materia¸yi studia - Narodowy Bank Polski

Transcription

MATERIA¸Y I STUDIA
Zeszyt nr 194
Model gospodarki polskiej
ECMOD
Tatiana Fic, Marcin Kolasa, Adam Kot,
Karol Murawski, Micha∏ Rubaszek, Magdalena Tarnicka
Warszawa, czerwiec 2005 r.
Autorzy sà pracownikami Departamentu Analiz Makroekonomicznych i Strukturalnych
Narodowego Banku Polskiego.
Projektem kierowa∏a Tatiana Fic. Adres do korespondencji: tatiana.fic@mail.nbp.pl
Projekt graficzny:
Oliwka s.c.
Sk∏ad i druk:
Drukarnia NBP
Wyda∏:
Narodowy Bank Polski
Departament Komunikacji Spo∏ecznej
00-919 Warszawa, ul. Âwi´tokrzyska 11/21
tel. (22) 653 23 35, fax (22) 653 13 21
© Copyright Narodowy Bank Polski, 2005
Materia∏y i Studia rozprowadzane sà bezp∏atnie.
Dost´pne sà równie˝ na stronie internetowej NBP: http://www.nbp.pl
2
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Spis treÊci
Podzi´kowania
Podzi´kowania
Za sugestie i uwagi, zarówno do aktualnej, jak i poprzednich wersji modelu autorzy dzi´kujà:
Piotrowi Boguszewskiemu, Wojciechowi Charemzie, Adamowi Czy˝ewskiemu,
Ryszardowi Kokoszczyƒskiemu, Krzysztofowi Marczewskiemu, Witoldowi Or∏owskiemu, Krzysztofowi Rybiƒskiemu, Krystynie Strzale, Piotrowi Szpunarowi,
Aleksandrowi Welfe, Leszkowi Zienkowskiemu, naczelnikom wydzia∏ów zaanga˝owanych w prace nad modelem – Jakubowi Borowskiemu, Ma∏gorzacie Golik, Gra˝ynie Mierzejewskiej, Ewie Rzeszutek, Zbigniewowi ˚ó∏kiewskiemu, oraz
Romanowi Sawiƒskiemu.
Szczególne podzi´kowania autorzy sk∏adajà Micha∏owi Gradzewiczowi,
który wspó∏tworzy∏ poprzednià wersj´ modelu. Model nie mia∏by obecnego
kszta∏tu, gdyby nie wk∏ad Micha∏a.
Za pomoc w przygotowaniu opracowania autorzy dzi´kujà Tomaszowi
Kuciƒskiemu.
OdpowiedzialnoÊç za ewentualne b∏´dy ponoszà autorzy.
MATERIA¸Y I STUDIA – ZESZYT 194
182
3
Spis treÊci
Spis treÊci
STRESZCZENIE NIETECHNICZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MODELU ECMOD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.1 METODOLOGIA KONSTRUKCJI ECMODU, METODOLOGIA PROGNOZ I SYMULACJI 12
1.2 ECMOD – ASPEKTY TEORETYCZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2 MODU¸Y MODELU ECMOD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.1 SFERA REALNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.1.1 Strona poda˝owa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.1.2 Strona popytowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.1.2.1 Spo˝ycie indywidualne(gospodarstw domowych) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.1.2.2 Dochód do dyspozycji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.1.2.3 Nak∏ady na Êrodki trwa∏e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.2 CENY I KOSZTY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.2.1 Wskaênik CPI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.2.2 Deflator PKB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.2.3 P∏ace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.2.4 Kurs walutowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.2.5 Stopy procentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.3 SEKTOR ZEWN¢TRZNY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.3.1 Bilans p∏atniczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.3.2 Handel zagraniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2.3.2.1 Eksport towarów i us∏ug . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2.3.2.2 Import towarów i us∏ug . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2.3.2.3 Deflator eksportu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2.3.2.4 Deflator importu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.4 SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
2.4.1 Dochody SFP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
2.4.1.1 Wp∏ywy z podatków poÊrednich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.4.1.2 Wp∏ywy z PIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.4.1.3 Wp∏ywy z CIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.4.1.4 Wp∏ywy ze sk∏adek na ubezpieczenia spo∏eczne i zdrowotne . . . . . . . . . . . . . . 43
2.4.1.5 Wp∏ywy z ce∏ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.4.1.6 Wp∏ywy z podatku od nieruchomoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.4.1.7 Wp∏ywy z zysku NBP oraz pozosta∏e dochody. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.4.2 Wydatki SFP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.4.2.1 Wydatki bie˝àce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.4.2.2 Wydatki na transfery dla ludnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.4.2.3 Koszty obs∏ugi d∏ugu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
4
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Spis treÊci
2.4.2.4 Wydatki inwestycyjne, dotacje dla przedsi´biorstw oraz pozosta∏e wydatki . . . . 49
2.4.3 Deficyt i d∏ug publiczny SFP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3 ANALIZY SYMULACYJNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.1 REGU¸A POLITYKI PIENI¢˚NEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.2 REGU¸A POLITYKI FISKALNEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.3 W¸ASNOÂCI PROGNOSTYCZNE MODELU - SYMULACJE WEWNÑTRZ I POZA
PRÓBÑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53
3.4 IMPULS STOPY PROCENTOWEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.5 IMPULS KURSOWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.6 IMPULS FISKALNY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
4 ZAKO¡CZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
5 BIBLIOGRAFIA (WYBÓR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
6 ANEKS STATYSTYCZNY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Aneks 2. Metoda iteracyjna model – eksperci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Aneks 3. Równowaga d∏ugookresowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Aneks 4. Analiza kointegracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Aneks 5. Oznaczenia zmiennych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
5
Streszczenie nietechniczne
Opracowanie zawiera opis wielorównaniowego modelu makroekonomicznego
gospodarki polskiej ECMOD skonstruowanego na potrzeby prowadzenia polityki
pieniĊĪnej w Polsce.
Polityka bezpoĞredniego celu inflacyjnego zakłada, Īe w procesie podejmowania
decyzji istotną rolĊ odgrywa ocena perspektyw inflacji, a w tym projekcja inflacji.
Znaczenie prognoz we spółczesnej polityce monetarnej znajduje odzwierciedlenie w
słowach prezesa Rezerwy Federalnej, Alana Greenspana:
„Implicit in any monetary policy action or inaction is an expectation of how the future
will unfold, that is, a forecast” [Greenspan, 2002].
Modele makroekonomiczne systematyzują myĞlenie o złoĪonej rzeczywistoĞci
gospodarczej i pozwalają na identyfikacjĊ czynników istotnych dla wyjaĞnienia
mechanizmów funkcjonowania gospodarki w przyszłoĞci.
Model ECMOD skonstruowany został w celu sporządzania prognoz wszystkich
kluczowych kategorii makroekonomicznych – przede wszystkim inflacji, a takĪe PKB i
jego składowych i wielu innych zmiennych waĪnych z punktu widzenia prowadzenia
polityki monetarnej. Drugim celem, na potrzeby którego zbudowano ECMOD, jest
przeprowadzanie
symulacji,
umoĪliwiających
kwantyfikacjĊ
skutkȩw
polityki
gospodarczej oraz egzogenicznych szoków na główne wielkoĞci makroekonomiczne.
Filozofia konstrukcji modelu ECMOD opiera siĊ na dąĪeniu do odzwierciedlania
procesów makroekonomicznych zaobserwowanych w Polsce w okresie próby, a
jednoczeĞnie odwołuje siĊ w opisie funkcjonowania gospodarki do dorobku
współczesnej makroekonomii. W efekcie model łączy w sobie zarówno informacje z
danych empirycznych jak i zaleĪnoĞci o charakterze teoretycznym i naleĪy do klasy
modeli hybrydowych.
Podobnie jak wiĊkszoĞü modeli wykorzystywanych w bankach centralnych w
procesie prowadzenia polityki pieniĊĪnej, podstawy teoretyczne modelu obejmują
zarówno elementy klasyczne, jak i keynesowskie. W krótkim okresie ĞcieĪka rozwoju
gospodarki determinowana jest głównie przez elementy popytowe, w długim okresie
rolĊ odgrywają czynniki utoĪsamiane ze stroną podaĪową gospodarki.
Model opisuje gospodarkĊ w postaci zbliĪonej do sposobu ujmowania
makroprocesów w rachunkach narodowych. W modelu moĪna wyróĪniü szeĞü typów
6
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
podmiotów: gospodarstwa domowe, przedsiĊbiorstwa, poĞredników finansowyąch,
władze monetarne, władze fiskalne oraz zagranicĊ.
PoniĪszy schemat ilustruje strukturĊ modelu ECMOD w sposób modułowy.
Schem. 1 Moduły modelu ECMOD
CENY I KOSZTY
SEKTOR
FINANSÓW
PUBLICZNYCH
• Inflacja bazowa
• Deflator PKB
SFERA REALNA
• Produkt potencjalny
• Płace
• Dochody
• Kurs walutowy
• Wydatki
• Deficyt
• PKB (konsumpcja,
akumulacja, saldo handlu
zagranicznego)
• Dług
• Luka popytowa
ECMOD
• Pracujący
• Luka „na bezrobociu”
(odchylenie stopy
bezrobocia od NAWRU)
REGUŁY
SEKTOR ZEWNĉTRZNY
•
Reguła polityki
pieniĊĪnej
•
Reguła polityki
fiskalnej
• Eksport
• Import
• Deflator eksportu
• Deflator importu
ħródło: opracowanie własne.
ECMOD jest modelem kwartalnym i liczy ponad 100 równaĔ. Parametry
równaĔ behawioralnych są w wiĊkszoĞci przypadków estymowane, dokonuje siĊ takĪe
ich kalibracji. Model obejmuje próbĊ 1995q1-2004q4.
Z uwagi na z definicji upraszczające odwzorowanie rzeczywistoĞci w modelach,
w procesie przygotowania projekcji waĪną rolĊ odgrywają oceny ekspertów. Dlatego
teĪ jednym z kryteriów motywujących budowĊ modelu było stworzenie ram
gwarantujących spójnoĞü prognoz uzyskiwanych zarówno wewnątrz, jak i poza
modelem. W efekcie uzyskuje siĊ w pełni zintegrowaną prognozĊ bĊdącą efektem
współpracy modelu i ekspertów.
W opracowaniu zaprezentowano metodologiĊ konstruowania makromodelu,
sporządzania prognoz i symulacji, dokonano przeglądu jego kluczowych równaĔ oraz
przedstawiono wyniki symulacji reakcji gospodarki na trzy standardowe impulsy:
impuls stopy procentowej, impuls kursu walutowego oraz impuls fiskalny.
7
Ogólna charakterystyka modelu ECMOD
1
1
Klasa, postaü i stopieĔ szczegółowoĞci modeli konstruowanych na potrzeby
polityki pieniĊĪnej warunkowane są ich celami aplikacyjnymi. Wielorównaniowy
model makroekonomiczny gospodarki polskiej ECMOD skonstruowany został w celu
sporządzania prognoz oraz przeprowadzania analiz symulacyjnych. Prognozowanie
stanowi warunkową wzglĊdem danego punktu w czasie ocenĊ przyszłego przebiegu
zdarzeĔ w gospodarce. Z uwagi na rozłoĪony w czasie mechanizm transmisji przebieg
przyszłego rozwoju gospodarczego jest determinowany – oraz determinuje bieĪące
decyzje
polityki
makroekonomicznej.
Przeprowadzenie
symulacji
umoĪliwia
kwantyfikacjĊ skutkȩw róĪnych polityk gospodarczych oraz egzogenicznych szoków na
wielkoĞci makroekonomiczne.
Kształt modelu motywowały trzy kryteria. Po pierwsze, model powinien
dostarczaü kompleksowego obrazu mechanizmów funkcjonowania gospodarki, tzn.
przedmiotem zainteresowania nie powinna byü jedna wybrana zmienna, wycinek
gospodarki, czy teĪ równowaga cząstkowa, lecz pewien zestaw zmiennych w moĪliwie
pełny sposób opisujących rzeczywistoĞü gospodarczą. Po drugie, model winien
umoĪliwiaü sformułowanie spójnego opisu procesów w gospodarce, przy czym opis ten
powinien byü spójny zarówno wewnĊtrznie, jak i zewnĊtrznie. SpójnoĞü wewnĊtrzna
oznacza, Īe zaleĪnoĞci w modelu wzajemnie siĊ dopełniają, natomiast spójnoĞü
zewnĊtrzna gwarantuje, iĪ obraz gospodarki wynikający z modelu odzwierciedla
rzeczywisty przebieg makroprocesów w gospodarce polskiej. Po trzecie, z uwagi na z
definicji upraszczające odwzorowanie rzeczywistoĞci model powinien umoĪliwiaü
uwzglĊdnianie informacji spoza modelu (korekt eksperckich) w sposób gwarantujący
spójnoĞü przyszłych przebiegów wszystkich zmiennych.
ECMOD jest modelem kwartalnym o strukturze obejmującej wszystkie główne
makrokategorie gospodarki – inflacjĊ, PKB i jego składowe, płace, pracujących, kurs
walutowy, kategorie fiskalne, etc. Integralnym elementem modelu jest aktywna, czyli
reagująca na zmiany w gospodarce, polityka pieniĊĪna1.
1
Reguła Taylora jest nominalnym mechanizmem stabilizującym zachowanie modelu w długim okresie.
W krótkim i Ğrednim okresie ĞcieĪka stóp procentowych moĪe byü wyznaczana na podstawie reguły
Taylora (dotyczy to m.in. symulacji, w których analizowane są scenariusze o niĪszym
prawdopodobieĔstwie realizacji lub nawet scenariusze kontrfaktycze) lub oczekiwaĔ rynkowych (dotyczy
to m.in. prognoz opisujących najbardziej prawdopodobny przebieg zdarzeĔ, por. 3.1).
8
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
ECMOD jest modelem Ğredniej wielkoĞci – składa siĊ na niego ok. 100 rȩwnaĔ,
w tym ok. 15 behawioralnych2. DziĊki temu model jest wystarczająco szczegółowy, by
moĪna
było
prognozowaü
i
analizowaü
zachowanie
istotnych
kategorii
makroekonomicznych, natomiast z drugiej strony model pozostaje przejrzysty, co
1
zapewnia prostotĊ jego obsługi i ułatwia komunikacjĊ wyników3.
Postaü i cechy charakterystyczne modelu warunkowane są potrzebami
analityczno-badawczymi z punktu widzenia prowadzenia polityki pieniĊĪnej w ramach
strategii bezpoĞredniego celu inflacyjnego. Kwartalne projekcje makroekonomiczne4 są
wariantowymi prognozami gospodarki warunkowanymi róĪnymi ĞcieĪkami stóp
procentowych przy załoĪeniu oczekiwanych realizacji zmiennych egzogenicznych.
Zasadniczo sporządzane są co najmniej dwa warianty projekcji – przy stopach
procentowych oczekiwanych przez rynek oraz przy stałych stopach procentowych.
Wariant stóp procentowych oczekiwanych przez rynek utoĪsamiany jest z najbardziej
prawdopodobnym
scenariuszem
przebiegu
rozwoju
gospodarczego,
natomiast
scenariusz stałych stóp procentowych ma charakter informacyjny „co stałoby siĊ w
gospodarce, gdyby stopy procentowe pozostały niezmienione”. Analizy symulacyjne
natomiast przygotowywane są w celach identyfikacji znaczenia poszczególnych
kanałów transmisji w gospodarce oraz reakcji gospodarki na wybrane impulsy
(szczegółowo analizowane są np. kanał kursu walutowego, kanał stopy procentowej,
reakcja gospodarki na róĪne polityki fiskalne), model stanowi takĪe narzĊdzie
umoĪliwiające
przeprowadzanie
bardziej
złoĪonych
analiz
(dotyczących
np.
ekwiwalencji polityki pieniĊĪnej i fiskalnej, scenariuszy zagroĪeĔ przekroczenia
progów ostroĪnoĞciowych długu w relacji do PKB i innych).
Filozofia konstrukcji modelu ECMOD opiera siĊ na dąĪeniu do odzwierciedlania
procesów makroekonomicznych w Polsce obserwowanych w okresie próby tak, by
moĪliwie dobrze tłumaczyü ich wzajemne relacje i przewidywaü przyszły przebieg, a
jednoczeĞnie odwoływaü siĊ w opisie funkcjonowania gospodarki do dorobku
współczesnej makroekonomii. Dopasowanie do danych jest testem empirycznym
przyjmowanej teorii ekonomicznej w przypadku Polski i w konsekwencji moĪe
stanowiü o jakoĞci własnoĞci prognostycznych modelu, natomiast zakorzenienie modelu
w teorii ekonomii słuĪy objaĞnieniu mechanizmów funkcjonowania gospodarki,
zgodnie z którymi interpretowane są wyniki prognoz i symulacji. W efekcie, zgodnie z
2
Według standardowych kategorii w literaturze ECMOD mȩgłby zostaü zakwalifikowany do klasy
duĪych modeli makroekonometrycznych, jednakĪe w porȩwnaniu do modeli uĪywanych w innych
instytucjach (np. FRB US – 300 rȩwnaĔ) moĪna przyjąü, Īe jest to model Ğredniej wielkoĞci.
3
IstotnoĞü przejrzystoĞci modeli wykorzystywanych dla potrzeb polityki pieniĊĪnej wymienia takĪe C.
Walsh w Transparency in Monetary Policy, Federal Reserve Bank of San Francisco Economic Letter
2001-66 (2001).
4
Prognozy sporządzane są w iteracji z ekspertami. MetodologiĊ sporządzania prognoz bardziej
szczegółowo przedstawiono w czĊĞci 1.1.
9
klasyfikacją Pagana (2001)5, ECMOD naleĪy do klasy modeli hybrydowych łączących
w sobie teoriĊ z informacją zawartą w próbie. Zasadniczo Pagan wyodrĊbnia kilka klas
modeli róĪniących siĊ stopniem spójnoĞci teoretycznej i empirycznej - w skrajnych
przypadkach postaü modelu w pełni zaczerpniĊta zostaje z istniejącej teorii
1
ekonomicznej lub, w przeciwnym przypadku, ma charakter modelu statystycznego.
PoĞrodku kontinuum modeli rozpiĊtego miĊdzy modelami czysto teoretycznymi i
modelami czysto empirycznymi znajdują siĊ modele hybrydowe. WiĊkszoĞü modeli
wykorzystywanych w bankach centralnych w procesie prowadzenia polityki pieniĊĪnej
ma charakter modeli hybrydowych6, w których długookresowe zaleĪnoĞci (steady state)
bazują na teorii ekonomii, natomiast dostosowania krótkookresowe są warunkowane
specyficznymi cechami poszczególnych gospodarek.
Konstrukcja modelu ECMOD jest zbliĪona do modeli stosowanych w bankach
Europejskiego Systemu Banków Centralnych7. W tabeli 1 zestawiono podstawowe
charakterystyki modeli stosowanych do prognozowania inflacji w bankach ESBC.
Tab. 1 Analiza porównawcza – podstawowe charakterystyki modelu ECMOD na
tle modeli ESBC
Modele ESBC (dominujące
podejĞcie)
ECMOD
Struktura modelu
Model popytowopodaĪowy
krótki okres - elementy popytowe
długi okres - elementy podaĪowe
krótki okres - elementy popytowe,
długi okres - elementy podaĪowe
• strona podaĪowa
- funkcja produkcji
- liczba dóbr
- czynniki produkcji
• strona popytowa
• inflacja
Polityka pieniĊĪna –
kanały transmisji
• stopy procentowej
- koszt kredytu
- koszt kapitału
Cobb-Douglas
1
kapitał, praca
w ujĊciu wg rachunków narodowych,
tzn. modelowane są konsumpcja,
akumulacja, saldo handlu
zagranicznego
modeluje siĊ kilka wskaĨników cen:
CPI, deflator PKB, deflatory eksportu
i importu. Inflacja modelowana jest
na podstawie teorii kosztowej (markup)
Cobb-Douglas, CES
1
kapitał, praca
w ujĊciu wg rachunków narodowych
zwykle modeluje siĊ deflator PKB,
deflatory komponentow PKB.
Dominującą teorią jest teoria
kosztowa.
tak
tak
tak
tak
tak
tak
5
Por. A. Pagan: Report on modelling and forecasting at the Bank of England. BoE, mimeo, 2003. Por.
takĪe dyskusja w R. KokoszczyĔski, B. Kłos: Modelowanie i prognozowanie w nowej kadencji RPP –
problemy i propozycje ich rozstrzygniĊcia. NBP, notatka, 2003. Pagan rozróĪnia dwa rodzaje modeli
hybrydowych – modele hybrydowe I i II rodzaju.
6
Modele hybrydowe I lub II rodzaju stosują np. EBC, FRB US, Bank of England, Bundesbank.
7
Szerzej nt. modeli wykorzystywanych przez Europejski System Banków Centralnych do prognozowania
inflacji por. B. Kłos, R. KokoszczyĔski, T. Łyziak, J. Przystupa, E. Wróbel: Modele strukturalne
w prognozowaniu inflacji w Narodowym Banku Polskim. Materiały i Studia NBP, Zeszyt nr 180.
10
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
• kursowy
• majątkowy
• cash-flow
Polityka fiskalna –
kategorie
• liczba kategorii
wydatków
• liczba kategorii
dochodów
tak
tak
nie
9
uwzglĊdnia siĊ m.in. transfery dla
ludnoĞci, wydatki bieĪące,
inwestycyjne (por. cz. 2.4) Dane ze
sprawozdaĔ z wykonania ustawy
budĪetowej
14
wyróĪnia siĊ m.in. podatki poĞrednie,
bezpoĞrednie (por. cz. 2.4)
Dane ze sprawozdaĔ z wykonania
ustawy budĪetowej
tak
tak
tak
3 - 22
stopieĔ szczegółowoĞci warunkowany
dostĊpnymi danymi
1
4 – 26
stopieĔ szczegółowoĞci warunkowany
dostĊpnymi danymi
Reguły polityki
makroekonomicznej

Polityka pieniĊĪna
stopa procentowa

Polityka fiskalna
endogeniczna - w celach analizy
symulacyjnej włączana jest reguła
Taylora
w wiĊkszoĞci przypadków
egzogeniczna (w strefie euro polityka
pieniĊĪna ma charketer egzogeniczny
wzglĊdem banków narodowych)
egzogeniczna - w wariancie
wyjĞciowym prognozy stopy
procentowe są zgodne z
oczekiwaniami rynkowymi
w celach analizy własnoĞci modeli
włączana jest reguła Taylora
sprzĊĪona z agregatami strefy euro
reguła oparta na deficycie
reguła oparta na deficycie
reguła działa poprzez efektywną
stawkĊ podatku PIT oraz składki
społeczne
reguła działa poprzez podatki
bezpoĞrednie
Z uwagi na zmiany zachodzące w gospodarce oraz rozwój teorii ekonomii i
metod makromodelowania prace nad modelem powinny mieü charakter ciągły. Tzn.
zmianom, które zachodzą w gospodarce oraz ewolucji metod makromodelowania
towarzyszyü powinna ciągła aktualizacja modelu – i dlatego Īadna jego wersja nie
powinna byü traktowana jako ostateczna.
Opracowanie składa siĊ z czterech czĊĞci. W czĊĞci I przedstawiono
metodologiĊ konstrukcji, sposób sporządzania prognoz i symulacji, oraz podstawy
teoretyczne modelu ECMOD. Przedmiotem czĊĞci II jest przegląd równaĔ modelu poszczególne równania zaprezentowane zostały w ujĊciu modułowym: kolejno
omówiono sferĊ realną, ceny i koszty, sektor zewnĊtrzny oraz sektor finansów
publicznych. CzĊĞü III poĞwiĊcono analizom symulacyjnym – przedstawiono wyniki
symulacji reakcji gospodarki na trzy standardowe impulsy: impuls stopy procentowej,
impuls kursu walutowego oraz impuls fiskalny. CzĊĞü IV zawiera podsumowanie.
11
1.1 METODOLOGIA KONSTRUKCJI ECMODU, METODOLOGIA
PROGNOZ I SYMULACJI
Model ECMOD estymowany jest na danych kwartalnych odsezonowanych
1
metodą TRAMO/SEATS. Próba obejmuje okres od I kwartału 1995 do IV kwartału
20048.
W
modelu
zastosowano
powszechne
w
praktyce
modelowania
makroekonometrycznego podejĞcie analizy kointegracji. UmoĪliwia ono rozróĪnienie
pomiĊdzy długo- i krótkookresowym zachowaniem badanych makrokategorii. Relacje
kointegrujące odpowiadają zaleĪnoĞciom długookresowym, natomiast dynamikĊ
krótkookresową standardowo opisują bieĪące oraz opóĨnione wartoĞci przyrostów
zmiennych wchodzących w skład relacji kointegrującej, a takĪe inne zmienne
egzogeniczne. Krótki opis analizy kointegracji zamieszczono w aneksie 4.
Poszczególne równania estymowane są odrĊbnie, co bezpoĞrednio warunkowane
jest duĪym stopniem szczegółowoĞci modelu oraz ograniczoną długoĞcią polskich
szeregów czasowych. Relacje długookresowe szacowane były z wykorzystaniem metod
MNK, zmodyfikowanej MNK oraz Johansena.
Parametry równaĔ są w wiekszoĞci przypadków estymowane, nie wyklucza siĊ
jednak ich kalibracji. Przy estymacji i kalibracji równaĔ kierowano siĊ trzema
kryteriami: ich własnoĞciami symulacyjnymi, własnoĞciami prognostycznymi oraz
jakoĞcią dopasowania równaĔ do danych historycznych.
Na
podstawie
modelu
sporządzane
są
Ğredniookresowe
prognozy
makroekonomiczne (na osiem-jedenaĞcie kwartałów wprzód, w zaleĪnoĞci od kwartału
sporządzania prognozy) Przy sporządzaniu prognoz z modelu, istotną rolĊ odgrywają
oceny ekspertȩw.
Eksperci wyznaczają ĞcieĪki zmiennych egzogenicznych wraz z towarzyszącą
im niepewnoĞcią oraz formułują oceny co do kształtowania siĊ wybranych zmiennych
endogenicznych (głównie podstawowych kategorii rachunków narodowych) w okresie
prognozy. Model jest rozwiązywany i nastĊpnie dokonywane jest uzgodnienie
informacji z modelu z ocenami eksperckimi metodą iteracyjną model-eksperci. Oznacza
to, Īe prognoza z modelu poddawana jest ocenie eksperckiej, nastĊpnie korekty
ekspertów wprowadzane są do modelu i procedurĊ powtarza siĊ do momentu uzyskania
zbieĪnoĞci. Bardziej rozbudowany opis metody iteracyjnej model-eksperci moĪna
znaleĨü w aneksie 2. Prognoza inflacji CPI powstaje poprzez złoĪenie inflacji bazowej
prognozowanej z modelu oraz eksperckich prognoz cen ĪywnoĞci i paliw, przy czym w
celu wyeliminowania wpływu wstrząsów związanych z cenami ĪywnoĞci, w horyzoncie
8
Od momentu rozpoczĊcia prac nad modelem (czyli od lutego 2003 r.) dokonano juĪ dwukrotnej
reestymacji /respecyfikacji modelu.
12
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
projekcji waga tego komponentu maleje do zera (szerzej zostało to omówione w czĊĞci
2.2.1 poĞwiĊconej inflacji).
Dla potrzeb polityki pieniĊĪnej wiĊkszoĞü symulacji przeprowadzana jest w
okresie prognozy i ma charakter symulacji poza próbą (out-of-sample), raczej niĪ
1
wewnątrz próby (in-sample). Punkt wyjĞcia dla symulacji stanowi prognoza, czyli
najbardziej prawdopodobny przebieg wybranych kategorii makroekonomicznych w
przyszłoĞci, uzyskana w sposób opisany powyĪej9. NastĊpnie definiowana jest ĞcieĪka
zmiennej lub zmiennych, warunkowo wzglĊdem których przeprowadza siĊ symulacjĊ.
Reakcja zmiennych makroekonomicznych bĊdących przedmiotem zainteresowania
zostaje wyznaczona poprzez rozwiązanie modelu, przy czym na tym etapie nie
nastĊpuje juĪ powtórna ingerencja ekspertów w kształtowanie siĊ zmiennych
endogenicznych. W szczególnoĞci, po wyznaczeniu prognozy przy najbardziej
prawdopodobnej ĞcieĪce krótkoterminowych stóp procentowych, oceny eksperckie nie
mają juĪ wpływu na projekcjĊ, czyli rozwiązanie modelu przy załoĪeniu stałych stóp
procentowych.
Tak
wiĊc
róĪnica
pomiĊdzy prognozą
a
projekcją
stanowi
odzwierciedlenie mnoĪników modelu.
Istotnym ograniczeniem przy przeprowadzaniu symulacji są potencjalne
zaleĪnoĞci pomiĊdzy zmiennymi egzogenicznymi modelu. W szczególnoĞci, przy
silnym zaburzeniu niektórych zmiennych egzogenicznych nieuprawnione jest załoĪenie
o niezmienionym przebiegu pozostałych zmiennych egzogenicznych (np. silnej
korekcie oczekiwanego tempa wzrostu gospodarczego u głównych partnerów
handlowych Polski powinna towarzyszyü zmiana cen zewnĊtrznych). MoĪliwoĞü
przeprowadzenia tego typu symulacji uwarunkowana jest zdolnoĞcią ekspertów do
łącznego i spójnego zaburzania kilku zmiennych egzogenicznych.
1.2 ECMOD – ASPEKTY TEORETYCZNE
ECMOD ma charakter modelu popytowo-podaĪowego. W krótkim okresie
ĞcieĪka rozwoju gospodarki determinowana jest głównie przez elementy popytowe,
z uwzglĊdnieniem inercji i sztywnoĞci. Wraz z wydłuĪaniem siĊ horyzontu analizy,
wiĊkszą rolĊ odgrywają czynniki utoĪsamiane ze stroną podaĪową gospodarki.
Model opisuje gospodarkĊ w postaci zbliĪonej do sposobu ujmowania
makroprocesów w rachunkach narodowych. JednoczeĞnie od strony instytucjonalnej w
modelu
moĪna
wyróĪniü
szeĞü
typów
podmiotów:
gospodarstwa
domowe,
9
Oceny ekspertów dotyczą najbardziej prawdopodobnego scenariusza rozwoju wydarzeĔ w przyszłoĞci, a
nie np. scenariusza warunkowanego załoĪeniem stałych stóp procentowych (projekcja).
13
przedsiĊbiorstwa, poĞredników finansowych, władze monetarne, władze fiskalne oraz
zagranicĊ.
Gospodarstwa domowe uzyskują dochody w postaci wynagrodzenia za pracĊ
Ğwiadczoną na rzecz przedsiĊbiorstw, ĞwiadczeĔ socjalnych od rządu oraz transferów
1
z zagranicy. Od uzyskanych dochodów gospodarstwa domowe odprowadzają podatek
PIT oraz składki na ubezpieczenia zdrowotne i emerytalne i z pozostałego dochodu
(dochód do dyspozycji) nabywają dobra produkowane zarówno w kraju, jak i
importowane z zagranicy. W decyzjach o wysokoĞci konsumpcji gospodarstwa domowe
uwzglĊdniają moĪliwoĞü substytucji miĊdzyokresowej.
PrzedsiĊbiorstwa są producentami dóbr sprzedawanych na rynek krajowy oraz
za granicĊ. W procesie produkcyjnym wykorzystują dwa czynniki produkcji - kapitał
oraz pracĊ, przy czym przy ustalaniu poziomu produkcji (oraz nakładów
inwestycyjnych) przedsiĊbiorstwa kierują siĊ zasadą maksymalizacji zysku, zgodnie z
którą kraĔcowy produkt kapitału przyrównywany jest do realnego kosztu jego
uĪytkowania. Od dochodów uzyskanych
ze sprzedaĪy dóbr przedsiĊbiorstwa
odprowadzają do budĪetu podatek CIT.
Władze fiskalne uzyskują przychody z podatków, a nastĊpnie dokonują ich
redystrybucji na emerytury i renty, Ğwiadczenia socjalne dla osób bezrobotnych,
subsydia dla przedsiĊbiorstw oraz inne. Uzyskane dochody rząd wydatkuje równieĪ na
zakup dóbr konsumpcyjnych i inwestycje. W celu sfinansowania ewentualnych
deficytów paĔstwo zaciąga dług, od którego płaci odsetki.
Władze monetarne sterują poziomem nominalnych stóp procentowych w celu
zapewnienia realizacji celu inflacyjnego.
PoĞrednicy finansowi dokonują transakcji zakupu i sprzedaĪy walut na
podstawie oceny atrakcyjnoĞci gospodarki polskiej wzglĊdem jej głównych partnerów
handlowych oraz oczekiwaĔ dotyczących jej przyszłego rozwoju (w szczególnoĞci
moĪliwoĞci wykorzystania funduszy unijnych). PoĞrednicy finansowi są równieĪ
elementem kanału transmisji polityki stóp banku centralnego na oprocentowanie
udzielanych kredytów.
Zagranica dostarcza dóbr nabywanych przez podmioty krajowe oraz jest
jednoczeĞnie potencjalnym nabywcą dóbr produkowanych w kraju.
W modelu nie wyprowadza siĊ wprost warunków optymalizujących decyzje
podmiotów przy zadanych ograniczeniach. Relacje pomiĊdzy wyĪej wymienionymi
podmiotami okreĞlają kształt procesów makroekonomicznych w gospodarce. Zarówno
strona podaĪowa, jak i popytowa są modelowane w postaci explicite.
14
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
W długim okresie produkt potencjalny determinowany jest przez funkcjĊ
produkcji, czyli powstaje poprzez połączenie nakładu pracy i kapitału przy
egzogenicznie zadanym poziomie technologii (łącznej wydajnoĞci czynników
wytwórczych). Z postacią funkcji produkcji łączy siĊ bezpoĞrednio popyt na
1
poszczególne czynniki produkcji. Popyt na pracĊ modelowany jest poprzez odwrócenie
funkcji produkcji, przy czym dodatkowo wpływają na niego czynniki demograficzne
oraz koszty pracy. PoĪądany zasób kapitału okreĞlony jest przez warunek
maksymalizacji zysków, spójny z przyjĊtą funkcją produkcji. Faktyczny zasób kapitału
stopniowo zbiega do poziomu poĪądanego poprzez nakłady na Ğrodki trwałe, przy czym
zarówno dostosowanie, jak i proces przemiany nakładów w majątek produkcyjny są
rozłoĪone w czasie. Pozwala to uwzglĊdniü z jednej strony koszty dostosowania
kapitału, z drugiej natomiast opóĨnienia pomiĊdzy poniesionym nakładem a
utworzeniem efektywnego zasobu kapitału (time to build).
Ze wzglĊdu na sztywnoĞci nominalne, czyli opóĨnienia w procesach
dostosowawczych, o poziomie PKB w krótkim okresie decyduje zagregowany popyt:
spoĪycie (indywidualne i zbiorowe), akumulacja (nakłady na Ğrodki trwałe oraz przyrost
zapasów) oraz saldo handlu zagranicznego (eksport pomniejszony o import).
SpoĪycie indywidualne determinowane jest przez dochód do dyspozycji
gospodarstw domowych oraz zasób majątku. Dochody do dyspozycji składają siĊ
głównie z funduszu płac, dochodów z działalnoĞci na własny rachunek, dochodów z
własnoĞci oraz przepływów netto z sektora finansów publicznych oraz zagranicy. Na
majątek składają siĊ trzy główne zmienne zasobowe modelu: kapitał, dług publiczny
oraz aktywa zagraniczne netto. W krótkim okresie gospodarstwa domowe dokonują
substytucji miĊdzyokresowej, uzaleĪniając bieĪący poziom konsumpcji od wysokoĞci
stopy procentowej.
O nakładach na Ğrodki trwałe decyduje poĪądany poziom kapitału, wyznaczany
przez aktualny popyt oraz koszt uĪytkowania kapitału. Ponadto uwzglĊdniono efekt
akceleratora finansowego, czyli zaleĪnoĞü zdolnoĞci akumulacyjnej przedsiĊbiorstw od
ich sytuacji finansowej, oraz czynniki kosztowe (ceny ropy). Przyrost zapasów
uzaleĪniony jest natomiast od poziomu aktywnoĞci gospodarczej.
Eksport w długim okresie wyznaczony jest poprzez poziom produktu
potencjalnego oraz relacjĊ cen eksportu do cen produkcji krajowej. W krótkim okresie
istotną determinantą eksportu jest popyt zewnĊtrzny. Funkcja importu ma postaü
analogiczną do funkcji eksportu: w długim okresie import zaleĪy od produktu
potencjalnego oraz relacji cen importu do cen produkcji krajowej, w krótkim okresie
natomiast decyduje o nim bieĪący poziom aktywnoĞci gospodarczej.
15
Potencjalny nakład pracy determinowany jest przez czynniki demograficzne
i strukturalne, czyli liczbĊ osób aktywnych zawodowo, skorygowanych o stopĊ
bezrobocia NAWRU (Non-Accelerating Wage Rate of Unemployment), utoĪsamianego
z bezrobociem strukturalnym. W krótkim okresie moĪe zaistnieü luka pomiĊdzy
1
faktyczną stopą bezrobocia a stopą NAWRU oraz korespondująca z nią luka popytowa,
zdefiniowana jako róĪnica pomiĊdzy faktycznym produktem a produktem potencjalnym
(spójnym z funkcją produkcji i potencjalnym nakładem pracy). Obie luki wpływają na
kształtowanie siĊ płac i cen.
W długim okresie płace nominalne dostosowują siĊ do wydajnoĞci pracy i zmian
cen, z uwzglĊdnieniem ograniczeĔ w postaci materiałowych kosztów produkcji. Oprócz
sztywnoĞci realnych i nominalnych, jednym z czynników decydujących o tym, Īe
poziom płac odbiega od poziomu wynikającego z wydajnoĞci pracy jest luka na
bezrobociu. W sytuacji, gdy faktyczne bezrobocie jest wyĪsze do stopy bezrobocia
NAWRU, siła przetargowa pracowników jest relatywnie słaba, co zmniejsza presjĊ na
wzrost wynagrodzeĔ. Analogiczna sytuacja ma miejsce w sytuacji, gdy bezrobocie jest
niĪsze od stopy NAWRU – wówczas presja na wzrost płac jest wyĪsza niĪ wynikałoby
to ze zmian wydajnoĞci pracy.
Poziom cen w długim okresie determinowany jest przez koszty produkcji,
reprezentowane przez jednostkowe koszty pracy oraz ceny importu. W krótkim okresie
na inflacjĊ wpływa bieĪący poziom aktywnoĞci gospodarczej mierzony luką popytową
oraz wstrząsy podaĪowe reprezentowane przez egzogenicznie zadane zmiany cen
ĪywnoĞci i paliw.
Długookresowa ĞcieĪka kursu walutowego spójna jest z teorią parytetu siły
nabywczej. Odchylenia kursu od długookresowej ĞcieĪki zaleĪą od dysparytetu realnych
stóp procentowych w Polsce i za granicą oraz poziomu aktywów zagranicznych netto, a
takĪe od premii za ryzyko.
Sektor finansów publicznych poprzez politykĊ wydatków (spoĪycie zbiorowe,
transfery, subwencje) oraz dochodów (stawki podatkowe) wpływa zarówno na sferĊ
realną, jak i nominalną.
Uproszczony schemat zaleĪnoĞci w modelu ECMOD przedstawiono na Rys. 110.
10
W celu zachowania przejrzystoĞci schematu strzałkami zaznaczono tylko najwaĪniejsze sprzĊĪenia.
Szczegółowy opis zaleĪnoĞci w modelu zawierają równania w czĊĞci 2 opracowania.
16
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Rys. 1 Uproszczony schemat zaleĪnoĞci miĊdzy zmiennymi w modelu ECMOD
Otoczenie zewnċtrzne
Popyt zewnĊtrzny
Ceny zagraniczne
1
Kurs PLN/EUR
PKB
SpoĪycie indywidualne
SpoĪycie zbiorowe
Akumulacja
Eksport
Import
Produkt potencjalny
Luka popytowa
Stopy procentowe
Reguła Taylora
(symulacje)
Ceny
CPI
Deflator eksportu
Deflator importu
Deflator PKB
Rynek pracy
Płace
Pracujący
Luka ‘na bezrobociu’
Sektor fin. publ.
Dochody
Wydatki
Deficyt
Dług
Reguła fiskalna (symulacje)
17
Modu∏y modelu ECMOD
2 MODUŁY MODELU ECMOD
2
W ramce poniĪej przedstawione są główne równania i toĪsamoĞci w rozbiciu na
bloki wystĊpujące w modelu. Małymi literami oznaczono logarytmy zmienych. Opisy
2
zmiennych znajdują siĊ w aneksie nr 5.
I. Strona podaĪowa
(1) Funkcja
produkcji:
GDP t = EMP t 0 , 68 K t0 , 32 TFP
(2) Zasób kapitału: KEP t = (1 − DEPR ) KEP t −1 + 0 ,38 FINV t + 0 , 22 FINV t −1 + 0,12 FINV t − 2
+ 0 ,09 FINV t − 3 + 0,08 FINV t − 4 + 0 ,06 FINV t − 5 + 0 ,05 FINV t − 6
(3) Pracujący:
∆ emp t = 0 ,16 ( gdp t − 1 − 0 , 68 emp t −1 − 0 ,32 k t −1 − tfp t −1 ) / 0 , 68
2 ,8
+ 0 , 70 ∆ lf t + 0 ,30 ∆ emp t −1 + 0 , 23 ( ∆ gdp t − ∆ tfp t / 0 , 68 )
6,4
1, 8
− 0 ,1( ∆ ln( WAGE
(4) Produkt
potencjalny:
(5) Luka popytowa
t −1
/ PGDP t −1 ) − ∆ tfp t −1 / 0 , 68 ) + DUMMIES
GDP _ POTt = ( LFt (1 − NAWRU t ))0,68 K t0,32TFP
GAP t =
GDP t
−1
GDP _ POT t
II. Strona popytowa
(6)
PKB
GDP = CONP + CONGOV + INV + (GDP_EXP-GDP_IMP)
(7) SpoĪycie
∆conpt = 0.01− 0.12(conpt −1 − 0,94 ydt −1 − (1 − 0,94)wealtht − 2 − 0.25)
3.1
2.2
indywidualne:
+ 0,27(∆conpt −1 + ∆conpt − 2 + ∆conpt − 3 + ∆conpt − 4 ) / 4 + 0,09 ∆ydt
1.6
1.4
− 0,0006 i _ w3mr _ cpit + DUMMIES
0 , 78
(8) Dochód do
dyspozycji:
YD _ N t = WAGEFUND _ N t + YD _ NO t + YD _ WL t + GTR _ N t
+ TR _ WPR _ CON t + YD _ POZOSTALE
t
− GPIT _ N t
− GLT _ EMP _ N t − GLT _ HC _ N t − GLT _ SB _ N t
(9) Nakłady na
GDPt −1
− RUCCt −1 ) + 0,46 ∆finvt −1 + 0,27 ∆finvt −2
Ğrodki trwałe: ∆finvt = 0,27(0,32
K t −1
1, 9
5, 5
3, 6
+ 0,17 ∆FINACC t + DUMMIES
1,8
III. Ceny i koszty
(10) Inflacja bazowa:
∆netcpit = 1,33∆dlt − 0,15(netcpit −1 − (0,61 + 0,83ulct −1 + 0,17 p _ impt*−1 + 0,7dlt −1 ))
( 2 , 78 )
( −1, 7 )
+ 0,33 ∆netcpit −1 + 0,22 ∆ulct + 0,1 GAPt + 0,02 ∆p _ impt*
( 2 ,16 )
(11) Inflacja CPI:
( 2 , 34 )
(1, 25 )
( 0 , 65 )
∆cpi = waga_ net * ∆netcpi+ waga_ food* ∆foodcpi+ waga_ fuel* ∆fuelcpi
gdzie: waga_net + waga_fuel + waga_food = 1
18
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
(12) Deflator PKB:
∆pgdpt = − 0,18( pgdpt −1 − 0,8 ulct −1 − 0,20 p _ impt −1 + 4,0) + 0,32 ∆pgdpt −1
3, 5
4,1
+ 0,16 ∆pgdpt − 2 + DUMMIES
2, 2
(13) Płace:
∆waget = 0,43∆waget −1 + 0,57 ∆cpit −1 + 0,57(∆gdpt − ∆empt )
4, 2
− 0,18(waget −1 − gdpt −1 + empt −1 − 1,25 pgdpt −1 + 0,25 p _ impt −1 − 5,02)
3,9
− 0,23(UNEMPt −1 − NAWRUt −1 ) + DUMMIES
3, 4
(14) Realny efektywny ∆s _ reert = −0,75∆( gdp _ pot − gdp _ ext _ pot ) t − 0,28 ∆(i _ w3mr _ pgdp
( 0 ,39)
kurs złotego:
2
− i3mr _ ext − s _ risk _ pr ) t −1 − 0,26( s _ reer − 10,55
( 0, 09 )
NFA
)+
4 * GDP _ N
+ 1,31(i _ w3mr _ pgdp − i3mr _ ext − s _ risk _ pr )) t −1 + DUMMIES
+ 0,75( gdp _ pot − gdp _ ext _ pot ) + 0,25(
(15) Oprocentowanie
kredytów dla
przedsiĊbiorstw:
I _ RENTP
= − 0 , 27 − 0 , 44 ( I _ RENTP
t
( − 2 , 76 )
t −1
( − 4 , 56 )
+ 0 , 64 ∆ I _ W 3 M
( 11 , 02 )
t
− 2 ,16 − I _ W 3 M
+ I _ RENTP
t −1
)
t −1
IV. Sektor zewnĊtrzny
(16) Bilans płatniczy:
CAB t = CAB _ NT t + CAB _ INC t + CAB _ TRANS t
(17) Eksport:
∆ gdp _ exp t = 0 , 02 − 0 , 35 ( gdp _ exp + 1, 44 − 0 , 01 trend − gdp _ pot
( 2 , 96 )
( 3 , 92 )
(10 ,1 )
− 0 , 74 ( p _ exp − pgdp )) t − 1 + 1, 01 ∆ gdp _ ext t + DUMMIES
(1, 96 )
(18) Import:
( 0 , 81 )
∆ gdp _ imp t = 0 , 01 − 0 ,12 ( gdp _ imp + 1, 44 − 0 , 01 trend − gdp _ pot
( 0 , 91 )
(1 , 75 )
(10 ,1 )
+ 0 , 70 ( p _ imp _ noil + gtar _ tr − pgdp )) t −1 + 1,59 ∆ gdp t + DUMMIES
(1 , 3 )
( 2 , 26 )
(19) Deflator eksportu: ∆ p _ exp t = ∆ pgdp t − 0, 61(( p _ exp − pgdp ) + 6,12 − 0,58 ( s _ reer +
( 4 , 92 )
( 6 , 31 )
+ 0,75 ( gdp _ pot − gdp _ pot _ ext ))) t −1 + 0, 45 ∆ ( s _ reer ) t + DUMMIES
( 4 , 72 )
(20) Deflator importu ∆p _ imp _ noilt = ∆pgdpt − 0,21(( p _ imp _ noil − pgdp) + 6,88 − 0,61(s _ reer +
( 2,54)
( 4,32)
skorygowany
o zmiany cen ropy + 0,75( gdp _ pot − gdp _ ext _ pot))) + 0,63∆(s _ reer) + DUMMIES
t −1
t
naftowej wg RN:
( 4,32)
(21) Deflator importu:
p _ impt = 0,92 p _ imp _ noil t + 0,08(oil + s _ usd _ p ln) t
V. Sektor finansów publicznych (SFP)
(22) Dochody sektora GINC_N = GIDT_N + GPIT_N + GCIT_N + GLT_N + GTAR_N + GCT_N +
finansów
+CGNBP_N + GINC_UE_N + GRT_N
publicznych (SFP):
(23) Wydatki SFP.:
GEXP_N = GCE_N + GTR_N + GINV_N + GTR_CORP_N + GDS_N
(24) Saldo SFP:
GDEF_N = GINC_N - GEXP_N
+ GEXP_UE_N + GRE_N
19
(25) Dług publiczny:
GDEBT_N = GDEBT_N(-1) * [(GDEBT_EUR * S_EUR_PLN +
+ (1-GDEBT_EUR) * S_USD_PLN) / (GDEBT_EUR *
* S_EUR_PLN(-1) + (1-GDEBT_EUR) * S_USD_PLN(-1)) *
* (1 - GDEBT_PL) + GDEBT_PL] - GDEF_N - GPRIV_N +
+ korekta na saldo prefinansowania projektów ue +
+ korekta na Ğrodki na kontach rządowych +
+ korekta na długi szpitali
2
VI. Reguły polityki pieniĊĪnej i fiskalnej
(26) Polityka
pieniĊĪna
(Reguła
Taylora):
i _ w3mt = (1 − α ) * [φ + inf t + βGAPt + γ (inf t − inf_ cel)] + α * i _ w3mt −1
(27) Polityka
fiskalna:
∆et = θ × (d t −1 − d ∗ )
2.1 SFERA REALNA
2.1.1 Strona podaĪowa
Rdzeniem podaĪowej strony modelu jest dwuczynnikowa funkcja produkcji
Cobba-Douglasa. Parametry zostały skalibrowane w oparciu o udział wynagrodzenia
obu czynników produkcji w wartoĞci dodanej pomniejszonej o saldo podatków i dotacji
od producentów11, zgodnie z załoĪeniem o doskonałej konkurencji w długim okresie na
rynku produktów.
W oparciu o oszacowane elastycznoĞci produktu wzglĊdem nakładu czynników
produkcji obliczono tzw. reszty Solowa, które wygładzone filtrem HP stanowią
aproksymacjĊ trendu łącznej wydajnoĞci czynników wytwórczych. Ostatecznie funkcja
produkcji przyjmuje postaü:
GDP t = EMP t 0 , 68 K t0 , 32 TFP
R. 1
gdzie:
GDP – PKB,
EMP – pracujący wg BAEL (równanie R. 4),
K – Ğredni zasób kapitału w okresie (równanie R. 3),
TFP – łączna wydajnoĞü czynników wytwórczych.
11
Problemem w obliczeniu wynagrodzenia czynników produkcji na podstawie danych z rachunków
narodowych jest związana z sektorem gospodarstw domowych kategoria dochodu mieszanego, łącząca w
sobie zarówno wynagrodzenie czynnika pracy, jak i kapitału (por. A. CzyĪewski (2002)). Przy
rozszacowaniu dochodu mieszanego pomiĊdzy oba czynniki produkcji przyjĊto, Īe udział ich
wynagrodzenia w sektorze gospodarstw domowych jest taki sam jak w całej gospodarce.
20
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Czynniki produkcji – nakład kapitału i pracy wyznaczane są w nastĊpujący
sposób. Zasób kapitału w roku bazowym odpowiada wartoĞci Ğrodków trwałych wg
rachunków narodowych GUS. Akumulacja kapitału liczona jest natomiast metodą
perpetual inventories, z uwzglĊdnieniem rozkładu opóĨnieĔ opisujących związek
pomiĊdzy Ğrodkami trwałymi oddanymi do uĪytku a poniesionymi na nie nakładami
(por. M. Gradzewicz, M. Kolasa, 2004)12:
KEPt = (1 − depr ) KEPt −1 + 0,38 FINVt + 0,22 FINVt −1 + 0,12 FINVt − 2 + 0,09 FINVt −
+ 0,08 FINVt − 4 + 0,06 FINVt −5 + 0,05 FINVt − 6
2
R. 2
gdzie:
KEP – wartoĞü kapitału na koniec okresu, równa skumulowanej wartoĞci inwestycji,
FINV – nakłady inwestycyjne (równanie R. 11),
K t = ( KEPt + KEPt −1 ) / 2
R. 3
gdzie:
K – Ğredni zasób kapitału w okresie
Nakład pracy w długim okresie wyznaczany jest przez odwrócenie funkcji
produkcji. Na popyt na pracĊ w krótkim okresie wpływa ponadto dynamika PKB oraz
realnych kosztów pracy ponoszonych przez pracodawcĊ, przy czym obie kategorie
skorygowano o długookresowe tempo wzrostu wydajnoĞci pracy13. Ponadto dynamika
krótkookresowa uzupełniona została o czĊĞü autoregresyjną, z zachowaniem
dynamicznej homogenicznoĞci.
∆ emp
t
= 0 ,16 ( gdp
2 ,8
t −1
− 0 , 68 emp
+ 0 , 70 ∆ lf t + 0 , 30 ∆ emp
6,4
− 0 ,1( ∆ ln( WAGE
t −1
t −1
t −1
− 0 , 32 k t −1 − tfp t −1 ) / 0 , 68
+ 0 , 23 ( ∆ gdp t − ∆ tfp t / 0 , 68 )
/ PGDP
1,8
t −1
R. 4
) − ∆ tfp t −1 / 0 , 68 ) + DUMMIES
gdzie:
EMP – pracujący wg BAEL,
GDP – PKB (równanie R. 1),
TFP– łączna wydajnoĞü czynników wytwórczych,
LF – liczba osób aktywnych zawodowo w tys. wg BAEL,
WAGE – płace brutto (równanie R. 16),
12
Wykorzystano publikowane przez GUS roczne dane o Ğrodkach trwałych uzyskanych z działalnoĞci
inwestycyjnej i ich strukturze rodzajowej. Kwartalizacji dokonano na podstawie danych o nakładach
brutto na Ğrodki trwałe z rachunków narodowych. W przypadku róĪnic miĊdzy sumą kwartalnych
nakładów z rachunków narodowych a danymi rocznymi publikowanymi przez GUS (co wynika z
uwzglĊdnienia w danych kwartalnych z rachunków narodowych nakładów na remonty, na wartoĞci
niematerialne i prawne oraz nakłady ponoszone w szarej strefie) dokonano ich proporcjonalnej korekty.
13
Parametr przy wzroĞcie płac realnych został zadany na poziomie -0,1.
21
PGDP – deflator PKB (równanie R. 15).
Skorygowane R2: 61,0%
Autokorelacja składnika losowego Ȥ2 (1)=1,97 (p=0,16)
Autokorelacja składnika losowego: Ȥ2 (4)=4,05 (p=0,40)
NormalnoĞü rozkładu składnika losowego: JB=0,93 (p=0,63)
Próba: 1996Q1 – 2004Q4
Oszacowana funkcja produkcji (równanie R. 1) wykorzystana jest ponadto
2
do wyznaczenia produktu potencjalnego, w którym potencjalny nakład pracy okreĞla
liczba aktywnych zawodowo skorygowana o stopĊ bezrobocia NAWRU (stopĊ
bezrobocia, która nie prowadzi do przyspieszenia wzrostu płac). Zarówno liczba
aktywnych zawodowo, jak i stopa NAWRU14 są ustalone egzogenicznie.
GDP _ POTt = ( LFt (1 − NAWRU t ))0, 68 K t0,32TFP
Luka
popytowa
jest
zdefiniowana
R. 5
jako
wzglĊdna
róĪnica
pomiĊdzy
rzeczywistym PKB a PKB potencjalnym:
GAPt =
GDPt
−1
GDP _ POTt
R. 6
2.1.2 Strona popytowa
Strona popytowa gospodarki (rynek dóbr) modelowana jest explicite. Oznacza
to, Īe szacowane są równania dla poszczególnych komponentów PKB. PKB powstaje w
wyniku dodania wszystkich składowych.
2.1.2.1 SpoĪycie indywidualne (gospodarstw domowych)
Gospodarstwa domowe dostarczają czynnika pracy przedsiĊbiorcom, a w zamian
otrzymują wynagrodzenie. Dodatkowo uzyskują transfery zarówno od rządu
(Ğwiadczenia socjalne), jak i z zagranicy (obecnie są to głównie Ğwiadczenia
uzyskiwane w ramach funduszu Wspólnej Polityki Rolnej). W celu wygładzania
konsumpcji, gospodarstwa domowe, bĊdące właĞciecialami wszystkich aktywów, tzn.:
rządowych papierów wartoĞciowych (których skalĊ odzwierciedla wielkoĞü długu
14
Na okresie próby stopa bezrobocia NAWRU szacowana jest zmodyfikowaną metodą Elmeskova
(1993), zgodnie z którą zmiana tempa wzrostu płac jest proporcjonalna do róĪnicy miĊdzy faktyczną
stopą bezrobocia a NAWRU, tzn.: ∆ log W = −α (U − NAWRU ) , α >0, gdzie W- poziom płac,
U- stopa bezrobocia lub rozkład jej opóĨnieĔ. Przyjmując załoĪenie o stałoĞci NAWRU pomiĊdzy dwoma
kolejnymi kwartałami szacuje siĊ parametr α dla kolejnych okresów i na tej podstawie oblicza siĊ szereg
NAWRU, przy czym w modelu uĪyta jest jego wygładzona wersja.
2
22
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
publicznego), aktywów zagranicznych netto oraz wartoĞci kapitału, sterują wielkoĞcią
swoich oszczĊdnoĞci/skalą zadłuĪenia.
W efekcie długookresowa wartoĞü spoĪycia determinowana jest wielkoĞcią
dochodu do dyspozycji (por. równanie R. 8) oraz wartoĞcią majątku. WartoĞü majątku
jest sumą długu publicznego, aktywów zagranicznych netto oraz wielkoĞci kapitału. W
krótkim okresie na dynamikĊ spoĪycia wpływa równieĪ stopa procentowa (zgodnie z
hipotezą miĊdzyokresowej substytucji konsumpcji wyĪsze stopy procentowe zachĊcają
2
do odkładania konsumpcji bieĪącej na przyszłoĞü). W efekcie funkcja spoĪycia
indywidualnego przyjmuje nastĊpującą postaü:
∆conpt = 0.01− 0.12(conpt−1 − 0,94ydt −1 − (1 − 0,94)wealtht −2 − 0.25) + 0,27(∆conpt −1 + ∆conpt −2 +
3.1
2.2
1.6
+ ∆conpt −3 + ∆conpt −4 ) / 4 + 0,09∆ydt − 0,0006i _ w3mr _ cpit − 0.009* i00q3 − 0.008* i02q2
1.4
R. 7
0, 78
gdzie:
CONP – spoĪycie indywidualne,
YD – dochód do dyspozycji (równanie R. 8),
WEALTH – majątek,
I_W3MR_CPI – realna stopa procentowa (stopa WIBOR 3M deflowana wskaĨnikiem
inflacji CPI).
Skorygowane R2: 42%
Autokorelacja składnika losowego: Ȥ2(4)=2,21 (p=0,09)
Próba: 1996Q2 – 2004Q4
2.1.2.2 Dochód do dyspozycji
Dochód do dyspozycji brutto wyliczany jest jako suma przychodów z pracy
najemnej (fundusz płac), nadwyĪki operacyjnej sektora gospodarstw domowych,
dochodów z własnoĞci, ĞwiadczeĔ socjalnych z sektora publicznego, pozostałych
dochodów do dypozycji, oraz od 2004 r. transferów z Unii Europejskiej przyznanych w
ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Przychody te są pomniejszane o podatek dochodowy
od osób fizycznych PIT oraz składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne:
YD _ N t = WAGEFUND _ N t + YD _ NO t + YD _ WL t + GTR _ N t + TR _ WPR _ CON t +
YD _ POZOSTALE
t
− GPIT _ N t − GLT _ EMP _ N t − GLT _ HC _ N t +
R. 8
− GLT _ SB _ N t
23
gdzie:
YD_N – nominalny dochód do dyspozycji brutto,
YD_NO – nominalna nadwyĪka operacyjna sektora gospodarstw domowych (równanie
R. 9),
YD_WL – nominalny dochód z własnoĞci w sektorze gospodarstw domowych
(równanie R. 10),
WAGEFUND_N – kwartalny fundusz płac,
2
GTR_N – transfery dla ludnoĞci (Ğwiadczenia socjalne, przychody bezrobotnych,
emerytów i rencistów) (równanie R. 53),
TR_WPR_CON – przychody uzyskane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej
przeznaczone na konsumpcjĊ,
YD_POZOSTALE – pozostałe dochody do dyspozycji,
GPIT_N – podatek dochodowy od osób fizycznych (równanie R. 41),
GLT_EMP_N – składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracowników
(równanie R. 44),
GLT_HC_N – składki na ubezpieczenia zdrowotne (równanie R. 47),
GLT_SB_N – składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez właĞcicieli firm i
osoby wolnych zawodów (równanie R. 46).
NadwyĪka operacyjna brutto gospodarstw domowych stanowi ponad 1/3
dochodów do dyspozycji brutto. Jest to wartoĞü dodana brutto wytworzona przez
jednostki krajowe sektora gospodarstw domowych (głównie pracodawców15 i
pracujących na własny rachunek poza rolnictwem) pomniejszona o koszty związane z
zatrudnieniem i podatki związane z produkcją, a powiĊkszona o otrzymane dotacje dla
producentów.
NadwyĪkĊ operacyjną brutto gospodarstw domowych uzaleĪniono od zagregowanego popytu w gospodarce (w długim okresie elastycznoĞü z jednostkową
restrykcją):
∆yd _ not = − 0,10 ( yd _ not −1 − gdp _ nt −1 + 1,36) + 0,31 ∆yd _ not −1 + 0,60 ∆gdp _ nt
( −1, 51)
( 2 , 69 )
( 5 , 67 )
R. 9
gdzie:
YD_NO – nadwyĪka operacyjna sektora gospodarstw domowych,
GDP_N – nominalny produkt krajowy brutto.
15
W sektorze gospodarstw domowych ujĊto osoby fizyczne prowadzące działalnoĞü gospodarczą z liczbą
pracujących do 9 osób.
24
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
NormalnoĞü rozkładu składnika losowego: Ȥ2 (2)=12,5 (p=0,00)
Próba: 1995Q1 – 2004Q4
Realny dochód z własnoĞci gospodarstw domowych (deflowany CPI) jest
funkcją iloczynu realnej stopy procentowej i majątku. CzĊĞü dochodów z własnoĞci jest
bezpoĞrednio zaleĪna od poziomu stopy procentowej, dotyczy to własnoĞci ulokowanej
w niektórych instrumentach finansowych takich jak depozyty bankowe, poĪyczki,
obligacje:
YD _ WL = − 46,1 + 5,88 * 10 −7 I _ W 3M * WEALTH
( −1, 51)
( 2 , 69 )
2
R. 10
YD_WL – dochód z własnoĞci w sektorze gospodarstw domowych,
I_W3M – Ğrednia kwartalna wartoĞü stopy WIBOR3M (równanie R. 66),
WEALTH – majątek.
Próba: 1995Q1 – 2004Q4
2.1.2.3 Nakłady na Ğrodki trwałe
W przypadku równania inwestycji (nakładów na Ğrodki trwałe) zrezygnowano
z estymacji relacji kointegrującej, zastĊpując ją teoretyczną zaleĪnoĞcią opisującą
kształtowanie siĊ zasobu Ğrodków trwałych (kapitału) w stanie ustalonym (steady-state)
modelu neoklasycznego16.
Relacja długookresowa związana jest z zasadą maksymalizacji zysku przez
podmioty gospodarcze, zgodnie z którą kraĔcowy produkt kapitału równy jest realnemu
kosztowi jego uĪytkowania (real user cost of capital, rucc). Przyjmując, Īe funkcja
produkcji ma postaü funkcji Cobba-Douglasa (równanie R. 1), poĪądany (optymalny)
poziom kapitału wyraĪa siĊ wzorem:
Kt = α
Yt
RUCCt
gdzie:
Į- oznacza elastycznoĞü produktu wzglĊdem nakładu kapitału,
K – kapitał,
GDP – PKB,
16
Jest niezwykle trudno oszacowaü równanie inwestycji. W równaniu inwestycji relacje długookresowe
przyjĊto na podstawie teorii ekonomii spójnej z ujĊciem strony podaĪowej w modelu (warunek
optymalizacji zysków przedsiĊbiorstw w warunkach funkcji produkcji typu Cobba-Douglasa).
25
RUCC – realny koszt uĪytkowania kapitału.
Odchylenia faktycznego zasobu kapitału od jego optymalnego poziomu
wywołują dostosowanie po stronie nakładów na Ğrodki trwałe.
Krótkookresowa dynamika nakładów na Ğrodki trwałe opisana jest przez model
korekty błĊdem. Ze wzglĊdu na inercjĊ procesów inwestycyjnych, równanie
uzupełniono
2
czĊĞcią
autoregresyjną.
Ponadto
w
równaniu
krótkookresowym
uwzglĊdniono tzw. efekt akceleratora finansowego, zgodnie z którym w warunkach
asymetrii informacji poprawa sytuacji finansowej przedsiĊbiorstw zwiĊksza ich
zdolnoĞü akumulacyjną17.
∆finvt = 0,27(0,32
1,9
GDPt −1
− RUCCt −1 ) + 0,46 ∆finvt −1 + 0,27 ∆finvt − 2 + 0,17 ∆FINACCt
5,5
3, 6
1,8
K t −1
+ DUMMIES
R. 11
gdzie:
FINV – nakłady inwestycyjne,
K – kapitał (równanie R. 3),
RUCC – realny koszt kapitału (oprocentowanie kredytów dla przedsiĊbiorstw
deflowane deflatorem PKB, skorygowane o deprecjacjĊ kapitału i podatek dochodowy
od przedsiĊbiorstw),
FINACC – udział dochodów do dyspozycji przedsiĊbiorstw18 w narodowym dochodzie
do dyspozycji.
Autokorelacja składnika losowego: F(1)=0,44 (p=0,51)
Autokorelacja składnika losowego: F(4)=0,49 (p=0,74)
Próba: 1996Q1 – 2004Q4
17
Dla celów symulacji szoków kosztowych (cost-push shock) do równania dołączany jest (ze znakiem
ujemnym) logarytm stosunku cen ropy i cen dóbr krajowych – dla odzwierciedlenia zmian relatywnych
poziomów cen. DziĊki temu w wyniku szoku kosztowego rosną ceny, lecz jednoczeĞnie (a w odróĪnieniu
od szoku popytowego) spada produkt.
18
Przez przedsiĊbiorstwa rozumie siĊ dwa sektory instytucjonalne wyróĪniane w rachunkach
narodowych: sektor przedsiĊbiorstw oraz sektor instytucji finansowych.
26
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
2.2 CENY I KOSZTY
2.2.1 WskaĨnik CPI
W ECMOD inflacja jest reprezentowana przez indeks inflacji bazowej.
Równanie inflacji oparte jest na koncepcji kosztowej, w której ceny zaleĪą od kosztów
czynników produkcji tj. od jednostkowych kosztów pracy oraz od cen importu. Na
wysokoĞü cen wpływają takĪe elementy o charakterze popytowym, które są
2
kwantyfikowane przy pomocy luki popytowej. Gdy popyt jest wyĪszy od podaĪy
sprzedawcy mają warunki by Īądaü wyĪszych marĪ, co powoduje wzrost cen. W
przeciwnym przypadku bariera niskiego popytu powoduje koniecznoĞü zmniejszania
marĪ. Dodatkowo na inflacjĊ wpływają oczekiwania inflacyjne. Badania nad
mechanizmem formacji oczekwiaĔ inflacyjnych gospodarstw domowych w Polsce
wskazują na ich adaptacyjny charakter (patrz Łyziak (2003)), dlatego w modelu są one
reprezentowane przez opóĨnioną inflacjĊ.
Równanie inflacji bazowej jest nastĊpujące:
∆netcpit = 1.33∆dlt − 0.15(netcpit −1 − (0.61 + 0.83ulct −1 + 0.17 p _ impt*−1 + 0.7dlt −1 ))
( −1.7 )
( 2.78)
+ 0.33 ∆netcpit −1 + 0.22 ∆ulct + 0.1 GAPt + 0.02 ∆p _ impt*
( 2.16)
( 2.34)
(1.25)
R. 12
( 0.65)
gdzie:
NETCPI – indeks poziomu cen inflacji bazowej „netto” – po wyłączeniu cen ĪywnoĞci
oraz cen paliw,
ULC – jednostkowe koszty pracy, ulc = emp + wage − gdp
P_IMP* – ceny importu skorygowane o cła oraz podatek importowy (wystĊpował w
połowie lat dziewiĊüdziesiątych),
GAP – luka popytowa (równanie R. 6),
dl – zmienna sztuczna, kwantyfikująca szybszy wzrost inflacji bazowej „netto” niĪ jej
determinant kosztowych w próbie.
Próba: 1995Q1 – 2004Q4
HomogenicznoĞü wpływu jednostkowych kosztów pracy oraz cen importu na
inflacjĊ netto została osiągniĊta poprzez narzucenie odpowiednich restrykcji. Zmienna
dl została wprowadzona do równania w wyniku wystĊpowania w próbie szeregu
czynników przemawiających za wyĪszym poziomem inflacji „netto” niĪ tempem
27
wzrostu czynników kosztowych wystĊpujących w R. 12. Są to m.in. uwolnienie cen
kontrolowanych, wiĊkszy udział usług oraz mniejszy udział dóbr przemysłowych w
strukturze wskaĨnika NETCPI niĪ w strukturze tworzenia PKB.
W modelu inflacja bazowa jest kwantyfikowana przy wykorzystaniu indeksu
inflacji netto, który powstaje poprzez wydzielenie z pełnego indeksu CPI cen ĪywnoĞci
oraz cen paliw. Aby otrzymaü indeks CPI w symulacjach i prognozach konieczne jest
zatem „dodanie” do inflacji netto wyznaczanej z równania R. 12 cen ĪywnoĞci oraz cen
2
paliw. Zatem inflacja CPI jest wyliczana zgodnie z równaniem:
∆cpi = waga _ net * ∆netcpi + waga _ food * ∆foodcpi + waga _ fuel * ∆fuelcpi
R. 13
gdzie:
waga_net+waga_fuel+waga_food=1
R. 14
W procesie przygotowywania projekcji/prognozy szeregi inflacji cen ĪywnoĞci
oraz cen paliw są prognozowane na zewnątrz modelu przez ekspertów. Praktyka
wskazuje, Īe niezaleĪne prognozowanie inflacji cen ĪywnoĞci sprawdza siĊ jedynie w
horyzoncie około roku; w dłuĪszym horyzoncie prognozy inflacji ĪywnoĞci są zbieĪne z
prognozami całej inflacji. Dlatego w modelu przyjĊto, Īe w okresie prognozy waga cen
ĪywnoĞci waga_food w inflacji CPI maleje potĊgowo a po roku jest juĪ równa zero.
RównoczeĞnie odpowiednio zwiĊkszana jest waga_net, tak by warunek R. 14 był cały
czas zachowany. W przypadku cen paliw najwaĪniejszą ich determinantą są zmiany cen
ropy naftowej na rynkach Ğwiatowych; z tego powodu dla szeregu waga_fuel nie
zastosowano analogicznego mechanizmu zmniejszania do zera. Koresponduje to z
załoĪeniem dotyczącym otoczenia zewnĊtrznego oraz faktem uwzglĊdnienia cen ropy w
innych segmentach modelu.
2.2.2 Deflator PKB
Podobnie jak w przypadku równania inflacji bazowej (por. R. 12), deflator PKB
w długim okresie determinowany jest przez jednostkowe koszty pracy i ceny importu,
z zachowaniem warunku homogenicznoĞci. Relacja kointegrująca koresponduje z
relacją kointegrującą w równaniu płac (por. R. 16).
∆pgdp t = − 0,18( pgdp t −1 − 0,8 ulc t −1 − 0,20 p _ imp t −1 + 4,0) + 0,32 ∆pgdpt −1
3, 5
4 ,1
R. 15
+ 0,16 ∆pgdpt − 2 + DUMMIES
2, 2
gdzie:
PGDP – deflator PKB,
ULC – jednostkowe koszty pracy, ulc = emp + wage − gdp
28
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
P_IMP – ceny importu skorygowane o cła oraz podatek importowy (wystĊpował w
połowie lat dziewiĊüdziesiątych) (równanie R. 35).
Autokorelacja składnika losowego: Ȥ2 (1)=3,52 (p=0,07)
Próba: 1995Q4 – 2004Q3
2
2.2.3 Płace
Koncepcja funkcji płac realnych oparta jest na wydajnoĞciowym mechanizmie
ustalania płac przeciĊtnych w gospodarce, zgodnym z przyjĊtą postacią funkcji
produkcji typu Cobba-Douglasa. W krótkim okresie dynamika nominalnych płac
determinowana jest z jednej strony przez czynnik autoregresyjny, z drugiej natomiast
poprzez zmiany cen dóbr konsumpcyjnych oraz krótkookresowe zmiany wydajnoĞci
osób zaangaĪowanych w procesach produkcyjnych (w obu przypadkach narzucono
warunek dynamicznej homogenicznoĞci). Wpływ kosztów utrzymania, mierzonych
wskaĨnikiem cpi, na płace nominalne jest rozłozony w czasie odzwierciedlacjąc
istnienie sztywnoĞci nominalnych. ZałoĪono ponadto, iĪ w długim okresie zmiany cen
dóbr przekładają siĊ w pełni na zmiany płac, co jest jednym z warunków równowagi na
rynku dóbr i pracy.
Płace reagują na odchylenia od dwóch rodzajów równowag, które mogą
zaistnieü w krótkim okresie. Pierwszą nierównowagą jest róĪnica pomiĊdzy
rzeczywistym bezrobociem a bezrobociem naturalnym (mierzonym stopą NAWRU).
Odzwierciedla ona sytuacjĊ na rynku pracy i w przypadku wysokiej stopy bezrobocia
prowadzi do obniĪenia siĊ presji podaĪowej na wzrost cen pracy. Drugą nierównowagą,
związaną ze specyfikacją funkcji produkcji, jest róĪnica pomiĊdzy wydajnoĞcią a
płacami realnymi, przy czym jako deflatora płac nominalnych w relacji długookresowej
wykorzystano zarówno wskaĨnik cen dóbr wytwarzanych w gospodarce, jak i wskaĨnik
cen importu19, z narzuceniem warunku homogenicznoĞci. Nadmierny wzrost
wydajnoĞci pracujących ponad tak zdefiniowane realne kraĔcowe koszty pracy pociaga
za sobą presjĊ na wzrost płac, niwelujący początkową nierównowagĊ.
∆waget = 0,43∆waget −1 + 0,57 ∆cpit −1 + 0,57(∆gdpt − ∆empt )
4, 2
− 0,18(waget −1 − gdpt −1 + empt −1 − 1,25 pgdpt −1 + 0,25 p _ impt −1 − 5,02)
3,9
R. 16
− 0,23(UNEMPt −1 − NAWRUt −1 ) + DUMMIES
3, 4
19
WskaĨnik cen importu stanowi przybliĪenie dla materiałowych kosztów produkcji, których wzrost
ponad ceny uzyskiwane przez producentów ogranicza moĪliwoĞci sfinansowania podwyĪek płac.
29
gdzie:
WAGE – płace nominalne,
CPI – wskaĨnik cen konsumpcyjnych (równanie R. 13),
PGDP – deflator PKB (równanie R. 15),
EMP – liczba pracujących wg BAEL (równanie R. 4),
UNEMP – stopa bezrobocia,
2
NAWRU – stopa bezrobocia nieprzyspieszająca wzrostu płac (Non-Accelerating Wage
Rate of Unemployment),
P_IMP – ceny importu skorygowane o cła oraz podatek importowy (wystĊpował w
połowie lat dziewiĊüdziesiątych) (równanie R. 35).
Skorygowane R2 : 81,1%
Autokorelacja składnika losowego χ2 (1)=0,52 (p=0,47)
Autokorelacja składnika losowego χ2 (4)=2,79 (p=0,59)
NormalnoĞü składnika losowego χ2(2)=4,37 (p=0,11)
Próba: 1995Q1-2004Q4
2.2.4 Kurs walutowy
W 2002 r. poziom PKB per capita w Polsce, skorygowany o róĪnicĊ cen,
stanowił 40,5% Ğredniego poziomu PKB per capita u głównych partnerów hanlowych
(wagi dane są w Tab. 2). W tym samym okresie poziom cen w Polsce stanowił 51,0%
poziomu cen u głównych partnerów handlowych20. Podstawą długookresowego
równania kursu jest hipoteza, Īe konwergencji realnej towarzyszyü bĊdzie
konwergencja nominalna, a mianowicie21:
s _ reert LR = 10,55− 0,75( gdp _ pot t − gdp _ ext _ pot t )
R. 17
( 0 , 022 )
gdzie:
S_REERLR – długookresowy poziom realnego efektywnego kursu złotego (wagi Tab. 2),
GDP_POT – potencjalne PKB (równanie R. 5),
GDP_EXT_POT – waĪone (wagi Tab. 2) potencjalne PKB zagranicą.
Parametr znajdujący siĊ przy róĪnicy potencjalnych poziomów PKB został
skalibrowany na poziomie -0,75, tak aby wraz ze zrównywaniem siĊ poziomu PKB w
Polsce i zagranicą nastĊpowało zrównanie siĊ poziomu cen. W przypadku, gdy PKB w
Polsce bĊdzie rosło w tempie PKB zagranicznego, długookresowy poziom kursu
20
21
30
Na podstawie danych OECD, International Comparison Program.
Wzrost wartoĞci zmiennych okreĞlających kurs walutowy oznacza deprecjacjĊ złotego.
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
realnego pozostanie stały. W tym sensie, moĪna uznaü, Īe długookresowa ĞcieĪka kursu
jest spójna z relatywną wersją teorii parytetu siły nabywczej.
Tab. 2 Udział w handlu zagranicznym Polski oraz przyjĊte wagi (%)
1995
2002
1995-2002
PrzyjĊte wagi a)
Niemcy
32,5
28,3
30,0
46,9
Włochy
6,7
6,9
7,4
11,5
b)
6,2
5,6
5,9
-
Francja
4,2
6,5
5,5
8,6
Wielka Brytania
4,6
4,5
4,5
7,1
Holandia
5,1
4,0
4,4
6,8
Czechy
3,1
3,6
3,4
5,4
Rosja
Stany Zjednoczone
3,3
3,0
3,3
5,1
Szwecja
2,8
2,9
2,7
4,3
Belgia
2,5
3,0
2,7
4,2
a)
2
PrzyjĊte wagi są wprost proporcjonalne do udziału danego kraju w eksporcie Polski w latach 1995-
2002.
b)
Ze wzglĊdu na trudnoĞci w dostĊpie do porównywalnych danych historycznych oraz niewielką liczbĊ
publikowanych prognoz wielkoĞci ekonomicznych postanowiono nie uwzglĊdniaü Rosji.
ħródło: OECD.
Odchylenia kursu realnego od długookresowej ĞcieĪki zaleĪą od dwóch
czynników: poziomu aktywów zagranicznych netto oraz dysparytetu realnych stóp
procentowych. Działanie tych czynników jest nastĊpujące. Po pierwsze, wzrost
aktywów zagranicznych netto powoduje aprecjacjĊ kursu. WystĊpowanie takiego
mechanizmu zapobiega powstawaniu nadmiernej kumulacji naleĪnoĞci lub zobowiązaĔ
wobec zagranicy. Drugim czynnikiem prowadzącym do odchylania siĊ kursu od
długookresowej trajektorii jest dysparytet realnych stóp procentowych – jego wzrost
prowadzi do aprecjacji złotego. W rezultacie, równanie kursu jest nastĊpujące:
∆s _ reert = −0,75∆( gdp _ pot − gdp _ ext _ pot ) t −
− 0,28 ∆(i _ w3mr _ pgdp − i3mr _ ext − s _ risk _ pr ) t −1 −
( 0 ,39 )
NFA
) + R. 18
4 * GDP _ N
+ DUMMIES
− 0,26(s _ reer − 10,55 + 0,75( gdp _ pot − gdp _ ext _ pot ) + 0,25(
( 0, 09 )
+ 1,31(i _ w3mr _ pgdp − i3mr _ ext − s _ risk _ pr)) t −1
gdzie:
S_REER – realny efektywny kurs złotego,
i_w3mr_pgdp – realna stopa Wibor 3m deflowana deflatorem PKB,
i3mr_ext – realna zagraniczna stopa 3m deflowana deflatorem PKB (równanie R. 19),
31
s_risk_pr – wycena premii za ryzyko22,
GDP_EXT_POT – waĪone (wagi Tab. 2) potencjalne PKB zagranicą,
NFA – aktywa zagraniczne netto (równanie R. 29),
GDP_N – nominalny poziom PKB.
2
Próba: 1997Q3-2004Q4
Realna zagraniczna stopa procentowa dana jest wzorem:
§ PGDP _ EXTt
·
i3mr _ ext t = i3m _ extt − ¨¨
− 1¸¸
PGDP
EXT
_
t −4
©
¹
R. 19
gdzie:
i3m_ext – waĪona (wagi Tab. 2) nominalna stopa 3m za granicą,
PGDP_EXT – waĪony (wagi Tab. 2) deflator PKB zagranicą.
Mając daną ĞcieĪkĊ realnego efektywnego kursu złotego, nominalny efektywny
kurs złotego obliczany jest za pomocą toĪsamoĞci:
S _ NEERt =
S _ REERt * PGDPt
PGDP _ EXTt
R. 20
gdzie:
S_NEER – nominalny efektywny kurs złotego – wzrost oznacza deprecjacjĊ złotego,
S_REER – realny efektywny kurs złotego (równanie R. 18),
PGDP –deflator PKB (równanie R. 15),
PGDP_EXT – waĪony (wagi Tab. 2) deflator PKB zagranicą.
Kurs bilateralny złotego wzglĊdem dolara amerykaĔskiego jest nastĊpnie
obliczany za pomocą wzoru:
s_usd_plnt = s_neert – 0,782s_usd_eurt – 0,071s_usd_gbpt –
R. 21
- 0,053s_usd_czkt – 0,04s_usd_sekt
22
W symulacjach zakłada siĊ, Īe premia za ryzyko (s_risk_pr) jest stała. Dla celów prognostycznych
przyjmuje siĊ natomiast, Īe zaleĪy ona od długu publicznego oraz, Īe wzrasta kwartał przed terminem
wyborów parlamentarnych. W rezultacie zmienna ta jest ustalana na podstawie równania:
s_risk_prt=-0,05+0,49s_risk_prt-1 + 0,09(0,25GDEBT_N/GDP_N) + 0,05(i97q2+i01q2+i05q2).
32
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
gdzie:
S_USD_PLN – nominalny kurs złotego wzglĊdem dolara,
S_NEER – nominalny efektywny kurs złotego,
S_USD_EUR – nominalny kurs euro wzglĊdem dolara,
S_USD_GBP – nominalny kurs funta szterlinga wzglĊdem dolara,
S_USD_CZK – nominalny kurs korony czeskiej wzglĊdem dolara,
S_USD_SEK – nominalny kurs korony szwedzkiej wzglĊdem dolara.
2
Ostatecznie, kurs bilateralny wzglĊdem euro (podobnie w przypadku
pozostałych walut) liczony jest według wzoru:
S _ EUR _ PLN t =
S _ USD _ PLN t
S _ USD _ EURt
R. 22
gdzie:
S_EUR_PLN – nominalny kurs złotego wzglĊdem euro – wzrost oznacza deprecjacjĊ
złotego,
S_USD_PLN – nominalny kurs złotego wzglĊdem dolara (równanie R. 21),
S_USD_EUR – nominalny kurs euro wzglĊdem dolara.
2.2.5 Stopy procentowe
Stopami procentowymi wpływającymi na inwestycje oraz konsumpcjĊ w modelu
ECMOD jest oprocentowanie kredytów w bankach komercyjnych. Bank centralny
kontroluje poziom krótkich stóp na rynku miĊdzybankowym, które z kolei oddziałują na
oprocentowanie kredytów. W modelu zmienną pozostającą pod bezpoĞrednią kontrolą
banku centralnego jest WIBOR3M. WartoĞci WIBOR3M są transmitowane poprzez
system bankowy do oprocentowania kredytów udzielanych sektorowi niebankowemu.
Transmisja na oprocentowanie kredytów w bankach komercyjnych
Oprocentowanie kredytów w bankach komercyjnych kształtuje siĊ w róĪny
sposób w zaleĪnoĞci od sektora dla którego udzielane są kredyty. W modelu ECMOD w
równaniu
nakładów
inwestycyjnych
wykorzystywane
oprocentowanie kredytów dla przedsiĊbiorstw
23
jest
Ğrednie
waĪone
(patrz równanie R. 11). Równanie
przejĞcia z WIBOR3M ma nastĊpującą postaü:
23
ĝrednie waĪone oprocentowanie kredytów wykorzystywane w modelu: Ğrednia kwartalna z danych
publikowanych przez Departament Statystyki NBP, skorygowane o efekty zmiany metodologii w
styczniu 2004 oraz w marcu 2002.
33
I _ RENTPt = − 0,27 − 0,44 ( I _ RENTPt −1 − 2,16 − I _ W 3M t −1 ) + 0,64 ∆I _ W 3M t +
( −2 , 76 )
( −4, 56 )
(11, 02 )
R. 23
+ I _ RENTPt −1
gdzie:
I_RENTP – Ğrednia kwartalna wartoĞü Ğredniego waĪonego oprocentowania kredytów
dla przedsiĊbiorstw w bankach komercyjnych,
2
I_W3M – Ğrednia kwartalna wartoĞü stopy WIBOR3M.
Próba: 1995Q1 – 2004Q4
Specyfikacja równania R. 23 jest zgodna z literaturą (np. Weth (2002),
Winker(1999), Chmielewski (2004)). Parametry równania R. 23 były estymowane bez
restrykcji. Jednostkowa elastycznoĞü Ğredniego oprocentowania kredytów wzglĊdem
stopy na rynku miĊdzybankowym była testowana w niezaleĪnym równaniu
długookresowym i nie została odrzucona. Otrzymana zaleĪnoĞü wskazuje na pełne
przenoszenie zmian stóp procentowych na rynku miĊdzybankowym na oprocentowanie
kredytów dla przedsiĊbiorstw (patrz W. 1).
W. 1
Przenoszenie zmian stóp procentowych na rynku miĊdzybankowym na
oprocentowanie kredytów dla przedsiĊbiorstw – wykres przedstawia reakcjĊ
stopy I_RENTP na zwiĊkszenie I_W3M o 1 pkt proc.
1.2
I_RENTP
pkt. proc.
1
0.8
0.6
0.4
0.2
kwartały
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
ħródło: obliczenia własne.
34
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
2.3 SEKTOR ZEWNĉTRZNY
Przedmiotem niniejszej czĊĞci materiału jest opis wpływu otoczenia
zewnĊtrznego na polską gospodarkĊ. W modelu ECMOD otoczenie zewnĊtrzne wpływa
na krajową gospodarkĊ trzema kanałami. Po pierwsze, zmienne takie jak dysparytet
realnych stóp procentowych, relacja cen krajowych i zagranicznych, stosunek
potencjalnego PKB w kraju i za granicą oraz aktywa zagraniczne netto determinują
ĞcieĪkĊ ewolucji realnego efektywnego kursu walutowego (równanie R. 18). Po drugie,
2
nominalny kurs walutowy oraz ceny zewnĊtrzne wpływają na deflatory eksportu i
importu, które nastĊpnie oddziałują na ceny krajowe. Po trzecie, poziom realnego kursu
walutowego, popyt zewnĊtrzny oraz popyt krajowy mają wpływ na eksport netto oraz
wartoĞü salda na rachunku obrotów bieĪących.
2.3.1 Bilans płatniczy24
Saldo na rachunku obrotów bieĪących (CAB) jest opisane przez nastĊpujące
toĪsamoĞci:
CABt = CAB _ NTt + CAB _ INC t + CAB _ TRANS t
R. 24
CAB _ NTt = GDP _ EXP _ N t − GDP _ IMP _ N t
R. 25
GDP _ EXP _ N t = GDP _ EXPt * P _ EXPt
R. 26
GDP _ IMP _ N t = GDP _ IMPt * P _ IMPt
R. 27
gdzie:
CAB – saldo na rachunku obrotów bieĪących w złotych (równanie R. 24),
CAB_NT – saldo towarów i usług (równanie R. 25),
CAB_INC – saldo dochodów,
CAB_TRANS – saldo transferów bieĪących,
GDP_EXP_N – nominalna wartoĞü eksportu towarów i usług wg RN (równanie R. 26),
GDP_IMP_N – nominalna wartoĞü eksportu towarów i usług wg RN (równanie R. 27),
GDP_EXP – eksport towarów i usług w cenach stałych wg RN (równanie R. 31),
GDP_IMP – import towarów i usług w cenach stałych wg RN (równanie R. 32),
P_EXP – deflator eksportu wg RN (równanie R. 33),
P_IMP – deflator importu wg RN (równanie R. 35).
W
punkcie
2.3.2
przedstawiono
oszacowania
modelu
niedoskonałych
substytutów, na podstawie którego ustalany jest poziom salda towarów i usług. Przy
sporządzaniu prognoz salda dochodów i transferów są zmiennymi egzogenicznymi. Dla
24
Omawiany jest bilans płatniczy na bazie transakcji.
35
celów symulacji przyjmuje siĊ, Īe saldo dochodów jest proporcjonalne do aktywów
zagranicznych netto tj.
CAB _ INC t ~ 0,013 NFAt −1
R. 28
8,3
gdzie:
NFAt – wartoĞü aktywów zagranicznych netto na koniec okresu t (równanie R. 29).
2
Próba: 1995Q1-2004Q3
PowyĪsze oszacowania implikują, Īe dochody z aktywów zagranicznych netto
wynoszą około 1,3% kwartalnie, czyli nieznacznie ponad 5,0% rocznie. WartoĞü
aktywów zagranicznych netto jest mierzona jako skumulowana wartoĞü sald na
rachunku obrotów bieĪących (Por. Lane i Milesi-Ferretti, 1999):
NFAt = NFAt −1 (1 + δ tNFA ) + CABt
R. 29
Jako wartoĞü początkową zasobu aktywów zagranicznych netto przyjĊto poziom pozycji
inwestycyjnej netto na koniec 2003 r. Ze wzglĊdu na wpływ zmian kursowych na
wartoĞü aktywów zagranicznych netto wprowadzono składnik korygujący:
0,4
δ tNFA =
0,6
S _ USD _ PLN t * S _ EUR _ PLN t
−1
0,4
0,6
S _ USD _ PLN t −1 * S _ EUR _ PLN t −1
R. 30
gdzie:
S_USD_PLNt – kurs złotego wzglĊdem dolara amerykaĔskiego (równanie R. 21),
S_EUR_PLNt – kurs złotego wzglĊdem euro (równanie R. 22).
2.3.2 Handel zagraniczny
Blok równaĔ opisujących czynniki kształtujące dynamikĊ wymiany handlowej
oparty został na teorii niedoskonałych substytutów (por. Goldstein M., Khan M., 1985),
zgodnie z którą zakłada siĊ brak doskonałej substytucyjnoĞci dóbr importowanych
(eksportowanych) oraz dóbr wystĊpujących na rynku krajowym. Jest to załoĪenie
znajdujące potwierdzenie w rzeczywistoĞci, szczególnie dla krajów o bogatej strukturze
towarowej eksportu i importu.
36
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
2.3.2.1 Eksport towarów i usług
PrzyjĊto, Īe w długim okresie realna wielkoĞü polskiego eksportu jest
kształtowana przez czynniki podaĪowe. PrzyjĊto specyfikacjĊ opartą na funkcji
transformacji, zgodnie z którą udział eksportu w PKB potencjalnym jest funkcją relacji
cen eksportu do cen produkcji krajowej. W krótkim okresie przyjĊto, Īe wielkoĞü
eksportu jest kształtowana w znacznej mierze przez popyt zewnĊtrzny. Dodanie trendu
do dynamiki długookresowej miało na celu uwzglĊdnienie zjawisk opisanych przez
2
Mroczka i Rubaszka (2003 i 2004), takich jak integracja z Unią Europejską,
liberalizacja handlu, czy napływ zagranicznych inwestycji bezpoĞrednich . Uzyskano
nastĊpujące wyniki:
∆gdp _ exp t = 0,02 − 0,35( gdp _ exp + 1,44
( 2 , 96 )
( 3, 92 )
− 0,01trend − gdp _ pot − 0,74( p _ exp − pgdp )) t −1 + 1,01 ∆gdp _ ext t + dummies
(10 ,1)
(1, 96 )
R. 31
( 0 ,81)
gdzie:
GDP_EXP – eksport towarów i usług w cenach stałych wg RN,
GDP_POT – poziom potencjalnego PKB (równanie R. 5),
GDP_EXT – waĪony (wagi Tab. 2) poziom PKB dla głównych partnerów handlowych
Polski,
PGDP –deflator PKB (równanie R. 15).
Próba: 1995Q2-2004Q3
2.3.2.2 Import towarów i usług
W przypadku wolumenu importu załoĪono, Īe jego podaĪ jest nieograniczona.
Dla długiego okresu przyjĊto specyfikacjĊ funkcji o stałej elastycznoĞci substytucji,
zgodnie z którą udział importu w potencjalnym PKB zaleĪy od relacji cen importu do
cen krajowych. Dodanie trendu do dynamiki długookresowej miało na celu
uwzglĊdnieniu tych samych zjawisk co w równaniu wolumenu eksportu. Z tego
wzglĊdu nałoĪono restrykcjĊ równoĞci na parametry przy trendzie w równaniu eksportu
i importu. Uzyskano nastĊpujące wyniki:
37
∆gdp _ impt = 0,01− 0,12( gdp _ imp + 1,44
( 0 , 91)
(1, 75 )
− 0,01trend − gdp _ pot + 0,70( p _ imp _ noil + gtar _ tr − pgdp))t −1 + 1,59 ∆gdpt
(10 ,1)
(1, 3 )
( 2 , 26 )
+ dummies
R. 32
gdzie:
2
GDP_IMP – import towarów i usług w cenach stałych wg RN,
GDP_POT – poziom potencjalnego PKB (równanie R. 5)
GDP – poziom PKB (równanie R. 1),
P_IMP_NOIL – deflator importu wg RN skorygowany o zmiany cen ropy
(równanie R. 34),
GTAR_TR – stawka celna,
PGDP –deflator PKB (równanie R. 15).
Próba: 1995Q2-2004Q3
2.3.2.3 Deflator eksportu
Deflator eksportu modelowany jest w ramach koncepcji „dawca cen – biorca
cen” skorygowaną o efekt konwergencji. PrzyjĊto, Īe miara zyskownoĞci eksportu,
wpływająca na poziom wolumenu eksportu zgodnie z R. 31, zaleĪy od odchylenia kurs
realnego od długookresowej ĞcieĪki (por. R. 17). Innymi słowy, aprcjacja kursu
wynikająca z długookresowych fundamentów nie zmienia opłacalnoĞci eksportu,
natomiast umocnienie realnej wartoĞci złotego wynikające z czynników innych niĪ
wymienione w R. 17 ma wpływ na decyzje eksporterów. Uzyskano nastĊpujące wyniki:
∆p _ expt = ∆pgdpt − 0,61(( p _ exp− pgdp ) + 6,12 − 0,58( s _ reer +
( 4 , 92 )
( 6 , 31)
+ 0,75( gdp _ pot − gdp _ pot _ ext )))t −1 + 0,45 ∆( s _ reer )t + dummies
R. 33
( 4 , 72 )
gdzie:
P_EXP – deflator eksportu wg RN,
PGDP –deflator PKB (por. równanie R. 15),
38
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Próba: 1995Q2-2004Q3
2.3.2.4 Deflator importu
Deflator importu skorygowany o zmiany cen ropy naftowej jest takĪe
2
modelowany w ramach koncepcji „dawca cen – biorca cen” dostosowaną o efekt
konwergencji. Podobnie jak w równaniu deflatora eksportu przyjĊto, Īe miara
konkurencyjnoĞci cenowej wpływająca na poziom wolumenu importu zgodnie z R. 32,
zaleĪy od odchylenia kurs realnego od długookresowej ĞcieĪki (por. R. 17). Uzyskano
nastĊpujące wyniki:
∆p _ imp _ noil t = ∆pgdp t − 0,21(( p _ imp _ noil − pgdp) + 6,88 − 0,61( s _ reer
( 2 , 54 )
( 4 , 32 )
+ 0,75( gdp _ pot − gdp _ ext _ pot ))) t −1 + 0,63 ∆( s _ reer ) t + dummies
R. 34
( 4 , 32 )
gdzie:
P_IMP_NOIL – deflator importu skorygowany o zmiany cen ropy naftowej wg RN,
PGDP – deflator PKB (por. równanie R. 15),
Próba: 1995Q2-2004Q3
Deflator importu dany jest natomiast jako waĪona suma deflatora cen importu
skorygowanego o zmiany cen ropy oraz cen ropy na rynkach Ğwiatowych wyraĪonych
w złotych:
p _ impt = 0,92 p _ imp _ noil t + 0,08(oil + s _ usd _ p ln) t
R. 35
gdzie:
P_IMP – deflator importu wg RN,
P_IMP_NOIL – deflator importu skorygowany o zmiany cen ropy naftowej wg RN
(por. równanie R. 34),
OIL – Ğwiatowe ceny ropy naftowej w USD,
S_USD_PLN – kurs złotego wzglĊdem dolara amerykaĔskiego (por. równanie R. 21).
39
2.4 SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH
Moduł fiskalny modelu został oparty na danych obejmujących cały sektor
finansów publicznych (SFP), do którego zalicza siĊ budĪet paĔstwa, samorządy
terytorialne, paĔstwowe fundusze celowe, Narodowy Fundusz Zdrowia, agencje
paĔstwowe oraz jednostki pozabudĪetowe. DziĊki temu unikniĊto kłopotów z
modelowaniem efektu decentralizacji administracji publicznej, czy teĪ transferów
pomiĊdzy jednostkami sektora finansów publicznych. W tej czĊĞci modelowane są
2
wielkoĞci dochodów i wydatków SFP oraz wynikający z nich deficyt i dług publiczny.
Wszystkie
równania
przedstawiane
poniĪej
są
toĪsamoĞciowe.
PomiĊdzy
poszczególnymi kategoriami wydatków i dochodów a sferą realną zachodzi wiele
interakcji, wynikających czĊsto z uwarunkowaĔ prawnych (np. okreĞlona jest baza
podatkowa dla dochodów podatkowych).
Blok sektora fiskalnego skonstruowano na danych nominalnych, publikowanych
w Sprawozdaniach z wykonania ustawy budĪetowej za lata 1995-2003. Roczne dane z
tego Ĩródła zostały poddane kwartalizacji na podstawie innych dostĊpnych informacji.
Przykładowo, dane roczne dotyczące budĪetu paĔstwa zostały rozbite na kwartały
na podstawie miesiĊcznych informacji ze SprawozdaĔ operatywnych z wykonania
budĪetu paĔstwa, dane dotyczące samorządów – na podstawie kwartalnych SprawozdaĔ
z wykonania budĪetów jednostek samorządu terytorialnego, dane dotyczące niektórych
agencji i funduszy zostały rozbite w oparciu o kwartalne informacje nt. bieĪącej sytuacji
finansowej przesyłane do NBP w ramach systemu sprawozdawczego. Niewielki odsetek
danych, który nie mógł byü w ten sposób skwartalizowany, został podzielony na
kwartały na podstawie nominalnego wzrostu PKB, nominalnego wzrostu płac lub
indeksu cen konsumpcyjnych w zaleĪnoĞci od charakteru danych.
2.4.1 Dochody SFP
Dochody SFP stanowią sumĊ poszczególnych kategorii dochodowych, co
przedstawia poniĪsze równanie:
GINC_N = GIDT_N + GPIT_N + GCIT_N + GLT_N + GTAR_N + GCT_N +
CGNBP_N + GINC_UE_N + GRT_N
R. 36
gdzie:
GINC_N – dochody sektora finansów publicznych (równanie R. 36),
GIDT_N – wpływy z podatków poĞrednich (równanie R. 37),
GPIT_N – wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych (równanie R. 41),
GCIT_N – wpływy z podatku dochodowego od osób prawnych (równanie R. 42),
GLT_N – wpływy ze składek na ubezpiecznie zdrowotne i społeczne (równanie R. 43),
40
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
GTAR_N – wpływy z ceł (równanie R. 48),
GCT_N – wpływy z podatku od nieruchomoĞci (równanie R. 49),
CGNBP_N – wpływy z zysku NBP (zmienna egzogeniczna),
GINC_UE_N – kompensata budĪetowa z UE (zmienna egzogeniczna),
GRT_N – pozostałe wpływy (równanie R. 50).
W traktacie akcesyjnym przyznano Polsce specjalne Ğrodki pieniĊĪne z Unii
2
Europejskiej dla skompensowania negatywnych skutków akcesji, nazwane kompensatą
budĪetową. ĝrodki te budĪet paĔstwa bĊdzie otrzymywał w latach 2004-2006
w ustalonej w traktacie wysokoĞci. Z tego wzglĊdu GINC_UE_N przyjĊto w modelu
jako
zmienną
egzogeniczną.
Pozostałe
kategorie
dochodowe
są
zmiennymi
endogenicznymi.
Wszystkie kategorie podatkowe oraz wpływy ze składek na ubezpieczenia i
wpływy z ceł ustalane są na podstawie efektywnych stawek podatkowych oraz bazy
podatkowej. Efektywna stawka podatkowa, umoĪliwia ujĊcie w jednym parametrze
szeregu czynników, takich jak: stawka nominalna, system ulg i zwolnieĔ podatkowych
czy teĪ udział szarej strefy. Przyjmuje siĊ, Īe wysokoĞü stawek efektywnych jest równa
stawce z ostatniego okresu, z którego dostĊpne są dane. Dla okresu prognozy stawki
korygowane są o skutki znanych zmian systemowych, np. zamroĪenie progów
podatkowych PIT w 2005 r., wzrost składki zdrowotnej z 8,25% w 2004 r. do 8,50% w
2005 r., 8,75% w 2006 r. oraz 9,00% w 2007 r., dodatkowe wpływy z PIT w 2007 r.
(rozliczenie roczne za 2006 r.) z powodu likwidacji ulgi remontowej w 2006 r.
2.4.1.1 Wpływy z podatków poĞrednich
Wpływy z podatków poĞrednich moĪna podzieliü na wpływy z podatku od
towarów i usług (VAT), wpływy z akcyzy oraz wpływy z podatku od gier tj.:
GIDT_N = GVAT_N + GEXT_N + GGAM_N
R. 37
gdzie:
GVAT_N – wpływy z VAT (równanie R. 38),
GEXT_N – wpływy z akcyzy (równanie R. 39),
GGAM_N – wpływy z podatku od gier (równanie R. 40).
Baza podatkowa podatku VAT oraz akcyzy jest sumą konsumpcji prywatnej,
zakupów publicznych (które stanowią ok. 30% wydatków bieĪących rządu) oraz
inwestycji publicznych25, co ilustrują poniĪsze toĪsamoĞci:
25
Podmioty publiczne nie mogą odpisaü podatku VAT zapłaconego z tytułu własnych inwestycji, gdyĪ
nie są płatnikami podatku VAT.
41
GVAT_N = GVAT_TR * (CONP_N + 0,3 * GCE_N + GINV_N)
R. 38
GEXT_N = GEXT_TR * (CONP_N + 0,3 * GCE_N + GINV_N)
R. 39
gdzie:
GVAT_TR – stawka efektywna podatku VAT (zmienna egzogeniczna),
GEXT_TR – stawka efektywna akcyzy (zmienna egzogeniczna),
CONP_N – nominalne spoĪycie indywidalne (równanie R. 7),
2
GCE_N – wydatki bieĪące rządu na które składają siĊ wydatki na zakup dóbr
nieinwestycyjnych (ok. 30% wydatków ogółem) oraz wydatki płacowe (ok. 70%
wydatków) (równanie R. 52),
GINV_N – inwestycje publiczne (równanie R. 61).
Wpływy z podatku od gier stanowią iloczyn stawki efektywnej podatku oraz
konsumpcji prywatnej.
GGAM_N = GGAM_TR * CONP_N
R. 40
gdzie:
GGAM_TR – stawka efektywna podatku od gier (zmienna egzogeniczna),
CONP_N – nominalne spoĪycie indywidalne (równanie R. 7).
2.4.1.2 Wpływy z PIT
Bazą podatkową dla wpływów z podatku PIT jest fundusz płac powiĊkszony
o transfery z tytułu rent i emerytur oraz zasiłki dla bezrobotnych, co opisuje poniĪsza
zaleĪnoĞü:
GPIT_N
= GPIT_TR * (GTR_RETIRED_N + GTR_UNEMP_N +
WAGEFUND_N)
R. 41
gdzie:
GPIT_TR – stawka efektywna podatku PIT (zmienna egzogeniczna),
GTR_RETIRED_N – transfery z tytułu rent i emerytur (równanie R. 58),
GTR_UNEMP_N – zasiłki dla bezrobotnych (równanie R. 54),
WAGEFUND_N – kwartalny fundusz płac w gospodarce.
2.4.1.3 Wpływy z CIT
Osoby prawne płacą podatek dochodowy CIT od wypracowanego zysku,
tj. przychodów pomniejszonych o koszty. Wpływy z CIT prognozowane są na
42
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
podstawie załoĪenia o stałej relacji wpływów z CIT do wartoĞci dodanej brutto26 w skali
kraju, pomniejszonej o koszty pracy i amortyzacjĊ Ğrodków trwałych. W związku z tym
tzw. baza podatkowa w przypadku wpływów z podatku CIT obejmuje produkt krajowy
brutto pomniejszony o podatki poĞrednie27, fundusz płac, pozapłacowe koszty pracy
oraz deprecjacjĊ Ğrodków trwałych28 i powiĊkszony o dotacje dla przedsiĊbiorstw29.
GCIT_N = GCIT_TR * (GDP_N – GIDT_N + GTR_CORP_N –
WAGEFUND_N – GLT_CORP_N – KEP * PGDP * DEPR)
R. 42
2
gdzie:
GCIT_TR – stawka efektywna podatku CIT (zmienna egzogeniczna),
GDP_N – nominalna wartoĞü PKB,
GTR_CORP_N – dotacje dla przedsiĊbiorstw (równanie R. 62),
WAGEFUND_N – kwartalny fundusz płac w gospodarce,
GLT_CORP_N – kwartalne pozapłacowe koszty pracy (równanie R. 45),
KEP – wartoĞü kapitału równa skumulowanej wartoĞci inwestycji (równanie R. 2),
DEPR – kwartalna stopa deprecjacji (zmienna egzogeniczna).
2.4.1.4 Wpływy ze składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne
Wpływy ze składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne stanowią sumĊ składek
ubezpieczeniowych (płaconych przez pracujących, pracodawców, właĞcicieli firm oraz
osoby wolnych zawodów) oraz składek zdrowotnych (płaconych przez pracowników,
właĞcicieli firm, osoby wolnych zawodów oraz emerytów i rencistów).
GLT_N = GLT_EMP_N + GLT_CORP_N + GLT_SB_N + GLT_HC_N
R. 43
GLT_EMP_N = GLT_EMP_TR * WAGEFUND_N
R. 44
GLT_CORP_N = GLT_CORP_TR * WAGEFUND_N
R. 45
GLT_SB_N = GLT_SB_TR * WAGEFUND_N
R. 46
GLT_HC_N = GLT_HC_TR * (WAGEFUND_N + GTR_RETIRED_N)
R. 47
gdzie:
(równanie R. 44),
26
WartoĞü dodana brutto jest to wartoĞü PKB pomniejszona o podatki od produktów i powiĊkszona o
dotacje do produktów.
27
Podatki poĞrednie są zmienną zastĊpującą podatki od produktów.
28
Deprecjacja Ğrodków trwałych jest zmienną zastĊpującą amortyzacjĊ Ğrodków trwałych.
29
Dotacje dla przedsiĊbiorstw są zmienną zastĊpującą dotacje do produktów.
43
GLT_CORP_N – składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracodawców
(równanie R. 45),
osoby wolnych zawodów (równanie R. 46),
GLT_EMP_TR – efektywna stawka wpływów z tytułu składki na ubezpieczenia
społeczne płacone przez pracowników (zmienna egzogeniczna),
2
GLT_CORP_TR – efektywna stawka wpływów z tytułu składki na ubezpieczenia
społeczne płacone przez pracodawców (zmienna egzogeniczna),
GLT_SB_TR – efektywna stawka wpływów z tytułu składki na ubezpieczenia
społeczne płacone przez właĞcicieli firm i osoby wolnych zawodów (zmienna
egzogeniczna),
GLT_HC_TR – efektywna stawka wpływów z tytułu składki na ubezpieczenie
zdrowotne (zmienna egzogeniczna).
2.4.1.5 Wpływy z ceł
Wpływy z ceł uzaleĪnione są od wartoĞci importu towarów30. Przyjmuje siĊ
nastĊpującą toĪsamoĞü:
GTAR_N = GTAR_TR * GDP_IMP * P_IMP
R. 48
gdzie:
GTAR_TR – stawka efektywna dla ceł (zmienna egzogeniczna),
GDP_IMP – wolumen importu towarów i usług w cenach stałych wg RN (równanie
R. 32),
P_IMP – deflator importu wg RN (równanie R. 35).
2.4.1.6 Wpływy z podatku od nieruchomoĞci
W przypadku wpływów z podatku od nieruchomoĞci zakłada siĊ upraszczające
załoĪenie, Īe wartoĞü nieruchomoĞci jest proporcjonalna do PKB. Wynika stąd forma
przyjĊtej zaleĪnoĞci:
GCT_N = GCT_TR * GDP_N
R. 49
gdzie:
GCT_TR – stawka efektywna podatku od nieruchomoĞci (zmienna egzogeniczna).
30
Od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, tj. unii celnej, budĪet Polski uzyskuje wpływy
celne z towarów, które przekraczają w Polsce granicĊ Unii, natomiast niekoniecznie docelowo trafiają do
polskich odbiorców. Podobnie, czĊĞü towarów, stanowiących polski import przekracza zewnĊtrzną
granicĊ Unii poza Polską, w związku z czym cło od nich nie trafia do polskiego budĪetu. Dane dotyczące
powyĪszych przepływów nie są jednak dostĊpne, co uniemoĪliwia zbudowanie lepszego równania
wpływów z ceł.
44
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
2.4.1.7 Wpływy z zysku NBP oraz pozostałe dochody
Wpływy z zysku NBP (na które składają siĊ głównie zyski z rezerw walutowych
i operacji
otwartego
rynku),
prognozowane
w
Departamencie
Operacyjno-
Rachunkowym NBP są podstawą do załoĪeĔ o wysokoĞci wpłaty z zysku NBP w
modelu ECMOD.
Pozostałe dochody, w których skład wchodzą m. in. wpływy z dywidend oraz
wpłaty jednostek samorządu terytorialnego, zaleĪą od wielu czynników, których
2
kwantyfikacja nastrĊcza pewnych problemów. Z powodu trudnoĞci z modelowaniem
przyjĊto, Īe pozostałe dochody SFP wzrastają w tempie wzrostu nominalnego PKB.
GRT_N = GRT_N(-4) * GDP_N / GDP_N(-4)
R. 50
gdzie:
GRT_N – pozostałe dochody SFP (równanie R. 50),
GDP_N – nominalny PKB.
2.4.2 Wydatki SFP
Wydatki SFP stanowią sumĊ poszczególnych kategorii wydatków tj.: wydatków
bieĪących, transferów dla ludnoĞci, inwestycyjnych, dotacji do zadaĔ gospodarczych,
kosztów obsługi długu, składki płaconej do budĪetu UE oraz pozostałych wydatków:
GEXP_N = GCE_N + GTR_N + GINV_N + GTR_CORP_N + GDS_N +
GEXP_UE_N + GRE_N
R. 51
gdzie:
GEXP_N – wydatki sektora finansów publicznych (równanie R. 51),
GCE_N – wydatki bieĪące (równanie R. 52),
GTR_N – transfery dla ludnoĞci (równanie R. 53),
GINV_N – wydatki inwestycyjne (równanie R. 61),
GDS_N – koszty obsługi długu (równanie R. 60),
GEXP_UE_N – składka płacona do budĪetu Unii Europejskiej (zmienna egzogeniczna),
GRE_N – pozostałe wydatki (równanie R. 63).
Składka płacona przez kraje członkowskie do budĪetu Unii Europejskiej składa
siĊ z czterech czĊĞci: wpływów z ceł, wpływów z opłat rolnych, wpływów z VAT oraz
wpłat uzaleĪnionych od wielkoĞci Produktu Narodowego Brutto kraju członkowskiego
w stosunku do PNB całej Unii. W przypadku Polski, ten ostatni element stanowi przy
tym ok. 70% wysokoĞci składki. Do oszacowania jego wysokoĞci na nastĊpne lata
naleĪałoby posłuĪyü siĊ jednakową prognozą wzrostu PNB w 25 krajach Unii. NBP nie
45
dysponuje jednak takimi szacunkami i z tego powodu przyjĊto wysokoĞü składki
egzogenicznie na podstawie oddzielnych badaĔ przeprowadzonych przez ekspertów31.
Pozostałe zmienne są zmiennymi endogenicznymi, których równania przedstawione są
poniĪej.
2.4.2.1 Wydatki bieĪące
Wynagrodzenia i pochodne stanowią ok. 70% wydatków bieĪących, natomiast
2
na pozostałe ok. 30% składają siĊ koszty czynszów i wydatki na zakup dóbr
nieinwestycyjnych. Wynika stąd nastĊpująca postaü równania:
GCE_N = GCE_N(-4) * (70% * WAGE / WAGE(-4) + 30% * PGDP / PGDP(-4))
R. 52
gdzie:
WAGE – przeciĊtne wynagrodzenie w gospodarce (równanie R. 16),
PGDP – deflator PKB (równanie R. 15).
2.4.2.2 Wydatki na transfery dla ludnoĞci
Dokonano dalszej dezagregacji transferów dla ludnoĞci na zasiłki dla
bezrobotnych, emerytury i renty oraz pozostałe transfery z pomocy społecznej, tj.:
GTR_N = GTR_UNEMP_N + GTR_RETIRED_N + GTR_RELIEF_N
R. 53
gdzie:
GTR_UNEMP_N – zasiłki dla bezrobotnych (równanie R. 54)
GTR_RETIRED_N – wydatki na emerytury i renty oraz Ğwiadczenia przedemerytalne
(równanie R. 58),
GTR_RELIEF_N – transfery z pomocy społecznej/opieki społecznej (równanie R. 56).
WysokoĞü Ğrodków przekazywanych na zasiłki dla bezrobotnych oraz
transferów z opieki społecznej obliczana jest jako iloczyn przeciĊtnego Ğwiadczenia
oraz liczby bezrobotnych (tj. róĪnicy liczby osób aktywnych zawodowo i pracujących),
przy załoĪeniu, Īe iloĞü osób wymagających pomocy socjalnej jest proporcjonalna do
liczby bezrobotnych. PrzyjĊte zostało przy tym załoĪenie, Īe indeksacja wysokoĞci
ĞwiadczeĔ (czyli wzrost przeciĊtnego Ğwiadczenia) opiera siĊ na dynamice cen.
Obrazują to nastĊpujące równania:
31
Raport z badaĔ pt. „KorzyĞci i koszty członkostwa Polski w Unii Europejskiej”, Centrum Europejskie
Natolin, Warszawa, 2003.
46
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
GTR_UNEMP_N = AVGBENEFIT_N * (LF – EMP)
R. 54
AVGBENEFIT_N = AVGBENEFIT_N(-1) * CPI(-1) / CPI(-2)
R. 55
GTR_RELIEF_N = AVGRELIEF_N * (LF – EMP)
R. 56
AVGRELIEF_N = AVGRELIEF_N(-1) * CPI(-1) / CPI(-2)
R. 57
gdzie:
AVGBENEFIT_N – przeciĊtna kwartalna wysokoĞü Ğwiadczenia z Funduszu Pracy
2
w przeliczeniu na jednego bezrobotnego (równanie R. 55),
LF – liczba osób aktywnych zawodowo w tys. wg BAEL (zmienna egzogeniczna),
EMP – liczba pracujących w tys. wg BAEL (równanie R. 4),
CPI – wskaĨnik cen konsumpcyjnych (R. 13),
AVGRELIEF_N – przeciĊtna kwartalna wysokoĞü Ğwiadczenia społecznego (równanie
R. 57)
Wydatki na emerytury i renty zaleĪą od liczby beneficjentów ĞwiadczeĔ oraz
od wysokoĞci przeciĊtnego Ğwiadczenia, co ilustruje poniĪsze równanie:
GTR_RETIRED_N = RETIRED * AVGPENSION_N
R. 58
gdzie:
RETIRED – liczba emerytów i rencistów (zmienna egzogeniczna),
AVGPENSION_N – przeciĊtna wysokoĞü ĞwiadczeĔ z tytułu emerytur i rent (równanie
R. 59)
Liczba emerytów i rencistów uwarunkowana jest strukturą demograficzną
społeczeĔstwa, jak równieĪ regulacjami administracyjno-prawnymi, wobec czego jest
w modelu zmienną egzogeniczną. ĝwiadczenia emerytalno-rentowe są waloryzowane
wskaĨnikiem indeksacji, który do niedawna był ustalany czĊĞciowo na podstawie
przepisów, a czĊĞciowo negocjowany w toku prac Komisji Trójstronnej. 1. marca 2004
r. dokonana została waloryzacja wskaĨnikiem 1,8%. Od 2005 r. zgodnie z
wprowadzoną ustawą o Ğwiadczeniach emerytalnych i rentowych waloryzacja bĊdzie
przeprowadzana po przekroczeniu przez skumulowany wzrost inflacji (od momentu
poprzedniej waloryzacji) progu 5%, nie rzadziej jednak niĪ co 3 lata. Prognozy inflacji
wskazują, Īe waloryzacja zostanie przeprowadzona w roku 2006.
Równanie opisujące waloryzacjĊ ĞwiadczeĔ emerytalnych i rentowych składa siĊ
z dwóch czĊĞci. Pierwszy człon równania opisuje waloryzacjĊ cenową w roku 2006,
która zostanie wprowadzona od 1. marca, tj. 33% waloryzacji dokonuje siĊ w I kw.
danego
roku,
a pozostała
czĊĞü
66%
w
II
kw.
Ostatni
człon
równania
(avg_pension_korekta) jest korektą na przepływ Ğwiadczeniobiorców, która wyznaczana
47
jest w sposób ekspercki. Nowo przyznane emerytury i renty są przyznawane w oparciu
o Ğrednie zarobki w ostatnich latach przed przejĞciem na emeryturĊ lub rentĊ32, wobec
czego osoby nowe w systemie bĊdą miały wyĪsze przeciĊtne Ğwiadczenie, niĪ osoby,
których Ğwiadczenie jest waloryzowane jedynie wg wskaĨnika inflacji33. PrzyjĊto
załoĪenie, Īe Ğredni czas otrzymywania Ğwiadczenia wynosi 15 lat34.
AVG_PENSION_N / AVG_PENSION_N(-1) = 1 + 59/60 * (I06Q1 * (CPI(-1)
2
/ CPI(-9) - 1) + 66% * I06Q2 * (CPI(-2) / CPI (-10) - 1)) + 1/60 *
R. 59
avg_pension_korekta
gdzie:
I06Q1 – zmienna 0-1, która przyjmuje wartoĞü 1 w I kw. roku 2006, natomiast w
pozostałych okresach jest równa 0,
I04Q2 – zmienna 0-1, która przyjmuje wartoĞü 1 w II kw. roku 2004, natomiast w
pozostałych okresach jest równa 0.
2.4.2.3 Koszty obsługi długu
Koszty obsługi długu zaleĪą od wielkoĞci długu oraz od efektywnej stopy
oprocentowania długu. Stopa ta w opisywanym modelu została przyjĊta jako
egzogeniczna, z powodu kłopotów z modelowaniem tej zmiennej. Podstawowym
problemem, poza bardzo krótkim, dostĊpnym szeregiem czasowym35, jest fakt, iĪ
koszty obsługi długu liczone są na bazie kasowej, a nie memoriałowej. Koszty obsługi
długu zaleĪą wiĊc bardzo silnie od struktury długu (zarówno terminowej, jak i wg
rodzaju
instrumentu
dłuĪnego).
Przykładowo,
w przypadku
emisji
obligacji
zerokuponowych, całoĞü kosztu ich obsługi jest ksiĊgowana (wg metody kasowej)
w momencie wykupu, co zniekształca obraz prawdziwego efektywnego oprocentowania
długu.
W modelu ECMOD, przy sporządzaniu prognozy fiskalnej, prognoza efektywnej
stopy oprocentowania długu publicznego sporządzana jest na podstawie danych
z Ministerstwa Finansów o strukturze oraz terminach wykupu bonów skarbowych oraz
obligacji.
Dług publiczny podzielony jest w modelu na czĊĞü krajową oraz czĊĞü
zagraniczną, której wartoĞü wyraĪona w złotych zaleĪy od bieĪącego kursu walutowego.
Dlatego zmiany kursu walutowego znajdują odzwierciedlenie w kosztach obsługi długu.
32
W rzeczywistoĞci system wyznaczania wysokoĞci Ğwiadczenia jest nieco bardziej skomplikowany,
ale w całoĞci oparty na wynagrodzeniach.
33
JeĞli płace nominalne rosną szybciej niĪ ceny.
34
Stąd kwartalny wskaĨnik 1/60.
35
NiezbĊdną zmienną do obliczenia efektywnej stopy oprocentowania długu jest wielkoĞü długu, a
szacunki dotyczące wielkoĞci długu SFP dostĊpne są od IV kw. 1999 r.
48
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
GDS_N = GDEBT_N * GDEBT_IR
R. 60
gdzie:
GDEBT_N – nominalna wielkoĞü długu publicznego (równanie R. 65),
GDEBT_PL – udział zadłuĪenia krajowego w długu publicznym (zmienna
egzogeniczna),
GDEBT_IR – efektywna stopa oprocentowania długu publicznego (zmienna
egzogeniczna).
2
2.4.2.4 Wydatki inwestycyjne, dotacje dla przedsiĊbiorstw oraz pozostałe
wydatki
NastĊpujące kategorie wydatkowe są ustalane na podstawie dyskrecjonalnych
decyzji rządu i parlamentu:
1) inwestycje publiczne,
2) dotacje dla przedsiĊbiorstw,
3) pozostałe wydatki sektora finansów publicznych, w których skład wchodzą
m.in. z góry okreĞlone składki do organizacji miĊdzynarodowych (poza UE).
Suma wydatków w wymienionych kategoriach wyniosła w 2003 r. ok. 7,3%
wydatków SFP ogółem. W modelu przyjĊto, Īe kategorie wymienione powyĪej
zmieniają siĊ zgodnie ze wzrostem nominalnego PKB tj.:
GINV_N = GINV_N(-4) * GDP_N / GDP_N(-4)
R. 61
GTR_CORP_N = GTR_CORP_N(-4) * GDP_N / GDP_N(-4)
R. 62
GRE_N = GRE_N(-4) * GDP_N / GDP_N(-4)
R. 63
gdzie:
GINV_N – wydatki inwestycyjne (równanie R. 61),
GDP_N – nominalny poziom PKB,
GTR_CORP_N – dotacje dla predsiĊbiorstw (równanie R. 62),
GRE_N – pozostałe wydatki (równanie R. 63).
2.4.3 Deficyt i dług publiczny SFP
Saldo sektora finansów publicznych liczone jest standardowo, zgodnie z
równaniem:
GDEF_N = GINC_N - GEXP_N
R. 64
Dominującą pozycją długu sektora finansów publicznych jest dług Skarbu
PaĔstwa oraz, w mniejszym stopniu, zadłuĪenie jednostek samorządu terytorialnego.
Pozostałe jednostki sektora finansów publicznych, mimo, Īe niejednokrotnie generują
49
zadłuĪenie, mają wzglĊdnie niski poziom długu, gdyĪ ich dług jest z reguły
przejmowany przez Skarb PaĔstwa.
Dane skonsolidowane nt. długu sektora finansów publicznych są dostĊpne od
1999 roku. Z tego wzglĊdu wielkoĞü długu SFP w okresie 1 kw. 1995 r. – 3 kw. 1999 r.
została oszacowana na podstawie danych o długu Skarbu PaĔstwa.
Przyrost długu zaleĪy od kilku czynników. Po pierwsze dług zostaje
powiĊkszony o deficyt SFP. Po drugie zmiany kursów walutowych mogą wpłynąü na
2
wartoĞü długu zagranicznego liczonego w walucie krajowej. Po trzecie dług moĪe
zostaü zmniejszony o wpływy z prywatyzacji, a powiĊkszony o wypłaty rekompensat
budĪetowych. Po czwarte, niedoskonałoĞci polskiego systemu finansowego powodują,
iĪ nie wszystkie operacje dokonywane przez rząd są ujmowane w deficycie sektora. Po
piąte, rząd moĪe finansowaü deficyt, albo zadłuĪając siĊ, albo korzystając ze
zgromadzonych na kontach Ğrodków finansowych (tzw. poduszka płynnoĞciowa)36.
Czwarta i piąta przyczyna zmiany poziomu długu została uwzglĊdniona w równaniu w
postaci korekt poziomu długu.
Po uwzglĊdnieniu wszystkich powyĪszych uwag równanie wygląda nastĊpująco:
GDEBT_N = GDEBT_N(-1) * [(GDEBT_EUR * S_EUR_PLN + (1GDEBT_EUR) * S_USD_PLN) / (GDEBT_EUR * S_EUR_PLN(-1) + (1GDEBT_EUR) * S_USD_PLN(-1)) * (1 - GDEBT_PL) + GDEBT_PL] -
R. 65
GDEF_N - GPRIV_N + korekta na saldo prefinansowania projektów UE +
korekta na Ğrodki na kontach rządowych + korekta na długi szpitali
gdzie:
GDEBT_EUR – udział długu denominowanego w euro w długu ogółem37 (zmienna
egzogeniczna),
GDEBT_PL – udział zadłuĪenia krajowego w długu publicznym (zmienna
egzogeniczna),
S_EUR_PLN – kurs walutowy PLN/EUR (równanie R. 22),
S_USD_PLN – kurs walutowy PLN/USD (rownanie R. 21),
GDEF_N – saldo SFP (równanie R. 64),
GPRIV_N – wpływy z prywatyzacji (skorygowane o kompensaty budĪetowe) (zmienna
egzogeniczna).
36
W ten sposób moĪna finansowaü deficyt jedynie przejĞciowo, gdyĪ Ğrodki na kontach rządowych
spełniają rolĊ tzw. poduszki płynnoĞciowej i ich poziom nie moĪe byü zbyt niski.
37
Dług, który jest denominowany w walutach innych niĪ EUR i USD, został przydzielony do EUR i USD
proporcjonalnie do ich udziału w koszyku. Oznacza to załoĪenie, Īe kurs PLN/inne waluty z koszyka
długu zmienia siĊ proporcjonalnie do kursu koszyka EUR i USD.
50
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Analizy symulacyjne
3 ANALIZY SYMULACYJNE
3
Analizy symulacyjne
Przedmiotem niniejszej czĊĞci opracowania są wyniki symulacji reakcji
gospodarki polskiej na trzy przejĞciowe impulsy:

impuls polityki monetarnej;

impuls kursowy;

impuls polityki fiskalnej.
3
Wszystkie symulacje przeprowadzono z włączoną regułą stopy procentowej38
oraz regułą polityki fiskalnej39. Przy przeprowadzaniu symulacji konieczne jest
włączenie
do modelu
funkcji
reakcji
banku
centralnego
endogenizującej
krótkookresową stopĊ procentową. W przeciwnym przypadku wyniki symulacji
opisywałyby nieprawdopodobną ĞcieĪkĊ rozwoju gospodarki, w której bank centralny
nie reaguje na rozwój sytuacji. Równie nierealistyczne byłoby załoĪenie o braku
dostosowaĔ fiskalnych w przypadku wystĊpowania szoku prowadzącego do
zwiĊkszenia siĊ deficytu (a przez to długu) sektora finansów publicznych. Zasadniczym
celem przeprowadzania symulacji jest analiza funkcji reakcji na impuls; w razie
nieuwzglĊdnienia reguły stopy procentowej miałyby one zniekształconą postaü. W
procesie przygotowywania projekcji/prognozy z modelu ECMOD reguła stopy
procentowej zastĊpowana jest egzogenicznie zadaną ĞcieĪką krótkookresowych stóp
procentowych. Pozwala to na analizowanie scenariuszy typu „co-jeĞli”, które
są podstawowym powodem przygotowywania projekcji.
We wszystkich przypadkach czas trwania impulsu wynosi 8 kwartałów. PoniĪej
opisano
kanały
zaprezentowano
transmisji
reakcjĊ
poszczególnych
wybranych
impulsów
kategorii
w
gospodarce
makroekonomicznych.
oraz
Wyniki
zestawiono w tabelach 1-6 załącznika, gdzie podano róĪnice pomiĊdzy scenariuszem
wystąpienia impulsu a scenariuszem bazowym (scenariusz rozwoju gospodarki bez
wystĊpowania zakłóceĔ).
38
Reguła Taylora, backward-looking, por. punkt 3.1. Reguła polityki pieniĊĪnej włączana jest w
momencie zakoĔczenia impulsu, w przypadku symulacji stopy procentowej. W pozostałych dwóch
symulacjach reguła włączona jest w całym okresie trwania symulacji.
39
Por. punkt 3.2 Reguła polityki fiskalnej włączana jest w momencie zakoĔczenia impulsu w przypadku
symulacji fiskalnej. W pozostałych dwóch symulacjach reguła włączana jest z opóĨnieniem, co z jednej
strony nie zaburza krótko- i Ğredniookresowych reakcji kluczowych makrokategorii, a z drugiej strony
zapewnia powrót deficytu i długu publicznego do wartoĞci początkowych.
51
Analizy symulacyjne
3.1
REGUŁA POLITYKI PIENIĉĩNEJ
W symulacjach przyjmuje siĊ regułĊ polityki pienieĪnej, której specyfikacja jest
zgodna z regułą Taylora (por. Taylor (1997 i 2000)). Wagi przyjĊte przy luce
popytowej, luce inflacyjnej oraz parametr definujący siłĊ wygładzania ĞcieĪki stóp
procentowych ustalone zostały na podstawie powszechnie przyjmowanych w literaturze
wartoĞci. WartoĞü naturalnej stopy procentowej, ustalona na 4%, jest zgodna z
badanami NBP nt. jej poziomu i jego zmianami w czasie (Brzoza-Brzezina 2003).
WartoĞü 4% jest w dolnej czĊsci przedziałów wartoĞci otrzymywanych w niezaleĪnych
estymacjach; zdecydowano siĊ przyjąü wartoĞü z dolnego kraĔca ze wzglĊdu na
wynikający z badaĔ malejący trend naturalnej stopy procentowej w Polsce. Stosowana
3
w stymulacjach postaü reguły Taylora jest nastĊpująca:
i _ w3mt = (1 − α ) * [φ + inf t + β GAPt + γ (inf t − inf_ cel )] + α * i _ w3mt −1
R. 66
gdzie,
i_w3mt – nominalna Ğrednia kwartalna wartoĞü stopy WIBOR3M,
inf – inflacja CPI (równanie R. 13),
GAP –luka popytowa (równanie R. 6),
inf_cel - cel inflacyjny (tj. 2,5%, zm. egzogeniczna),
φ –naturalna stopa procentowa,
α –współczynnik wygładzania,
β , γ - wagi odpowiednio przy luce popytowej oraz odległoĞci inflacji od celu
inflacyjnego.
3.2
REGUŁA POLITYKI FISKALNEJ
Przy sporządzaniu symulacji stosowana jest reguła polityki fiskalnej
równowaĪąca dochody i wydatki sektora finansów publicznych. Dochody z podatku
PIT oraz dochody ze składek na ubezpieczenie społeczne zmieniają siĊ poprzez
korygowanie stawek efektywnych tak, aby saldo sektora pozostało na poziomie
zerowym. Przyjmuje siĊ przy tym nastĊpujące rozwiązanie:
∆et = θ × (d t −1 − d ∗ )
R. 67
gdzie:
∆et - procentowy wzrost stawki efektywnej,
d- poziom salda w stosunku do PKB,
52
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Analizy symulacyjne
d ∗ - załoĪony poziom salda w stosunku do PKB (0% PKB),
θ - współczynnik okreĞlający prĊdkoĞü zachodzącego dostosowania.
Zapewnia to powrót salda do załoĪonej wysokoĞci, a poprzez koszty obsługi długu
publicznego stopniowo stabilizuje siĊ równieĪ poziom długu.
Poprawa salda sektora finansów publicznych nastĊpuje stopniowo, tak Īe relacja
salda do produktu krajowego brutto stabilizuje siĊ w pełni dopiero w dłuĪszym okresie.
Parametry reguły zostały ustalone na takim poziomie, aby stabilizowały długookresowe
własnoĞci modelu, słabo oddziaływując na bieĪącą gospodarkĊ. Jest to konieczne ze
wzglĊdu na fakt, Īe zrównowaĪenie dochodów i wydatków sektora finansów
3
publicznych prowadzi do osłabienia działania automatycznych stabilizatorów w
40
modelu . Przyjmując takie rozwiązanie otrzymuje siĊ stabilizacjĊ deficytu oraz długu
publicznego w długim okresie, bez wprowadzania szoków krótkookresowych.
Reguła ta nie jest regułą o charakterze operacyjnym, a ma jedynie na celu
stabilizowanie salda sektora (a przez to długu publicznego) w üwiczeniach
symulacyjnych i üwiczeniu badającemu własnoĞci długookresowe. Wybór kategorii
zmienianych stawek oraz opóĨnieĔ był wyborem technicznym, podyktowanym chĊcią
wygładzenia przebiegu zmiennych fiskalnych (opóĨnienie -1) oraz ograniczeniem
wpływu reguły na inflacjĊ (nieuwzglĊdnienie stawek efektywnych podatków
poĞrednich41).
3.3 WŁASNOĝCI PROGNOSTYCZNE MODELU - SYMULACJE
WEWNĄTRZ I POZA PRÓBĄ
W celu oceny własnoĞci prognostycznych modelu przeprowadzono symulacje
poza próbą (out-of-sample) oraz w próbie (in-sample). Symulacja poza próbą polega
na przeszacowaniu modelu z zachowaniem obecnej specyfikacji równaĔ42 na skróconej
próbie (do momentu t) oraz sporządzeniu prognozy na okres t+k kwartałów wprzód,
gdzie k=1,2,…,8. Symulacja wewnątrz próby polega na przeszacowaniu modelu na
próbie do momentu t, a nastĊpnie „cofniĊciu siĊ w czasie” do momentu t-8 i
sporządzeniu prognoz na kwartały t-p, gdzie p=7,6,5,…,1,0. W przypadku obu üwiczeĔ
40
W przypadku wystąpienia w gospodarce wstrząsu podaĪowego automatyczne stabilizatory nie są w
stanie zapewniü gospodarce trwałej równowagi. W takiej sytuacji niezbĊdne jest dostosowanie fiskalne,
które jest zapewnione w modelu ECMOD poprzez działanie reguły polityki fiskalnej. W przypadku
wystąpienia szoku popytowego automatyczne stabilizatory są w stanie zapewniü powrót do równowagi, a
działanie reguły polityki fiskalnej osłabia ich wpływ na gospodarkĊ. Współczynnik szybkoĞci
dostosowania został dobrany tak, aby zapewniał wystarczająco silne działanie reguły w przypadku
szoków podaĪowych oraz wystarczająco słabe działanie w przypadku wstrząsów popytowych.
41
Pomimo, iĪ rząd moĪe najłatwiej i najszybciej zmieniü właĞnie tĊ kategoriĊ podatkową.
42
Zachowany jest jednolity zestaw zmiennych i ich opóĨnieĔ w przypadku kaĪdego przeszacowania.
53
Analizy symulacyjne
przyjmujemy rzeczywiste przebiegi zmiennych egzogenicznych i liczymy błĊdy tak
uzyskanych prognoz Przeprowadzenie takich symulacji pozwala na zbadanie własnoĞci
prognostycznych modelu jako całoĞci, co nie jest moĪliwe na podstawie analizy jakoĞci
dopasowania poszczególnych równaĔ do danych.
Symulacje poza próbą przeprowadzono przy załoĪeniu stopniowego zwiĊkszania
próby, tj. metodą rolling-window out-of-sample forecast. Nie przeprowadzano
reestymacji relacji kointegrujących. W pierwszym kroku dokonano wyboru momentu
rozpoczĊcia prognozy poza próbą – przyjĊto, iĪ najkrótsza próba wybrana do
przeszacowania modelu koĔczy siĊ na IV kwartale 2001 r. NastĊpnie zbadano
rozwiązanie przeszacowanego modelu od I kw. 2002 r. do III kw. 2004 r, analizując
3
podstawowe kategorie makroekonomiczne. W kolejnym kroku próbĊ zwiĊkszono o 1
kwartał, ponownie przeszacowano model43, rozwiązano go od II kw. 2002 r. do III kw.
2004 r. oraz wyznaczono błĊdy prognoz. Opisaną procedurĊ powtarzano do momentu
przeszacowania modelu na próbie do II kw. 2004 r. i uzyskania na jego podstawie
prognozy na III kw. 2004 r.
NaleĪy podkreĞliü, Īe błĊdy uzyskane w symulacji poza próbą nie są toĪsame
z błĊdami prognozy, poniewaĪ w symulacji nie uwzglĊdnia siĊ ocen ekspertów, które
takĪe wpływają na wyniki prognoz. Z tego powodu błĊdy uzyskane w tej symulacji są
zazwyczaj wyĪsze niĪ faktyczne błĊdy prognozy. Dodatkowo zakłada siĊ, Īe ujĊte w
obecnej wersji modelu zaleĪnoĞci prawdziwe były równieĪ w poprzednich latach – tzn.
dokonuje siĊ automatycznego przeszacowania parametrów równaĔ bez zmiany ich
specyfikacji, co, takĪe moĪe wpływaü na jakoĞü uzyskiwanych w üwiczeniu prognoz.
Na wykresie W. 2 przedstawione zostały błĊdy prognozy poza próbą dla inflacji
w horyzoncie prognozy do 8 kwartałów wprzód. W nawiasach podano iloĞü obserwacji,
na podstawie której obliczano analizowane błĊdy. Mała liczba obserwacji wskazuje
na koniecznoĞü ostroĪnej interpretacji błĊdów otrzymanych w tej symulacji.
Tab. 3 BłĊdy symulacji poza próbą dla inflacji
Liczba kwartałów, na którą przeprowadzana jest prognoza
Kwartały
1
BłĊdy w pkt. proc.
MAE
0.23
MSE
0.001
RMSE
0.29
43
54
2
0.51
0.005
0.71
3
0.69
0.010
1.02
4
0.89
0.015
1.23
5
0.99
0.021
1.46
6
1.30
0.033
1.81
7
1.56
0.038
1.96
8
2.25
0.068
2.61
W tym kroku przeszacowanie modelu nastĊpuje na próbie I kw. 1995- I kw. 2002 r.
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Analizy symulacyjne
W. 2 BłĊdy symulacji poza próbą dla inflacji
Inflacja- błĊdy symulacji poza próbą
Punkty procentowe
3.0
2.5
2.0
1.5
(4)
(8)
(9)
(10)
1.0
0.5
(5)
(6)
(7)
(11)
0.0
1
2
3
4
5
6
7
8
kw artały
MAE
RMSE
3
Jednym z głównych czynników wpływających na wielkoĞü błĊdów w symulacji
poza próbą jest – poza brakiem moĪliwoĞci uwzglĊdnienia ocen ekspertów – załoĪenie
o niezmienionej specyfikacji równaĔ i wynikający stąd brak moĪliwoĞci uwzglĊdnienia
zmian, zaistniałych w związku z wejĞciem Polski do Unii Europejskiej. Tak zwany
„efekt unijny” spowodował wzrost inflacji, który trudno było przewidzieü w
poprzednich latach. PoniewaĪ przedstawione wyniki dotyczą symulacji rolling-window
out-of-sample forecast, wiĊc nadspodziewanie wysoka realizacja inflacji w II kw. 2004
r. wpłynĊła na zwiĊkszenie błĊdów prognozy od 1 kwartału44, do 8 kwartałów wprzód.
Na wykresie W. 3 zostały przedstawione błĊdy prognozy out-of-sample bez
uwzglĊdnienia prognoz na II i III kw. 2004 r. W nawiasach nad punktami podana
została liczba obserwacji uwzglĊdnianych w liczeniu analizowanych błĊdów.
W. 3 BłĊdy symulacji poza próbą dla inflacji, bez uwzglĊdnienia prognozy na II i
III kw. 2004 r
Inflacja- błĊdy symulacji poza próbą
Punkty procentowe
3.0
2.5
2.0
(3)
1.5
(2)
1.0
0.5
(9)
(8)
(7)
(6)
2
3
4
(5)
(4)
0.0
1
5
6
7
8
kwartały
MAE
RMSE
44
W „surowym” rozwiązaniu z modelu, bez uwzglĊdnienia ocen ekspertów.
55
Analizy symulacyjne
Tab. 4 BłĊdy symulacji poza próbą dla inflacji, bez uwzglĊdnienia prognozy na II i
III kw. 2004 r
Liczba kwartałów, na którą przeprowadzana jest prognoza
Kwartały
BłĊdy w pkt. proc.
MAE
MSE
RMSE
1
0.16
0.000
0.20
2
0.28
0.001
0.34
3
0.31
0.002
0.40
4
0.47
0.003
0.57
5
0.31
0.001
0.36
6
0.52
0.004
0.62
7
0.77
0.012
1.11
8
0.93
0.009
0.94
BłĊdy üwiczenia bez efektu unijnego są znacznie niĪsze od błĊdów
uwzglĊdniających II i III kw. 2004 r. WartoĞci błĊdów na 7 i 8 kwartałów naleĪy
interpretowaü z dystansem, z uwagi na bardzo małą liczbĊ obserwacji.
3
Symulacja wewnątrz próby (in-sample) polega na zbadaniu błĊdów prognozy
przeprowadzonej wewnątrz próby, na której zostały przeestymowane równania. Relacje
kointegrujące (podobnie jak w symulacji poza próbą) pozostają bez zmian. W
przypadku symulacji w próbie model zostaje przeszacowany 11 razy, bez zmiany
specyfikacji równaĔ oraz z zachowaniem rzeczywistych przebiegów zmiennych
egzogenicznych. Pierwsza reestymacja nastĊpuje na próbie koĔczącej siĊ na IV kwartale
2001 r. Model rozwiązywany jest od IV kwartału 1999 r. do IV kwartału 2001 r. (tj. do
koĔca próby na której nastąpiło przeszacowanie równaĔ) i oblicza siĊ błĊdy prognozy.
NastĊpnie model rozwiązywany jest od I kw. 2000 r. do IV kw. 2001 r. (koniec próby
na której nastąpiło przeszacowanie równaĔ). Kolejne rozwiązania przeprowadza siĊ od
jednego kwartału póĨniej do IV kw. 2001 r. i postĊpowanie to jest powtarzane aĪ do
przeprowadzenia prognozy jedynie na IV kw. 2001 r. Wtedy nastĊpuje przeszacowanie
całego modelu na próbie koĔczącej siĊ na I kw. 2002 r., tj. rozszerzonej o 1 kwartał w
stosunku do poprzedniej reestymacji. Mając dany przeestymowany model ponownie
rozwiązuje siĊ go poczynając od IV kw. 1999 r. do koĔca próby (tzn. do I kw. 2002 r.).
Kolejne rozwiązania zaczynają siĊ zawsze jeden kwartał póĨniej i są przeprowadzane
do I kw. 2002 r., czyli do koĔca próby na której nastąpiło przeszacowanie. Wtedy
nastĊpuje kolejna reestymacja modelu uwzglĊdniająca jeden kwartał wiĊcej w stosunku
do poprzedniej i powtarzany jest cykl rozwiązywania modelu, zawsze zmieniając
moment rozpoczĊcia rozwiązania a pozostawiając ostatni okres uwzglĊdniany
w rozwiązaniu na koĔcu próby na której dokonano przeszacowania.
DziĊki takiemu sposobowi przeprowadzania symulacji wewnątrz próby uzyskuje
siĊ duĪo wiĊkszą liczbą obserwacji. BłĊdy symulacji in-sample zostały przedstawione
na wykresie W. 4.
56
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Analizy symulacyjne
W. 4 BłĊdy prognozy in-sample dla inflacji
Inflacja- błĊdy symulacji wewnątrz próby
Punkty procentowe
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
0.0
1
2
3
4
5
6
7
8
3
kwartały
MAE
RMSE
Uzyskane błĊdy prognoz dotyczą surowego rozwiązania z modelu, bez
ingerencji ekspertów. Brak zmiany specyfikacji równaĔ w przypadku przeprowadzania
prognozy od IV kw. 1999 r. nie uwzglĊdnia zmian strukturalnych jakie zaszły w Polsce
od tego czasu. W przypadku wysokiej liczby dostĊpnych obserwacji w symulacji w
próbie „efekt unijny” ma zaniedbywany wpływ na wysokoĞü błĊdów symulacji,
poniewaĪ dotyczy jedynie 23 obserwacji spoĞród 769 (3% obserwacji). Jednak zmiany,
które zachodziły przez pierwsze dwa lata analizowanego okresu stanowią juĪ 64%
analizowanych obserwacji, tym samym mocno wpływając na otrzymane wyniki. Biorąc
pod uwagĊ te uwarunkowania otrzymane błĊdy naleĪy uznaü za doĞü niskie.
3.4 IMPULS STOPY PROCENTOWEJ
Stopa procentowa moĪe wpływaü na gospodarkĊ na kilka sposobów. W modelu
ECMOD wyróĪnia siĊ nastĊpujące kanały transmisji: stopy procentowej (poprzez koszt
kredytu i koszt kapitału), kursowy oraz majątkowy. Uproszczony mechanizm transmisji
ilustruje Schem. 2.
57
Analizy symulacyjne
Schem. 2
Transmisja monetarna w modelu ECMOD45
INV ↓
EMP ↓
i_rentpr ↑
i_credor↑
WAGE ↓
GAP ↓
CONP ↓
i_rentp ↑
i_credo ↑
3
GDP_EXP-GDP_IMP ↓
i_w3m ↑
INF↓
ULC ↓
i_w3m ↓
(Reguła Taylora)
S_REER ↓
i_w3mr ↑
P_IMP ↓
Impuls monetarny zdefiniowano jako podniesienie krótkookresowej stopy
procentowej kontrolowanej przez bank centralny o 1 pkt proc. ponad jej poziom w
wariancie bazowym i utrzymanie jej na podwyĪszonym poziomie przez okres 8
kwartałów. SymulacjĊ przeprowadzono w warunkach endogenicznej stopy procentowej
(z włączoną regułą Taylora). Wyniki zestawiono w tabeli Tab. 5 oraz na wykresie W. 5.
W pierwszym okresie wzrost stopy procentowej prowadzi do spadku spoĪycia
indywidualnego poprzez wzrost oprocentowania kredytów konsumpcyjnych oraz
spadku inwestycji poprzez wzrost kosztu pozyskania kapitału. Skutkuje to spadkiem
PKB,
co prowadzi
do
spadku
zatrudnienia.
Dodatkowo
obniĪeniu
ulegają
wynagrodzenia co prowadzi do zmniejszenia jednostkowych kosztów pracy. NiĪsze
zatrudnienie oraz niĪszy wzrost przekładają siĊ na wzrost deficytu sektora finansów
publicznych.
Wzrost
stóp,
poprzez
aprecjacjĊ
kursu
walutowego,
zostaje
odzwierciedlony takĪe w spadku eksportu oddziałującym w kierunku obniĪenia PKB
oraz cen importu. Ostatecznie, w wyniku działania przedstawionych czynników
nastĊpuje spadek inflacji 46.
Po wygaĞniĊciu impulsu monetarnego, ze wzglĊdu na niĪszą inflacjĊ oraz niĪszy
popyt, zgodnie z regułą stopy procentowej, poziom stóp nominalnych i realnych spada
poniĪej scenariusza bazowego. W efekcie koĔcowym powoduje to wzrost dynamik
45
Ze wzglĊdu na wysoką liczbĊ zaleĪnoĞci w modelu ECMOD prezentowany schemat transmisji
monetarnej jest uproszczony.
46
ĝcieĪki cen ĪywnoĞci oraz cen paliw są takie same w obu scenariuszach, zatem nie mają one wpływu
na wyniki ich porównania.
58
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Analizy symulacyjne
VNáDGRZ\FK 3.% RUD] Z\QDJURG]HĔ L ]DWUXGQLHQLD SRZ\ĪHM SR]LRPX ]H VFHQDULXV]D
ED]RZHJRSU]HMĞFLRZ\Z]URVWLQIODFMLUUDQDVWĊSQLHMHMSRZUyWGRSR]LRPXED]RZHJR
,038/6.8562:<
: PRGHOX (&02' EH]SRĞUHGQL ZSá\Z NXUVX ZDOXWRZHJR QD JRVSRGDUNĊ
GRNRQXMHVLĊQDGZDVSRVRE\3RSLHUZV]HGHSUHFMDFMDNXUVXSURZDG]LGRZ]URVWXFHQ
LPSRUWXDW\PVDP\PGRZ\ĪV]HMLQIODFML&3,3RGUXJLHRVáDELHQLH]áRWHJRSRSU]H]
]PLDQ\UHODW\ZQ\FKFHQSURZDG]LGRSRSUDZ\VDOGDKDQGORZHJR:Sá\ZSRĞUHGQLQD
JRVSRGDUNĊPRĪQDSU]HGVWDZLüQDSRGVWDZLH6FKHP
3
6FKHP
,PSXOVNXUVRZ\ZPRGHOX(&02'
=\VNRZQRĞü
HNVSRUWX ↑
3B(;3 ↑
VBULVNBSU ↑
*'3B(;3 ↑
(NVSRUWQHWWR↑
&$%↑
6B5((5 ↑
6B1((5 ↑
*$3↑
*'3B,03 ↓
LBZP↑
5HJXáD7D\ORUD
3B,03 ↑
.RQNXUHQF\MQRĞü
FHQRZDLPSRUWX ↓
,1)↑
ħUyGáRRSUDFRZDQLHZáDVQH
,PSXOV NXUVRZ\ GR PRGHOX (&02' ]RVWDá ZSURZDG]RQ\ Z QDVWĊSXMąF\
VSRVyE'ODZV]\VWNLFKNZDUWDáyZV\PXODFMLPRGHOE\áUR]ZLą]DQ\]ZáąF]RQąUHJXáą
VWRS\SURFHQWRZHM'ODSLHUZV]\FKNZDUWDáyZZVFHQDULXV]X,,SRGZ\ĪV]RQRZ\FHQĊ
SUHPLL]DU\]\NRNXUVRZHRSNWSURFZSRUyZQDQLX]HVFHQDULXV]HPED]RZ\P'OD
SR]RVWDá\FK NZDUWDáyZ SUHPLD ]D U\]\NR ]RVWDáD XVWDORQD QD SRGREQ\P SR]LRPLH
:\QLNLNWyUH]RVWDá\SU]HGVWDZLRQHZ7DEL:E\á\QDVWĊSXMąFH
:SLHUZV]\FKNZDUWDáDFKRGZ\VWąSLHQLDLPSXOVXGHSUHFMDFMDNXUVXSRSU]H]
Z]URVW HNVSRUWX RUD] OHNNLH REQLĪHQLH LPSRUWX SURZDG]L GR SRSUDZ\ HNVSRUWX QHWWR
RUD]VDOGDQDUDFKXQNXREURWyZELHĪąF\FK3RQDGWR]HZ]JOĊGXQDZ]URVWFHQLPSRUWX
=H Z]JOĊGX QD Z\VRNą OLF]EĊ ]DOHĪQRĞFL Z PRGHOX (&02' SUH]HQWRZDQ\ VFKHPDW WUDQVPLVML
NXUVRZHMMHVWXSURV]F]RQ\
59
Analizy symulacyjne
nastĊpuje zwiĊkszenie inflacji CPI. WyĪszy popyt oraz wzmoĪenie procesów
inflacyjnych przekłada siĊ, zgodnie z regułą stopy procentowej, na podwyĪki stóp.
W kolejnych kwartałach, wyĪsze stopy procentowe prowadzą do obniĪenia
popytu inwestycyjnego. Po 8 kwartałach, powrót premii za ryzyko do poziomu
bazowego powoduje natomiast powrót kursu realnego do poprzedniego poziomu. W
Ğrednim horyzoncie czasowym główne zmienne makroekonomiczne, tj. PKB oraz
inflacja CPI powracają do poziomu bazowego. Gospodarka powraca do poprzedniej
długookresowej ĞcieĪki rozwoju, z której na chwilĊ została wytrącona.
3.6 IMPULS FISKALNY
3
Impuls fiskalny zdefiniowano jako obniĪenie poszczególnych kategorii
wydatków publicznych – wydatków bieĪących, wydatków na emerytury i renty,
wydatków na zasiłki dla bezrobotnych oraz pozostałych wydatków socjalnych, tak aby
ich łączny spadek wyniósł 1% PKB.
Zmniejszenie wydatków bieĪących odzwierciedlone w spadku spoĪycia
zbiorowego wpływa bezpoĞrednio na wielkoĞü PKB, natomiast obniĪenie transferów
wpływa na realną sferĊ gospodarki poprzez kanał dochodów do dyspozycji.
Mechanizmy transmisji ujĊto na poniĪszym schemacie.
Schem. 4
Impuls fiskalny w modelu ECMOD48
DEFICYT ↓
DEFICYT ↑
GTR ↑
GINC ↓
GTR ↓
INF↓
EMP ↓
GCE ↓
CONGOV ↓
GDP ↓
YD ↓
CONP ↓
GDP_IMP ↓
GAP ↓
i_w3m ↓
(Reguła Taylora)
48
Ze wzglĊdu na wysoką liczbĊ zaleĪnoĞci w modelu ECMOD prezentowany schemat transmisji fiskalnej
jest uproszczony.
60
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Analizy symulacyjne
NaleĪy zaznaczyü, Īe obniĪenie wydatków publicznych o 1% PKB
niekoniecznie oznacza jednakowe obniĪenie deficytu budĪetowego. Wynika to z
wystĊpowania sprzĊĪenia zwrotnego pomiĊdzy sektorem fiskalnym i realną sferą
gospodarki (Schem. 4). Wyniki zestawiono w Tab. 7 i na W. 7.
W pierwszej kolejnoĞci spadek popytu rządowego prowadzi do spadku PKB.
Konsekwencją zmniejszenia transferów jest ograniczenie konsumpcji indywidualnej,
co implikuje dalszy spadek PKB, a tym samym spadek luki popytowej. Prowadzi
to do obniĪenia siĊ inflacji. NiĪszy popyt przekłada siĊ na spadek importu, a tym
samym na poprawĊ salda na rachunku obrotów bieĪących. Malejąca inflacja w
połączeniu z ujemną luka popytową, zgodnie z regułą stopy procentowej, prowadzi do
3
obniĪek stopy procentowej. W rezultacie nastĊpuje odbudowa popytu, zarówno
inwestycyjnego, jak i konsumpcyjnego.
61
Zakoƒczenie
4
4 ZAKOēCZENIE
Zakoƒczenie
W opracowaniu przedstawiono kwartalny model makroekonometryczny
ECMOD,
skonstruowany
w
celu
prognozowania
głównych
kategorii
makroekonomicznych oraz przeprowadzania analiz symulacyjnych dla polskiej
gospodarki. ECMOD jest modelem strukturalnym, w którym dynamika krótkookresowa
warunkowana jest popytowo, natomiast w długim okresie znaczenie odgrywają
elementy utoĪsamiane ze stroną podaĪową gospodarki.
W materiale dokonano przeglądu kluczowych równaĔ makromodelu w ujĊciu
wg modułów – omówiono sferĊ realną, ceny i koszty, sektor zewnĊtrzny i sektor
4
fiskalny - oraz przedstawiono wyniki symulacji reakcji gospodarki na trzy standardowe
impulsy - impuls stopy procentowej, kursu walutowego oraz fiskalny.
62
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Bibliografia (wybór)
5
5 BIBLIOGRAFIA (WYBÓR)
Modele:
[1]
Bank of England, 1999, Economic models at the Bank of England, BoE.
[2]
Bank of England, 2005, The Bank of England Quarterly Model, BoE.
[3]
Brayton F., Tinsley P.(red.), 1996, A Guide to FRB/US, a macroeconomic model
of the United States, Federal Reserve Bank, mimeo.
[4]
Czech National Bank, 2003, The Czech National Bank’s Forecasting and Policy
Analysis System, CNB.
[5]
Deutsche Bundesbank, 2000, Macro-econometric Multi-Country Model,
MEMMOD, DB.
[6]
Dieppe A., Henry J., 2004, The euro area viewed as a single economy: how does
5
it respond to shocks?, Economic Modelling, tom 21(5),
[7]
Fagan G., Henry J., Mestre R., 2001, An area-wide model (AWM) for the euro
area, ECB WP 42/2001.
[8]
Kłos B., 2003, Mały strukturalny model inflacji, wersja 3.5.6, MiS 154, NBP.
[9]
Kłos B., KokoszczyĔski R., Łyziak T., Przystupa J., Wróbel E., 2004, Modele
strukturalne w prognozowaniu inflacji w Narodowym Banku Polskim, Materiały
i Studia 180, NBP
[10]
KokoszczyĔski R., Łyziak T., Pawłowska M., Przystupa J., Wróbel E., 2002,
Mechanizm transmisji polityki pieniĊĪnej – współczesne ramy teoretyczne, nowe
wyniki empiryczne, mimeo, NBP.
[11]
McGuire M., Ryan M., Macroeconomic modelling developments in the central
bank, Bank of Ireland, mimeo.
[12]
Welfe A., Karp P., Kelm R., 2003, Makroekonometryczny kwartalny model
gospodarki Polski, Wyd. UŁ, ŁódĨ.
[13]
Willman A., Estrada A., 2002, The Spanish block of the ESCB-Multi-Country
model, ECB WP 149.
[14]
Zonzilos N., Sideris D., 2003, The Greek Model Block of the ESCB MultiCountry Model, Bank of Greece, mimeo.
Zagadnienia szczególne:
[15]
Aschauer D., 1989, Does Public Capital Crowd Out Private Capital?, Journal of
Monetary Economics, vol. 24, s. 171-188.
63
[16]
Banerjee A., Russell B., A Markup Model for the Forecasting Inflation in the
Euro Area, EUI Working Paper ECO No. 2002/16.
[17]
Banerjee. A., Russem B., 2001, The relationship between the Markup and
Inflation in the G7 Economies and Australia, Review of Economics and
Statistics, vol. 83, No. 2, May.
[18]
Bindseil U., 2003, Monetary Policy Implementation. Theory-Past-Present,
mimeo, Europejski Bank Centralny.
[19]
Chmielewski T., 2004, Interest Rate Pass-Through in the Polish Banking Sector
and Bank-Specific Financial Disturbances, mimeo, Narodowy Bank Polski.
[20]
Chortareas G., Driver R., 2001, PPP and the real exchange rate – real interest
differential puzzle revised: evidence from non-stationary panel data, Bank of
England, London.
[21]
CzyĪewski, A.B., 2002, SprawnoĞü i konkurencyjnoĞü polskiego rolnictwa,
mimeo, IERiGĩ, Warszawa.
[22]
De Bondt G., 2002, Retail bank interest rate pass-through: New evidence At the
euro area level, ECB Working Paper No. 136.
5
[23]
Eisner R., 1989, Budget Deficits: Rhetoric and Reality, Journal of Economic
Perspectives, vol. 3, s. 73-93.
[24]
Elmeskov J., 1993, High and persistent unemployment: assessment of the
problem and its causes, OECD Economics Department Working Paper No. 132.
[25]
Els P., Locarno A., Morgan J., Villetelle J., 2001, Monetary Policy Transmission
in the Euro Area: What Do Aggregate And National Structural Models Tell Us?,
ECB WP No. 94, Frankfurt.
[26]
Engle
R.,
Granger
C.,
1987,
Cointegration
and
Error
Correction:
Representation, Estimation, and Testing, Econometrica, vol. 55, s. 251-276.
[27]
Faruqee H., 1995, Long-Run Determinants of the Real Exchange Rate: A StockFlow Perspective, IMF Staff Papers, vol. 42, No. 1, International Monetary
Fund, Washington.
[28]
Fic T., Gradzewicz M., Kolasa M., Kot A., Murawski K., Rubaszek M., 2004,
Kwartalny model makroekonometryczny gospodarki polskiej ECMOD, mimeo,
NBP.
[29]
Gagnon J., 2004, Productive Capacity, Product Varieties and the Elasticities
Approach to the Trade Balance, artykuł przedstawiony na konferencji EBC
“The external dimension of the euro area: trade, capital flows and international
macroeconomic linkages”.
[30]
Gerlach S., Smets F., 1995, The Monetary Transmission Mechanism: Evidence
From the G-7 Countries, BIS WP No. 26, Bazylea.
64
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
[31]
Gradzewicz M., Kolasa M., 2004, Szacowanie luki popytowej dla gospodarki
polskiej przy wykorzystaniu metody VECM, “Bank i Kredyt” Nr 2.
[32]
Hendry D. F., 1995, Dynamic Econometrics, Oxford University Press, New
York.
[33]
KorzyĞci i koszty członkostwa Polski w Unii Europejskiej- raport z badaĔ, 2003,
Centrum Europejskie Natolin, Warszawa.
[34]
Krugman P., 1989, Differences in Income Elasticities and Trends in Real
Exchange Rates, European Economic Review, No. 33, s. 1055-1085.
[35]
Lane P., Milesi-Ferretti G.M., 1999, The External Wealth of Nations: Measures
of Foreign Assets and Liabilities for Industrial and Developing Countries, IMF
WP/99/115, Interantional Monetary Fund.
[36]
Łyziak T., Consumer Inflation Expectations in Poland, ECB Working Paper No.
287, November 2003.
[37]
MacDonald R., 1997, What Determines Real Exchange Rates? The Long and the
Short of it, IMF Working Paper WP/97/21, International Monetary Fund,
Washington.
[38]
5
Marczewski K., 2002, Zmiany Kursu Walutowego a Ceny i Reakcje
PrzedsiĊbiorstw w Handlu Zagranicznym, Instytut Koniunktur i Cen Handlu
Zagranicznego, Warszawa.
[39]
McAdam P., Morgan J., 2001, The Monetary Transmission Mechanism at the
Euro-Area Level: Issues and Results Using Structural Macroeconomic Models,
EBC WP No. 93, Frankfurt.
[40]
Mishkin F., 1996, The Channels of Monetary Transmission: Lessons for
Monetary Policy, NBER WP 5464, Cambridge.
[41]
Mroczek W., Rubaszek M., 2003, Determinanty Polskiego Eksportu i Importu,
Materiały i Studia Zeszyt nr 161, Narodowy Bank Polski.
[42]
Mroczek W., Rubaszek M., 2004, Development of the trade links between
Poland and the European Union in the years 1992-2002, NBP Paper No. 30,
Narodowy Bank Polski.
[43]
Obstfeld M., Rogoff K., 1996, Foundations of International Economics, MIT
press, Cambridg, Massachusetts.
[44]
Peersman G., Smets F., 2001, The Monetary Transmission Mechanism in the
Euro Area: More Evidence From VAR Analysis, ECB WP No. 91, Frankfurt.
[45]
Taylor J., 1997, The Policy Rule Mix: A Macroeconomic Policy Evaluation,
Stanford University.
[46]
Taylor J., 2000, Using Monetary Policy Rules in Emerging Market Economies,
Stanford University.
65
[47]
Weth M.A., 2002, The pass-through from market interest rates to bank lending
rates in Germany, Discussion Paper 11/02, Deutsche Bundesbank.
[48]
Winker P., 1999, Sluggish adjustment of interest rates and credit rationing: an
application of unit root testing and error correction modeling, Applied
Economics, vol. 31, s. 267-277.
[49]
Wróbel E., Pawłowska M., 2002, Monetary transmission in Poland” some
evidence on interest rate and credit channels, Materiały i Studia, Zeszyt nr 24,
Narodowy Bank Polski.
5
66
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
0.37
0.71
1.08
1.64
2.14
3.18
3.97
-0.04
-0.04
0.08
4.85
0.08 -0.22 -0.10
0.55
-0.01 -0.02 -0.04 -0.07 -0.10 -0.14 -0.18 -0.23 -0.26 -0.29 -0.33 -0.37
0.49
dług publiczny (proc. PKB)
0.42
deficyt budĪetowy (proc. PKB)
0.34
0.04
0.04
0.26
0.59
0.02
0.19
0.01
bezrobocie
0.13
0.01
0.08
-0.05
0.02 -0.00 -0.05 -0.12 -0.22 -0.36 -0.52 -0.73 -0.95
0.01
jednostkowe koszty pracy
0.02
-0.01 -0.02 -0.05 -0.10 -0.16 -0.24 -0.33 -0.43 -0.52 -0.62 -0.69 -0.74
pracujący BAEL
0.01
-0.05
-0.01 -0.03 -0.06 -0.08 -0.12 -0.18 -0.25 -0.34 -0.45 -0.56 -0.69 -0.84
płace nominalne
-0.79
-0.41
-0.62
0.00 -0.64 -0.83 -1.00 -1.14 -1.27 -1.40 -1.51 -1.63 -1.09 -0.64 -0.29
NEER
-0.32
-0.13
-0.05 -0.09 -0.16 -0.21 -0.27 -0.31 -0.35 -0.40 -0.39 -0.34 -0.27 -0.19
Import
0.00 -0.29 -0.43 -0.55 -0.65 -0.75 -0.84 -0.93 -1.03 -0.84 -0.64 -0.48
-0.06
0.00 -0.07 -0.16 -0.24 -0.31 -0.37 -0.43 -0.48 -0.53 -0.49 -0.40
0.00
Eksport
0.00 -0.42 -0.55 -0.67 -0.77 -0.86 -0.96 -1.05 -1.15 -0.81 -0.55 -0.35
-0.13
-0.02 -0.07 -0.16 -0.28 -0.43 -0.60 -0.79 -1.00 -1.20 -1.37 -1.48 -1.54
Inwestycje
deflator importu
-0.12
-0.05 -0.10 -0.14 -0.19 -0.25 -0.31 -0.36 -0.43 -0.44 -0.44 -0.42 -0.40
spoĪycie indywidualne
deflator eksportu
-1.33
-0.11
2
0.95
-0.17
0.23
-0.10
-0.29
-0.22
-0.91
-0.33
-0.34
-0.71
-0.34
-0.32
-0.41
-0.19
-0.22
-0.11
11
-0.03 -0.06 -0.14 -0.21 -0.26 -0.32 -0.34 -0.37 -0.34 -0.30 -0.21 -0.09
10
-0.03 -0.06 -0.13 -0.20 -0.28 -0.36 -0.45 -0.55 -0.61 -0.65 -0.65 -0.63
9
dynamika PKB r/r
8
PKB
7
-0.03
6
-0.00 -0.01 -0.04 -0.07 -0.12 -0.16 -0.22 -0.28 -0.35 -0.41 -0.46 -0.50
5
inflacja r/r (CPI)
4
1
3
-0.03
2
12
1
-0.00 -0.01 -0.04 -0.07 -0.12 -0.18 -0.26 -0.35 -0.47 -0.59 -0.72 -0.85
CPI
Kwartały
3
3.54
-0.31
0.51
-0.64
-0.64
-0.63
-0.71
-0.75
-0.91
-0.30
-0.48
-1.40
-0.43
-0.24
-0.64
-0.43
-0.65
6.40
-0.39
0.58
-1.48
-0.72
-1.25
-0.21
-0.36
0.11
-0.01
-0.08
-1.44
-0.30
0.16
-0.48
-0.51
-1.16
4
Lata
8.27
-0.28
0.38
-2.09
-0.47
-1.87
-0.66
-0.77
-0.22
0.09
0.25
-0.95
-0.16
0.24
-0.25
-0.44
-1.60
5
Tab. 5 Reakcja gospodarki na impuls stopy procentowej (odchylenie w % od scenariusza bazowego, w przypadku inflacji r/r i PKB r/r
odchylenie w pkt. proc.)
11
5.97
-0.02
-0.13
-1.50
0.16
-1.67
-1.98
-1.95
-2.06
-0.09
-0.20
0.14
-0.01
-0.07
-0.01
0.17
-1.59
21
3.38
0.01
-0.06
-1.86
0.07
-1.88
-1.98
-1.97
-2.01
0.04
-0.02
0.28
-0.04
0.01
0.05
0.03
-1.80
Bibliografia
Aneks
statystyczny
(wybór)
6
67
6
68
0.23
0.03
1.09
0.63
0.73
Eksport
Import
NEER
deflator eksportu
deflator importu
0.07
0.04
0.20
0.20
0.19
0.15
0.20
0.49
11
0.10
0.19
0.53
12
0.00
0.00
0.00
0.02 -0.01 -0.07 -0.11
0.22
0.44
10
0.35
0.39
0.42
0.43
0.44
0.44
0.43
0.41
0.32
0.22
N a r o d o w y
0.14
0.06
0.07
0.08
0.10
0.09
0.08
0.42
0.40
0.09
0.52
0.28
0.46
0.10
0.61
0.26
0.04 -0.10 -0.30 -0.46 -0.63 -0.84 -1.07 -1.68 -1.84 -2.01
0.05
0.34
0.34
0.28
0.23
0.04
0.29
0.27
0.02
0.27
0.25
0.23
0.30
0.36
0.25
0.01
0.20
0.23
0.18
0.36
0.43
0.37
-0.04 -0.07 -0.09 -0.11 -0.14 -0.16 -0.18 -0.20 -0.21 -0.22 -0.22 -0.20
0.13
0.21
0.13
0.46
0.55
0.55
deficyt budĪetowy (proc. PKB)
0.07
0.18
0.09
0.87
0.82
1.19
bezrobocie
0.03
0.15
0.05
0.85
0.80
1.20
-0.04 -0.03 -0.01
0.11
0.03
0.85
0.79
1.21
0.08
0.01
0.85
0.78
1.22
0.01
0.85
0.77
1.24
0.05
0.84
0.76
1.23
pracujący BAEL
0.82
0.73
1.21
płace nominalne
0.79
0.69
1.17
0.01 -0.00 -0.03 -0.04 -0.08 -0.11 -0.15 -0.17 -0.23 -0.28 -0.32
0.30
0.01 -0.00 -0.02 -0.04 -0.08 -0.12 -0.18 -0.24 -0.32 -0.40 -0.49
0.08
0.19
0.21
0.01
0.10
0.17
0.21
-0.00 -0.00 -0.00 -0.00 -0.00 -0.00 -0.00 -0.00 -0.00
0.11
0.20
0.15
0.39
9
Inwestycje
0.11
0.20
0.13
0.34
8
0.12
0.17
0.11
0.29
7
0.10
0.15
0.09
0.24
6
dynamika PKB r/r
0.13
0.08
0.19
5
0.06
0.15
4
0.10
0.12
3
PKB
0.09
2
inflacja r/r (CPI)
0.06
CPI
1
Kwartały
0.08
0.03
-0.08
-0.01
0.10
0.03
0.80
0.70
1.18
0.00
0.32
-0.00
-0.00
0.11
0.14
0.09
0.10
1
-0.56
0.08
-0.17
0.17
0.22
0.16
0.85
0.79
1.22
-0.09
0.43
-0.11
-0.00
0.07
0.21
0.16
0.26
2
-1.65
0.09
-0.22
0.47
0.27
0.37
0.49
0.54
0.59
-0.25
0.34
-0.37
0.00
-0.04
0.17
0.20
0.46
3
-2.20
0.08
-0.13
0.76
0.16
0.59
0.30
0.34
0.19
-0.37
0.01
-0.71
-0.02
-0.18
-0.01
0.14
0.61
4
Lata
-2.13
0.01
0.01
0.82
-0.01
0.68
0.51
0.52
0.42
-0.37
-0.15
-0.96
-0.06
-0.15
-0.15
0.06
0.67
5
Tab. 6 Reakcja gospodarki na impuls kursowy (odchylenie w % od scenariusza bazowego, w przypadku inflacji r/r i PKB r/r odchylenie w pkt. proc.)
1.27
0.02
0.05
-0.11
-0.06
-0.22
0.03
0.02
0.16
-0.10
-0.12
-0.10
-0.16
0.05
-0.16
-0.11
-0.02
11
-0.13
-0.00
0.02
0.18
-0.03
0.22
0.15
0.15
0.10
0.10
0.00
0.16
0.03
0.00
0.02
-0.00
0.15
21
Aneks statystyczny
B a n k
P o l s k i
-0.38
0.00
0.00
deflator eksportu
0.79
0.81
0.30
0.17
0.07
0.51
0.47
0.13
-0.39
0.85
0.52
0.50 -0.38 -0.52 -1.16 -0.60 -1.57 -1.72 -2.58 -2.35 -2.41 -2.29 -2.39
0.87
0.51
0.57
0.48
0.43
0.60
0.59
0.36
0.02
0.62
0.29
0.63
0.20
saldo sekt. fin. publ. (proc. PKB)
0.16
-0.06
0.10
0.06
-1.62
0.83
0.39
-0.46
-0.49
-0.52
0.28
0.10 -0.05 -0.09 -0.19 -0.17 -0.41 -0.54 -0.73 -0.88 -1.06 -1.22 -1.38
0.19
bezrobocie
0.29
0.33
0.21
0.48
-0.62
0.10
0.19
-0.38
-0.27
-0.54
-0.29
-0.37
2
0.06
0.11
-0.16
0.34
0.32
0.10 -0.03
0.42
-0.07 -0.13 -0.19 -0.25 -0.36 -0.46 -0.54 -0.60 -0.64 -0.65 -0.64 -0.59
0.28
0.19
0.56
pracujący BAEL
0.19
0.23
0.64
0.07
0.15
0.25
0.24
0.64
-0.18
0.10
0.61
0.54
0.05
0.05
0.21
0.45
0.00
0.14
0.30
0.33
-0.13 -0.15 -0.20 -0.23 -0.40 -0.46 -0.56 -0.64 -0.75 -0.84 -0.94 -1.03
0.11
0.22
0.27
płace nominalne
0.07
0.14
0.22
0.78
deflator importu
0.04
0.07
0.16
-0.48 -0.32 -0.38 -0.34 -0.80 -0.58 -0.60 -0.49 -0.48 -0.33 -0.23 -0.07
0.07
0.11
NEER
0.04
0.61
0.01
Import
0.02
0.45
0.95
0.01
0.01
0.32
0.22
0.37
0.00
0.14
0.00
0.07
Eksport
0.04
-0.01
Inwestycje
0.01
-0.14
0.00
-0.30
0.28
0.21
-0.05 -0.11 -0.17 -0.23 -0.30 -0.36 -0.41 -0.46 -0.44 -0.38 -0.29 -0.19
0.09
-0.32 -0.25 -0.31 -0.31 -0.31 -0.29 -0.27 -0.22
dynamika PKB r/r
0.10
-0.28
11
-0.30 -0.24 -0.30 -0.29 -0.60 -0.51 -0.55 -0.50 -0.51 -0.43 -0.35 -0.24
10
PKB
9
-0.07
8
-0.07
7
-0.01 -0.05 -0.09 -0.15 -0.20 -0.26 -0.33 -0.38 -0.44 -0.46 -0.47 -0.46
6
-0.01 -0.05 -0.09 -0.15 -0.21 -0.31 -0.42 -0.53 -0.64 -0.76 -0.88 -0.98
5
inflacja r/r (CPI)
4
CPI
3
1
2
12
1
Kwartały
-2.36
0.14
0.50
-1.14
-0.63
-0.89
0.21
0.12
0.57
-0.28
0.30
0.70
-0.33
0.17
-0.38
-0.45
-0.82
3
-2.22
0.04
0.34
-1.64
-0.43
-1.27
-0.44
-0.48
-0.14
0.11
0.43
1.38
0.09
0.34
-0.06
-0.40
-1.22
4
Lata
5
-2.55
0.09
0.08
-1.84
-0.10
-1.52
-1.27
-1.25
-1.16
0.35
0.39
1.93
0.53
0.29
0.22
-0.26
-1.47
Tab. 7 Reakcja gospodarki na impuls fiskalny (odchylenie w % od scenariusza bazowego, w przypadku inflacji r/r i PKB r/r odchylenie w pkt. proc.)
-5.60
-0.03
-0.09
-0.31
0.11
-0.00
-1.08
-1.01
-1.60
0.54
0.11
1.25
1.50
-0.10
0.42
0.22
-0.56
11
-2.35
0.00
-0.06
-0.93
0.07
-0.65
-1.05
-1.02
-1.28
0.27
0.32
0.95
1.39
-0.02
0.35
0.03
-0.91
21
Bibliografia
Aneks
statystyczny
(wybór)
6
69
Aneks statystyczny
W. 5 Reakcja gospodarki na impuls stopy procentowej
pkt.proc.
0.30
pkt.proc.
0.30
CPI r/r
0.20
spoĪycie indywidualne r/r
0.15
0.10
0.10
0.10
0.00
0.05
-0.10
0.00
0.00
-0.20
-0.10
-0.05
-0.30
-0.10
-0.20
-0.40
-0.15
-0.30
-0.50
-0.60
-0.20
-0.40
1
4
7
pkt.proc.
0.80
10
13
16
19
-0.25
1
22
0.60
0.40
0.40
0.30
0.20
0.20
0.00
0.10
-0.20
0.00
-0.40
-0.10
-0.60
-0.20
4
7
pkt.proc.
0.50
inwestycje r/r
-0.80
10
13
16
19
22
4
7
w proc.
10
13
16
19
16
19
22
16
19
22
16
19
22
16
19
22
0.00
-0.20
-0.30
4
pkt.proc.
7
10
13
16
19
22
1
deflator eksportu r/r
4
pkt.proc.
0.60
7
10
13
deflator importu r/r
0.40
0.20
0.20
-0.50
13
-0.10
0.40
0.00
10
import r/r
0.10
0.60
NEER
0.50
7
0.20
1
22
4
pkt.proc.
0.30
-0.40
1
1
0.40
eksport r/r
-0.30
-1.00
0.00
0.00
-0.20
-1.00
-0.20
-1.50
-0.40
-2.00
-0.60
-2.50
-0.80
1
4
pkt.proc.
0.40
7
10
13
16
19
-0.40
-0.60
-0.80
-1.00
1
22
4
pkt.proc.
0.40
płace nominalne r/r
7
10
13
16
19
7
10
13
ULC r/r
0.20
0.00
0.10
-0.20
4
pkt.proc.
0.40
pracujący BAEL r/r
0.20
0.00
1
22
0.30
0.20
-0.20
0.00
-0.40
-0.10
-0.40
-0.60
-0.20
-0.60
-0.80
-0.30
-0.80
-0.40
1
6
pkt.proc.
0.20
PKB r/r
0.20
4
7
pkt.proc.
0.70
10
13
16
19
22
bezrobocie
0.02
0.50
-0.03
0.40
-0.08
0.30
-0.13
0.20
-0.18
0.10
-0.23
0.00
-0.28
-0.10
-0.33
-0.20
-0.38
-0.30
-0.43
4
7
10
13
16
19
22
4
pkt.proc.
0.07
0.60
1
-1.00
1
7
10
13
16
19
22
1
10.00
4
pkt.proc.
7
10
13
8.00
6.00
4.00
2.00
0.00
-2.00
1
4
7
10
13
16
19
22
1
4
7
10
13
16
19
Opis: Impuls monetarny zdefiniowano jako podniesienie krótkookresowej stopy procentowej o 1 pkt
proc. w okresie 8 kwartałów. SymulacjĊ przeprowadzono w warunkach endogenicznej stopy procentowej
(z włączoną regułą Taylora) oraz z włączoną regułą polityki fiskalnej.
70
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
22
Bibliografia
Aneks
statystyczny
(wybór)
W. 6 Reakcja gospodarki na impuls kursowy
pkt.proc.
0.25
pkt.proc.
0.15
CPI r/r
0.20
0.04
0.03
0.02
0.05
0.10
pkt.proc.
0.05
PKB r/r
0.10
0.15
0.01
0.05
0.00
0.00
0.00
-0.05
-0.01
-0.02
-0.05
-0.10
-0.03
-0.10
-0.04
-0.15
-0.15
-0.20
-0.05
-0.20
1
4
7
pkt.proc.
0.40
10
13
16
19
-0.06
1
22
inwestycje r/r
7
pkt.proc.
0.30
0.30
4
10
13
16
19
eksport r/r
0.20
0.00
-0.10
-0.10
7
10
13
16
19
22
16
19
22
16
19
22
16
19
22
import r/r
0.05
0.10
0.00
4
pkt.proc.
0.10
0.20
0.10
1
22
0.00
-0.05
-0.20
-0.10
-0.20
-0.30
-0.15
-0.30
-0.40
-0.50
-0.40
1
4
7
w proc.
1.40
10
13
16
19
-0.20
1
22
pkt.proc.
0.50
NEER
1.20
4
7
10
13
16
19
0.60
0.20
0.40
0.10
0.20
0.00
0.00
-0.60
0.10
0.00
-0.10
-0.20
-0.30
-0.30
1
4
pkt.proc.
0.25
7
10
13
16
19
-0.40
1
22
0.15
0.10
0.05
4
pkt.proc.
0.15
0.20
13
0.20
-0.20
-0.40
10
0.30
-0.10
-0.20
7
0.40
0.30
0.80
4
pkt.proc.
0.50
0.40
1.00
1
22
7
10
13
16
19
22
1
pracujący BAEL r/r
0.10
0.30
0.05
0.20
0.00
0.10
4
7
pkt.proc.
0.40
10
13
ULC r/r
0.00
-0.05
-0.05
0.00
-0.10
-0.10
-0.10
-0.15
-0.20
-0.15
-0.20
-0.25
-0.20
1
4
7
pkt.proc.
0.20
10
13
16
19
-0.30
1
22
pkt.proc.
0.12
bezrobocie
4
0.10
0.15
0.10
0.05
7
10
13
16
19
22
0.08
1.00
0.06
0.50
0.04
0.00
-0.10
0.00
-0.50
-0.02
-1.00
-0.04
-0.15
-0.10
1
4
7
10
13
16
19
22
10
13
6
-2.00
-0.08
-0.25
7
-1.50
-0.06
-0.20
4
0.00
0.02
-0.05
1
pkt.proc.
1.50
-2.50
1
4
7
10
13
16
19
22
1
4
7
10
13
16
19
22
Opis: Impuls kursowy zdefiniowano jako podniesienie premii za ryzyko kursowe o 1 pkt proc. w okresie
8 kwartałów. SymulacjĊ przeprowadzono w warunkach endogenicznej stopy procentowej (z włączoną
regułą Taylora) oraz z włączoną regułą polityki fiskalnej.
71
Aneks statystyczny
W. 7 Reakcja gospodarki na impuls fiskalny
pkt.proc.
0.40
pkt.proc.
0.40
CPI r/r
0.30
0.40
0.20
0.20
0.30
0.10
0.20
0.00
0.10
0.10
0.00
-0.10
-0.10
0.00
-0.30
-0.20
-0.10
-0.40
-0.30
-0.20
-0.20
-0.50
-0.40
1
4
7
pkt.proc.
0.80
10
13
16
19
22
0.60
0.40
4
7
pkt.proc.
10
13
16
19
22
0.40
0.20
0.30
0.10
0.00
0.05
7
w proc.
1.00
10
13
16
19
22
10
13
16
19
22
1
0.40
0.20
-0.50
0.00
0.00
-1.00
-0.20
-0.20
-1.50
-0.40
-0.40
-2.00
-0.60
-0.60
-2.50
-0.80
pkt.proc.
10
13
16
19
22
4
pkt.proc.
7
10
13
16
19
22
0.10
0.10
0.00
0.00
-0.10
-0.10
-0.20
-0.40
-0.30
-0.50
-0.40
1
4
7
pkt.proc.
0.60
10
13
16
19
22
4
pkt.proc.
7
10
13
16
19
1
22
-1.00
0.60
-2.00
0.20
0.50
0.10
0.40
0.00
0.30
-4.00
-0.10
0.20
-5.00
-0.20
0.10
-0.30
0.00
16
19
22
13
19
22
16
19
22
ULC r/r
7
10
13
-3.00
-6.00
-0.10
13
4
pkt.proc.
0.00
0.70
10
10
-0.80
1
0.80
7
7
-0.60
0.30
4
4
pkt.proc.
-0.40
0.40
1
16
0.00
0.50
-0.40
22
-0.20
0.90
bezrobocie
19
0.20
-0.20
-0.30
13
0.40
0.20
0.20
1
0.60
pracujący BAEL r/r
0.30
0.30
10
-1.00
1
0.40
0.40
7
-0.80
-1.00
7
4
pkt.proc.
0.60
0.20
0.50
6
pkt.proc.
7
0.40
4
16
-0.50
4
0.00
1
22
-0.40
1
0.50
-3.00
19
-0.30
0.60
NEER
16
0.00
-0.15
4
13
-0.20
-0.10
1
10
import r/r
0.10
-0.05
-0.60
7
-0.10
0.00
-0.40
4
pkt.proc.
0.20
0.15
-0.20
1
0.50
eksport r/r
0.25
0.20
-0.30
1
0.30
inwestycje r/r
pkt.proc.
0.50
PKB r/r
0.30
-7.00
1
4
7
10
13
16
19
22
1
4
7
10
13
16
19
Opis: Impuls fiskalny zdefiniowano jako obniĪenie przez okres 8 kwartałów poszczególnych kategorii
wydatków publicznych – wydatków bieĪących, wydatków na emerytury i renty, wydatków na zasiłki
dla bezrobotnych oraz pozostałych wydatków socjalnych, tak aby ich łączny spadek wyniósł 1% PKB.
SymulacjĊ przeprowadzono w warunkach endogenicznej stopy procentowej (z włączoną regułą Taylora)
oraz z włączoną regułą polityki fiskalnej.
70
72
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
22
Bibliografia
Aneks
statystyczny
(wybór)
Aneks 2. Metoda iteracyjna model-eksperci
W praktyce prognozowania wyrȩĪnia siĊ dwie metody kompilowania informacji
z modelu i informacji z ocen eksperckich: metodĊ iteracyjną oraz metodĊ waĪoną. W
procesie sporządzania prognozy wykorzystuje siĊ metodĊ iteracji model-eksperci.
Dotyczy to tych zmiennych, w przypadku których napotyka siĊ trudnoĞci z
oszacowaniem w pełni zadowalającego równania – szczególnym przykładem jest
równanie inwestycji.
Ekspert, po zapoznaniu siĊ z wynikami prognozy, moĪe zaproponowaü korektĊ
ĞcieĪki inwestycji. Jego informacje zostają wykorzystane do odpowiednich zmian stałej
w równaniu inwestycji. Model jest rozwiązywany powtórnie, przy tak zmienionym
równaniu. Wyniki prezentowane są ekspertowi i procedura korekty zostaje powtórzona,
aĪ do uzyskania zbieĪnoĞci miĊdzy oceną eksperta i wynikiem generowanym przez
model49.
Ostateczna prognoza jest wiĊc wynikiem współpracy autorów modelu ECMOD
i ekspertów. Zasady tej współpracy gwarantują, Īe nienaruszony pozostaje mechanizm
zaleĪnoĞci w modelu, i jednoczeĞnie zostają uwzglĊdnione informacje zewnĊtrzne
wzglĊdem modelu (ekspert koryguje stałe w równaniach modelu), prognoza zachowuje
spójnoĞü wewnĊtrzną (model nie pozwala na utratĊ spójnoĞci miĊdzy zmiennymi
generowanymi przez model i zmiennymi korygowanymi przez eksperta), a takĪe
6
zachowana zostaje porównywalnoĞü róĪnych wariantów prognoz bądĨ symulacji (stałe
o charakterze korekt eksperckich są uĪywane do wyznaczenia wszystkich wariantów
prognozy).
49
W odróĪnieniu do metody iteracyjnej, w przypadku metody waĪonej prognoza powstaje poprzez
złoĪenie dwóch niezaleĪnych prognoz (prognozy z modelu i prognozy eksperckiej) z odpowiednimi
wagami.
73
Aneks statystyczny
Początkowe rozwiązanie modelu
Wsad ekspercki
Rozwiązanie modelu - prognoza
Czy istnieje zbieĪnoĞü wyników
modelu z oczekiwaniami
ekspertów?
nie
tak
Ostateczne rozwiązanie modelu
(prognoza)
6
74
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Bibliografia
Aneks
statystyczny
(wybór)
Aneks 3. Równowaga długookresowa
Zastosowane w modelu ECMOD podejĞcie analizy kointegracji pozwala
rozróĪniü krótkookresowe i długookresowe zachowanie makrokategorii. W celu
zbadania czysto długookresowych własnoĞci modelu, przeanalizowano model bez
uwzglĊdniania
w równaniach
behawioralnych
czĊĞü
odpowiedzialnej
za
ich
krótkookresową dynamikĊ.
W analizie naleĪy uwzglĊdniü regułĊ polityki pieniĊĪnej oraz regułĊ polityki
fiskalnej50, które pomagają osiągnąü stabilizacjĊ inflacji, luki popytowej i salda sektora
finansów publicznych w stosunku do PKB, oddziałując przez te zmienne zarówno na
sferĊ nominalną jak i sferĊ realną gospodarki. Przyjmuje siĊ, Īe w długim okresie
nastąpi pełna konwergencja gospodarki polskiej z gospodarkami ze strefy euro. Wynika
z tego załoĪenie zrównania siĊ dynamiki produktu potencjalnego w Polsce z dynamiką
produktu potencjalnego za granicą oraz zrównanie siĊ tempa zmian deflatora PKB w
kraju i za granicą.
Przeanalizujmy nominalne zmienne wystĊpujące w modelu. ZałoĪone zrównanie
dynamiki deflatora PKB w Polsce i za granicą, przy stabilnej stopie procentowej w
kraju (stopa stabilizuje siĊ po dojĞciu gospodarki do równowagi długookresowej)
wpływa
na ustabilizowanie
siĊ
dysparytetu
polskich
i
zagranicznych
stóp
6
procentowych. Stały dysparytet stóp procentowych w połączeniu z załoĪoną równą
dynamiką produktów potencjalnych oraz delaflorów PKB w Polsce i za granicą wpływa
na ustabilizowanie siĊ poziomu realnego kursu walutowego. Nominalny kurs walutowy
roĞnie w stałym tempie wyznaczonym przez deflatory PKB. Stabilizacja kursu w
połączeniu ze stałym wzrostem deflatora PKB w kraju wpływa na stałą dynamikĊ cen
importu i eksportu równą dynamice deflatora PKB. Poprzez zmiany stóp procentowych
spowodowane działaniem reguły polityki pieniĊĪnej nastĊpuje stabilizacja inflacji.
Przyczynia siĊ do tego równieĪ osiągniĊcie równowagi (opisanej poniĪej) w sferze
realnej gospodarki. Stały wzrost płac nominalnych wynika ze stałej wydajnoĞci pracy
oraz stałego wzrostu inflacji. W ten sposób otrzymujemy długookresową równowagĊ
w nominalnej sferze gospodarki.
W sferze realnej gospodarki najwaĪniejszą zmienną stanowi produkt krajowy
brutto. ĝcieĪka wzrostu produktu krajowego brutto w długim okresie wynika z przyjĊtej
funkcji produkcji. W długim okresie przyjĊto zrównanie siĊ kraĔcowego produktu
kapitału z realnym kosztem jego uĪytkowania51 (relacja ta ujĊta została w równaniu
50
Reguły te opisane są w punktach 3.1 oraz 3.2.
ZaleĪnoĞü ta jest zgodna z teorią opisującą kształtowanie siĊ zasobu Ğrodków trwałych w stanie
ustalonym w modelu neoklasycznym
51
75
Aneks statystyczny
inwestycji). Przyjmujemy dodatkowo, Īe nakład pracy okreĞlany jest poprzez liczbĊ
aktywnych52 zawodowo skorygowaną o stopĊ bezrobocia NAWRU. Wyznacza nam to
wzrost produktu potencjalnego, do którego dopasowuje siĊ wzrost PKB.
Dochodzenie do wzrostu ustalonego dokonuje siĊ czĊĞciowo poprzez regułĊ
polityki pieniĊĪnej, która poprzez dostosowania w luce popytowej prowadzi do zmian
poziomu konsumpcji i inwestycji, aĪ do osiągniĊcia stałej dynamiki tych wielkoĞci.
Działają równieĪ automatyczne stabilizatory w module sektora finansów publicznych,
które poprzez wpływ antycykliczny pomagają dojĞü do stanu ustalonego wzrostu.
JednoczeĞnie działanie reguły fiskalnej zapewnia ustabilizowanie siĊ relacji salda
sektora finansów publicznych w stosunku do PKB, a poprzez zmianĊ kosztów obsługi
długu do ustabilizowania siĊ długu publicznego.
Stabilny wzrost cen importu i eksportu oraz załoĪenia odnoĞnie deflatora PKB
i ustalony wzrost produktu potencjalnego wyznacza stały wzrost eksportu i importu,
równy wzrostowi potencjału, a tym samym wzrostowi produktu krajowego brutto.
Oznacza to stabilizacjĊ udziału eksportu netto w PKB (jednego z komponentów
produktu krajowego). Wynika z tego równieĪ dynamika rachunku obrotów bieĪących
równa dynamice PKB. Prowadzi to dalej do stabilnego wzrostu aktywów zagranicznych
netto.
Równowaga sektora finansów publicznych (przedstawiona powyĪej) oznacza
6
wzrost zarówno dochodów jak i wydatków publicznych równy wzrostowi PKB
(poprzez utrzymywanie relacji salda w stosunku do PKB na stałym poziomie). Wpływa
to bezpoĞrednio na ustalenie wzrostu spoĪycia zbiorowego na poziomie wzrostu
wydatków publicznych, zatem na poziomie wzrostu produktu krajowego brutto.
Oznacza to stały udział spoĪycia zbiorowego (kolejnego komponentu PKB) w PKB.
Stabilizacja dynamiki kapitału (na poziomie dynamiki PKB), długu publicznego
(na poziomie dynamiki PKB) oraz salda aktywów zagranicznych
(na poziomie
dynamiki PKB) prowadzi do stałej dynamiki bogactwa (tj. stałego udziału bogactwa w
PKB). Stały wzrost dochodu do dyspozycji (równy wzrostowi PKB, poniewaĪ jest on
wyznaczony poprzez wzrost dochodów i wydatków publicznych oraz wzrost płac
realnych) w połączeniu ze stałym wzrostem bogactwa prowadzi do stałego wzrostu
konsumpcji indywidualnej, równego wzorstowi PKB. Tym samym pokazaliĞmy, Īe
dynamika wszystkich komponentów PKB, tj. eksportu netto, spoĪycia zbiorowego,
konsumpcji oraz inwestycji (poprzez opisywaną wczeĞniej zaleĪnoĞü kapitału)
stabilizuje siĊ na poziomie dynamiki PKB. Oznacza to ustabilizowanie siĊ równieĪ
udziałów poszczególnych komponentów w produkcie krajowym brutto.
52
76
Przyjmujemy, Īe liczba aktywnych zawodowo w długim okresie pozostaje stała.
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Bibliografia
Aneks
statystyczny
(wybór)
Aneks 4. Analiza kointegracji
Równania w tekĞcie są przedstawiane w postaci modeli korekty błĊdem (małe
litery oznaczają logarytmy). Z równania moĪna odczytaü zatem zarówno parametry
relacji długookresowej, jak i dynamikĊ krótkookresową:
(i) relacji długookresowej odpowiada zaleĪnoĞü ujĊta w nawiasie dotycząca
poziomów zmiennych,
(ii) dynamikĊ krótkookresową ilustrują pozostałe zmienne (zwykle są to
pierwsze przyrosty zmiennych, gdyĪ zmienne są w wiĊkszoĞci przypadków
niestacjonarne).
W niniejszym aneksie przybliĪono analizĊ kointegracji oraz istotĊ modeli
korekty błĊdem. DyskusjĊ oparto na Engle R., Granger C., 1987, Cointegration and
Error Correction: Representation, Estimation, and Testing, Econometrica, vol. 55, s.
251-276.
Zmienna {xt} jest stacjonarna w szerszym sensie, jeĪeli spełnione są trzy
warunki:
E ( xt ) = ȝ dla t=1,2,...
(Z.1a)
Var ( xt ) = σ 2 dla t=1,2,...
(Z.1b)
Cov( xt , xt −k ) = σ k dla t=1,2,... oraz k=1,2,...
(Z.1c)
6
Pierwsze dwa warunki oznaczają, Īe wartoĞü oczekiwana oraz wariancja
zmiennej {xt} są stałe w czasie. Warunek (1c) wskazuje, Īe wartoĞü kowariancji
pomiĊdzy dwoma zmiennymi jest determinowana przez odległoĞü w czasie pomiĊdzy
tymi zmiennymi (k), nie zaĞ przez wybór momentu obserwacji (t). O zmiennych
stacjonarnych mówimy, Īe są zintegrowane w stopniu zerowym, co zapisujemy xt~I(0).
W przypadku, gdy zmienna xt nie spełnia warunków (Z.1a)-(Z.1c), natomiast szereg jej
pierwszych przyrostów ∆xt = ∆(1) xt = xt − xt −1 jest stacjonarny, mówimy Īe zmienna xt
jest niestacjonarna, zintegrowana w stopniu pierwszym, co zapisujemy xt~I(1).
Def. kointegracji
Dwie jednowymiarowe zmienne xt i yt są skointegrowane rzĊdu d, b, co
oznacza siĊ jako (xt, yt)~CI(d,b), jeĪeli spełnione są dwa warunki. Po pierwsze, kaĪda ze
zmiennych jest zintegrowana w stopniu d, tj. xt ~ I(d) oraz yt ~ I(d). Po drugie, istnieje
wektor kointegrujący [α 1 α 2 ] ≠ [0 0] taki, Īe zmienna
T
u t = α 1 xt + α 2 y t
T
(Z.2)
jest zintegrowana w stopniu d-b, tj. ut ~ I(d-b), b>0. PoniewaĪ znaczna czĊĞü
szeregów ekonomicznych jest zintegrowana w stopniu pierwszym, szczególnie
interesujący jest model ekonometryczny dla b=d=1. W tym przypadku, wystĊpowanie
77
Aneks statystyczny
relacji kointegrującej implikuje, Īe dla systemu analizowanych zmiennych wystĊpuje
precyzyjnie
okreĞlony
poziom
równowagi
długookresowej
dany
zaleĪnoĞcią
kointegrującą (tj gdy ut = 0 ). W przypadku pojawienia siĊ zaburzenia powodującego
odchylenie od tej równowagi (tj. gdy ut≠0), nastĊpuje samoczynny powrót systemu do
poziomu wyznaczonego przez relacjĊ kointegrującą (z tego wzglĊdu relacjĊ
kointegrującą okreĞla siĊ takĪe mianem zaleĪnoĞci długookresowej).
Wspomniany samoczynny powrót systemu do poziomu wyznaczonego przez
relacjĊ długookresową został zapisany w postaci matematycznej przez Engle’a i
Grangera (1987), którzy zaproponowali nastĊpujący model53:
ª∆yt º K
ª∆yt −k º ªδ 1 º
ª yt −1 º ªε 1t º
«∆x » = ¦ A k « ∆x » + «δ »[α 1 α 2 ]« x » + «ε » ,
¬ t ¼ k =1 ¬ t −k ¼ ¬ 2 ¼
¬ t −1 ¼ ¬ 2t ¼
(Z.3)
gdzie [ε 1t
ε 2t ]T jest dwuwymiarowym składnikiem losowym o wariancji Ȉ , zaĞ
K
moduły wartoĞci własnych macierzy A = ¦ A k są mniejsze od jednoĞci. Zgodnie ze
k =1
specyfikacją (Z.2), dynamika i-tej zmiennej (i=1,2) wektora
przeszłych zmian wektora [xt
6
[ xt
yt ]
T
zaleĪy od
yt ] oraz od iloczynu parametru dostosowania δ i i
T
odchylenia układu od poziomu danego przez relacjĊ długookresową (kointegrującą) w
okresie t-1. Dla į = [δ 1 δ 2 ] ≠ 0 odchylenie to jest korygowane, poprzez wpływ na
T
bieĪące zmiany wektora
[ xt
yt ] . Zjawisko to w literaturze ekonometrycznej zostało
T
okreĞlone terminem mechanizm korekty błĊdem. ZaleĪnoĞü dana w równaniu (Z.3)
opisuje bieĪącą dynamikĊ wektora
[ xt
yt ] , stąd teĪ jest czĊsto okreĞlana jako
T
zaleĪnoĞü krótkookresowa.
53
78
Przypadek dwóch zmiennych.
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Bibliografia
Aneks
statystyczny
(wybór)
Aneks 5. Oznaczenia zmiennych
Zmienne endogeniczne
AVGBENEFIT_N – przeciĊtna kwartalna wysokoĞü Ğwiadczenia z Funduszu Pracy
w przeliczeniu na jednego bezrobotnego (równanie R. 55),
AVGPENSION_N – przeciĊtna wysokoĞü ĞwiadczeĔ z tytułu emerytur i rent
(równanie R. 59),
AVGRELIEF_N –
(równanie R. 57),
przeciĊtna
kwartalna
wysokoĞü
Ğwiadczenia
społecznego
CAB – aldo na rachunku obrotów bieĪących w złotych (równanie R. 24),
CAB_INC – saldo dochodów (R. 28),
CAB_NT – saldo towarów i usług (równanie R. 25),
CAB_TRANS – saldo transferów,
CONP – spoĪycie indywidualne (równanie R. 7),
CONP_N – nominalne spoĪycie indywidalne,
CPI – poziom cen konsumenta w okresie t (R. 13),
EMP – liczba pracujących w tys. wg BAEL (równanie R. 4),
FINACC – udział dochodów do dyspozycji przedsiĊbiorstw54 w narodowym dochodzie
do dyspozycji,
6
FINV – inwestycje w Ğrodki trwałe (równanie R. 11),
GAP – luka popytowa (równanie R. 6),
GCE_N – wydatki bieĪące rządu na które składają siĊ wydatki na zakup dóbr
nieinwestycyjnych (ok. 30% wydatków ogółem) oraz wydatki płacowe (ok. 70%
wydatków) (równanie R. 52),
GCIT_N – pływy z podatku dochodowego od osób prawnych (równanie R. 42),
GCT_N – pływy z podatku od nieruchomoĞci (równanie R. 49),
GDEBT_N – nominalna wielkoĞü długu publicznego (równanie R. 65),
GDEF_N – saldo sektora finansów publicznych (R. 64),
GDP – Produkt Krajowy Brutto (R. 1),
GDP_EXP – eksport towarów i usług w cenach stałych wg RN (równanie R. 31),
GDP_EXP_N – nominalna wartoĞü eksportu towarów i usług wg RN (równanie R. 26),
GDP_IMP – wolumen importu towarów i usług wg RN (równanie R. 32),
GDP_IMP_N – nominalna wartoĞü eksportu towarów i usług wg RN (równanie R. 27),
GDP_N – nominalna wartoĞü PKB,
54
Przez przedsiĊbiorstwa rozumie siĊ dwa sektory instytucjonalne wyróĪniane w rachunkach
narodowych: sektor przedsiĊbiorstw oraz sektor instytucji finansowych.
79
Aneks statystyczny
GDP_POT – potencjalny PKB (równanie R. 5),
GDS_N – koszty obsługi długu (równanie R. 60),
GEXP_N – wydatki sektora finansów publicznych (równanie R. 51),
GEXT_N – wpływy z akcyzy (równanie R. 39),
GGAM_N – wpływy z podatku od gier (równanie R. 40),
GINC_N – dochody sektora finansów publicznych (równanie R. 36),
GINV_N – inwestycje publiczne (równanie R. 61),
GLT_N – wpływy ze składek na ubezpiecznie zdrowotne i społeczne (równanie R. 43),
GLT_CORP_N – składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracodawców
(równanie R. 45),
(równanie R. 44),
osoby wolnych zawodów (równanie R. 46),
GPIT_N – wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych (równanie R. 41),
GRE_N – pozostałe wydatki SFP (równanie R. 63),
6
GRT_N – pozostałe dochody SFP (równanie R. 50),
GTAR_N – wpływy z ceł (równanie R. 48),
GTR_N – transfery dla ludnoĞci (Ğwiadczenia socjalne, przychody bezrobotnych,
emerytów i rencistów) (równanie R. 53),
GTR_RELIEF_N – transfery z pomocy społecznej/opieki społecznej (równanie R. 56),
GTR_RETIRED_N – transfery z tytułu rent i emerytur (równanie R. 58),
GTR_UNEMP_N – zasiłki dla bezrobotnych (równanie R. 54),
GVAT_N – wpływy z VAT (równanie R. 38),
I_RENTP – Ğrednia kwartalna wartoĞü Ğredniego waĪonego oprocentowania kredytów
dla przedsiĊbiorstw w bankach komercyjnych (R. 23),
I_W3M – nominalna Ğrednia kwartalna wartoĞü stopy WIBOR3M (R. 66),
I_W3MR_CPI – realna Ğrednia kwartalna wartoĞü stopy WIBOR3M deflowanej CPI,
I_W3MR_PGDP – realna stopa Wibor 3m deflowana deflatorem PKB,
I3MR_EXT – realna zagraniczna stopa 3m deflowana deflatorem PKB (R. 19),
INF – inflacja CPI (równanieR. 13),
INV – akumulacja,
80
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Bibliografia
Aneks
statystyczny
(wybór)
K – Ğredni zasób kapitału KEP w okresie (równanie R. 3),
KEP – wartoĞü kapitału na koniec okresu (równanie R. 2),
NETCPI – indeks poziomu cen inflacji bazowej „netto” – po wyłączeniu cen ĪywnoĞci
oraz cen paliw (R. 12),
NFA – aktywa zagraniczne netto (równanie R. 29),
P_IMP – deflator importu wg RN (równanie R. 35),
P_IMP* – ceny importu skorygowane o cła oraz podatek importowy (wystĊpował w
połowie lat dziewiĊüdziesiątych): P_IMP*=P_IMP*(1+podatek imp.*cło),
P_IMP_NOIL – deflator importu wg RN skorygowany o zmiany cen ropy (równanie R.
34),
RUCC – realny koszt kapitału (oprocentowanie kredytów dla przedsiĊbiorstw
deflowane deflatorem PKB, skorygowane o deprecjacjĊ kapitału i podatek dochodowy
od przedsiĊbiorstw),
S_EUR_PLN – nominalny kurs złotego wzglĊdem euro – wzrost oznacza deprecjacjĊ
złotego (R. 22),
S_NEER – nominalny efektywny kurs złotego – wzrost oznacza deprecjacjĊ złotego (R.
20),
S_REER – realny efektywny (wagi w Tab. 2) kurs złotego (wzrost oznacza deprecjacjĊ
złotego) (R. 18),
6
S_USD_PLN – nominalny kurs złotego wzglĊdem dolara (równanie R. 21),
ULC – jednostkowe koszty pracy,
UNEMP – stopa bezrobocia wg BAEL,
WAGE – przeciĊtne miesiĊczne wynagrodzenie w ujĊciu nominalnym (skorygowane
o ubruttowienie płac w 1999 r.- równanie R. 16),
WAGEFUND_N – nominalny, kwartalny fundusz płac w gospodarce,
WEALTH – majątek,
YD – realny dochód do dyspozycji gospodarstw domowych,
YD_N – nominalny dochód do dyspozycji brutto (R. 8),
YD_NO – nominalna nadwyĪka operacyjna sektora gospodarstw domowych (R. 9),
YD_WL – nominalny dochód z własnoĞci w sektorze gospodarstw domowych (R. 10),
YD_POZOSTALE – pozostałe dochody do dyspozycji gospodarstw domowych.
81
Aneks statystyczny
Zmienne egzogeniczne
CGNBP_N – wpłata z zysku NBP do budĪetu paĔstwa,
CONGOV – spoĪycie zbiorowe,
DEPR – kwartalna stopa deprecjacji,
dl – zmienna sztuczna, kwantyfikująca wpływ szybszego wzrostu indeksu cen inflacji
bazowej „netto” niĪ indeksu cen deflatora PKB,
FOOD_CPI – poziom cen ĪywnoĞci i napojów alkoholowych,
FUEL_CPI – poziom cen paliw do prywatnych Ğrodków transportu,
GCIT_TR – stawka efektywna podatku CIT,
GCT_TR – stawka efektywna podatku od nieruchomoĞci,
GDEBT_EUR – udział długu denominowanego w euro w długu ogółem,
GDEBT_IR – efektywna stopa oprocentowania długu publicznego,
GDEBT_PL – udział zadłuĪenia krajowego w długu publicznym,
GDP_EXT – waĪony (wagi Tab. 2) poziom PKB dla głównych partnerów handlowych
Polski,
GDP_EXT_POT – waĪone (wagi Tab. 2) potencjalne PKB zagranicą,
GEXP_UE_N – składka płacona do budĪetu Unii Europejskiej,
6
GEXT_TR – stawka efektywna akcyzy,
GGAM_TR – stawka efektywna podatku od gier,
GINC_UE_N – kompensata budĪetowa z UE,
GLT_CORP_TR – efektywna stawka wpływów z tytułu składki na ubezpieczenia
społeczne płacone przez pracodawców,
GLT_EMP_TR – efektywna stawka wpływów z tytułu składki na ubezpieczenia
społeczne płacone przez pracowników,
GLT_HC_TR – efektywna stawka wpływów z tytułu składki na ubezpieczenie
zdrowotne,
GLT_SB_TR – efektywna stawka wpływów z tytułu składki na ubezpieczenia
społeczne płacone przez właĞcicieli firm i osoby wolnych zawodów,
GPIT_TR – stawka efektywna podatku PIT,
GPRIV_N – wpływy z prywatyzacji (skorygowane o kompensaty budĪetowe),
GTAR_TR – stawka efektywna dla ceł,
GVAT_TR – stawka efektywna podatku VAT,
I3M_EXT – waĪona (wagi tabela 1) nominalna stopa 3m za granicą,
INF_CEL – cel inflacyjny (tj. 2,5%),
LF – liczba osób aktywnych zawodowo w tys. wg BAEL,
82
N a r o d o w y
B a n k
P o l s k i
Bibliografia
Aneks
statystyczny
(wybór)
NAWRU – topa
Unemployment),
bezrobocia
równowagi
(Non-Accelerating
Wage
Rate
of
OIL – Ğwiatowe ceny ropy naftowej w USD,
PGDP_EXT – waĪony (wagi tabela 1) deflator PKB zagranicą,
RETIRED – liczba emerytów i rencistów,
S_RISK_PR – wycena premii za ryzyko,
S_USD_CZK – nominalny kurs korony czeskiej wzglĊdem dolara,
S_USD_EUR – nominalny kurs euro wzglĊdem dolara – wzrost oznacza deprecjacjĊ
euro,
S_USD_GBP – nominalny kurs funta szterlinga wzglĊdem dolara,
S_USD_SEK – nominalny kurs korony szwedzkiej wzglĊdem dolara,
TFP – łączna wydajnoĞü czynników wytwórczych,
TR_WPR_CON – przychody uzyskane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej
przeznaczone na konsumpcje.
6
83