe na naselenieto ostvarija zgolemuvawe za 1,25%, dodeka
oro~enite depoziti se zgolemija za 2,61%.
Analizirano po sektori, mese~en porast ostvarija i depozitite na naselenieto na korporativniot
sektor, pri {to pozna~aen pozitiven pridones imaat
depozitite na naselenieto od 65,3%. Pritoa, vo tekot na mesecot, najsilno rastea denarskite depoziti na naselenieto, oro~eni od {est meseci do edna
godina, i deviznite depoziti po viduvawa na pretprijatijata. Na godi{na osnova (juli 2007/ juli 2006
godina) stapkata na porast na vkupniot depozit potencijal na bankite iznesuva 37,3%.
Vo avgust 2007 godina depozitite na naselenieto
iznesuvat 85.827 milioni denari, {to vo odnos na
prethodniot mesec pretstavuva zgolemuvawe od
1,61%, odnosno, pozna~ajno zgolemuvawe od 30,91%
na godi{na osnova. Dokolku gi analizirame depozitite spored ro~nost, }e konstatirame deka kaj depozitite po viduvawe imame namaluvawe od 0,39%,
odnosno na godi{na osnova zgolemuvawe za 14,20%,
dodeka oro~enite depoziti se zgolemeni za 2,99%, a
na godi{na osnova za 45,03%. Gledano po valuti, denarskite depoziti iznesuvat 36.562 milioni denari,
so godi{no zgolemuvawe od 66,60%.
Fondot za Osiguruvawe na depozitite vr{i
obes{tetuvawe samo na depozitite na fizi~kite lica kaj bankite i {tedilnicite
Od vkupno presmetanata obvrska za obes{tetuvawe (3 banki i 3 {tedelnici) vo iznos od 188.605 milioni denari, do 31.08.2007 godina Fondot za osiguruvawe na depoziti isplatil obes{tetuvawe vo iznos
178.077 milioni denari. Zaklu~no so avgust 2007 godina, Fondot isplatil 94,42% od vkupno presmetanata
obvrska za obes{tetuvawe. Odnosot na vkupnite
sredstva so koi raspolaga Fondot i vkupnite depoziti na fizi~kite lica vo bankite iznesuva 3,22%.
Sostojba na depozitite na fizi~ki lica kaj bankite i {tedilnicite
90.000
80.000
70.000
(vo 000 den.)
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
08.2006
09.2006
10.2006
11.2006
12.2006
01.2007
02.2007
19
03.2007
04.2007
05.2007
06.2007
07.2007
08.2007
VKUPEN NADVORE[EN
I JAVEN DOLG
1. Vkupen nadvore{en dolg
dina e namalen za 76 milioni dolari. Namaluvaweto na nadvore{niot dolg vo najgolem del se
dol`i na povisokiot iznos na otplatite na glavnicata na dolgot vo odnos na koristenite sredstva.
Nadvore{niot dolg na Republika Makedonija
na krajot na avgust 2007 godina iznesuva{e 2.271
milioni dolari i vo sporedba so krajot na 2006 go-
Vkupen nadvore{en dolg po dol`nici i po kreditori
vo milioni USD
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
DOLGORO^EN DOLG
2.275,88
2.286,49
2.307,17
2.334,82
2.309,60
2.222,01
2.256,95
2.271,95
Javen sektor
1.525,96
1.543,02
1.529,16
1.530,57
1.468,08
1.367,78
1.381,28
1.378,88
Op{ta Vlada
1.274,96
1.294,37
1.281,31
1.281,51
1.269,09
1.157,40
1.173,37
1.174,14
Centralna Vlada
1.218,60
1.236,01
1.223,78
1.221,63
1.208,53
1.111,59
1.120,93
1.120,30
Oficijalni kreditori
1.023,28
1.036,80
1.023,32
1.014,11
1.004,40
906,24
913,24
913,35
Multilateralni kreditori
903,03
915,82
921,38
930,62
919,80
817,31
823,67
822,42
Bilateralni kreditori
120,25
120,99
101,93
83,49
84,61
88,92
89,57
90,93
Privatni kreditori
195,32
199,20
200,47
207,52
204,12
205,35
207,70
206,95
Javni fondovi
56,36
58,36
57,53
59,88
60,56
45,81
52,44
53,83
Oficijalni kreditori
56,36
58,36
57,53
59,88
60,56
45,81
52,44
53,83
Multilateralni kreditori
56,36
58,36
57,53
59,88
60,56
45,81
52,44
53,83
Bilateralni kreditori
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Privatni kreditori
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
54,40
51,92
50,73
48,92
0,00
0,00
0,00
0,00
196,60
196,73
197,12
200,14
198,99
210,38
207,91
204,74
Oficijalni kreditori
90,95
90,49
91,36
93,54
92,93
105,00
107,82
104,78
Multilateralni kreditori
71,99
72,52
73,28
75,05
74,74
77,76
80,28
78,72
Bilateralni kreditori
18,96
17,96
18,08
18,49
18,19
27,24
27,53
26,06
Privatni kreditori
105,65
106,25
105,76
106,60
106,06
105,38
100,10
99,96
Privaten sektor
749,92
743,47
778,01
804,24
841,52
854,23
875,67
893,08
Privatni Banki
Monetarna vlast
Javni pretprijatija
184,10
171,44
184,96
188,86
185,29
195,77
202,36
208,44
Oficijalni kreditori
63,55
41,56
57,39
58,79
57,83
62,36
67,51
73,57
Multilateralni creditori
50,58
28,33
40,41
41,40
40,72
45,14
45,65
51,80
Bilateralni kreditori
12,97
13,23
16,98
17,39
17,11
17,22
21,85
21,78
Privatni kreditori
120,54
129,88
127,57
130,07
127,46
133,41
134,85
134,87
Nebankarski privaten sektor
565,83
572,03
593,05
615,38
656,23
658,46
673,31
684,64
Oficijalni kreditori
21,06
20,41
21,11
20,88
21,69
20,96
21,47
20,30
Multilateralni kreditori
13,04
12,60
13,61
13,89
15,73
15,83
17,25
16,20
8,02
7,81
7,50
6,98
5,95
5,13
4,22
4,10
544,76
551,62
571,94
594,50
634,55
637,50
651,85
664,34
80,20
98,71
124,60
129,04
156,33
165,84
170,90
176,28
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
80,20
98,71
124,60
129,04
156,33
165,84
170,90
176,28
2.356,07
2.385,20
2.431,77
2.463,86
2.465,92
2.387,84
2.427,85
2.448,23
Bilateralni kreditori
Privatni kreditori
KRATKORO^EN DOLG
Javen sektor
Privaten sektor
Vkupno
20
za denacionalizacija, kako i porastot na neto
emisiite na dr`avnite zapisi za monetarni celi;
Gledano od aspekt na dol`nici, nadvore{niot
dolg na javniot sektor na krajot na avgust 2007 godina iznesuva{e 1.379 milioni dolari, {to pretstavuva namaluvawe za 228 milioni dolari vo odnos na 2006 godina, kako rezultat na predvremenata otplata na dolgot kon multilateralni i bilateralni kreditori. Vo ramki na dolgot vo javniot
sektor, namaluvawe vo odnos na 2006 godina e zabele`ano kaj dolgot na Centralnata Vlada i javnite fondovi, dodeka kaj javnite pretprijatija e
zgolemen. Nadvore{niot dolg vo privatniot sektor iznesuva{e 893 milioni dolari, i vo sporedba
so 2006 godina e zgolemen za 153 milinii dolari.
Za prvite osum meseci od ovaa godina, povle~eni se sredstva vo iznos od 278 milioni dolari,
od koi 218 milioni dolari vo privatniot sektor.
Servisiraweto na obvrskite, prodol`uva da se
izvr{uva redovno, pri {to kumulativno za prvite
osum meseci od 2007 godina, otplateni se 466 milioni dolari, od koi 420 milini dolari glavnica
na dolgot. Novosklu~enite krediti iznesuvaa 298
milioni dolari, od koi 218 milion dolari, pretstavuva zadol`uvawe na privatniot sektor.
Primaren pazar na dr`avni hartii od vrednost
- na prvata aukcija na 3-mese~nite DHV vo avgust
ovaa godina, be{e ponuden iznos od 1.750.000.000
denari, pobaruva~kata iznesuva{e 1.825.220.000
denari, a kamatnata stapka dostigna 5,41%, dodeka pak, na poslednata aukcija istiot mesec kaj
3-mese~nite DHV be{e ponuden iznos od
1.500.000.000 denari, a pobaruva~kata go dostigna
nivoto od 1.715.340.000 denari, pri {to se ostvari
kamatna stapka od 5,40%. Kaj 6-mese~nite DHV vo
avgust e ponuden iznos od 200.000.000 denari, dodeka pobaruva~kata koja se postigna be{e za
131.710.000 denari pogolema od ponudata i istata
iznesuva{e 331.710.000 denari, toa predizvika
namaluvawe na kamatnata stapka vo odnos na prethodnata aukcija i istata dostigna nivo od 5,54%.
Sekundaren pazar na dr`avni hartii od vrednost - na pazarot preku {alter kaj dr`avnite zapisi vo juli i avgust, ne se zabele`ani trguvawa.
Dodeka pak, kaj dr`avnite obvrznici na pazarot
preku {alter zabele`ani se 6 transakcii so prose~na cena na istite 99,870, a prose~niot prinos
do dostasuvawe iznesuva 8,531%.
Kratkoro~niot nadvore{en dolg na krajot na
avgust 2007 godina iznesuva{e 176,3 milioni dolari, i vo celost se odnesuva na privatniot sektor
po osnov na finansiski krediti.
Na me|unarodniot pazar na kapital se trguva i
so Evroobvrznicata izdadena na krajot na 2005 godina. Vo januari 2007 godina, trguvaweto se odviva{e po relativno visoki ceni, za da sledi period na nivno namaluvawe, posebno vo mesecite juni
i juli, kako period vo koj trguvawata na me|unarodniot pazar generalno se namaleni. Vo naredniot period se o~ekuva povtorno zgolemuvawe na interesot za Evroobvrznicata, kako rezultat na
brojnite aktivnosti za privlekuvawe na stranski
investitori, a toa }e pridonese i do zgolemuvawe
na cenite po koi se trguva;
2. Vkupen Javen dolg
Vkupniot javen dolg na Republika Makedonija
vo avgust 2007 godina se namali za 155 milioni
evra, odnosno za 8,5% sporedeno so dekemvri 2006
godina. Nadvore{niot javen dolg iznesuva{e
1.013,1 milioni evra, odnosno bele`i pad za
14,2%, a vnatre{niot javen dolg iznesuva{e 663,7
milioni evra, odnosno zgolemuvawe za 1,9%. Porastot se dol`i na emisija na {estata obvrznica
21
Predvremen otkup na dolgot kon Pariski klub
na kreditori - vo nasoka na namaluvawe na kamatnite tro{oci vo Buxetot na R. Makedonija i iskoristuvawe na visokoto nivo na sredstva od deviznite depoziti, a soglasno Multilateralniot dogovor potpi{an vo Pariz vo januari 2007 godina, so
13 zemji ~lenki na Pariskiot klub, Republika Makedonija vo periodot januari - april 2007 godina,
predvremeno go otkupi dolgot kon Pariskiot klub
na kreditori vo vkupen iznos od 77 milioni evra,
po nominalna vrednost i bez pla}awe na dopolnitelni penali ili provizii. Preku otkupot na dolgot se procenuvaat kamatni za{tedi vo Buxetot za
2007 godina od 2,5 milioni evra, a kamatni za{tedi }e se ostvaruvaat i ponatamu do 2011 godina vo
vkupen iznos od 9,8 milioni evra. Celata operacija }e bide zavr{ena so potpi{uvawe na noviot bilateralen dogovor so Italija;
Izvr{en predvremen otkup na del od dolgot
kon Me|unarodnata banka za obnova i razvoj vo
iznos od 96,1 milioni evra;
Predvremen otkup na dolgot kon Me|unarodniot
monetaren fond, vo vkupen iznos od 29,19 milioni
SPV (odnosno 32,8 milioni evra), a rokot na dostasuvawe na zaemite be{e do 2010 godina. Vkupnite kamatni za{tedi do 2010 godina iznesuvaa 1,7
milioni evra. Predvremenata otplata na dolgot ja
odrazuva posilnata nadvore{na pozicija na R.
Makedonija, {to pridonesuva za zgolemuvawe na
ugledot, pred agenciite za ocenuvawe na kreditniot rejting i ostvaruvawe na za{tedi;
Predvremen otkup na dva krediti od Evropskata investiciona banka - vo avgust 2007 godina,
Ministerstvoto za finansii izvr{i predvremen
otkup na ovie krediti vo iznos od 6,82 milioni evra, so {to }e se ostvarat kamatni za{tedi vo Buxetot, za narednite tri godini vo iznos od 385 iljadi evra. Ovie krediti se nasledeni od porane{nata SFRJ za proekti za izgradba na Trans-jugoslovenski avtopat, koi imaat visoki fiksni kamatni stapki od 9,5% i 7,65%.
Izvr{en predvremen otkup na Obvrznicata za
sanacija na Stopanska banka A.D. Skopje po nominalna vrednost vo iznos od 1.302,5 milioni denari;
Izdavawe na {estata emisija na obvrznicite
za denacionalizacija - vrz osnova na Zakonot za
izdavawe na obvrznici na Republika Makedonija
za denacionalizacija ("Sl. vesnik na RM# broj
37/2002), vo iznos od 18 milioni evra;
vo milioni EUR
dek. 2005
dek. 2006
avgust 2007
Nadvore{en javen dolg
1.388,5
1.180,6
1.013,1
Dolg na op{ta Vlada
1.245,4
1.025,2
862,7
Centralna banka
52,7
42,4
0,0
Javni pretprijatija
143,2
155,4
150,4
Vnatre{en javen dolg
603,7
651,2
663,7
Dolg na op{ta Vlada
603,7
648,4
661,5
Centralna banka (blagajni~ki zapisi)
146,7
155,3
171,7
Javni pretprijatija
N/A
2,8
2,3
1.992,2
1.831,8
1.676,8
Vkupen javen dolg % od prose~en BDP
42,8
36,6
31,0
Vkupen javen dolg kako % od prose~en izvoz
121,4
95,7
79,0
1.849,0
1.673,6
1.524,2
Dolg na op{ta Vlada % od prose~en BDP
39,7
33,4
28,2
Dolg na op{ta Vlada kako % prose~en izvoz
112,7
87,5
71,8
2.191,6
2.029,5
1.848,5
Vkupen javen dolg - Zakon za javen dolg
Dolg na op{ta Vlada
Vkupen javen dolg spored GFS metodologija*
Vkupen javen dolg % od prose~en BDP
47,1
40,6
34,2
Vkupen javen dolg kako % od prose~en izvoz
133,6
106,1
87,1
22
AKTUELNI VESTI
- Odnosite so Kina za Makedonija pretstavuvaat najvisok prioritet - istakna pretsedatelot
Crvenkovski, dodavaj}i deka Makedonija posebno
ja ceni principielnata poddr{ka na Kina na me|unaroden plan, osobeno vo delot na koristeweto na
ustavnoto ime na Makedonija na bilateralen i me|unaroden plan.
IMPRESIVEN NAPREDOK VO
BILATERALNITE ODNOSI ME\U
NARODNA REPUBLIKA KINA I
REPUBLIKA MAKEDONIJA
Tradicionalnoto makedonsko-kinesko prijatelstvo, koe se temeli na iskrenata i prijatelska
sorabotka, na me|usebnoto po~ituvawe i razbirawe
i, pred se, na prijatelskite ~uvstva me|u dvata naroda, pretstavuva odli~na osnova za ponatamo{no
prodlabo~uvawe na bilateralnata sorabotka vo
site oblasti, istaknaa na sredbata vo Peking pretsedatelite na Republika Makedonija i na Narodna
Republika Kina, Branko Crvenkovski i Hu Xintao.
Kineskiot pretsedatel na sredbata istakna
deka Kina gi ceni i poddr`uva nezavisnosta, suverenosta i teritorijalniot integritet na Makedonija, nejzinata opredelba za unapreduvawe na dobrososedskite odnosi i ulogata {to ja ima vo odr`uvaweto stabilnost, sorabotka i razvoj vo regionot na Jugoisto~na Evropa.
Vo bilateralnite odnosi, spored Dogovorot, vo
naredniot period prioritet }e ima delovnata sorabotka. Makedonija i Kina se podgotveni da sozdadat uslovi za olesnuvawe na bilateralnata trgovija i investicii. Soglasno izjavata, dvete prijatelski zemji }e ja pro{iruvaat razmenata i sorabotkata i vo oblastite na kulturata, obrazovanieto, sportot, mediumite, turizmot, zemjodelstvoto,
zdravstvoto i voenite raboti. Kako izraz na prijatelstvoto, kineskata Vlada donela odluka za tehni~ka pomo{ za na{ata zemja, vo iznos od milion i
dvesta iljadi evra.
Pretsedatelot Crvenkovski be{e pre~ekan so
visoki dr`avni i voeni po~esti, pri {to ceremonijata zapo~na so simboli~no izdavawe po{tenski
plik so negoviot lik. Dosega ova e {esto izdanie
na po{tenski plik so likot na pretsedatel na
Dvajcata pretsedateli konstatirale deka postoi zaedni~ka `elba i podgotvenost za fokusirawe i jaknewe na sorabotkata, osobeno na ekonomskata.
23
Kako {to izjavi g-din Grifits, Vladata i Narodna banka na RM go dostavile revidiraniot Zakon za Narodna banka za proverka do Evropskata
centralna banka i do Evropskata komisija. Spored
{efot na misijata na MMF, so ova se re{avaaat
problemite i vo energetskiot sektor, bidej}i so
odlukata golemite potro{uva~i da se snabduvat so
struja po pazarni ceni, }e se skrati potrebata za
buxetsko subvencionirawe na MEPSO.
druga dr`ava, so {to se izrazuva golemata po~it
na Kina {to ja ima vo odnosite so Makedonija.
MMF VO MAKEDONIJA:
TRET PREGLED NA STEND-BAJ
ARAN@MANOT
- Ekonomskite rezultati se silni. Fiskalnata
pozicija prodol`uva da jakne, deviznite rezervi
se zgolemuvaat, a kamatnite stapki ostanuvaat
niski. Raste`ot ovaa i slednata godina bi trebalo da dostigne pet procenti - istakna {efot na
misijata na MMF, g-din Mark Grifits, koj prestojuva{e vo Makedonija za zaokru`uvawe na tretiot
pregled na Stend-baj Aran`manot.
BERNAR KOENIG: MAKEDONSKOTO
BANKARSTVO NABRGU ]E DO@IVEE
GOLEMA INTERNACIONALIZACIJA
- Vo naredniot period mo`e da se o~ekuva namaluvawe na bankarskite kamati, a makedonskoto
bankarstvo brzo }e do`ivee golema internacionalizacija. Potrebna e izvesna koncentracija na
bankarskiot kapital, a 20-te sega{ni banki se dovolni za mala zemja kako {to e Makedonija - izjavi
prviot generalen direktor na "Ohridska banka Sosiete `eneral Grup#, g-din Bernar Koenig.
Spored nego, i pokraj zgolemenite ceni na
prehranbenite proizvodi, inflacijata bi trebalo
da ostane niska, na okolu dva otsto ovaa godina i
do tri otsto za slednata godina. Kako {to izjavi gdin Grifits, Buxetot }e ja za{titi makroekonomskata stabilnost.
Spored g-din Koenig, koj e ve}e nad 30 godini
vo bankarstvoto, srednite banki vo Makedonija
treba da iznajdat strate{ki partneri. Takva zainteresiranost na bankite i me|unarodnite finansiski institucii postoi, a vo prilog odi podobruvaweto na makedonskata ekonomija i rastot na
rejtingot na dr`avata.
- Namaluvaweto na kamatite na bankarskite
krediti pred se }e zavisi od samite banki, od nivnata produktivnost vo raboteweto, kako i od namaluvaweto na fondovite za reinvestirawe, no i
od dvi`eweto na evroto so koe denarot e cvrsto
povrzan - smeta generalniot direktor.
Toj istaknuva deka strategijata na Ohridska
banka e taa da bide nacionalna banka, so model na
univerzalna banka i so nov pristap vo raboteweto: bankarski ~ovek za sekoj klient i referenti za
pogolemite korporacii, malite i srednite pretprijatija i pretpriema~ite. Golemite korporacii
}e imaat mo`nost da gi koristat i uslugite na site
- I pokraj ambicioznite planovi za namaluvawe na danokot na dohod i danokot na dobivka na
pretprijatijata, Buxetot bi trebalo da go ispolni
targetot na deficitot od 1,5 procenti od BDP, {to
e su{tinski va`no za makroekonomskata stabilnost.
24
Vicepremierot Stavreski naglasi deka novata
CEFTA vo su{tina ima dve dimenzii - ekonomska
i politi~ka.
banki od "Sosiete `eneral Grup# vo svetot, a
bankata }e ponudi i drugi povolnosti vo koristeweto na nejzinite uslugi i ve{tini.
Prviot ~ovek na Ohridska banka istaknuva deka administrativnata direkcija na bankata i ponatamu ostanuva vo Ohrid, a deka komercijalnata
direkcija }e bide vo Skopje kade se ostvaruva 75%
od Bruto-nacionalniot dohod na dr`avata. Bankata }e ima ekspozituri vo site gradovi vo Makedonija koi imaat nad 25 iljadi `iteli.
- I po prezemaweto na Ohridska banka od
strana na "Sosiete `eneral Grup# i ponatamu }e
bideme prisutni vo javniot `ivot ne samo vo Ohrid, tuku i vo cela Makedonija. Pokraj sponzoriraweto na Ohridsko leto i drugite zna~ajni manifestacii od oblasta na kulturata i umetnosta }e
bidat poddr`ani - istakna g-din Koenig.
- Ekonomskoto zna~ewe se gleda vo delot na
zgolemuvaweto na trgovijata me|u zemjite-~lenki.
Dogovorot, naedno, }e ovozmo`i konkurentnite
sektori da ostvarat pozitivni rezultati. Dosega e
vidlivo zgolemuvawe na trgovijata so ~lenkite na
CEFTA, so izvoz od milijarda i 400 milioni dolari i uvoz od 550 milioni dolari. Od politi~ki
aspekt, CEFTA e integralen del od naporite na
site zemji vo regionot za evrointegracija - objasni Vicepremierot.
CEFTA OTVORA NOVA ERA
VO REGIONALNATA SORABOTKA
Zasega trgovijata vo regionot seu{te se odviva
so te{kotii, no CEFTA 2006 se o~ekuva da dade
zna~ajni ekonomski rezultati vo najkus vremenski
rok. So Samitot na zemjite-~lenki na CEFTA,
odr`an vo Skopje, prakti~no zavr{uva pretsedavaweto na Makedonija so CEFTA, koe od idnata godina preminuva vo racete na Moldavija. Vladinite delegacii od regionot se izjasnija deka nivnite stopanstvenici te{ko se otka`uvaat od za{titata na sopstvenoto proizvodstvo i seu{te se
pla{at da izlezat na otvoreniot pazar, kade {to
vladee `estoka konkurencija.
Poradi stravot od otvorawe na pazarot, BiH i
Srbija go oddol`uvaa potpi{uvaweto na dogovorot
CEFTA. BiH go {tite{e svojot zemjodelsko-prehranben sektor, a Srbija svoite cigari.
- Docneweto na ratifikacijata na dogovorot
CEFTA proizleze od vnatre{nite politi~ki
problemi vo BiH. Fakt e deka pazarot mora da se
otvora, a na{ite zemjodelski proizvoditeli se
pla{ea deka doa|aat na bri{an prostor, poradi
{to ima{e golem otpor za ratifikacija na ovoj
multilateralen dogovor - izjavi ministerot za
trgovija na BiH, Slobodan Puhalac.
- Od sega CEFTA 2006 }e ja primenuvaat site
zemji-potpisni~ki, so {to realno po~nuva novata
era vo implementacijata na regionalnata sorabotka - re~e vicepremierot Zoran Stavreski, otkako
~lenkite na CEFTA vo ramkite na samitot ja usvoija zaedni~kata deklaracija za natamo{na primena na Dogovorot.
Spored Bojana Todorovi} od Ministerstvoto za
ekonomija od Srbija, problemot vo docneweto na
ratifikacijata na dogovorot le`i vo oddol`uvaweto na konstituirawe na srpskata vlada, no i vo
25
vlo`uvaweto e vtora faza. Prvata etapa e vospostavuvaweto sorabotka, odnosno iznao|awe
partneri za realizirawe na investiciite, {to e
prakti~no i celta na na{ata poseta - izjavi g-din
Jekiel Asia, direktor na izraelskiot Nacionalen
institut za unapreduvawe na trgovijata i stopanstvoto.
izmenite {to treba{e da gi napravat za da bidat
del od CEFTA.
- Ima{e spor okolu regulirawe na akciznite
stapki na uvoznite i doma{nite cigari, {to e re{eno so izmenite vo Zakonot za akcizi, koi }e stapat vo sila od po~etokot na idnata godina. So toa
}e se izedna~at akcizite za site cigari - izjavi g|a Todorovi}.
Sepak, site se soglasuvaat deka trgovijata vo
regionot doprva }e raste.
- Iskustvoto vo starata CEFTA poka`uva deka
ima zgolemuvawe na trgovijata, no i deka toj dogovor e dobra podgotovka za vlez vo EU, preku zgolemuvawe na trgovskata razmena, namaluvawe na carinskite barieri, implementirawe na odredbite
povrzani za javnite nabavki, sozdavawe ambient
za investirawe - izjavi g-din Igor Lu~i}, hrvatski zamenik-minister za ekonomija.
Spored nego, kompaniite od Izrael se posebno
zainteresirani za zemjodelsko-prehranbeniot
sektor, odnosno za odgleduvawe, obrabotka, pakuvawe i plasman na sve`i zemjodelski proizvodi,
kako i za obezbeduvawe pomo{ vo delot na upravuvaweto so vodnite resursi.
Spored premierot Nikola Gruevski, Dogovorot
sozdava uslovi za olesnet preferencijalen pristap
na pogolemiot regionalen pazar, {to zaedno so vklu~uvaweto na liberalizacijata na trgovijata so uslugi, reguliraweto na za{titata na intelektualnata
sopstvenost i javnite nabavki e osobeno zna~ajno za
procesot na privlekuvawe stranski investicii.
Po~esniot konzul na Makedonija vo Izrael, gdin [lomo Graciani, oceni deka postojat odli~ni
mo`nosti za sorabotka me|u makedonskite i izraelskite firmi.
ZA IZRAELSKITE BIZNISMENI,
MAKEDONIJA E ODLI^NA INVESTICISKA
DESTINACIJA
- Makedonija ima mnogu dobra geografska polo`ba i odli~na klima za proizvodstvo na sve`o
ovo{je i zelen~uk, koi so soodvetna obrabotka i
pakuvawe mo`e uspe{no da se plasiraat na pazarite vo Zapadna Evropa - napomena g-din Graciani.
Uslovite za investirawe vo Makedonija se odli~ni, a potencijalot, posebno vo zemjodelskiot
sektor, ne e dovolno iskoristen, smetaat izraelskite biznismeni.
Tie vo Stopanskata komora na Makedonija gi
ostvarija prvite direktni kontakti so svoite makedonski kolegi.
Trgovskata razmena me|u Makedonija i Izrael e
na mnogu nisko nivo. Vo poslednite {est godini se
zabele`uva kontinuiran trgovski deficit na
makedonska strana.
- Impresionirani sme od mo`nostite za investirawe vo Makedonija, no mora da naglasam deka
- Trgovskata razmena me|u Makedonija i Izrael
e minimalna, iznesuva samo 7,5 milioni dolari.
26
zgolemuvaweto izrazeno vo apsolutni brojki e
dosta pogolemo sporedeno so prethodnite godini,
bidej}i kapitalnite investicii lani bea 12,5 milijardi, godinava 14,1 milijarda denari, a vo
slednata godina tie }e narasnat na 21,5 milijardi
denari pri planiran BDP od 364 milijardi denari.
So ova Vladata saka da ja naglasi razvojna komponenta {to ja planira so svojata programa do 2010
godina, so zgolemuvawe na nivoto na kapitalni investicii kako vo Buxetot, taka i vo Bruto doma{niot proizvod.
Se nadevam deka dene{nite prvi~ni biznis kontakti }e rezultiraat so natamo{na uspe{na sorabotka i podobri rezultati na ekonomski plan - re~e po~esniot konzul na Izrael vo Makedonija, gdin Viktor Mizrahi.
Komorata kako glavni pri~ini za sega{noto
nivo na trgovskata razmena gi poso~uva nedovolnata informiranost na potencijalnite investitori za ekonomskite potencijali na Makedonija, za
nejzinata odli~na geostrate{ka polo`ba, za niskite danoci, za dobrata infrastruktura, kako i za
kvalifikuvanata rabotna sila.
- Del od sredstvata za kapitalni investicii,
vo iznos od 4,6 milijardi denari, preku Fondot za
pati{ta, se planira da bidat potro{eni na izgradba na patnata infrastruktura, i toa 500 milioni denari za lokalni pati{ta, 200 milioni denari za investicisko odr`uvawe i 3,9 milijardi denari za po~natite investicii na pove}e patni
pravci vo zemjata - informira g-din Bocevski.
Spored nego okolu 700 milioni denari }e se potro{at preku Ministerstvoto za transport i vrski
za rekonstrukcija na mostovi i sanacija na svle~i{ta, za vodosnabditelni i kanalizacioni sistemi, za `elezni~kata infrastruktura.
- Izraelskite kompanii znaat mnogu malku ili
voop{to ne znaat za Makedonija. Osven vospostavenite diplomatski odnosi, ne postoi pravna ramka za razvivawe na ekonomskata sorabotka i za za`ivuvawe na trgovskata razmena. Nestimulativen
ambient sozdava i nepostoeweto bilateralni spogodbi so koi bi se regulirale uslovite za delovna
sorabotka. Vladite na dvete zemji treba da potpi{at dogovor za slobodna trgovija - poso~uvaat od
Komorata.
Visokata stopanska delegacija od Izrael ja so~inuvaat pretstavnici na {est vode~ki kompanii
~ij vkupen biznis nadminuva dve milijardi dolari.
Me|u niv se "Agreksko#, edna od najgolemite izvoznici na zemjodelsko-prehranbeni proizvodi vo
svetot, "Prigat# i "Garnot# grupacijata.
]e se odvojat pari i za reformi vo zdravstvoto i carinata, za obrazovanieto, za kulturata, za
kupuvawe ambasadi, no i za popravki na kaznenopopravni domovi i izgradba na sali i igrali{ta.
Od godina{niot Buxet Vladata ima realizirano
okolu dve tretini od sredstvata za kapitalni investicii. Bocevski posebno naglasi deka lani
kapitalnite rashodi od Buxetot bile na nivo od
4,1 otsto od BDP, a so izmenite i dopolnuvawata
na Buxetot za 2007 godina, tie godinava se planirani na nivo od 4,3 otsto od BDP.
Tie, po sredbata so makedonskite biznismeni,
bea primeni i od premierot Nikola Gruevski. Izraelskite biznismeni razgovaraa so vicepremierot @ivko Jankulovski i so ministerot za ekonomija Vera Rafajlovska.
VLADATA GI ZGOLEMUVA
KAPITALNITE INVESTICII
PAZAROT NA ELEKTRI^NA ENERGIJA ]E SE
LIBERALIZIRA NA 1 JANUARI
Za kapitalni investicii {to treba da se realiziraat idnata godina, Vladata planira da odvoi
od Buxetot za 2008 godina 5,9 procenti od BDP.
Spored portparlot na Vladata, Ivica Bocevski,
Liberalizacijata na pazarot na elektri~na
energija za golemite potro{uva~i }e startuva od 1
januari idnata godina, a doma}instvata }e izlezat
na otvoreniot pazar od 1 januari 2015 godina.
27
TEC "Negotino# }e ostane ladna rezerva i nema
da raboti komercijalno, a nalozi za rabota }e dobiva od ELEM.
- Elektri~nata mre`a }e ja gradi ESM-EVN, so
sopstveni sredstva, koja }e bide vo negova sopstvenost - re~e g-din Bocevski.
Ova se del od izmenite sodr`ani vo Zakonot za
energetika {to bea odobreni od Vladata.
Makedonskiot elektroprenosen sistem (MEPSO) }e ima dozvola da gi iznajmuva neiskoristenite delovi od mre`ata za transmisija i na drugi kompanii, so {to }e si ovozmo`i dopolnitelni
prihodi.
Elektrani na Makedonija (ELEM) }e dobijat
licenca za snabduvawe na tarifnite potro{uva~i
na elektri~na energija, na golemo, so {to direktno }e go snabduva ESM-EVN za potrebite na potro{uva~ite. Vi{okot na struja, ELEM }e ja izvezuva,
a dokolku ima nedostig za tarifnite potro{uva~i,
Elektrani }e imaat obvrska da uvezat struja.
"XONSON METI# ]E INVESTIRA
VO MAKEDONIJA
- Prvi~na investicija od okolu 50 milioni
evra i nad 100 vrabotuvawa se podatoci za po~etokot na Proektot na "Xonson Meti# - istakna direktorot g-din Ian Godvin.
- Tehni~kite zagubi {to iznesuvaat okolu 11%
na ESM-EVN, a koi se priznavaat od Regulatornata komisija za energetika, ESM }e gi obezbedi po
regulirani ceni, a ostanatite 13% komercijalni
zagubi, }e gi obezbedi na otvoren pazar, po pazarni
ceni, {to pretstavuva obvrska od dogovorot pri
proda`ba na ESM - soop{ti portparolot na Vladata Ivica Bocevski.
Elektri~nite broila se vo sopstvenost na ESM
i tie }e odlu~uvaat za nivna lokacija koja }e se
utvrduva na mesto, dali }e bidat postavuvani vnatre ili nadvor od granicite na imotot na potro{uva~ite.
Stanuva zbor za golem proekt. Se raboti za nova fabrika za proizvodstvo na katalizatori za
kontrola na ispu{taweto gasovi od lesnite i od
te{kite vozila {to koristat dizel. Pobaruva~kata za katalizatorite vo Evropa brzo raste, poradi
{to ovaa fabrika }e gi zadovoluva barawata na
potro{uva~ite. Fabrikata se gradi vrz osnova na
moduli i taa }e se zgolemuva vo tekot na vremeto.
]e investira i vrabotuva dopolnitelno, kako {to
}e raste i biznisot.
Se planira izgradbata da zavr{i do krajot na
2009 godina.
28
raboteweto i vo sekojdnevnoto `iveewe, infrastrukturata e slaba, no g-din Gligorov pojasnuva
deka toa ne treba da bide pre~ka vo Albanija da
investiraat i drugi makedonski kompanii. Osven
vo Tirana, "Login sistemi# vo maj otvori pretstavni{tvo i vo Pri{tina.
ALKALOID DOBI "VIZA# ZA IZVOZ
VO BRITANIJA I EVROPA
Britanskata Agencija za lekovi mu go dodeli na
Alkaloid sertifikatot GMP, so {to najgolemata
makedonska farmacevtska kompanija otsega }e mo`e da izvezuva na pazarot na Velika Britanija i
vo zemjite na Evropskata Unija.
ESM - EVN ]E INVESTIRA 3,3 MILIONI
EVRA VO DISTRIBUTIVNATA MRE@A
Stanuva zbor za Sertifikat za usoglasenost so
barawata za dobra proizvodna praksa, a Alkaloid
go dobi otkako od 15 do 18 oktomvri be{e inspektiran od Agencijata za lekovi na Velika Britanija
UK MHRA (Medicines and Healthcare products Regulatory Agency). Celta be{e da se utvrdi i potvrdi
negovata soobraznost so principite na dobrata
proizvodna praksa, detalno opi{ani vo Direktivite na Evropskata Unija, koi garantiraat bezbednost, kvalitet i efikasnost na lekovite.
Ova se celite za idniot strate{ki razvoj {to
Nadzorniot Odbor na Kompanijata gi postavil za
investicii za slednata godina.
Kako {to soop{tija od Kompanijata, osnovite
na Programata se zgolemuvawe na sigurnosta vo
snabduvaweto, poka~uvawe na kvalitetot na naponot i namaluvawe na tehni~kite zagubi.
Investiciite mo`e da se podelat na dve osnovni kategorii i toa: mre`a - strujna tehnika
75% i op{ta infrastruktura 25%.
"LOGIN SISTEMI#
OTVORI PRETSTAVNI[TVO VO TIRANA
- Veruvame deka ovaa investicija e od golemo
zna~ewe za Makedonija. ]e i ovozmo`i na Kompanijata da go podobri kvalitetot na uslugite i da gi
ispolni barawata od kupoproda`niot dogovor.
Na{ite potro{uva~i otsekoga{ bile i }e ostanat
vo fokusot na na{ite aktivnosti - izjavi g-din
Georg Valdner, Pretsedatel na Upravniot odbor
na AD ESM.
"Login sistemi#, vode~ki distributer na IToprema i softverski re{enija vo na{ata zemja, go
{iri svojot biznis vo regionot. Kompanijata otvori svoe pretstavni{tvo vo Tirana i albanskiot
pazar }e go snabduva so softverski proizvodi od
"Majkrosoft#, "Mekafi# i "Veritas#. Potro{uva~ite mo`at da obezbedat mre`ni re{enija na "Linksis#, "Cisko# i "Motorola#, a me|u drugoto "Login
sistemi# }e nudi i telefonski re{enija na "Nortel#.
]E SE GRADAT BENZINSKI PUMPI DOL@
KORIDORITE 8 I 10
- So otvoraweto na pretstavni{tvoto vo Tirana, poblisku sme do na{ite partneri od Albanija.
Ve}e ~etiri godini rabotime so albanskite firmi, taka {to otvoraweto na pretstavni{tvoto e
logi~en ~ekor - izjavi prviot ~ovek na "Login sistemi# g-din Venko Gligorov. Spored nego, biznisuslovite vo sosedna Albanija se dobri i ohrabruva~ki, procedurite za registracija na firmite se
poednostaveni, dano~niot sistem e povolen. Restrikciite na struja predizvikuvaat te{kotii vo
Ministerstvoto za transport i vrski informira{e deka soglasno Programata za izrabotka na
urbanisti~ki planovi za 2007 godina se predviduva izrabotka na urbanisti~ki proekti za stanici
za benzinski pumpi, dol` koridorite 8 i 10. So
ova, Vladata sozdava uslovi za pobrz ekonomski
razvoj na dr`avata i mo`nost za vlez na novi
stranski investicii.
29
da bide vo funkcija za nekolku dena. Zaedno so
postoe~kite dva vgradeni filtri na dvete tehnolo{ki linii, noviot filter }e obezbedi dopolnitelno pro~istuvawe na otpadnite ~esti~ki, so
{to, definitivno }e se zatvori problemot so zagaduvawe na `ivotnata sredina i }e bide staveno
pod zonski utvrdenite normi. Za ovoj objekt, izveden vo najsovremena tehnologija, investirani se
okolu {est milioni evra.
Vo tek e izrabotka na urbanisti~ki proekti za
~etiri lokacii od koi dve na Koridorot 10 - vo
mesnosta Gradsko so povr{ina od 5,5 hektari i Prdejci so povr{ina od 13 hektari.
Na Koridorot 8 se predviduva izgradba na benzinska pumpa vo mesnosta Rado`da vo blizina na
grani~niot premin ]afasan so povr{ina od 4,2
hektari, kako i kaj presekot na Koridorite 8 i 10,
kaj mesnosta Rankovce na povr{ina od 5,4 hektari.
Direktorot Daskalakis najavi deka se planira
izgradba i na treta proizvodna linija koja, kako
{to re~e, }e bide golem investisciski zafat i vo
po{iroki ramki vo grupacijata.
VO "FENI# GODINAVA SO PROIZVODSTVO
OD NAD 17 ILJADI TONI NIKEL
Feni e edinstveniot proizvodstven kapacitet
za feronikel vo Makedonija. Najgolemiot del od
proizvodstvoto kompanijata go plasira na stranskite pazari. Vo prvite {est meseci na godinava
izvozot na kompanijata ja dostigna vrednosta od
230,5 milioni evra, {to vo sporedba so istiot period od minatata godina pretstavuva porast od
315%.
- Feni industri o~ekuva do krajot na godinava
da proizvede nad 17 iljadi toni feronikel - istakna direktorot na Feni, g-din Konstantinos
Daskalakis.
Spored nego, podatocite za dvi`eweto na proizvodstvoto vo prvite devet meseci e vo o~ekuvanite ramki so ostvareni nad 12.000 toni feronikel.
Vakvite rezultati proizleguvaat od kontinuiranoto zgolemuvawe na proizvodstvoto i novite
investicii vo Kombinatot, zatoa {to prvenstveno
se sledat inovaciite vo tehnolo{kiot proces, a se
investira i vo Sektorot na ekolo{ka za{tita na
proizvodnite uslovi i na okolnata sredina. Tokmu
vo taa nasoka se prezemeni tekovni investiciski
zafati na objektot za granulacija na finalniot
proizvod i okolu nikelot, koj dosega se izvezuva{e vo ingoti. Izgradena e nova su{ilnica so koja
se ovozmo`uva adaptirawe i na uvoznata ruda vo
tehnolo{kiot proces, odnosno transformacija vo
granuli.
HRVATSKI DUKAT JA PREZEMA
IDEAL [IPKA
Podgotveni se novi rampi za istovar na vagonski transportiranata uvozna ruda i pro{ireni
platoata na ruda i lignit za 60.000 metri kvadratni.
Hrvatskata mle~na industrija Dukat ja prezema
makedonskata kompanija Ideal [ipka, vtora po
golemina kompanija za proizvodstvo i prerabotka
na mleko vo Makedonija. Dogovorot za prezemawe e
ve}e potpi{an i, po ispolnuvawe na odredeni uslovi, me|u koi i soglasnost od strana na makedonskata Komisija za za{tita na konkurencijata, vo
sostavot na Dukat, pokraj ~etirite proizvodstveni pogoni, vo Zagreb,
Bjelovar, Sombor (Srbija) i vo Grada{ac
(BiH), }e se najde i
pettiot proizvodstven
pogon - mlekarnicata
Ideal [ipka od Bitola.
Vo "Feni industri# privr{uva i montiraweto
na noviot elektrostati~en filter, koj bi trebalo
Celta na ova strate{ko partnerstvo na
30
Akcijata na ESM-EVN se o~ekuva da zavr{i do
15 dekemvri godinava, po {to site energetski objekti }e bidat podgotveni za kvalitetna isporaka
na potrebnata elektri~na energija vo u~ili{tata.
Dukat i Ideal [ipka e {irewe na novi pazari i
zacvrstuvawe na poziciite vo Jugoisto~na Evropa.
So ovaa sorabotka, Ideal [ipka dobiva strate{ki partner {to e ve}e prisuten na pazarot vo
Makedonija i koj so vlo`uvawa }e ovozmo`i razvoj
na primarnoto proizvodstvo i zgolemuvawe na otkupnata baza na mlekoto, kako i ponatamo{en rast
na kompanijata na makedonskiot i na stranskite
pazari.
Dukat denes ima 40 procenti u~estvo na pazarot vo Hrvatska. Toj e vode~ki otkupuva~ na mleko
i proizvoditel na mle~ni proizvodi vo Hrvatska i
vo regionot. Od maj godinava Dukat e del od grupacijata Laktalis, vtora po golemina mle~na grupacija vo svetot i vode~ka vo Evropa.
Na pazarot vo Makedonija, Dukat go zazema vtoroto mesto na uvoznik na mle~ni proizvodi, kako i
prvoto mesto za uvoz na mle~ni proizvodi od Hrvatska.
Rekonstrukcijata ~ini okolu 250.000 evra i celosno }e bide pokriena od strana na kompanijata,
kako donacija za srednite u~ili{ta.
- So ovoj ~in davame celosna poddr{ka na Ministerstvoto za obrazovanie da go realizira
proektot, a na u~enicite {to pobrzo da im se ovozmo`i da rabotat so kompjuterite - izjavi g-din
Georg Valdner, Pretsedatel na UO na ESM-EVN.
Ideal [ipka e vtora po golemina mlekarnica
vo Makedonija, na pazarot e lider vo proizvodstvo na sirewe, godi{no prerabotuva okolu 30 milioni litri mleko, a proizvodstvoto go bazira na
doma{ni surovini.
Pokraj zna~ajniot plasman na mlekoto i na
mle~nite proizvodi na pazarot vo Makedonija,
mlekarnicata svoite proizvodi gi plasira i na
pazarite vo Kosovo, Albanija, Hrvatska i vo Avstralija.
SLOVENCI ]E GRADAT
PET MALI HIDROCENTRALI
Slovene~kiot konzorcium "Fero invest" i
"Turbo Institut# od Qubqana }e gradat pet mali
hidrocentrali, tri na Gornobeli~kite izvori kaj
Struga i dve na Letni~kite izvori kaj Ohrid.
U^ESTVO VO PROEKTOT
KOMPJUTER ZA SEKOE DETE
- Me|u desette prijaveni na tenderot, nivnata
ponuda e izbrana kako najpovolna - izjavi direktorot na javnoto pretprijatie "Proakva#, g-din
Branko Trp~evski.
ESM-EVN po~na so elektrifikacija na srednite u~ili{ta za energetska poddr{ka na proektot "Kompjuter za sekoe dete#. Zabrzano se rekonstruiraat energetskite objekti od koi so struja se
napojuvaat 93 sredni u~ili{ta niz Makedonija, za
da mo`e da se instalira soodvetna mo}nost.
Slovencite }e vlo`at ~etiri milioni evra vo
izgradbata na ovie hidrocentrali. Na Gornobeli~kite izvori }e se dobie mo}nost od 1,5 megavati i 0,7 megavati na Letni~kite izvori.
31
inovacii koi }e ovozmo`at svetot da go prepoznae
i potvrdi vrvniot kvalitet na makedonskoto vino.
Seto ova na{ata vinarija go gradi i go neguva so
ogromna posvetenost, po {to rezultatite se neminovni - izjavi generalniot direktor na V.V "Tikve{#, \or|i Petru{ev.
Hidrocentralite treba da bidat zavr{eni za
12 meseci, a 20 otsto od profitot }e i pripadne na
"Proakva#, koja stopanisuva so ovie izvori. Hidrocentralite na slovene~kiot konzorcium }e mu se
izdadat na koristewe - Gornobeli~kite na 20 i
Letni~kite izvori na 30 godini.
Vo izminatite ~etiri godini vo razvojot na infrastrukturata, modernizacijata i standardizacijata na procesot na proizvodstvo kako i vo edukacija i specijalizacija na sopstveniot stru~en
kadar, kako i {irewe na pazarite za plasman na
vrvni fla{irani vina vinarijata dosega ima vlo`eno 12 milioni evra, a do krajot na godinata }e
bidat investirani dopolnitelni tri milioni evra
za ispolnuvawe na razvojnite planovi. Kako {to
najavi g-din Petru{ev sega vinarijata raboti na
usovr{uvawe na kvalitetot na svoite vina, a ve}e
od narednata godina vinarijata na pazarot }e
u~estvuva samo so fla{irano vino.
]E SE GRADI "[ERATON# NA
MAKEDONSKO-GR^KATA GRANICA
Svetskiot hotelski brend "[eraton#, }e zapo~ne izgradba na hotel vo neposredna blizina na
preminot Bogorodica, a investitor e turskata
kompanija "Princes#.
Spored informaciite, investitorot obezbedil
odobrenie za gradba, a izveduva~ e makedonskata
firma "Gama in`enering#. Izgradbata }e trae 20
meseci, a hotelskiot kompleks }e raspolaga so 200
legla, kazino restoran, bar i drugi objekti.
[eraton e eden od najgolemite svetski lanci
na hoteli vo svetot, vo na{eto sosedstvo prisuten
e vo Grcija, Bugarija i Albanija.
TRI VINA NA TIKVE[ NAGRADENI SO
PRESTI@NATA MUNDUSvini NAGRADA
“Vranec” 2004 Limited Edition na vinarskata vizba
"Tikve{# e nagraden so zlaten, a vinata Merlot
2004 Limited Edition i Cabernet Sauvignon 2004
Limited Edition so srebren medal za kvalitet na golemiot natprevar za vino MUNDUSvini koj tradicionalno se odr`uva vo Germanija.
Vo konkurencija od skoro 5000 dostaveni vina
od 35 zemji vo svetot, Me|unarodnoto `iri nagradite za najdobri im gi dodeli na vinata na "Tikve{#. Tie se edinstveni od Makedonija koi dobija
priznanija za svojot visok kvalitet.
Me|unarodniot natprevar za kvalitet na vinata se odr`uva sekoja godina vo Germanija, vo sedi{teto na Me|unarodnata akademija za vino
MUNDUSvini. Toj e najgolemiot i eden od
- Za da se proizvedat vakvi vrvni vina neophodni se mnogu znaewa, iskustvo, istrajnost, qubov, no i golemi investicii vo tehnologijata i
32
tekot na letnite meseci, koi dosega voobi~aeno
bile mnogu poslabi po obemot na proda`ba, a istovremeno napraveni se vo relativen iznos mnogu
pomali tro{oci vo odnos na prethodniot period velat od Tikve{.
najpresti`nite natprevari za kvalitet na vino vo
svetot. Natprevarot se odr`uva pod patronat i
pravila na Me|unarodnata organizacija za vino.
GRANDIOZEN RAST NA PROFITOT
NA TIKVE[ OD NAD 1000%
Ottamu objasnuvaat deka vtora pri~ina za
enormniot rast na profitot e {to ovaa godina
berbata na vinskoto grozje t.e. "vinskata
godina# zapo~nala vo avgust
i berbata celosno zavr{ila do krajot na septemvri. Poradi toa i grozjeto
kako osnovna surovina i tro{ok,
se javilo kako nedovr{eno proizvodstvo vo tekot na septemvri, apsorbiraj}i i vrzuvaj}i golem del od tro{ocite. Za razlika od lanskata godina koga seto
ova se odvivalo vo oktomvri i po~etokot na
noemvri.
Tikve{ vo prvite devet meseci godinava
ima ostvareno rast na profitot od nad
1000%, ili poto~no 1225,6%.
Od Tikve{ objasnuvaat deka ima
dve pri~ini za golemiot porast
na dobivkata. Prvata e zgolemuvaweto na prihodite od
proda`ba na doma{niot i
stranskite pazari.
- Se javuva permanentno zgolemuvawe na fizi~kiot i vrednosniot obem na proda`bata i vo
33
VESTI OD REGIONOT
- Sobirot ima ve}e svoja tradicija, a od godina vo godina se pogolem broj u~esnici zemaat aktivno u~estvo na nego i razgovaraat, debatiraat,
me|usebno se informiraat za site mo`nosti i aktivnosti koi mo`at da pridonesat za unapreduvawe na nacionalnite, no i za regionalnata ekonomija. Ovaa godina glavni temi na Forumot bea infrastrukturata - energetska, soobra}ajna, telekomunikaciska i se razbira debata okolu na~inot
na koj se implementira novata CEFTA, istakna
pretsedatelot Crvenkovski.
REGIONALEN EKONOMSKI FORUM ZA
JUGOISTO^NA EVROPA VO DUBROVNIK
Evropskata unija }e im dodeli 3,5 milijardi evra pretpristapna pomo{ na zemjite od Jugoisto~na
Evropa (JIE) do 2011-ta, za poddr{ka na nivnata
me|usebna sorabotka i pristapuvawe vo Unijata.
Ova go izjavi zamenik generalniot direktor na
Direkcijata na EK za pro{iruvawe, g-din Jan
Trus~inski, na Regionalniot ekonomski forum na
JIE vo Dubrovnik.
Spored nego, postojat raboti so koi mo`e da
bideme zadovolni, no i takvi kade ne e registriran pozna~aen napredok, nezavisno od potpi{uvaweto i ratifikacijata na Spogodbata od site
zemji.
- Evropskata Komisija e ovde za da go ohrabri
regionot da ostane na patot kon evrointegraciite
- re~e g-din Trus~inski i dodade - nema garancii
deka rabotite vo regionot }e se dvi`at podobro od
prethodno. No, sigurno e deka toa e politi~ki prioritet na Evropskata Unija i Evropskata Komisija.
Republika Makedonija, poto~no Ohrid, }e
bide doma}in na naredniot reginalen ekonomski
forum.
Trus~inski re~e deka pro{iruvaweto na Unijata e situacija vo koja site dobivaat i novite i
starite ~lenki, naveduvaj}i go podatokot deka
BDP na novite 12 ~lenki na EU raste so godi{na
stapka od 4,3%, a na starite 2,3%.
STRANCI INVESTIRAAT VO ENERGETSKIOT
SISTEM NA CRNA GORA
Na sobirot u~estvuvaa okolu 160 politi~ari,
biznismeni i nau~nici od osum zemji na regionot
koi razgovaraa za ekonomskata sorabotka i standardite za ~lenstvo vo EU.
Norve{kiot energetski gigant "Statkraft# e seriozno zainteresiran za crnogorskiot energetski
sektor, {to go potvrduva Memorandumot za sorabotka koj tie go potpi{aa so pretstavnici na
Elektrostopanstvoto na Crna Gora i Agencijata za
promocija na investicii.
Makedonskiot pretsedatel Branko Crvenkovski, koj u~estvuva{e vo rabotata na Forumot, re~e
deka Sobirot e dobra mo`nost za podobruvawe na
ekonomskite performansi na sekoja od zemjite
oddelno, no i za regionot vo celina.
Kineskata dr`avna kompanija, pak, isto taka e
zainteresirana za investirawe vo energetskiot
sektor i vo pati{ta, a posebno e zainteresirana za
34
Spored podatocite na nacionalnata statistika, stapkata na nevrabotenost vo Romanija e 4,1%,
{to e najniska od 1992 godina.
izgradba na vtoriot blok na termoelektranata
Plevqa, po modelot zaedni~ko investirawe.
Spored informaciite na crnogorskiot vesnik
"Republika#, norve`anite so crnogorskoto elektrostopanstvo se pri kraj so studijata za mo`nostite za investirawe vo novi izvori na energija vo
Crna Gora.
BIZNIS KONFERENCIJA PORTORO@
MAKEDONSKITE BIZNIS PROEKTI
INTERESNI ZA INVESTITORITE
Na presti`nata biznis konferencija (Poslovna
Conferenca Portoroz) koja tradicionalno ja organiziraat slovene~kiot finansiski vesnik Finance
i Ekonomskiot fakultet od Qubqana i koja pretstavuva najva`en biznis nastan vo Slovenija, 12
makedonski kompanii gi pretstavija svoite biznis
proekti.
Pretsedatelot na norve{kata kompanija g-din
Bard Makelsen prethodno najavi deka "Statkraft# e
podgotven vo Crna Gora da investira pome|u 500 milioni i edna milijarda evra, dokolku vleze vo proektot za izgradba na novi izvori na hidro-energija.
"Statkraft# e najgolemiot proizveduva~ na elektri~na energija od obnovlivi izvori vo Evropa so
godi{no proizvodstvo od 42 teravat ~asovi. Vo
Skandinavija upravuva so 156 elektrani od koi
133 se nao|aat vo Norve{ka, 19 vo [vedska i ~etiri vo Finska. Kompanijata upravuva so tri kompleksi na elektrani na veter, a minatata godina
ostvarila prihod od preku dve miljardi evra i 704
milioni profit.
Na ovoj presti`en nastan, Makedonija be{e
prezentirana kako zemja-destinacija za slovene~kite investitori, a pretstaveni bea proekti od
oblasta na turizmot, nedvi`nini, kozmeti~ka industrija i zemjodelstvo, koi imaat potreba od
strate{ki partneri koi }e im pomognat vo ponatamo{en razvoj.
Kako {to velat od AAG konsultantskata ku}a
koja rabote{e na ovoj proekt, za makedonskite
kompanii imalo mnogu zainteresirani investitori. Najgolem interes bil poka`an za proektot za
Ski-centarot "Ko`uv#, za proektot za proizvodstvo na organska kozmetika i za proektot za Aerodromot.
ROMANIJA IMA NEDOSTIG OD POLOVINA
MILION RABOTNICI
Romanskiot minister za ekonomija, g-din Vurujan Vosganijan, izjavi deka na Romanija i nedostasuvaat okolu polovina milion rabotnici, a nedostigot na rabotna sila posebno e voo~liv vo grade`ni{tvoto i vo avtomobilskata i tekstilnata
industrija.
- Imame deficit od 500 iljadi rabotnici.
Potrebni ni se in`eneri, mehani~ari i grade`ni
rabotnici - precizira{e g-din Vosganijan na sobir posveten na profesionalnoto obrazovanie.
Pokraj slovene~kite kompanii, na ovaa prezentacija kako zainteresirani kompanii se javija nekolku investiciski fondovi i investitori od Izrael i Turcija, velat od AAG, a dosega samo vo na{ata ku}a se javija okolu 10 kompanii koi gi razgleduvaat mo`nostite za investirawe vo Makedonija.
Romanija ima okolu 22 milioni `iteli, a se
procenuva deka vo tekot na poslednite nekolku
godini okolu dva milioni rabotosposobni romanski gra|ani zaminale vo stranstvo, prete`no vo
[panija i Italija.
Pred po~etokot na Konferencijata be{e odr`ana i trkalezna masa na koja pretstavnici od
Makedonija se sretnaa so slovene~kite kompanii
na koi im be{e prezentirana biznis klimata vo
Makedonija.
35
ITALIJANSKI "ENEL# ]E GRADI DVE
TERMOCENTRALI VO ALBANIJA
SRBIJA PLANIRA RABOTITE NA
KORIDOROT 10 DA GI ZAVR[I
ZA ^ETIRI GODINI
Italijanskata kompanija "ENEL# nabrzo }e po~ne so gradba na dve termocentrali vo Albanija, sekoja od niv so mo}nost od po 700 megavati, odnosno
vkupna mo}nost od 1.400 megavati.
- Delnicata kon bugarskata granica e podelena
na dva dela. Proektot i revizijata ve}e se zavr{eni i do krajot na ovoj mesec }e bidat raspi{ani
tenderi za izveduva~ite na grade`nite raboti izjavi srpskiot minister za infrastruktura, Velimir Ili}.
Dvata proekti, koi predviduvaat proizvodstvo
na elektri~na energija so naj~ista tehnologija, so
po~ituvawe na najvisokite me|unarodni standardi
i koi nema negativno da vlijaat vrz `ivotnata
sredina, na premierot Sali Beri{a li~no mu gi
pretstavil pretsedatelot na italijanskiot gigant
"ENEL# g-din Fulvio Kontina na sredbata vo Tirana.
Toj dodade deka prviot tender e za izgradba na
obikolniot pat okolu Si}eva~kata Klisura vo
dol`ina od 24 kilometri, a potoa }e bide raspi{an i vtoriot tender za izgradbata na delnicata
od Si}eva~kata klisura do bugarskata granica.
Za izgradbata na obikolkata okolu klisurata
interes projavile srpski firmi, koi bi investirale i sopstveni sredstva, {to dr`avata bi im gi
vratila za 10 do 15 godini. Izgradbata na delnicata kon bugarskata granica ne bila mo`na preku
koncesija poradi nerentabilnata gustina na soobra}ajot (okolu 4.000 vozila devno), taka {to dr`avata re{ila proektot da go finansira so sopstveni sredstva.
Premierot Beri{a iska`al celosna poddr{ka
za proektite i garancija deka vladiniot kabinet
{to e mo`no pobrzo }e gi realizira potrebnite
proceduri, so cel pobrzo da zapo~ne izgradbata na
ovie dva objekti.
Spored prethodni procenki, izgradbata na toj
krak od Koridorot 10 bi ~inela okolu 430 milioni
evra.
Belgiskata finansiska grupacija "KBC# izvr{i
novo prevzemawe vo Bugarija. Po nedamne{noto
kupuvawe na osiguritelnata kompanija "DZI
Incurance# i brokerskata ku}a "DZI Invest#, sega ovoj
belgiski investitor prezema 75% od sopstvenosta
vo "EIBank# za 295 milioni evra.
KBC JA PREVZEMA BUGARSKATA EIBank
- Objaveni se i podgotovkite za tender za delnicata od Leskovac do makedonskata granica, koja
isto taka bi bila zavr{ena za ~etiri godini -re~e
g-din Ili}.
"KBC# naskoro planira da objavi javen povik za
kupuvawe na ostanatite akcii koi se vo sopstvenost na pomali investitori i koi dr`at 2,7%
od akciite. Pazarnata kapitalizacija na "EIBank#,
koja e na devetto mesto po golemina vo Bugarija,
iznesuva okolu polovina milijardi evra, no se
pretpostavuva deka "KBC# }e gi privle~e nivnite
akcii od slobodnata proda`ba na Berzata vo Sofija.
Vo Republika Makedonija, kako {to istakna
neodamna ministerot Mile Janakieski, vo prvata
polovina od 2008 godina }e startuva izgradbata na
preostanatiot del na Koridorot 10, so izgradbata
na avtopatskata delnica Demir Kapija-Smokvica,
kako i na delnicata od grani~niot premin Tabanovce do Kumanovo.
36
B.NET E NOVA TELEKOM KOMPANIJA
VO HRVATSKA
TELEKOM AVSTRIJA ]E GO [IRI
BIZNISOT VO JUGOISTO^NA EVROPA
Na hrvatskiot pazar na telekom uslugite po~na
da raboti kompanijata B.net koja e sozdadena so
spojuvawe na dva vode~ki kablovski operatori.
"Telekom Avstrija#, koja pod brendot VIP raboti kako tret mobilen operator vo Makedonija, objavi deka za natamo{no {irewe vo Jugoisto~na Evropa do 2010 godina }e potro{i 2,7 milijardi evra.
So spojuvawe na “DCM” i "Adriatik Kabel" nastana
nova kompanija na hrvatskiot pazar na telekomunikacii koja }e nudi potpolni telekomunikaciski
uslugi odnosno Internet, telefonija i televiziska programa.
Kompanijata planira da go kupi beloruskiot
mobilen operator "Mobil digital komunikej{ns#,
kako i vlez na pazarot vo Bosna i Hercegovina. Za
prezemawe na 70% od akciite "Mobil digital komunikej{ns# }e plati 730 milioni evra, so mo`nost
do 2010 godina da go otkupi i preostanatiot
akcionerski paket.
Vo narednata godina kompanijata }e investira
10 milioni evra vo pro{iruvawe i modernizacija
na sopstvenata kablovska mre`a vo Hrvatska, ~ii
uslugi sega gi koristat 90 iljadi korisnici vo
sedum hrvatski gradovi. B.net na korisnicite }e im
ponudi novi TV programi, dodeka pak do krajot na
oktomvri planiraat voveduvawe na takanare~en
"triple play" paketi odnosno uslugi koi }e obedinuvaat kablovski, TV i {irokopojasen Internet i
telefonija.
Avstriskiot Telekom pokraj vo Makedonija, raboti i vo Slovenija, Hrvatska, Srbija i vo Bugarija.
37
POZNA^AJNI AKTIVNOSTI ZA PODOBRUVAWE NA
FUNKCIONIRAWETO NA JAVNATA ADMINISTRACIJA
So primena na novite tehnologii se o~ekuva da se
namalat tro{ocite i da se skrati vremeto za implementacija na elektronskite javni nabavki, koi
istovremeno bi bile vo soglasnost so novite direktivi na Evropskata komisija. Predvideno e celiot Proekt da trae 24 meseci i da ~ini okolu 1,8
milioni evra, pri {to so 1 milion evra u~estvuva
Evropskata komisija. Vo Proektot u~estvuvaat
partneri od EU zemji, kako i partneri od Makedonija, Srbija, Albanija i Bosna i Hercegovina.
Koordinator e vode~kata Evropska softverska
kompanija za razvoj na softver za javna administracija INTRASOFT, a u~estvuvaat i vode~kata Evropska neprofitna istra`uva~ka organizacija od
Norve{ka SINTEF kako i menaxment konsalting
kompanija PLANET od Grcija. Od Republika Makedonija u~esnici vo proektot se Biroto za javni
nabavki na Republika Makedonija i e-biznis sektorot na Ekonomskiot fakultet od Univerzitetot
"Sv. Kiril i Metodij# od Skopje. Vo ramki na
Proektot }e se razvie posebno e-re{enie za javnite nabavki za Republika Makedonija.
Vo januari 2007 godina vo Republika Makedonija otpo~naa so realizacija tri EU proekti prifateni i kofinansirani od strana na Evropskata
Komisija vo 6- tiot povik na IST (Information Society
Technologies) prioritetnata grupa, od FP6 (Sixth
Framework Programme) programata, i toa:
! "Evropska aplikativna ramka za elektronski
javni nabavki za zemjite od Zapaden Balkan# (European Electronic Public Procurement Application Framework in the Western Balkan Region - ELLECTRA WeB),
! "Ocenka na rizikot vo Carinite vo Zemjite na
Zapaden Balkan# (Risk Assessment for Customs in
Western Balkans- RACWeB) i
! "Zajaknuvawe na strategiskata sorabotka pome|u Evropskata Komisija i zemjite na Zapaden
Balkan vo poleto na IKT istra`uvawa"
(Strengthening the Strategic Cooperation Between the
EU and Western Balkan Region in the field of ICT
Research - SCORE).
Prviot proekt, ELLECTRA - Web, se odnesuva na
specifikacija, razvoj i testirawe na aplikativna
ramka za sloboden softver za elektronskite javni
nabavki. Softverskata aplikacija }e bazira na
uslu`no-orientiranata arhitektura i arhitekturata vodena od modelot, so cel zadovoluvawe na
barawata za interoperabilnost i efektivnost.
Isto taka vo ramki na Proektot }e se izgotvat
posebni upatstva za javnata administracija, za
ekonomskite operatori i za IT kompaniite, so cel
tie efikasno i efektivno da razvivaat i primenuvaat interoperabilni, korisni~ko orientirani i bezbedni elektronski re{enija za javnite
nabavki koi se vo soglasnost so EU regulativata.
Proektot RACWeB se odnesuva na implementacija na web-bazirano re{enie za avtomatizirana podr{ka na postapkite za procenka na rizik
vo carinskoto rabotewe. Na toj na~in }e se ovozmo`i avtomatizirana proverka na site carinski
deklaracii vo odnos na dadeno mno`estvo na
rizi~ni profili. Profilite nema da bidat utvrdeni samo vrz osnova na iskustvoto i intuicijata
na doma{nite eksperti, tuku i vrz osnova na koristewe na tehnikite na statisti~kata analiza i
na tragaweto niz podatocite (data mining) sobrani
od prethodno obraboteni deklaracii i od ostanati
relevantni izvori na informacii. Celta na ovoj
38
kaciski Tehnologii) istra`uva~ka politika vo
regionot na Zapaden Balkan, pri {to }e se zemat
predvid interesite i aktuelnite potrebi na regionalnite IKT stekholderi. Glavniot pridones
na Proektot }e bide razvoj na posebna IKT strate{ka agenda za sekoja zemja od regionot na Zapadniot Balkan i zaedni~ki dokument koj }e sodr`i preporaki za kreirawe na EU nau~na sorabotka so zemjite na Zapaden Balkan vo poleto na
IKT istra`uvawata za periodot 2007-2013 godina. Na toj na~in kreatorite na politikite za istra`uvawe i razvoj na EU }e mo`at da definiraat
realna politika i agenda za IKT istra`uvawata
vo regionot. Vakvite napori se vo soglasnost so
sodr`inata na Memorandumot potpi{an vo Dubrovnik vo 2002 godina, spored koj edna od identifikuvanite nau~ni oblasti koi imaat perspektiva
vo idnata sorabotka pome|u zemjite na Zapaden
Balkan i zemjite na Evropskata unija e tokmu oblasta na Informacisko Komunikaciski Tehnologii. Koordinator na proektot e menaxment konsalting kompanijata PLANET od Grcija, u~estvuva Institutot za op{testveni istra`uvawa od Viena
Avstrija, a lokalni partneri za Republika Makedonija se Stopanskata komora za IKT MASIT i ebiznis departmanot na Ekonomskiot fakultet od
Univerzitetot "Sv. Kiril i Metodij# od Skopje.
Proektot vo celost finansiski e podr`an od Evropskata Komisija so iznos od 858 000 evra i }e
trae 24 meseci.
servis e da im pomogne na carinskite kontrolori
vo izvr{uvaweto na sekojdnevnite zada~i od ovaa
oblast i }e pretstavuva komplementaren del na
postoe~kite sistemi za utvrduvawe na rizik koi
se koristat vo zemjite na Zapaden Balkan.
Re{enieto }e bide fleksibilno, interoperabilno, izgradeno vrz otvoreni standardi i }e gi
koristi najnovite tehnologii koi se upotrebuvaat
vo zemjite ~lenki na Evropskata Unija. So voveduvaweto na sofisticiranite tehniki za identifikacija na rizi~ni profili i na web-baziraniot
servis za procenka na rizik vo carinite na zemjite
na Zapaden Balkan, se o~ekuva da bidat postignati
pove}e beneficii. Pred se, se o~ekuva da se namalat izmamite pri uvoz i izvoz na stoki od i vo
zemjite kade {to e implementirano re{enieto,
potoa se o~ekuva da se zgolemi efikasnosta i
efektivnosta na carinskite kontroli i poracionalno da se koristat postoe~kite resursi, a so toa
da se eliminiraat nepotrebnite kontroli i da se
olesni trgovijata na stokite. Koordinator na ovoj
Proekt e menaxment konsalting kompanijata PLANET, a tehnolo{ki partneri se softverskite organizacii INTRASOFT od Belgija, Agilis od Grcija i
institutot Fraunhofer od Germanija. Partneri od
Republika Makedonija se Carinskata uprava na
Republika Makedonija kako korisnik na web-baziranoto re{enie i e-biznis departmanot na Ekonomskiot fakultet od Univerzitetot "Sv. Kiril i
Metodij# od Skopje, kako lokalna organizacija za
poddr{ka. Proektot treba da trae 30 meseci i da
~ini 2,1 milioni evra od koi 1,1 milion se donacija od Evropskata Komisija.
So realizacijata na ovie proekti se o~ekuva da
se podigne nivoto na razvoj i primena na IKT vo
Republika Makedonija, {to e vo soglasnost so naporite i merkite koi gi prezema Vladata na Republika Makedonija vo ovoj period.
Vo ramki na tretiot proekt, SCORE, treba da
se kreira Evropska IKT (Informacisko Komuni-
39
40
STATII
41
Akademik - Taki Fiti
NOBELOVCI PO EKONOMIJA ZA 2007
MEHANIZMI NA
OPTIMALNA ALOKACIJA
NA RESURSITE
U~esnicite vo ekonomskiot `ivot, tokmu preku
mehanizmite na slobodniot pazar, najracionalno gi
alociraat i koristat retkite, ograni~eni resursi
Akademik Taki Fiti e redoven profesor na Ekonomskiot fakultet vo Skopje i redoven ~len na MANU. Na
redovnite studii na Fakultetot gi predava predmetite:
Osnovi na ekonomijata i Pretpriemni{tvo, a na postdiplomskite studii predmetite: Sovremenite makroekonomski koncepcii i politiki, Me|unarodna ekonomija, Socijalna politika i pazarot na trud vo EU i Menaxment na maliot biznis. Profesorot Fiti e avtor na
pove}e od 200 nau~ni i stru~ni trudovi (knigi, u~ebnici, nau~ni proekti, statii, osvrti i sl.) objaveni vo
zemjata i stranstvo. Najgolemiot broj od negovite trudovi se od oblastite: ekonomija (mikro i makroekonomija), ekonomski rast i razvoj, pretpriemni{tvo i zemji
vo tranzicija. Vo poslednive desettina godini negovite
istra`uvawa posebno se fokusirani vo oblasta na sovremenite makroekonomski koncepcii i nivnite implikacii vrz ekonomskite politiki (posebno fiskalnata i
monetarnata). Realiziral studiski prestoi vo Anglija,
SR Germanija, Francija i vo drugi zemji.
Profesorot Fiti bil Dekan na Ekonomskiot fakultet
vo Skopje, Pretsedatel na Sojuzot na ekonomistite na
Makedonija, Minister za finansii na Republika Makedonija, kopretsedatel na Blue Ribbon Komisijata za Republika Makedonija itn.
vat ekonomija koja funkcionira idealno. Sekoj model vo naukata bazira na odredeni pretpostavki
koi vo su{tina zna~at uprostuvawe na stvarnosta.
Nekolku bitni pretpostavki se vrzani za modelot
na sovr{ena konkurencija:
Teoretska osnova
Me|u ekonomistite denes postoi op{t konsenzus
deka pazarot e efikasen mehanizam za alokacija
na retkite resursi kon to~kite na nivnata najefikasna upotreba. Ekonomistite, kako {to e poznato, od ~isto metodolo{ki aspekt, go koristat
modelot na sovr{ena konkurencija, za da pretsta-
! Pri sovr{ena konkurencija ponudata ja kreiraat
golem broj mali firmi (prodava~i) koi imaat
“Mislewata izrazeni vo ovoj tekst se na avtorot i ne mora vo celost da gi pretstavuvaat stavovite na Ministerstvoto za finansii”
42
! Site firmi proizveduvaat homogeni proizvodi,
proizvodi od ist kvalitet;
! Postoi sloboden vlez i izlez na firmite vo
sektorot i od sektorot, odnosno otsustvuvaat
t.n. barieri za vlez (ekonomski, pravni i sl.);
goviot minimum, site firmi vo ramkite na industrijata pri sovr{ena konkurencija proizveduvaat
spored najniskite dolgoro~ni prose~ni tro{oci.
Na ovoj na~in modelot na sovr{ena konkurencija
postignuva tro{o~na (proizvodna) efikasnost.
Osiguruvaj}i maksimalno i efikasno iskoristuvawe na raspolo`livite resursi, modelot na sovr{ena konkurencija go ispolnuva i uslovot na alokativna efikasnost (Pareto optimalnost) - sostojba vo ekonomijata koga sekoe ponatamo{no prenaso~uvawe na resursite ne e vo sostojba da ja zgolemi ekonomskata blagosostojba na edni lu|e bez
da ja namali ekonomskata blagosostojba na drugi
lu|e.
‘
nezna~itelno, zanemarlivo u~estvo vo vkupnoto
proizvodstvo na sektorot. Tokmu poradi marginalnoto u~estvo na firmite vo sozdavaweto
na vkupnoto proizvodstvo i vkupnata ponuda na
proizvodi i uslugi vo ramkite na eden sektor,
firmite prakti~no nemaat nikakvo vlijanie vrz
visinata na cenite na proizvodite i uslugite.
Naprotiv, za firmata koja raboti vo uslovi na
sovr{ena konkurencija cenata e dadena golemina, odnosno oddelnite firmi se t.n. prifa}a~i
na ceni - price takers. Identi~na e sostojbata i
na stranata na pobaruva~kata, kade {to egzistiraat golem broj sitni kupuva~i, pri {to poedine~no kupenata koli~ina na proizvodi e mala,
zanemarliva;
‘
! Postoi celosna, sovr{ena informiranost na
Vo realniot svet dominiraat modalitetite
na t.n. nepotpolna konkurencija - monopol,
oligopol i monopolisti~ka konkurencija.
Postoeweto na monopolizirani pazarni
strukturi poka`uva deka vo realniot svet
egzistiraat barieri za vlez i izlez vo i od
ekonomskite sektori
Sovr{enata konkurencija vis a vis faktite
vo realniot ekonomski `ivot
u~esnicite na pazarot - proizvoditelite se
celosno informirani za raspolo`livite faktori na proizvodstvo, za nivnite ceni, za tehnologiite {to mo`at da se upotrebat vo proizvodstvoto, za cenite na suptitutite itn, a kupuva~ite se celosno informirani za cenite na proizvodite i uslugite, za nivnite karakteristiki,
za nivnite prednosti i nedostatoci itn.
Temelnite pretpostavki na modelot na sovr{enata konkurencija ne koincidiraat so faktite vo
realniot ekonomski `ivot. [to prakti~no poka`uva konfrontacijata na modelot na sovr{ena
konkurencija so faktite od realniot svet?
Modelot na sovr{ena konkurencija e samo edna
apstrakcija. Toj, onaka kako {to se opi{uva vo
ekonomskata literatura, postoi samo vo u~ebnicite po ekonomija. Toj e relevanten samo od ~isto
metodolo{ki aspekt, a ne i od aspekt na realna
zastapenost vo sovremnata struktura na pazarni
morfologii. Denes, vo realniot svet dominiraat
modalitetite na t.n. nepotpolna konkurencija monopol, oligopol i monopolisti~ka konkurencija.
Postoeweto na monopolizirani pazarni strukturi
poka`uva deka vo realniot svet egzistiraat barieri za vlez i izlez vo i od ekonomskite sektori.
Pritoa, monopolot i osobeno oligopolot produciraat ekonomska neeefikasnost, bidej}i poradi
Pod vakvi pretpostavki, individuite, u~esnicite vo ekonomskiot `ivot, tokmu preku mehanizmite na slobodniot pazar, najracionalno gi alociraat i koristat retkite, ograni~eni resursi. So
drugi zborovi, tokmu modelot na sovr{ena konkurencija vodi kon optimalno koristewe na resursite, kon postignuvawe na tro{o~na i alokativna
efikasnost vo ekonomijata. Od mikroekonomskata
teorija e poznato deka koga industrijata postignuva dolgoro~na ramnote`a, dolgoro~nite marginalni tro{oci se izedna~uvaat so dolgoro~nite prose~ni tro{oci. Bidej}i marginalniot tro{ok sekoga{ go se~e prose~niot tro{ok vo to~kata na ne-
43
ziraat konkretni slu~ai vo koi premisite na homo
oeconomicus-ot se prakti~no neprimenlivi - T. F.)
otkrivme nekolku praznini vo na{ite teoretski
rezonirawa. Denes, nie znaeme deka znaeme pomalku otkolku {to mislevme. Ekonomskata nauka,
sosema evidentno, e mnogu imperfektna nauka.#
(Problèmes économiques, No 2565/2566, p. 127).
opa|aweto na cenata na proizvodite, so porast na
proizvodstvoto i proda`bite, go ograni~uvaat
proizvodstvoto pod nivniot realen kapacitet.
Me|u u~esnicite vo ekonomskiot `ivot dominiraat
asimetri~ni informacii. Vo ekonomiite denes
postojat eksternalii i visoki transakcioni tro{oci. Site ovie momenti nametnuvaat potreba od
ekonomska i op{testvena regulacija na ekonomskiot `ivot. Osnovnite postulati na modelot na
sovr{ena konkurencija se problematizirani u{te
so pojavata na novata mikroekonomija. Pojavata na
‘
Me|u ekonomistite denes postoi soglasnost
deka pazarot e efikasen mehanizam za
alokacija na resursite kon to~kite na
nivnata najproduktivna upotreba.
No, isto taka, mnogu ekonomisti se
soglasuvaat deka ...
"Vo nekoi slu~ai, pazarniot mehanizam ne
mo`e da osigura polna efikasnost na
alokacijata na resursite
Mehanizmi za optimalna alokacija
na resursite
‘
Vo vakva konstelacija na uslovi ekonomistite
se fokusiraa vrz ispituvawe na razli~ni mehanizmi za optimalna alokacija na resursite vo pazarni morfologii koi de facto postojat vo realniot
ekonomski `ivot. Nobelovata nagrada za ekonomija za 2007 godina im e dodelena na trojca amerikanski ekonomisti: Leonid Harvic (roden 1917 god.
vo Moskva), Erik Maskin (roden 1950 godina vo
Wujork Siti) i Roxer Majerson (roden 1951 god. vo
Boston). Nagradata za ovaa godina e dodelena za
teoretski pridones vo oblasta na mikroekonomijata, t.e. za teoretski pridones vo ispituvaweto na
centralniot ekonomski problem - mehanizmite za
alokacija (naso~uvawe) na retkite resursi kon
to~kite na nivnata najefikasna upotreba. Me|u
ekonomistite denes postoi soglasnost deka pazarot e efikasen mehanizam za alokacija na resursite kon to~kite na nivnata najproduktivna upotreba. No, isto taka, mnogu ekonomisti se soglasuvaat deka ... "Vo nekoi slu~ai, pazarniot mehanizam ne mo`e da osigura polna efikasnost na alokacijata na resursite# (The Royal Swedish Academy
of Sciences, 2007, p. 2).
novata mikroekonomija e ozna~ena so teorijata za
transakcionite tro{oci (Kouz 1937) i teorijata za
ograni~enata racionalnost (Sajmon 1943), a svojot
poln razvoj go do`ivea blagodarenie na teorijata
na igri i ekonomikata na informacii. Pojavata na
novite teorii de facto be{e "isprovocirana# od
soznanieto za gruboto nesovpa|awe na klasi~nata
mikroekonomska teorija so faktite od stvarnosta.
Vo toj kontekst vidni ekonomisti od Univerzitetot vo Stenford (Center of Economic Policy Research
- CEPR), na edno golemo sovetuvawe vo januari
1977 godina, }e konstatiraat deka pojavata na teorijata na igri i ekonomikata na informaciite im
ovozmo`ija na specijalistite po mikroekonomija
da ja ... "analiziraat ekonomskata aktivnost takva
kakva {to se pretstavuva#, a novite modeli na simulacija {to gi nudat ovie teorii, iako ne ja dobli`ija ekonomijata do fizikata (po svojata egzaktnost) na trudovite na ekonomistite im dadoa
"dobra doza na realnost#. Mo`ebi dolgoto robuvawe na sovremenata ekonomska nauka na klasi~nite
postulati na mikroekonomijata go nateraa nobelovecot Erou na istoto sovetuvawe da izjavi deka
"tokmu so studiraweto na konkretni slu~ai (teorijata na igri i asimetri~nite informacii anali-
Trojcata laureati, vrz osnova na nivnata teorija (Mechanism Design Theory) gi ispituvaat mehanizmite (pazarni i institucionalni) koi mo`at da
dovedat do efikasno razmestuvawe na retkite resursi vo uslovi koi ne koincidiraat so modelot na
sovr{ena konkurencija.
"Ekonomskite transakcii se odvivaat preku pazarot, vo ramkite na firmite i preku drugi institucionalni aran`mani. Na nekoi pazari ne postoi
dr`avna intervencija, dodeka drugi se regulirani.
44
Teorijata ja postavi profesorot Leonid Harvic
vo 1960 godina. Su{tinata na nivnata teorija e
sledna: mehanizmot pretstavuva komunikacionen
sistem niz koi u~esnicite vo ekonomskata aktivnost me|usebno razmenuvaat poraki koi, na kraj,
zaedni~ki go determiniraat krajniot rezultat na
soodvetnata ekonomska aktivnost. Porakite naj~esto sodr`at privatni, skrieni informacii - na
primer, ako stanuva zbor za aukcija za proda`ba na
privatno dobro, liceto }e otkrie kako go vrednuva dobroto, odnosno koja cena bi ja platilo za dobroto, ako se raboti za javno dobro (da ka`eme za
izgradba na most) liceto }e otkrie kolku e podgotveno da plati za toa javno dobro (kolkav danok bi
prifatilo za finansirawe na toa javno dobro) i
sl. Mehanizmot funkcionira kako ma{ina koja gi
pribira, gi procesira i gi agregira site primeni
poraki i vrz taa osnova ja isfrla ramnote`nata
cena po koja dobroto }e bide prodadeno. Na ovoj
na~in, teorijata go potvrduva zaklu~okot na poznatiot ekonomist Hajek koj u{te vo 1945 godina
tvrde{e deka pazarot efikasno gi agregira relevantnite privatni informacii. Pritoa, dva principa se klu~ni za funkcioniraweto na ovoj koncept. Prviot princip e t.n. princip na otkrivawe
(revelation principle), koj{to go sretnuvame i kaj nobelovecot Mirlis pri definiraweto na optimalniot dano~en sistem vo uslovi na asimetri~ni
informacii, i koj{to ovozmo`uva da se pottiknat,
da se motiviraat u~esnicite vo ekonomskata aktivnost (transakcija) da gi otkrijat privatnite
informacii. Vtoriot princip e principot na pottiknuva~ka kompatibilnost (incentive-compatibility)
koj se ispolnuva dokolku u~esnicite vo transakcijata ja otkrijat vistinskata privatna informacija
(realnata cena koja se podgotveni da ja platat).
Teorijata dobi vo svojata relevantnost, otkako vo
analizata bea vovedeni dvata principa: principot na otkrivawe (1970) i principot na pottiknuva~ka kompatibilnost (1972).
‘
Vo ramki na firmite, nekoi transakcii se vodeni
od pazarnite ceni, za drugi se pregovara, dodeka
drugi se nametnati od menaxerite. Mehanizmot za
optimalna regulacija nudi koherentna ramka za
analizirawe na ova mno{tvo na institucii, ili
'alokativni mehanizmi', so fokusirawe vrz problemite povrzani so potticite i privatnite informacii.# (The Royal Swedish Academy of Sciences,
2007, p. 1).
‘
Mehanizmot funkcionira kako ma{ina koja
gi pribira, gi procesira i gi agregira site
primeni poraki i vrz taa osnova ja isfrla
ramnote`nata cena po koja dobroto }e bide
prodadeno
Prakti~na primena na teorijata
Ovaa teorija, koja vo eden svoj del e zasnovana
i na teorijata na igri, ima zna~ajna prakti~na primena vo nekolku domeni: identifikacija na optimalni mehanizmi za trguvawe (kako {to se aukciite), finansirawe na javni dobra, (na primer, dali
da se gradi ili ne nekoj javen objekt, kako farmerite, ili grupi farmeri, da go opredelat u~estvoto vo tro{ocite na zaedni~kite irigacioni ili
drena`ni sistemi, kako zemjite da go opredelat
u~estvoto vo tro{ocite za reducirawe na globalnoto zatopluvawe itn), utvrduvawe na optimalni
regulatorni {emi (na primer regulacija na prirodnite monopoli), usovr{uvawe na procedurite
na glasawe itn.
Teorijata (konkretno nobelovecot Majerson vo
1981 god.) doka`uva deka site poznati ~etiri vidovi aukcii - angliskata (vo koja prodava~ot gi
nagovara potencijalnite kupuva~i da ponudat povisoka cena), holandskata (prodava~ot po~nuva so
visoka cena, koja ja spu{ta za fiksni iznosi) i
aukcijata so kovertirani ponudi (se prifa}a ili
najvisokata ponudena cena ili vtorata najdobra
cena), pod opredeleni pretpostavki (dokolku ponudite se simetri~ni i dokolku prodava~ot ima
rezervna cena - cena pod koja dobroto nema da se
prodava) generiraat ist o~ekuvan dohod za prodava~ite.
Koga treba da se gradi nekoj javen objekt (na primer da se gradi ili da ne se gradi most), mehanizmot
45
treba da se osiguri deka na aukcijata }e u~estvuvaat pogolem broj firmi i da objavi deka fran{izata za monopol }e ja dobie firmata koja }e ponudi najniska cena. Pretprijatieto A se natprevaruva na aukcijata i nudi cena koja e nad vkupnite
prose~ni tro{oci i koja, spored toa, osiguruva zadovolitelen profit. Pretprijatieto B nudi poniska cena od pretprijatieto A, koja se u{te osiguruva profit. Pretprijatieto V smeta deka so odredeno prestruktuirawe e vo mo`nost da gi eliminira neracionalnostite i rasturaweto na resursite i deka, vrz taa osnova, }e mo`e dopolnitelno
da gi namali tro{ocite, }e ponudi u{te poniska
cena. Ako vakviot tek na nastanite prodol`i
fran{izata }e ja dobie pretprijatieto koe{to }e
ponudi najniska cena - blisku do nivoto na vkupnite prose~ni tro{oci ili na nivoto na vkupnite
prose~ni tro{oci (t.n. second -best solucija), {to e
optimalno re{enie od aspekt na op{testvoto.
na odlu~uvawe e sleden: sekoe lice }e bide pra{ano za podgotvenosta da plati za proektot (preku
dano~ni zafa}awa) i vrz osnova na agregirawe na
odgovorite }e se utvrdi sumata {to gra|anite se
gotovi da ja platat. Dokolku taa e pogolema od
tro{ocite za izgradba na mostot, proektot e prifaten - na ovoj na~in se vr{i eden vid na internalizacija na potro{uva~kiot vi{ok.
‘
Celta na prodava~ot (na primer koga vladata
privatizira imot) ne e samo da go
maksimizira o~ekuvaniot dohod, ili toa ne e
edinstvena i najva`na cel, tuku, ~esto,
mnogu zna~aen motiv mo`e da bide
maksimizacija na op{testvenata blagosostojba
‘
Optimalnata regulacija na prirodnite monopoli, koi denes ~esto se vo privatni race (telekomunikacii, gasovodi, vodosnabduvawe i sl.), e te`ok
problem za vladite, bidej}i tie treba da ja dodelat fran{izata za monopol na pretprijatie koe
{to }e obezbedi kvalitetni uslugi po niski ceni.
So drugi zborovi, kako {to uka`uva nobelovecot
Majerson, celta na prodava~ot (na primer koga
vladata privatizira imot) ne e samo da go maksimizira o~ekuvaniot dohod, ili toa ne e edinstvena i najva`na cel, tuku, ~esto, mnogu zna~aen motiv
mo`e da bide maksimizacija na op{testvenata
blagosostojba. (The Royal Swedish Academy of
Sciences, 2007, p. 16). Od druga strana, pak, problemot e u{te poslo`en, bidej}i optimalnata regulacija na prirodniot monopol bara da se pottikne
firmata koja dejstvuva na nekonkurenten pazar da
raboti na na~in koj e kompatibilen so op{testvenite celi (Train 1994, p. xi.). Efikasen mehanizam
za postignuvawe na ovaa cel e aukcijata. Vladata
O~evidno, ispituvawata na novite laureati
zna~ajno go podobrija i zbogatija razbiraweto i
znaeweto na ekonomistite za mo`nite pristapi na
optimalna alokacija na resursite vo uslovi na nesovr{eni pazarni strukturi (monopol, oligopol i
monopolisti~ka konkurencija), vo koi vladeat
asimetri~ni informacii, i koi se imanentni za
realniot svet, za realniot ekonomski `ivot. Od
druga strana, kako {to e toa voobi~aeno vo naukata, ispituvawata na nobelovcite Harvic, Maskin i
Majerson, se temelat na predhodnite dostignuvawa
i prodori na mikroekonomskata teorija vo brojni
oblasti (teorija na igri, optimalna regulacija, pazari so asimetri~ni informacii, teorija na javni
dobra i sl.), no istovremeno i gi unapredija i pro{irija na{ite poznavawa od ovie oblasti.
46
Konsultirana literatura
Akerlof, G. (1970) "The Market for 'Lemons': Quality
Uncertainty and the Market Mechanism", Quartely
Journal of Economics (August 1970), p. 488 -500.
Flouzat, D., Pondaven, C. (2004) Economie
contemporaine - les fonctions économiques, Press
Universitaires de France, 19e édition, Paris
Allen, B. (2000) " The Future of Microeconomic
Theory", Journal of Economic Perspectives - Volume
14, Number 1 - Winter, Pages 143 -150
Kenneth E. Train Optimal Regulation - The Theory
of Natural Monopoly, Massachusetts Institute of
Technology, 1991
Problèmes économiques, No 2565/2566.
Cahuc, P. (1994). "La nouvelle microéconomie",
Problèmes économiques, No 2395, Paris
The Royal Swedish Academy of Sciences,
15 october 2007 Mechanism Design Teory, Scientific
Background of the Sveriges Riksbank Prize in
Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2007
Cahuc, P. (1998) La nouvelle microéconomie, La
Découverte & Syros, Paris
Coase, R. (1937) " The Nature of the Firm" in
Williamson and Masten (1999) The Economics of
Transaction Costs, Edward Elgar Publishing LTD
The Royal Swedish Academy of Sciences The Prize
in Economic Siences 2007, Information for the Public, .
www.kva.se
Dieter Bos Pricing and Price Regulation, An
Economic Theory for Public Enterprises and Public
Utilities, Elasevier, Amsterdam 1994
Smit, A. (1997) Bogatstvoto na narodite, Tom 1,
[trk, Skopje
Stiglitz, J, Walsh, C. (2002) Economics, Norton &
Company, New York
Fiti, T. (2001). Sovremenite makroekonomski
koncepcii i ekonomskite politiki, Ekonomski
fakultet, Skopje
47
M-r Len~e Nikolova-Gogova
EKSTERNATA FINANSISKA
ZADOL@ENOST
M-r Len~e Nikolova-Gogova e pomo{nik rakovoditel
na Sektorot za makroekonomska politika vo Ministerstvoto za finansii. Diplomirala i magistrirala
na Ekonomskiot fakultet vo Skopje, nasoka - makroekonomija i ekonomski razvoj. Prethodno rabotela
kako sovetnik na ministerot za razvoj vo Ministerstvoto za razvoj, i izvr{uvala drugi funkcii, kako i
pretsedatel na komisii za denacionalizacija vo Ministerstvoto za finansii. Ima objaveno pove}e
stru~ni trudovi i statii od oblasta na makroekonomijata i ekonomskiot razvoj i rabotela vo istra`uva~ki proekti. U~estvuvala na pove}e seminari vo
zemjata i stranstvo od oblasta na makroekonomija i
me|unarodna ekonomija.
Za namaluvawe na nadvore{niot dolg postoi {iroko prifateno mislewe deka e neophodno
sproveduvawe politika na cvrst makroekonomski menaxment, implementacija na institucionalnite i
strukturnite reformi i zgolemuvawe na doma{nite investicii
zna~ajna uloga vo nivniot ekonomski razvoj i poddr{ka na ekonomskite reformi.
Nedostatokot na sopstveni resursi ili nemo`nosta za nivno brzo i efikasno anga`irawe, gi
soo~uva zemjite vo razvoj so neophodna potreba za
nadvore{no finansisko zadol`uvawe, preku tradicionalnoto pozajmuvawe od me|unarodnite finansiski pazari na kapital, koe ima izvonredno
So uvezuvawe na kapitalni dobra, pomalku razvienite zemji uspevaat da gi nadopolnat doma{nite investicii finansirani od doma{ni za{tedi.
“Mislewata izrazeni vo ovoj tekst se na avtorot i ne mora vo celost da gi pretstavuvaat stavovite na Ministerstvoto za finansii”
48
porast na proizvodstvoto i izvozot. Za ovaa cel,
postoi {iroko prifateno mislewe deka e neophodno sproveduvawe politika na cvrst makroekonomski menaxment (vklu~uvaj}i vo nekoi slu~ai i
silno fiskalno prilagoduvawe), implementacija
na institucionalnite i strukturnite reformi i
zgolemuvawe na doma{nite investicii. Za redukcija na dolgot vo ovie zemji e neophodno ostvaruvawe na podobri ekonomski performansi, odnosno
porast na Bruto doma{niot proizvod, izvozot na
stoki i uslugi i drugo. Zemjite od ovoj region re~isi site, za 2007 godina predviduvaat namaluvawe
na stepenot na zadol`enost za okolu dva procentni poeni.
Me|utoa, pomalku razvienite, vo odnos na na~inot
na koj funkcionira svetskata ekonomja vo pogled
na zadol`uvaweto, se nezadovolni od uslovite i
gi smetaat kako isklu~itelno strogi. Pri zadol`uvaweto na me|unarodnite pazari, voobi~aeno
kamatnata stapka e razli~na, pri {to porizi~nite
zemji dobivaat povisoki kamatni stapki, vo koi e
vgradena premijata za rizik, poradi pokrivawe na
mo`nosta za neispolnuvawe na obvrskata. Spored
toa, mo`no e zemjite koi ne gi ispolnuvaat svoite
dol`ni~ki obvrski da se soo~at so prohibitivni
premii za rizik, pri nivnoto povtorno zadol`uvawe. Zabele`ani se mo{ne malku otvoreni odbivawa na pla}awata, i ponekoga{ iznenaduva~ki, ima
mnogu malku dokazi kako dol`ni~kata pozicija na
edna zemja stanuva porizi~na.
‘
‘
Tovarot na dolgot se meri ednostavno so soodnosot pome|u dolgot i Bruto doma{niot proizvod
(BDP), me|utoa, za vistinskata merka na sposobnosta na edna zemja za pla}awe na dolgovite, pokraj BDP, zna~ajni se i prihodite od izvozot na stoki i uslugi, kako i drugi parametri. Dotolku pove}e, {to analizite za nekoi zemji, poka`uvaat deka
promenite na soodnosot na servisiraweto na dolgot so izvozot se pointenzivni, otkolku promenite
na soodnosot na nadvore{enio dolg i BDP. Pokraj
ova, servisiraweto na dolgot sprema izvozot na
stoki i uslugi, kako i otplatata na kamatite vo
odnos na izvozot na stoki i uslugi se zna~aen indikator za nadvore{noto zadol`uvawe.
Za redukcija na nadvore{niot dolg e
neophodno ostvaruvawe na podobri
ekonomski performansi, odnosno porast na
BDP, izvozot na stoki i uslugi i drugo.
Zemjite od ovoj region re~isi site za 2007
godina, predviduvaat namaluvawe na
stepenot na zadol`enost za okolu
2 procentni poeni
Kaj zemjite od Jugoisto~na Evropa, stepenot na
zadol`enost, po~nuvaj}i od 2001 godina, ima oscilatorni dvi`ewa, a ve}e vo 2006 godina toj e sveden na okolu 60%. Hrvatska e na vode~ko mesto, so
u~estvo na nadvore{niot dolg vo BDP od okolu
78%, {to ilustrira visoka zadol`enost, a dolgot
vo odnos na izvozot na stoki i uslugi iznesuva
159,8%, odnosno umerena zadol`enost. Porastot
na dolgot e reflektiran od porastot na zadol`uvawata kaj komercijalnite banki, kako i poradi
namaluvawe na vrednosta na SAD dolarot. Vo Srbija i Crna Gora po reprogramirawe na dolgot vo
noemvri 2001 godina, i otpi{uvawe na dolgot vo
juli 2004 godina so Londonskiot klub, dolgot se
reducira na okolu 63% od BDP, a kako procent od
izvozot na stoki i uslugi 246,9%, {to uka`uva na
visoka zadol`enost po dvata kriteriumi. Vo Bugarija dolgot vo odnos na BDP iznesuva 67,2%, {to
i pokraj namaluvaweto, seu{te spa|a vo grupata na
visoko zadol`eni ekonomii, a {to se odnesuva za
dolgot vo odnos na izvozot na stoki i uslugi, taa
spa|a vo grupata na pomalku zadol`eni zemji.
Vo pogled na nadvore{noto zadol`uvawe vo
zemjite od Jugoisto~na Evropa, spored sogleduvawata, tie imaat napraveno progres vo redukcijta
na tovarot na dolgot, {to e neophodno za podobruvawe na nivnata idna kreditna sposobnost. Generalna ocena e deka vo globala, stepenot na zadol`enost e umeren, me|utoa, nekoi od niv seu{te se
dvi`at kon visoko zadol`eni. Vo nekoi zemji izvr{eno e otpi{uvawe na dolgot, a vo nekoi slu~ai
nivoto na nivnite obvrski e na nivoto na poddr{kata od stranskite kreditori. Za namaluvawe na
tovarot na nadvore{niot dolg i izlez od finansiskite te{kotii, ovie zemji imaat potreba od
dolgoro~ni strategii za ostvaruvawe na povisok
49
Stepen na zadol`enost vo regionot na Jugoisto~na Evropa
(nadvore{en dolg kako % od BDP i izvozot na stoki i uslugi)
2004
Dolg/BDP
2005
Dolg/Izvoz na
Dolg/BDP
2006
Dolg/Izvoz na
stoki i uslugi
Dolg/BDP
Dolg/Izvoz na
stoki i uslugi
Hrvatska
83,6
166,4
87,9
176,3
Bugarija
67,4
125,5
70,8
Romanija
34,7
99,9
35,1
Srbija i Crna Gora
71,2
389,6
63,1
stoki i uslugi
78,5
159,8
123,4
67,2
112,0
97,7
33,0
98,2
272,1
63,3
246,9
Izvor: EBRD - Transition report 2006
zemji se dvi`i vo tolerantni ramki. Me|utoa, vo
poslednite godini se zabele`uva kontinuirano
podobruvawe na zadol`enosta vo zemjite vo razvoj, preku pokazatelot na soodnosot pome|u nadvore{niot dolg i BDP. Vo regionot od Azija vo razvoj
i Sreden Istok zadol`uvaweto se odr`uva vo tolerantni ramki. Za razlika od ovie zemji, vo zemjite vo razvoj od Afrika, osobeno od Zapadnata
Hemisfera, stepenot na zadol`enost e nad kriti~nata granica {to ilustrira visoka zadol`enost. Kaj ostanatite regioni vo zemjite vo razvoj,
isto taka registrirano e kontiuirano namaluvawe
Vo zemjite od regionot na Centralna i Isto~na
Evropa, bez balti~kite zemji zadol`uvaweto vo
odnos na BDP vo prosek iznesuva nad 55%, {to
gernerira umereno do visoka zadol`enost. Vo ovie
ramki Ungarija e so najvisok stepen na zadol`enost (75,5%) dolgot vo odnos na BDP, a potoa sleduva Slovenija kade {to se zabele`uva zgolemuvawe na stepenot na zadol`enost od 59,7% vo 2003
na 67,7% vo 2006 godina. Isto taka i Slova~ka ima
visok stepen na zadol`enost (57%), dodeka ^e{ka
i Polska se umereno zadol`eni zemji 36,3% i
43,3%, soodvetno.
Stepen na zadol`enost vo regionot na Centralna i Isto~na Evropa
(nadvore{en dolg kako % od BDP i izvozot na stoki i uslugi)
2004
Dolg/BDP
2005
Dolg/Izvoz na
Dolg/BDP
stoki i uslugi
2006
Dolg/Izvoz na
Dolg/BDP
stoki i uslugi
Dolg/Izvoz na
stoki i uslugi
^e{ka
38,2
61,9
41,3
59,0
36,3
51,4
Ungarija
64,7
103,7
74,6
112,8
75,5
109,1
Polska
49,4
148,2
51,0
155,0
43,3
117,0
Slova~ka
54,9
72,0
56,6
75,8
57,0
74,3
Slovenija
59,7
106,6
63,8
106,6
67,2
104,7
Pogolemiot del od problemite so visokata
zadol`enost se re{ava so reprogramirawe
na dolgovite, i kone~no, soo~eni so
me|unaroden pritisok od vladite, bankite
kreditori vsu{nost vr{at i otpi{uvawe na
del od dolgovite
‘
Izvor: EBRD - Transition report 2006
‘
na stepenot na zadol`enost. Promenite vo nadvore{noto zadol`uvawe preku soodnosot na nadvore{niot dolg so izvozot na stoki i uslugi, se ostvaruva pointenzivno, pri {to generalno vidlivo e
namaluvawe na stepenot na zadol`enost kaj site
regioni vo zemjite vo razvoj.
Pogolemiot del od problemite so visokata zadol`enost se re{ava so reprogramirawe na dolgovite, koe pretstavuva dogovor so kreditorite za
Vo poslednata dekada nadvore{nata zadol`enost vo zemjite vo razvoj, gledano vo celina, se
odr`uva na kriti~na granica, dodeka vo nekoi
50
Stepen na zadol`enost vo zemjite vo razvoj
(nadvore{en dolg kako % od BDP i izvozot na stoki i uslugi)
2002
2003
2004
2005
2006
Dolg/BDP Dolg/izvoz Dolg/BDP Dolg/izvoz Dolg/BDP Dolg/izvoz Dolg/BDP Dolg/izvoz Dolg/BDP Dolg/izvoz
Vkupno
37,2
121,6
35,8
109,8
33,1
92,4
28,9
76,9
26,2
66,5
" Afrika
58,1
177,2
55,6
153,4
48,7
125,5
38,6
92,4
28,1
63,8
104,5
" Centralna i Isto~na Evropa
52,7
127,1
53,7
125,0
54,0
118,0
49,6
110,1
50,8
Komonv. na nezavisni dr`avi
43,0
111,6
41,7
106,8
36,3
91,9
33,6
85,8
29,6
73,3
" Azija vo razvoj
25,8
86,8
23,8
75,0
22,2
62,5
20,3
53,3
19,7
49,2
" Sreden istok
25,6
61,8
24,6
53,4
24,5
47,0
22,4
38,6
20,1
32,9
" Zapadna Hemisfera
45,4
221,2
44,8
205,4
39,4
168,6
31,0
131,6
26,6
111,1
Izvor: IMF, World Economic Outlook, September 2006
mija se vbrojuva vo grupata na umereno zadol`eni
ekonomii, a spored nekoi kriteriumi i vo grupata
na pomalku zadol`eni zemji.
vra}awe na dolgot vo podolg period i so poniska
kamatna stapka za sekoj poedini~en period. Kreditorite pretpo~itaat da dobijat nazad del od
finansiskite sredstva vo tekot na podolg period,
namesto da gi predizvikuvaat dol`nicite da najavat deka nema da ja ispolnat obvrskata za otpla}awe na dolgot. I kone~no, soo~eni so me|unaroden
pritisok od vladite, bankite kreditori vsu{nost
vr{at i otpi{uvawe na del od dolgovite, Me|unarodnite finasiski institucii (MMF, Svetskata
banka i drugi) vo soglasnost so nivnite programi
insistiraat na prezemawe cvrsti akcii, so cel da
imaat kontrola na ovie ekonomii na podolg rok.
Kreditnata sposobnost na zemjite vo razvoj, voobi~aeno se obnovuva vo kombinacija so {tedewe i
eksterno finansirawe.
Pra{aweto za problemot so nadvore{niot dolg
i negovoto zgolemuvawe vo izminatiot period be{e postojano prisutno. Dvi`eweto na nadvore{niot dolg vo poslednite godini, be{e pod silno
vlijanie od padot na vrednosta na amerikanskiot
dolar vo odnos na ostanatite valuti, {to dovede
do porast, preku visokiot iznos na ostvareni pozitivni kursni razliki. Vrz nadvore{noto zadol`uvawe odredeno vlijanie ima{e i visokiot ste-
‘
‘
Generalno site ovie zemji se stremat kon ekonomski razvoj, sveduvawe na nadvore{nata zadol`enost vo tolerantni ramki i sozdavaewe na uslovi za podobruvawe na biznis klimata za pogolem
vlez na stranski kapital. I pokraj relativnoto
namaluvawe na nadvore{nata zadol`enost vo
zemjite vo razvoj i vo idnina prilivot na stranski
kapital, }e pretstavuva osnovna komponenta na
ekonomskiot razvoj, osobeno preku stranski direktni vlo`uvawa.
Spored me|unarodnite standardi za
rangirawe na zemjite spored stepenot na
zadol`enost, spored najrelevantnite
pokazateli, makedonskata ekonomija se
vbrojuva vo grupata na umereno zadol`eni
ekonomii, a spored nekoi kriteriumi i vo
grupata na pomalku zadol`eni zemji
pen na liberalizacija, soglasno zakonskite re{enija, {to ovozmo`i finansirawe na razvojot na
rezidentite so eksterno finansirawe na privatniot sektor, bez nikakvi ograni~uvawa, nasproti
predhodniot selektiven devizen re`im. Ova ovozmo`i i pogolem pristap na privatnite pretprijatija do stranski kapital. Zna~ajno e da se napomene
deka vo dekemvri 2005 godina, vklu~eni se
evroobvrznicite i dolgot kon Londonskiot klub na
kreditori. Me|utoa, ve}e vo januari 2006 godina
Slu~ajot na Republika Makedonija
Spored me|unarodnite standardi za ranigrawe
na zemjite spored stepenot na zadol`enost, spored
najrelevantnite pokazateli, makedonskata ekono-
51
xetot. Do krajot na april 2007 godina, se potpi{aaa 13 dogovori so zemjite ~lenki na Pariskiot
klub na kreditori i izvr{eni se pla}awa na dolgot kon istite. Se o~ekuva celata operacija da
zavr{i so potpi{uvawe na noviot bilateralen
dogovor so Italija. Pokraj ova, se izvr{i predvremen otkup na zaemite sprema kreditorot IBRD za
proektite za strukturno prilagoduvawe, za prestruktuirawe na finansiskiot sektor i sektorot
na pretprijatijata FESAL-2, za podobruvawe na
tranzitot i za transportniot sektor. Od Evropskata investiciona banka predvremeno se otkupi
dolgot za proektite za izgradba na Jugoslovenskiot avtopat (nasledeni od SFRJ). Predvremen
otkup na del od dolgot kon Svetskata banka, se izvr{i vo tekot na juni 2007 godina, pri{to dolgot
kon ovaa finansiska institucija se namali za
21%. Ova e prvata faza od postapkata za predvremeniot otkup na odreden broj na krediti, a potoa
}e sleduva vtora faza so otkup na preostanatite
krediti, odnosno po prilivot na sredstva po osnov
na privatizacija na nekoi objekti, pri{to se o~ekuva da se otplati del od dolgot na Fondot za magistralni i regionalni pati{ta, koj ima tretman
kako dolg na Op{ta Vlada. So predvremeniot otkup na dolgot kon Me|unarodniot monetaren fond
se izvr{i celosna predvremena otplata na obvrskite na Republika Makedonija po koncesionalni i
nekoncesionalni zaemi, a predvideniot rok na
dostavuvawe na zaemite be{e do 2010 godina.
Predvremenata otplata na dolgot ja odrazuva posilnata nadvore{na pozicija, so {to se zgolemuva
ugledot pred agenciite za ocenuvawe na kreditniot rejting i se ostvaruvaat za{tedi vrz osnova
na kamatni tro{oci.
ostvareniot priliv od evroobvrznicite se iskoristi za otkup na postojniot dolg sprema Londonskiot klub na kreditori.
Emisijata na evroobvrznici e praktika vo mnogu
zemji, koi preku izdavaweto na hartii od vrednost
na me|unarodniot pazar obezbeduvaat dopolnitelen finansiski kapital. Ovoj trend vo poslednite
godini e prisuten i vo zemjite vo tranzicija, koi se
soo~eni so nedostigot na doma{na akumulacija,
niska stapka na doma{no {tedewe i skromen priliv na pribirawe na stranski kapital. Primerite
vo praktikata uka`uvaat deka investitorite od
razvienite zemji se zainteresirani za kupuvawe
na obvrznicite na ekonomiite vo tranzicija. Taka
so prvata emisija vo 1997 godina Hrvatska ostvari
priliv od 300 milioni dolari, Romanija 600 milioni marki, a vo 2001 godina, Bugarija vrz ovaa
osnova ostvari priliv od 250 milioni evra.
Interesot na stranskite investitori vo zemjite
vo tranzicija se potvrdi i vo slu~ajot so Republika Makedonija, koja so dobivaweto na krediten
rejting od dve svetski renomirani agencii, se
stekna so site uslovi za u~estvo na me|unarodniot
pazar na kapital. Republika Makedonija prezema
aktivnosti za minimizirawe na tro{ocite za ser-
‘
Predvremenata otplata na dolgot ja odrazuva
posilnata nadvore{na pozicija, so {to se
zgolemuva ugledot pred agenciite za
ocenuvawe na kreditniot rejting i se
ostvaruvaat za{tedi vrz osnova na kamatni
tro{oci
‘
visirawe na javniot dolg i izdadenite dr`avni
garancii i aktivnosti za namaluvawe na rizikot
povrzan so strukturata na javniot dolg i dr`avnite garancii. Soglasno ova, se izvr{i predvremena
otplata na dolgot kon Pariskiot klub na kreditori, po nominalna vrednost i bez pla}awe na dopolnitelni penali i provizii. Ova so cel, prestruktuirawe na portfolioto na javniot dolg, namaluvawe na dolgot so promenlivi kamatni stapki, kako i ostvaruvawe na kamatni za{tedi vo Bu-
Otkupot na dolgot se izvr{i po nominalna
vrednost na dolgot bez pla}awe provizii za predvremeniot otkup. Imeno, so predvremenata otplata na dolgot se obezbedi podobruvawe na strukturata na dolgot i namaluvawe na kamatnite tro{oci, namaluvawe na stepenot na zadol`enost za
okolu dva procenti poeni, kako i sozdavawe na uslovi za preminuvawe vo grupata na polesno zadol`eni zemji.
52
tervalot me|u 18-30%; i pomala zadol`enost
pod 18%;
Stepen na zadol`enost
Sledeweto na dvi`eweto na pokazatelite za
zadol`enost, kako vremenska serija, ima za cel da
ja anlizira odr`livosta na nadvore{niot dolg na
edna zemja. Ocenkata za stepenot na zadol`enost,
osobeno za ekonomii koi go finansiraat sopstveniot razvoj i sproveduvaat reformi so eksterno
finansirawe, ima isklu~itelno golemo zna~ewe
za idnite potezi vo sferata na nadvore{noto zadol`uvawe.
! Otplata na kamata sprema prosek na izvozot na
stoki i uslugi: visoka zadol`enost nad 20%;
umerena zadol`enost zna~i 60% od grani~nata
vrednost (20%), no ne i dostignuvawe na kriti~noto nivo, {to zna~i vo intervalot me|u 12-20%
i pomala zadol`enost pod 12%.
‘
‘
Kriteriumite za klasificirawe na zemjata vo
odredena grupa na zemji spored Svetskata banka se
definirani na sledniot na~in:
! Vkupen nadvore{en dolg sprema prosek na Bru-
to doma{en proizvod vo poslednite tri godini:
visoka zadol`enost nad 50%; umerena zadol`enost zna~i 60% od grani~nata vrednost 50%;
no ne i dostignuvawe na kriti~noto nivo, {to
zna~i intervalot me|u 30-50%; i pomala zadol`enost pod 30%;
Sledeweto na dvi`eweto na zadol`enosta,
kako vremenska serija, ima za cel da ja
analizira odr`livosta na nadvore{niot
dolg. Ocenkata za stepenot na zadol`enost,
osobeno za ekonomii, koi go finansiraat
sopstveniot razvoj i sproveduvaat reformi
so eksterno finansirawe, ima isklu~itelno
golemo zna~ewe za idnite potezi vo sferata
na nadvore{noto zadol`uvawe
Spored me|unarodnite standardi za rangirawe
na zemjite spored stepenot na zadol`enost, Republika Makedonija se vbrojuva vo grupata na
sredno do umereno zadol`eni ekonomii. Najrelevanten pokazatel za toa e u~estvoto na vkupniot
nadvor{en dolg (dolgoro~en, srednoro~en) vo Bruto doma{niot proizvod, koj iznesuva 37,2%.
! Vkupen nadvore{en dolg sprema izvozot na sto-
ki i uslugi prosek od poslednite tri godini: visoka zadol`enost nad 275%; umerena zadol`enost zna~i 60% od grani~nata vrednost (275%),
no ne i dostignuvawe na kriti~noto nivo, {to
zna~i vo intervalot me|u 165-275%; i pomala
zadol`enost pod 165%;
Vo odnos na drugite kriteriumi, Republika Makedonija se vbrojuva vo grupata na pomalku zadol`eni zemji. Taka, odnosot pome|u nadvore{niot
dolg i izvozot na stoki i uslugi (prosek vo poslednite tri godini) iznesuva 122,3%, odnosot pome|u
vkupnoto servisirawe na dolgot i izvozot na stoki
i uslugi (prosek vo poslednite tri godini) iznesuva 16,1%, a odnosot pome|u otplatite na kamata i
izvozot 3,6%. Spored toa, stepenot na zadol`enost
! Servisirawe na dolgot sprema izvozot na stoki
prosek od poslednite tri godini: visoka zadol`enost nad 30%; umerena zadol`enost zna~i
60% od grani~nata vrednost (30%), no ne i dostignuvawe na kriti~noto nivo, {to zna~i vo in-
Stepen na zadol`enost na Republika Makedonija,
spored oddelni kriteriumi (vo %)
2003
2004
2005
2006
Nadvore{en dolg/BDP
36,99
36,89
44,22
37,22
Nadvore{en dolg/izvoz na stoki i uslugi
119,7
107,11
97,5
91,61
Servisirawe na dolg/ izvoz na stoki i uslugi
17,26
14,15
15,7
19,01
3,72
3,25
2,22
0,35
Otplati na kamata/ izvoz na stoki i uslugi
Izvor: Narodna banka na Republika Makedonija
53
godi{no se koristeni sredstva vo iznos od okolu
270 milioni dolari, a otplateno e povisok iznos
na obvrski (glavnica i kamata) od 296 milioni dolari prose~no godi{no.
vo makedonskata ekonomija se dvi`i vo tolerantni ramki.
Me|utoa, pri sledewe na zadol`enosta so indikatorite na izvozot, treba da se imaat vo vid oddelni specifi~nosti na izvozot. Imeno, golem del
od izvozot otpa|a na iznosot na dorabotkite, pri
{to realnata vrednost na izvozot e zna~itelno
pomala. Isto taka, zna~aen del od pobaruvawata
se zatvoraat so kompenzacioni raboti. Ottuka i
konstatacijata deka dokolku stepenot na zadol`enost se presmetuva samo so efektivniot devizen priliv od izvozot na stoki i uslugi, toj bi bil
povisok.
Umeren priliv na sredstva se ostvaruva i vo
neto transakciite ili neto zadol`uvaweto (koe
pretstavuva koristeni stranski krediti i zaemi
namaleni so servisiraweto na glavnicata, po porano koristenite stranski krediti i zaemi). Imeno, neto transakciite se ostvaruvaat so relativno
mal obem, odnosno vo poslednite tri godini, neto
zadol`uvaweto preku koristewe na stranski krediti se dvi`i vo tolerantni ramki. Povisoko neto
zadol`uvawe se ostvari vo 2005 godina, kako rezultat na zadol`uvaweto na privatniot sektor.
Ve}e vo 2006 i 2007 godina otplatata na glavnicata e pogolema od koristenite sredstva po osnov na
krediti. Neto prilivot na kapital po osnov na neto finanasiski transakcii, voobi~aeno se naso~uva za pokrivawe na deficitot vo tekovnite transakcii na platniot bilans.
Spored preporakite na Svetskata banka, dokolku tri od ~etirite pokazateli vleguvaat vo daden interval, zemjata se klasificira vo soodvetnata grupa na zemji. Me|utoa, se napomnuva deka
pribli`uvaweto do kriti~noto nivo, odnosno grani~na vrednost na odreden pokazatel treba da se
tolkuva mo{ne vnimatelno, so ogled na faktot deka pri premin od edna vo druga grupa zemji treba da
se ima vo predvid i dvi`eweto na ovie parametri
vo podolg vremenski period, a ne samo vo tekovniot period.
[to se odnesuva za prilivot od neto transferite, koi pretstavuvaat razlika me|u koristenite
krediti i zaemi i otplatite na vkupnite obvrski
(glavnica i kamata) po osnov na porano koristenite dolgoro~ni stranski krediti i zaemi, isto taka
e umeren, a povisokoto zadol`uvawe vo 2005 godina vo najgolem del (70%) se odnesuva na privatniot sektor, dodeka vo 2006 godina, otplatata na
vkupnite obvrski e povisoka od koristenite sredstva.
Neto finansiski transakcii i transferi
Makedonskata ekonomija ostvaruva tendencija
na relativno umeren porast na priliv na sredstva
po osnov na ve}e odobreni krediti i zaemi. Pritoa, vo periodot od 2003 do 2007 godina prose~no
Neto finansiski transakcii
(vo milioni dolari)
2002
2003
2004
2005
Koristeni krediti
175
234
264
501
350
Otplata na glavnica
184
181
196
178
404
Otplati (glavica i kamata)
235
231
241
232
481
-9
53
68
323
-131
-60
3
23
269
-54
Neto zadol`uvawe
Neto transferi
Izvor: Narodna banka na Republika Makedonija
54
2006
Vo najgolem del koristenite zaemi i krediti
poteknuvaa od me|unarodni finansiski institucii
i organizacii, koi bea relativno povolni, so grejs
period i so podolg rok na otplata, kako i so niski
kamatni stapki. Nivnoto koristewe be{e naso~eno
za pove}e vidovi proekti i reformi. Sredstvata
od bilateralni kreditori bea koristeni kako
kreditni linii za uvoz na oprema, za unapreduvawe na mali i sredni pretrprijatija i drugo. Sredstvata od privatnite kreditori imaat tendencija
na kontinuirano zgolemuvawe i zadol`uvawe na
privatniot sektor, kako efekt od liberalizacijata na kapitalnite trasakcii. Sklu~eni se pove}e
novi krediti i zaemi, pogolemiot del bea pod koncesionalni uslovi, koi vo najgolem del se sklu~e-
ni so privatni banki i finansiski institucii, i
se o~ekuva da se koristat vo narednite godini.
55
56
STATISTI^KI PODATOCI
57
Tabela 1: OSNOVNI MAKROEKONOMSKI INDIKATORI NA REPUBLIKA MAKEDONIJA
Realen BDP
BDP
Inflacija (prosek)
Inflacija (kraj na period)
BDP deflator
Buxetsko saldo
(centralen buxet i fondovi)
Devizen kurs, prosek
Devizen kurs, prosek
Devizen kurs, kraj na period
Devizen kurs, kraj na period
Izvoz (F.O.B.)
Uvoz (F.O.B.)
Trgovski bilans
Bilans na tekovna smetka
kako % od BDP
Devizni rezervi
Pokrivawe na uvozot
(rezervi/uvoz)
Nadvore{en dolg 1)
kako % od BDP
Stranski direktni investicii
kako % od BDP
%
mil. dolari
%
%
%
% BDP
DEN/1$
DEN/1E
DEN/1$
DEN/1E
mil. dolari
mil. dolari
mil. dolari
mil. dolari
%
mld. dolari
meseci
mld. dolari
%
mil. dolari
%
1997
1,4
3.458
2,6
2,7
3,4
1998
3,4
3.581
-0,1
-2,4
1,4
1999
4,3
3.674
-0,7
2,4
2,7
2000
4,5
3.588
5,8
6,1
8,2
2001
-4,5
3.437
5,5
3,7
3,6
2002
0,9
3.769
1,8
1,1
3,4
2003
2,8
4.631
1,2
2,6
0,3
2004
4,1
5.368
-0,4
-1,9
1,3
2005*
4,1
5.815
0,5
1,2
3,8
2006*
3,7
6.306
3,2
2,9
3,2
-0,4
49,8
56,2
55,4
61,2
1.237
1.623
-386
-286
-8,3
0,26
-1,7
54,5
61,1
51,8
60,9
1.291
1.807
-516
-269
-7,5
0,33
0,0
56,9
60,6
60,3
60,6
1.190
1.686
-496
-32
-0,9
0,45
1,8
65,9
60,7
65,3
60,8
1.321
2.011
-690
-72
-2,0
0,71
-7,2
68,1
60,9
69,2
61,0
1.155
1.681
-526
-244
-7,1
0,78
-5,7
64,7
61,0
58,6
61,1
1.112
1.916
-804
-358
-9,5
0,73
-0,6
54,3
61,3
49,9
61,3
1.362
2.211
-849
-149
-3,2
0,90
0,4
49,4
61,3
45,9
61,4
1.672
2.785
-1.113
-415
-7,7
0,99
0,3
49,3
61,3
51,7
61,2
2.041
3.097
-1.056
82
1,4
1,33
-0,6
48,8
61,2
46,5
61,2
2.401
3.763
-1.362
76
1,2
1,87
1,9
1.139
33,5
30,0
0,9
2,2
1.437
41,4
127,7
3,6
3,2
1.490
41,5
32,4
0,9
3,7
1.489
39,9
175,1
4,9
4,7
1.506
41,0
440,7
12,8
4,0
1.635
43,1
77,7
2,1
3,9
1.813
44,9
96,0
2,1
3,3
2.044
44,6
155,0
2,9
3,6
2.258
38,8
97,0
1,7
5,5
2.315
36,7
383,8
6,1
1) Po~nuvaj}i od 1998 godina, soglasno novata metodologija prepora~ana od Svetskata banka, vkupniot nadvore{en dolg gi opfa}a
kratkoro~nite, srednoro~nite i dolgoro~nite krediti
* Procenka ili prethodni podatoci
Izvor: Dr`aven zavod za statistika, Ministerstvo za finansii i Narodna banka na Republika Makedonija
Tabela 2: ODBRANI MAKROEKONOMSKI INDIKATORI VO ODDELNI TRANZICIONI EKONOMII
Pazari vo razvoj - Vkupno
Bugarija
^e{ka Republika
Estonija
Ungarija
Latvija
Litvanija
Polska
Romanija
Slova~ka
Slovenija
Hrvatska
Malta
Turcija
2004
6,6
5,7
4,2
8,1
4,9
8,6
7,3
5,3
8,4
5,4
4,4
3,8
0,8
8,9
Realen BDP
2005
2006
5,5
6,0
5,5
6,2
6,1
6,1
10,5
11,4
4,2
3,9
10,2
11,9
7,6
7,5
3,5
5,8
4,1
7,7
6,0
8,2
4,0
5,2
4,3
4,6
2,2
2,5
7,4
5,5
2007
5,5
6,0
4,8
9,9
2,8
10,5
7,0
5,8
6,5
8,2
4,5
4,7
2,3
5,0
1) Godi{en prosek
2) Procent od BDP
Izvor: World Economic Outlook, IMF, Washington D.C., April 2007
58
Potro{uva~ki ceni 1
2004
2005 2006 2007
6,1
4,8
5,0
4,8
6,1
5,0
7,3
5,3
2,8
1,8
2,5
2,9
3,0
4,1
4,4
4,8
6,8
3,6
3,9
6,4
6,2
6,7
6,5
7,3
1,2
2,7
3,8
3,5
3,5
2,1
1,0
2,2
11,9
9,0
6,6
4,5
7,5
2,8
4,4
2,4
3,7
2,5
2,5
2,3
2,1
3,3
3,2
2,7
2,7
2,5
2,6
2,4
8,6
8,2
9,6
8,0
Tekovna smetka (saldo)2)
2004
2005 2006 2007
-5,8
-5,3
-6,7
-6,6
-5,8 -11,3 -15,9 -15,7
-6,0
-2,6
-4,2
-4,1
-12,5 -10,5 -13,8 -12,9
-8,4
-6,7
-6,9
-5,7
-12,9 -12,7 -21,3 -23,0
-7,7
-7,1 -12,2 -12,3
-4,2
-1,7
-2,1
-2,7
-8,4
-8,7 -10,3 -10,3
-3,6
-8,6
-8,0
-5,7
-2,7
-2,0
-2,3
-2,6
-5,4
-6,4
-8,1
-8,3
-8,1 -10,5 -11,2 -11,5
-5,2
-6,3
-8,0
-7,3
Tabela 3: BRUTO DOMA[EN PROIZVOD
(realni stapki na rast, kvartal vo odnos na ist kvartal prethodna godina, 2000-2006)
2000
2001
2002
59
2003
2004
2005*
2006*
2007*
* Prethodni podatoci
I
II
III
IV
00/99
I
II
III
IV
01/00
I
II
III
IV
02/01
I
II
III
IV
03/02
I
II
III
IV
04/03
I
II
III
IV
05/04
I
II
III
IV
06/05
I
II
/
Zemjodelstvo, lov,
{umarstvo i ribarstvo
Vadewe rudi i kamen,
prerabotuva~. indus.
snabduvawe so el.
energija, gas i voda
A+B
2,4
3,6
1,2
-3,1
1,0
-6,9
-12,5
-13,3
-10,3
-10,8
-5,6
-2,5
-1,6
1,8
-2,0
3,2
3,5
6,5
6,2
4,8
4,5
6,3
6,7
7,3
6,2
1,1
0,7
-0,1
-1,0
0,1
1,0
0,8
0,4
0,3
0,6
3,5
1,8
V+G+D
16,3
17,1
1,8
4,5
9,4
-2,8
-4,7
-10,6
-0,5
-4,6
-10,1
-3,5
-1,3
10,2
-0,8
3,9
4,0
15,0
-0,7
5,0
0,7
0,7
1,3
-5,0
-0,8
0,6
8,7
1,8
0,0
2,7
-0,9
4,9
8,3
1,5
3,6
11,6
-2,8
Izvor: Dr`aven zavod za statistika.
Grade`ni{tvo
\
4,1
-9,9
5,3
12,5
2,6
0,7
-4,9
-22,9
-22,8
-14,4
-7,0
0,7
5,3
1,4
0,6
8,8
8,1
13,8
21,6
13,3
2,7
10,1
6,6
8,6
7,4
-4,1
-3,3
3,0
6,0
0,9
-2,4
1,4
1,8
-3,2
-0,4
5,8
4,1
Trgovija na golemo i
trgovija na malo
E
37,7
4,6
-8,7
-12,7
3,0
-18,9
4,5
4,4
9,7
-0,8
6,0
4,6
4,2
6,8
5,4
1,8
2,2
1,1
2,0
1,8
13,3
14,9
16,6
17,6
15,7
2,7
5,0
5,4
5,4
4,7
6,8
4,6
4,8
5,9
5,5
13,6
15,1
Hoteli i
restorani
@
-7,1
-14,8
-9,6
-13,1
-11,3
6,7
-7,1
-14,7
-0,1
-4,5
-1,0
16,1
32,2
18,8
16,7
14,2
6,7
11,1
7,0
9,6
-11,2
-8,4
-14,2
-10,7
-11,3
-1,3
3,2
3,3
0,2
1,5
1,0
-1,6
-0,8
1,4
0,0
1,8
2,0
Soobra}aj,
skladirawe i
vrski
Z
13,4
11,1
10,1
0,7
8,5
-4,8
-7,2
-11,1
-9,9
-8,3
-3,4
-6,7
-0,5
3,5
-1,8
-2,7
5,2
0,5
-0,9
0,4
-7,6
-5,0
-4,7
-2,2
-4,8
10,7
11,7
12,4
7,1
10,4
8,4
6,8
4,7
8,9
7,2
11,1
11,9
Finansisko posredu.
Javna uprava i odbrana,
aktivnosti vo vrska so
socijalna za{tita,
nedvi`en imot, iznajmuvawe obrazovanie, zdravstvo i
i imputirani stanarini
socijalna rabota
Y+I+Q
2,4
2,5
2,7
3,2
2,7
3,0
2,6
1,4
1,3
2,1
-2,8
-4,1
-4,1
-3,7
-3,7
-4,4
-3,7
-3,0
-3,3
-3,6
11,5
12,4
12,0
11,2
11,8
-2,9
-2,4
-1,9
-0,3
-1,9
1,4
1,7
2,0
1,0
1,5
3,0
5,2
J+K+L+N
1,0
1,3
-0,8
-1,1
0,1
-8,7
-5,1
0,8
3,7
-2,3
10,0
4,7
0,8
-0,8
3,5
5,7
6,5
4,9
2,7
4,9
0,0
-0,4
-1,3
-0,8
-0,6
3,7
3,4
5,1
6,5
4,7
1,1
2,4
2,3
2,3
2,0
1,0
1,5
Imputirani
bankarski
uslugi
0,5
0,8
1,9
3,7
1,7
-6,9
-8,5
-13,1
-13,5
-10,5
-2,5
1,7
6,2
2,2
1,8
4,4
-3,2
-4,3
-1,6
-1,2
10,4
13,2
13,7
12,6
12,5
17,5
20,1
18,5
31,6
21,9
4,1
5,2
8,7
1,2
4,7
12,5
22,3
Dodadena
vrednost
11,4
5,6
0,6
-0,3
4,1
-6,2
-3,8
-6,2
-1,5
-4,4
-1,8
-0,9
0,3
3,6
0,4
2,3
3,5
5,9
1,7
3,3
3,4
4,8
4,6
3,4
4,0
1,2
3,3
2,4
2,1
2,3
2,0
3,4
4,0
2,7
3,0
7,0
4,0
Neto danoci na
proizvodstvo
BRUTO
DOMA[EN
PROIZVOD
15,1
9,0
3,9
3,0
7,5
-6,9
-4,4
-6,9
-2,2
-5,1
1,1
2,0
3,2
6,6
3,3
-0,5
0,7
3,1
-1,0
0,6
3,4
4,8
4,6
3,4
4,4
14,2
16,5
15,6
15,3
15,4
2,0
3,4
4,0
2,7
3,0
7,0
4,0
12,0
6,1
1,0
0,2
4,5
-6,3
-3,9
-6,4
-1,6
-4,5
-1,3
-0,4
0,8
4,1
0,9
1,8
3,0
5,4
1,2
2,8
3,4
4,8
4,6
3,4
4,1
3,0
5,1
4,2
4,0
4,1
2,0
3,4
4,0
2,7
3,0
7,0
4,0
Tabela 4: OSNOVNI KRATKORO^NI EKONOMSKI TRENDOVI
Procentualna promena vo odnos na istiot period od prethodnata godina, osven ako ne e poinaku nazna~eno
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
K-1
REALEN SEKTOR
Proizvodstvo realni promeni
Bruto doma{en proizvod
Industrisko proizvodstvo
nominalni promeni
K-2
2006
K-3
K-4
2007
K-1
K-2
juli
avgust
4,5
-4,5
0,9
2,8
4,1
4,1
2,2
3,4
4,0
2,6
3,7
7,0
4.0
3,5
-3,1
-0,8
6,6
-2,1
7,0
-0,9
4,9
8,3
1,5
3,6
11,6
-2,8
20,8
-16,9
16,4
-7,7
4,9
4,9
9,2
24
24
13,3
18,3
10,7
5,7
5,8
Tro{oci na `ivot
8,9
Ceni na proizvoditeli na industriski proizvodi
Konkurentnost na industrijata
6,0
Produktivnost
-4,7
Tro{oci za rabotna sila po edinica proizvod
-12,5
Realni tro{oci za rabotna sila po edinica proizvod
Berzanski ceni na najva`nite izvozni i uvozni proizvodi ceni vo SAD$
28,3
Surova nafta-brent
261,9
Jagne{ko meso (c/kg)
8.638,0
Nikel
1.813,0
Bakar
45,4
Olovo
112,8
Cink
385,8
Ladno valani ~eli~ni limovi
295,8
Toplo valani ~eli~ni limovi
NADVORE[EN SEKTOR
nominalni promeni na dolarski vrednosti
11,0
Izvoz na stoki (FOB)
17,9
Uvoz na stoki (CIF)
-771
Trgovski bilans (milioni SAD $)
-236
Tekovna smetka na Platniot bilans (milioni SAD $) fob
235,6
Promena vo deviznite rezervi (mil. SAD $) "-# zna~i namaluvawe
Nadvore{en dolg sredno. dolgo. (kraj na period vo milioni SAD $) 1.495,1
Kursevi (prose~en)
60,73
denar/EURO
65,89
denar/SAD $
5,5
1,8
1,2
-0,4
0,5
2,7
3,5
3,6
2,3
3,2
0,7
1,1
1,3
2,2
2,0
-0,9
-0,3
0,9
3,2
5,6
5,7
0,1
0,2
4,5
1,0
1,2
0,0
1,2
Investicii vo ma{ini i oprema
Ceni
-2,2
1,0
0,5
3,0
13,1
3,9
11,8
3,8
5,9
8,9
10,9
6,4
17,4
1,7
0,8
3,3
-0,7
0,2
-10,3
0,7
-11,8
-3,6
-1,2
-4,0
-4,3
-3,2
-10,6
4,6
-3,2
-3,7
-2,7
1,1
-10,1
-0,4
-15,1
-9,3
-7,3
-8,3
-7,2
-7,6
-10,4
6,0
-7,6
-7,6
60
24,4
25,0
28,9
38,3
54,4
61,9
69,8
70,1
59,7
65,4
58,1
68,7
77,2
7,08
291,2
330,3
388,4
461,4
443,3
383,9
420,3
408,5
399,3
403,6
402,1
399,3
408,7
413,7
5.944,7
6.772,0
9.629,0
13.823,4
14.744,0
14.810,0
19.925,0
29.154,0
33.129,0
24.254,0
41.440,0
48.033,0 33.417,0
27.598,0
1.578,3
1.559,0
1.779,0
2.866,0
3.679,0
4.940,0
7.210,0
7.670,0
7.068,0
6.722,0
5.933,0
7.641,0
7.973,0
7.502,0
47,6
45,3
51,5
88,7
97,6
124,2
110,0
119,0
162,7
129,0
178,7
217,6
308,3
312,4
88,6
77,9
82,8
104,8
138,1
224,2
329,2
336,3
420,4
327,5
345,6
366,4
354,6
324,4
299,2
328,3
444,6
607,1
733,3
750,0
666,7
700,0
658,3
693,8
650,0
650,0
650,0
650,0
216,5
246,7
320,2
502,5
633,3
650,0
591,7
600,0
558,3
600,0
550,0
550,0
550,0
550,0
-12,7
-3,7
22,2
22,4
21,8
-6,5
14,1
35,7
22,8
17,6
55,4
47,6
16,1
36,2
-19,4
16,3
15,3
25,9
10,1
-6,4
8,4
25,8
24,8
16,6
42,4
19,3
30,8
24,6
-533
-849
-937
-1.230
1.187
-206,0
-382,6
-269,2
-214,6
1.362,0
-335,4
-310,3
-180,3
-101,2
99,5
-38
-324
-277
-415
-81,5
-44,6
-64,1
133,5
-48,6
-18,9
39,7
62,5
-16,4
62,0
-40,5
168,8
82,3
415,1
33,5
112,8
167,8
61,7
375,8
-5,3
11,2
43,6
48,4
1.429,0
1.577,0
1.798,6
2.007,5
2.181,3
2.017,4
2.141,0
2.184,5
2.315,8
2.315,8
2.301,9
2.221,1
2.255,3
2.263,7
60,91
60,98
61,26
61,34
61,30
61,23
61,17
61,70
61,19
61,19
61,19
61,17
61,18
61,17
68,04
64,73
54,30
49,41
49,2919
50,97
48,75
48,00
47,47
48,79
46,96
45,40
44,66
44,92
2000
61
VLADINI FINANSII
nominalni promeni
22,5
Prihodi
22,1
Dano~ni prihodi
75,2
DDV
12,7
Rashodi
1,8
Tekovni rashodi
94,5
Kapitalni rashodi
6.285
Saldo na centralniot buxet (vo milioni denari)
5.905
Saldo na konsolidiraniot buxet (vo milioni denari)
MONETAREN SEKTOR
nominalni promeni (kraj na period)
73,8
Neto devizni sredstva
17,2
Krediti na privaten sektor
16,6
Gotovi pari vo optek
22,6
M1
29,4
M2
25,6
M4
1,65
Odnos na deviznite rezervi sprema M1
SOCIJALEN SEKTOR
Pazar na rabotna sila
32,2
Stapka na nevrabotenost (ARS)
101.996
Vkupno novovraboteni (kraj na period)
63.987
Novovraboteni na neopredeleno vreme (kraj na period)
Plati
5,5
Nominalni neto plati
-0,3
Realni neto plati
2,5
Potro{uva~ka ko{nica
Socijalna za{tita
241.221
Broj na penzioneri (kraj na period)
Broj na doma}instva koi primaat socijalna pomo{ (kraj na period) 77.309
Broj na lica koi primaat nadomest za nevraboteni (kraj na period) 35.046
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2006
K-1
K-2
K-3
K-4
2007
K-1
K-2
juli
avgust
-10,3
10,1
-7,4
5,8
7,5
-6,1
-11,4
-10,2
9,2
2,8
23,6
6,2
19,4
80,3
-6,9
14,0
-9,6
6,8
4,8
-0,3
-8,4
9,8
6,8
7,1
24,7
9,4
13,5
22,3
42,7
-1,8
19,8
3,2
21,6
5,1
-14,3
-9,2
7,6
-5,1
0,6
35,9
10,2
15,3
27,0
-0,1
-13,8
0,3
6,1
10,0
2,9
1,1
12,6
5,8
-1,5
9
-9,2
6,2
31,9
17,2
-1,2
1,4
2,2
11,2
3,2
3,3
22,2
9,4
-1,9
11,9
-6,4
11,1
28,3
11,8
-447,0
-3,4
47,4
5,4
0,3
-17,4
-29,5
-20,5
7,2
-17,8
-30,9
-35,6
-12.490
7.343
-2.551
371
1.183,0
-1.275,0
1.538,0
1.557,0
-2.466,0
-600,0
2.065,0
1.257,0
1.661,0
4.215,0
-13.171
-13.019
-2.596
7
-1.708,0
-492,0
23,0
1.131,0
-2.366,0
-1.704,0
2.284,0
1.883,0
1.403,0
4.291,0
57,6
-19,1
5,3
4,7
30,3
41,2
34,8
40,2
28,4
28,4
22,8
13,7
12,9
14,2
7,3
12,7
15,8
18,7
20,5
21,0
26,3
24,7
30,5
30,5
33,3
32,2
35,8
38,3
48,5
0,0
0,3
-0,1
2,0
3,7
8,9
9,8
12,2
12,2
9,7
8,7
8,8
10,5
5,6
4,6
1,1
-1,1
7,5
3,8
13,3
14,9
17,1
17,1
22,5
18,0
17,9
22,4
61,9
-7,0
15,9
15,1
16,0
14,9
12,8
21,9
24,5
24,5
26,4
31,4
30,7
29,3
13,2
15,3
15,1
14,9
12,9
21,9
24,9
24,9
26,4
32,2
32,1
30,4
1,51
1,62
2,30
2,55
2,47
2,61
2,49
2,49
2,55
3,20
2,33
2,33
56,7
1,88
1,51
30,5
31,9
36,7
36,7
36,5
36,2
36,1
35,9
35,9
36,0
35,8
35,0
90.308
110.401
79.921
112.013
147.965
40.433
73.887
110.257
150.815
150.815
45.254
91.238
106.027
118.076
63.346
74.341
49.661
63.538
85.033
22.258
37.428
51.998
68.878
68.878
21.455
41.605
48.269
53.820
3,5
6,9
4,8
4,0
4,5
6,6
7,7
7,7
7,2
7,3
5,7
6,4
6,5
5,3
-1,9
5,0
3,6
4,4
2,0
3,7
4,2
3,9
4,5
4,0
5,0
5,3
5,1
3,0
5,2
2,7
-0,7
-2,7
-1,2
4,3
4,7
4,5
4,7
4,5
0,4
-0,1
0,9
3,6
247.200
249.421
254.267
260.075
265.152
266.615
266.842
267.636
269.681
269.681
270.118
269.798
270.249
270.308
80.160
82.673
64.453
66.940
66.485
67.629
64.402
65.380
65.540
65.540
67.340
62.576
62.521
62.887
41.375
46.772
47.324
45.867
40.230
36.982
36.184
33.196
30.572
30.572
28.317
26.793
26.312
26.107
Izvor: Dr`aven zavod za statistika, Narodna banka na Makedonija, Ministerstvo za finansii, Ministerstvo za trud i
socijalna politika, Agencija za vrabotuvawe, World Development Prospects (Pink Sheets), presmetki na Ministerstvoto za finansii.
Tabela 5: BRUTO DOMA[EN PROIZVOD SPORED PROIZVODEN METOD
Vo milioni denari
NKD
sektor
A
B
V
G
D
\
E
@
Z
Y
I
J
K
L
Q
Po tekovni ceni
Naziv
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Indeksi
2006/2005
Zemjodelstvo, lov i {umarstvo
Ribarstvo
Vadewe na rudi i kamen
Prerabotuva~ka industrija
Snabduvawe so elektri~na energija, gas i voda
Grade`ni{tvo
Trgovija na golemo i malo, popravka na motorni vozila,
motocikli i predmeti za li~na upotreba i za doma}instvata
Hoteli i restorani
Soobra}aj, skladirawe i vrski
Finansisko posreduvawe
Aktivnosti vo vrska so nedvi`en imot, iznajmuvawe i
delovni aktivnosti
Javna uprava i odbrana, zadol`itelna socijalna za{tita
Obrazovanie
Zdravstvo i socijalna rabota
Drugi komunalni, kulturni, op{ti i li~ni uslu`ni aktivnosti
Imputirani stanarini
Minus: imputirani bankarski uslugi
A.
Dodadena vrednost po osnovni ceni
B.
Neto danoci na proizvodstvo
23.756
14
1.856
40.926
10.381
13.361
22.933
24
1.312
39.587
10.041
11.801
24.509
48
960
37.925
9.146
11.893
28.672
27
989
39.651
11.778
13.537
30.073
21
1.042
39.663
11.080
14.736
31.018
28
1.415
44.517
10.164
15.954
33.939
47
1.593
50.065
10.323
17.506
109,4
167,9
112,6
112,5
101,6
109,7
25.402
3.463
21.261
7.342
26.076
3.410
21.694
7.420
27.348
4.088
20.610
7.427
28.282
4.653
21.062
6.110
36.000
4.172
20.642
7.510
39.022
4.280
23.763
8.299
40.631
4.429
26.494
10.940
104,1
103,5
111,5
131,8
7.466
14.333
8.266
8.987
5.217
10.465
5.153
8.304
14.445
8.048
8.690
5.548
10.631
4.738
8.168
16.145
8.688
9.361
5.553
10.792
4.160
8.453
16.984
9.436
9.897
5.503
13.732
3.797
8.853
17.874
9.913
9.650
5.984
15.662
4.720
8.044
20.760
10.253
9.675
6.186
15.574
5.933
9.114
21.141
10.820
11.516
7.059
16.225
6.805
113,3
101,8
105,5
119,0
114,1
104,2
114,7
198.592 214.969
228.155
243.019 265.037
109,1
197.344 195.230
39.045
38.611
236.389 233.841
A + B BRUTO DOMA[EN PROIZVOD
45.378
36.516
37.101
243.970 251.485
265.256
44.086
44.741
101,5
286.619 308.772
107,7
Tabela 6: BRUTO DOMA[EN PROIZVOD SPORED RASHODEN METOD
vo milioni denari
2000
BRUTO DOMA[EN PROIZVOD
(po tekovni ceni)
Finalna potro{uva~ka
Finalna potro{uva~ka
na doma}instvata
Finalna javna potro{uva~ka
2001
2002
2003
2004
vo %
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
236.389 233.841 243.970 251.486 265.256 286.619 308.772
2005
2006
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
218.986 221.771 242.795 243.853 262.208 276.715 299.565
92,6
94,8
99,5
97,0
98,9
96,5
97,0
175.965 163.788 188.179 191.873 209.075 222.726 242.005
Bruto-investicii
Investicii vo osnovni sredstva
Porast na zalihi
74,4
70,0
77,1
76,3
78,8
77,7
78,4
43.021 57.983 54.616 51.980
53.133 53.990 57.559
18,2
24,8
22,4
20,7
20,0
18,8
18,6
50.683 42.759 50.276 50.261
56.716 59.349 67.247
21,4
18,3
20,6
20,0
21,4
20,7
21,8
38.332 34.716 40.448 42.110
47.286 48.868 56.485
16,2
14,8
16,6
16,7
17,8
17,0
18,3
9.430 10.481 10.763
5,2
3,4
4,0
3,2
3,6
3,7
3,5
12.351
8.043
9.828
8.151
114.209 99.091 92.780 95.254 106.758 128.137 149.669
Izvoz na stoki i uslugi
87.161 78.625 71.994 73.800 82.635 100.538 116.903
Izvoz na stoki
19.971 15.894 16.387 17.705 20.154 23.250 29.336
Izvoz na uslugi
Nabavki na nerezidentite vo zemjata 7.077 4.572 4.399 3.749 3.968 4.349 3.431
Uvoz na stoki i uslugi
Uvoz na stoki
Uvoz na uslugi
48,3
42,4
38,0
37,9
40,2
44,7
48,5
36,9
33,6
29,5
29,3
31,2
35,1
37,9
8,4
6,8
6,7
7,0
7,6
8,1
9,5
3,0
2,0
1,8
1,5
1,5
1,5
1,1
147.489 129.780 141.881 137.882 160.426 177.583 207.709
62,4
55,5
58,2
54,8
60,5
62,5
67,3
123.910 107.166 124.062 120.038 137.584 152.663 179.603
52,4
45,8
50,9
47,7
51,9
53,3
58,2
10,0
9,7
7,3
7,1
8,6
8,7
9,1
23.579 22.614 17.819 17.844
22.842 24.920 28.106
Izvor: Dr`aven zavod za statistika
62
Grafik 1: BRUTO DOMA[EN PROIZVOD
(realni stapki na porast, K / K - 4)
15
10
5
0
-5
-10
-15
I
II
III
2002
IV
I
II
III
IV
2003
I/
II
III
IV
2004
BDP
I
II
III
IV
I/
2005
II
III
IV
2006
Zemjodelstvo
I
II
2007
Industrija
Bruto doma{en proizvod1)
vo milioni SAD $2
1995
2.377
1996
2.815
1997
2.955
1998
3.157
1999
3.340
2000
3.588
2001
3.706
2002
3.872
2003
4.119
2004
4.298
2005
4.534
2006
4.882
(po glava na `itel) vo SAD $2
1.209
1.420
1.480
1.573
1.656
1.771
1.821
1.917
2.032
2.114
2.226
2.393
1) Podatocite za 2006 godina se prethodni
2) Konverzijata e napravena so metodot na cenovno prilagoden kurs
Grafik 2: INFLACIJA
(prose~ni stapki, vo procenti)
12
10
8
6
4
2
0
-2
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Tro{oci na `ivot
2004
2005
2006
Ceni na malo
prose~ni stapki vo procenti
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Tro{oci na `ivot
2,3
2,6
-0,1
Ceni na malo
3,0
4,4
0,8
-0,7
5,8
5,5
1,8
1,2
-0,4
0,5
3,2
-1,1
10,6
5,2
1,4
2,4
0,9
2,1
3,9
63
Grafik 3: INFLACIJA
(na kraj godina, vo procenti)
12
10
8
6
4
2
0
-2
-4
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Tro{oci na `ivot
2004
2005
2006
Ceni na malo
kraj na godina, vo procenti
Tro{oci na `ivot
Ceni na malo
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
-0,7
2,7
-2,4
0,2
4,5
-1
2,4
6,1
3,7
1,1
2,6
-1,9
1,2
2,9
2,3
10,8
1,2
2,2
2,9
-0,1
3,2
2,9
Grafik 4: NADVORE[NO TRGOVSKA RAZMENA
(vo milioni SAD $)
4.000
3.500
3.000
2.500
Uvoz na stoki
2.000
1.500
1.000
500
Izvoz na stoki
0
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
vo milioni SAD $
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Izvoz na stoki
1.199
1.055
1.086
1.204
1.147
1.237
1.292
1.190
1.321
1.153
1.112
1.359
1.674
2.041 2.401
Uvoz na stoki (FOB)
1.206
1.013
1.271
1.427
1.462
1.623
1.807
1.686
2.011
1.677
1.917
2.211
2.793
3.097 3.682
-7
42
-185
-223
-315
-386
-515
-496
-690
-524
-805
-852 -1.119 -1.056 -1.281
Saldo
64
2006
Tabela 7: PLATEN BILANS NA REPUBLIKA MAKEDONIJA
(godi{ni, kvartalni i mese~ni podatoci)1
TEKOVNI TRANSAKCII
Stoki, neto
Izvoz, f.o.b.
Uvoz, f.o.b.2
Uslugi, neto
Dohod, neto
od koj: kamata, neto
Tekovni transferi, neto
Oficijalni
Privatni
II
III
(vo milioni dolari)
2004
2005
K1/2006
K2/2006
K3/2006
K4/2006
2006
I
lV
V
VI
-452,82
-157,91
-52,80
-72,13
125,42
-56,88
-56,39
2,36
16,54
62,35
K1/2007
81,25
6,46
70,93
22,08
K2/2007
99,47
VII
-16,40
VIII
99,51
-1.138,97
-1.063,03
-266,78
-367,05
-261,24
-389,91
-1.284,99
-94,29
-85,58
-59,82
-239,69
-102,71
-63,84
-73,27
-239,83
-155,43
-82,64
1.674,85
2.040,58
449,87
586,05
699,82
660,51
2.396,26
208,32
229,56
294,72
732,59
270,76
286,52
307,31
864,59
269,14
292,09
-2.813,82
-3.103,61
-716,65
-953,11
-961,07
-1.050,42
-3.681,24
-302,61
-315,14
-354,53
-972,28
-373,48
-350,36
-380,58
-1.104,42
-424,57
-374,73
-54,37
-33,64
-5,58
-4,78
30,83
7,78
28,25
-2,54
1,27
-0,22
-1,49
1,69
-0,73
0,49
1,45
7,50
10,31
-39,19
-113,46
-2,50
-10,27
-20,27
-3,61
-36,65
10,18
8,08
11,08
29,34
-13,33
14,64
-23,16
-21,85
-32,24
13,14
-25,67
-25,93
-9,38
-3,60
-6,70
-4,66
-24,34
-0,37
-2,35
-0,41
-3,13
-2,14
0,23
-4,87
-6,78
-0,04
1,86
779,71
1.052,21
222,06
309,97
376,10
328,87
1.237,00
89,01
92,77
111,30
293,08
120,81
120,87
118,02
359,70
163,78
158,71
65
70,09
65,45
16,93
19,73
17,83
19,26
73,75
4,13
1,93
5,22
11,27
7,27
8,00
7,75
23,02
7,15
3,03
709,62
986,76
205,12
290,24
358,28
309,61
1.163,25
84,88
90,84
106,09
281,81
113,54
112,86
110,28
336,68
156,63
155,68
KAPITALNA I FINANSISKA SMETKA
434,05
165,47
50,71
67,41
-126,72
57,14
48,54
-3,21
-20,87
-58,24
-82,32
-3,92
-62,77
-21,80
-88,49
24,97
-100,07
Kapitalna smetka, neto
Kapitalni transferi, neto
Oficijalni
Drugi
Steknuvawe/raspolagawe so
nefinansiski sredstva
Finansiska smetka, neto
Direktni investicii, neto
Portfolio investicii, neto
Drugi investicii, neto
Trgovski krediti, neto
Zaemi, neto
Valuti i depoziti, neto
od koi: monetarna vlast, neto
komercijalni banki, neto
naselenie, neto
Drugi, neto
Bruto oficijalni rezervi
("-# zna~i zgolemuvawe)3
GRE[KI I PROPUSTI
-4,62
-2,02
0,44
-0,54
-0,26
-0,76
-1,11
-1,61
0,12
-0,21
-1,70
0,76
0,42
0,75
1,94
5,84
-0,32
-4,62
-2,02
0,44
-0,54
-0,26
-0,76
-1,11
-1,61
0,12
-0,21
-1,70
0,76
0,42
0,79
1,98
1,58
-0,32
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
-4,62
-2,02
0,44
-0,54
-0,26
-0,76
-1,11
-1,61
0,12
-0,21
-1,70
0,76
0,42
0,79
1,98
1,58
-0,32
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
-0,04
-0,04
4,27
0,00
438,68
167,49
50,27
67,95
-126,47
57,90
49,66
-1,60
-20,99
-58,03
-80,62
-4,68
-63,19
-22,55
-90,43
19,12
-99,75
321,87
94,23
308,91
39,96
30,41
44,68
423,96
4,74
9,54
8,61
22,90
59,27
27,88
-4,87
82,28
35,16
-19,21
12,54
237,87
16,58
33,92
11,35
31,02
92,87
15,96
-10,09
21,17
27,04
35,10
22,69
4,03
61,82
8,27
11,95
123,74
250,45
-241,69
106,87
-0,43
43,89
-91,36
-57,13
-36,48
-43,01
-136,62
-34,83
-100,32
-83,46
-218,60
19,31
-44,11
90,42
131,50
-1,75
31,21
-66,18
41,90
5,18
-11,34
0,40
-56,99
-67,93
1,00
-83,67
-28,25
-110,92
48,22
-53,91
8,72
123,13
-161,88
70,24
31,25
39,97
-20,42
-55,11
-20,13
20,98
-54,26
-31,47
-19,40
-113,65
-164,53
7,87
9,14
-3,71
-24,21
-81,16
-3,88
29,43
-48,14
-103,75
7,63
-18,79
-10,85
-22,01
-13,86
-1,23
42,85
27,76
-39,15
-4,52
26,44
0,77
-68,78
0,00
65,66
-0,14
-3,26
0,00
-0,02
-0,02
-0,03
-0,02
-0,02
-0,02
-0,06
-0,02
-0,02
-105,07
26,61
7,02
24,63
-22,48
-24,74
-15,58
4,80
-10,78
1,09
-4,88
-1,53
6,08
51,50
56,05
-29,69
-2,95
75,06
-52,10
-19,40
-28,50
-13,74
-23,25
-84,90
2,64
-7,86
-11,88
-17,09
-12,41
-7,28
-8,33
-28,01
-9,19
-2,09
28,32
20,04
3,11
9,30
5,06
10,16
27,63
1,69
2,04
3,85
7,58
9,51
3,98
15,59
29,08
2,38
5,18
-19,47
-415,07
-33,53
-112,80
-167,80
-61,69
-375,82
34,83
16,04
-44,80
6,06
-64,22
-13,45
61,74
-15,93
-43,62
-48,39
18,77
-7,55
2,08
4,71
1,31
-0,26
7,84
0,85
4,33
-4,11
1,07
-2,54
-8,16
-0,28
-10,98
-8,57
0,56
1) Prethodni revidirani podatoci.
2) Uvozot e prika`an na f.o.b. paritet soglasno V izdanie na prira~nikot za platen bilans od MMF. Presmetkata na c.i.f. - f.o.b. faktorot kako procent od uvozot c.i.f. po godini iznesuva: 1993-20%, 1994-20%.
1995-20%,1996-14%,1997-10%,1998-5,02%,1999-4,86%, 2000-3,9%, 2001-4,2%, 2002-3,8%, 2003-4,06%, 2004, 2005 i 2006-4,14%.
Za 2006 godina napraveno e i vremensko prilagoduvawe za uvozot na elektri~na energija.
3) Bez monetarno zlato i kursni razliki; Dobienite sredstva od sukcesijata na porane{nata SFRJ vo juni 2001 godna vo iznos od 23,9 milioni USD dolari, vo maj 2003 godina vo iznos od 17,8 milioni USD dolari
i vo 2005 godina vo iznos od 14,9 milioni USD dolari, ne se platno bilansna transakcija zaradi {to istite se vklu~eni samo vo sostojbite na deviznite rezervi, a ne i vo promenite.
Tabela 8: NADVORE[NO - TRGOVSKA RAZMENA PO ZEMJI
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2005
2006
2007
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
Izvoz
1.322,6
1.155,0
1.115,5
1,363.2
1.675,9
2.041,3
2.400,7
331,1
317,7
345,1
328,7
291,5
285,3
295,7
282,5
244,0
264,4
289,1
301,8
293,7
355,8
337,8
375,9
366,1
368,0
443,4
498,4
482,0
512,7
507,9
538,7
450,9
586,9
701,4
661,5
701,2
865,8
147,9
156,6
177,5
174,5
179,1
159,1
184,5
146,8
176,6
191,4
171,7
175,6
123,2
147,9
179,8
176,6
203,7
206,6
232,0
215,3
254,1
233,6
204,5
223,4
208,7
229,7
262,8
271,7
286,7
307,4
269,3
268,1
Vkupno
Uvoz
2.093,8
1.687,6
1.995,2
2,299.9
2.931,6
3.228,0
3.762,7
606,8
481,0
470,6
535,4
400,4
416,6
378,9
491,7
444,2
461,7
497,1
597,6
531,7
580,9
550,2
637,1
616,9
716,6
708,3
889,8
701,2
892,6
769,0
865,2
727,6
985,9
969,5
1.079,7
1.036,6
1.172,4
209,9
224,0
267,3
312,7
284,6
295,3
256,8
239,5
272,7
283,7
280,9
300,6
208,0
219,4
300,2
320,1
326,7
339,1
343,6
316,6
309,3
331,2
342,4
406,1
334,3
340,9
361,4
393,3
376,2
402,9
448,8
363,7
Saldo
-771,2
-532,6
-879,7
-936.7
-1.255,7
-1.186,7
-1.362,0
-275,7
-163,3
-125,5
-206,7
-108,9
-131,3
-83,2
-209,2
-200,2
-197,3
-208,0
-295,8
-238,0
-225,1
-212,4
-261,2
-250,8
-348,6
-264,9
-391,4
-219,2
-379,9
-261,1
-326,5
-276,7
-399,0
-268,1
-418,2
-335,4
-306,6
-62,0
-67,4
-89,8
-138,2
-105,5
-136,2
-72,3
-92,7
-96,1
-92,3
-109,2
-125,0
-84,8
-71,5
-120,4
-143,5
-123,0
-132,5
-111,6
-101,3
-55,2
-97,6
-137,9
-182,7
-125,6
-111,2
-98,6
-121,6
-89,5
-95,5
-179,5
-95,6
Izvoz
257,5
237,5
234,0
278.3
317,1
364,2
375,5
66,1
56,9
70,8
63,7
69,0
52,9
61,9
53,7
60,9
54,0
60,3
57,0
66,6
68,0
72,0
71,7
82,1
63,4
78,5
93,1
112,0
80,7
84,9
86,6
87,3
88,3
100,4
99,5
105,0
105,1
43,3
35,5
33,2
29,5
23,1
28,1
35,8
22,8
26,3
28,3
25,5
32,8
26,4
29,1
31,8
29,2
29,1
30,0
37,5
29,4
33,5
26,6
31,3
41,6
33,0
40,8
31,2
31,6
34,3
39,2
39,8
43,0
* do 2006 - Srbija i Crna Gora
66
Germanija
Uvoz
253,3
213,3
284,7
303.8
368,1
335,0
369,3
80,9
52,7
55,0
64,7
52,8
59,0
42,8
58,7
56,4
70,5
77,1
89,2
69,2
74,2
71,0
89,4
84,4
90,3
83,1
110,3
73,7
90,6
79,2
91,5
74,0
97,8
91,1
106,4
99,7
122,7
21,7
25,7
26,3
25,7
31,2
33,7
28,2
26,5
24,5
30,6
29,2
31,7
21,0
23,7
29,3
28,4
36,0
33,4
31,0
32,4
27,7
34,3
34,2
37,9
32,7
35,9
31,1
38,0
41,0
43,7
44,2
29,2
Saldo
4,2
24,2
-50,7
-25.5
-51,0
29,2
6,2
-14,8
4,2
15,8
-1,0
16,2
-6,1
19,1
-5,0
4,5
-2,7
-10,4
-32,2
-2,6
-6,2
1,0
-17,7
-2,3
-26,9
-4,6
-17,2
38,3
-9,9
5,7
-4,9
13,3
-9,5
9,3
-6,9
5,3
-17,6
21,6
9,8
6,9
3,8
-8,1
-5,6
7,6
-3,7
1,8
-2,3
-3,7
1,1
5,4
5,4
2,5
0,8
-6,9
-3,4
6,5
-3,0
5,8
-7,7
-2,9
3,7
0,3
4,9
0,1
-6,4
-6,7
-4,5
-4,4
13,8
Izvoz
335,2
266,8
246,4
273.8
347,6
459,4
557,8
78,8
76,3
82,8
97,3
62,3
74,1
62,9
67,5
47,2
53,6
55,8
66,4
47,2
76,4
74,7
75,5
57,9
84,4
97,5
107,8
75,0
123,2
128,9
132,3
88,2
141,8
177,3
150,5
126,2
147,6
19,0
22,4
33,6
38,8
42,8
41,6
41,7
42,3
44,9
50,7
42,5
39,1
22,5
29,3
36,4
41,2
51,5
49,1
49,2
63,8
64,3
54,0
48,0
48,5
36,3
40,1
49,8
48,8
51,9
46,9
49,7
54,8
Srbija*
Uvoz
190,4
157,2
185,2
212.6
249,7
264,1
282,8
47,8
47,3
47,3
48,0
34,9
39,2
33,4
49,7
38,2
47,9
47,9
55,1
50,4
54,8
53,5
53,9
48,2
63,7
68,1
69,7
58,8
71,2
66,9
67,2
49,1
71,5
74,6
87,6
75,0
96,0
15,8
16,7
26,3
30,2
19,0
22,0
18,5
21,6
26,8
24,5
20,1
22,6
12,8
14,6
21,7
20,6
27,0
23,9
24,5
24,1
26,0
26,0
25,7
35,9
25,0
23,0
27,0
31,2
31,7
33,1
33,1
36,3
Saldo
144,8
109,6
61,2
61.2
97,9
195,3
275,0
31,0
29,0
35,5
49,3
27,4
34,9
29,5
17,8
9,0
5,7
7,9
11,3
-3,2
21,6
21,2
21,6
9,7
20,7
29,4
38,1
16,2
52,0
62,0
65,1
39,1
70,3
102,7
62,9
51,2
51,6
3,2
5,7
7,3
8,6
23,8
19,6
23,2
20,7
18,1
26,2
22,4
16,5
9,7
14,7
14,7
20,6
24,5
25,2
24,7
39,7
38,3
28,0
22,3
12,6
11,3
17,1
22,8
17,6
20,2
13,8
16,6
18,5
vo milioni SAD dolari
Izvoz
165,6
99,7
77,4
72,8
71,9
44,0
22,4
49,6
48,6
37,5
29,9
28,4
23,4
26,9
21,0
18,0
18,9
16,5
24,6
16,7
13,8
16,0
26,3
14,8
14,1
23,4
19,6
7,5
11,9
15,5
9,1
6,5
6,5
5,8
3,6
6,2
9,7
3,1
1,8
2,6
3,5
4,4
4,0
6,0
4,5
5,0
4,1
3,0
2,0
2,7
2,4
1,4
1,5
2,9
2,1
2,0
2,1
1,7
2,0
1,2
0,4
0,6
1,0
4,6
2,4
4,4
2,9
5,5
3,5
SAD
Uvoz
83,0
51,5
58,7
56,2
47,7
45,0
41,0
16,3
16,5
23,4
26,8
13,4
15,6
11,7
10,8
18,2
15,6
10,7
13,9
13,8
19,1
11,1
12,2
13,4
11,6
11,1
11,6
13,7
12,2
9,0
10,1
8,7
11,3
9,6
11,4
16,5
22,1
4,5
5,7
3,5
4,2
3,7
4,3
3,0
3,0
3,0
2,7
3,7
3,7
3,5
2,0
3,2
2,4
5,1
3,8
3,4
3,2
3,0
4,1
3,0
4,3
4,2
3,8
8,5
6,7
5,2
10,2
6,9
3,0
Saldo
82,6
48,2
18,7
16,6
24,2
-1,0
-18,6
33,3
32,1
14,1
3,1
15,0
7,8
15,2
10,2
-0,2
3,3
5,8
10,7
2,9
-5,3
4,9
14,1
1,4
2,5
12,3
8,0
-6,2
-0,3
6,5
-1,0
-2,2
-4,8
-3,8
-7,8
-10,3
-12,4
-1,4
-3,9
-0,9
-0,7
0,7
-0,3
3,0
1,5
2,0
1,4
-0,7
-1,7
-0,8
0,4
-1,8
-0,9
-2,2
-1,7
-1,4
-1,1
-1,3
-2,1
-1,8
-3,9
-3,6
-2,8
-3,9
-4,3
-0,8
-7,3
-1,4
0,5
Izvoz
90,8
88,7
81,9
95,4
134,4
169,5
236,8
25,4
27,4
18,1
19,9
24,0
21,4
24,3
19,0
26,7
25,1
21,2
18,7
26,9
26,5
21,6
20,4
24,5
29,1
38,5
42,3
43,6
39,9
45,7
40,3
52,6
56,2
63,0
65,0
69,6
102,1
12,3
13,8
17,5
10,3
16,9
12,7
20,4
10,8
14,5
14,8
12,8
12,7
14,7
17,4
20,5
19,9
19,0
17,3
21,8
13,7
27,5
22,5
18,2
24,3
25,4
17,1
27,1
35,0
27,2
39,9
32,4
24,7
Italija
Uvoz
111,1
107,7
118,6
122,5
163,6
185,2
226,8
29,4
29,3
25,4
27,0
19,2
23,3
29,5
35,7
24,6
26,2
29,4
32,2
21,6
34,3
29,3
37,3
26,3
45,4
43,0
48,9
37,2
47,6
48,3
52,1
41,1
61,5
57,4
66,8
52,8
87,3
9,6
10,2
17,4
7,9
20,2
19,5
18,6
14,8
14,9
16,8
15,0
20,3
10,7
13,8
16,6
14,6
21,9
25,0
26,3
15,4
15,7
22,7
18,6
25,5
16,9
16,6
19,3
28,7
28,0
30,6
28,4
18,0
Saldo
-20,3
-19,0
-36,7
-27,1
-29,2
-15,7
10,0
-4,0
-1,9
-7,3
-7,1
4,8
-1,9
-5,2
-16,7
2,1
-1,1
-8,2
-13,5
5,3
-7,8
-7,7
-16,9
-1,8
-16,3
-4,5
-6,6
6,4
-7,7
-2,6
-11,8
11,5
-5,3
5,6
-1,8
16,8
14,8
2,7
3,6
0,1
2,4
-3,3
-6,8
1,8
-4,0
-0,4
-2,0
-2,2
-7,6
4,0
3,6
3,9
5,3
-2,9
-7,7
-4,5
-1,7
11,8
-0,2
-0,4
-1,2
8,5
0,5
7,8
6,3
-0,8
9,3
4,0
6,7
Izvoz
84,1
101,4
116,9
179,8
228,8
312,9
361,2
19,7
18,4
23,5
22,5
21,2
24,3
30,6
25,3
19,2
27,6
30,3
35,6
35,1
52,1
43,7
48,9
52,7
55,1
54,6
66,4
74,2
80,8
81,1
76,8
60,1
98,6
120,0
82,5
96,0
110,8
20,2
26,8
27,2
31,8
23,9
25,1
34,4
19,9
26,8
27,7
25,5
23,6
16,1
18,2
25,8
24,9
35,1
38,6
38,3
38,5
43,2
33,0
25,2
24,3
27,6
29,9
38,5
35,0
37,9
37,9
32,5
24,1
67
Grcija
Uvoz
201,5
184,0
237,9
300,2
277,9
296,8
319,9
43,1
42,3
55,3
60,8
40,2
38,7
51,1
54,0
46,0
49,4
52,2
56,3
98,4
76,4
56,7
68,7
59,4
73,6
69,9
75,0
66,3
79,2
72,2
79,1
62,5
90,4
75,4
91,6
95,9
104,3
18,6
21,0
26,7
29,7
25,3
24,2
27,2
19,8
25,2
23,7
25,8
29,6
17,3
18,9
26,3
25,9
29,6
34,9
29,0
20,8
25,6
30,2
30,4
31,0
26,9
30,7
38,3
33,6
35,4
35,3
38,1
26,7
Saldo
-117,4
-82,6
-121,0
-120,4
-49,1
16,1
41,3
-23,4
-23,9
-31,8
-38,3
-19,0
-14,4
-20,5
-28,7
-26,8
-21,8
-21,9
-20,7
-63,3
-24,3
-13,0
-19,8
-6,7
-18,5
-15,3
-8,6
7,9
1,6
8,9
-2,3
-2,4
8,2
44,6
-9,1
0,1
6,5
1,6
5,8
0,5
2,1
-1,4
0,9
7,2
0,1
1,6
4,0
-0,3
-6,0
-1,2
-0,7
-0,5
-1,0
5,5
3,7
9,3
17,7
17,6
2,8
-5,2
-6,7
0,7
-0,8
0,2
1,4
2,5
2,6
-5,6
-2,6
Izvoz
10,3
13,9
14,4
13,7
19,7
21,4
25,5
2,6
2,7
2,1
2,9
2,8
3,7
3,3
4,1
3,4
3,6
3,5
3,0
2,5
3,6
3,4
4,2
3,9
4,7
5,5
5,6
5,3
5,1
5,3
5,7
6,0
6,4
8,3
4,8
4,8
5,3
1,0
1,7
2,6
1,5
1,9
1,7
1,7
1,9
1,7
1,7
1,6
2,4
1,8
2,2
2,0
1,8
2,2
2,4
3,3
2,6
2,4
2,2
1,5
1,1
1,4
1,9
1,5
1,6
1,6
2,1
2,4
2,8
Rusija
Uvoz
191,8
139,4
125,4
177,8
265,4
418,6
569,5
60,8
38,6
33,2
59,2
53,4
31,7
26,9
27,4
49,4
22,3
13,3
61,1
25,1
34,6
53,5
64,6
63,1
47,9
74,5
79,9
77,4
99,9
113,0
128,3
137,5
98,6
150,5
182,9
157,3
95,3
25,9
23,4
28,1
33,5
22,4
44,0
28,9
37,4
46,7
53,4
40,3
34,6
47,3
39,6
50,6
33,4
27,1
38,1
48,1
52,9
49,5
40,5
63,2
79,2
48,6
53,5
55,2
46,4
18,4
30,5
64,9
45,4
Saldo
-181,5
-125,5
-111,0
-164,1
-245,7
-397,2
-544,0
-58,2
-35,9
-31,1
-56,3
-50,6
-28,0
-23,6
-23,3
-46,0
-18,7
-9,8
-58,1
-22,6
-31,0
-50,1
-60,4
-59,2
-43,2
-69,0
-74,3
-72,1
-94,8
-107,7
-122,6
-131,5
-92,2
-142,2
-178,1
-152,5
-90,0
-24,9
-21,7
-25,5
-32,0
-20,5
-42,3
-27,2
-35,5
-45,0
-51,7
-38,7
-32,2
-45,5
-37,4
-48,6
-31,6
-24,9
-35,7
-44,8
-50,3
-47,1
-38,3
-61,7
-78,1
-47,2
-51,6
-53,7
-44,8
-16,8
-28,4
-62,5
-42,6
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2005
2006
2007
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
Tabela 9: BUXET - CENTRALNA DR@AVNA VLAST
2002
2003
2004
2005
2006
Zavr{na smetka Zavr{na smetka Zavr{na smetka Zavr{na smetka
VKUPNI PRIHODI
Buxet
71.981.222.938
68.406.577.974
68.257.596.556 77.264.085.977 81.749.000.000
IZVORNI PRIHODI
58.896.097.958
56.784.247.919
56.534.423.095 60.465.813.344 59.940.000.000
DANO^NI PRIHODI
54.389.136.894
49.166.396.854
52.527.458.366 55.024.034.252 56.840.000.000
Danok od dohod, od dobivka i od kapitalni dobivki
10.137.596.496
10.772.545.343
10.068.869.008 10.934.484.390 11.236.000.000
Personalen danok od dohod
7.513.310.320
7.502.459.597
7.706.705.300
8.098.696.839
8.051.000.000
Danok od dobivka
2.624.286.176
3.270.085.746
2.362.163.708
2.835.787.551
3.185.000.000
31.235.879.140
31.741.066.910
36.093.219.422 38.172.046.946 40.136.000.000
Danok na promet i DDV (od 1.04.2000)
20.521.036.109
21.175.919.119
25.756.854.524 27.081.128.583 28.334.000.000
Akcizi
10.714.843.031
10.565.147.791
10.336.364.898 11.090.918.363 11.802.000.000
6.336.011.440
6.141.579.944
5.814.503.205
5.265.767.731
4.848.000.000
Uvozni dava~ki
5.230.636.743
4.909.408.470
4.597.751.176
4.251.685.006
3.817.121.000
Drugi uvozni dava~ki i taksi
1.105.374.697
1.232.171.474
1.216.752.029
1.014.082.725
1.030.879.000
0
Doma{ni danoci na stoki i uslugi
Danok od me|unarodna trgovija i transak. (carini i dava~ki)
Drugi danoci
0
51.094
0
0
3.359.937
3.894.080
5.216.895
0
0
340.562.742
475.513.109
545.887.314
651.735.186
620.000.000
Danok na finansiski transakcii
6.335.727.139
31.746.374
237.478
-
-
NEDANO^NI PRIHODI
4.506.961.064
7.617.851.065
4.006.964.729
5.441.779.092
3.100.000.000
931.379.088
1.963.471.700
1.752.484.628
3.441.892.427
1.100.000.000
Taksi i nadomestoci
1.091.976.541
1.366.943.949
1.465.138.734
1.656.889.743
1.500.000.000
Drugi vladini uslugi
205.764.069
370.052.922
257.196.740
246.001.080
300.000.000
2.277.841.366
3.917.382.494
532.144.627
96.995.843
200.000.000
7.193.569.639
4.081.105.548
3.341.846.311
2.045.598.523 16.227.000.000
6.244.440.021
4.002.729.305
3.158.721.234
1.455.155.987 16.027.000.000
949.129.619
78.376.243
183.125.077
590.442.536
200.000.000
540.000.000
Danoci od specifi~ni uslugi
Taksi za koristewe ili dozvoli za vr{ewe na dejnost
Pretpriema~ki prihod i prihod od imot
Drugi nedano~ni prihodi
KAPITALNI PRIHODI
Proda`ba na kapitalni sredstva
Proda`ba na zemji{te i nematerijalni vlo`uvawa
TRANSFERI I DONACII
3.808.557.430
3.651.554.878
4.932.545.381
894.339.868
Transferi od drugi nivoa na vlast
1.167.411.039
1.136.220.479
3.888.654.831
508.533.363
0
Donacii od stranstvo
2.641.146.391
2.515.334.399
1.043.890.550
385.806.506
540.000.000
1.908.760.868
1.538.911.272
3.000.000.000
DOMA[NO ZADOL@UVAWE
ZADOL@UVAWE VO STRANSTVO
480.521.896
1.584.121.754
3.766.572.092
1.529.500.321 12.319.422.970
2.042.000.000
1.584.121.754
3.766.572.092
1.529.500.321 12.319.422.970
2.042.000.000
18.354.261
123.097.537
71.700.272.895
64.462.761.283
63.743.917.129 67.090.435.530 81.749.000.000
56.314.747.304
51.104.920.817
51.667.851.725 45.930.102.078 49.295.088.000
Plati, naemnini i nadomestoci
18.337.661.335
20.233.542.216
20.943.062.394 21.655.526.155 22.668.904.000
Stoki i ostanati uslugi
13.991.420.289
7.325.808.770
Tekovni transferi
20.586.832.339
21.101.506.628
-
-
-
812.346.952
3.398.833.341
2.444.063.205
2.052.700.957
2.250.647.550
2.877.496.000
-
-
-
2.675.836.361
2.111.209.000
4.171.063.594
3.633.264.000
Me|unarodni razvojni agencii
PRIHODI OD OTPLATA (naplata) NA ZAEMI
VKUPNI RASHODI
TEKOVNI TRO[OCI
Tekovni transferi do edinicite na lokalna samouprava
Kamatni pla}awa
SUBVENCII I TRANSFERI
SOCIJALNI BENEFICII
KAPITALNI RASHODI
10.520.580
6.833.422.972
0
7.261.122.028
0
7.326.925.000
21.838.665.402 13.950.459.394 14.602.763.000
1.819.000.000
-
-
-
8.366.132.516
4.687.684.918
4.867.347.044
7.198.053.448 12.543.385.000
7.019.393.075
8.670.155.548
7.208.718.360
7.115.380.049 14.166.054.000
DAVAWE NA ZAEMI, U^ESTVO VO DEL OD
HARTIITE OD VREDNOST I OTPLATA NA GLAVNINA
Davawe na zaemi i u~estvo vo del od hartiite od vrednost
Amortizacija (otplata na glavnina)
931.369.212
637.002.773
76.445.946
6.088.023.863
8.033.152.776
7.132.272.414
68
0
0
7.115.380.049 14.166.054.000
Tabela 10: FUNKCIONALNA KLASIFIKACIJA NA RASHODITE NA CENTRALNIOT BUXET
Buxet 2005
Buxet 2006
Buxet 2005
vo milioni denari
VKUPNO
Op{ti javni uslugi
Raboti vo vrska so odbranata i uslugi
Javen red i bezbednost
Ekonomski raboti
Za{tita na okolinata
Komunalen razvoj
Zdravstvo
Rekreativni i kulturni aktivnosti i uslugi
Obrazovanie
Socijalna za{tita i socijalna sigurnost
66.327
5.885
5.885
8.398
15.877
368
858
613
1.471
9.869
17.103
91.868
13.609
6.130
9.902
23.846
615
3.555
1.165
1.968
13.363
17.716
Buxet 2006
Buxet 2005
struktura
100,0
8,9
8,9
12,7
23,9
0,6
1,3
0,9
2,2
14,9
25,8
Buxet 2006
% od BDP
100,0
14,8
6,7
10,8
26,0
0,7
3,9
1,3
2,1
14,5
19,3
23,9
2,1
2,1
3,0
5,7
0,1
0,3
0,2
0,5
3,6
6,2
31,3
4,6
2,1
3,4
8,1
0,2
1,2
0,4
0,7
4,6
6,0
Zabele{ka: Funkcionalnata klasifikacija na rashodite na Centralniot buxet e podgotvena spored me|unarodnite standardi
Grafik 5: FUNKCIONALNA KLASIFIKACIJA NA RASHODITE 2006 GODINA
Op{ti javni uslugi
13.609
Socijalna za{tita i
socijalna sigurnost
17.716
Raboti vo vrska so
odbranata i uslugi
6.130
Obrazovanie
13.363
Javen red i
bezbednost
9.902
Rekreativni i kulturni
aktivnosti i uslugi
1.968
Zdravstvo
1.165
Komunalen razvoj
3.555
Za{tita na
okolinata
615
Ekonomski raboti
23.846
69
Tabela 11: BUXET NA REPUBLIKA MAKEDONIJA (Centralen buxet i buxeti na fondovi)
Vkupno 2005
Buxet 2006
Reb. Bux. 2006
K1 2006
K2 2006
VII
VIII
100.928
103.198
109.029
23.069
26.306
9.202
8.483
84.581
88.198
89.507
19.848
22.782
8.284
7.366
304
177
240
79
50
6
55.681
57.581
58.688
12.658
15.097
Personalen danok na dohod
8.097
8.051
8.256
1.933
Danok na dobivka
2.837
3.185
4.423
1.725
DDV
27.082
28.334
27.374
Akcizi
11.748
12.543
5.266
4.848
651
VKUPNI PRIHODI
Dano~ni prihodi i pridonesi
Dano~ni prihodi (Smetka za sopstveni prihodi)
Danoci
Uvozni dava~ki
Drugi danoci
Pridonesi
IX
K3 2006
K4 2006
8.537
26.222
28.504
7.430
23.080
24.888
10
19
35
35
5.730
4.844
4.886
15.460
16.360
2.098
666
676
683
2.025
2.358
914
313
347
290
950
1.119
5.228
7.342
2.931
2.009
2.215
7.155
7.534
11.652
2.542
2.839
1.138
1.179
1.057
3.374
3.419
5.483
993
1.494
512
475
995
1.982
3.243
620
1.500
237
410
170
158
62
390
176
28.596
30.440
30.579
7.111
7.635
2.547
2.512
2.526
7.586
8.493
5.467
18.300
19.810
19.933
4.619
4.969
1.658
1.616
1.619
4.893
Agencija za vrabotuvawe
1.312
1.370
1.370
322
336
112
112
113
337
375
Fond za zdravstvo
8.982
9.260
9.276
2.170
2.330
778
784
794
2.356
2.651
Fond za PIOM
13.818
12.943
15.992
2.306
2.721
743
942
942
2.627
2.826
Nedano~ni prihodi (Smetka za sopstveni prihodi)
6.312
7.377
8.377
1.234
1.117
295
592
609
1.496
1.656
Profit od javni finansiski institucii
3.319
1.031
3.084
103
406
20
16
20
56
258
Administrativni taksi
1.657
1.500
1.500
395
426
86
103
119
308
364
Participacija za zdravstveni uslugi
434
573
573
80
76
19
25
21
65
22
Drugi administrativni taksi
246
300
300
65
70
20
20
19
59
26
Drugi nedano~ni prihodi
264
382
508
109
176
139
32
38
209
125
1.675
1.780
1.650
321
452
163
153
117
434
374
933
502
700
143
390
72
34
37
143
272
1.494
1.555
2.430
727
299
30
105
31
166
231
Nedano~ni prihodi
Nadomestoci za Fondot za pati{ta
Kapitalni prihodi
Stranski donacii
2
0
400
45
74
21
36
96
153
288
VKUPNI RASHODI
100.219
104.905
111.365
23.538
26.265
9.425
8.123
7.536
25.085
30.871
Tekovni tro{oci
Prihod od otplata na zaemi
90.026
93.420
98.542
22.475
24.145
8.275
7.002
7.058
22.335
27.569
Plati i nadomestoci
22.836
23.997
23.922
5.750
5.878
1.968
1.767
1.972
5.707
6.086
Stoki i uslugi
12.985
12.579
14.868
2.856
3.264
1.141
912
602
2.655
4.128
Transferi
51.597
53.585
56.389
13.080
14.265
4.556
4.237
4.374
13.167
16.163
913
613
1.047
167
209
57
73
35
165
240
Socijalni transferi
46.870
48.906
49.406
11.566
12.726
3.961
3.939
4.173
12.072
12.466
Fond za PIOM
6.947
Transferi (smetka za sopstveni prihodi)
24.971
26.999
29.884
6.396
6.640
2.227
2.209
2.315
6.751
Agencija za vrabotuvawe
2.940
2.500
2.152
659
521
169
161
157
487
450
Socijalna pomo{
4.138
3.954
4.279
948
945
452
340
322
1.114
1.090
Strukturni reformi
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Reformi na javnata administracija
0
3
4
0
0
0
0
0
0
0
14.825
15.450
16.087
3.561
4.621
1.112
1.228
1.378
3.718
3.979
3.681
3.975
5.850
1.326
1.308
528
219
164
911
3.451
135
91
86
21
22
10
7
3
20
7
2.610
3.259
3.363
790
736
223
86
109
418
1.193
Kamati po doma{en dolg
1.074
1.259
1.259
140
444
30
27
22
79
419
Kamati po nadvore{en dolg
1.536
2.000
2.104
650
292
193
59
87
339
774
Zdravstvena za{tita
Drugi transferi
Tro{oci za begalci
Kamatni pla}awa
0
0
0
0
0
387
0
0
387
0
10.191
11.486
12.823
1.063
2.120
1.151
1.121
479
2.751
3.301
Buxetsko saldo
709
-1.708
-2.336
-469
2
-276
359
1.000
1.083
-2.365
Finansirawe
-709
1.708
2.336
469
-2
276
-359
-1.000
-1.083
2.355
7.063
16.556
21.154
9.759
3.097
937
-280
-823
-166
5.390
Garancii
Kapitalni tro{oci
Priliv
1.383
15.821
20.831
13.928
3.846
0
0
0
0
0
Stranski zaemi
13.913
4.309
2.147
159
496
99
273
112
484
534
Depoziti
-9.797
-6.594
-6.585
-4.835
-4.101
1.131
-380
-1.446
-695
3.741
Dr`avni zapisi
1.538
3.000
3.000
484
422
-295
-173
511
43
1.070
29
20
1.761
24
2.433
2
0
0
2
0
7.772
14.848
18.818
9.290
3.099
661
79
177
917
3.025
3.025
Prihodi od privatizacija
Proda`ba na akcii
Odliv
7.772
14.848
18.818
9.290
3.099
661
79
177
917
Nadvore{en dolg
3.295
10.119
14.089
9.159
381
661
79
177
917
487
Doma{en dolg
4.478
4.729
4.729
131
2.718
0
0
0
0
2.538
Otplata na glavnica
70
Vkupno 2006 Buxet 2007
I
II
III
K1 2007
IV
V
VI
K2 2007
VII
VIII
K3 2007
Vkupno 2007
104.101
108.634
8.717
7.645
10.066
26.428
9.565
9.069
9.226
27.860
10.827
12.164
22.991
77.279
90.598
92.824
7.803
6.729
8.929
23.461
8.445
7.883
8.307
24.635
9.384
8.624
18.008
66.104
199
211
11
30
18
59
13
16
16
45
19
21
40
144
59.575
61.511
5.580
3.986
6.189
15.755
5.754
5.280
5.480
16.514
6.496
5.916
12.412
44.681
8.414
7.471
624
589
631
1.844
665
655
686
2.006
759
699
1.458
5.308
4.708
3.704
252
397
1.386
2.035
407
405
425
1.237
424
403
827
4.099
27.259
30.390
2.940
1.756
2.410
7.106
3.116
2.510
2.524
8.150
3.381
2.866
6.247
21.503
12.174
12.627
1.091
786
903
2.780
1.002
1.049
1.183
3.234
1.335
1.297
2.632
8.646
7.712
5.519
417
378
707
1.502
399
498
483
1.380
417
451
868
3.750
1.213
1.800
256
80
152
488
165
163
179
507
180
200
380
1.375
30.825
31.102
2.212
2.713
2.722
7.647
2.678
2.587
2.811
8.076
2.869
2.687
5.556
21.279
19.948
20.671
1.439
1.764
1.751
4.954
1.724
1.661
1.821
5.206
1.844
1.793
3.637
13.797
1.370
1.390
89
128
126
343
120
118
126
364
127
122
249
956
9.507
9.041
684
821
845
2.350
834
808
864
2.506
898
772
1.670
6.526
10.480
13.755
775
798
948
2.521
1.013
1.056
792
2.861
1.131
3.443
4.574
9.956
5.503
6.471
446
470
585
1.501
612
434
409
1.455
576
231
807
3.763
823
2.370
23
44
5
72
57
292
19
368
121
2.889
3.010
3.450
1.493
1.500
129
137
153
419
122
128
134
384
134
118
252
1.055
243
452
25
18
27
70
26
20
32
78
0
31
31
179
220
300
24
20
28
72
21
25
22
68
21
22
43
183
619
677
29
25
24
78
40
15
34
89
124
8
132
299
1.581
1.680
99
84
126
309
135
142
142
419
155
144
299
1.027
948
550
75
43
49
167
51
58
42
151
197
50
247
565
1.423
1.505
44
75
140
259
56
63
81
200
100
47
147
606
560
0
20
0
0
20
0
9
4
13
15
0
15
48
105.759
112.027
6.855
7.907
9.382
24.144
8.081
8.561
9.326
25.968
9.424
7.873
17.297
67.409
96.524
100.098
6.522
7.645
8.871
23.038
7.689
8.018
8.589
24.296
8.174
7.505
15.679
63.013
23.421
24.852
1.981
1.995
2.049
6.025
2.018
2.044
2.050
6.112
2.049
1.846
3.895
16.032
12.903
14.833
841
904
994
2.739
965
966
1.143
3.074
1.203
833
2.036
7.849
56.675
57.279
3.471
4.574
5.670
13.715
4.359
4.876
5.000
14.235
4.772
4.713
9.485
37.435
781
633
76
54
61
191
63
41
60
164
39
27
66
421
48.830
50.987
3.265
4.228
4.843
12.336
3.697
4.269
4.483
12.449
4.193
4.258
8.451
33.236
26.734
28.865
2.232
2.283
2.365
6.880
2.315
2.318
2.335
6.968
2.342
2.330
4.672
18.520
2.117
2.058
142
138
137
417
153
140
144
437
140
139
279
1.133
4.097
4.131
84
581
361
1.026
334
325
217
876
360
368
728
2.630
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
4
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
15.879
15.929
807
1.226
1.980
4.013
895
1.486
1.787
4.168
1.351
1.421
2.772
10.953
6.996
5.601
130
282
759
1.171
596
557
450
1.603
536
423
959
3.733
70
58
0
10
7
17
3
9
7
19
4
5
9
45
3.137
2.965
229
172
158
559
347
132
396
875
150
113
263
1.697
1.082
1.337
20
25
49
94
231
41
183
455
70
15
85
634
2.055
1.628
209
147
109
465
116
91
213
420
80
98
178
1.063
387
169
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
9.235
11.929
333
262
511
1.106
392
543
737
1.672
1.250
368
1.618
4.396
-1.749
-3.393
1.862
-262
684
2.284
1.484
508
-100
1.892
1.403
4.291
5.694
9.870
1.739
3.393
-1.862
262
-684
-2.284
-1.484
-508
100
-1.892
-1.403
-4.291
-5.694
-9.870
18.080
14.791
922
1.721
413
3.056
2.686
-454
6.734
8.966
-1.113
-3.751
-4.864
7.158
17.774
750
53
0
609
662
0
0
0
0
0
0
0
662
1.673
3.477
31
135
107
273
193
104
78
375
547
54
601
1.249
-5.890
7.014
967
1.484
-449
2.002
2.035
-558
7.048
8.525
-1.271
-3.655
-4.926
5.601
2.019
3.500
-129
102
145
118
458
0
-400
58
-389
-196
-585
-409
2.459
50
0
0
1
1
0
0
8
8
0
46
46
55
16.331
11.398
2.784
1.459
1.097
5.340
4.170
54
6.634
10.858
290
540
830
17.028
16.331
11.398
2.784
1.459
1.097
5.340
4.170
54
6.634
10.858
290
540
830
17.028
10.944
6.461
2.784
1.459
1.097
5.340
1.177
54
5.790
7.021
159
540
699
13.060
5.387
4.937
0
0
0
0
2.993
0
844
3.837
131
0
131
3.968
71
TABELA 12. FOND ZA PENZISKO I INVALIDSKO OSIGURUVAWE
Vid na prihodite / rashodite
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno
PRIHODI
Pridones od plati
Pridones od dohodot
Prihodi od Buxetot na Republikata
Prihodi od privaten sektor
Prihodi od individualni zemjodelci
Prihodi od akcizi
Pridones od Agencijata za vrabotuvawe za nevraboteni lica
Drugi prihodi
Prihodi od dividendi i od proda`ba na hartii od vrednost
Preneseni prihodi od prethodna godina
RASHODI
Penzii
Redovni penzii
Voeni penzii
Zemjodelski penzii
Retroaktivna isplata na 8%
Predvremeno penzionirawe spored Zakonot od 2000 godina
Predvremeno penzionirawe spored Zakonot od 2001 godina
Predvremeno penzionirawe spored Zakonot od 2004 godina
Razlika za Ministerstvo za vnatre{ni raboti
Tranzicioni tro{oci
Nadomestok za telesno o{tetuvawe
Nadomestoci od invalidsko osiguruvawe
Vrabotuvawe i internatsko smestuvawe na deca invalidi
Pridones za zdravstvena za{tita
Nadomestok na stru~nata slu`ba
Drugi rashodi
Kapitalni sredstva
RAZLIKA
Deficit / Suficit
(vo milioni denari)
2006
2006
2007
jan.-avg. Izvr{eno jan.-avg.
22.883
24.289
25.811
28.191
28.983
28.878
20.404
31.467
21.953
15.722
15.671
15.784
16.882
17.204
17.484
12.484
19.369
13.419
311
331
283
307
383
388
202
303
194
4.174
5.744
6.961
7.741
8.486
8.291
6.063
9.385
7.035
404
377
409
394
412
390
156
244
167
58
41
61
71
41
39
21
33
17
804
716
688
677
661
659
423
661
442
1.101
1.126
1.404
1.536
1.719
1.550
865
1.230
586
74
73
29
65
57
59
173
219
91
68
209
192
42
21
18
17
23
2
0
0
0
476
0
0
0
0
0
22.940
24.697
25.889
27.740
29.132
29.015
20.376
31.204
21.513
19.774
21.278
22.255
24.008
25.121
24.969
16.706
25.410
17.358
18.948
19.041
19.982
21.667
22.824
23.335
15.948
24.272
16.668
505
514
518
499
509
479
304
455
297
321
297
262
234
217
178
104
154
86
0
1.167
1.136
1.131
1.027
455
0
0
0
0
112
103
121
88
90
47
70
40
0
148
254
262
247
240
118
178
60
91
73
115
94
112
166
113
769
1.325
1.162
72
72
83
80
82
82
54
82
55
94
91
76
98
97
110
87
138
108
12
7
9
6
6
6
3
4
1
2.672
2.805
2.934
3.184
3.349
3.416
2.354
3.582
2.459
141
153
165
172
170
172
129
208
154
175
254
222
192
257
190
126
258
202
-
37
145
0
50
70
148
196
14
-57
-408
-78
451
-149
-137
28
263
440
Izvor: Interni podatoci na Ministerstvoto za finansii
72
TABELA 13. FOND ZA ZDRAVSTVENO OSIGURUVAWE
Vid na prihodite / rashodite
2000
2001
2002
2003
2004
(vo milioni denari)
2005
Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno
PRIHODI
Pridonesi
Pridonesi od Penziskiot Fond
Pridonesi od Agencijata za vrabotuvawe
Pridonesi od Ministerstvoto za trud
Drugi prihodi
Sredstva od Buxetot na RM za zadol`itelno
zdravstveno osiguruvawe
Prenesen vi{ok od prethodnata godina
RASHODI
Ambulantni tro{oci
Bolni~ko lekuvawe
Tro{oci po programi
Lekovi
Zabna za{tita
Ortopedski tro{oci
Lekuvawe vo stranstvo
Drug vid lekuvawe (nadomestoci)
Administracija
Oprema i odr`uvawe
Drugi tro{oci
Krediti i kamati
RAZLIKA
Deficit/suficit
2006
2006
2007
jan.-avg. Izvr{eno jan.-avg.
12.790
12.295
13.656
14.698
14.886
15.083
10.168
15.669
11.233
7.745
7.528
7.823
8.418
8.762
8.982
6.061
9.447
6.526
2.649
2.616
3.075
3.184
3.349
3.417
2.355
3.584
2.459
1.941
1.554
1.763
1.849
1.998
2.062
1.411
2.145
1.519
0
48
54
64
41
64
44
67
42
455
70
734
1.064
676
79
78
97
29
-
166
111
29
60
479
21
43
479
198
286
179
0
313
96
91
1
0
0
0
0
12.463
12.205
13.611
14.678
14.722
15.206
10.852
16.280
11.171
2.486
2.505
4.430
5.132
5.959
7.129
9.449
14.282
9.977
5.737
5.919
4.929
5.038
5.098
6.311
0
0
0
105
306
123
21
0
0
0
0
0
1.681
1.555
1.305
1.868
2.006
0
0
0
0
687
522
521
630
0
0
0
0
0
143
111
134
150
280
171
165
219
138
70
90
144
221
117
151
151
185
49
694
769
832
968
941
1.062
757
1.135
789
250
268
360
309
254
276
282
396
195
90
44
656
219
23
106
48
63
23
200
48
23
32
27
0
0
0
0
321
71
154
90
17
0
0
0
0
326
90
45
21
164
-123
-684
-611
62
Izvor: Interni podatoci na Ministerstvoto za finansii
73
TABELA 14. AGENCIJA ZA VRABOTUVAWE
Vid na prihodite / rashodite
(vo milioni denari)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno
5.119
PRIHODI
1.121
Prihodi od pridonesi
1.098
Pridones od plati
Pridones od rabotni lu|e koi samostojno vr{at dejnost
22
Pridones {to go uplatuvaat rabotnicite
na privremena rabota vo stranstvo
0
Pridones od prethodnata godina
0
Dotacii od Buxetot na Republikata
3.990
Za pokrivawe na deficitot na
Agencijata za vrabotuvawe
3.470
Za isplata na pari~en nadomest na vrabotenite od pretprijatijata koi
vo svoeto rabotewe iska`uvaat zaguba (zagubari)
516
Reforma na javnata administracija
Po drugi osnovi
3
Drugi prihodi
8
RASHODI
5.110
Rashodi za funkcijata
4.913
Sredstva za obezbeduvawe pari~en nadomestok
na nevraboteni lica
1.875
Pridonesi za zdravstveno osiguruvawe
1.936
Pridonesi za penzisko i invalidsko osiguruvawe
1.102
Sredstva za vrabotuvawe na invalidni lica
Isplata spored Zakon za pottiknuvawe na vrabotenosta
Nadomestok za prekvalifikacija
Rashodi za stru~nata slu`ba
198
Osnovni plati i naemnini
118
Nadomestoci
19
Stoki i ostanati uslugi
54
Kamatni pla}awa
1
Kapitalni tro{oci
6
RAZLIKA
Deficit / Suficit
9
2006
2006
2007
jan.-avg. Izvr{eno jan.-avg.
4.827
1.136
1.113
23
5.918
1.180
1.178
2
6.241
1.224
1.223
0
7.456
1.270
1.155
24
6.940
1.313
1.192
23
3.869
883
784
13
5.685
1.371
1.259
20
3.444
956
850
15
0
0
3.677
0
0
4.726
1
0
5.002
4
88
6.163
5
93
5.616
2
84
2.979
3
89
4.303
0
91
2.481
3.170
3.742
3.958
4.522
4.612
2.645
3.864
2.301
481
26
26
13
4.749
4.571
944
19
21
12
5.868
5.658
980
3
61
16
6.214
6.005
988
61
592
23
7.325
7.102
418
22
564
11
6.938
6.710
199
7
128
7
4.080
3.928
285
11
143
11
5.937
5.703
156
8
16
7
3.513
3.373
1.879
1.555
1.138
178
116
18
43
0
2
2.273
1.763
1.453
128
41
210
124
22
42
0
22
2.377
1.849
1.557
121
61
40
209
134
20
51
0
4
2.697
1.998
1.729
58
592
29
223
132
20
68
0
3
2.425
2.063
1.552
114
526
30
228
133
22
69
0
4
1.385
1.411
878
157
65
32
152
91
13
48
0
0
1.992
2.144
1.236
220
66
45
234
136
20
73
0
5
1.104
1.517
599
92
29
32
140
88
9
43
0
0
78
50
27
132
2
-211
-252
-69
Izvor: Interni podatoci na Ministerstvoto za finansii
74
TABELA 15. FOND ZA MAGISTRALNI I REGIONALNI PATI[TA
Vid na prihodite / rashodite
2000
2001
2002
2003
2004
(vo milioni denari)
2005
Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno
PRIHODI
Prihodi od Buxet
Nadomestok za upotreba na pati{ta {to gi koristat
stranskite motorni vozila
Godi{en nadomestok za patni motorni vozila
{to podle`at na registracija
Nadomestok za upotreba na avtopat
Stranski kredit
Drugi prihodi
Grant
RASHODI
Investicii
Rashodi za studii, proektirawe, nadzor,
provizii i materijalni tro{oci
Odr`uvawe na pati{tata
Otplata na krediti
Sredstva za lokalni pati{ta
Ostanati tro{oci
Obvrski od prethodnata godina
Obvrski sprema Agencijata za sanacija na banki
RAZLIKA
Deficit / suficit
2006
2006
2007
jan.-avg. Izvr{eno jan.-avg.
3.506
4.012
3.434
3.668
3.299
3.031
1.903
2.975
1.798
1.590
1.655
1.305
1.603
1.610
1.320
800
1.350
750
82
73
87
82
77
90
66
102
68
746
704
761
797
853
842
553
790
556
537
375
381
728
741
743
469
687
403
538
1.098
862
418
9
0
0
0
0
14
21
2
39
9
36
15
46
21
-
87
36
1
0
0
0
0
0
3.506
4.013
3.420
3.661
3.889
3.389
2.247
3.525
2.336
1.662
1.756
1.250
1.107
1.753
1.405
821
1.630
1.331
179
286
289
205
156
164
110
148
134
952
926
900
1.063
1.081
1.013
864
1.032
462
212
299
304
424
242
254
131
274
113
502
596
528
666
611
508
321
431
296
0
0
0
46
45
45
0
10
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
150
149
150
0
0
0
0
0
0
-1
14
7
-590
-358
-344
-550
-538
Izvor: Interni podatoci na Ministerstvoto za finansii
75
TABELA 16. VKUPEN NADVORE[EN DOLG PO DOL@NICI I PO KREDITORI
(milioni SAD dolari)
76
Dolgoro~en dolg
Javen sektor
Op{ta Vlada
Centralna Vlada
Oficijalni kreditori
Multilateralni kreditori
IBRD
IDA
IFAD
CEDB
EBRD
EIB
EUROFIMA
EU
Bilateralni kreditori
Reprogramiran dolg 1995
Nereprogramiran dolg
Novosklu~eni krediti
Privatni kreditori
Evro obvrznici
Ostanati privatni kreditori
Banki
Nebankarski privaten sektor
Javni fondovi
Oficijalni kreditori
Multilateralni kreditori
IBRD
EBRD
EIB
Bilateralni kreditori
Novosklu~eni krediti
Privatni kreditori
Ostanati privatni kreditori
Banki
Nebankarski privaten sektor
Monetarna vlast
IMF
Javni pretprijatija
Oficijalni kreditori
Multilateralni kreditori
IBRD
EBRD
EIB
EUROFIMA
IFC
CEDB
I
2.275,88
1.525,96
1.274,96
1.218,60
1.023,28
903,03
210,95
379,08
16,52
23,28
25,53
130,91
0,00
116,75
120,25
46,62
8,60
65,03
195,32
194,58
0,74
0,74
0,00
56,36
56,36
56,36
16,06
29,63
10,67
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
54,40
54,40
196,60
90,95
71,99
33,36
8,62
17,06
6,47
0,00
6,49
II
2.286,49
1.543,02
1.294,37
1.236,01
1.036,80
915,82
213,48
382,72
17,04
23,75
26,24
133,52
0,00
119,07
120,99
43,95
8,77
68,27
199,20
198,45
0,75
0,75
0,00
58,36
58,36
58,36
16,06
31,41
10,89
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
51,92
51,92
196,73
90,49
72,52
32,79
9,11
17,40
6,61
0,00
6,62
III
2.307,17
1.529,16
1.281,31
1.223,78
1.023,32
921,38
214,58
385,11
17,14
23,90
26,50
134,29
0,00
119,86
101,93
24,23
8,82
68,88
200,47
199,77
0,70
0,70
0,00
57,53
57,53
57,53
16,06
32,36
9,12
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
50,73
50,73
197,12
91,36
73,28
33,05
9,52
17,40
6,65
0,00
6,66
IV
2.334,82
1.530,57
1.281,51
1.221,63
1.014,11
930,62
218,20
386,37
17,25
24,49
27,15
134,37
0,00
122,79
83,49
3,21
9,04
71,24
207,52
204,64
2,87
2,87
0,00
59,88
59,88
59,88
16,06
34,51
9,31
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
48,92
48,92
200,14
93,54
75,05
33,86
9,76
17,82
6,79
0,00
6,82
V
2.309,60
1.468,08
1.269,09
1.208,53
1.004,40
919,80
216,17
383,50
17,12
24,09
27,00
131,13
0,00
120,78
84,61
3,19
8,89
72,53
204,12
201,30
2,82
2,82
0,00
60,56
60,56
60,56
16,06
35,35
9,16
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
198,99
92,93
74,74
34,44
9,39
17,53
6,67
0,00
6,71
VI
2.222,01
1.367,78
1.157,40
1.111,59
906,24
817,31
103,05
385,21
17,29
24,24
27,32
138,67
0,00
121,55
88,92
3,20
8,95
76,78
205,35
202,58
2,78
2,78
0,00
45,81
45,81
45,81
0,00
36,60
9,20
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
210,38
105,00
77,76
36,49
10,18
17,63
6,71
0,00
6,75
VII
2.256,95
1.381,28
1.173,37
1.120,93
913,24
823,67
104,06
387,39
17,48
24,52
27,05
140,25
0,00
122,93
89,57
2,81
9,05
77,70
207,70
204,88
2,81
2,81
0,00
52,44
52,44
52,44
0,00
43,11
9,33
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
207,91
107,82
80,28
39,06
9,75
17,84
6,80
0,00
6,83
VIII
2.271,95
1.378,88
1.174,14
1.120,30
913,35
822,42
103,97
387,28
17,50
24,43
27,00
139,75
0,00
122,49
90,93
2,81
9,02
79,11
206,95
204,15
2,80
2,80
0,00
53,83
53,83
53,83
0,00
44,53
9,31
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
204,74
104,78
78,72
37,64
9,71
17,79
6,78
0,00
6,80
77
Bilateralni kreditori
Novosklu~eni krediti
Privatni kreditori
Ostanati privatni kreditori
Banki
Nebankarski privaten sektor
Privaten sektor
Privatni Banki
Oficijalni kreditori
Multilateralni creditori
EBRD
EIB
Bilateralni kreditori
Novosklu~eni krediti
Privatni kreditori
Ostanati privatni kreditori
Banki
Nebankarski privaten sektor
Nebankarski privaten sektor
Oficijalni kreditori
Multilateralni kreditori
EBRD
IFC
EAR
Bilateralni kreditori
Novosklu~eni krediti
Privatni kreditori
Ostanati privatni kreditori
Banki
Nebankarski privaten sektor
Kratkoro~en dolg
Javen sektor
Op{ta Vlada
Zaemi
Monetarna vlast
Zaemi
Javni pretprijatija
Zaemi
Privaten sektor
Privatni Banki
Zaemi
Nebankarski privaten sektor
Trgovski krediti
Zaemi
Vkupno
18,96
18,96
105,65
105,65
102,50
3,15
749,92
184,10
63,55
50,58
46,94
3,65
12,97
12,97
120,54
120,54
97,18
23,37
565,83
21,06
13,04
8,78
4,22
0,03
8,02
8,02
544,76
544,76
175,47
369,29
80,20
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
80,20
14,79
14,79
65,40
0,26
65,14
2.356,07
17,96
17,96
106,25
106,25
103,14
3,10
743,47
171,44
41,56
28,33
24,61
3,72
13,23
13,23
129,88
129,88
106,16
23,72
572,03
20,41
12,60
8,30
4,27
0,02
7,81
7,81
551,62
551,62
179,27
372,35
98,71
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
98,71
21,16
21,16
77,56
0,27
77,29
2.385,20
18,08
18,08
105,76
105,76
102,49
3,26
778,01
184,96
57,39
40,41
33,00
7,40
16,98
16,98
127,57
127,57
103,68
23,89
593,05
21,11
13,61
9,80
3,79
0,02
7,50
7,50
571,94
571,94
201,53
370,41
124,60
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
124,60
34,39
34,39
90,21
0,27
89,93
2.431,77
18,49
18,49
106,60
106,60
103,21
3,39
804,24
188,86
58,79
41,40
33,81
7,59
17,39
17,39
130,07
130,07
105,74
24,34
615,38
20,88
13,89
10,03
3,85
0,01
6,98
6,98
594,50
594,50
206,22
388,28
129,04
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
129,04
35,24
35,24
93,80
0,28
93,52
2.463,86
18,19
18,19
106,06
106,06
102,67
3,39
841,52
185,29
57,83
40,72
33,26
7,46
17,11
17,11
127,46
127,46
103,31
24,15
656,23
21,69
15,73
11,91
3,83
0,00
5,95
5,95
634,55
634,55
209,50
425,05
156,33
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
156,33
34,68
34,68
121,64
0,28
121,36
2.465,92
27,24
27,24
105,38
105,38
102,00
3,38
854,23
195,77
62,36
45,14
37,63
7,51
17,22
17,22
133,41
133,41
109,10
24,31
658,46
20,96
15,83
11,98
3,85
0,00
5,13
5,13
637,50
637,50
212,17
425,33
165,84
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
165,84
43,76
43,76
122,08
0,28
121,79
2.387,84
27,53
27,53
100,10
100,10
96,97
3,13
875,67
202,36
67,51
45,65
38,06
7,59
21,85
21,85
134,85
134,85
110,28
24,57
673,31
21,47
17,25
13,36
3,88
0,00
4,22
4,22
651,85
651,85
219,01
432,84
170,90
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
170,90
44,27
44,27
126,62
0,29
126,34
2.427,85
26,06
26,06
99,96
99,96
96,85
3,11
893,08
208,44
73,57
51,80
42,19
9,61
21,78
21,78
134,87
134,87
110,29
24,58
684,64
20,30
16,20
12,31
3,89
0,00
4,10
4,10
664,34
664,34
222,67
441,67
176,28
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
176,28
51,25
51,25
125,03
0,29
124,74
2.448,23
TABELI 17. MAKEDONSKA BERZA
10.500
10.000
9.500
9.000
8.500
8.000
Struktura na prometot vo avgust 2007 godina
Pazaren segment
%
Broj na trans.
43.563.688
76,47
10.387
REDOVEN PAZAR
519.271.317
8.488.785
14,90
3.714
BLOK TRANSAKCII
254.976.200
4.168.779
7,32
3
DR@AVA PAZAR
VKUPNO
Promet (denari) Promet (Eur)
45.666.197
746.492
1,31
4
3.484.656.539
56.967.744
100,00
14.108
31.08.2007
30.08.2007
29.08.2007
28.08.2007
27.08.2007
26.08.2007
25.08.2007
24.08.2007
23.08.2007
22.08.2007
Blok transakcii
7,32%
2.664.742.825
OFICIJALEN PAZAR
21.08.2007
20.08.2007
19.08.2007
18.08.2007
17.08.2007
16.08.2007
15.08.2007
14.08.2007
13.08.2007
12.08.2007
11.08.2007
10.08.2007
09.08.2007
08.08.2007
07.08.2007
06.08.2007
05.08.2007
04.08.2007
03.08.2007
02.08.2007
01.08.2007
7.500
Dr`ava pazar
1,31%
Redoven Pazar
14,90%
Oficijalen pazar
76,47%
10 AKCII SO NAJGOLEM OSTVAREN PROMET NA OFICIJALEN PAZAR
Hartija od vrednost
Ohridska banka Ohrid
Makpetrol Skopje
Alkaloid Skopje
Komercijalna banka Skopje
Granit Skopje
Vitaminka Prilep
Teteks Tetovo
R@ Makstil Skopje
Toplifikacija Skopje
GP Mavrovo Skopje
OSTANATI
VKUPNO
Maks.
(denari)
10.700
178.000
14.500
8.100
2.778
21.800
7.497
889
18.949
3.000
Min
(denari)
9.005
140.000
10.400
7.400
2.204
17.247
4.301
668
10.400
1.350
Prose~na
cena (denari)
9.938
159.775
11.748
7.658
2.455
18.743
5.262
779
13.735
2.054
Koli~ina
42.167
1.606
20.638
26.078
76.743
9.911
22.105
151.412
7.974
52.910
176.335
587.879
AKCII SO NAJGOLEM PORAST NA CENATA*
Akcija
Prose~na cena
(denari)
31.07.2007
Promet
vo denari
387.148.901
263.961.594
252.143.148
199.538.359
189.725.833
180.996.239
125.158.993
118.555.685
115.548.233
110.753.091
700.086.964
2.643.617.040
Promet % na u~estvo
Broj na
vo EUR
vo prometot transakcii
6.329.673
14,64
248
4.315.194
9,98
294
4.122.106
9,54
1.020
3.262.023
7,55
622
3.101.605
7,18
882
2.959.164
6,85
461
2.046.117
4,73
350
1.938.142
4,48
1.011
1.888.967
4,37
520
1.810.573
4,19
720
11.444.784
26,48
3.875
43.218.347
100,00
10.003
AKCII SO NAJGOLEMO NAMALUVAWE NA CENATA*
Prose~na cena
(denari)
31.08.2007
% na
promena
Akcija
ADG Mavrovo Skopje
1.281,45
2.794,60
118,08
Fer{ped AD Skopje
Toplifikacija AD Skopje
10.281,77
18.840,11
83,24
Stopanska banka AD Bitola
Beton AD Skopje
26.329,66
46.536,81
76,75
OHIS AD Skopje
Teteks AD Tetovo
4.401,38
7.191,99
63,40
488,98
746,00
52,56
R@ Ekonomika AD Skopje
Pazar. kapital.
(denari)
3.004.133.653
19.439.199.221
20.296.912.747
16.057.689.372
7.847.483.719
1.619.600.000
3.285.206.759
12.481.956.971
8.478.050.850
693.757.524
50.062.081.873
143.266.072.689
78
Prose~na cena
(denari)
31.07.2007
Prose~na cena
(denari)
31.08.2007
% na
promena
392.000,00
329.665,77
12.831,82
12.614,71
-15,90
-1,69
1.378,00
1.375,28
-0,20
Pregled na trguvawe so obvrznici
MAH (%)
MIN (%)
Posledna Posleden
Obem
prose~na
datum na (NV vo Evra)
dnevna cena trguvawe
Promet
(denari)
Promet
(Evra)
Prinos do
dostasuvawe na
obvrznicata*
Obvrznici na RM - "staro devizno {tedewe# (RM01)
87,30
87,00
87,20
31.08.2007
132.498
7.065.019
115.495
9,30%
Obvrznici na RM za denacional. prva emisija (RMDEN01)
81,80
81,80
81,80
30.08.2007
66.770
3.340.598
54.617
10,14%
Obvrznici na RM za denacional. vtora emisija (RMDEN02)
83,60
83,50
83,50
22.08.2007
37.056
1.893.132
30.950
8,16%
Obvrznici na RM za denacional. treta emisija (RMDEN03)
82,40
82,20
82,30
31.08.2007
113.419
5.710.088
93.349
7,82%
Obvrznici na RM za denacion. ~etvrta emisija (RMDEN04)
81,10
78,50
80,20
31.08.2007
328.748
16.149.593
264.013
7,89%
Obvrznici na RM za denacional. petta emisija (RMDEN05)
80,00
79,00
79,20
31.08.2007
166.880
8.086.344
132.190
7,61%
Obvrznici na RM za denacional. {esta emisija (RMDEN06)
79,80
78,00
78,62
31.08.2007
332.184
15.969.009
261.055
7,13%
* Modelot na kalkulacija na prinosot do dostasuvawe e prilagoden na karakteristikite na obvrznicite. Datum na presmetuvawe e 31.08.2007
godina, so poslednata prose~na cena na trguvawe na obvrznicite
Pokazateli za kotiranite dru{tva od MBI - 10
Koeficient cena
Dru{tvo
Alkaloid Skopje
Beton Skopje*
Granit Skopje
Komercijalna banka Skopje
Makpetrol Skopje
Makstil Skopje
Stopanska banka Bitola
Toplifikacija Skopje
Teteks Tetovo
TTK Banka Skopje
U~estvo na stranski
U~estvo na stranski
po akcija /
Dividenden
na investitori
na investitori
Dobivka po akcija1)
prinos
juli 20072)
avgust 20073)
0,62%
0,00%
0,89%
2,07%
0,58%
0,00%
4,04%
0,19%
0,16%
1,30%
15,12%
65,54%
27,49%
49,00%
10,66%
81,22%
41,43%
22,87%
6,24%
31,45%
15,23%
64,93%
27,90%
49,69%
10,95%
81,19%
41,76%
22,88%
5,82%
31,65%
59,42
68,35
29,38
21,90
66,42
184,71
24,63
293,51
128,86
87,37
% Promena
0,11%
-0,61%
0,41%
0,69%
0,29%
-0,03%
0,33%
0,01%
-0,42%
0,20%
Pokazatelite se presmetani so koristewe na podatoci od Revidiranite finansiski izve{tai za 2006 godina i isplatenata dividenda za 2006 godina.
Stranski investitori na Oficijalniot pazar na Berzata3)
Akcii
Obvrznici3
Vkupno Oficijalen pazar
Stranski pravni
Stranski fizi~ki
Vkupno stranski
Vkupno stranski
lica avgust 2007
lica avgust 2007
investitori avgust 2007
investitori juli 2007
27,91%
6,18%
19,05%
1,51%
4,04%
2,54%
29,42%
10,22%
21,59%
29,16%
10,22%
21,43%
Promena
vo %
0,26%
0,00%
0,16%
1) Cena na akcija na 31.08.2007 / Dobivka po akcija
2) Sostojba na 31.08.2007 godina, spored podatocite dobieni od Centralniot depozitar za hartii od vrednost, a koja se odnesuva na u~estvo na stranskite
investitori vo vkupnata glavnina na dru{tvoto
3) Sostojba na 31.08.2007 godina, spored podatocite dobieni od Centralniot depozitar za hartii od vrednost, a koja se odnesuva na u~estvo na stranskite
investitori vo vkupnata nominalna vrednost na obvrznicite.
79
U~estvo na stranskite i doma{nite investitori vo vkupniot promet ostvaren na Berzata4)
avgust 2007
Stranski fizi~ki lica
Stranski pravni lica
Vkupno stranski
Doma{ni fizi~ki lica
Doma{ni pravni lica
Vkupno doma{ni
Kupuvawe % na u~estvo
Prodavawe % na u~estvo
4,14%
29,83%
33,97%
44,44%
21,59%
66,03%
2,11%
10,54%
12,65%
61,14%
26,21%
87,35
Promet po ~lenki
^lenka
[ifra
Klasi~no
trguvawe
Klasi~no
trguvawe %
Blokovi
Komercijalna banka AD Skopje
KB
INOVO BROKER AD Skopje
IN
MAK Broker AD Skopje
ILIRIKA INVESTMENTS AD Skopje
NLB Tutunska broker AD Skopje
Blokovi
%
Dr`ava
Dr`ava
%
Vkupno
1.031.706.088
16,20
19.176.000
3,76
0
0,00
1.050.882.088
863.581.164
13,56
0
0,00
0
0,00
863.581.164
MK
771.720.753
12,12
0
0,00
0
0,00
771.720.753
IL
326.962.535
5,13
435.776.400
85,45
0
0,00
762.738.935
TN
539.395.306
8,47
0
0,00
0
0,00
539.395.306
TTK Banka Skopje
TK
421.983.062
6,63
55.000.000
10,79
1.506.897
3,30
478.489.959
Bro-Dil AD Skopje
BD
426.345.103
6,70
0
0,00
31.280.000
68,50
457.625.103
BITOLA BROKER AD Bitola
BB
383.332.746
6,02
0
0,00
0
0,00
383.332.746
Alta Vista broker AD Skopje
AV
351.136.058
5,51
0
0,00
3.143.400
6,88
354.279.458
Fer{ped Broker AD Skopje
FR
261.120.100
4,10
0
0,00
9.735.900
21,32
270.856.000
Stopanska Banka AD Skopje
SB
259.106.525
4,07
0
0,00
0
0,00
259.106.525
EURObroker AD Skopje
EU
202.455.681
3,18
0
0,00
0
0,00
202.455.681
INVESTBROKER AD Skopje
MI
160.657.362
2,52
0
0,00
0
0,00
160.657.362
Po{tel Broker AD Skopje
PT
144.281.969
2,27
0
0,00
0
0,00
144.281.969
Ohridska Banka AD Ohrid
OH
103.214.760
1,62
0
0,00
0
0,00
103.214.760
Univerzalna Invest. Banka AD Skopje
BL
94.671.471
1,49
0
0,00
0
0,00
94.671.471
Sileks Banka AD Skopje
SL
26.357.602
0,41
0
0,00
0
0,00
26.357.602
6.368.028.284
100,00
509.952.400
100,00
45.666.197
100,00
6.969.313.078
Vkupno
4) Sostojba na 31.08.2007 godina, spored podatocite dobieni od Centralniot depozitar za hartii od vrednost a koja se odnesuva na u~estvoto na stranskite i
doma{nite investitori vo vkupniot promet ostvaren na Berzata.
80
ALKALOID AD SKOPJE
Promet (denari)
GRANIT AD SKOPJE
Prose~na cena (denari)
Promet (denari)
KOMERCIJALNA BANKA AD SKOPJE
Promet (denari)
TOPLIFIKACIJA AD SKOPJE
Promet (denari)
Prose~na cena (denari)
MAKPETROL AD SKOPJE
Promet (denari)
Promet (denari)
Prose~na cena (denari)
Prose~na cena (denari)
MAKSTIL AD SKOPJE
Prose~na cena (denari)
Promet (denari)
BETON AD SKOPJE
Promet (denari)
Prose~na cena (denari)
STOPANSKA BANKA AD BITOLA
TTK BANKA AD SKOPJE
Promet (denari)
Prose~na cena (denari)
Prose~na cena (denari)
TETEKS AD TETOVO
Prose~na cena (denari)
Promet (denari)
81
Prose~na cena (denari)
KREDITNI LINII ZA MALI I SREDNI PRETPRIJATIJA
obezbedeni od Vladata na Republika Makedonija, sostojba vo oktomvri 2007 godina
(podatocite se od informativen karakter, detalnite uslovi za site kreditni linii se dostapni vo delovnite banki, osven informaciite za replasiraweto na sredstvata od
Kompenzacionite fondovi od stranska pomo{ i od druga stranska pomo{ koi se dostapni vo Ministerstvoto za finansii)
Kreditna linija
Kreditna linija za nabavka na oprema od
Kreditirawe mali biznisi (mikro, mali i sredni pretpri-
Kreditnata linija za sozdavawe i odr`uvawe na rabotni
italijansko proizvodstvo
jatija) od strana na KfW od Gemanija
mesta vo MSTD od Bankata za razvoj pri Sovetot na Evropa
MBPR
MBPR
MBPR
Iznos
do 2.000.000 E
do 50.000 E
Do 400.000 E
Rok na vra}awe
7 godini
do 4 godini
Do 7 godini so vklu~en grejs period
Grejs period
Do 1.5 godina
do 1 godina
Do 2 godini
Godi{na kamatna stapka
7%
11% do 16% na godi{no nivo
Promenliva kamatna stapka (momentalno okolu - 9% godi{no)
Blanko menica so izjava zaverena kaj notar, so najmalku 2 `iranti; Bariran ~ek so izjava zaverena kaj notar, menica i/ili bariran ~ek od drugi bonitetni pravni lica - garanti; Hipoteka;
Obezbeduvawe
1. Hipoteka na nedvi`en imot;
Ra~na zaloga na podvi`ni predmeti i prava; Depo na vrednosni
Standardno obezbeduvawe prifatlivo za bankite u~esni~ki
2. Ra~na zaloga na oprema;
predmeti i hartii od vrednost; Gra|anski ~ekovi; po potreba i
(hipoteka, ra~na zaloga i sl.).
3. Menici i dr.
drugo, prifatlivo za Bankata. Pri procenuvawe na kreditite se
82
primenuva posebna kreditna tehnologija koja e fokusirana na
socio-ekonomskata sostojba na pretpriema~ot i negoviot biznis,
vo odnos na kolateralot.
1. Finansirawe na osnovni sredstva (nabavka na oprema, ma{ini,
Namena na kreditot
Stokov kredit namenet za nabavka na ma{ini i oprema so
alati, instalacii, grade`no zemji{te, renovirawe i
Sozdavawe na novi rabotni mesta preku investicii vo site
italijansko poteklo.
modernizacija);
sektori osven primarno zemjodelsko proizvodstvo, od strana na
2. Finansirawe na obrtni sredstva (surovini, repromaterijali,
mali i sredni trgovski dru{tva.
trgovska stoka).
Profitabilni investicioni proekti na privatni investitori
od dejnosti predvideni vo Nacionalnata klasifikacija na
Celni grupi
dejnosti, osven:
Privatni trgovski dru{tva, poedinci, individualni
E -Trgovija;
pretpriema~i, zanaet~ii, prodava~i na pazar i samostojni
J - Javna uprava, zadol`itelna socijalna za{tita;
vr{iteli na dejnost.
Mali i sredni trgovski dru{tva
M - Privatni doma}instva so vraboteni lica; i
N - Eksteritorijalni organizaci i tela.
Stepen na iskoristenost
Vladata na Republika Italija obezbedi 12.704.840 milioni E,
Prviot i vtoriot kredit od KfW od Germanija vo visina od 13
na sredstvata
od koi za koristewe ostanuvaat 62.704,36 E.
mil. E e 100% iskoristen. Od naplatenite anuiteti se kreira
Stepen na iskoristenost 99,51%.
revolving fond. Od juli 2007 godina po~na da se koristi i treta- iskoristeni 5.000.000 E.
ta tran{a od 7,7 mil E. Iskoristeni 5,5 milioni E.
Vkupen iznos na kreditnata linija e 10.000.000 E, a dosega se
Delovni banki koi go
Eurostandard b Skopje, IK b Skopje, Invest b Skopje,
Izvozna i kreditna banka AD Skopje,
nudat kreditot
Komercijalna b Skopje, Makedonska b Skopje, Ohridska b
Tutunska banka AD Skopje,
Komercijalna banka AD Skopje,
Ohrid, Sileks b Skopje, Stopanska b Skopje, Stopanska b
Prokredit banka AD Skopje
Ohridska banka AD Ohrid, i
Bitola, TTK Skopje, Tutunska b Skopje, UNI b Skopje
Investbanka ad Skopje
Stopanska banka AD Bitola
Mo`nosti DOO Skopje
Zabele{ka
Ednokratna provizija od 1,2% se pla}a za uslugite na prokura- Programata "Kreditirawe mali biznisi# nameneta e za poddr{ka
Sredstvata od ovaa kreditna linija se za parcijalno
torot, dokolku se koristat negovi uslugi.
na mikro, mali i sredni pretprijatija koi se 100% vo privatna
finansirawe (do 50%) na izdr`ani investicioni proekti vo
Od naplatenite anuiteti }e se kreira revolving fond za
sopstvenost, se cel da se ovozmo`i pristap na istite do finan-
korist na MSTD, so {to }e se zajakne nivnata operativna
odobruvawe krediti pod slednite uslovi:
siski sredstva, transformirawe vo zakonski formi i integri-
sostojba i mo`nost za sozdavawe i zadr`uvawe na okolu 950
- iznos: od 50.000 - 500.000 E;
rawe na istite vo finansiskiot pazar.
rabotni mesta po iskoristuvawe na site sredstva koi se na
- rok na vra}awe: od 1- 3 godini;
- kamatna stapka od 7% za firmi koi ve}e koristele kredit
od Stokovata kreditna linija i 8% za ostanatite
zainteresirani firmi;
- namena: za trajni obrtni sredstva.
raspolagawe od zaemot.
83
Kreditna linija
Programa za kreditirawe na razvojot na MSP od strana na
Kreditirawe na proizvodstvo nameneto za izvoz od
Kreditna linija za finansirawe na trajni obrtni sredstva
KfW od Gemanija. - revolving fond
sredstvata dodeleni od stranata na Vladata na
dodeleni od Vladata na Republika Makedonija - MBPR
MBPR
Republika Makedonija - MBPR
Iznos
50.000 - 400.000 E
do 2.000.000 E
Do 300.000 E
Rok na vra}awe
Do 4 godini so vklu~en grejs period
Do 12 meseci (za izvozni aran`mani)
3 godini
Grejs period
do 6 meseci
nema (vra}aweto na kreditot e ednokratno)
nema
Godi{na kamatna stapka
10%
8%
8%
1. Hipoteka;
1. Hipoteka;
2. Menici;
2. Ra~na zaloga na podvi`ni predmeti i prava;
Hipoteka, zalog, menici i drugi instrumenti prifatlivi za
3. Zalog na podvi`ni predmeti,prava i hartii od vrednost ili
3. Bonitetni hartii od vrednost;
delovnite banki
zalog na nedvi`en imot
4. Drugi voobi~aeni formi na obezbeduvawe
Obezbeduvawe
Modernizacija i pro{iruvawe na postoe~ki privatni MSP, i
Namena na kreditot
osnovawe na novi. Minimum 40% od kreditot se koristi za
Finansirawe na izvozni aran`mani za surovini i
osnovni sredstva; Maksimum 60% od kreditot mo`e da se
repromaterijali vrz osnova na sklu~eni dogovori za izvoz.
Finansirawe na trajni obrtni sredstva
koristi za obrtni sredstva.
Celni grupi
84
MSP koi se nad 51% vo privatna sopstvenost.
Privatni trgovski dru{tva koi imaat proizvodstvo nameneto za
Izvozno-orientirani trgovski dru{tva
KfW od Germanija obezbedi 15 milioni E, koi se 100%
izvoz.
Makedonska banka za poddr{ka na razvojot obezbedi sredstva
iskoristeni. Od naplatenite anuiteti kreiran e revolving
Makedonska banka za poddr{ka na razvojot obezbedi sredstva za
za ovaa kreditna linija. Po~nuvaj}i od 2005 dosega se
fond.
ovaa kreditna linija. Po~nuvaj}i od 1999 dosega se plasirani
plasirani 750 iljadi E.
50,5 milioni E.
Stepen na iskoristenost
Eurostandard AD Skopje, Izvozna i Kreditna banka AD Skopje,
UNI Banka AD Skopje, Eurostandard banka AD Skopje, Izvozna i
Eurostandard banka, Izvozna i Kreditna banka, Investbanka,
na sredstvata
Invest banka AD Skopje, Komercijalna banka AD Skopje,
kreditna banka AD Skopje, Invest banka AD Skopje, Komercijalna
Komercijalna banka, Makedonska banka, Ohridska banka, Sileks
Makedonska banka AD Skopje, Ohridska banka AD Ohrid, Sileks banka AD Skopje, Makedonska banka AD Skopje, Ohridska banka AD banka, Stopanska banka Bitola, Teteks-Kreditna banka,
banka AD Skopje, Stopanska banka AD Skopje, Stopanska banka
Ohrid, Stopanska banka AD Skopje, Stopanska banka AD Bitola,
AD Bitola, TTK banka AD Skopje, Tutunska banka AD Skopje,
TTK banka AD Skopje, Tutunska banka AD Skopje, Sileks Banka AD
UNI banka AD Skopje
Skopje
Dokolku dru{tvoto go osigura izvozot, kamatnata stapka ke se
namali za 0,5%.
Tetovska banka, Tutunska banka i UNI banka
Kreditna linija
Krediti od kreditnata linija od Me|unaroden fond
Proektot za razvoj na privatniot sektor na Fondot za
Krediti za razvoj na privatniot sektor od
za razvoj na zemjodelstvoto IFAD 1, IFAD 2 i
me|unarodna sorabotka i razvoj od Tajvan revolving fond
Me|unarodna banka za obnova i razvoj (MBOR)
revolving fond
NBRM
Revolving fond - NBRM
1. 2.000 E mikro krediti;
Iznos
2. 50.000 E za primarno zemjodelsko proizvodstvo;
1. do 400.000 $ za mali i sredni pretprijatija
3. 150.000 E za prerabotka
2. do 200.000 $ za zemjodelstvo
nema limit
4. 150.000 E za trgovija so zemjodelski proizvodi
1. do 7 godini za MSP,
1. do 3 godini za obrtni sredstva;
Rok na vra}awe
do 7 godini zavisno od vidot i namenata na kreditot
2. do 5 godini za zemjodelstvo
2. do 5 godini za investicioni proekti, vo koi se raboti na
Grejs period
do 3 godini, zavisno od vidot i namenata
do 2 godini
- od 6% do 18% godi{no za mikro krediti,
Ohridska banka a.d Ohrid - 8,89% ;
modernizacija na tehnolo{ki proces
- od 6% do 16% godi{no za primarno proizvodstvo (zavisno od Stopanska banka a.d Skopje - 7,238 do 12,245;
Godi{na kamatna stapka
finansiskata institucija preku koja se odobruva kreditot),
- 7% godi{no za prerabotka i trgovija so zemjodelski
proizvodi
Soglasno kreditnata politika na delovnite banki
Ohridska banka a.d Ohrid - 8,51% i 8,30%
Komercijalna banka a.d Skopje - 7,89%;
Tutunska banka a.d Skopje - 7,30%
Tutunska banka a.d Skopje - 7,88%;
Invest banka a.d. Skopje - od 9% do 12%
Invest banka a.d. Skopje - 7,3875%;
Stopanska banka a.d Bitola - od 8,50%
Makedonska banka a.d Skopje - 7,75%
85
1. zalog na podvi`en imot (oprema, traktori, vozila,
mehanizacija i drugo);
Obezbeduvawe
2. hipoteka na nedvi`en imot;
Soglasno kreditnata politika na bankite u~esni~ki.
3. kreditosposobni `iranti (fizi~ki ili pravni lica);
Soglasno kreditnata politika na bankite u~esni~ki vo
realizacijata na sredstvata od Revolving Fondot.
4. drugi instrumenti na obezbeduvawe koi }e gi utvrdi
bankata ili {tedilnicata.k
1. krediti za mali i sredni pretprijatija
1. sto~arsko proizvodstvo;
2. rastitelno proizvodstvo;
Namena na kreditot
- za osnovni sredstva (ma{ini i oprema, od bilo koja priroda,
osven steknuvawe na zemja), i
1. Finansirawe na obrtni sredstva (nabavka na surovini,
repromaterijali, dopolnitelna oprema i rezervni delovi za
3. zemjodelska mehanizacija;
- za obrtni sredstva (surovini i rezervni delovi).
zgolemuvawe na obemot na proizvodstvoto za poddr{ka na
4. oprema i obrtni sredstva za otkup na zemjodelski proizvodi
2. krediti vo oblasta na zemjodelstvoto
izvozni aktivnosti ili supstitucija na uvoz);
koi }e se prerabotuvaat;
- nabavka na zemjodelska mehanizacija, osnovno stado,
2. Finansirawe na investicioni proekti koga se raboti za
5. trgovija so zemjodelski proizvodi i nivna prerabotka.
oran`erii, podigawe na nasadi, oprema, nabavka na surovini,
modernizacija na tehnolo{ki proces.
repromaterijali.
Celni grupi
1. Primarni zemjodelski proizvoditeli;
Mali i sredni pretprijatija i individualni zemjodelski
2. prerabotuva~i na hrana; i
proizvoditeli kako i pretprijatija anga`irani vo proizvodstvo- individualni zemjodelski proizvoditeli.
3. trgovci so zemjodelski proizvodi.
to ili marketingot na zemjodelski proizvodi.
Pretprijatija vo privatna sopstvenost, kako i
Me|unaroden fond za razvoj na zemjodelstvoto IFAD dodeli dva Sredstvata od Zaemot od Fondot za me|unarodna sorabotka i
razvoj (ICDF) - Tajvan se celosno iskoristeni. Sredstvata od
Stepen na iskoristenost
krediti: 6.2 mil.$ (IFAD 1) i 8 mil.$ (IFAD 2). Povle~eni i
na sredstvata
iskorosteni se site sredstva. Od vratenite anuiteti e formi- Revolving Fondot od ovoj Zaem se kaj bankite u~esni~ki koi gi
Kreditnata linija za razvoj na privatniot sektor odobrena od
Svetska Banka (Zaemite 4015MK i 4240MK) e celosno
iskoristena. Za ponatamo{no koristewe na raspolagawe se
ran revolving fond.
plasiraat na krajnite korisnici pod istite uslovi.
Investbanka AD Skopje, Komercijalna banka AD Skopje,
Ohridska banka a.d Ohrid, Stopanska banka a.d Skopje,
sredstvata od Revolving Fondot.
Delovni banki koi go
Tutunska banka AD Skopje, KIB Kumanovo, Stopanska Banka AD
Komercijalna banka a.d Skopje, Tutunska banka a.d Skopje, Invest Ohridska banka a.d Ohrid, Tutunska banka a.d Skopje, Invest
nudat kreditot
Bitola [tedilnica Mo`nosti i
banka a.d. Skopje i Makedonska banka a.d Skopje.
banka a.d. Skopje, Stopanska banka a.d Bitola.
Zaklu~no so 15.10.2007 godina, preku Zemjodelskiot krediten
So sredstvata od pod-zaemot mo`e da se finansiraat najmnogu
So sredstvata od pod-zaemot mo`e da se finansiraat do 70%
diskonten fond se refinansirani 2664 krediti vo vkupen
85% od vkupnata vrednost na pod-proektot. Bankata i krajniot
od vkupnata vrednost na pod-proektot. Krajniot korisnik }e go
iznos od 16,1 milioni evra (IFAD 1, IFAD 2 i revolving fond)
korisnik na pod-zaemot }e go finansiraat ostatokot od najmalku finansira ostatokot od najmalku 30%.
[tedilnica FULM
Zabele{ka
15%.
86
Kreditna linija
Poddr{ka na razvojot na mali i sredni pretprijatija od
Kreditna linija za kreirawe novi rabotni mesta vo mali i
Kreditna linija za finansirawe na MSP dodeleni
Vladata na Holandija -Makedonskata razvojna fondacija za
sredni pretprijatija od Bankata za razvoj pri Sovetot na
od Vladata na Republika Makedonija - MBPR
pretprijatijata
Evropa revolving fond NBRM
1. Zaem tip 1 do 10.000 E
Iznos
2. Zaem tip 2 od 15.000 do 75.000 E
nema limit
Do 500.000 E
od 5 do 10 godini
8 godini
3. Zaem tip 3 do 15.000 E
Rok na vra}awe
do 5 godini, (Rokot n vra}awe mo`e da bide i podolg,
vo zavisnost od ciklusot na proizvodstvo).
Grejs period
do 1 godina (Grejs periodot mo`e da bide i podolg, vo zavis-
Grejs periodot go odreduva bankata vo zavisnost od vrednosta na
nost od ciklusot na proizvodstvo).
pod-zaemot i mo`niot obrt na sredstvata vo odnos na vremeto za Do 1 godina
vra}awe na istiot.
Stopanska banka a.d. Skopje - 9,5% do 9,7%;
Godi{na kamatna stapka
Ja odreduva individualno sekoja finansiska institucija.
Komercijalna banka a.d. Skopje - od 6,89% do 8,55%;
8%
Ohridska banka a.d. Ohrid - od 8,59%.
Obezbeduvawe
Soglasno kreditnata politika na finansiskata institucija
Soglasno kreditnata politika na bankite u~esni~ki.
vklu~ena vo sproveduvawe na kreditnata linija.
Hipoteka, zalog, menici i drugi instrumenti prifatlivi za
delovnite banki
Izgradba/nabavka na imot, nabavka na ma{ini i oprema, nabavka
87
Namena na kreditot
Za investicii vo osnovni sredstva i raboten kapital
na surovini i rezervni delovi, kako i aktivnost na edukativni
Finansirawe na osnovni i obrtni sredstva
trening programi.
tip 1: individualni zemjodelci, samostojno vraboteni lica i
Izvozno-orientirani trgovski dru{tva
pretpriema~i na mikro pretprijatija;
tip 2: mali pretprijatija so najmnogu 50 vraboteni
Makedonska banka za poddr{ka na razvojot obezbedi sredstva za
ovaa kreditna linija. Po~nuvaj}i od 2005 dosega se plasirani 750
iljadi E.
Celni grupi
tip 3: mali pretprijatija so najmnogu 10 vraboteni.
Mali i sredni trgovski dru{tva
Eurostandard banka, Izvozna i Kreditna banka, Investbanka,
Komercijalna banka, Makedonska banka, Ohridska banka, Sileks
banka, Stopanska banka Bitola, Teteks-Kreditna banka, Tetovska
banka, Tutunska banka i UNI banka
Sredstvata od Zaemot odobren od Bankata za razvoj pri Sovetot
Stepen na iskoristenost
Vladata na Holandija obezbedi 7,2 mil. E. Iskoristeni se
na Evropa (CEB) vo iznos od EUR 5,113 milioni se celosno
na sredstvata
100%. Od naplatenata glavnina se formira revolving fond,
iskoristeni. Sredstvata od Revolving Fondot od ovoj Zaem se kaj za ovaa kreditna linija. Po~nuvaj}i od 1999 dosega se
koj se plasira pod istite uslovi.
bankite u~esni~ki koi gi plasiraat na krajnite korisnici pod
istite uslovi.
Makedonska banka za poddr{ka na razvojot obezbedi sredstva
plasirani 20 milioni E.
Delovni banki koi go
Tutunska banka AD Skopje, IK banka AD Skopje, Mo`nosti DOO
Stopanska banka AD Skopje, Komercijalna banka AD Skopje i
UNI Banka AD Skopje, Eurostandard banka AD Skopje, Izvozna i
nudat kreditot
Skopje
Ohridska banka AD Ohrid.
kreditna banka AD Skopje, Invest banka AD Skopje,
Sredstvata ne mo`e da se koristat za proekti od zemjodelstvoto,
Zabele{ka
osven za prerabotka i dorabotka na zemjodelski proizvodi.
Komercijalna banka AD Skopje, Makedonska banka AD Skopje,
Se isklu~uva od finansirawe obrtniot kapital i uslugite
Ohridska banka AD Ohrid, Stopanska banka AD Skopje,
povrzani so operaciite na proektot (tro{ocite za odr`uvawe,
Stopanska banka AD Bitola, TTK banka AD Skopje, Tutunska
plati i drugo).
banka AD Skopje, Sileks Banka AD Skopje
So sredstvata od pod-zaemot mo`e da se finansira najmnogu 50%
od vkupnata vrednost na pod-proektot. Ostanatite 50% se
finansiraat od sopstveni sredstva na krajniot korisnik ili od
sredstva na bankata u~esni~ka
Kreditna linija/ Izvor na sredstva
Odluka za uslovite i kriteriumite za replasirawe na sredstva od
Odluka za uslovite i kriteriumite za replasirawe na sredstva od
kompenzacioni fondovi od stranska pomo{
kompenzacioni fondovi od druga stranska pomo{
(Odluka od Sl. v. 60/2004)
88
Iznos
(Odluka od Sl. v. 28/2005)
Maksimalniot iznos ne e definiran vo Odlukata, se finansira soglasno proektot po
Maksimalniot iznos ne e definiran vo Odlukata, se finansira soglasno proektot po
voobi~aeni bankaraski uslovi za MSP.
voobi~aeni bankaraski uslovi za MSP.
Rok na vra}awe
9 meseci
5 godini
9 meseci
Grejs period
3 meseci
1 godina
3 meseci
1 godina
3%
3%
3,5% pod eskontnata stapka na
3,5% pod eskontnata stapka na
Bankarska garancija
Hipoteka vo visina 2:1
Godi{na kamatna stapka
Obezbeduvawe
Narodna banka na R.M
Narodna banka na R.M
Bankarska garancija
Hipoteka vo visina 2:1
ili bankarska garancija
Namena na kreditot
ili bankarska garancija
1. surovini;
1. surovini;
2. repromaterijali.
Celni grupi
5 godini
investicioni proekti
2. repromaterijali
MSP od oblasta na stopanstvoto
investicioni proekti
MSP od oblasta na stopanstvoto
Stepen na iskoristenost
Od naplatenite anuiteti od stranskite pomo{ti se generiraat kompenzacioni fondovi.
Od naplatenite anuiteti od stranskite pomo{ti se generiraat kompenzacioni fondovi.
na sredstvata
So sostojba 30.09.2007 godina neraspredeleni se 22.575.000 milioni denari.
So sostojba 30.09.2007 godina neraspredeleni se 66.889.000 milioni denari.
Delovni banki koi go nudat
Ministerstvo za finansii,
Ministerstvo za finansii,
kreditot/
Sektor za upravuvawe so kapital,
Sektor za upravuvawe so kapital,
Ministerstvo za finansii
Oddelenie za stranska pomo{
Oddelenie za stranska pomo{
Sredstvata se stavaat vo funkcija po raspi{ano soop{tenie vo dnevnite vesnici od
Sredstvata se stavaat vo funkcija po raspi{ano soop{tenie vo dnevnite vesnici od strana
strana na Ministerstvoto za finansii. Selekcija na prijavenite proekti i nivno
na Ministerstvoto za finansii. Selekcija na prijavenite proekti i nivno odobruvawe vr{i
odobruvawe vr{i Komisijata za menaxment so Kompenzacioni fondovi, formirana od
Komisijata za menaxment so Kompenzacioni fondovi, formirana od Vladata na Republika
Vladata na Republika Makedonija.
Makedonija.
Zabele{ka
DRUGI PROEKTI ZA PODDR[KA NA MALI I SREDNI PRETPRIJATIJA, sostojba oktomvri 2007 g.
(podatocite se od informativen karakter, detalnite uslovi se dostapni kaj implementatorite)
Garancii
Garanten Fond na Makedonska Banka za
Garanten fond - proekt na
Podr{ka na Razvoj - Proekt na
[vedskata agencija za
Krediten
Amerikanskata agencija za me|unaroden razvoj
Vladata na RM
me|unarodna razvojna sorabotka (SIDA)
fond
(USAID) norve{kiot dr`aven investiciski
Fond za kreditirawe MSP - proekt na
fond NORFUND
Uslovi pod koi se
Garancii se dodeluvaat za site dolgoro~ni krediti za
Garancii za kredit: se izdavaat za site krediti od kreditnite linii
odobruva garancija
investicii od kreditnite linii distribuirani preku
distribuirani preku bankite potpisni~ki za sorabotka so GF
Vidovi
stva za MSP: krediti za finansirawe na nara~ki
bankite potpisni~ki na dogovori za sorabotka so
Garancii za dobavuva~i: se izdavaat na dobavuva~ite so koi Garanti
krediti
za poznat kupuva~, proizvodstvo nameneto za
MBPR
Fond ima dogovor za sorabotka, a koi prodavaat oprema i repromateri-
Kratkoro~ni inovativni krediti za obrtni sred-
izvoz, faktoring i dr.
jali na odlo`eno pla}awe
1. Garancii za kredit
Vidovi garancii
Garancii za kredit obezbedeni so instrumenti za
obezbeduvawe koi bankite ne gi prifa}aat.
Finansirawe na podgotovka na proizvodstvo i
2. Garancii za dobavuva~i
Namena na
isporaka na proizvodi na doma{ni i stranski
3. Garancii za dobavuva~i so kredit
kreditot
pazari, nabavka na surovini i repromaterijali,
(kombinacija od prethodnite dva vida)
tro{oci za pakuvawe, rabotna sila, testirawe,
transport, carina, danoci, i dr.
89
Maksimalen iznos
- maksimalniot iznos na poedine~nata garancija za
- maksimalniot iznos na poedine~nata garancija za kredit koja mo`e da
kredit koja mo`e da bide izdadena od Garantniot Fond
bide izdadena od Garanti Fondot e 60.000 evra vo denarska protivvred-
e 35.000 EVRA vo denarska protivvrednost;
nost;
- maksimalniot iznos na kredit za koja mo`e da bide
- maksimalniot iznos na poedine~nata garancija za dobavuva~i za
izdadena garancija e 150.000 EVRA vo denarska pro-
nabavka na osnovni sredstva koja mo`e da bide izdadena od Garanti
tivvrednost;
Fondot e 60.000 evra vo denarska protivvrednost;
- garancijata ne mo`e da nadmine iznos od 33 % od
- maksimalniot iznos na poedine~nata garancija za nabavka na surovini
glavnicata na baraniot kredit.
i repromaterijali koja mo`e da bide izdadena od Garanti Fondot e
Iznos
od 4.500.000 MKD do 5.000.000 MKD
Rok na
od 30 do 179 dena
30.000 evra vo denarska protivvrednost;
- garancijata ne mo`e da nadmine iznos od 60 % od glavnicata na
baraniot kredit/osnovnoto sredstvo/repromaterijalite i surovinite
Rok na vra}awe na
Garancija mo`e da se izdava na krediti/ nabavki so
Garancija mo`e da se izdavana krediti/nabavki so maksimalen rok na
kredit
maksimalen rok na otplata od 10 godini.
otplata od 5 godini so vklu~en grejs period
vra}awe
Garancii za kredit:
Godi{na
Nadomest
2,2 % godi{no na saldoto na garancijata
- 2% od visinata na garancijata na godi{no nivo
kamatna
Garancii za dobavuva~i:
stapka
za garancija
- 3% od visinata na garancijata na godi{no nivo;
od 8% do 12%
Manipulativen
- 1,5% ednokratno, za garancii za kredit;
tro{ok
- 1% ednokratno, za garancii za dobavuva~i.
Provizii
1. 0,5% za obrabotka na barawe; i
2. 2% za upravuvawe so kreditot.
1. Hipoteka vo odnos 1:1,2 dadena kaj delovnata banka
(za celiot iznos na kreditot) .
Obezbeduvawe
2. Dokolku ne se raspolaga so takov imot, se obezbedu-
Dvi`en (oprema, mehanizacija, vozila) i nedvi`en imot (objekti,
va kolateral kaj MBPR (koj {to ne go prima delovnata
zemji{te), menici, dr.
Obezbeduvawe
Bankarski garancii, polisa za osiguruvawe izvoz,
barirani ~ekovi, zalog, menici, dr.
banka) vo odnos 1:1,2, samo na garantiraniot del od
kreditot.
Pretprijatija od navedenite industriski granki mo`at da podnesat barawa za kredit:
1. proizvodstvo na prehranbeni proizvodi i
- potencijalni osnova~i na MSP
Zanaet~ii, trgovci poedinci, mikro, mali i sredni
Celni grupi
trgovski dru{tva (registrirani vo RM i so najmalku
51% privaten kapital)
pijalaci;
- postoe~ki MSP so dominanten privaten kapital i najmnogu 50
vraboteni
2. proizvodstvo na tekstil i tekstilni proizvodi;
Celni grupi
- vr{iteli na zemjodelska dejnost
3. proizvodstvo na ko`a, predmeti od ko`a i
ko`na galanterija;
4. proizvodstvo na osnovni metali i standardni
metalni proizvodi;
90
5. proizvodstvo na grade`ni materijali;
6. preprabotka na drvo o proizvodi od drva,
proizvodstvo na ma{ini i elektri~ni uredi.
Komercijalna banka ad Skopje, Stopanska banka ad
Implementator
Bitola, Investbanka ad Skopje, Eurostandard banka ad
Centar za pottiknuvawe na razvojot na mali i sredni dru{tva Skopje
Skopje, TTK Banka ad Skopje, Sileks banka ad Skopje,
Implementator MSP Fond Skopje
[tedilnica Mo`nosti Skopje
Za krediti vo investii vo postoe~ki ili novi
Namena na garancijata tehnologii so koi se zgolemuva izvozot od RM
Zapo~nuvawe ili pro{iruvawe na biznis (garancijata ne se izdava za
potro{uva~ki i stanbeni krediti)
Garanti Fond e institucija koja e osnovana vo 2002 godina
Osnova~ na
fondot
MSP fondot e osnovan i upravuvan od Razvojna
Fondacija Krimson.
MSP fondot kreditira privatni pravni subjekti:
1. koi vr{at dejnosti vo proizvodstvoto, trgovija
i uslugi;
Zabele{ka
Kapitalot za izdavawe na garancii iznesuva 2.500.000 Evra, sredstvata
2. koi poka`uvaat pozitivni finansiski rezul-
Vladata na RM vo dekemvri 2005 godina formira{e
se obezbedeni od SIDA
tati vo dosega{noto rabotewe;
Garanten fond, so transfer na 231 milioni MKD od
(Swedish international development cooperation agency).
3. ~ij broj na vraboteni se dvi`i od 5 do 200 lica;
buxetot na RM . Celta za formirawe na GF e na cel-
Garanti Fond zaklu~no so 15.10.2007 ima izdadeno garancii vo visina na
nite grupi da im se olesni pristapot do bankarskite
ne{to pove}e od 3.000.000 evra, koristej}i go i revolvingot na
krediti za investici, vo pogled na kolateralot po
sredstvata.
tie pretprijatija da imaat iskustvo vo vr{eweto
kreditite.
Za tekovnata godina Garanti Fond raspolaga so okolu 500.000 Evra
na taa dejnost kako fizi~ki lica dokolku pret-
(sredstva od revolvingot)
prijatieto e formirano pred pomalku od 3 godini;
4. kredito-baratelite treba da ja vr{at istata
Zabele{ka
dejnost najmalku 3 godini, ili pak menaxerite na
5. prioritet imaat pretprijatijata koi se izvozno
orientirani, obezbeduvaat pogolem broj na novi
vrabotuvawa, ostvaruvaat neto devizni prilivi,
koristat doma{ni surovini i se gri`at za
za{tita na ~ovekovata okolina.
91
PODGOTVUVA I IZDAVA
MINISTERSTVO ZA FINANSII
REPUBLIKA MAKEDONIJA
ul. „Dame Gruev“ 14, 1000 Skopje,
Tel: (389) 02 117 288, Faks: (389) 02 117 280
Internet adresa: http://www.finance.gov.mk
GLAVEN I ODGOVOREN UREDNIK
D-r Trajko Slaveski
ZAMENIK
GLAVEN I ODGOVOREN UREDNIK
Doc. D-r Nikica Mojsoska Bla`evski
^LENOVI NA UREDUVA^KI ODBOR
PODGOTOVKA I PE^AT
TIRA@
PREVOD
nikica.mojsoska@finance.gov.mk
Sne`ana Delevska, M-r Mi{o Nikolov
Aneta Dimovska
Global Komunikacii, Skopje
500 primeroci
@ana [okarovska
Maja Petrovska
PRI KORISTEWETO NA PODATOCITE
OD OVAA PUBLIKACIJA, GI MOLIME
KORISNICITE ZADOL@ITELNO
DA GO NAVEDAT IZVOROT
ISSN 1409 - 9209
Bilt. Minist. Finans.
7/8-2007
92