Univers

Transcription

Univers

Albanian Institute of Islamic Thought and Civilisation
2013 No. 15
Drejtor:
Dr. Ramiz Zekaj
Kryeredaktor: Prof. dr. Arian Kadiu
Redaksia:
Prof. dr. Musa Kraja
Prof. dr.Muhsrrem Dezhgiu
Prof. dr.Ramazan Bogdani
Prof. dr.Hamit Boriçi
Dr. Genciana ABAZI - EGRO
Bordi këshillimor:
Abdulatif ARNAUTI - (shkrimtar, Damask)
Ali Akbar ZIAEE - (studiues, Teheran)
Dr. Ali ILJAZI - (mjek, Gjakovë)
Prof. dr. Basil SCHADER - (gjuhëtar, Zyrih)
Dritëro AGOLLI - (shkrimtar, Tiranë)
Dr. Enes KARIÇ - (studiues, Sarajevë)
Prof. Gudar BEQIRAJ - (akademik, Tiranë)
Prof. dr. Gjovalin SHKURTAJ - (gjuhëtar, Tiranë)
Prof. dr. Hysen ÇOBANI - (studiues, Tiranë)
Dr. Ismail BARDHI - (teolog, Shkup)
Prof. Ismail BUÇAKÇI - (historian, Athinë)
Prof. Machiel KIEL - (historian, Amsterdam)
Dr. Maksut HAXHIBRAHIMI - (studiues, Ulqin)
Prof. dr. Mahir HOTI - (gjeograf, Shkodër)
Prof. dr. Mehmet ÇELIKU - (gjuhëtar, Elbasan)
Prof. dr. Mevlud DUDIÇ - (studiues, Novi Pazar)
Prof. dr. Muhamed ARNAUTI - (historian, Aman)
Prof. dr. Vehbi BEXHETI - (pedagog, Tetovë)
Dr. Muhamet URUÇI - (studiues, Stamboll)
Dr. Nevila NIKA - (studiuese, Tiranë)
Prof. as. dr. Rexhep BOJA - (teolog, Prishtinë)
Dr. Saif Bin Rashid AL GABIRI - (studiues, Dubai)
Dr. Tahir KUKAJ - (studiues, Staten Island, New York)
Revista “Univers” botohet dy herë në vit. Artikujt e paraqitur duhet të përmbajnë punime
origjinale dhe të pabotuara më parë. Ata duhet të dërgohen në këtë adresë: Redaksia
“Univers”, Rr. Isuf Elezi Nr.10, VILAT SELITE, P.O.Box. 2905 - Tiranë, E-mail: contact@aiitc.net
Artikujt duhet të jenë të kompjuterizuar dhe të sillen në disketë. Ata duhet të jenë nga
8-12 faqe në gjuhën shqipe, bashkë me një përmbledhje në gjuhën angleze. Materialet
shoqërohen me referencat përkatëse, të cilat duhet të përmbajnë emrin e autorit, titullin e
plotë të burimit (të librit ose artikullit), vendin dhe vitin e botimit, si dhe faqen referuese.
E drejta e autorësisë për artikujt e botuar i takon Institutit Shqiptar të Mendimit dhe të
Qytetërimit Islam, por autori është i lirë t’i përdorë materialet e tij edhe në botime të tjera,
me kusht që referimet t’i bëhen revistës “Univers”, si vendi i parë i botimit.
Koordinator:
Qani Sulku
Korrektor gjuhësor: Besnik Rama
Përpunimi grafik: Ermelinda (Agalliu) Kurti
Shtypur në shtypshkronjën: “MILENIUMI I RI”
Adresa: Autostradë Tiranë - Durrës, km 27
Cel: 0682064654 / 0672063702
e-mail: info@mileniumiri.de
http://www.mileniumiri.de
PËRMBAJTJA E LËNDËS
EDITORIAL
A mund të afrohen popujt e Ballkanit?................................................15
STUDIME
Prof. Dr. Gazmend SHPUZA
Kryetari i parë i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit Iljaz Pashë Dibra
(Qoku)...........................................................................................19
PËRMBAJTJA e lËndËs
Dr. Rudina Mita, Prof. Dr. Hysen Slinica
Vështrim mbi figurën, personalitetin dhe veprimtarinë e Aqif Pashë
Elbasanit..............................................................................................30
Prof. Dr. Hysen Kordha
Kuvendi I Sinjës (1912), karakteri kombëtar i memorandumit të tij.....50
Prof. Dr. Valter MEMISHA
Kostaq Cipo dhe Fjalori i gjuhës shqipe, 1954*..................................98
r
e
v
u
n
Hasan BAFTIJARI
Muhamedi alejhis-selam – një model në komunikim me njerëzit.........89
i
Ma. Valentina Çela
Shkolla Shqipe me mësim plotësues, realitet në 100-vjetorin e
Pavarësisë.............................................................................80
s
Ma. Besnik RAMA
Bashkëjetesa e dy dialekteve të shqipes në shtypin Shqiptar gjatë
Pavarësisë...................................................................................65
7
Prof. Dr. Gjergj Sinani
Raporti ndërmjet filozofisë dhe teologjisë në Islam
konsiderata të përgjithshme...............................................................108
Prof. Dr. Muharrem DEZHGIU
Politika Italiane e pushtimit të Shqipërisë (1939-1943) ....................129
Ilir CURRI
Psikologjia e motivimit sipas këndvështrimit Islam...........................136
HORIZONTE SHOQERORE
Namik Selmani
Çamëria, një trevë që kërkon zgjidhjen e të drejtave të saj.............148
MSc. Saimir Shatku
Raporti shtet-fe (1912-1939) Periudha historike 1912-1920............164
Nexhat Ibrahimi
Roli i besimit në shëndetin mendor....................................................188
ART DHE KULTURË
Edison Çeraj
Estetika e artit islam.........................................................................203
u
n
i
v
e
r
s
Roald Hysa
Poeti i parë i Islamit dhe zëdhënësi i profetit Muhamed në Medine.......194
8
Hamdi Nuhiju
Njeriu në botën e Sami Frashërit...................................................214
Prof. Dr Ali Pajaziti
Vizione bashkëkohore në opusin letrar të veprave të Mehmet Akif
Ersojit................................................................................................222
OPINIONE
Dr. Ramiz zekaj
Shkencëtari dhe pedagogu i shquar, Prof. Dr. Shefik Osmani
- Fisniku i shkencës, themeluesi dhe këshilltari i AIITC,
nxitësi i pasioneve për punë,.............................................................236
Ma. Jolanda LILA
Përsiatjet shpirtërore në poezinë e Naim Frashërit............................241
Dr. Esilda LUKU
Vështrim mbi ndikimin e bashkëjetesës pesëshekullore ShqiptaroOsmane në identitetin kombëtar Shqiptar ......................................247
DOKUMENTA
Sherif Delvina
Zëri “Albania”.................................................................................258
BOTIME NË FOKUS
Islam Sharofi
100 Vjet pavarësi, 100 figura dibranësh............................................264
u
n
i
v
e
r
s
Dritan Egro
Ligji Osman ndër shqiptarët e mesjetës së vonë..............................267
9
Summary in english
EDITORIAL
Can the Ballkan people approach? ................................................270
STUDIES
Iljaz Pasha Dibra (Qoku)President of the League of Prizren............272
Dr. Rudina Mita, Prof. Dr. Hysen Slinica
A Review On The Figure, Personality And Activity Of Aqif Pasha
Elbasani..............................................................................................274
Assembly of Sinja (1912), the national character of his
memorandum......................................................................................276
Ma. Valentina Cela
Albanian School of Complementary Learning, a reality in the 100th
Anniversary of Independence............................................................278
Hasan Baftijari
Prophet Muhammad – A model in communication with people .....280
u
n
i
v
e
r
s
Ma. Besnik Rama
Coexistance between the two Albanian dialecs in the albanian press
during The Independence .................................................................277
10
Kostaq Cipo and Albanian language dictionary ...............................281
Prof. Gjergj Sinani
The relationship between philosophy and theology in Islam ............282
Prof. Dr.. Muharrem Dezhgiu
Italian politics of occupation of Albania (1939-1943)......................285
Ilir Curri
Psychology of motivation according to islamic perspective...........287
SOCIAL HORIZONS
Namik Selmani
Chameria A Territory That Requires Resolution Of Its Rights............289
Ma. Sc. Samir Shatku
State-Religion Report (1912-1939).................................................290
Nexhat Ibrahimi
The role of religion in mental health.................................................292
ART AND CULTURE
r
e
v
Prof. Dr. Ali Pajaziti
Contemporary visions in the literary opus of the works of Mehmet
Akit Ersoji.........................................................................................298
n
i
Hamdi Nuhiju
Man in the world of Sami Frashëri...................................................296
u
Edison Çeraj
Aesthetics of islamic art...................................................................294
s
Roald HYSA
The first poet of Islam and the spokesman of Prophet Muhammad
in Medina...........................................................................................293
11
14
u
n
i
v
e
r
s
EDITORIAL
s
r
e
v
i
n
u
Duket se historia e bën të vështirë afrimin e popujve të
Ballkanit. Në këtë konkluzion mund të arrihet, nëse lexojmë me
vëmendje shkrimet e shumta të botuara kohët e fundit në median
shqiptare, pas kërkesës së shprehur në Prishtinë nga ministri
turk i Arsimit për nevojën e rishikimit të historisë së Perandorisë
Osmane nga historianët shqiptarë, të terminologjisë së përdorur
në tekstet përkatëse etj. Sipas shkrimit të një historiani të njohur
shqiptar, me një kërkesë të tillë “po ringjallet trekëndëshi GreqiSerbi-Turqi”(!). Në shtypin shqiptar u botua me këtë rast edhe
memorandumi i 127 intelektualëve shqiptarë, me kërkesën e
prerë për të mos ndryshuar asgjë nga historia jonë kombëtare.
Në fakt, kërkesa për të riparë dhe rishkruar tekstet e historisë së
popujve të Ballkanit për klasat e ulëta ka pasur edhe më parë nga
Bashkimi Europian. Nga specialistët përkatës u përgatitën dhe
u botuan edhe tekstet e klasave të ulëta të vendeve të Ballkanit.
Sigurisht, qëllimi nuk ishte për të rishkruar të deformuar
historinë e popujve të Ballkanit, përkundrazi, popujt e Ballkanit
janë në proces integrimi në Bashkimin Europian dhe është e
kuptueshme që në këtë rast, të shtrohet edhe kërkesa që të
rishihet historia e tyre për të përdorur terminologji të njëjtë, për
t’u hequr atyre frymën denigruese dhe urrejtjen midis popujve.
Botimi i këtyre teksteve nuk solli asnjë shqetësim. Përkundrazi,
tekstet u diskutuan midis komisioneve të vendeve përkatëse dhe
u ribotuan për të plotësuar kërkesat e shkollës. Kërkesa e shtruar
në Prishtinë nga ministri turk i Arsimit nuk ka pse të shkaktojë
këtë reagim të ashpër të intelektualëve shqiptarë, që vëmë re në
shkrimet e autorëve shqiptarë.
Popujt e Ballkanit kanë një histori mjaft të trishtuar.
Shqiptarët në mënyrë të veçantë, ndonëse një popull i vogël, kanë
EDITORIAL
A mund të afrohen popujt
e Ballkanit?
15
u
n
i
v
e
r
s
EDITORIAL
luftuar për lirinë dhe pavarësinë e tyre; ata kanë derdhur gjak për
të mbrojtur tokat e tyre dhe kanë pësuar pushtime të ndryshme
gjatë historisë së tyre kombëtare nga popujt e tjerë. Që këtej,
mendojmë ne, rrjedh edhe shqetësimi i intelektualëve shqiptarë
për të ruajtur me çdo kusht historinë tonë kombëtare. Kërkesa
dhe shqetësimi i tyre është i drejtë; historianët kanë detyrë ta
shkruajnë historinë mbi bazën e fakteve dhe dokumenteve dhe
jashtë frymës së përbuzjes e urrejtjes për popujt e tjerë fqinj. Një
kërkesë të tillë të drejtë duhet të ketë çdo intelektual shqiptar.
Dihet se historia nuk përsëritet më njëlloj si më parë. Marrëdhëniet
midis vendeve dhe popujve të Ballkanit kanë ndryshuar; këto
marrëdhënie zhvillohen në dobi të frymës së bashkëpunimit
dhe integrimit europian. Në këto kushte, shumë formulime të
vjetra të historisë së popujve të Ballkanit mund të rishihen dhe
të korrigjohen, pa qenë nevoja të shkaktojnë polemika të ashpra,
nisur nga pozitat e një nacionalizmi të theksuar karakteristik për
periudhën e diktaturës komuniste.
Historia ka nevojë për historianët me formim të gjerë
profesional. Populli është i ndjeshëm ndaj historisë së tij; detyra
e historianëve është të shkruajnë drejt dhe të pasurojnë historinë
tonë, pa nxitur shqetësimin dhe zemërimin e popullit. Sot,
historianët janë të lirë të shkruajnë historinë. Asnjë historian nuk
është në “presion politik” për të deformuar historinë e vendit
dhe të personaliteteve të shquara të historisë së tij kombëtare.
Kjo kohë tashmë për historianët ka kaluar njëherë e mirë pas
proceseve demokratike të viteve ’90, që çliruan historiografinë
shqiptare nga pozitat e politizimit dhe të deformimit të
dhunshëm komunist.
16
Gazmend Shpuza
s
r
e
v
i
n
u
Kryetari i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit
Iljaz Qoku vijohet të trajtohet, sipas skemave të mëparshme,
si një nga udhëheqësit e moderuar të Lidhjes Shqiptare të
Prizrenit. Në të vërtetë, ai përfaqëson një nga figurat më të
shquara të historisë sonë kombëtare jo vetëm të periudhës
në të cilën ai u shqua. Busti i tij së bashku me atë të Pashko
Vasës dhe të Omer Prizrenit e ka vendin në kryeqytetin e
Shqipërisë, përkrah atij të Abdyl Frashërit, si themelues të
Lidhjes.
Iljaz Qoku ishte udhëheqës i shquar i kryegritjes së Dibrës
(1862) kundër ekspeditës për vendosjen e administratës
osmane të centralizuar, e cila nuk u njihte asnjë të drejtë
kombëtare shqiptarëve. Ajo eleminoi edhe të drejtat që
gëzonin deri më atëherë paria dhe banorët. I pajisur me një
vetëdije të re politike, në qershor të vitit 1878, u vu në ballë
të luftës për sendërtimin e planeve për realizimin e
autonomisë administrative kombëtare të vilajeteve të
bashkuara shqiptare. Me autoritetin dhe prestigjin që
gëzonte ai punoi energjikisht, pa marrë parasysh moshën,
për bashkimin e të gjitha viseve shqiptare rreth programit
kombëtar të Lidhjes në Kuvendet e Dibrës më 14 tetor 1878
dhe më 10 nëntor 1880, të kryesuara po prej tij. Këtë
dëshmojnë dokumentet programatike të Lidhjes së Prizrenit,
në të cilat Iljaz pasha është kryefirmëtari i tyre dhe kryetar i
rezymete
ILJAZ PASHË DIBRA (QOKU)
1
rezymetË
s
r
e
v
i
n
u
2
kuvendeve në të cilat ato janë miratuar dhe rikonfirmuar në
qershor dhe tetor 1878 si dhe në nëntor 1880.
Iljaz pasha së bashku me firmëtarët e tjerë të vendimeve të
këtyre dokumenteve me vendosmërinë për të mos lejuar
copëtimin e trojeve amtare dhe realizimin e Programit
autonomist, të quajtur “Kushtetuta e Lidhjes”, dëshmuan,
të ngritur mbi ndarjet fetare shqiptarinë dhe shqiptarësinë
e mbarë popullit. Më 15 qershor 1878 kërkuan:
Krijimin e një administrate autonome nën emrin “vilajetet e
bashkuara” (Tevhid-i vilayat) me qendër Manastirin dhe
caktimin, përkohësisht, të Gazi Ahmet Muhtar pashës
kryetar të Vilajeteve të Bashkuara ; Angazhimin për krijimin
e Këshillave të Lidhjes me detyrë përhapjen e qëllimeve për
autonomi në qendrat e mëdha si Manastiri, Shkupi,
Prishtina; Mbledhjen e taksave, në emër të Vilajeteve të
Bashkuara, duke organizuar për këtë qëllim dhe
xhandarmërinë. Së fundi shtrohej si detyrë krijimi i milicisë
ushtarake për mbrojtjen e territorit që do të përfshinin
« Vilajetet e Bashkuara ».
Më 10 nëntor 1880 në programin autonomist të
porsamiratuar në Dibër, të organizuar nga Iljaz pasha, për
krijimin e vilajetit shqiptar aderuan dhe krahinat jugore
përmes Lidhjes Shqiptare për Toskërinë të përfaqësuar nga
Abdyl Frashëri etj. Pjesëmarrja e tyre aktive në Kuvendin e
Dibrës përforcoi karakterin e Lidhjes si një organizatë
politike mbarëshqiptare ashtu siç qe përcaktuar qysh në
ditën e pare të thelimit të saj.
Nën kryesinë e Iljaz pashë Dibrës në Kuvend shumica e
u
n
i
v
e
r
s
rezymete
delegatëve të kuvendit u shpreh me vendosmëri për mbrojtjen e Ulqinit në kundërshtim me urdhërin e sulltanit për
dorëzimin e tij. Ata i njoftuan Shkodrës gatishmërinë e banorëve të Dibrës për dërgimin e forcave vullnetare nga sanxhaku i tyre.
Edhe nga sa u parashtrua më sipër, del plotësisht e qartë se
në kundërshtim me pohimet dhe karakterizimet shpesh nihilizuese, në fund të fundit minimizuese, që janë bërë dhe
bëhen rreth personit të Iljaz pashë Dibrës si një nga figurat
konservatore apo të moderuara e deri dhe kapitullante të
udhëheqjes së Lidhjes së Prizrenit nuk qëndrojnë. Iljaz
pashë qëndroi në radhët e para të udhëheqësve më të përparuar dhe më të vendosur të luftës së popullit shqiptar në
vitet 1878-1881. Ai së bashku me Pashko Vasën, Ali pashë
Gucinë, pasuesin e tij në krye të Lidhjes, Omer Prizrenin,
Abdyl bej Frashërin, Daut Boriçin, Hodo Sokolin e dhjetra
dhjetra të tjerë në ballë të Lidhjes dhe të degëve e të forcave
të saj luftarake dhe më së fundi dhe të organeve të qeverisë,
me kryeministër Omer Prizrenin, vunë gurin më të pare
dhe më madhor në themelet e Pavarësisë.
3
Dr. Rudina Mita
Prof. Dr. Hysen Slinica
Për Aqif pashë Elbasanin (apo Biçakçiun(1 siç njihet jo rrallë
herë në dokumente) si personalitet politik e historik, burrë
shteti dhe si ndër figurat më në zë të lëvizjes kombëtare
shqiptare para dhe pas shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë,
luftëtar i paepur për bashkimin e trojeve shqiptare në një
shtet kombëtar, si një nga veprimtarët më të shquar të
historisë kombëtare të shqiptarëve për lirinë dhe pavarësinë
e Shqipërisë dhe për ndërtimin, konsolidimin e
demokratizimin e shtetit të pavarur shqiptar është shkruar
dhe është folur pak, ndonëse për shkaqe që dihen dhe
tashmë të tejkaluara, edhe sot në periudhën e demokracisë
ende për të nuk ka punime në masën që e meriton dhe i
takon këtij personaliteti me kontribute aq të shquara dhe të
pashlyera në historinë e kombit shqiptar. Periudha e
demokracisë që siguroi dhe garantoi lirinë e mendimit e të
kërkimit shkencor lejoi dhe favorizoi procesin e rivlerësimit
e të rishikimit të historisë, të ngjarjeve dhe figurave të saj
duke vënë në vend të vërtetën historike me objektivitetin e
domosdoshëm shkencor. Shpresojmë dhe besojmë se ky
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
VËSHTRIM MBI FIGURËN, PERSONALITETIN
DHE VEPRIMTARINË E AQIF PASHE
ELBASANIT
4
1 ==ELBASANI-Enciklopedi, Bashkia e Qytetit , Sejko, Elbasan 2003
faqe 59
rezymete
s
r
e
v
i
n
u
punim modest që paraqesim për këtë figure të madhe të
historisë tone kombëtare është një hap në drejtim të ndriçimit
të mëtejshëm të veprimtarisë së tij
Aqif pashë Elbasani ishte veprimtar politik gjatë një harku
kohor që fillon me dhjetvjeçarin e fundit të shek XIX -të kur
ai u përfshi në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare dhe deri në
fund të çerekut të parë të shek XX, kur vdiq më 1926. Plot 36
vjet veprimtari intensive në shërbim dhe përkushtuar
kombit e atdheut të tij. Pikërisht në këtë hark kohor Aqifit i
takoi të përjetonte e të vepronte në disa nga periudhat më të
rëndësishme dhe të stuhishme të historisë tonë kombëtare
duke filluar nga shtypja me hekur e zjarr e Lidhjes Shqiptare
të Prizrenit, vazhdimin e qendresës antiotomane të
shqiptarëve, ngjarjet e mëdha të dhjetvjeçarit të parë të shek.
XX ku shquhet periudha 1910-1912 ku u zhvilluan njëra pas
tjetrës çdo vit kryengritjet e mëdha antiotomane që u
kurorëzuan me fitore, me Shpalljen e Pavarësisë të Shqipërisë
dhe krijimin e Shtetit të Pavarur Shqiptar. Aqif Pasha u bë
një nga shtyllat themelore, më të përkushtuara, më të
vendosura për kurorëzimin me sukses në favor të kombit
shqiptar të proceseve historiko-politike të gjendura jo
rrallëherë përballë armiqsh të jashtëm e të brendshëm.
Lindi në qytetin e Elbasanit, në një mjedis qytetar, në gji të
një familjeje pasanike por me tradita atdhetare e
përparimtare, i ati Mahmut pasha, nëpunës i vogël në
administratën
civile osmane, Aqifi mbaroi idadien
(gjimnazin) në Elbasan dhe studimet e larta për drejtësi në
Stamboll, ku u njoh dhe u lidh me qarqet atdhetare shqiptare
5
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
që vepronin atje. Nën ndikimin e mjedisit qytetar elbasanas,
të familjes dhe të shkollimit Aqifi u formua dhe u pajis me
kulturë dhe dije të gjera, me ndjenja e shpirt liridashës që e
afruan dhe e lidhën me Lëvizjen Kombëtare Shqiptare. Në
vitin 1905 Aqif Pasha ishte anëtar i Këshillit Administrativ
të Sanxhakut të Elbasanit . Pas fitores së Revolucionit
Xhonturk(1908) u bë Kryetar i Klubit “Bashkimi” të
Elbasanit (1908). Ishte ndër drejtuesit dhe organizatorët
kryesorë të lëvizjes politike, kulturore e shoqërore për
përhapjen e gjuhës dhe të shkollës shqipe. Mori pjesë ne
Kongresin e Dibrës (1909) dhe diskutoi duke përkrahur e
mbrojtur kërkesat e krahut nacionalist e atdhetar, ishte
ndër organizatorët dhe kontribuesit kryesorë në mbajtjen e
Kongresit të Elbasanit (1909) dhe për çeljen e Shkollës
Normale (dhjetor1909) në qytetin e Elbasanit. Aqif pashë
Elbasani ishte ndër organizatorët kryesorë të kryengritjes
së përgjithshme antiotomane të 1912 dhe në organizimin e
çetave të Elbasanit që morën pjesë në atë kryengritje.
6
2 ==Fjalor Enciklopedik Shqiptar, Vëllimi i dytë, Akademia e
Shkencave e Shqipërisë, Tiranë 2008 faqe 1431
s
r
e
v
i
n
u
Kuvendi i Sinjës, 100 vjetori i të cilit u përkujtua dhe u festua
në korrik të këtij viti jubilar të 100 vjetorit të Shpalljes së
Pavarësisë, u përket atyre ngjarjeve të mëdha historike të etapës
së fundit të kryengritjeve të përgjithshme të viteve 1910-1912 të
cilat çuan në kurorëzimin me sukses dhe fitore të Lëvizjes
kombëtare Shqiptare me Shpalljen e Pavarësisë dhe Krijimin e
Shtetit të Pavarur Shqiptar Në atë proces historiko-politik u
mobilizuan gjithë shqiptarët në një luftë të gjithanëshme politike,
kulturore, të armatosur etj. Kuvendi i Sinjës që u mblodh në
fshatin Sinjë të Beratit dhe i zhvilloi punimet nga 10 deri më 23
korrik 1912 ishte pjesë përbërëse e atij procesi historiko-politik.
Ai u mblodh dhe i zhvilloi punimet pikërisht në kohën kur
kryengritja e përgjithshme antiosmane e vitit 1912 kishte
përfshirë dhe zhvillohej(2 në gjithë hapësirën etnike shqiptare.
Momenti historiko-politik ishte i veçantë dhe i jepte Kuvendit të
Sinjës vlerë të jashtëzakonshme, sepse me vendimet që mori i
përgjigjej detyrave historike kombëtare që shtroheshin para
kombit shqiptar në ato momente. Synimet e vendimeve të tij
ishin në përputhje të plotë me strategjinë politike të Lëvizjes
kombëtare Shqiptare gjatë Rilindjes. Përmbajtja e Memorandumit
(dokumenti themelor) të miratuar nga Kuvendi i Sinjës e
shprehu qartë dhe publikisht këtë aspekt ku gjithçka gjykohej e
vlerësohej në shtratin e interesave kombëtare, ku çdo gjë
shtjellohej dhe kërkohej për gjithë trojet dhe kombin shqiptar,
pa veçuar askënd. Ai ishte shprehje tjetër e qartë dhe e plotë,
domethënëse dhe dëshmi e unitetit politik e organizativ të
lëvizjes kombëtare Shqiptare në tërë hapësirën mbarëetnike
shqiptare.
rezymete
KUVENDI I SINJËS (1912), KARAKTERI KOMBËTAR
I MEMORANDUMIT TË TIJ
7
Hasan BAFTIJARI
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
Muhamedi alejhi selam – një model në
komunikim me njerëzit 8
Ata që kishin mundësi për të studiuar komunikimin në nivel akademik, e dinë se sa teori, libra, studime ekzistojnë në
procesin e ndërlikuar të komunikimit njerëzor. Modelet
perëndimore origjinale të komunikimit – verbale, grafike,
ose matematike – e kanë shumë të vështirë për të përshkruar aspektet strukturore, funksionale dhe teknike të këtij
fenomeni.
Megjithatë, shembulli më i mirë i një akti të komunikimit
dhe në marrëdhëniet me njerëzit, mund të fitohet nga jeta e
Profetit Muhammed a.s Në të vërtetë, në praktikat mjedisore të Profetit, ne shohim se ai ishte shembulli më i mirë
në trajtimin e njerëzve. Aftësitë e tij të komunikimit, me
sjellje unike dhe interesante, gjithmonë i sjellshëm dhe i
buzëqeshur, bënë që Profeti (alejhis-selam) të arrijë të fitojë
zemrat e njerëzve që ishin përreth tij, si dhe të gjithë atyre
që erdhën në kontakt me të.
Nga sjellja e tij praktike dhe komunikimi me njerëzit, ne
mund të nxjerrim një mësim të rëndësishëm, e kjo është që
audienca e një mësuesi me aftësi të rralla komunikuese,
duhet t’i vë në funksion të gjitha shqisat, për të nxjerrë kuptime të sakta dhe mësime të rëndësishme. Kjo është arsyeja
se pse njerëzit rreth Profetit Muhammed (alejhis-selam) u
transformuan në pak vite dhe arritën të ndërtojnë një civilizim madhështor. Atëherë, ndoshta edhe ne duhet të ndjekim të njëjtën rrugë sot. Pra, nuk mjafton të lexojmë e të
mësojmë përmendësh thëniet e Profetit (alejhis-selam), por
është e rëndësishme që t’i ndiejmë efektet pozitive të këtyre
thënieve në zemrat dhe mendjet tona, dhe t’i praktikojmë
ato në jetën reale.
Prof. dr. Valter MEMISHA
s
r
e
v
u
3 *Artikulli është paraqitur në formë të përmbledhur në Konfrencën
kushtuar K. Cipos, organizuar nga Universiteti i Elbasanit, qershor 2012
Buletin i Institutit të Shkencave, Tiranë, 1952, 1, f. 94-95
n
i
Para 60 vjetësh, në kronikën për largimin nga jeta të Kostaq
Cipos, anëtarit të Institutit të Shkencave, Kol Paparisto,
Aleksandër Xhuvani, Gjovalin Lika, Kahreman Ylli, Aleks
Buda, Mahir Domi, Shefqet Musaraj, Dhimitër Shuteriqi,
Sotir Kuneshka, dhe Sali Mborja shkruajnë se ai “në një kohë
të shkurtër prej pesë vjetësh, hartoi dy vepra mbi gramatikën dhe
sintaksën e shqipes, që shënojnë hapa të rëndësishme përpara në
fushën e gramatologjisë shqipe. Ai pati pjesë kryesore në
përpunimin e ortografisë dhe pse i penguar nga sëmundja, drejtoi
punimet për fjalorin e gjuhës shqipe, ku pasqyrohet eksperienca e
pasur dhe njohja e tij e thellë e gjuhës. Me nji punë të kujdesshme
shkencore ai përgatiti botimin kritik të disa veprave të autorëve
tanë klasikë.”(3
K. Cipo, edhe pse i sëmurë, hartonte dhe qëndronte në ballë
të punës për fjalorin, i cili, siç shprehet ai në mars 1951, do të
jetë ndihmë e madhe për shkollat e për zyrat. Është një fjalor që ka
një të thurur e një ton të veçantë. Çdo fjalë ka definicionin e saj të
punuar e të stilizuar bashkë me shprehjen e frazeologjinë, kur e ka
dashur puna. Fjalës i është dhënë kuptimi konkret, kuptimi
abstrakt dhe ai i fytyruar kur e ka pasur. Brenda gjendet
terminologjia e lëndëve të mësimit dhe ajo e disa Dikastereve.
Kemi shtënë aty fjalët e gjuhës letrare dhe ato të gojës popullore,
qofshin edhe prej origjine të huaj siç janë p.sh., fjalët turqisht të
folklorit. Aty do të gjejnë zyrtarët dhe nxënësit fjalë me kuptim të
zgjeruar dhe asosh me kuptim të kufizuar, shprehje të asaj ose të
rezymete
Kostaq Cipo dhe Fjalori i gjuhës
shqipe, 1954*
9
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
kësaj krahine. Dy – treqind fjalë të fushës politiko-shoqërore do të
pajisen me definicione që do të merren nga fjalorët më të rinj
sovjetikë”.(4
K. Cipo shkruante se “Se me sa dashuri e zjarr ka punuar
Komisioni i fjalorit dhe se si gjatë punës fitoi edhe një
përgatitje në lëmë të leksikografisë, ia lëmë këndonjësit ta
marrë me ment”(5. Dhe në këtë përvjetor të lindjes e njëherazi
të vdekjes, të profesorit, ne përcjellim mesazhin se vepra
qëndron jo vetëm si gur themeli në leksikografinë
njëgjuhëshe, por na bënë të përulemi me respekt para punës
së jashtëzakonshme të bërë nga hartuesit dhe së pari nga
drejtuesi i tyre.
10
4 Nga diskutimi i K. Cipos në seancën e dytë, 17 mars 1950, BISH, Tiranë,
1950, 2, f. 161,
5 K. Cipo, Fjalori shqip i Institutit të Shkencave, Ylli, 6, 1951
Prof.Dr. Gjergj Sinani
s
r
e
v
i
n
u
Që të kuptojmë mendimin metafizik dhe teologjik të
mendimtarëve humanistë islamikë, duhet paraprakisht të
ndalemi në dy terma; falsafa dhe kalam. Falsafa (filozofia)
ishte një lëvizje që shpuri në daljen e personaliteteve të tilla
si, al-Kindi, al-Farabi, Ibn Sina (Avicena) dhe Ibn Rushd
(Averroes). Cili është kuptimi i kësaj lëvizjeje intelektuale
në Islam ? Paraprakisht duhet theksuar se falasifa nuk janë
teologë. Qëndrimi i tyre do të nxisë reagimin e asharitëve,
por ndikimi i tyre do të ishte shumë i madh. Edhe pse tezat
e tyre u konsideruan të dyshimta, disa nga tezat e tyre do të
ndikonin në përpunimin e teologjisë në një mënyrë
vendimtare. “Shkencat islame” lidhen me teokracinë e
krijuar nga Muhameti dhe Islami u paraqit jo si një fillim
absolut, por si një sjellje e re në raport me vendet ku do të
përhapej.
Gjashtë shekuj më parë Krishti kishte shpallur “lajmin e ri”
në Jeruzalem, në qytetet dhe fshatrat e Palestinës, por
mesazhi i tij paraqitej si realizim i Ligjit dhe Profetëve,
Ungjilli i tij ishte vazhdim i Dhjatës së Vjetër. Dishepujt e tij,
në fillim hebrej dhe më pas “xhentilë” (kështu quheshin në
Bibël të huajt, paganët, popujt. Në fillim Shën Pali quhej
Apostull i xhentilëve), i përkisnin të gjitha klasave sociale,
por, para së gjithash, ndodheshin në një atmosferë dhe
klimë kulturore karakteristike: kultura helenike. Me Filonin
dhe Shkollën e Aleksandrisë, Bibla tashmë e kishte takuar
Platonin dhe diturinë antike dhe krishtërimi ishte hapur
ndaj mendimit grek dhe botës romake.
Krejt ndryshe ndodh në Islam, cilatdo qofshin traditat
rezymete
Raporti ndërmjet filozofisë
dhe teologjisë në Islam
11
rezymetË
s
r
e
v
i
n
u
12
judeo-kristiane që reflektohen në të. Kurani paraqitet në
mendimin e “transmetuesit” të tij si kthim te revelacioni
abrahamik, në mesazhin autentik të Zotit. Këtë revelacion
nuk e pranon te Tora dhe Ungjilli. Për myslimanët, këto
janë libra të “manipuluara” nga njerëzit. Prandaj, teksti
kuranik merr karakteristikat e një absoluti në tërë kuptimin
e termit. Nuk duhet t’i drejtohemi revelacioneve të
mëparshme që nuk pranohen, madje, para kontaktit me
helenizmin, as edhe filozofisë. Kështu, nga Kurani dhe
rreth tij filloi përpunimi i “shkencave islamike”. Sigurisht,
kontakti me të krishterët, me administratën bizantine, artet,
filozofinë dhe shkencën do të ndikojë në mendimin islamik.
Por, në histori kemi edhe periudha ku pretendimi, si pasues
të Ismailit do të marrë pamje raciale, si dhe periudha
antiraciale. Kështu, Kurani paraqitet si një revelacion
autonom që duhej të ndahej me të kaluarën, për t’i
angazhuar bijtë e Ismailit në rrugë të reja. Ndërkohë që
Shën Pali, i mbrujtur me Dhjatën e Vjetër, që njihte në thelb
Ligjin dhe Profetët, ndiente nevojën për të harmonizuar
jetën e tij intelektuale dhe shpirtërore me mesazhin e
Ungjillit. Shokët e Profetit karakterizoheshin nga i njejti
shqetësim; të vinin në praktikë këshillat që u sillte atyre
mesazhi i ri. Në fakt, gjithçka varet nga kuptimi i nocionit
të « frymëzimit », ose nga dallimi ndërmjet nocionit të
krishterë dhe atij mysliman të frymëzimit. Te krishtërimi,
autori i frymëzuar, nën lëvizjen e Shpirtit të Shenjtë, është
shkak instrumental i lirë, ai mund të përdorë dokumente të
mëparshme, ruan stilin e tij, mentalitetin e tij. Në Islam, të
paktën për kalamin orthodoks, profeti – legjislator është
shkak instrumental i përdorur. Teksti kuranik ka qenë jo aq
i “frymëzuar” sesa i “zbuluar” nga Zoti përjetësisht. Dihet
se për Islamin, Kurani është fjala e Zotit dhe jo e Muhametit.
Në Bibël, janë profetët dhe shkrimtarët e shenjtë që sjellin
fjalët, urdhërat dhe mësimet e Zotit. Pra, mesazhi i
trasmetuar nga Kurani merret si i dhënë që në fillim, dhe
u
n
i
v
e
r
s
rezymete
me këtë premisë mund të kuptohet “shkenca e kalamit”.
Për më tepër, kjo e dhënë, ose pjesa për tu besuar, përzihet
edhe me tregues të imtë praktikë, ku mund të shihen të
lidhura ngushtë elemente të një teodiceje, antropologjie,
eskatologjie dhe morali dhe që duhet lexuar në mënyrë
korrekte.
Në Islam, problemi shtrohet ndryshe. Për Islamin, Zoti e
zbulon fjalën e tij, por vetë nuk zbulohet në misterin e tij të
paarritshëm. Në fillimet e veta, të shumtë ishin mistikët që
donin të depërtonin në këtë mister. Në Islam, Zoti është
Qenia e vetme dhe i vetmi Agjent. Kjo shpjegon edhe
kontradiktat, në fillim, ndërmjet mësimit zyrtar dhe
sufizmit, të cilat pohonin dhe kërkonin jo më një eksperiencë
identiteti, por bashkimin me Zotin në dhe përmes dashurisë
për Zotin. Dashuria supozon “konkordancë”, thonin
teologët dhe juristët, por aspak konkordancë të mundshme
ndërmjet krijesës dhe Krijuesit. Për sufistët, të jesh i bashkuar
me Zotin, do të thotë që të bëhesh një me të, jo përmes
substancës ose thelbit, por përmes dashurisë. Sipas tyre,
dashuria është thelbi i Zotit dhe se përmes rrugës së vuajtjes
dhe dashurisë njeriu bashkohet me Zotin.
13
Ma. Besnik Rama
BASHKËJETESA E DY DIALEKTEVE TË SHQIPES
NË SHTYPIN SHQIPTAR GJATË PAVARËSISË
The beginning of the century was the period of rapid
developments for the Albanian nation. The struggle for
freedom and independence recrudesced along with the
language protection and the development of the Albanian
education. Following the Congress of Manastir (Bitola), the
aptitude of the Albanians to stay consistent to the decisions
taken, as those of the Congress, was tested.
Newspapers, for instance: “Sun” (Boston), “Adriatic”
(Korce), “The Nation” (Boston), “Besa” (Constantinople),
“The Shcypeniis Shpnesa” (Rome), “Relationship orthodox”
(Korce), and books published at home and abroad, indicate
the coexistence of both Albanian dialects, as well as the
understanding among Albanians, mostly intellectuals,
from different regions.
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
The Albanian press at the time, at home and abroad, became
a reflection of the interest of the Albanians to develop and
preserve their language and culture. The mission of the
publishers was the unification, the inclusion of culture,
customs and traditions, as well as the cohabitation of
language dialects under the Latin alphabet.
14
This paper highlights the purity and the culture of the
language in the press at the time, its ethics and respect for
the language dialect of the scribblers. This research also
takes an approach to assess and compare the language
norm at the time with the norm today.
Prof. Dr. Muharrem Dezhgiu
s
r
e
v
i
n
u
Marrëdhëniet italo-shqiptare ne vitet ’30 të shekullit të
kaluar (shek.xx) njohën një shkallë të lartë të zhvillimit të
tyre. Ishin rrethanat historike të kohës dhe interesat e
ndersjellta të të dy vendeve, në të dy anët e Adriatikut, që
përcaktuan një nivel të tillë të lidhjeve të ngushta, jo vetëm
midis dy shteteve, por edhe midis dy popujve.
Politika italiane, në marrëdhëniet me Shqipërinë, duke
investuar kapitalet e saj, veç të tjerave, synonte ta shndërronte
atë një bazë të saj ne Ballkan dhe më tej. Por, ajo harroi se
investimet italiane në Shqipëri, kishin forcuar ekonomine e
saj, e cila shërbeu për forcimin e stabilitetit dhe te unitetit të
shtetit shqiptar. Forcimi i stabilitetit ekonomik të brendshëm
i shtetit shqiptar, është vlerësuar nga studiues seriozë si një
aset që shfrytzoi A.Zogu për mbrojtjen e pavarësise politike
të Shqiperisë, që në analizë të fundit i kushtoi vendit,
pushtimin nga Italia.(6
Politika italiane e sulmit kunder personit te A.Zogut ishte
në unison me propagandën e kundërshtarëve politike te
Ahmet Zogut brenda e jashte Shqipërisë. Kuptohej qarte se
qëllimi i kësaj propagande ishte të mënjanohej reagimi
ndërkombëtar ndaj agresionit kundër Shqipërisë, si dhe të
përligjte pushtimin e saj nga Italia.
Në luftën italo-greke, politika italiane dështoi me humbje të
mëdha, duke u shkaktuar shqiptarëve plagë të mëdha, si
rezultat i zhvillimit të frontit të luftimeve në treva shqiptare.
Në muajt e fundit të pushtimit, diplomacia italiane bëri
përpjekje të dështuara, për të aktivizuar në qeverisjen e
rezymete
Politika italiane e pushtimit
të Shqipërisë (1939-1943)
6 B. J. Fischer. Shqiperia gjate luftes 1939-1945, Tiranë, Çabej, 2000, f. 32
15
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
Shqiperisë figura nacionaliste me begraund politik, me
qëllim që të siguronin pas lufte, marrëdhënie normale midis
dy vendeve. Me fjalë të tjera, Italia kishte filluar te mendonte
për të ruajtur interest e saj në Shqipëri edhe pas përfundimit
të luftës(7, të deformuara gjatë pushtimit.
Kjo përpjekje e politikës italiane ndaj Shqipërisë, ishte në
një fare mënyre, në një sens të kundërt nga ajo e qeverisë
fashiste, për të vendosur marrëdhënie normale me interes
të ndërsjelltë.
16
7 Po aty. Dok. 747 Allegatto L’ex-presidente del Consiglio d’Albania Mehdi
Frashëri, al ministro degli Esteri, Guariglia, Roma, 30 agosto 1943, f.911
Ilir Curri
s
r
e
v
i
n
u
Kur një person sillet në një mënyrë të caktuar, ne shpesh
pyesim veten se përse veproi në atë mënyrë. Pra, ne kështu
vihemi në kërkim të shtysës apo motivit që qëndron pas
veprimit. Të hysh në lëmitë e motivacionit, ideve dhe teorive
që synojnë t’a definojnë e shtjellojnë atë, do të thotë të futesh
në një vorbull ku rrafshet e studimeve e këndvështrimet e
studiuesve, janë të vetmet që mund të merren si të
mbështetura e reale. Pasi, me ndryshimin e shkollave
psikologjike, ndryshojnë edhe përfundimet e arritura.
Gjithsesi, përfundimi më i sigurt është se teoricienët e
shkollave të ndryshme nuk janë të të njëjtit mendim mbi
motivacionin.
Psikologjia bashkëkohore e përcakton motivin si një nevojë
të veçantë ose dëshirë, si aktivizim të sjelljes me qëllim te
orientuar. Sipas saj, motivimi është i brendshëm, termi
perdoret per qeniet njerezore por teorikisht mund të
përdoret dhe për sjelljen e kafshëve. Sipas teorive të
ndryshme motivimi i ka rrënjët në nevojat bazë, në mënyrë
që të minimizohet dhimbja dhe maksimalizohet kënaqësia,
mund të përfshijë nevoja specifike si uria, rehatia, nje objekt
i dëshiruar apo një qëndrim, ose mund t’u atribuohet
arsyeve më pak të dukshme si altruizmi, egoizmi, morali
etj.
Motivi është gjeneratori apo biogjeneratori i fuqisë fizike,
mendore dhe elanit për jetë të sukseshme. Pa motiv për
punë, jetë, dituri dhe çdo aktivitet, suksesi është i dobët dhe
i paarritshëm. “Puna e filluar me dëshirë, gjysma është e
kryer në fillim”. (Sami Frashëri)
Islami, duke patur të qartë strukturën njeri, elementët
përbërës të tij, truporë, shqisorë, perceptues nga një anë;
shpirtërorë e ndijues, emocionalë, nga ana tjetër, sjell një
rezymete
PSIKOLOGJIA E MOTIVIMIT
SIPAS KëNDVëSHTRIMIT ISLAM
17
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
platformë të plotë të motivacionit, pas të cilit qëndrojnë
moritë e aktivizimit apo mosaktivizimit te sjelljes njerëzore.
Shumë nga motivet e paraqitura nga muslimanët që nuk
mund të shpjegohen me anë të teorive bashkëkohore të
motivimit (si neglizhimi i nevojave biologjike per arsye
shpirterore) në fakt mund të shpjegohen në qoftë se ne
besojmë në ekzistencën e shpirtit. Shkurt, Islami si rrugë e
mesme sjell ekzistencën e shpirtit të njeriut dhe influencën
që ai ka në motivimin njerëzor, pa mohuar faktorët fizikë.
Nëse motivi është forca apo energjia drejt së pamundurës,
në Islam është vendosja e qëllimit për të arritur të mirën, të
dobishmen. Qëllimi, objektivi që duhet arritur, vë në lëvizje
njeriun, dhe e gjitha kjo në kuadër të qëllimit të ekzistencës
së njeriut – Adhurimi i Zotit. Qëllim, në bazë të të cilit
kontrollohen, maten, ndiqen aplikohen të gjitha nevojat e
tjera, duke u kthyer në model të vetëkontrollit, përkushtimit,
së mirës, “epërsisë së nënshtrimit ndaj Zotit” – duke arritur
majat e devotshmërisë, e jo të egos e kryeneçësisë,
mendjemadhësisë e arrogancës, e cila i “ thyen qafën
zotërisë së vet”.
Koncepti islam, vendos njeriun në pozicion të saktë në
raport me masën, kolektiven. Individualizmi nuk ka asgjë
të përbashkët me Islamin, pavarësisht shenjtërisë që ky i
fundit i jep jetës, pasurisë dhe nderit të individit. Pavarësisht
nga kjo, angazhimi shoqëror khethet në nevojë primare
individuale. Pra, në Islam, individi s’jeton veç për veten
dhe realizimin e nevojave të tij vetjake (kapitalizëm), as të
sakrifikohet për shoqërinë (utopia komuniste).
18
Namik Selmani
s
r
e
v
i
n
u
Në historinë e trojeve etnike shqiptare rrallë mund të gjesh
një çështje kaq madhore si ajo e Çamërisë që, në 100 vitet e
fundit, të ketë krijuar një problematikë kaq të rëndësishme
për gjeopolitikën shqiptare, greke, ballkanike, madje edhe
evropiane. Ajo përbën akoma një ngërç të fortë diplomatik,
politik, juridik, kombëtar, për Shqipërinë, e sidomos për ata
pasardhës të kësaj krahine që sot nuk jetojnë më në trojet,
ku kanë lindur e kanë jetuar të parët e tyre qysh prej krijimit
të jetës në Ballkan. Në 100 vitet e fundit mbi këtë krahinë
është ushtruar dukshëm dhe vazhdon ende edhe sot e kësaj
dite strategjia e helenizimit, e realizuar në tre etapa duke
ndjekur tri rrugë: spastrimi etnik nëpërmjet genocidit të
egër të ushtruar ndaj popullsisë shqiptare muslimane, me
qëllim largimin e saj nga trojet e krahinës; ndryshimin e
strukturës etnike të krahinës nëpërmjet kolonizimit të saj
me imigrantë grekë dhe vllehë dhe asimilimin e popullsisë
ortodokse shqiptare të besimit ortodoks nëpërmjet shtypjes
së identitetit të saj kombëtare e ndalimit të përdorimit të
gjuhës shqipe, etj. Në gjeopolitikën e Ballkanit dhe të
Evropës, padyshim edhe të Shqipërisë, Çamëria është e
vetmja pjesë e tyre ku, në vend të një salle plot dritë, plot
ajër, plot gjelbërim të përjetshëm, me plot ninulla ku
asnjëherë nuk mungon deti me valët e tij, mund ta quajmë
ndryshe edhe “Muzeu i Gjakut “ ose “Muzeu i padrejtësisë”
Nëse do ta shihnim me syrin më të ftohtë të gjithë rrugën
100-vjeçare të Çamërisë nën një thundër politike,
administrative, gjuhësore, kulturore, ekonomike të shtetit
grek, do të thonim me plot gojë se ajo po kthehet për të
gjithë një padrejtësi e pazbuluar ende, një fshehje për të
gjithë të së vërtetës, një mjegull që kërkojnë ta mbulojnë të
rezymete
Çamëria një trevë që kërkon zgjidhjen e të
drejtave të saj
19
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
gjithë, të gjiithë. Studiuesi amerikan Mc Crathy Justin në
një libër të tij të botuar në SHBA në vitin 1999 të titulluar
“Vdekje dhe megrim,-pastrim etnik i muslimanëve osmanë”
ka shkruar se strategjia e pastrimit etnik të shqiptarëve ka
nisur që me fitoren e Revolucionit grek të vitit 1827. Ai
thotë: “Revolucioni grek është lëvizja e parë që identifikon
vetveten me vdekjen dhe dëbimin e muslmanëve nga vendi
i tyre.”
20
Ma. Sc: Saimir Shatku
Raporti Shtet-Fe
(1912-1939)
Përpjekja për të hedhur dritë, mbi rrugëtimin e deritanishëm
100vjeçar, të raportit të marrëdhënieve midis shtetit shqiptar
dhe fesë e institucioneve të saj, në fushën e lirive dhe të drejtave
të besimit, është një angazhim modest, që të mundëson të shohësh
përmes retrospektivës horizontin e ri të së ardhmes së tyre.
1994, fq. 131-132.
10 Kushtetuta e Republikës Socialiste të Shqipërisë Tiranë 1976
e
n
u
8 Afrim Krasniqi “ Sistemet politike në Shqipëri (1912 -2008 )” Tiranë 2009 fq.
57
9 Roberto Maroco Della Roka “ Kombësia dhe feja në Shqipëri 1920 – 1944 “
i
v
Zhvillimet demokratike në vend rivendosen lirinë e fesë dhe të
drejtën e besimit, duke ridimensionuar raportin e marrëdhënieve
r
s
rezymete
Dokumentet historike argumentojnë faktin se, që në aktet e
para kushtetuese të pavarësisë shqiptare, është afirmuar
parimi i ndarjes së fesë nga shteti, i lirisë së ndërgjegjes dhe
besimit si dhe të drejtës së ushtrimit të saj, të sanksionuara
këto në “Statutin Organik të Shqipërisë”(8. Gjatë harkut kohor të viteve 1920-1939, politika e shtetit shqiptar, synoi
vendosjen e parimeve të rrepta kombëtare për veprimtarinë
e institucioneve fetare, ajo kishte për qëllim shkëputjen e
lidhjeve të vartësisë dhe të influencës së huaj ndaj tyre,
duke mbështetur në këtë mënyrë interesat e unitetit kombëtar dhe mënjanuar përçarjen fetare(9.
Raporti i lirive dhe të drejtave të besimit, gjatë regjimit komunist,
është një histori e politikes ateiste, persekutuese, denigruese dhe
mohuese ndaj fesë, klerit dhe institucioneve fetare, Kushtetuta e
vitit 1976 sanksionoi përfundimisht parimin e ateizmit/
mosbesimit, duke e shpallur Shqipërinë të vetmin shtet ateist në
botë(10.
21
midis shtetit dhe fesë, në kontekstin e parimeve të shtetit të së
drejtës. Gjate kësaj periudhe tranzicioni, institucionet fetare janë
riorganizuar, liria e ndërgjegjes dhe e besimit është riafirmuar
sipas standardeve ndërkombëtare në kushtetutën e vitit 1998.
Vendi ynë gjatë këtij shekulli, është karakterizuar nga
mungesa e stabilitetit të qëndrueshëm politik, dhe mungesa
e një tradite të kulturës demokratike. Dhe në këtë kontekst
edhe raportet e marrëdhënieve shtet-fe në çështjen e lirive
dhe te drejtave te njeriut, nuk kanë qenë konstante dhe të
harmonizuara me respektimin e parimeve të laicitetit. Por janë
relativizuar në varësi të zhvillimit të parametrave demokratik të
sistemeve të ndryshme politike, për rrjedhojë ky raport
marrëdhëniesh, ka njohur stade të ndryshme të zhvillimit të tij,
nga ai i respektimit të lirive e të drejtave të besimit, e deri tek
cënimi, dhe mohimi absolut i tyre.
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
Shqipëria vendi i tolerancës, harmonisë dhe bashkëjetesës
ndërfetare( shih neni 3 i Kushtetutës së Shqipërisë) është ende në
provë, në sfidën e saj për të garantuar respektimin, funksionimin
dhe konsolidimin e shtetit të së drejtës dhe sistemin e vlerave të
tij, në fushën e lirive dhe të drejtave themelore të njeriut.
22
Nexhat Ibrahimi
s
r
e
v
i
n
u
Besimi dhe shëndeti mental janë ngushtë të lidhura ndërmjet
veti. Besimi në mënyrë të rëndësishme mund të kontribuojë
dhe ndihmojë në mbrojtjen, kultivimin dhe përparimin e
shëndetit ashtu edhe në shërimin e sëmundjeve të ndryshme.
Gjithashtu, shëndeti mental dhe shpirtëror i rrënuar mundet
qenësisht ta luhasë jetën shpirtërore dhe fetare të individit
dhe të bashkësisë së caktuar. Por, kemi edhe besime sektare,
të cilat nën trysninë e besimeve të çoroditura zhvillojnë
çrregullime të shumta te njeriu, të quajtura okleziogjene, të
cilat Zotin e kuptojnë si gjykatës të rreptë, policë gjithësie, e
jo Krijues të dashur, mëshirues, të urtë, i cili është krijues i
urtësisë dhe jo i të keqes. E vërteta, ne do të flasim për
besimin e mirëfilltë që paraqesin shumicën dërrmuese të
botës e jo për bindjet sektare.
Bota bashkëkohore sidomos karakterizohet me luhatshmëri
fizike dhe shpirtërore. Egoizmi, depresioni, streset, lakmia e
vese të ngjashme janë në kulm të veprimit. Nëse njeriu në
këtë gjendje do të braktisej në kthetrat e kësaj bote pa
udhëzim hyjnor humbja dhe dështimi i njeriut do të ishte i
pashmangshëm. Prandaj, Krijuesi në çdo udhëzim të Tij
urdhëron besimin dhe qorton për lajthitje dhe dorëzim
epsheve dhe ligësive. I udhëhequr nga besimi i sinqertë,
njeriu është në gjendje t’i mposhtë të gjitha devijimet dhe
pengesat botërore, duke e vërtetuar pozitën e tij të
dinjitetshme që Allahu ia ka dhënë si mëkëmbës i Allahut në
tokë.
rezymete
Roli i besimit në shëndetin mendor
23
Roald Hysa
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
Poeti i parë i Islamit dhe zëdhënësi i
profetit Muhamed në Medine
24
Hasan ibn Thabiti ishte një nga poetët e mëdhenj arabë të
kohës së vet, gjithashtu edhe një nga sahabët apo shokët e
Profetit Muhamed, paqja e Allahut qoftë mbi të. Në këtë
shkrim të shkurtër do të mundohemi të japim një pasqyrim
të përmbledhur mbi jetën dhe veprën e tij. E gjithë vepra e
tij qarkullon në formën e një divani, i cili është i përhapur
gjerësisht edhe në bibliotekat e botës, edhe në perëndim.
Vargjet e tij janë studiuar dhe përkthyer edhe në gjuhët
perëndimore, po ashtu edhe në anglisht e rusisht. Një veçori
e rëndësishme e poemës së Hasanit është se mbështetet në
ajetet e Kuranit dhe në historinë e hershme të Islamit. Në
vargjet e tij takohen një numër i madh frazash kuranore.
Duke pasur parasysh se dijetarët muslimanë të vonshëm e
kanë kundërshtuar përdorimin e frazave të Kuranit në
poezi, futja e frazave të tilla tregon në mënyrë të
pagabueshme, se në kohën kur i ka shkruar Hasani këto
poema, Kurani nuk ishte mbledhur akoma në formën
përfundimtare. Le t’i referohemi haditheve apo thënieve të
Profetit Muhamed, paqja e Allahut qoftë mbi të, për Hasanin
të nxjerra nga dy koleksionet e haditheve të Buhariut dhe
Muslimit të pranuara gjerësisht nga e gjithë bota muslimane.
Hasani ka qenë i njohur gjerësisht nga hoxhallarët e brezave
të ndryshëm, siç na e tregon edhe H. Ibrahim Dalliu në
vargjet e veta, ku ka përfshirë pak vargje të Hasanit për
ilustrimin e paraqitjes së profetit Muhamed në veprën e
vet. Vlerat e Hasan ibn Thabitit si poet janë të
padiskutueshme, porse ai nuk është i njohur gjerësisht me
veprën e tij për publikun artdashës shqiptar.
Edison Çeraj
11 Burchkardt, T. (2012) Arti i Islamit - gjuha dhe kuptimet. Përkth.: Vehap
Kola. Shkup: Logos-A.
s
r
e
v
i
u
n
Sipas Titus Burchkardt-it, substanca e artit është bukuria.
Në termat e fesë islame, kjo është një cilësi hyjnore dhe, në
këtillësinë e saj, ka një aspekt dyjar: në botë është pamja,
është veshja që mbështjell qenien e bukur dhe gjërat e
bukura. Ndërsa te Zoti, sakaq, apo në vetvete, ajo është
bukuri kullueshmërisht e brendshme; është cilësia hyjnore,
që, mes të gjitha cilësive hyjnore të manifestuara në botë,
risjell ndërmend më drejtpërdrejt Qenien e kulluar.
Pikërisht në sajë të përkujtimit dhe përmendjes së Qenies
lindi dhe u zhvillua arti islam; si një zgjatim apo mishërim i
vetë Islamit apo i të vërtetave që ai synon të përçojë te
njerëzit. Duke pasur parasysh këtë, mund të pohojmë se
nuk është e vërtetë ajo që shkruan më pas po Burchkardt-i:
“Ishte, në fakt, braktisja e mjedisit primitiv arab dhe përballja
me trashëgiminë artistike të popujve të pushtuar apo të
konvertuar që e bëri të nevojshme lindjen e një arti përshtat
Islamit dhe që e bëri të mundur që kjo të ndodhë.”(11 Nuk
është e vërtetë, pasi arti islam buroi dhe u shfaq natyrshëm,
pra pashmangshëm, – natyrisht në rrethana të caktuara dhe
të ndryshme nga njëra hapësirë islame në tjetrën – si një
nevojë e përjetuar nga njerëz të caktuar (artistët) për të
demonstruar të Vërtetën edhe me këtë gjuhë, ndryshe nga
arti europian apo perëndimor në përgjithësi që është në
kërkim të saj. Pikërisht për këtë arsye arti perëndimor është
aq i ndryshëm nga arti islam në veçanti dhe nga ai lindor në
përgjithësi, sepse kanë qëllime të ndryshme, sepse i qasen
krejt ndryshe njeriut dhe jetës.
rezymete
Estetika e artit islam
25
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
Për artistin musliman, bota e jashtme është ashtu siç është,
pasi të tillë e ka krijuar Krijuesi, dhe mbi të gjitha ajo është
e pajisur me një telos, i cili do përmbushet, sidoqoftë. Por,
çështja është se sa i bashkëngjitet kësaj përmbushjeje edhe
qenia më e veçuar në të, pra njeriu.
Në një rast Kurani na tregon se si reflekton qenia kur del
nga prangosja me harresë, pikërisht kur kjo qenie i drejtohet
Qenies duke thënë: “Zoti ynë, ti nuk e krijove më kot gjithë
këtë!”
Pra, Zoti nuk është tërhequr diku mënjanë për të lënë
universin po mënjanë, as nuk ka hyrë në (këtë) historinë
tonë për t’u vetëflijuar për ne dhe as nuk ka vdekur për të
na lënë të vetëm, sikurse ka ndodhur dhe ndodh në
mendimin dhe mendësinë perëndimore.
Së këndejmi edhe mimesis-i, meqë bota/natyra na qenka e
rastësishme, pa qëllim (telos), ajo mund të ndërrohet;
ligjësitë dhe pamja e saj mund të ndryshojnë si të duam ne,
meqë kjo është e vetmja pronë e mundësi që kemi.
Prandaj dhe arti islam shfaqet gjithherë në harmoni me
natyrën, pasi, ashtu si kjo e fundit, ai i bën lavd Qenies si
përkujtim për qeniet.
Pikërisht ky është telos-i i natyrës dhe i njeriut si i përkohshëm
në të.
26
Hamdi Nuhiju
12 Kultura Islame-1, Organ i KMSH, shtator 1939-gusht 1940, botim i
Alsar, Tiranë, 2012, f.20
s
r
e
v
i
u
n
Njeriu është një krijesë kozmopolite. Kjo krijesë me përbërje
të shumëllojte shpesh herë di të duket shumë e çuditshme.
E shumta e rasteve njeriun e paraqet në spektrin e interesit
të përgjithshëm të termit kolektiv. Në fund të fundit, nuk
mund ta kuptojmë njeriun, veçan krijesave tjera, si një
individ.
Edhe pse edhe filozofia e egoizmit ngërthehet rreth njeriut
dhe nis nga njeriu, prapë se prapë nuk duhet humbur
shpresën. Egoja, mendjemadhësia, koprracia janë cilësi që
ekzistojnë tek ai. Po bota e njeriut nuk është vetëm spektër
negativ.
Fazat e njeriut në këtë botë janë të ndryshme, fazë e
fëmijërisë, adoleshencës, pjekurisë, pleqërisë. Kalimi prej
një faze e në fazën tjetër domosdoshmërish ngërthen në vete
shumë sfida dhe pikëpyetje.
Pikë së pari, si djelmosha të rinj, duhet që të kthejmë vërejtjen
tonë drejtë rëndësisë së detyrave e të përgjegjësive të jetës
njerëzore. Si të rinj e kemi kalua të shumtën e periudhës më
të lumtur të udhëtimit të jetës sonë. Ne jemi kah hyjmë në
pjesën më të vështirë por të rëndësishme që përgjithësisht
quhet jeta njerëzore.(12
Në këtë reflektim do të mundohemi që ta paraqesim njeriun
në botën shkencore të Sami Frashrit. Gjatë reflektimit do të
shërbehemi edhe me ide dhe mendime të ndryshme rreth
njeriut, në këtë mënyrë duke bërë krahasime dhe duke
nxjerr në pah gjenialitetin e rilindësit tanë të madh Sami
Frashri.
rezymete
Njeriu në botën e Sami Frashrit
27
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
Njeriu në botën e Sami Frashrit ka karakteristika të
ndryshme. Ai ka ngjashmëri dhe dallime të mëdha me llojet
tjera të krijuara në këtë botë. Ka një fillim dhe një mbarim.
Është i ndarë në raca të ndryshme, në fise, në lloje, në
bashkësi e grupe.
Idetë e Sami Frashrit nuk bien ndesh as me shkencën e as
me fenë. Ai njeriun nuk e sheh në aspektin tradicional fetar
si të mbyllur ose të krijuar nga Krijuesi pa mos dhënë
versionin ose qasjen shkencore për prejardhjen e tij.
Nuk ka dyshim se çdo tentim rreth njeriut dhe analizimit të
nisjes së tij në këtë botë është i dobishëm për njeriun dhe
për shoqërinë.
Sami Frashri është nga rilindësit e rrallë në mesin e
shqiptarëve që kaq detajisht është marrë me këtë temë. Me
kompetencë është munduar që të jap përgjigje në çdo pyetje
të parashtruar.
28
Ali Pajaziti
13 Mehmed Akif, Fletët (Safahat), Logos-A, Shkup, 2009, parathënia.
14 “Prof. Dr. Suleyman Hayri Bolay ile Mehmet Akif’in Dusunceleri Hakkinda”,
http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi73/soylesi.pdf
s
r
e
v
i
n
u
Historia e njerëzimit njeh figura madhore që me pikëpamjet
dhe vizionin e tyre kanë lënë gjurmë të thella në rrjedhat
dhe zhvillimin shoqëror të një bashkësie, por edhe kolosë
që kanë kapërcyer kufijtë e vijës gjeografiko-gjakore dhe
janë shndërruar në trashëgimi të njerëzimit, në kolosë të
racës njerëzore. I tillë është edhe Pejani ynë (Mehmed Akifi
1873-1936), poet dhe mendimtar ky monumental që ka
frymëzuar kauzën e një kombi dhe të një bashkësie besimore
(ummeti), një vigan i shpirtit, personalitetit, karakterit dhe
moralit të veçantë, një idealist i madh, një nga “plejada e
shkrimtarëve shqiptarë që i dhanë vepra madhore
kulturës osmane”.(13 Mehmed Akifi, si një “fëmijë i
kataklizmave”, njeri që ka përjetuar me trishtim zhbërjen e
një mega-perandorie, një periudhë të tërë si në Turqi ashtu
edhe në trojet tjera osmane, për shkak të kriterit vlerësues
ideologjik, u trajtua shtrembër, mbetet i shënuar në historinë
turke dhe shqiptare si njeriu që diti që kohës t’ia thotë fjalën
e vet. Nevoja për kursin e tij del në shesh në veçanti në
kohën tonë, kur përjetohet një krizë e rëndë gjithëkombëtare
dhe gjithëislame. Por kjo kataklizmë atë e kë bërë më të
pjekur, e ka nxitur të kërkojë shkaqet dhe rrugëdaljet. Ai ka
përjetuar zhgënjimin dhe brengën e thellë të rrënimit të
idealeve. Mund të thuhet se mjedisi dhe edukata e arsimi aë
ka marrë kanë ndikim të madh në zhvillimin e tij si poet, si
njeri dhe si shoqëri-ndërtues përmes ligjëratës poetike. Ai i ka
bërë të amshueshme periudhat e përjetuara të shoqërisë
osmane në kryeveprën e tij Safahat.(14
rezymete
VIZIONE BASHKËKOHORE NË OPUSIN LETRAR TË
VEPRAVE TË MEHMET AKIF ERSOJIT
29
rezymetË
s
r
u
n
i
v
e
Fletët e Pejanit, që konsiderohet “bilbili i islamit” dhe
simboli i mendimit islam të një periudhe, janë interpretues
i së kaluarës dhe i së ardhmes dhe asnjehërë nuk do ta
humbin vlerën sepse janë shkruar me shpirt, janë poezi
konstruktiviste e jokonformiste. Në këtë vepër, autori
bën një sociologji dhe antropologji islame, bazuar në
parimet universale të njerëzishmërisë, dijes dhe tolerancës,
që synon të krijojë harmoni mes shoqërisë dhe mësimeve
hyjnore. Ai është ideator i solidaritetit social organik, i
ekuilibrit social të bazuar në një modus vivendi islamik,(15
është ummetist, anticezarist dhe antidespotist, është kundër
depersonalizimit dhe desocializimit. Opusi poetik i Pejanit
është një kryevepër të cilën duhet ta kenë pranë të gjithë ata
që bëjnë inxhinieringun social, që nga politikanët e deri te
pjesëtarët e botës akademike, mësimdhënësit universitarë,
shkencëtarët e profileve të ndryshme, në veçanti letrarët,
sociologët dhe antropologët, islamologët dhe teologët.
Leximi i këtij opusi ndihmon si në mësimin e historisë së
një shoqërie më të gjerë, ashtu edhe mënyrën se si janë
perceptuar rrjedhat shoqërore nga një kokë e ndritur
shqiptaro-osmane që jep një hartë dhe një projekt social
mbi të cilin duhet të ndërtohet shoqëria funksionale. Është
mjerim për një popull që të mos e përvetësojë një mendimtar
kaq të madh si ky, në tekstet dhe ëebfaqet e ndryshme të
letërsisë shqipe të paraqiten emra anonimusësh e të mos
ketë vend për një vigan si Pejani, për një poet dhe arkitekt
social të përmasave madhore. Sugjerojmë institucionet
shkencore të merren më tepër me krijimtarinë akifiane, të
punojnë në popullarizimine ligjëratës së tij.
30
15 Okay & Düzdağ, po aty.
Dr. Ramiz Zekaj
s
r
e
v
i
n
u
- Fisniku i shkencës, themeluesi dhe këshilltari i AIITC, nxitësi i
pasioneve për punë,
Prof. Dr. Shefik OsmaniTë flasësh për fisnikun e shkencës, themeluesin e Institutit
Shqiptar të Mendimit dhe Qytetërimit Islam (AIITC) Prof.
Shefik Osmani është shumë e vështirë. Ai është një
shkencëtar shqiptar që mbart një përvojë mbi gjysëm
shekullore, në shërbim të kulturës dhe arsimit
mbarëkombëtar. Brezat e mësuesve e studiuesve që do të
vijnë, do të gjejnë frymëzimin tek puna e palodhur e këtij
shkencëtari, i cili të gjitha aftësitë e tij mendore e fizike ia
përkushtoi edukimit të brezave, në Shqipëri, Kosovë e kudo
ku ka shqiptarë në Ballkan e botë, me një qëllim të vetëm,
përparimin e kombit tonë.
Prof. Shefik Osmani ishte i pari që bashkë me piktorin e
popullit Sadik Kaceli, Prof.Shefqet Ndroqin e një sërë
emrash të intelektualëve të tjerë shqiptarë, na nxitën për
themelimn e AIITC në vitin 1996.
Profesor Shefiku ishte shumë pasionant në punë. Ishin:
përvoja e çmuar, aftësia organizative, mendja e zgjuar dhe
takti në komunikim të prof. Shefikut që punët në Institutin
tonë të shkonin drejt një ngritjeje të vazhdueshme
akademike. Falë udhëzimeve dhe këshillave të prof. Shefikut
e gjithë veprimtaria jonë u ndërtua mbi projekte, strategji
dhe objektiva, realizimi i të cilave shkallë-shkallë çoi në
kapjen e niveleve shkencore. Ishte meritë e prof. Shefikut që
punët të orientoheshin drejt studimeve në pistat e shkencës,
artit dhe kulturës shqiptare. Gjithashtu, ishte merita e prof.
Shefikut fokusimi i hulumtimeve dhe kërkimeve në fushën
e shkencës dhe të kulturës islame, si pjesë e konsiderueshme
rezymete
Shkencëtari dhe pedagogu i shquar
Prof. Dr. Shefik Osmani
31
rezymetË
s
r
e
v
i
n
u
32
përbërëse e kulturës kombëtare shqiptare, si vlera dhe
arritje, si trashëgimi e çmuar, si shprehje e aftësive krijuese
të popullit shqiptar.
Ndihmesën absolute të prof. Shefikut e ndeshim në të gjithë
spektrin e botimeve të AIITC, shumë prej të cilave në nivele
të kënaqshme akademike, si Fjalori i Orientalizmave dhe
Fjalori Arabisht-Shqip, për të vazhduar më tej me seri
botimesh me përmbajtje historike – letrare të autorëve
botërorë apo shqiptarë. Gjithsecili prej tyre do të kalonte
nën lupën e profesorit tonë për të bërë plotësime e
përmirësime si në përmbajtje ashtu edhe në formë. Mjafton
të shfletosh botimet tona përgjatë 14 viteve dhe do të gjeni
në to emrin e profesorit, herë si recensent, herë si
kryeredaktor e shpeshherë të padukshëm, por të pranishëm
në çdo rresht të botimeve tona. Mjafton të shfletojmë
revistën kulturore-shkencore “Univers” – botim i AIITC,
dhe do të gjeni emrin e tij në redaksinë e revistës që në
numrin e saj të parë. Si një revistë e natyrës gjithëpërfshirëse
me punime në fushën e shkencës, artit, kulturës, historisë,
letërsisë dhe publicistikës, kjo revistë që në numrin e parë e
deri në atë të fundit ndjeu nevojën e mendjes erudite të
profesorit si autor shkrimesh dhe artikujsh të niveleve
cilësore si nga informacioni që ato sjellin, por edhe nga stili
i bukur dhe i përsosur i shkrimit që e karakterizonte
profesorin.
Kontributin, aftësitë organizative, vizionin, erudicionin e
profesorit i gjejmë të ngjizura në gamën e gjithë veprimtarive
të institutit tonë, si: sesione, simpoziume dhe konferenca
shkencore të zhvilluara brenda e jashtë vendit, si në ideimin
e këtyre aktiviteteve, ashtu edhe në përcaktimin e
tematikave, në përzgjedhjen e referuesve, në redaktimin e
kumtesave, duke qenë në këtë mënyrë si zemra e Institutit,
e cila e çon gjakun në çdo qelizë të tij. Në shumë prej këtyre
veprimtarive ai ka mbajtur kumtesa, p.sh., për Hasan
Tahsinin, Ali Ulqinakun, shkrimtarët e moçëm shqiptarë të
u
n
i
v
e
r
s
rezymete
Alhamiadës, për shkollën e arsimin shqip etj. Referatet e tij
priteshin dhe dëgjoheshin me interes prej auditorit, sepse
kurdoherë sillte informacion të ri dhe interesant, prezantonte
konkluzione dhe fakte, shkruante me një stil të kuptueshëm,
konciz e me fjalor të përzgjedhur. Veçanërisht insistonte në
gjuhën shqipe, duke cituar fjalët e Naim Frashërit se “të
përdorësh fjalët e huaja kur ke fjalët e gjuhës sate, është
njëlloj sikur të kesh vrarë nënën tënde me duart e tua”.
Episodet dhe kujtimet me profesor Shefikun nuk kanë të
mbaruar dhe shpresoj që ato t’i paraqesim në punime më të
veçanta e specifike në të ardhmen, pasi për drejtorin e AIITC
dhe stafin e tij që punuan gjatë me të i ka drejtuar në jetë dhe
në profesion, i ka orientuar që aftësitë t’i vinin në shërbim të
kulturës dhe shkencës së vendit e atdheut. Ai i mësoi me
shembullin tij të bëhen të dobishëm dhe të përkushtuar për
shoqërinë dhe familjen. Në dimensionin e tij si studiues prestigjioz i kulturës me
ndikime orientale, ai meriton që të jetë përkrah mësuesve
më të shquar të arsimit e të zërë vendin e vet të merituar në
radhët e orientalistëve shqiptarë.
33
Ma. Jolanda LILA
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
Përsiatjet shpirtërore në
poezinë e Naim Frashërit
34
Punimi shkencore me temë ”Përsiatjet shpirtërore në
poezinë e Naim Frashërit” nxjerr në pah dimensionet
shpirtërore të botëkuptimit poetik naimjan. Studimi ka në
fokus vargjet e para të krijuara prej Naim Frashërit në
persisht (1875), të cilat i përmblodhi më 1885 në librin
“Tehajulat”. Ky libër u përkthye në shqip me titullin
“Ëndërrimet” prej orientologut Vexhi Buharaja.
Historia e poezisë dhe e tërë letërsisë përgjithësisht, është
veç të tjerash, edhe një histori marrëdhëniesh e ndikimesh,
që shpesh janë bërë një ndër shkaqet e lindjes së risive të
gjera e të ndërlikuara, siç kanë qenë e janë, kudo e kurdoherë
rrymat letrare. Në dritën e këtij arsyetimi, Prof. dr. Eqrem
Çabeji, e konsideronte Naimin si fis me botën orientale.
Ndikimi prej poezisë orientale, dëshmohet fare mirë vëllimi
i tij “Tehajulat”, ku autori ka shfaqur botëkuptimin pwr
shpirtin dhe jetën e njeriut përmes mesazheve poetike me
një ligjërim të përsosur në gjuhën shqipe. Në këtë buqetë
me lirika, dëshmohet ndikimi i autorit prej kulturës lindore,
sepse përdoret simbolika e burimit kuranor për të paraqitur
botën shpirtërore të njeriut. Para syve të një panteistit të
vërtetë, siç është Naim Frashëri, spirituailizmi dhe
materializimi janë si dy pasqyra me ngjyra të ndryshme në
dukje, por që në esencë shërbejnë për reflektimin e jetës e të
natyrës, të cilat burojnë prej një uniteti absolut. Gjithësia
është shkolla e shfaqjes së këtij uniteti. Spinoza e barazon
këtë unitet me qenien absolute, ndërsa Fichte-ja e barazon
me shpirtin e thjeshtë, sepse organi me të cilin njeriu e njeh
praninë e Zotit nuk është mendja, por është zemra. Si mjet
për t’iu afruar Zotit është dashuria ndaj tij. Duke iu referuar
koncepteve që përftohen nga vargjet, rezulton se vëllimi
u
n
i
v
e
r
s
rezymete
poetik “Tehajulat” është një vepër, ku ndodh shpërthimi
botëkuptimor rreth shpirtit të njeriut.
35
Islam Sharofi
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
100 vjet pavarësi,
100 figura dibranësh
36
Viti 2012 ishte viti i 100 vjetorit, viti kur një shekull më parë
me 28 nëntor 1912, në Vlorë, patrioti i madh Ismail Qemali,
ngriti flamurin. Ky ishte një përfundim i atyre përpjekjeve
të mëdha dhe sakfrificave, që kishin bërë shqiptarët gjatë
shekujve për liri dhe pavarësi. Pikërisht këtë qëllim kishte
edhe organizimi i promovimit të librit “100 vjet pavarësi,
.100 figura dibranësh” nga Prof. Dr. Arian Kadiu
Që në fillim të librit tërheq vëmendjen hyrja: “Thëngjij nga
prushi i Dibrës”, zbulohet se : në përfytyrimin e autorit,
Dibra është një vatër, nga ku dalin dhe shkëlqejnë njerëzit e
saj. Në këtë prush (zjarr) të Dibrës ka thëngjij që shndërrisin
fort, por ka edhe të tjerë, që ende digjen, me sigurinë e plotë,
se nesër do të bëhen prush me thëngjij të mëdhenj. Vatra e
zjarrit në Dibër asnjëherë nuk është shuar e as nuk do të
shuhet, sepse dibranët me mendjen, duart dhe djersën e
tyre e fryjnë zjarrin të mos shuhet.
Është e vështirë ndërmarrja, për të paraqitur100 figura të
dibranëve në vite, por autori ia ka dalë me sukses. Sa herë
interesohesh, për jetën e tyre e gërmon në të, aq më shumë
shtohet numri i atyre figurave, që të nxisin të vazhdosh më
tej. Kjo ndodh se dibranët e tij, ata të spikaturit, shtohen çdo
ditë, aq sa lista të gjata nuk mund t’i përmblidhnin, pasi për
cilindo ke se çfarë të paraqesësh. Kjo ka edhe një domethënie
tjetër, atë se pas këtij botimi, botime të tjerë do të pasojnë,
sepse çdo dibran i meriton disa rreshta për të... Në këtë
botim që kemi në dorë me figura të shquara të trevës së
Dibrës si: V.Agolli (Dibra), S.Alliu, A.Alibali, J.Bagëri, L.
Basha, I.Bellova, I. Krosi, Y. Çausholli, I.Pashë Dibra, A.
Dibra, R.Daci, Xh. Dibra, A.Fida, A.Greva, D.Hima, L.
Hanku, Z.Hima, E.Isufi, T.Jegeni, D.N.Kaçorri, F.Kaba,
rezymete
s
r
e
v
i
n
u
R.Kadiu, I. Krosi, Sh. Langu, S.Najdeni, H.Muglica, G.
Ostreni, S. Ohri, S.Rusi, L.Pustina, Y.Pustina, S.Pitarka, N.
Pilku, H.Sharofi, L.Strazimiri, I.Shatku (Dibra), I.Tershana,
K.Traja, E.Tershana, V.Turkeshi, S.Tomçini etj.
Merita tjetër e autorit është se në këtë vëllim na paraqiten
edhe figura të shquara, që deri sot ishin të panjohura, se
Partia e diktaturës së proletariatit, i anashkalonte gjithmonë,
që kur ata kishin dhënë djersën e gjakun në ndërtimin e
vendit si p.sh Dine Beg Maqellara, Edip Tershana, Njazi
Pilku, Lutfi Strazimiri etj.
Profesor Lufti Hanku thekson se në mënyrë të përmbledhur
do të veçojmë atë që shpirti i tij krijues në botën e artit sapo
botoi, në prag të festës jubilare librin “100 vjet pavarësi, 100
figura dibranësh”, e pritur mjaft mirë, e që dëshmon
dashurinë e shkrimtarit. Edhe këtu buzëqeshja e tij
përzgjodhi 100 personalitete, që me vetëdijen demokrate të
autorit e meritojnë të jenë në një libër, sepse autori nuk
dremit në ëndrra, apo mbi sirtarët e ndërgjegjes së plagosur
nga sistemi komunist...
Këto personalitete dibre, me veti fisnike mblidhen në
muzeun e kujtesës, me një Korab vlerash vitale dhe historia
zbukurohet, Dibra ringjallet dhe lexuesve u rrinë pranë...
Krijuesi i botës së artit të shkruar ka ndiesi të veçantë që,
kur ndërgjegjësohet e përjeton realitetin e ngjarjen dhe e
hedh në letër me emocione e frymëzim, larg pompozitetit të
fjalës dhe me pastërtinë e gjuhës. Kështu Ariani mbledh
mençurinë e trimërinë e Dibrës si në një muze magjik, ku
personazhet prezantojnë tek lexuesi profilin e lirisë e të
dijeve. Marshimi në botën e studiuesit dhe krijuesit jehon
dhe skanohet nga autori duke u veshur me mençuri dhe
humanizëm. Dibra e meriton një botim të tillë për 100 figura
dibrane...
Pastaj vijuan diskutimet dhe fjalët përshëndetëse ku
veçojmë:Njazi Kosovrasti, Mësuesi i Popullit Ismet Bellova,
aktorja Adivije Alibali (Sharofi) dhe Dr. Ramiz Zekaj etj.
37
u
n
i
v
e
r
s
rezymetË
Ata vlerësuan punën e madhe të Prof. Arian Kadiu për
vlerat e kësaj vepre, që paraqet personalitete të shquara
dibrane, me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë.
Këto figura na shprehin trimërinë e ndershmërinë e
dibranëve, për mbrojtjen e trojeve amtare, si dhe përpjekjet
e shquara, që kanë bërë në dobi të atdheut”.
Edhe krahinës së Dibrës i duken plagët e brengave të
zgalemëve që e munduan me klane e mure gjaku, me mure
ndarës fataliteti të historisë në trupin tonë dhe më tokën
tonë. Kujtdo i troket me dhimbje në kujtesë brenga e shpirtit.
E vret akoma ajo, sepse “Shqipëria është ndarë për gjysmë
me Drinin” (L.Poradeci). Në këtë fatalitet të rëndë e të
hidhur, profesori ynë ka ditur të çmojë vlerat e
personaliteteve, të cilëvë nuk u tretet ashti, as truri dhe
gjaku i kombit tonë në shekuj. Prandaj nuk derdhet copacopa dashuria për komb e flamur, se Ariani, me dy veprat e
fundit si dy binjakë i ka sjellë për të dëgjuar himnin epik të
demokracisë, si magjinë e shpirtit atdhetar për t’u miqësuar
me figurat e 100 dibranëve, me të cilët do të ndihet zëri
poetik i fjalës, si një ideal demokratik, si dy libra motra që
këndojnë për komb e flamur.
38
Dritan Egro
s
r
e
v
i
n
u
Për të njohur një formacion politik dhe më pas për ta
analizuar atë, në mënyrë të pashmangshme, atij duhet t’i
njohësh ligjin, t’i analizosh mekanizmin që e ngriti dhe e
administroi; me fjalë të tjera, duhet njohur si produkt juridik
që ka dalë nga kancelaria e tij, i cili në të gjitha rastet rezulton
të jetë më shumë se i tillë, madje edhe më shumë se një
dokument historik që fotografon vetëm një segment të
caktuar kohor.
Në këtë kuadër edhe njohja me Ligjin Osman, i cili ka
sunduar relativisht gjatë në viset shqiptare, sot është më
shumë se i domosdoshëm. Vetëm duke u njohur me të
mund të gjykojmë se për natyrën e shtetit dhe të sundimit
osman në përgjithsi, po aq edhe për veçoritë e këtij sundimi
në rajonin e Ballkanit në tërësi dhe për politikën osmane të
ndjekur në viset shqiptare në veçanti. Ky edicion tekstual
kritik përkthimi i shërben pikërisht këtij perceptimi për
historinë e Perandorisë Osmane, njohjes së historisë së të
drejtës dhe të institucioneve të saj.
Qysh herët kanunnametë osmane (ang.code of Ottoman
law) kanë qenë në vëmendjen e autorit të këtij libri për vetë
kompleksitetin e informacionit që ofrojnë, madje për t’u
njohur më nga afër me të autori ka kryer një studim i cili
ende nuk është publikuar. Por sa më shumë depërtonte në
informacionin origjinal që vetëm ky lloj dokumenti ofron,
aq më shumë i lindte autorit dëshira që ato t’ia paraqiste
opinionit të gjerë shqiptar dhe sidomos lexuesit të
kualifikuar.
Ndërsa sot ky vëllim me kode osmane po sheh dritën e
botimit shqip, mbetet obligim i autorit të përfundojë edhe
rezymete
Ligji Osman Ndër shqiptarët
e mesjetës së vonë
39
rezymetË
s
r
e
v
i
n
u
40
atë studim të filluar më shumë se një dekadë më parë, pra
t’i jap lexuesit një panoramë të plotë analize të kanunnameve
osmane, si në rrafsh kohor ashtu edhe në rrafsh hapësinor.
Disa ndër titujt dhe nëntitujt e përmbajtjes së këtij libri, me
të cilat do të njihet lexuesi gjatë leximit janë: Kanunnameja
organizative, Kanunnameja e timarit, Kanunnameja e
sanxhakut të Shkodrës, Kanunnameja e sanxhakut të
vilajetit të Malit të Zi, Kanunnameja e sanxhakut të Prizrenit,
Vilajeti i Vushtrisë, Sanxhaku i Shkupit, Sanxhaku i Ohrit,
Elbasanit, Manastirit, Vlorës etj.
Shpresojmë që ky edicion tekstual kritik përkthimi të
shërbejë si një bazament i shëndoshë i ndërtuar mbi
dokumentacion historik origjinal dhe themelor për studime
sa njohëse aq edhe të thelluara në fushën e së drejtës që ka
vepruar në viset shqiptare para, gjatë dhe pas shekujve të
sundimit osman.
Autori falënderon të gjithë ata kolegë me të cilët ka
bashkëbiseduar dhe ndarë mendime në lidhje me aspektet
juridike dhe filologjike të këtij edicioni përkthimi.
Falëndëron në veçanti Prof. Asoc. Irakli Koçollarin, për
durimin dhe kureshtjen shkencore me të cilin lexoi këtë
punim. Vlerëson shkëmbimin e mendimeve me të dhe
veçanërisht sugjerimet e tij për aspektet juridike të editimit
të tekstit.
Falënderon gjithashtu Prof. Afërdita Onuzin dhe Prof. Ali
Mukën për ndihmën e pakursyer që ofruan në lidhje me
sqarimin e disa termave dhe të disa prej institucioneve të
traditës shqiptare.
Falëndëron Dr. Ramiz Zekaj, komentet dhe sugjerimet e të
cilit për aspektet teologjike islame të pasazheve të
kanunnameve i konsideron shumë të rëndësishme.
Falëndëron gjithashtu kolegët e tij të Departamentit të
Studimeve Mesjetare dhe Osmane pranë Institutit të
Historisë për frymën konstruktive me të cilën e pritën dhe
e vlerësuan këtë punë voluminoze: Prof. Pëllumb Xhufin,
u
n
i
v
e
r
s
rezymete
Prof. Ferit Dukën dhe Dr. Edmond Malajn.
Procesi i botimit të kësaj vepre u lehtësua falë angazhimit të
drejtorit të Institutit të Historisë, Prof. Beqir Meta, i cili ndjek
një politikë stimuluese ndaj botimeve shkencore.
41
261
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
sumary in english
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
CAN THE BALLKAN PEOPLE APPROACH?
262
It seems, that history makes it difficult to approach the Balkan
peoples. You can reach to this conclusion, if you read carefully
the numerous articles recently published in the Albanian
media, after the request expressed by the Turkish Minister of
Education in Pristina for the need to review the history of the
Ottoman Empire by Albanian historians, the terminology used
in the relative textbooks etc. According to the article of a famous
Albanian historian, with such a request “it is picking the triangle
Greece-Serbia-Turkey” (!). On this occasion, it was also published
in Albanian press the memorandum of 127 intellectuals, with the
request to make no changes from our national history. In fact,
there has been an earlier requirement by the European Union to
revise and rewrite the history textbooks of the Balkan peoples
for the lower classes. There were prepared and published by
specialists the texts of the lower classes of the Balkan countries.
The aim was certainly not to rewrite a distorted history of the
Balkan peoples, on the contrary, the Balkan peoples are in
the process of integration into the European Union and it is
understood that, in this case, the requirement that arises is to
review their history to use same terminology, to remove from
them the spirit of denigration and hatred among peoples. The
publication of these texts did not cause any concern. On the
contrary, the texts were discussed between the commissions of
the relevant countries and were reprinted to meet the demands
of school. The demand presented by the Turkish Minister of
Education in Pristine does not have to cause such a backlash of
Albanian intellectuals, which is noted in the writings of Albanian
authors.
Balkan peoples have a very sad history. Albanians in
particular, although a small people, have fought for their
freedom and independence; they have shed blood in order to
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
defend their lands and have undergone various occupations
from other people during their national history. Hence we
think, it stems the concern of Albanian intellectuals to defend
at all costs our national history. Their demand and concern is
right; historians have a duty to write history based on facts and
documents, far from the spirit of contempt and hatred for the
other neighboring peoples. Every Albanian intellectual must
have in view such a right request. We know that history, is not
repeated the same as before. Relations between the countries and
peoples of the Balkans have changed; these relationships evolve
in favor of the spirit of European cooperation and integration. In
these conditions, many older formulations of the history of the
Balkan peoples can be reviewed and corrected, without having
to cause severe controversy, proceeding from the positions of
an emphasized nationalism. characteristic for the period of the
communist dictatorship.
History needs historians with extensive professional
capacities. People are sensitive to their history; the task of historians
is to write and to enrich our history, without encouraging the
people’s concern and anger. Today, historians are free to write
history. No historian is under “political pressure” to distort the
history of the country and of the prominent personalities of the
national history. That time has already passed for historians once
and forever, after the democratic processes of the `90s, which
freed the Albanian historiography from the positions of the
violent communist politicization and deformation.
263
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
ILJAZ PASHA DIBRA (QOKU)
President of the League of Prizren
264
Iljaz Qoku continues to be treated, according to the previous
schemes, as one of the moderate leaders of the Albanian League
of Prizren. Really, he represents one of the most prominent
figures of our national history not only of the period in which he
was distinguished. His bust, together with that of Pashko Vasa
and Omer Prizreni, has its place in Albanian capital, alongside
with that of Abdul Frasheri, the founder of the League.
Iljaz Qoku was a prominent leader of Debar uprising (1862)
against the expedition to establish the centralized Ottoman
administration, which did not recognize any national right to
Albanians. It eliminated even the rights enjoyed by the nobles and
people at that time. Equipped with a new political consciousness,
in June 1878, he was at the forefront of the struggle to realize
the plans for the implementation of the national administrative
autonomy of the Albanian unified vilayets. With the authority
and the prestige he enjoyed, he worked vigorously, regardless
of age, to unite all the Albanian territories around the National
League Program in the Assemblies of Debar on October 14, 1878
and November 10, 1880, headed by him. This is testified by the
programmatic documents to the League of Prizren, in which Iljaz
Pasha is the head-signatory and the chairman of the assemblies,
where they were adopted and reaffirmed in June and October
1878 and November 1880.
Iljaz Pasha, together with the other signatories of the
decisions of these documents, with their determination to
prevent the fragmentation of the native lands and to realize the
autonomous program, called “The Constitution of the League”,
witnessed, rising above religious divisions, the Albanianism and
Albanian being of the entire people. On June 15, 1878 they asked:
The creation of an autonomous administration under the name
summary in english
s
r
e
v
i
n
u
“The United Vilayets” (Tavhid-i Vilayat) with Bitola, as its
center, and, the assignment, temporarily, of Gazi Ahmet Muhtar
Pasha, as the Chairman of the United Vilayets; the commitment
for the creation of the League Councils, with the task of spreading
the goals for autonomy in the major centers like Bitola, Skopje,
Pristine; the collection of the taxes on behalf of the United Vilayets,
engaging for this purpose gendarmerie, too. Finally, it was raised
as a task the creation of the military militia for the protection of
the territory that would be included in the “United Vilayets”.
On November 10, 1880 in the newly-adopted autonomous
program in Debar, organized by Iljaz Pasha for the creation
of the Albanian vilayet, adhered also the southern provinces
through the Albanian League for Toskëria, represented by Abdul
Frashëri, etc.. Their active participation in the Debar Assembly
reinforced the character of the League as a pan-Albanian political
organization, such as it was scheduled from the first day of its
foundation.
Under the chairmanship of Iljaz Pasha Dibra in the Assembly,
the most of the assembly delegates expressed their determination
for the protection of Ulcinj against the order of the sultan for its
capitulation. They informed Shkodra about the willingness of
the Debar residents for sending voluntary forces from their
sanjak.
Even by the above outline, it is quite clear that contrary to
the often nihilistic assertions and characterizations, ultimately
minimizing, which have been and are made about the personality
of Iljaz Pasha Dibra as one of the conservative or moderate, even
a yielding figure of the leadership of the League of Prizren, have
no ground. Iljaz Pasha stood in the front ranks among the most
advanced and the most determined leaders of the struggle of the
Albanian people in the years 1878-1881. Together with Pashko
Vasa, with Ali Pasha Gucia, his successor at the head of the
League, Omer Prizreni, Abdul Bey Frashëri, Daut Boriçi, Hodo
Sokoli and dozens and dozens of others at the forefront of the
League and its branches, and its military forces, and finally of the
government bodies, with Omer Prizreni as the prime minister, set
the first and the major stone in foundations of the Independence.
265
Prof. Gjergj Sinani
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
THE RELATIONSHIP BETWEEN
PHILOSOPHY AND THEOLOGY IN ISLAM
266
To understand the metaphysical and theological thought of
the Islamic humanist thinkers, we must first stick to two terms:
falsafeh and kalam. Falsafeh (philosophy) was a movement that
led to the emerging of personalities such as al-Kindi, al-Farabi,
Ibn Sina (Avicenna) and Ibn Rushid (Averroes). What is the
meaning of this intellectual movement in Islam? Previously it
should be noted that falasifa are not theologians. Their attitude
will encourage the reaction of asharits, but their impact would
be enormous. Although their theses were considered suspicious,
some of their theses would affect the processing of theology
in a decisive way. “Islamic Sciences” are associated with the
theocracy established by Muhammad and Islam was presented
not as an absolute beginning, but as a new behavior in relation to
the countries where it would be spread.
Six centuries ago, Christ had proclaimed the “new message”
in Jerusalem, in the towns and villages of Palestine, but his
message was presented as a fulfillment of the Law and the
Prophets. His Gospel was a continuation of the Old Testament.
His Disciples, early Jewish and then “Gentiles” (so were called the
foreigners, pagans, people in the Bible. At the beginning, Apostle
Paul was called the Apostle of the Gentiles), belonging to all the
social classes, but, above all, they were in a characteristic cultural
atmosphere and climate: Hellenic culture. With the Philon and
the School of Alexandria, the Bible had already met Plato and
the ancient knowledge and Christianity was open to the Greek
thought and the Roman world.
Quite the opposite happened in Islam, whatever be the
Judeo-Christian traditions reflected in it. Quran appears in the
opinion of its “transmitter” as a return of Abrahamic revelation
to the authentic message of God. This revelation is not accepted
summary in english
s
r
e
v
i
n
u
by the Torah and the Gospel. For Muslims, these books are
“manipulated” by the people. Therefore, the Koranic text takes the
characteristics of an absolute, in the whole sense of the term. We
should not refer to the previous Revelations, not accepted, even
before the contact with Hellenism, neither to philosophy. Thus,
the processing of the “Islamic sciences” began with Qur’an. Of
course, the contact with Christians, the Byzantine administration,
arts, philosophy and science would affect Islamic thought. But,
in history there are periods where the claim as successor of
Ishmael takes racial views and even anti-racial periods. Thus, the
Qur’an is presented as an autonomous Revelation that should be
separated from the past, in order to engage the sons of Ishmael in
new ways. Meanwhile St. Paul, imbued with the Old Testament,
which upheld in essence the Law and the Prophets, felt the need
to harmonize his intellectual and spiritual life with the message
of the Gospel. Companions of the Prophet were characterized
by the same concern: to put into practice the advices brought by
the new message. In fact, everything depends on the meaning
of the notion of “inspiration”, or on the difference between the
Muslim and Christian notion of inspiration. In Christianity,
the author inspired, under the movement of the Holy Spirit,
is an instrumental free cause; that is, he can use the previous
documents, maintaining his style, his mentality. In Islam, at least
for orthodox kalam, the prophet - legislator is a used instrumental
cause. Koranic text was not so much “inspired” than eternally
“discovered” by God. It is known that in Islam, the Qur’an is the
word of God and not of Muhammad. In the Bible, there are the
prophets and sacred writers who bring the words, commands
and teachings of God. So, the message transmitted by the Qur’an
is taken as given from the beginning, and with this premise can
be understood “kalàm science”. Furthermore, this information,
or the part to be believed, is mixed with finely practice indicators,
where can closely be seen elements of theodicy, anthropology,
eschatology and morality and it should be read correctly.
In Islam, the problem arises otherwise. For Islam, God reveals his
word, but He Himself is not revealed in His inaccessible mystery.
In the beginning, many were the mystics who wanted to probe this
mystery. In Islam, God is the only Being and the only Agent. This
267
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
explains the contradictions in the beginning, between the formal
teaching and Sufism, which claimed and sought no more any
experience of identity, but the union with God, in and through
the love for God. Love assumes “concordance”, the theologians
and jurists said, but not at least a possible concordance between
the creature and Creator. For the Sufis, to be united with God,
means to become one with Him, not by the substance or essence,
but through love. According to them, love is the essence of God,
and that man can join the Lord through the path of suffering and
love.
268
s
r
e
v
i
n
u
60 years ago, in the chronicle of the death ceremony of Kostaq Cipo,
member of the Institute of Sciences, Kol Paparisto, Aleksander
Xhuvani Gjovalin Lika, Kahreman Ylli, Aleks Buda, Mahir Domi,
Shefqet Musaraj, Dhimitër Shuteriqi, Sotir Kuneshka, and Sali
Mborja, wrote that “in a short time of five years, he compiled two
works on Albanian grammar and syntax, which mark important
steps forward in the Albanian grammatology. The major part
belonged to the elaboration of orthography and although weak by
illness, he led the work for Albanian language dictionary, ref
lecting the rich experience and his deep knowledge of the language.
With a careful scientific work he prepared the critical edition of
some works by our classic authors. “1
Although ill, K. Cipo worked out and stayed at the forefront
of work for the dictionary, which, as he said in March 1951, “ it
will be of great help to schools and to offices. It is a dictionary that
has a special organization and tone. Every word has its elaborated
and stylized definition, and its phraseological expression, when
necessary. It is given to the word the concrete meaning, the
abstract meaning and the imagined one, when it had any. It is also
found the terminology of the learning subjects and that of some
Departments. There are also the words of the literary language
and those of popular source, being even of foreign origin, such
as, the Turkish words of folklore. The officials and students
will find there words with expanded meaning and words with
limited meaning, and also expressions of this or that province.
Two - three hundred words of the social-political field are
attached with definitions taken by the new Soviet dictionaries.”2
K. Cipo explained “with how much affection and passion the
Dictionary Commission worked and how during the work they
gained a preparation in the domain of lexicography, which we
summary in english
KOSTAQ CIPO AND ALBANIAN
LANGUAGE DICTIONARY
269
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
leave to the reader to think about it”3. And on this anniversary of
both the professor’s birth and death, we convey the message that
this work stands as a milestone in the monolingual lexicography,
but it also makes us bow respectfully before the extraordinary
work done by the compilers and first of all by their conductor.
270
Prof. dr. Muharrem Dezhgiu
s
r
e
v
i
n
u
Italian-Albanian relations in the ‘30s of the last century (XX
Century) introduced a high degree of their developments. There
were the historical circumstances of the time and the mutual
interests of both countries, on both sides of the Adriatic Sea,
which set a level of such close ties not only between the two
countries, but also between the two peoples.
Italian policy in relation to Albania, by investing its
capital, among other things, intended to transform it into one
of its basis in the Balkans and beyond. But it forgot that Italian
investments in Albania, had strengthened its economy, which
served to strengthen the stability and unity of Albanian state.
The strengthening of the internal economic stability of Albanian
state, has been estimated by the serious scholars as an asset used
by A.Zogu for the protection of the political independence of
Albania, which in the final analysis, cost the country, its invasion
by Italy.1.
Italian policy of attack against A.Zogu as a person was in
unison with the political propaganda of Ahmet Zogu opponents
inside and outside Albania. It is clearly understood that the
purpose of this campaign was tomarginalize the international
response to aggression against Albania and to legitimize its
occupation by Italy.
In the Greek-Italian war, Italian politics failed with huge
losses, causing major injuries to Albanians, as a result of the
launch of fighting-front in Albanian territories.
In the last months of occupation, Italian diplomacy made
unsuccessful attempts to activate in the government of Albania
nationalist figures with political background in order to ensure,
summary in english
ITALIAN POLITICS OF OCCUPATION
OF ALBANIA (1939-1943)
1
B. J. Fischer. Albania during war 1939-1945, Tirana, Çabej, 2000, 32
271
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
after the war, normal relations between the two countries. In
other words, Italy had began thinking to maintain its interest in
Albania even after the war1, deformed during the occupation.
Such an effort of the Italian policy towards Albania was, in
some way, in a sense opposite to that of the fascist government,
to establish normal relations of mutual interest.
272
Po aty. Dok. 747 Allegatto L’ex-presidente del Consiglio d’Albania Mehdi Frashëri,
al ministro degli Esteri, Guariglia, Roma, 30 agosto 1943, page 911
1
Dr. Rudina Mita
Prof. Dr. Hysen Slinica
s
r
e
v
i
n
For Aqif Pasha Elbasani (or Biçakçi1, as he is often known
in the documents) as a political and historical personality, as
a statesman and as among the most prominent figures of the
Albanian national movement before and after the independence
of Albania, as an unyielding fighter for the unification of the
Albanian territories in a national state, as one of the most
prominent activists of the Albanian national history for the
freedom and independence of Albania and for the building,
consolidating the democratization of the independent Albanian
state, has not much been written and talked of. However, for
reasons known and already overcome, even nowadays, in the
period of democracy, there are not yet works to the extent that
he deserves and that belong to this personality of the outstanding
contributions in the history of Albanian nation. The period of
democracy,
1.ELBASANI-Encyclopedia, City Municipality, Sejko,
Elbasan 2003 page 59.
which assured and guaranteed the freedom of thought
and research allowed and favored the revaluation and revising
process of history, of its events and figures, putting in its place
the historical truth with the necessary scientific objectivity. We
hope and believe that this modest paper presented for this great
figure of our national history is a step towards further lighting of
his activity.
Aqif Pasha Elbasani was a political activist during a time
period that begins with the last decade of the nineteenth century,
when he was included in the Albanian National Movement and
by the end of the first quarter of the twentieth century, when
he died in 1926. Fully, 36 years of intense activity in service
and dedicated to his nation and homeland. It is just exactly in
summary in english
A REVIEW ON THE FIGURE, PERSONALITY AND
ACTIVITY OF AQIF PASHA ELBASANI
u
273
summary in english
s
r
e
v
i
n
u
274
this time that Aqif experienced and acted in some of the most
important and stormy periods of our national history beginning
from iron and fire suppression of the Albanian League of Prizren,
the continuation of anti-ottoman resistance of Albanians, the
major events of the first decade of the XX-th century,. where it
is known the 1910-1912 period, in which there took place every
year one after another, the major anti-ottoman uprisings that
culminated in victory, with the Proclamation of Independence of
Albania and the creation of the Independent Albanian State. Aqif
Pasha became one of the basic pillars, among the most committed,
the most dedicated and the most decisive ones for the successful
culmination in favor of the Albanian nation of the political and
historical processes found not rarely in face of external and
internal enemies.
He was born in the city of Elbasan, in a citizen environment,
in the bosom of a wealthy family but with progressive and patriotic
traditions. His father, Mahmud Pasha, was a simple employee in the
Ottoman civil administration: Aqif finished idadien (gymnasium)
in Elbasan and graduated studies for justice in Istanbul, where he
got acquainted and joined the Albanian patriotic circles operating
there. Under the influence of Elbasan citizen environmental, of
his family and education, Aqif was moulded and equipped with
extensive knowledge and culture, with freedom-loving spirit
and feelings that approached and bound him with the Albanian
National Movement. In 1905 Aqif Pasha was a member of the
Administrative Council of Sanjak of Elbasan. After the winning
of the Young Turk Revolution (1908), he became President of the
Club “Union” of Elbasan (1908). He was among the main leaders
and organizers of the political, cultural and social movement for
the spread of the Albanian language and education. He took part
in the Congress of Debar (1909) and discussed by supporting and
protecting the requirements of the nationalist and patriotic wing;
he was among the important organizers and contributors to the
Congress of Elbasan (1909) and for the opening of the Normal
School (December1909) in Elbasan. Aqif Pasha Elbasani was
among the main organizers of the general anti-ottoman uprising
of 1912 and in the organization of Elbasan fighting-units that
participated in that uprising.
Albanian Encyclopedia Dictionary, Second Volume, Albanian Academy of Sciences, Tirana 2008, page 1431
1
s
r
e
v
i
u
n
Sinja Assembly, whose 100th anniversary was commemorated
and celebrated in July of this jubilee year of the 100th anniversary
of the Proclamation of Independence, belongs to those great
historical events of the last stage of general uprisings of the years
1910-1912, which led to the successful winning of the Albanian
national movement, in the Proclamation of Independence and in
the creation of the Independent Albanian State. In that historicalpolitical process all Albanians were mobilized in an overall
political, cultural, armed, war. Sinja Assembly, which met in
Sinja village of Berat and was held from 10 to 23 July 1912, was an
integral part of that historical political process. It met and was held
at a time when anti-ottoman general uprising of 1912 had included
and was developed across the whole ethnic Albanian areaj1 .
The political and historical moment was special and gave to the
Assembly of Sinja an exceptional value, because the decisions there
taken were an answer to the national historic tasks set before the
Albanian nation in those moments. The goals of its decisions were
in conformity with the political strategy of the Albanian national
movement during the Renaissance. The contents of Memorandum
(basic document) adopted by the Assembly of Sinja expressed
clearly and publicly this aspect where everything was judged and
estimated on the basis of the national interests, where everything
was treated and required for all the Albanian nation and territories,
without any separation. It was another clear and comprehensive
expression, and an evidence of the significant political and
organizational unity of the Albanian national movement in wholeethnic Albanian space.
summary in english
ASSEMBLY OF SINJA (1912), THE NATIONAL
CHARACTER OF HIS MEMORANDUM
275
Ma. Besnik Rama
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
COEXISTANCE BETWEEN THE TWO ALBANIAN
DIALECTS IN THE ALBANIAN PRESS DURING
THE INDEPENDENCE
276
The beginning of the century was the period of rapid
developments for the Albanian nation. The struggle for freedom
and independence recrudesced along with the language
protection and the development of the Albanian education.
Following the Congress of Manastir (Bitola), the aptitude of the
Albanians to stay consistent to the decisions taken, as those of
the Congress, was tested.
The Albanian press of the time, at home and abroad, became a
reflection of the interest of the Albanians to develop and preserve
their language and culture. The mission of the publishers was
the unification, the inclusion of culture, customs and traditions,
as well as the cohabitation of language dialects under the Latin
alphabet.
Newspapers, for instance: “Sun” (Boston), “Adriatic”
(Korce), “The Nation” (Boston), “Besa” (Constantinople), “The
Shcypeniis Shpnesa” (Rome), “Relationship orthodox” (Korce),
and books published at home and abroad, indicate the coexistence
of both Albanian dialects, as well as the understanding among
Albanians, mostly intellectuals, from different regions.
This paper highlights the purity and the culture of the
language in the press at the time, its ethics and respect for the
language dialects of the scribblers. This research also takes an
approach to assess and compare the language norms at the time
with the norms today.
Ma. Valentina Çela
s
r
e
v
i
n
u
Spoken Albanian language derives from the depth of
centuries, from Illyrian, Arbërisht, Albanian. It resisted all storms
slamming on it. Today it is one among the 5-6 most important
languages in Europe and among the 11 most important languages
in the world. The Albanian language is spoken in Albania,
Kosovo, Macedonia, Montenegro and the Diaspora.
Albanian schools are also found in Zara, Romania, Bulgaria
and other countries.
Similarly, in the years 1920-1921, in Istanbul we had six open
Albanian schools and directed by Riza Drini. In the Albanian
school in Argentina teaching of the immigrant children and
adults continued up to the eve of World War II.
In
Switzerland,
develop
the
complementary
instruction develops in the regular classroom schedules
in some cantons. This is where, the canton makes
possible the financing of teachers, as a whole or partially.
Albanian schools in Switzerland, have a stretch in all cantons. A
clear picture of Albanian schools is found in the book: “History of
Albanian school of complementary learning in Switzerland” by
Prof. dr. Shefik Osmani and Doc. Ma. Mahir Mustafa.
Albanian Language learning is institutionalized also in
the Austrian schools. In Greece, Albanian language is taught
in rented premises, or at a local school, on Sundays, under the
auspices of various associations. Teachers work voluntarily, but
quite devoted to preserve the national and language identity.
In all countries, where there are open Albanian schools
with complementary learning, there are organized seminars
on different topics, for the benefit of teachers and teaching in
Albanian language. There are also organized seminars and
summary in english
Albanian School of Complementary Learning,
a reality in the 100th Anniversary of
Independence
277
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
lectures in collaboration with local professors and teachers, using
their experience (home and abroad), because some powerful
countries have established, in countries where there is much
immigration, their schools, with all their educational settings,
such as German schools, French ones, etc. , as well as smaller
countries like Greece.
Nowadays, in Albania, it has been created a new sector for
Diaspora in the Ministry, which deals with the organization and
provision of the diaspora with texts: “To learn the native language
and Albanian culture” 1, 2, 3. These texts are construed on the
basis of programs approved by the Ministry of Education and
Science, and are given free. There are also organized trainings
for teachers, etc.
278
Hasan Baftijari
s
r
e
v
i
n
u
Those who had the opportunity to study communication at
academic level, know how many theories, books, studies exist
about the complex process of human communication. The
original Western models of communication - verbal, graphic, or
math – find it very difficult to describe the structural, functional
and technical aspects of this phenomenon.
However, the best example of an act of communication and in
the human relationship, can be obtained from the life of Prophet
Muhammad (peace be upon him). In fact, in the environmental
practices of the Prophet, we see that he was the best example
for the treatment of people. His skills of communication, with
a unique and interesting behavior, always polite and smiling,
made the Prophet (peace be upon him) win the hearts of people
around him, and of all those who came into contact with him.
.From his practical behavior and communication with
people, we can draw an important lesson, that is the audience of
a teacher with rare skill communication should put into function
all the senses, to draw precise meanings and important lessons.
This is why people around the Prophet Muhammad (peace be
upon him) were transformed and, in a few years, they managed
to build a great civilization. Then, perhaps we should follow the
same path today. So, it is not sufficient only to read and learn by
heart the sayings of the Prophet (peace be upon him), but it is
important to feel the positive effects of these sayings in our hearts
and minds, and to practice them in the real life.
summary in english
PROPHET MUHAMMAD – A MODEL IN
COMMUNICATION WITH PEOPLE
279
Ilir Curri
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
PSYCHOLOGY OF MOTIVATION ACCORDING
TO ISLAMIC PERSPECTIVE
280
When a person behaves in a certain way, we often wonder why
he acted in that way. So, we are looking forward to the impulse
or motive standing behind the action. To deal with the areas of
motivation, ideas and theories that seek to define and explicate
it, means to enter into a vortex where the fields of studies and
viewpoints of scholars, are the only ones that can be taken as
based and real. With the change of psychological schools, the
conclusions reached change, too. However, the safest conclusion
is that theorists of different schools are not of the same opinion
on motivation.
Modern psychology defines motivation as a specific need or
desire, as an activation of a goal-oriented behavior. According to
it, the motivation is internal. The term is used for human beings,
but theoretically it could be used for animal behavior, too.
According to various theories, motivation is rooted in basic needs,
in order that pain be minimized and pleasure be maximized, it
may include specific needs such as hunger, comfort, a desired
object or attitude, or it may attributed to fewer apparent reasons,
such as altruism, selfishness, morality, etc.
Motive is the generator or the bio-generator of the physical,
mental power and the elan for a successful life. Without any
motive for work, life, knowledge or any activity, success is weak
and inaccessible. “The work started with desire, is, from the very
beginning, half done” (Sami Frashëri).
Islam, having clear structure of the human, its constituent
elements: bodily, sensory, perceptual ones, from one hand, and
the spiritual, sensor, emotional, on the other hand, provides a
comprehensive platform of motivation, behind which lie myriads
of activation or non-activation of the human behavior.
Many of the reasons provided by Muslims that can not
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
be explained by modern theories of motivation (such as the
negligence of biological needs for spiritual reasons) in fact can
be explained if we believe in the existence of the spirit. Shortly,
Islam, as a medium way, reveals the existence of the human spirit
and its influence on human motivation, without denying the
physical factors.
If motivation is the force or energy towards the impossible,
in Islam it is the establishment of the goal to achieve the Good,
the Charitable. The goal, the objective to be achieved, activate
man, and all this within the scope of human existence – the
Worship of God, a Goal, according to which there are controlled,
measured, followed, applied all the other needs, by turning into
the pattern of self-control, dedication, good, of “superiority of
the submission to God” - reaching the peaks of piety, and not
that of ego, stubbornness, pride and arrogance, which “break the
master’s neck”.
Islamic concept, establishes man in the correct position, in
report to the measure, collective. Individualism has nothing to
do with Islam, despite the holiness that the latter gives to life,
property and the honor of the individual. Despite this, the social
engagement turns into the individual primary need. So, in Islam,
the individual does not live either only for himself and for the
realization of his personal needs (capitalism), or to be sacrificed
for society (communist utopia).
281
Namik Selmani
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
CHAMERIA A TERRITORY THAT
REQUIRES RESOLUTION OF ITS RIGHTS
282
In the history of the Albanian lands, rarely can be found such a
major issue as it is that of Chams which, in the past 100 years, to
have created an issue so important to Albanian, Greek, Balkan, and
even to the European geopolitics. It remains still a strong diplomatic,
political, legal, national, deadlock for Albania, especially for those
successors of this province who do not live anymore in lands where
they were born and their forerunners had lived since the creation
of life in Balkans. In the last 100 years there have been and also
continues to be openly exercised the Hellenization strategy, carried
out in three stages following three ways: ethnic cleansing, through
savage genocide, exercised on the Muslim Albanian population,
aiming at their removal from the provincial lands; the change of
the ethnic structure of the province through its colonization by
Greek and Vlach immigrants; and the Albanian assimilation of the
Orthodox population through its repression of national identity and
prohibition of the use of Albanian language, etc. In the geopolitics
of the Balkans and Europe, obviously of Albania, too, Chameria is
the only part where, instead of a room full of light, full of air, always
evergreen, full of lullabies, with never missing the sea waves, we
may call otherwise the “Museum of Blood” or the “Museum of
Injustice”. If we review all the 100-year way of Chameria with a
colder eye, under the political, administrative, linguistic, cultural,
economic oppression of the Greek State, we would say that it is
returning for all into a still undiscovered injustice, a hide of truth,
a fog that all seek to cover it. The American researcher Justin
McCrathy, in his book, entitled “Death and ethnic migrationcleansing of Ottoman Muslims” published in the U.S.A. in 1999, has
written that the strategy of ethnic cleansing of Albanians started
with the victory of the Greek Revolution of the year 1827. He says:
“The Greek Revolution is the first movement that identifies itself
with the death and expulsion of the Muslims from their country’”.
Msc. Saimir Shatku
Afrim Krasniqi “ Political Systems in Albania (1912 -2008 )” Tirana 2009 page 57
Roberto Maroco Della Roka “ Nationality and Religion in Albania 1920 – 1944 “
1994, page 131-132.
3
Constitution of Socialist Republic of Albania Tirana 1976
1
s
r
e
v
n
i
The effort to shed light on the current 100-year path, of the
ratio of relations between the Albanian state with religion and
its religious institutions in the area of rights and freedoms
of faith, is a modest commitment, that makes possible to
see, through retrospective, the new horizon of their future.
Historical documents argue that, since the first constitutional acts
of Albanian independence, it has been affirmed the principle of
separation of religion from the state, of the freedom of conscience
and faith and the right of its exercise, sanctioned in “Organic
Statute of Albania”1. During the period of the years 19201939, the policy of Albanian state, aimed at establishing strict
national principles for the activity of religious institutions and at
breaking the ties of foreign dependence and influence to them,
thus supporting the interests of national unity and avoiding the
religious division2.
The report of the rights and freedoms of belief, during the
communist regime, is a history of atheist persecutory, denigrating
and denying policy towards religion, clergy and religious
institutions. The Constitution of the year 1976 eventually
sanctioned the principle of atheism/disbelief, declaring Albania
the only atheist country in the world3.
Democratic developments in the country restored the
freedom of religion and that of religious belief, by redefining
the report of the relationships between state and religion in the
context of the principles of the rule of law. During this transition
period, the religious institutions are reorganized, the freedom of
summary in english
STATE-RELIGION REPORT
(1912-1939)
u
2
283
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
conscience and belief is reaffirmed according to the international
standards in the constitution of the year 1998.
During this century, our country, has been characterized
by the absence of sustained political stability and the lack of a
tradition in democratic culture. And, in this context, even the
reports between state-religion relations in the case of human
freedoms and rights, have not been constant and harmonized
with respect to the principles of secularism. They have been
relativized depending on the development of the democratic
parameters of different political systems, and as a consequence,
this ratio of relations has recognized different stages of its
development, from that of the respect of the rights and freedoms
of belief, up to the violation and their absolute denial.
Albania, the country of inter-religious tolerance, harmony
and coexistence (see Article 3 of the Constitution of Albania) is
still in evidence, in its challenge to ensure compliance, operation
and consolidation of the rule of law and the system of its values
in the field of basic freedoms and human rights.
284
Nexhat Ibrahimi
s
r
e
v
i
n
u
Faith and mental health are closely related to each other. Faith
can significantly contribute and help in the protection, cultivation
and advance of the health and in the healing of various diseases.
Also, mental and spiritual health can substantially demolish the
spiritual and religious life of the individual and community.
But we also have sectarian beliefs, which under the pressure of
perverse beliefs develop multiple disorders in humans, called
okleziogene. They imply God as a strict judge, police of universe,
and not as a lovely Creator, compassionate, wise, Who is the
creator of Good and not of Evil. Indeed, we will talk about the
genuine beliefs that represent the vast majority of the world and
not for sectarian beliefs.
Contemporary world is especially characterized by physical
and spiritual volatility. Selfishness, depression, stress, greed and
similar vices are at the peak of action. If the man in this situation
would be left in the clutches of this world without divine guidance,
the loss and failure of the human would be inevitable. Therefore,
the Creator in all His guidance commands faith and reproaches
aberration and submission to desires and wickedness. Guided by
sincere faith, man is able to overcome all the world obstacles and
deviations, by confirming his dignified position which Allah has
given to him as the vicegerent of Allah on earth.
summary in english
THE ROLE OF RELIGION
IN MENTAL HEALTH
285
Roald HYSA
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
THE FIRST POET OF ISLAM AND THE
SPOKESMAN OF PROPHET MUHAMMAD
286
Hassan ibn Thabit was one of the great Arab poets of his time,
and also one of the Sahabs or Companions of the Prophet
Muhammad, peace be upon him. In this short writing we will
try to give a concise overview of his life and work. All his work
is released in the form of a divan, which is widely spread in the
world libraries, even in the west. His verses are studied and
translated into Western languages, as well as in English and
Russian. An important feature of Hasan’s poem is that it is based
on the verses (ajets) of Qur’an and in the early history of Islam.
In his verses there are met a number of Koranic phrases. Taking
into consideration that the later Muslim scholars have opposed
the use of the Koranic verses in poetry, the use of such phrases
shows unmistakably, that when Hasan wrote these poems,
the Qur’an was not yet collected in its final form. Let us refer
to the hadiths or sayings of the Prophet Muhammad, peace be
upon him, for Hasan extracted from two collections of hadiths
of Bukhari and Muslim, widely accepted by the entire Muslim
world. Hasan has been widely recognized by the clerics (hodjas)
of different generations, as it is shown to us by H. Ibrahim
Dalliu in his verses, where he included a few verses from Hasan
illustrating the presentation the Prophet Muhammad in his work.
The values of Hasan ibn Thabit, as a poet, are indisputable, but
his work is not widely known for the art-loving Albanian public.
Edison Çeraj
s
r
e
v
i
n
u
According to Titus Burchkardt; the substance of art is beauty. In
terms of Islam, it is a divine quality and, as such, it has a dual aspect:
in the world it is the appearance, it is the dress that mantles the
beautiful being and the nice things. While in God, it is a pure inner
beauty; it is the divine quality, that, among all the divine qualities
manifested in the world, it brings directly to mind the pure Being.
Precisely due to the commemoration and remembrance of the
Being, it was born and developed the Islamic art, as an extension
or embodiment of Islam itself or the truths that it intended to
convey to people. Taking this into consideration, it can be said
that it is not true what Burchkardt himself wrote later: “It was,
in fact, the abandoning of the primitive Arab environment and
facing with the artistic heritage of the conquered or converted
peoples that made necessary the emerge of an art adjust to Islam
and that made it possible to happen”1 It is not true, because the
Islamic art sprang forth and appeared naturally, thus inevitably of course in certain and different circumstances from one Islamic
space to the other - as a need experienced by certain people
(artists) to demonstrate the Truth even with this language, unlike
the European or Western art in general that is looking for it.
Precisely, this is the reason why the Western art is so different
from Islamic art in particular and the eastern one in general,
because they have different goals, because they approach quite
differently to the human and life.
For the Muslim artist, the outside world is as it is, because the
Creator created it as such, and above all it is equipped with a telos,
which will be fulfilled, however. But the question is how well attaches
to this fulfillment even the most segregated being in it, the man.
summary in english
AESTHETICS OF ISLAMIC ART
1
Burchkardt, T. (2012) Art of Islam – language and meaningst. Translated.: Vehap
Kola. Skopie: Logos-A.
287
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
In a case Qur’an tells us how the being reflects when is released
by handcuffing oblivion, just as when this being addresses the
Being saying: “Our Lord, You have not created all this in vain!”
So, God does step aside somewhere to leave even the universe
aside; neither has He entered into (this) our history to be selfsacrificed for us, nor has He died to leave us alone, as it has
happened and happens in Western thinking and mentality.
Thus the mimesis, as the world / nature which allegedly
accidental, unintentional (telos), it can be changed; laws and
its appearance may change as we want, since this is the only
property and opportunity that we have
.Therefore, Islamic art always appears in harmony with
nature, since, like the latter, it praises the Being in memorial for
beings.
This is exactly the telos of nature and of the human as
transitory in it.
288
Hamdi Nuhiju
1 Islamic Culture-1, Organ of MAC, September 1939-Augest 1940, publ.Alsar, Tirana,
2012, p.20
s
r
e
v
i
u
n
Man is a cosmopolitan creature. This creature, of diverse
composition, knows often how to look strange. The most
cases represent man in the spectrum of general interest
in the collective term. Ultimately, we can not understand
man, separately from other creatures, as an individual.
Although the philosophy of human selfishness is interlocked
with man and starts with man, we still must not lose hope. Ego,
arrogance, avarice are qualities that exist in him. But, the human
world is not only a negative spectrum.
The stages of man in this world are different: the stage of
childhood, adolescence, maturity, old age. The transition from one
phase to the other necessarily entails many challenges and questions.
First of all, as young, we must turn our attention to the importance
of the right duties and responsibilities for the human life. As
young people, we have passed the most of our happiest period of
our life journey. We are now entering the most difficult, but the
most important part of our life, generally called human life1.
In this reflection, we will try to present man in the scientific world
of Sami Frasheri. During our reflection, we will also use different ideas
and opinions about man, making comparisons and highlighting
the genius of our great Renaissance representative Sami Frasheri.
Man, in the world of Sami Frasheri, has different characteristics.
He has great similarities and differences with the other types
created in this world. There is a beginning and an end. He is
divided into different races, tribes, the species, in community,
and in groups.
Sami Frasheri’s ideas do not contradict either science or
religion. He does not see man in traditional religious terms as
closed or created by the Creator, without giving the scientific
summary in english
MAN IN THE WORLD OF SAMI FRASHËRI
289
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
version or approach for his ancestry.
There is no doubt that every human attempt and analysis
about his launch in this world is useful for man and society.
Sami Frashëri is one of the rare Renaissance representatives
among Albanians who dealt so thoroughly with this topic. He tried
with competence to give an answer to every submitted question.
290
Prof. Dr. Ali Pajaziti
Mehmed Akif, Papers (Safahat), Logos-A, Skopie, 2009, introduction.
“Prof. Dr. Suleyman Hayri Bolay ile Mehmet Akif’in Dusunceleri Hakkinda”,
http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi73/soylesi.pdf
1
2
s
r
e
v
i
u
n
The history of humanity has recognized major figures that
with their views and vision have left deep traces in the social
mainstream and development of a community, but also colossus
who have transcended the geographic-blood line of boundaries
and have become the heritage of humanity, the colossus of the
human race. Such is our Pejan (Mehmed Akif 1873-1936), a
monumental poet and thinker who inspired the cause of a nation
and of a believing community (Ummah), a giant of a particular
soul, personality, character and morality, a great idealist, one
of the “constellation of Albanian writers who gave major works
to Ottoman culture”1. Mehmed Akif, as a “child of cataclysms”,
one who experienced with sadness dissolve a mega-empire, for a
whole period in Turkey and other Ottoman territories, because of
the ideological assessment criteria, was not treated as he should,
but he remains listed in Albanian and Turkish history as the man
who knew to have his say during the time. The need for his course
emerges, in particular, in our time, when we are experiencing a
severe nationwide and Islamic-wide crisis. But this cataclysm
made him more mature, gave him the impetus to seek the causes
and the ways out. He experienced the deep disappointment
and concern of the collapse of the ideals. It can be said that the
environment, education and learning he got, had great influence
on his development as a poet, as a man and as a society-builder
through his poetic discourse. He made the experienced periods
of Ottoman society eternal in his masterpiece Safahat.2
Pejani papers, who is considered the “nightingale of Islam”
summary in english
CONTEMPORARY VISIONS IN THE LITERARY
OPUS OF THE WORKS
OF MEHMET AKIT ERSOJI
291
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
and the symbol of Islamic thought of a whole period, interpret
the past and the future and will never lose their value because
they are written with spirit, and are constructive and nonconformist poetry. In this work, the author makes an Islamic
sociology and anthropology, based on the universal principles
of humanism, knowledge and tolerance, which aims at creating
harmony between the society and the divine teachings. He is
the originator of social organic solidarity, of social equilibrium
based on an Islamic modus vivendi,1 he is an ummetist, anticesarian and anti-despotist, he is against depersonalization and
desocialization. The poetic opus of Pejani is a masterpiece that
should be near to all those who do social engineering, from
politicians to the members of the academic world, university
teachers, scientists of various profiles, particularly writers,
sociologists and anthropologists, Islamologist and theologians.
The reading of this opus helps both in the study of the history of a
wider society and in the way how the social trends are perceived
by a shiny Albanian-Ottoman head who provides a map and a
social project upon which functional society is to be built. It is a
disgrace for a nation not to adopt such a great thinker as this in
different texts and pages of Albanian literature, where there are
included anonymous names and it appears to have no room for
such a giant as Pejani, for a poet and social architect of major
dimensions. We suggest scientific institutions to deal more with
Akifian creativity, to work in popularization f his deeds.
292
1
Okay & Düzdağ, the same.
Dr. Ramiz Zekaj
s
r
e
v
i
n
u
It is very difficult to speak about the nobleman of science, the
founder of the Albanian Institute of Islamic Thought and
Civilization (AIITC), Prof. Shefik Osmani. He is an Albanian
scientist who carries over an experience of half a century in service
of nationwide culture and education. The future generations of
teachers and researchers will find inspiration from the tireless
work of this scientist, who devoted all his mental and physical
capacities to the education of generations in Albania, Kosovo and
wherever Albanians live in the Balkans and world, with a single
goal, the progress of our nation.
Prof. Shefik Osmani was the first, who together with the
people’s painter Sadik Kaceli, Prof. Shefqet Ndroqi and a number
of other Albanian intellectuals, encouraged us to establish the
AIITC in the year 1996.
Professor Shefik was very passionate at work. It was the
precious experience, the organizational ability, the clever mind
and the tact in communication of Prof. Shefik that made the
academic work of our Institute advance continuously. Thanks
to the guidance and advices of Prof. Shefik all our activity has
been built on projects, strategies and objectives, the completion
of which gradually led to the seizure of scientific levels. It was
the merit of Prof. Shefik that our research work was orientated
towards the studies on runways of Albanian science, art and
culture. It was also the merit Prof. Shefik the focus of the research
and investigation in the field of science and Islamic culture, as a
significant constituent part of the Albanian national culture, as
values and achievements, as precious heritage, as an expression
summary in english
The PROMINENT SCIENtiST And eduCATOR
- The nobleman of science, AIITC founder and adviser,
promoter of passion for work
293
summary in english
s
r
e
v
i
n
u
294
of creative abilities of Albanian people.
We encounter the absolute contribution of Prof. Shefik
in all AIITC spectrum of publications, many of which are
of satisfactory academic levels, such as the Dictionary of
Orientalisms and Arabic-English Dictionary, to proceed further
with the series of historical - literary publications pertaining to
world and Albanian authors. Each of them would pass under the
lens of our professor to make additions and improvements, both
in content and in form. It is sufficient to browse our publications
over 14 years to find in them the name of the professor, once
as reviewer, once as an editor-in-chief and often invisible, but
always present in every row of our publications. It is sufficient
to browse the cultural-scientific magazine “Universe” - AIITC
edition, and you will find his name on the editorial board
of the magazine from the first number. As a comprehensive
magazine, with works in the field of science, art, culture, history,
literature and journalism, this magazine, from the first number
to the last one, felt the need of the professor’s erudite mind
as the author of essays and articles of qualitative levels, both
for the information they bring, and also for the beautiful and
perfect style of the writing, which characterized the professor.
We find the contribution, organizational skills, vision, erudition
of the professor part and parcel in the range of all the activities
of our institution, such as scientific sessions, symposiums and
conferences held within and outside the country; the design
of these activities, as well as in determining the thematic, the
selection of speakers, the editing of scientific papers, thus being
the heart of the Institute, which carries blood to every cell of its
body. In many of these activities, he held speeches and scientific
papers, eg, for Hasan Tahsini, Ali Ulqinaku, the ancient Albanian
writers of Alhamiada, for Albanian school and education, etc. His
speeches were expected and heard with interest from the auditor,
because every time he brought new and interesting information,
presented conclusions and facts, wrote in an understandable and
concise style, and with a selected vocabulary. Particularly, he
insisted in Albanian language, citing Naim’s words that “to use
foreign words when you have the words of your own language,
is as if you killed your mother with your hands.”
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
The episodes and memories about Professor Shefik do not
finish and I hope to present them in separate and specific works
in the future, since, for the director of AIITC and his staff, who
worked for a long time with him, he has directed them in life and
profession, he orientated them to put their abilities in the service
of culture and science of their country and homeland. He taught
them by his example to become useful to society and devoted to
family.
In his dimension as a prestigious scholars of culture with
oriental influences, he deserves to be alongside the most
prominent teachers of our education and to take his deserved
place among the Albanian Orientalists.
295
Ma. Jolanda LILA
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
SPIRITUAL MEDITATION IN
THE POETRY OF NAIM FRASHËRI
296
The scientific paper on “spiritual meditation in the poetry of
Naim Frashëri” reveals the spiritual dimensions of Naimjan
poetic viewpoint. The study is focused on the first verses created
by Naim Frashëri in Persian (1875), which he summed up in 1885
in the book “Tehajulat”. This book was translated into English
under the title “Dreams” by orientologist Vexhi Buharaja.
The history of poetry and of all literature in general, is
among other things, a history of relationships and influences,
which are often made one of the causes of the burst of extensive
and complex innovations, as there have been and are always and
everywhere the literary currents. In the light of this reasoning,
Prof. Dr. Eqrem Çabeji, regarded Naim as a tribe related to the
oriental world. The influence of oriental poetry, is well proven
in his volume “Tehajulat”, where the author has shown the
spirit and outlook for the spirit and human life through poetic
messages with a perfect conversation in Albanian language.
In this bouquet of lyrics, it is witnessed the impact of eastern
culture to the author, because the source of Koranic symbolism is
used to present the human spiritual world. In the sight of the real
panteist as Naim is, spiritualism and materialism are two colored
mirrors, different in appearance, but that essentially serve to
reflect the life and nature, which stems from an absolute unity.
The universe is the appearance of this school of unity. Spinoza
equates this unity with the absolute being, while Fichte equates
it with the simple spirit, because the part of the body with which
man knows God’s presence is not the mind, but the heart. As
a means to get closer to God is the love for him. Referring to
concepts that derive from the verses, it turns to be that the poetic
volume “Tehajulat” is a work, where the visionary explosion
about the human spirit emerges.
Dr. Esilda LUKU
s
r
e
v
i
n
u
The discourse of political and intellectual Albanian elite on the
nature of national identity is overwhelmed by Orientalism based
on homogeneous and binary conceptual West-East structures.
At the crossroads between the Occident which presents the
modern and civilized world and the Orient, the undeveloped
and barbarous one, Albanian orientalist of Renaissance and
contemporary period perceive the national identity in the effort
“to escape” from East towards West. This dichotomy approach
was in opposite with the reality presented during the five-century
Albanian-Turkish relations that symbolized a modus vivendi,
based on the common set of values. The peaceful coexistence
between two peoples came as a result of the following factors:
1. The natural integration of Albanians into the state and civil
administration of Ottoman Empire. The last ones cooperated
loyally with Turkish politicians in favour of similar bilateral
interests. 2. The process of making and law execution in complete
conformity with Albanian territory stage of growth and also
the customary law in special cases. 3. Relations and everyday
activity established a common set of material values (Islamic and
Christian buildings, monumental ones), social values (customs,
music, gastronomy etc.) and spiritual ones. 4. Albanian education
and cultural framework in the light of Tanzimate Reforms
stimulated the advancement of nationalist movement which
was proclaimed by Albanian Renaissance figures. This modus
vivendi is considered a constructive part of national identity that
is established in the base of native Pelasgic-Illyrian substratum
and enriched during intensive multilateral contacts with cultures
of different countries.
summary in english
AN APPROACH TO THE INFLUENCE
OF ALBANIAN-TURKISH FIVE-CENTURY
COEXISTENCE ON THE ALBANIAN NATIONAL
IDENTITY
297
Sherif DELVINA
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
Voice “Albania”
(Encyclopedic Dictionary under editing (editorial) of Prof.
I.E.Andrejeiski. Publisher: F.A. Broghaus (Leipzig), I.A. Jefron
(St. - Petersburg).
Year of Publication 1890 - St. - Petersburg).
298
This paper demonstrates how Russia knew that Albania
included, except for the today’s Albania, also the parts taken
from Montenegro, Kosovo, Western Macedonia and all Epirus.
It should be noted that the greatest enemy of Albania in
those days was the Russian state. We are providing an interview
of the Russian Foreign Minister, on January 9, 1915, given to
the correspondent of Corriere della sera in Petersburg. For the
conquest of Vlora by Italians, the Russian foreign minister said
so: “Why does the Italian flag fly alongside the Albanian flag?
For us there exists no Albanian state. Albania died before it lived.
It was a period of illusory creature, which I had well envisioned.
I knew no living elements of a state of legendary Albanian chaos,
since it can nothing derive from it, and today, after this, we can
not understand how Italy requires again and admits its flag to be
hoisted near another flag that is a symbol of political anarchy”. The
lightning and deadly words of the Russian Minister are definitely
for Albania and for every Albanian knives in their lungs and heart.
The defender of Albania was undoubtedly Austria and about
Austria Konica said these lapidary words: “If it was not Austria,
Slavs and Greeks would have taken Albania within 24 hours,
because our enemies have a regular army, skillful and armed
officers; we have only separate braves, we have no strength at all
as a nation, because we do not have unity, we do not have enough
weapons, we do not have people to run the war. It is the fear of
Austria that holds our enemies back, those who do not understand
this are donkeys “.
Islam Sharofi
s
r
e
v
i
n
u
The year 2012 was the year of the 100th anniversary, the year;
when a century ago on 28 November 1912, in Vlora, the patriot
Ismail Qemali, hoisted the flag. This was a result of those great
efforts and sacrifices, that Albanians had done during the centuries
of freedom and independence. It was just for this purpose the
organization of promoting the book “100 years of independence,
100 Debar figures” by Prof. Dr. Arian Kadiu.
From the beginning of the book, it draws attention the
phrase: “Coals from the Debar fire”. It is revealed in the author’s
imagination that: Debar is a hotbed, from which its people emerge
and shine. In this Ember (fire) of Debar there are coals that shine
much, but there are others that still continue to burn, with an
assurance that tomorrow they will become a fire with large coals.
Debar fire hearth has never and will never extinguish, because
the Debar people, with their mind, hands and the sweat will blow
the fire not to be out.
It is difficult the undertaking to present 100 Debar figures
in years, but the author has succeeded in it. The more you are
involved in poking about their lives the more is added the
number of figures, that continue to promote further. It happens
because his Debar people, the prominent ones are added every
day, and the list is very long,because you have something to say
for everyone that you present. This has a another connotation,
that after this publication, other publications will follow, because
every Debar citizen deserves a few lines to be written... In this
edition we have at hand distinguished figures of Debar region
such as V.Agolli (Debar), S.Alliu, A.Alibali, J.Bagëri, L. Basha,
I.Bellova, I. Krosi, Y. Çausholli, I. Pashë Dibra, A.Dibra, R.Daci,
J. Dibra, A.Fida, A.Greva, D.Hima, L.Hanku, Z. Hima, E. Isufi,
T. Jegeni, D.N. Kaçorri, F. Kaba, R.Kadiu, I. Krosi, Sh. Langu, S.
summary in english
100 YEARS OF INDIPENDENCE,
100 DEBAR FIGURES
299
summary in english
s
r
e
v
i
n
u
300
Najdeni, H. Muglica, G. Ostreni, S. Ohrid, S. Rusi, L. Pustina,
Y. Pustina, S. Pitarka, N. Pilku, H. Sharofi, L. Strazimiri, I.
Shatku (Debar), I. Tershana, K. Traja, E. Tershana, V. Turkeshi,
S.Tomçini. Etc.
Another merit of the author is that in this volume he presents
prominent figures, who were unknown until now, because the
Party of the proletarian dictatorship, always bypassed, since they
had given blood and sweat in building the country, such as Dine
Beg Maqellara, Edip Tershana, Njazi Pilku, Lutfi Strazimiri, etc.
Professor Lutfi Hanku states that shortly we must stress his
creative spirit in the art world with the publication, on the eve of
the commemorative feast the book “100 years of independence,
100 Debar figures”, which was well received, and it proves the
love of the writer. Even here, his smile selected 100 personalities,
who, in the democratic awareness of the author deserve to be in
the book, because the author does not slumber in the dreams,
or in the drawers of the wounded conscience of the communist
system....
These Debar personalities, with noble features, are collected
in the museum of memory, a Korab vital values and history is
whitewashed, Debar revives and readers were stick to them ...
The creator of the written world of art has a particular sensation,
that when he becomes aware and experiences the reality and
the event and throws it into the paper with inspiration and
emotions, away from the pomp of word and with the purity
of the language. So, Arian gathers the wisdom and bravery of
Debar as in a magic museum, where the characters present to
the reader the profile of freedom and knowledge. The march
in the world of researcher and creator echoes and is scanned by
the author being covered with wisdom and humanism. Debar
deserves such an edition for 100 Debar figures...
Then followed the discussions and the welcoming speeches,
wher we depict: Niazi Kosovrasti, People’s teacher, Ismet
Bellova, actress Adivije Alibali (Sharofi), Dr. Ramiz Zekaj, etc..
They estimated the hard work of Prof.. Arian Kadiu, the values
of this work, which is distinguished for the Debar personalities it
presents on the occasion of the 100th anniversary of Independence.
These figures reflect us the courage and integrity of Debar,
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
for the protection of native lands, as well as the outstanding
efforts they have made to the benefit of the fatherland.
Even to the region of Debar, the wounds of concerns are visible
that they tried with bloody clans and walls, with fatality
separative walls of history in our bodies and in our land. The
soul concern knocks everybody with pain in the memory. And
still it kills, because “Albania is divided in half by Drin River”
(L.Poradeci). In this heavy and bitter fatality, our professor knew
how to appreciate the values of the personalities, whose bone,
brain and blood never rest for our nation in centuries. That is
why, the love for nation and flag does not shed to pieces, because
Ariani, with his two recent works, like twins, brought to hear
the epic anthem of democracy, as the magic of patriotic spirit to
befriend 100 Debar images, with whom will be felt the poetic
voice of speech, as a democratic ideal, as two sister-books who
sing for nation and flag.
301
Dritan Egro
u
n
i
v
e
r
s
summary in english
Ottoman LAW AMONG THE LATE
MEDIEVAL ALBANIANS
302
To recognize a political formation and then to analyze it,
inevitably, one must know the law, and must analyze the mechanism
that raised and managed it; in other words, it should be recognized
the legal product has has emerged from its chancellor, which, in
all cases turns out to be more than this, even more than a historical
document that photographs only a certain segment of time.
In this context, the recognition of the Ottoman law, which
dominated relatively long in Albanian territories, today is more
than necessary. Only by getting familiar with it we may judge
about the nature of the Ottoman state and Ottoman rule in general,
as well as of the features of this rule in the Balkans as a whole
and the Ottoman policy followed in Albanian areas in particular.
This edition of critical literal translation serves precisely to
this perception about the history of the Ottoman Empire, the
knowledge of the history of its law and its institutions.
Even early the codes of Ottoman law have been to the
attention of the author of this book for the complexity of the
information that they provide, and even to get to know more
closely with them, the author has conducted a study, which
has not yet been published. But the more he penetrated into
the original information that only this type of document can
provide, the more the author had the desire to present it to the
general Albanian public and especially to the qualified readers.
While today this volume with Ottoman codes is published
in Albanian, it remains the obligation of the author to
conclude that the study began more than a decade ago, so
to give the readers a complete overview of the Ottoman
code analysis, just as in time plane and in the spatial one.
Some of the headings and subheadings of the contents of this
book, with which the reader will get acquainted during reading
are: Organizational Ottoman Code, Ottoman Code of timar,
Ottoman Code of the Sanjak of Shkodra, the Ottoman Code of
the Sanjak of Montenegro, the Ottoman Code of the Sanjak of
Prizren, Vilayet of Vushtria, the Sanjak of Skopje, Sandjak of
Ohri, of Elbasan, Manastir (Bitola), Vlora, etc..
We hope that this edition of critical literal translation
serves as a sound foundation built on original historical
documents and basic as much for cognitive studies as for
deep ones in the field of law that has operated in Albanian
areas before, during and after the centuries of Ottoman rule .
The author would like to thank all those colleagues with
whom he conversed and shared thoughts about the legal
and philological aspects of this edition of translation.
Especially he thanks Prof. Assoc. Irakli Koçollari, for the scientific
curiosity and patience with which he read this study. He assesses
the exchange of ideas and especially his suggestions about the
juridical aspects of text editing.
He is also grateful to Prof. Afërdita Onuzi. And Prof. Ali
Muka for their generous support provided for the clarification
of some terms and of some institutions of the Albanian tradition.
He thanks Dr. Ramiz Zekaj, whose comments and suggestions
about the theological Islamic aspects of the passages of the
Ottoman Code are considered very important.
He also thanks his colleagues of the Department of
Medieval and Ottoman Studies at the Institute of History for the
constructive spirit with which they welcomed and appreciated
this voluminous work: Prof. Pëllumb Xhufi, Prof. Ferit. Duka
and Dr. Edmond Malaj.
The process of publication of this work was facilitated by the
commitment of the Director of the Institute of History, Prof. Beqir
Meta, who pursues a stimulus policy to scientific publications.
Albanian Institute of
Islamic Thought and
Civilisation
Tirana 2013

Univers

Transcription

Similar documents

Lyther-nowodhow Gwynngala 2012.pub

omma - Agan Tavas

The Light of Islam Drita Islame - Albanian Australian Islamic Society

english, pdf - Albanian Media Institute

general guidance on the preparation of terms of reference for

Medicus - Vol. XXI - Shoqata e Mjekëve Shqiptarë të Maqedonisë

Cosdon and the River Taw

Workshop on Case Method of Teaching at ICFAI University

Kelah/Empurau Flagship Programme

From Trieste - Joe Sherman