Sprzeda internetowa: www.ksiegarnia.e-akademickie.pl - Filo

Sprzedaż internetowa: www.ksiegarnia.e-akademickie.pl
Spis treści
Contents ....................................................................................................................
Notes on the Authors ..............................................................................................
Rozprawy i artykuły
Bogusław Paź, Współczesne postaci ontologii. Od Hegla do Quine’a
Emanuel Kulczycki, Sytuacja komunikacyjna w kulturze archaicznej
a symboliczność komunikacji ........................................................................
Natalia Weremowicz, Znaczenie estetycznego wymiaru prawdziwego poznania
w świetle relacji między muzyką a filozofią w myśli Platona ........................
Magdalena Płotka, Jana z Głogowa rozważania nad naturą wiedzy .......................
Magdalena Jaworska-Wołoszyn, Poza granicami wiary. Anatemy
na Jana Italosa ..............................................................................................
Anna Kondratowicz-Krasińska, Antypsychologiczna charakterystyka natury
ludzkiej w filozofii moralności Davida Hume’a ............................................
Malwina Chuda-Granat, Znaczenie historii w refleksji Lwa Karsawina.
Prolegomena .................................................................................................
Daniel Sobota, U źródeł Seinsfrage. Martina Heideggera Pytanie i sąd .................
Ks. Józef Kożuchowski, Moralne i religijne aspekty życia politycznego.
Karl Jaspers a szkoła Joachima Rittera ........................................................
Radosław Kazibut, Powszechny dostęp do wiedzy, czyli czy coś łączy
sposób upowszechniania wiedzy naukowej Roberta Boyle’a
z projektem Wikipedii ....................................................................................
Bogna Choińska, Poststrukturalizm a myśl etyczna Nietzschego ............................
Agata Borońska, Warunki możliwości komunikowania wartości .............................
Urszula Zarosa, Droga do moralności .....................................................................
Roman Godlewski, O zmyśle rzekomo wewnętrznym ..............................................
6
7
9
39
53
69
83
95
111
127
149
165
183
195
213
225
Filo-Sofija i poezja
(pod red. Marka Kazimierza Siwca)
Wiersze ks. Alfreda Marka Wierzbickiego oraz Pawła Szydła ................................
237
R e c e n z j e . O m ó w i e n i a ..............................................................................
245
Stanisław Krajewski, Czy matematyka jest nauką humanistyczną?, seria: Copernicus Center
Press, WSIiZ, Kraków 2011, 152 ss. (Adam Mroczkowski) (s. 245); Richard Rorty, Gianni
Vattimo, Przyszłość religii, red. S. Zabala, przeł. S. Królak, seria: Eidos, Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010, 104 ss. (Maciej Musiał) (s. 249); Hans Joas,
Powstawanie wartości, przeł. M. Kaczmarczyk, Oficyna Naukowa, Warszawa 2009, 314 ss.
(Maciej Musiał) (s. 251); Pierre Bourdieu, O telewizji. Panowanie dziennikarstwa, przeł.
K. Sztandar-Sztanderska, A. Ziółkowska, red. naukowa M. Jacyno, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2009, 128 ss. (Maciej Musiał) (s. 254).
CONTENTS
“Filo-Sofija”, Vol. 16 (2012/1)
Notes on the Authors .................................................................................................
ARTICLES
Bogusław Paź, Some Prominent Figures of Modern Ontology – from Hegel
to Quine ..........................................................................................................
Edmund Kulczycki, A Communicative Situation in the Archaic Culture
and the Problem of Symbolic Communication ...............................................
Natalia Weremowicz, The Aesthetic Dimension of True Cognition from
the Perspective of the Relations Between Music and Philosophy
in Plato’s Thought ..........................................................................................
Magdalena Płotka, John of Glogovia on the Nature of Knowledge ...........................
Magdalena Jaworska-Wołoszyn, Outside the Faith. The Anathemas Against John
Italos ...............................................................................................................
Anna Kondratowicz-Krasińska, Anti-Psychological Interpretation of Human
Nature in David Hume’s Moral Philosophy ...................................................
Malwina Chuda-Granat, The Meaning of History in Lev Karsavin’s Thought.
Prolegomena ..................................................................................................
Daniel Sobota, On the Origin of Seinsfrage – Martin Heidegger’s Frage
und Urteil .......................................................................................................
Fr. Józef Kożuchowski, Moral and Religious Aspects of Politics. Karl Jaspers
and Joachim Ritter’s School ...........................................................................
Radosław Kazibut, An Open Access to Knowledge – on Some Common Features
of Robert Boyle’s Idea of Popularizing Scientific Knowledge and the
Wikipedia Project ...........................................................................................
Bogna Choińska, Post-Structuralism and Nietzsche’s Ethical Thought ....................
Agata Borońska, Conditions for the Possibility of Communicating Values ..............
Urszula Zarosa, A Road to Ethics ..............................................................................
Roman Godlewski, On the Allegedly Inner Sense .....................................................
POETRY AND “FILO-SOFIJA”
(Edited by Marek Kazimierz Siwiec)
Poems by Fr. Alfred Marek Wierzbicki and Paweł Szydeł .......................................
7
9
39
53
69
83
95
111
127
149
165
183
195
213
225
237
REVIEWS ................................................................................................................. 245
Stanisław Krajewski, Czy matematyka jest nauką humanistyczną?, seria: Copernicus Center
Press, WSIiZ, Kraków 2011, 152 pp. (Adam Mroczkowski) (p. 245); Richard Rorty, Gianni
Vattimo, Przyszłość religii, red. S. Zabala, przeł. S. Królak, seria: Eidos, Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010, 104 pp. (Maciej Musiał) (p. 249); Hans Joas,
Powstawanie wartości, przeł. M. Kaczmarczyk, Oficyna Naukowa, Warszawa 2009, 314 ss.
(Maciej Musiał) (p. 251); Pierre Bourdieu, O telewizji. Panowanie dziennikarstwa, przeł. K.
Sztandar-Sztanderska, A. Ziółkowska, red. naukowa M. Jacyno, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2009, 128 pp. (Maciej Musiał) (p. 254).
WSPÓŁCZESNE POSTACI ONTOLOGII. OD HEGLA DO QUINE’A
37
Hegla, który przyjął go w jego najbardziej ogólnej i zarazem abstrakcyjnej postaci.
Natura tego przedmiotu pozwalająca na jednoczesne współwystępowanie sprzecznych momentów (coś, jakość versus nic, nieokreśloność), doprowadziła Hegla do
myśli o zniesieniu tej niepodważalnej od czasów Arystotelesa podstawy klasycznej
architektoniki myślenia o bycie, jakim była zasada sprzeczności. Dokonująca się za
sprawą krytycyzmu Kanta i dialektycznej logiki Hegla desubstancjalizacja pojęcia
istoty pojętej tradycyjnie jako racja--podstawa bytu i poznania doprowadziła go
do redefinicji zasady racji oraz zmiany sensu racjonalności jako takiej. Podobnie
było w przypadku tak przeciwstawnych nurtów, jak egzystencjalizm i marksizm.
Zarówno u Kanta, a zwłaszcza u Hegla, ontologia określała zasady i kategorie
myślenia („alfabet myśli ludzkich” Leibniza) „o” rzeczywistości, czego nie należy mylić z poznaniem samej rzeczywistości. Znamienna jest przy tym droga,
jaką przebyła ontologia w określeniu swojego przedmiotu od swoich początków
w XVII w. do dzisiaj: od esencjalistycznie interpretowanego przedmiotu metafizyki
(Suárez), poprzez ideę jasną i wyraźną (Kartezjusz) i dialektyczną „logikę” bycia
i nicości (Hegel – Heidegger – Sartre), aż po dane wrażeniowe i sądy w sensie
logicznym (tradycja analitycznej filozofii). Ten ostatni etap, czyli przejście od
quasi-przedmiotowych danych wrażeniowych do sądów logicznych, określany jest
w nurcie analitycznym filozofii „kamieniem milowym” nowoczesnej epistemologii
i ontologii (W.V.O. Quine). Jedną z niewielu prób przekroczenia „zaklętego kręgu”
świadomości i reprezentacji w XX w. była fenomenologia. Choć odwoływała się
do tej samej, co scholastyka kategorii intencjonalności świadomości, to jednak
pewne epistemologiczne presupozycje (m.in. fenomenologiczna epoché) skazywały na niepowodzenie wszelkie próby przekroczenia immanencji świadomości
(problem tzw. mostu), która tam jawiła się jako struktura absolutna109. W rezultacie
uprawiana na gruncie fenomenologii ontologia okazywała się zawsze ontologią
świadomości, a nie transcendentnego względem niej bytu.
Bogusław Paź
Some Prominent Figures of Modern Ontology – from Hegel to Quine
Abstract
The article presents some prominent figures of modern ontology from Hegel to
nowadays. It takes into account the diverse forms of ontology in three distinct trends
of philosophy: Hegelianism, phenomenology and analytical philosophy. Each of these
trends has its own subject, aim and method of ontology. The subject of Hegel’s ontology
109
Husserl w pierwszym tomie Idei pisał, parafrazując Kartezjusza definicję substancji, że świadomość
jako byt immanentny jest bytem „absolutnym, że nulla »re« indiget ad existendum” (E. Husserl, op. cit.,
s. 148). Por.: R. Descartes, Zasady filozofii, przeł. I. Dąmbska, Antyk, Kęty 2001, t. I, s. 51.
is understood as something originally undefined, being on the border of nonentity.
When presented this way, the subject presupposes a dialectic method of ontology,
which the German philosopher defines as “the consciousness of the form of the inner
self-movement of the content of logic.” It is based on reflection, which, according to
Hegel, is both a tool and medium to knowledge, though in his Phenomenology of spirit
he identifies it as being by itself. Thus understood ontology is to be found both in the
works of Hegel’s students and his critics (S. Kierkegaard, M. Heidegger, J.-P. Sartre).
In Husserl’s phenomenology it is not reflection but eidetic intuition (Wesensschau) that
is the main method of ontology, and its subject is not just being, but the essence – a
correlate to the eidetic intuition. To Husserl’s phenomenological presumptions referred,
among others, N. Hartman and R. Ingarden, who understood ontology as eidetic
analysis of ideas. Though Heidegger saw the problem differently: the goal of ontology
is defining the meaning of Being (Sinn vom Sein), its method is phenomenological.
In none of the approaches was the subject of ontology understood in a classic way as
Being, but rather as a certain form of its representation, as the content of consciousness
(ideas), or as a certain sense for a definite subject. A different approach to ontology is
observable within analytic philosophy, which involved lots of different personalities
and different traditions, such as the new positivism, scholastics (J.M. Bocheński,
E. Nieznański), Leibnizian rationalism (A. Plantinga), empiricism and pragmatism
(W.O. Quine, P. Strawson). Remarkable achievements in ontology belong to some
Polish logicians, representatives of the Polish school of analytic philosophy, such as
S. Leśniewski and T. Kotarbiński. Leśniewski was the founder of formal ontology –
logical calculus of names, while Kotarbiński discovered nominalistic and materialistic
ontology – reism (from Latin: res ‘thing’) based on Leśniewski’s ontology. The main
thesis of reism was the claim that „every object is a body”.
Keywords: modern ontology, G.W.F. Hegel, S. Kierkegaard, E. Husserl, M. Heidegger,
J.-P. Sartre, J.M. Bocheński, E. Nieznański, A. Plantinga, S. Leśniewski,
T. Kotarbiński, W.O. Quine, P. Strawson.
52
Winkin, Y., 2007, Antropologia komunikacji. Od teorii do badań terenowych, przeł.
A. Karpowicz, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Emanuel Kulczycki
A Communicative Situation in the Archaic Culture and the Problem of Symbolic
Communication
Abstract
The purpose of the present paper is to discuss several consequences of the phenomenon
of communication from the perspective of philosophy of culture and communication
theory. Apart from the purely communicative and philosophical issues, the article
touches upon the questions that concern the origin of metaphysical thinking in ancient
Greek culture. The article is an attempt at showing conditions which have to be fulfilled
to achieve basis for philosophical reflection about communication. The paper consists
of three main sections: the first one examines the two levels of the reconstruction of
communicative situation in the Archaic culture, the second considers the origin of
a symbol and the fusion of thought and action, whereas the third section presents a
philosophical perspective on the genesis of the metaphysical thinking and symbolic
communication. The most important conclusion to be drawn here is that communication
can be understood as a non-symbolic process.
Keywords: communication, archaic culture, symbolic communication, knowledge,
symbol.
68
Ontologiczną podstawę jedności filozofii i muzyki, etycznego i estetycznego
momentów poznania, stanowi absolutna równowaga istoty Jednego – tożsamość
nieredukowalnych Dobra i Piekna. Wiedzę najwyższą osiąga się więc odpowiednio
do jej ontologicznych uwarunkowań, w stanie zharmonizowania logicznych oraz
mistycznych zdolności rozumu. Innymi słowy, relacja między muzyką a filozofią
jest właśnie określającym bycie Jednego stosunkiem odpowiednim do jedności
Jego istnienia. Dlatego wprowadzenie tej relacji w sferę władz stanowi konieczny
warunek prawdziwego poznania.
Zachowanie harmonii (jedności) poznania jest niemożliwe bez uznania uosobionego w muzyce Piękna – wymiaru estetycznego, w którym działanie człowieka
otrzymuje wsparcie Erosa. Muzyka w odniesieniu do sprawności ludzkich wyraża
się w wierze, wyjątkowej zdolności obcowania z boską zasadą, pozwalającego na
przekroczenie aktualnego stanu natury, konieczne do uczestniczenia w innej.
Wreszcie harmonia między filozofią a muzyką, jaką zastajemy w myśli
Platona, stanowi dowód na to, że mistyczny pierwiastek poznania nie oznacza
rezygnacji z racjonalności, lecz nadanie jej nowej jakości, nieosiągalnej na drodze samotnego wspinania się na coraz wyższe szczeble własnych logicznych
konstrukcji, chociaż właśnie na tej drodze odkrywanej jako wznoszącą siłę nie
z tego świata.
N a t a l i a We r e m o w i c z
The Aesthetic Dimension of True Cognition from the Perspective of the
Relations Between Music and Philosophy in Plato’s Thought
Abstract
The contemporary interpretation of Plato’s thought is grounded in its ethical dimension,
whereas the aesthetic dimension is regarded as either reducible to ethics or inaccessible.
The presentation of Plato’s philosophy in ethical, political and educational categories
concentrates on the sphere of logos and neglects the sphere of mythos, which – even
when taken into consideration – is treated exclusively as a paradigm of formal and
logical thinking. In this way the most important aspect in this philosophy is distorted
– the primal unity of objective and subjective aspects of cognition. The introduction
of the category of philosophy and the category of music makes it possible to achieve a
well balanced relationship between Good and Beauty when examining the dialogues.
Restoring the aesthetic dimension of music allows for a more accurate interpretation
of Plato’s philosophy and opens up a possibility of a new look at a very important type
of cognition, deeply rooted in the spiritual basis of the European culture.
Keywords: Plato, true cognition, music, logos, mythos.
82
a mniemaniem jest to, że zarówno wiedza, jak i opinia są dyspozycjami intelektu
(habitus intellecutales). Konkluzją filozofa z Krakowa jest teza, że opinia nie różni
się od wiedzy, ponieważ wiedza pochodzi z opinii, a to, co pochodzi od czegoś
innego, nie może różnić się od tego, od czego pochodzi. Stąd opinia w sposób
istotny jest wiedzą. Ponadto opinia i wiedza mogą być do siebie podobne w tym,
że ich konkluzja może być ta sama, raz będąc wnioskiem sylogizmu probabilistycznego (dialektycznego), a raz będąc wnioskiem sylogizmu demonstratywnego.
Opinia i wiedza mogą materialnie być tym samym (materialiter possunt esse
idem), ponieważ jako dyspozycje intelektualne dotyczą one tego samego – tego,
co prawdziwe74.
Wydaje się, że położenie nacisku przez Jana z Głogowa na jednostkowy
i probabilistyczny charakter wiedzy ludzkiej oraz docenienie takich metod naukowych jak indukcja, czy uzasadnianie aprobatywne może być konsekwencją wciąż
oddziałującej na krakowską myśl filozoficzną w II poł. XV w. koncepcji Burydana75. Obecność tych wpływów, a także wpływów arystotelizmu w ujęciu Jana
Wersora w traktatach Głogowczyka sytuuje go na skrzyżowaniu dwóch wielkich
tradycji średniowiecza, mianowicie nominalizmu i arystotelizmu.
Magdalena Płotka
John of Glogovia on the Nature of Knowledge
Abstract
The treatises on methodology and metaphysics by John of Glogovia involve a series of
problems concerning the nature of scientific knowledge. Inasmuch as John deals with
the Aristotelian model of knowledge, which assumes that scientific knowledge has to
be based on universal and necessary generalizations, some empirical influences of the
14th century nominalists can be seen in John’s works. Above all, his methodological
considerations concentrate on the object of scientific knowledge. He discusses Aristotle
and works out his own view, according to which the material, individual and contingent
being can become the object of scientific knowledge.
Keywords: John of Glogovia, Cracow scholastics, theory of knowledge, object of
knowledge, history of medieval philosophy.
74
Jan z Glogowa, Argumentum Librum, Fo CXXXIII.
M. Markowski, Filozofia przyrody w drugiej połowie XV wieku, [w:] Dzieje filozofii średniowiecznej
w Polsce, t. X, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1983, s. 11-14.
75
94
przez synod myśli filozoficznej. Wystarczy przywołać koncepcję metempsychozy,
która stanowiąc przedmiot jednego z zarzutów adresowanych przeciwko myślicielowi (w opinii wielu badaczy), niezaprzeczalnie została przez niego odrzucona.
Przypadków tego rodzaju jest więcej. Dlatego też należy zaznaczyć, że oskarżenia
względem Jana Italosa często nie odzwierciedlają rzeczywistych przesłanek jego
teorii i jego działań. W konsekwencji nasuwa się zasadnicze pytanie – dlaczego
naprawdę Jan Italos został wyklęty?
M a g d a l e n a J a w o r s k a - Wo ł o s z y n
Outside the Faith. The Anathemas Against John Italos
Abstract
The purpose of this article is to present and discuss the anathemas against John Italos – a
relatively little known and controversial eleventh-century philosopher. The anathemas
are a source of valuable information about Italos’s philosophy; they complement his
works. Undoubtedly, John Italos by taking theology as part of philosophy followed in
Greek philosophers’ footsteps. It should be underlined that the synod’s critical attitude
concerned especially the following elements of his doctrine: Plato’s influence on his
thought, using philosophical arguments and methods in solving the issues of theological
nature and putting Hellenic wisdom over the Christian one. On the one hand, it gave
the Church an opportunity to publicly condemn studies of ancient philosophy; after
his trial in Byzantium (which began in 1076/1077 and ended in 1082) worshipping
and preaching Hellenic wisdom equalled acting against the true faith. On the other
hand, it is unquestionable that accusations against John Italos did not reflect his true
theories and actions. As a result, we have a fundamental question – why was John
Italos really condemned?
Keywords: John Italos, anathema, Byzantium.
110
Anna Kondratowicz-Krasińska
Anti-Psychological Interpretation of Human Nature in David Hume’s Moral
Philosophy
Abstract
In the paper, I propose a new perspective on the philosophy of David Hume, different
from its current psychological interpretation. I begin with the interpretation of the
concept of human nature and Hume's notion of feelings. I analyze several examples
which show the cultural dimension of Hume’s moral philosophy and the primary
socialization. This allows of an anti-psychological interpretation of the philosophy
of David Hume.
Keywords: David Hume, moral philosophy, human nature, feelings.
ZNACZENIE HISTORII W REFLEKSJI LWA KARSAWINA. PROLEGOMENA
125
Uzyskanie idealnej, wspólnotowej kondycji przez ludzkość, osiągnięcie eschatologicznej pełni możliwe jest jedynie wówczas, gdy zostaną całkowicie urzeczywistnione wszystkie jej indywidualizacje zarówno te jednostkowe, jak i kolektywne, te
istniejące obecnie, jak i przyszłe, a paradoksalnie – także te minione49. Zaistnienie
każdego z uczestników dziejów, zaktualizowanie się wszelkich przejawów bytu
historycznego staje się w koncepcji Karsawina warunkiem niezbędnym do ponownego przywrócenia wszechjedni, która przekroczy podziały, zniesie ograniczenia
empiryczne, czas i przestrzeń, przezwycięży zniszczenie i śmierć. W tej właśnie
restytucji doskonałej wszechjedni, w jej ostatecznym triumfie zawiera się, zdaniem
rosyjskiego filozofa, cel ziemskiej działalności człowieka i innych podmiotów
dziejów: rodzin, klas, narodów, kultur i ludzkości. W niej tkwi sens historii.
Malwina Chuda-Granat
The Meaning of History in Lev Karsavin’s Thought. Prolegomena
Abstract
The purpose of the article is to present Lev Karsavin’s reflection on history within the
metaphysical and epistemological context. The issue is demonstrated in two parts.
The first one concentrates on the analysis of two fundamental principles of Karsavin’s
philosophy of history: All-Unity and Tri-Unity. Connected with these are the concepts
of Godmanhood, eternity, symphonic persons.
All-Unity can be defined as a hierarchical structure including every kind of
historical being – all “moments” and joining them in a harmonic community without
unification or elimination of differences. This “unity in multiplicity” consists of
“individual persons” (people) and “collective persons”: families, nations, social groups,
churches, culture and finally – humankind. The last one connects all other types of
historical being, which are perceived as its individualizations – forms of a lower order.
Humankind seems to be the best manifestation of All-Unity and the strongest sign of
the Absolute in history. It becomes also the most important component of the historical
process. In this process humankind with its individualizations have to achieve their
perfect condition and a higher state of consciousness.
Karsavin’s model of history is based on the idea of Tri-Unity (cf. the dogma
of the Holy Trinity) propagated in the Russian religious philosophy of the 19th and
20th centuries. This principle gives history a dynamic aspect and determines the
triadic shape of the world process with its three stages: the primal (perfect) unity –
disjoining – reunification. Reunification, in Karsavin’s philosophical system, ensues
when historical being finishes its development and becomes God.
The second part examines the features of historiosophical narrative in Lev
Karsavin’s works. There are two distinct ways of thinking about history, two
perspectives: the historical and the universalistic one, which perceive and explain
49
Л. Карсавин, Noctes Petropolitanae, s. 141.
126
the world differently. The aim of this part is to show how the Russian philosopher
understands the past, which perspective he adopts to present his reflection and why.
Keywords: Lev Karsavin; fundamental principles: All-Unity, Tri-Unity; philosophy
of history.
148
DANIEL SOBOTA
łączy się z jednej strony z problemem bytu jako takiego, z drugiej – z problemem
znaczenia czasownika „być”.
Podczas swojego wystąpienia w roku 1915 Heidegger zawęża przedstawione wyżej Rickertowskie rozważania nad pytaniem do dwóch podstawowych
problemów, którym – jak się wkrótce okaże – poświęci całą swoją filozoficzną
twórczość. Stanowią one mianowicie dwa podstawowe momenty pytania o bycie,
między którymi rozgrywa się swego rodzaju eroteryczna gra. Są to: (1) problem
relacji między pytaniem a tym, o co ono pyta (Sein, das Gefragte); oraz (2) problem
relacji między pytaniem a tym, który pyta i którego pytanie jednocześnie dotyczy
(Dasein, das Fragende, das Befragte).
Daniel Sobota
On the Origin of Seinsfrage – Martin Heidegger’s Frage und Urteil
Abstract
This paper presents the beginnings (1912–1916) of Heidegger’s philosophy from the
perspective of his early interest in the issue of question as such. The result of this focus was
Heidegger’s little-known lecture delivered in 1915 at Heinrich Rickert’s seminar, entitled
Frage und Urteil (Question and judgment). Without going into the details of Heidegger’s
presentation, the present paper gives a broad introduction to the issues discussed there. It
does this in several steps. First, it considers the spiritual motives of Heidegger’s interest in
logic. Second, it attempts to systematize Heidegger’s early views on logic and its subject.
Third, it draws attention to the importance and development of Heidegger’s phenomenologica of questions. Fourth, it points out that Heidegger’s interest in the question as such is
closely linked with numerous (in the late nineteenth and early twentieth century) attempts
to consider the problem of question in the framework of the philosophical study of the
essence of cognition and being. These four issues create a starting point for understanding
the specifics of Heidegger’s question of being.
Keywords: Heidegger, logic, question, judgment, being.
164
F r. J ó z e f K o ż u c h o w s k i
Moral and Religious Aspects of Politics. Karl Jaspers
and Joachim Ritter’s School
Abstract
The first section of the paper seeks to establish the relevance of religious and moral
issues in Karl Jaspers’ and Joachim Ritter’s philosophy. It outlines in detail Jaspers’
views on politics. In his prolific works on the subject Jaspers drew primarily on
the thinking of Immanuel Kant, Søren Kierkegaard and Friedrich Nietzsche. As a
recognized exponent of existentialism, Karl Jaspers was preoccupied with the moral
grounds of politics, but he denied their fundamental role in that sphere of life. He
claimed that the choices that meet the criteria of permanent, existential authenticity are
far more important, as they reveal the true nature of a human being. The paper analyses
Jaspers’ romantic approach to ultimate situations, i.e. challenges. It presents in more
detail Lübbe’s view, who thought the German psychiatrist’s philosophical and political
views were deeply permeated with moralism. Jasper’s view on the insignificance
of religion in politics may strike as controversial for an existential philosopher. His
contribution to the democratization process of the young German republic and the
authenticity of his views are indisputable, however.
The second section of the paper analyses the approach to moral and religious
aspects of politics represented by Joachim Ritter and his followers. It stresses
the importance of the sources that shaped Ritter’s view on that issue. Aristotle’s
political philosophy is one of them. It is of foremost importance when it comes to
understanding and interpretation of present political reality in ethical categories. In
Ritter’s opinion, law takes precedence over subjective, ethical convictions. Therefore,
Ritter’s proponents consider Hegel’s political philosophy as the second main source
that shaped their views. At the same time they acknowledge the necessity of common
sense approach in democracy. Religion is perceived as a fundamental component of
social life. All attempts to deprive religion of its leading role result in acts of terror and
cultural devastation. Religion in politics is deemed more important than morality. This
political vision significantly contributed to the legitimization of the rising democracy
in Western Germany and the formation of liberal-conservative movement.
Keywords: Karl Jaspers, Ritter’s school, philosophy, religion, politics, morality.
181
POWSZECHNY DOSTĘP DO WIEDZY
Kuhn Thomas S. (1952), Robert Boyle and Structural Chemistry in the Seventeenth
Century, “Isis”, vol. 43, no. 1, s. 12-36.
Martens E., Schnädelbach H. (red.) (1995), Filozofia. Podstawowe pytania, przeł.
K. Krzemieniowa, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Meinel Christoph (1988), Early Seventeenth-Century Atomism: Theory, Epistemology,
and the Insufficiency of Experiment, “Isis”, vol. 79, no. 1, s. 68-103.
Sargent Rose-Mary (1994), Learning from experience: Boyle’s construction of an
experimental philosophy, [w:] Robert Boyle reconsidered, M. Hunter (ed.),
Cambridge University Press, Cambridge, s. 57-78.
Shapin Steven (1993), Pompa i okoliczności: literacka technika Roberta Boyle’a, przeł.
M. Tempczyk, [w:] Mocny program socjologii wiedzy, B. Barnes, D. Bloor
(red.), Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa, s. 320-371.
—
(2000) Rewolucja naukowa, przeł. S, Amsterdamski, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Słownik wyrazów obcych PWN (1995), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Such Jan (1992), Wpływ metody naukowej na powstanie i kształt współczesnej cywilizacji, [w:] Techniczne determinanty rozwoju nauki, D. Sobczyńska, A. Szczuciński (red.), Wielkopolska Agencja Wydawnicza, Poznań, s. 119-130.
Woleński Jan (2001), Epistemologia. Wiedza i Poznanie, t. II, Aureus, Kraków.
Wood P.B. (1980), Methodology and Apologetics: Thomas Sprat’s “History of the
Royal Society”, “The British Journal for the History of Science”, vol. 13, no.
1, s. 1-26.
Źródła internetowe: http://www.wikipedia.org
Radosław Kazibut
An Open Access to Knowledge – on Some Common Features of Robert Boyle’s
Idea of Popularizing Scientific Knowledge and the Wikipedia Project
Abstract
One of the aims of the Wikipedia project is constructing and promoting knowledge-based
society. The task is realized by spreading knowledge to large groups of visitors and
contributors to Wikipedia. The same idea inspired the creators of the modern paradigm
of scientific knowledge. The article compares the models of popularizing knowledge
proposed by Robert Boyle and the present community of the Wikipedia project.
Keywords: Wikipedia project, Robert Boyle, knowledge-based society.
194
nie da powiedzieć, ponieważ dotarło się do poza sensu, co z kolei prowadzi do
położenia kresu mirażowi prawdy. Przechodzi się z mitu – który się mówi w przebiegu analizy – do wiedzy, która wychodzi z użycia”29.
Na zakończenie można zatem powiedzieć, że przywołani przeze mnie
poststrukturaliści w większości podążają tropem Nietzschego tylko do pewnego
momentu – do okresu sprzed Tako rzecze Zaratustra, w którym Nietzsche uprawiał
jeszcze krytykę totalną30. Natomiast trudno znaleźć u poststrukturalistów koncepcję kreatywnego stosunku do życia Warto jeszcze dodać, że radykalność Lacana
polegać by mogła na tym, że w sposób najbardziej konsekwentny zbliża się on
do nietzscheanizmu, znajdując wyjście z sytuacji „wielbłądziej”: „garb” poczucia
winy i odpowiedzialności za męki ofiar może zostać zrzucony, kiedy pod obrazem
wszechobecnego cierpienia dojrzy się swobodnie grające siły popędowe (cierpienie
jawiłoby się tu „jedynie” jako warunek bycia gry w grze). Lacan jednak nie jest
konsekwentnym nietzscheanistą: jego afirmacja życia jest za bardzo „rozpaczliwa”,
niemniej wychodzi, jak się wydaje, poza stadium wielbłąda i lwa.
Być może jednak, co zdaje się sugerować późny Roland Barthes, nie istnieje
nic takiego jak „przewartościowanie wartości” i nasz stosunek wobec świata może
być albo powierzchowny albo doprowadzać do szaleństwa, tak jak Nietzschego,
który: „gdy 3 stycznia 1889 rzucił się z płaczem na szyję maltretowanego konia:
stał się szalony z powodu Litości”31…
Bogna Choińska
Post-Structuralism and Nietzsche’s Ethical Thought
Abstract
In the article I discuss the post-structuralist ethics in relation to Nietzsche’s thought.
The point of view of some French post-structuralists seems to be situated far away from
Nietzsche’s ethical ideas, at the most reaching the camel’s and lion’s stage. Lyotard and
Derrida opt for a relational ethics while Foucault chooses the strategy of local resistance
to the symbolic violence. Paradoxically, Lacan turns out to be closest to Nietzsche,
with his theory of exceeding the phantasm in the direction of the Real Order.
Keywords: post-structuralism, ethics, Nietzsche, Lyotard, Derrida.
29
A. Izcovich, Od formacji analityka do procedury przejścia [http://www.fppl.pl/wp-content/uploads/2010/07/Formacja-analityka.pdf].
30
Por. P. Pieniążek, Posłowie, [w:] F. Nietzsche, Poza dobrem i złem. Preludium do filozofii przyszłości,
przeł. P. Pieniążek, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2005, s. 207-236.
31
R. Barthes, Światło obrazu. Uwagi o fotografii, przeł. J. Trznadel, Warszawa 1996, s. 197.
WARUNKI MOŻLIWOŚCI KOMUNIKOWANIA WARTOŚCI
211
Lechte J., 1999, Panorama współczesnej myśli humanistycznej. Od strukturalizmu do
poststrukturalizmu, przeł. T. Baszniak, Książka i Wiedza, Warszawa.
Olechnicki K., Załęcki P., 1998, Słownik socjologiczny, Graffiti BC, Toruń.
Retter H., 2005, Komunikacja codzienna w pedagogice, przeł. M. Wojdak-Piątkowska,
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
Straughan R., 1986, Why act on Kohlberg’s moral judgments (Or how to reach stage
sixth and remain a bastard), [w:] S. Modgil, C. Modgil (eds.), Lawrence
Kohlberg. Consensus and controversy, Falmer Press, Filadelfia, s. 149-161.
Stróżewski W., 2002, Wokół piękna. Szkice z estetyki, Znak, Kraków.
—
2005, Istnienie i sens, Znak, Kraków.
Szteinberg A., 2001, Podstawy komunikacji społecznej w edukacji, Astrum, Wrocław.
Tischner J., 1993a, Perspektywy hermeneutyki, [w:] J. Tischner, Myślenie według
wartości, Znak, Kraków, s. 92-124.
—
1993b, Filozofia wypróbowanej nadziei, [w:] J. Tischner, Myślenie według
wartości, Znak, Kraków, s. 418-436.
—
1993c, Myślenie według wartości, [w:] J. Tischner, Myślenie według wartości,
Znak, Kraków, s. 506-523.
Wittgenstein L., 2000, Dociekania filozoficzne, przeł. B. Wolniewicz, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa.
Agata Borońska
Conditions for the Possibility of Communicating Values
Abstract
Interpersonal communication is a complicated process. Jürgen Habermas’s seminal
Theory of communicative action provoked a great deal of discussion concerning social
communication. Studies on social communication enable us to understand information
exchange and the processes of reaching agreement or compromise. The results of that
research bear on the problem of communicating values, which is the subject matter of
the present article. A thorough description of the process and its conditioning factors
is impossible without precisely enumerating the values in question and clarifying their
ontological status. In order to discuss these issues and to get some research perspective,
Polish phenomenological axiology will be referred to.
Keywords: communication, communicate values, axiological consciousness,
axiological intuition, Polish phenomenology.
223
DROGA DO MORALNOŚCI
odwzajemnianie przysług i skłonność do współpracy stanowią dobrą promocję
danej jednostki i są gwarantem replikacji genowej). Inaczej wygląda sytuacja,
w której naszym jedynym „sędzią” jesteśmy my sami. Według Singera o wiele
trudniej nam wtedy pokonać nasze pragnienia.39 Uważa on, że system etyczny
jest skutkiem ścierania się wspólnych rozumowań i jednostkowych pragnień. Taki
rozdźwięk między naszymi zachowaniami prywatnymi i publicznymi, a także
między naszymi przekonaniami i działaniem, wskazuje na potrzebę ustalenia
właściwego sposobu myślenia moralnego, który brałby pod uwagę ewolucyjne
i racjonalne konsekwencje naszego rozwoju. Obecnie stosowane przez nas zasady
etyczne są wynikiem wielowiekowej tradycji, nieustannie kwestionowanej, zmienianej i wzbogacanej. Z uwagi na to, że wyjaśnienia fundamentów moralności
i biologicznych źródeł naszych zachowań, nie wskazują nam, jak powinniśmy
postępować, potrzebne wciąż pozostaje narzędzie, którym będziemy mogli się
posługiwać, podejmując decyzje w życiu codziennym. Według Singera jest to
zasada równego rozważenia interesów – racjonalne i skuteczne narzędzie w rozwiązywaniu konfliktów moralnych.
Przedstawiając, w jaki sposób kształtował się w nas zmysł moralny, idąc
w ślad za Peterem Singerem, wskazujemy na to, w jaki sposób biologicznie rozumiany altruizm może prowadzić do uniwersalnej etyki. Należy zwrócić uwagę
na różnicę między czynnikami związanymi z indywidualną motywacją jednostki
a psychologiczną i socjobiologiczną wiedzą z zakresu etiologii moralności, odpowiadając tym samym na zarzuty błędu naturalistycznego. Natomiast podkreślić
należy fakt, że mimo, iż rozważania socjobiologii bardzo często uważane są za
kontrowersyjne, przedstawiają one ważne wskazówki dotyczące naszej skłonności do empatii i uniwersalistyczno-obiektywistycznych dążeń w poszukiwaniu
idealnego systemu moralnego, których nie można pominąć we współczesnych
debatach etycznych.
Urszula Zarosa
A Road to Ethics
Abstract
The theory of reciprocal altruism, which has become an important breakthrough in the
discussion on the origins of morality, raises the question of the foundations of ethics.
It also poses many problems, such as the question of determinism and relativity of
moral norms. This article tries to explain how the moral sense has become part of our
biological endowment. It subjects to critical analysis the theory of Richard Joyce who
seeks foundations of ethics in normative reasons. It also recalls Peter Singer’s reflections
39
Ibidem, s. 147.
on sociobiology and the beginnings of ethical thought showing the way of a possible
transformation that has taken place from our empathy to relatives or a group, to the moral
code which rejects different forms of discrimination.
Keywords: reciprocal altruism, origins of morality, foundations of ethics, Richard Joyce,
Peter Singer.
236
Roman Godlewski,
On the Allegedly Inner Sense
Abstract
The paper recalls the thesis that the inner sense is, in fact, a sense like any other,
but it gives very imprecise objectual information, as in the case of smell or taste.
Considerations are carried out on the basis of a perceptual model of beings that are
called “brainwatchers.” They can actually perceive every single atom of their bodies and
brains. Also, they have all causal knowledge about the phenomena they perceive and
they can gather the knowledge about single atoms into knowledge about macroscopic
objects. Besides, they do not differ from normal human beings with the caveat that
they do not have any of human external or inner experiences. The consequence of
the first thesis is refutation of the conviction that other persons’ brains are essentially
unexplorable or hidden behind a barrier of subjectivity. Also, we reject the thesis that
the physical description of the brain has to, necessarily, miss out the intentionality of
mind. We also consider a view that consciousness is not of material but mathematical
or computational kind and that human mind is divisible and continually changeable, but
timeless at every moment, so it can be a starting point for an idea of immortality.
Keywords: inner sense, perception, mind, other persons, communication, subjectivity,
intentionality, consciousness, immortality.