pobierz wersje pdf - Instytut Morski w Gdańsku

Transcription

State of the Coast
of the South East Baltic:
an indicators-based approach
to evaluating sustainable
development in the coastal zone
of the South East Baltic Sea
Raport o stanie wybrzeża
południowo-wschodniego Bałtyku
Opis zrównoważonego rozwoju
w strefie brzegowej – ujęcie wskaźnikowe
State of the Coast
of the South East Baltic:
an indicators-based approach
to evaluating sustainable
development in the coastal zone
of the South East Baltic Sea
Editor / Redaktor
Photo / Zdjęcia
Clive Gilbert
Piotr Domaradzki
Dmitry Domnin
Eugenia Gurova
Authors / Autorzy
Ingrida Bagdanavičiūtė
Nerijus Blažauskas
Agnieszka Brzezińska
Boris Chubarenko
Andrzej Cieślak
Inga Dailidienė
Dmitry Domnin
Juliusz Gajewski
Łukasz Gajewski
Saulius Gulbinskas
Maciej Kałas
Magdalena Matczak
Jurgita Mikelėnaitė
Rosita Milerienė
Katarzyna Rybka
Antoni Staśkiewicz
Izabela Stawicka
Kazimierz Szefler
Erikas Visakavičius
Stock.XCHNG (www.sxc.hu)
Design / Projekt
Magdalena Janke
State of the Coast of the South East Baltic:
an indicators-based approach to evaluating sustainable
development in the coastal zone of the South East Baltic Sea
Clive Gilbert (Ed.). Drukarnia WL Publishers, Gdańsk. 2008. 162 p.
Clive Gilbert (Red.). Drukarnia WL, Gdańsk, 2008, 162 str.
Contributors / Partnerzy
Klaipeda University Coastal
Research and Planning Institute
(Lithuania)
Klaipėdos universiteto Baltijos pajūrio aplinkos tyrimų
ir planavimo institutas
H. Manto 84, LT 92294
Klaipeda, Lithuania
Phone: +370 46 398846
Fax: +370 46 398845
nb@corpi.ku.lt
www.corpi.ku.lt
H. Manto 84, LT 92294
Klaipėda
Tel.: +370 46 398846
Fax: +370 46 398845
nb@corpi.ku.lt
www.corpi.ku.lt
Maritime Institute in Gdańsk
(Poland)
Instytut Morski w Gdańsku
Długi Targ 41/42
80-830 Gdańsk, Poland
Phone: +4858 301 18 79
Fax: +4858 301 35 13
im@im.gda.pl
www.im.gda.pl
Długi Targ 41/42
80-830 Gdańsk
Tel.: (058) 301 18 79
Faks: (058) 301 35 13
im@im.gda.pl
www.im.gda.pl
Atlantic Branch, Institute of Oceanology
Russian Academy of Sciences
(Kaliningrad Oblast, Russia)
Институт океанологии им. П. П. Ширшова РАН
Атлантическое отделение
236000 Россия
Pr. Mira, 1, 236000, Kaliningrad, Russia
Phone: +7 4012 215739
Fax: + 7 4012 916970
ioran@atlas.baltnet.ru
www.ocean.ru
г. Калининград, Пр. Мира, 1
Тел.: +7 4012 215739
Факс: +7 4012 916970
ioran@atlas.baltnet.ru
www.ocean.ru
ISBN: 978-83-85780-87-8
Press / Druk: Drukarnia WL Gdańsk
STATE OF THE COAST OF THE SOUTH EAST BALTIC: AN INDICATORS-BASED APPROACH TO EVALUATING SUSTAINABLE DEVELOPMENT IN THE COASTAL ZONE OF THE SOUTH EAST BALTIC SEA
RAPORT O STANIE WYBRZEŻA POŁUDNIOWO-WSCHODNIEGO BAŁTYKU. OPIS ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU W STREFIE BRZEGOWEJ – UJĘCIE WSKAŹNIKOWE
I TO CONTROL, AS APPROPRIATE, FURTHER DEVELOPMENT OF THE UNDEVELOPED COAST
I OGRANICZENIE, ODPOWIEDNIO DO MOŻLIWOŚCI, DALSZEJ ZABUDOWY OBSZARU
PRZYBRZEŻNEGO
1 DEMAND FOR PROPERTY AT THE COAST
1 POPYT NA DZIAŁKI WZDŁUŻ BRZEGU MORSKIEGO
9.1
9.1
16
17
1.1 Size, density and proportion of the population living in the coastal zone
1.1 Wielkość, zagęszczenie i struktura zaludnienia obszarów przybrzeżnych
2 AREA OF BUILT-UP LAND
2 POWIERZCHNIA OBSZARU ZABUDOWANEGO
22
23
2.1 Percent of built-up land by distance from the coastline
2.1 Udział procentowy terenów zabudowanych zależnie od odległości od brzegu
3 DEVELOPMENT ON ‘BROWNFIELD’ LAND
3 ZABUDOWA TERENÓW UPRZEDNIO ZABUDOWANYCH
Rate of loss of, or damage to, protected areas
Tempo utraty lub niszczenia obszarów chronionych
10 CHANGES TO SIGNIFICANT COASTAL AND MARINE HABITATS AND SPECIES
10 ZMIANY WAŻNYCH PRZYBRZEŻNYCH I MORSKICH EKOSYSTEMÓW I GATUNKÓW
10.1
10.1
10.2
10.2
10.3
10.3
11 LOSS OF CULTURAL DISTINCTIVENESS
11 UTRATA ODRĘBNOŚCI KULTUROWEJ
28
29
64
65
Status and trend of specified habitats and species
Status i tendencja określonych siedlisk i gatunków
Number of species per type of habitat
Ilość gatunków przypadająca na każdy typ siedliska
Number of Red List maritime species
Ilość gatunków morskich znajdujących się na Czerwonej Liście
32
33
38
39
11.1 Number of local products with regional quality labels or European PDO/PGI/TSG
11.1 Liczba produktów lokalnych z certyfikatem jakości produktu regionalnego lub europejskimi znakami:
PDO/PGI/TSG
44
45
III TO PROMOTE AND SUPPORT A DYNAMIC AND SUSTAINABLE COASTAL ECONOMY
III PROMOWAĆ I WSPIERAĆ DYNAMICZNĄ I TRWAŁĄ GOSPODARKĘ NA OBSZARACH PRZYBRZEŻNYCH
13 VOLUME OF PORT TRAFFIC
13 NATĘŻENIE RUCHU W PORTACH
72
73
48
49
14.1
14.1
14.2
14.2
18 AMOUNT OF NUTRIENTS IN COASTAL WATERS
18 ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W WODACH PRZYBRZEŻNYCH
104
105
24.1
24.1
24.2
24.2
130
131
State of the main fish stocks by species and sea areas
Stan głównych zasobów w podziale na gatunki i akweny morskie
Landings by species
Wyładunki według gatunków
Value of landings by port and species
Wartość wyładunków według portów i gatunków
24 WATER CONSUMPTION
24 ZUŻYCIE WODY
17.1 Volume of litter collected per given length of shoreline
17.1 Ilość śmieci zbierana na danym odcinku linii brzegowej
19 AMOUNT OF OIL POLLUTION
19 ROZMIAR ZANIECZYSZCZEŃ ROPĄ NAFTOWĄ
19.1
19.1
19.2
19.2
138
139
Volume of water consumed by households
Ilość wody zużytej przez gospodarstwa domowe
Number of days of reduced or restricted supply
Liczba dni ze zmniejszonym lub ograniczonym zaopatrzeniem w wodę
108
109
Volume of accidental oil spills
Wielkość rozlewów olejowych
Number of observed oil slicks from aerial surveillance
Ilość rozlewów olejowych zaobserwowana podczas lotów kontrolnych
VII TO RECOGNISE THE THREAT TO COASTAL ZONES POSED BY CLIMATE CHANGE AND
TO ENSURE APPROPRIATE AND ECOLOGICALLY RESPONSIBLE COASTAL PROTECTION
VII ROZPOZNAĆ I UZNAĆ ZAGROŻENIA SPOWODOWANE ZMIANAMI KLIMATU
I ZAPEWNIĆ WŁAŚCIWĄ I EKOLOGICZNIE ODPOWIEDZIALNĄ OCHRONĘ BRZEGÓW
8.1 Area protected for nature conservation, landscape and heritage
8.1 Powierzchnia obszarów chronionych ze względu na walory środowiska naturalnego, krajobraz
i dziedzictwo historyczne
15.1 Number of tourist accommodations holding credible and comparable eco-labels
15.1 Liczba obiektów zakwaterowania turystycznego posiadających wiarygodne i porównywalne
oznakowanie ekologiczne
15.2 Ratio of overnight stays to number of residents
15.2 Stosunek liczby noclegów do liczby mieszkańców
60
61
25 SEA LEVEL RISE AND EXTREME WEATHER CONDITIONS
25 WZROST POZIOMU MORZA I EKSTREMALNE WARUNKI POGODOWE
V TO REDUCE SOCIAL EXCLUSION AND PROMOTE SOCIAL COHESION IN COASTAL
COMMUNITIES
V ZMNIEJSZYĆ POZIOM WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO I PROMOWAĆ SPÓJNOŚĆ
W SPOŁECZNOŚCIACH NADBRZEŻNYCH
20 DEGREE OF SOCIAL INCLUSION
20 STOPIEŃ SPOŁECZNEGO ZAANGAŻOWANIA
86
87
Overnight stays in tourist accommodation
Noclegi w obiektach zakwaterowania turystycznego
Bed place occupancy
Stopień wykorzystania bazy noclegowej
15 SUSTAINABLE TOURISM
15 ZRÓWNOWAŻONY RUCH TURYSTYCZNY
54
55
78
79
Number of incoming and outgoing passengers per port
Liczba pasażerów przyjeżdżających i wyjeżdżających w przeliczeniu na port
Volume of cargo handled per port
Wielkość przeładunków w przeliczeniu na port
14 INTENSITY OF TOURISM
14 NATĘŻENIE RUCHU TURYSTYCZNEGO
7.1 Area of semi-natural habitat
7.1 Powierzchnia siedlisk semi-naturalnych
9 EFFECTIVE MANAGEMENT OF DESIGNATED SITES
9 SKUTECZNE ZARZĄDZANIE TERENAMI CHRONIONYMI
12 PATTERNS OF EMPLOYMENT
12 STRUKTURA ZATRUDNIENIA
13.1
13.1
13.2
13.2
II TO PROTECT, ENHANCE AND CELEBRATE NATURAL AND CULTURAL DIVERSITY
II OCHRONIĆ, WZMOCNIĆ I WSPIERAĆ BIORÓŻNORODNOŚĆ I DZIEDZICTWO KULTUROWE
8 AREA OF LAND AND SEA PROTECTED BY STATUTORY DESIGNATIONS
8 LĄDOWE I MORSKIE OBSZARY PRAWNIE CHRONIONE
100
101
23.1
23.1
23.2
23.2
23.3
23.3
12.1 Employment by economic activity, employment status and place of work
12.1 Zatrudnienie według działalności gospodarczej, stanu zatrudnienia oraz miejsca pracy
6.1 Proportion of agricultural land farmed intensively
6.1 Procent obszarów rolniczych uprawianych intensywnie
7 AMOUNT OF SEMI-NATURAL HABITAT
7 OBSZARY SIEDLISK SEMI-NATURALNYCH
23 FISH STOCKS AND FISH LANDINGS
23 ZASOBY I POŁOWY RYB
96
97
18.1 Average winter concentrations of nitrates and phosphates in coastal waters
18.1 Średnie zimowe stężenie azotanów i fosforanów w wodach przybrzeżnych
5.1 Number of berths and moorings and dry rack storage capacity for recreational boating
5.1 Ilość stanowisk, miejsc cumowniczych i stanowisk na lądzie dla jednostek rekreacyjnych
6 LAND TAKE BY INTENSIVE AGRICULTURE
6 TERENY ZAJĘTE PRZEZ INTENSYWNE ROLNICTWO
16 BATHING WATER QUALITY
16 JAKOŚĆ WODY W KĄPIELISKACH
17 AMOUNT OF COASTAL AND MARINE LITTER
17 ZAŚMIECENIE WYBRZEŻA I MORZA
68
69
4.1 Volume of traffic on coastal motorways and major roads
4.1 Natężenie ruchu na autostradach i drogach krajowych wybrzeża
5 PRESSURE FOR COASTAL AND MARINE RECREATION
5 ZAPOTRZEBOWANIE NA REKREACJĘ PRZYBRZEŻNĄ I MORSKĄ
VI TO USE NATURAL RESOURCES WISELY
VI MĄDRZE KORZYSTAĆ Z ZASOBÓW NATURALNYCH
16.1 Percentage of coastal bathing waters compliant with the guide value of the
European Bathing Water Directive
16.1 Procent kąpielisk w strefie przybrzeżnej spełniających wytyczne zamieszczone
w Dyrektywie UE dot. jakości wody w kąpieliskach
3.1 Percent of new development on previously developed land
3.1 Procent nowej zabudowy na terenach uprzednio zabudowanych
4 DEMAND FOR ROAD TRAVEL AT THE COAST
4 ZAPOTRZEBOWANIE NA TRANSPORT DROGOWY
IV TO ENSURE THAT BEACHES ARE CLEAN AND THAT COASTAL WATERS ARE UNPOLLUTED
IV ZAPEWNIĆ CZYSTOŚĆ PLAŻ I WÓD PRZYBRZEŻNYCH
112
113
20.1 Indices of deprivation
20.1 Wskaźniki deprywacji
21 HOUSEHOLD PROSPERITY
21 ZAMOŻNOŚĆ GOSPODARSTW DOMOWYCH
92
93
25.1
25.1
25.2
25.2
21.1
21.1
21.2
21.2
21.3
21.3
118
119
Average annual earnings
Średnie zarobki w skali rocznej
Proportion of the population with a higher education qualification
Liczba ludności z wyższym wykształceniem
Value of residential property
Wartość nieruchomości mieszkalnych
22 NUMBER OF SECOND HOMES
22 DRUGIE DOMY
26 COASTAL EROSION AND ACCRETION
26 EROZJA I ODBUDOWA BRZEGU
26.1
26.1
26.2
26.2
26.3
26.3
146
147
Rate of erosion and accretion
Tempo erozji i odbudowy
Length of protected coastline
Długość chronionej linii brzegowej
Volume of sand nourishment
Wielkość sztucznego zasilania brzegów
27 NATURAL AND HUMAN ASSETS AT RISK FROM FLOODING
27 ZASOBY NATURALNE, LUDZKIE I EKONOMICZNE ZAGROŻONE POWODZIAMI
MORSKIMI
126
127
142
143
Number and intensity of stormy days
Ilość oraz intensywność dni sztormowych
Rise in mean sea level relative to land
Wzrost poziomu morza względem lądu
154
155
27.1 Number of people, area of protected sites and economic assets within flood risk
zones
27.1 Ilość ludzi, powierzchnia obszarów chronionych i wartości gospodarcze
w obszarach zagrożenia powodziami morskimi
22.1 Ratio of first to second and holiday homes
22.1 Stosunek domów pierwszych do drugich i domów wakacyjnych
FOREWORD
Clive GILBERT (editor)
Consultant in Coastal Planning
and Management, UK.
Member, EU Working Group
on Indicators and Data.
Are the coasts and inshore waters of the South East
Baltic Sea moving towards, or away from, a more
sustainable future, and at what pace?
Is the coastal zone different from non-coastal areas?
If it is, in what ways is it different, and by how much?
Are observed differences significant enough to warrant separate policies for the coast and the introduction of different management strategies? And if
‘coastal’ policies have been introduced in the past,
have they had the desired effect?
In an attempt to answer these questions, the
Maritime Institute in Gdansk in Poland, the Atlantic
Branch of P.P. Shirshov Institute of Oceanology of
the Russian Academy of Sciences in Kaliningrad in
Russia, and the Coastal Research and Planning
Institute at Klaipeda University in Lithuania, have
jointly produced the first State of the Coast of the
South East Baltic Sea.
The report comes at an apposite time. Maritime
activity is increasing at an exponential rate. Already
the Baltic Sea is the primary energy transportation
route into Europe; additional gas pipelines and LPG
terminals are under construction or planned. There is
intense interest in developing offshore wind energy,
perhaps in association with compressed air energy
storage facilities. Shipping in the South East Baltic is
expected to at least double by 2020 necessitating
port expansion and prompting further development
of motorway and railway links with inland areas.
Meanwhile, pressure at the coast for space for tourism
and recreation is growing, alongwith the demand for
both residential property and holiday homes.
SŁOWO WSTĘPNE
The cumulative impact of such developments could
lead to unsustainable pressures on fragile coastal
environments. Fishing is in a parlous state and
despite a number of initiatives over the past several
years, eutrophication remains a threat to marine life.
Some of the highest rates of coastal erosion in
Europe are found in the South East Baltic and the
possibility of rising sea levels is ringing warning bells.
Faced with such an interrelated array of potential
opportunities and difficulties, coastal regions elsewhere in Europe have turned for help to a process
known as ICZM or ‘integrated coastal zone management’. ICZM is essentially about bringing together all
those who have an interest in coastal issues – national and local authorities, ports and shipping interests,
tourism and recreation organisations, landscape and
nature conservationists, coastal communities, and so
on – to share their knowledge about coastal and
marine issues so that more effective policies can be
devised and implemented.
The initial results of that process are gathered
together in this report. The maps, graphs and commentary reveal a region paradoxically rich at one
and the same time in both clarity and ambiguity (and
in some cases, obscurity) and where observation and
explanation flow back and forth as constantly as
waves breaking on a beach.
Indicators are signposts. They point out whether or
not we are going in the right direction. Sometimes
the evidence is multi-layered with years of data upon
which analyses can be built. At other times, though,
the absence of information means that our conclusions can be no more than hunches. Again, whereas
the evidence for some of the indicators seems to suggest convincingly that we are travelling in one direction, in other cases the data suggests we are heading the opposite way.
It is not the purpose of this report to necessarily interpret the information contained in its pages. That discussion properly lies with the coastal and marine partnerships, the scientific and NGO communities, and
with the local and regional authorities and coastal and
maritime agencies, that have evolved in response to
the various concerns stakeholders have about the
state of the coastal environment, the coastal economy
and the wellbeing of coastal communities.
Having said that, we are delighted that the State of
the Coast of the South East Baltic Sea will enhance
that discussion by better informing decision-makers
about what is happening at the coast and thus
improving the quality of decision-making for the
benefit of all.
The methodology chosen – an indicators-based
approach – is considered the best way to assemble
the wide array of information needed by coastal and
marine stakeholders to make sense of coastal
processes. The indicators chosen in this report are, in
fact, those drawn up by the European Union ICZM
Working Group on Indicators and Data in 2004.
They were recommended subsequently to each
coastal Member State as a way of benchmarking its
coast so that any changes in the future could be
monitored and trends described.
Clive Gilbert
Redaktor,
Konsultant Komisji Europejskiej ds. ZZOP,
Wielka Brytania
Czy obszary przybrzeżne południowo-wschodniego
Bałtyku są na dobrej drodze do osiągnięcia
zrównoważonego i trwałego rozwoju i w jakim tempie się to odbywa?
Czy obszary przybrzeżne różnią się od tych położonych
w głębi lądu? Jeśli tak, to w jaki sposób i jak bardzo?
Czy obserwowane różnice są na tyle znaczące, aby
uzasadniać wprowadzenie odrębnej polityki i odmiennych strategii zarządzania dla tych obszarów?
I jeśli taka „przybrzeżna” polityka została już wprowadzona w przeszłości, czy przyniosło to pożądany efekt?
Aby odpowiedzieć na te pytania, Instytut Morski
w Gdańsku (Polska), Atlantycki Oddział Instytutu
Oceanologii P. P. Szyrszowa Rosyjskiej Akademii Nauk
w Kaliningradzie (Rosja) i Instytut Polityki Regionalnej
i Planowania Uniwersytetu w Kłajpedzie (Litwa) wspólnie przygotowały pierwszy Raport o stanie wybrzeża
południowo-wschodniego Bałtyku.
Raport ten powstał we właściwym czasie. Działalność
człowieka na morzu wzrasta w gwałtownym tempie.
Już w obecnej chwili Bałtyk dzierży pierwszeństwo
w transporcie energii do Europy, kolejne gazociągi
i terminale LPG są budowane lub planowane. Wielkie
zainteresowanie wzbudza rozwój morskiej energetyki
wiatrowej, być może w powiązaniu z instalacjami
sprężania powietrza. Szacuje się, że transport morski
na południowo-wschodnim Bałtyku wzrośnie co
najmniej dwukrotnie do roku 2020, stwarzając
potrzebę dalszej rozbudowy portów oraz dalszego
rozwoju autostrad i połączeń kolejowych z zapleczem
regionu. Jednocześnie na wybrzeżu rośnie presja na
przestrzeń dla turystyki i rekreacji, wraz z popytem
zarówno na domy mieszkalne jak i domy wakacyjne.
Skumulowany wpływ takich inwestycji może
doprowadzić do niezrównoważonej presji na jakże
delikatne przybrzeżne środowisko. Rybołówstwo jest
w kiepskim stanie i pomimo licznych inicjatyw na
przełomie ostatnich kilku lat eutrofizacja ciągle
pozostaje zagrożeniem dla życia morskiego.
Niektóre wskaźniki erozji brzegowej osiągają na
obszarze południowo-wschodniego Bałtyku wartości
najwyższe w Europie a możliwość wzrostu poziomu
morza powinna być dla nas kolejnym sygnałem
ostrzegawczym.
W obliczu tak powiązanych ze sobą potencjalnych
możliwości i trudności, regiony przybrzeżne Europy
zaczęły szukać pomocy w procesie znanym jako
ZZOP, czyli „zintegrowane zarządzanie obszarami
przybrzeżnymi”. ZZOP zasadniczo polega na zaangażowaniu wszystkich stron, których interesy związane
są z wybrzeżem – krajowe i lokalne władze, porty i przewoźnicy, organizacje turystyczne i rekreacyjne, organizacje ochrony przyrody i krajobrazu, nadmorskie
społeczności i tak dalej – aby podzieliły się swoją
wiedzą na temat zagadnień przybrzeżnych i morskich,
żeby opracowywana i wdrażana polityka mogła być
coraz bardziej skuteczna.
Wstępne wyniki tego procesu zostały zebrane
w niniejszym opracowaniu. Mapy, rysunki i komentarze przedstawiają region bogaty jednocześnie –
paradoksalnie – w jasność i niepełną jasność
(w niektórych przypadkach niejasność), gdzie
obserwacje i interpretacje zmieniają się jak fale załamujące się na plaży.
Członkowskiemu jako sposób analizy porównawczej
tak, aby wszelkie przyszłe zmiany zachodzące na ich
wybrzeżach były monitorowane a tendencje właściwie opisane.
Wskaźniki są jak drogowskazy. Zwracają uwagę na
to czy idziemy w dobrym kierunku. Czasami zbiory
danych są wielowarstwowe z informacjami pochodzącymi z wielu lat, które łatwo jest analizować. Innym
razem, brak informacji oznacza, że nasze wnioski są
niczym więcej niż przeczuciem. Z kolei, jeśli materiał
dla niektórych wskaźników przekonująco sugeruje,
że zmierzamy w jednym kierunku, w innych przypadkach dane wskazują na coś całkowicie odwrotnego.
Celem tego raportu nie jest interpretacja informacji
zawartych na jego stronach. Ta dyskusja właściwie
leży po stronie organizacji przybrzeżnych i morskich,
społeczności naukowych i pozarządowych, władz
lokalnych i regionalnych a także po stronie wszelkich
struktur, które powstały w odpowiedzi na obawy
zainteresowanych stron o stan środowiska przybrzeżnego, nadmorskiej gospodarki i dobrobytu
społeczności nadmorskich.
Jesteśmy zadowoleni, że Raport o stanie wybrzeża
południowo-wschodniego Bałtyku wzbogaci tę dyskusję
poprzez lepsze informowanie decydentów o tym, co
dzieje się na obszarach przybrzeżnych i dzięki temu
jakość procesu decyzyjnego poprawi się z korzyścią
dla wszystkich.
Wybrana metodologia – ujęcie wskaźnikowe – jest
uznawana za najlepszy sposób na zebranie szerokiego
wachlarza informacji potrzebnych zainteresowanym
stronom w zrozumieniu procesów zachodzących na
tych obszarach. Wybrane w tym raporcie wskaźniki
zostały zdefiniowane w 2004 roku przez unijną Grupę
Roboczą ds. ZZOP – „Wskaźniki i Dane”. Zostały one
następnie zalecone każdemu przybrzeżnemu Państwu
Andrzej Cieślak
Maritime Office in Gdynia
National ICZM Expert
When doing anything, it is quite important to know
whether the objective(s) of the action is achieved in full,
partly or not at all. And the very next question, especially
when success was incomplete, or the results were unsatisfactory, is why? Then, after proper assessment, come
the decisions on what to do next, and how to do it.
The quality of these decisions, and later the (hopefully)
positive effect they will have, depends strongly on the
quality and synthetic – but not misleading – character
of the information used for the assessment and for
the decision making.
The more complex are the objectives, the system they
concern, and therefore the set of actions, the more complex becomes the information needed for assessment
and decision making. On the other hand, the information should be readable and not overloaded with
detailed data, aimed at all basic goals, and should
allow possibly quick analysis of interactions between
the various important issues. It is thought that a good
solution of this information dilemma is an appropriately
selected set of well defined indicators.
In 2002 the European Parliament and the EU Council
adopted the Recommendation on implementation of
Integrated Coastal Zone Management (ICZM). Its
main objective is to facilitate achieving sustainable
development in the coastal zones by means of introducing a new – integrated – way of managing these
areas. Both the goal (sustainable development) and the
system (coastal zone) are extremely complex. From the
beginning it was apparent that some way to measure
the degree to which the ICZM system is developed in
the various countries/regions and a way to measure
progress on the road to sustainable development are
needed. A special Working Group „Indicators and
Data” (WG-ID) was established, which developed an
indicator of progress on the route to ICZM (the socalled „ICZM Progress Indicator”), and a set of 27
indicators, containing 46 measures, allowing measuring
progress in achieving sustainable development goals
– as they are defined in the ICZM Recommendation
(the so-called „Sustainable Development Indicators”,
or in short „SD Indicators”).
Under inspiration of the WG-ID and the EC’s Group
of National ICZM Experts, in 2004 the project
DEDUCE of the INTERREG III C Programme was
started with the objective of developing methodologies of calculating, presenting and assessing the SD
Indicators, and also to start finding the inter-relations
between the indicators. The partnership and testing
of the indicators included 6 countries and/or subregions (West Flanders, Catalonia, France, Latvia,
Malta, and Poland). During 2005, the ICZM Progress
Indicator was tested in several countries (among others
Belgium, the Netherlands and Poland)1.
In 2006 these indicators were approved, and suggested for wide use in ICZM assessments, by the
Group of National ICZM Experts. The Group pointed
also out that both the Progress and SD indicators
may require some improvement and, especially the SD
indicators, adaptation to regional specificity, which
should be based on experience gained from further
testing at regional, national and subregional level.
The Sustainable Development Indicators for ICZM in
the South Eastern Baltic (SDI-4-SEB) Project and its
main output, the State of the Coast Report fits very
well into the framework of the National ICZM Expert
Group’s suggestions. For its development, experience from other projects co-financed by the EU
(especially BaltCoast, DEDUCE, POWER) and from
national projects was used. It is seen as the first – reference – assessment made for the South East Baltic
coastal zone, even though it carries the whole baggage of insufficient data, imprecise requirements
and lack of national regulations, especially concerning the collection of statistical data, which evidently
still do not take proper account of the specifics of the
coast. In this context, the work contains also some
suggestions for further improvement.
When repeated at regular intervals (e.g. every 5 years),
the production of the State of the Coast Report can
be a valuable tool for assessing the effectiveness of
coastal zone management and for complex decision
making on the road to sustainable development,
both at local and larger national or regional scale.
It results that the present work is addressed to all levels
of governance from local and regional self-government to national authorities concerned with all aspects
of coastal zone management, business and also
general public (especially in the coastal regions),
since all of them should actively participate in ICZM
processes, and therefore need the knowledge.
The important added value of the indicators and
measures are the interconnections between them.
Some of them are indicated in the descriptions of the
indicators, but there are many more. The reader is
invited to try to go further in depth in finding the
interactions between the indicators and/or measures
presented in this report.
Finally, comments on the work would be much
appreciated and should be passed to the Authors’
addresses given at the beginning of this publication.
More information about ICZM Progress Indicator
and DEDUCE project can be found at DG Environment
and DEDUCE webpages (www.deduce.eu).
1
Andrzej Cieślak
Urząd Morski w Gdyni
Polski Narodowy Ekspert ZZOP
Kiedy się cokolwiek robi, to ważne jest, aby wiedzieć,
czy cel działania został w pełni osiągnięty, częściowo,
a może wcale? I natychmiast jawi się następne pytanie,
zwłaszcza, gdy sukces nie był pełny albo wręcz niezadowalający: dlaczego? Następnie, po przeprowadzeniu
odpowiedniej oceny, podejmuje się decyzje co i jak zrobić. Jakość tych decyzji i ich późniejszy (miejmy nadzieję)
pozytywny skutek, zależy w dużej mierze od jakości
i syntetycznego – ale nie mylącego – charakteru informacji wykorzystywanych do oceny i podjęcia decyzji.
Czym bardziej są złożone cele, system, którego dotyczą,
i wobec tego zestaw działań, tym bardziej złożony staje
się zestaw informacji potrzebnych do oceny i podjęcia
decyzji. Z drugiej strony informacje powinny być
czytelne i nie przeładowane szczegółowymi danymi,
skierowane na podstawowe cele oraz powinny
umożliwiać szybką analizę wzajemnych oddziaływań
pomiędzy różnymi ważnymi charakterystykami systemu.
Uważa się, że dobrym rozwiązaniem tego dylematu
informacyjnego jest stosowanie odpowiednio dobranego
zestawu dobrze zdefiniowanych wskaźników.
W 2002 r. Parlament Europejski i Rada UE przyjęły
Rekomendację o realizacji Zintegrowanego Zarządzania
Obszarami Przybrzeżnymi. Podstawowym celem tej
rekomendacji było wsparcie dążenia do zrównoważonego i trwałego rozwoju obszarów przybrzeżnych
poprzez wprowadzenie nowego – zintegrowanego –
sposobu zarządzania tymi obszarami. Zarówno cel
(zrównoważony i trwały rozwój), jak i system (obszar
przybrzeżny), są niezwykle złożone. Od samego początku
było więc oczywiste, że konieczne jest opracowanie
jakiegoś sposobu umożliwiającego zmierzenie postępu
w osiąganiu systemu ZZOP w poszczególnych krajach
i regionach Europy i w postęp na drodze do zrównoważonego i trwałego rozwoju. Ustanowiono specjalną
Grupę Roboczą „Wskaźniki i Dane” (Working Group
„Indicators and Data” – WG-ID), która opracowała
wskaźnik postępu na drodze do ZZOP (tzw. Wskaźnik
Postępu ZZOP) oraz zestaw 27 wskaźników, zawierających 46 miar, umożliwiających pomiar postępu w osiąganiu celów zrównoważonego i trwałego rozwoju –
zgodnie z ich zdefiniowaniem w Rekomendacji
o ZZOP (tzw. Wskaźniki Zrównoważonego Rozwoju,
w skrócie Wskaźniki ZR).
Z inspiracji WG-ID i Grupy Narodowych Ekspertów
ZZOP Komisji Europejskiej, w 2004 r. powstał w ramach
programu INTERREG III C projekt o nazwie DEDUCE,
którego celem było opracowanie metodologii wyliczania, prezentacji i oceny Wskaźników ZR, a także ustalenie relacji między poszczególnymi wskaźnikami i miarami. Zespół partnerów projektu i obszary testowania obejmowały 6 krajów i/lub subregionów (Flandria Zachodnia, Francja, Katalonia, Łotwa, Malta i Polska). W roku
2005 przetestowano również w kilku krajach (m.in.
Belgia, Holandia i Polska) Wskaźnik Postępu ZZOP1.
W 2006 r. Grupa Narodowych Ekspertów ZZOP zaakceptowała te wskaźniki i zasugerowała ich szerokie
stosowanie przy ocenach związanych z ZZOP.
Wskazano również, że zarówno Wskaźnik Postępu
jak i Wskaźniki ZR mogą wymagać dalszego ulepszenia, a te ostatnie mogą również wymagać dostosowania do specyficznych cech/uwarunkowań
regionalnych, w oparciu o doświadczenia zebrane
w toku dalszego testowania na poziomie regionalnym, narodowym i subregionalnym.
Projekt SDI-4-SEB i jego główny wynik: Raport o Stanie
Wybrzeża znakomicie wpasowuje się w ramy sugestii
Grupy Narodowych Ekspertów ZZOP. Do opracowania
Raportu wykorzystano doświadczenia i dane z innych
projektów współfinansowanych przez Unię Europejską (zwłaszcza BaltCoast, DEDUCE, POWER)
i z różnych projektów krajowych. Raport należy widzieć
jako pierwszą, referencyjną ocenę wykonaną do subregionu obszarów przybrzeżnych południowo-wschodniego Bałtyku, w pełnej przy tym świadomości, że ta
ocena jest obarczona ciężarem niepełnych danych,
nie do końca jasnych wymagań i braku regulacji krajowych dotyczących w szczególności zbierania danych
statystycznych, które w widoczny sposób nadal nie
uwzględniają poprawnie specyfiki obszarów przybrzeżnych. Dlatego opracowanie zawiera również
szereg sugestii zmierzających do poprawy tej sytuacji.
Pod warunkiem aktualizacji w regularnych odstępach
czasu (np. co 5 lat), Raport o Stanie Wybrzeża może
stanowić cenne narzędzie do oceny skuteczności
zarządzania obszarami przybrzeżnymi i wspomagające podejmowanie decyzji na drodze do
zrównoważonego i trwałego rozwoju, zarówno na
poziomie lokalnym, jak i w większej narodowej czy
regionalnej skali. Dlatego adresatami Raportu są pracownicy wszystkich poziomów zarządzania od władz
samorządowych szczebla lokalnego i wojewódzkiego
po władze centralne zaangażowane we wszelkie
aspekty zarządzania obszarami przybrzeżnymi,
również przedsiębiorstwa, a także społeczeństwa
(zwłaszcza z regionów nadmorskich), ponieważ
wszyscy oni winni aktywnie uczestniczyć w procesach
ZZOP, a do tego potrzebna jest wiedza zawarta
m.in. w tym raporcie.
Ważną wartością dodaną opracowania wskaźników
i miar są wzajemne powiązania pomiędzy nimi.
Niektóre z tych powiązań pokazano w opisach
wskaźników, ale jest ich o wiele więcej. Zapraszam
czytelników do podjęcia próby zagłębienia się w ich
dalsze poszukiwanie.
Na koniec, zespół autorski byłby bardzo wdzięczny
za uwagi i komentarze, które należy przesłać na
adresy podane na początku Raportu.
Więcej informacji o Wskaźniku Postępu ZZOP i projekcie DEDUCE
można znaleźć na stronach internetowych DG Environment Komisji
Europejskiej i projektu DEDUCE (www.deduce.eu).
1
Explanatory note
When searching for relevant and reliable data, priority was given to official sources, such as regional and
national government statistics, and European databases, in order to enhance comparability at the international level and allow for benchmarking.
Our intention was a comparative analysis of all three
regions for all twenty seven indicators. This proved
problematic, however, because of a number of difficulties concerning the gathering, collating and
analysing of data, the most significant of which were:
The State of the Coast Atlas is available at www.corpi.ku.lt/SDI-4-SEB which includes a description of the methodology used, individual indicator fact
sheets and database of compiled maps and tables.
Nota techniczna
Atlas Stanu Brzegu (State of the Coast Atlas) jest dostępny pod adresem www.corpi.ku.lt/SDI-4-SEB. Zawiera on opis zastosowanej metodologii,
arkusze poszczególnych wskaźników oraz mapy i tabele.
Poszukując źródeł rzetelnych danych, niezbędnych
do uzyskania możliwie najlepszej porównywalności
wskaźników na poziomie międzynarodowym, a jednocześnie mając na celu stworzenie możliwie rzetelnej bazy porównawczej dla przyszłych analiz porównawczych, priorytet dano źródłom oficjalnym, takim
jak statystyki regionalne i krajowe oraz europejskie
bazy danych.
The coastal zone of the South East Baltic region
Obszar przybrzeżny południowo-wschodniego Bałtyku
• different levels of sub-regional data aggregation
(e.g. tourism, employment and social indicators);
• lack of data in one or two of the sub-regions (e.g.
water consumption, second homes, social exclusion,
development "on brownfield" land);
• differences in data collection techniques used in
Russia and in Lithuania and Poland (e.g. road traffic,
educational attainment, water quality);
• comparing time series (e.g. sea level, water quality).
Time series are often interrupted because of changes
in sampling and calculation methods, or by changes in
their purpose and context. This is particularly noticeable
before and after Poland and Lithuania entered the
European Union in 2004; for some indicators (such as
bathing water quality) compliant data is available only
since 2005 or later. Hence for this first inventory, relevant time series could not be constructed for all indicators. Maps represent data for the latest years available, which do not always match in all three regions.
Zespół realizujący projekt zamierzał wykonać analizę
porównawczą trzech regionów, biorących udział w projekcie, dla wszystkich dwudziestu siedmiu wskaźników.
Okazało się to jednak znacznie trudniejszym niż
przewidywano z powodu trudności dotyczących
zbierania, scalania i analizowania danych. Najważniejsze z nich to:
NUTS Nomenclature des Unités Territoriales Statistiques.
LAU Local Administrative Units.
Administrative
level
Names below are given in national languages
NUTS 1
Poland
Russia
Lithuania
NUTS 2
Województwo pomorskie
Pomorskie Voivodeship
NUTS 3
podregion
Калининградская область
Kaliningrad Oblast
Klaipėdos apskritis
Klaipeda County
LAU1/NUTS 4
Powiat / miasto
Район / город
Savivaldybė
(Rajonas / Miestas)
LAU2/NUTS 5
Gmina / miasto
Сельский или
городской округ
либо город
Seniūnija / Miestas
• różne poziomy scalania i gromadzenia danych
w podregionach (np. dla turystyki, zatrudnienia czy
wskaźników społecznych),
• brak danych z jednego lub dwóch podregionów
(np. dla zużycia wody, drugich domów, wykluczenia
społecznego, urbanizacji),
• różnice w metodach zbierania danych pomiędzy
Rosją, Litwą a Polską (np. dla ruchu drogowego,
poziomu edukacji, jakości wody),
• niezgodność ciągów czasowych (np. dla poziomu
morza, jakości wody).
Ciągi czasowe są często zaburzone przez zmiany
sposobu pobierania danych i metod obliczeń, lub
przez zmiany celu i kontekstu badań. Szczególnie
można to zauważyć przed i po wstąpieniu Polski
i Litwy do Unii Europejskiej w 2004 roku: dla niektórych wskaźników (np. jakość wody w kąpieliskach)
odpowiednie dane są dostępne dopiero od 2005
roku. Dlatego w niniejszym pierwszym raporcie nie
dla wszystkich wskaźników można było korzystać
z odpowiednich ciągów czasowych danych. Mapy
odzwierciedlają dane dla ostatnich dostępnych lat,
nie zawsze jednakowych dla wszystkich trzech
regionów.
The ‘coastal zone’
Administrative units
“Obszar przybrzeżny”
The term ‘coastal zone’, when used in this report,
simply refers to an area either side of where land and
sea meet. Its actual size depends on the phenomenon
being studied. For example, the influence of a port
may well extend a considerable way inland and help
determine regional transport patterns, economic
development and the growth or decline of hinterland
communities. In other words, we could not understand the significance of a port without looking outside the dockyard itself to see how the port interacts
economically, socially and environmentally with its
hinterland, which in the case of large ports such as
Gdynia, Gdansk, Kaliningrad and Klaipeda, could be
said to be at the regional scale. On the other hand,
the coastal zones appropriate to studying coastal and
marine litter, for example, bathing water quality or the
pressure for maritime recreation, are much narrower
and do not extend too far either inland or out to sea.
Within the European Union, there is an attempt to
standardise the description of administrative areas.
All countries have been sub-divided into five NUTS,
or Nomenclature des Unités Territoriales Statistiques.
The technique has not won universal favour and
hence alternative systems have been suggested. In
this report, we do not refer to NUTS. Rather we
favour LAU, or Local Administrative Areas. LAU 1
(roughly equivalent to NUTS 4) are municipalities
which border the sea on at least one side. LAU 2
(roughly equivalent to NUTS 5) are smaller sub-divisions of a municipality. In English, they approximate
to ‘neighbourhoods’, ‘districts’ and ‘communities’.
Their common characteristic in this study is that they
are that part of the municipality which borders the
sea.
Określenie “obszar przybrzeżny” w tym raporcie
oznacza po prostu obszar po obu stronach linii styku
morza z lądem. Faktyczny rozmiar obszaru przybrzeżnego zależy od analizowanego zjawiska. Dla
przykładu, oddziaływanie portu może sięgać daleko
w głąb lądu, wpływając na regionalny system przewozów, rozwój gospodarczy, wzrost czy upadek
społeczności obszarów zaplecza. Innymi słowy, nie
można zrozumieć w pełni znaczenia portu bez spojrzenia poza jego granice, aby zauważyć jego gospodarcze, społeczne i środowiskowe oddziaływanie na
rozległe zaplecze. W przypadku dużych portów, takich
jak Gdynia, Gdańsk, Kaliningrad i Kłajpeda, jest to
oddziaływanie nawet na skalę regionalną.
Throughout this report, the coastal zone is sub-divided into its component parts. The most commonly
used are:
Beach – extends from the edge of the sea inland to
the first change in topography (or land use) such as
a fore dune or cliff.
Shore – legally, the land between high and low water
marks but often used more generally to mean the
land along the edge of the sea.
Coastline – sea and land contact line.
Nearshore – part of the sea adjacent to the coastline
extending upto 20 metres in depth.
Offshore – generally, the part of the sea outside the
nearshore; thus offshore windfarm, offshore fishery,
offshore cruising.
Coast – the land next to the sea together with the sea
next to the land.
Coastal – pertaining to the coast; thus ‘coastal
municipality’, an administrative area which borders
the sea (LAU 1); ‘coastal district’, a sub-division of
a municipality which borders the sea (LAU 2).
Z drugiej strony, obszar przybrzeżny brany pod
uwagę przy określaniu stopnia zaśmiecenia plaż,
jakości wody w kąpieliskach czy presji na rekreację
morską jest znacznie węższy i nie sięga szczególnie
daleko zarówno w głąb lądu jak i morza.
przybrzeżny, nadbrzeżny (coastal) – odnoszący się do
wybrzeża, stąd “przybrzeżne powiaty”, czy też “przybrzeżne gminy” – jednostki administracyjne graniczące
z morzem.
Jednostki administracyjne
W Unii Europejskiej podejmuje się próby unormowania opisów jednostek administracyjnych. Wszsytkie
państwa zostały podzielone na NUTS (Nomenclature
des Unités Territoriales Statistiques). Ta metoda jednak nie uzyskała powszechnej akceptacji, stosowane
są również systemy alternatywne. W niniejszym
raporcie nie stosujemy NUTS a raczej system LAU
(Local Administrative Areas): LAU1 to powiaty/miasta
graniczące z morzem (w przybliżeniu odpowiednik
NUTS4), LAU2 – gminy (odpowiednik NUTS5).
W Raporcie obszar przybrzeżny został podzielony na
części składowe, z których najczęściej są używane:
plaża (beach) – obszar lądowy rozciągający się od
linii brzegowej do pierwszych zmian w topografii
(albo w użytkowaniu) takich jak wydma przednia czy
klif,
brzeg (shore) – w zasadzie obszar położony pomiędzy
liniami niskiego i wysokiego poziomu morza, zwyczajowo rozumiany jako obszar lądu rozciągający się
wzdłuż linii brzegowej,
linia brzegowa (coastline) – linia styku lądu i morza
przy średnim poziomie morza,
wody przybrzeżne (nearshore) – część morza od linii
brzegowej do izobaty 20 metrów,
wody morskie (offshore) – obszar morski na zewnątrz
wód przybrzeżnych – stąd wiatrownie morskie,
rybołóstwo morskie,
wybrzeże (coast) – pas po obu stronach linii brzegowej, zarówno od strony lądu, jak i strony morza,
1 Demand for property
at the coast
1 Popyt na działki
wzdłuż brzegu morskiego
1.1 Size, density and proportion of the
population living in the coastal zone
1.1 Wielkość, zagęszczenie i struktura
zaludnienia obszarów przybrzeżnych
I TO CONTROL, AS APPROPRIATE,
FURTHER DEVELOPMENT OF
THE UNDEVELOPED COAST
Key messages
• Around half of the population of the South East
Baltic region lives in the coastal zone. Since the
mid-1990s, though, regional trends in the number of people living at the coast have varied considerably. Kaliningrad Oblast in Russia has seen
a net gain of 8.2 percent whereas there has been
no change in Pomorskie Voivodeship in Poland
and a net loss of four percent in Klaipeda County
in Lithuania.
Informacje podstawowe
Fig. 1.1: Population of the South East Baltic coastal zone, 2005-2006
Rys. 1.1: Gęstość zaludnienia obszarów przybrzeżnych południowo-wschodniego Bałtyku, 2005-2006
• Prawie połowa ludności regionu południowo-wschodniego Bałtyku zamieszkuje obszary przybrzeżne. Począwszy od połowy lat 90. trendy
zmian liczby ludności wyraźnie różniły się między
poszczególnymi krajami. I tak, w obwodzie kaliningradzkim zanotowano wzrost o 8,2 procent,
podczas gdy w tym samym czasie nie zaobserwowano zmiany w województwie pomorskim,
a w okręgu kłajpedzkim zaobserwowano spadek
liczby ludności o 4 procent.
• The proportion of people living at the coast is
somewhat higher at 60 percent in both Kaliningrad
Oblast and Klaipeda County and somewhat
lower at 40 percent in Pomorskie Voivodeship.
• Proporcja liczby ludności zamieszkującej
obszary przybrzeżne do całkowitej liczby ludności
wynosi nieco powyżej 60 procent w obwodzie
kaliningradzkim, podobnie w okręgu kłajpedzkim,
natomiast w województwie pomorskim nieco
poniżej 40 procent.
• Average population density in the South East
Baltic coastal zone as a whole is around 330 persons per square kilometre but there are considerable differences between sub-regions. Density is
greatest in the coastal zone in Lithuania at 446
persons per square kilometre followed by the
zone in Pomorskie Voivodeship at 304 p/km2 and
the zone in Kaliningrad Oblast at 255 p/km2.
• Średnia gęstość zaludnienia na obszarach przybrzeżnych południowo-wschodniego Bałtyku
wynosi około 330 osób na km2, należy jednak
mieć na uwadze istotne różnice pomiędzy regionami – średnia gęstość zaludnienia jest najwyższa
na obszarach przybrzeżnych okręgu kłajpedzkiego
i wynosi 446 osób na km2, następnie województwa pomorskiego (304 osoby na km2) a najniższa
na wybrzeżu obwodu kaliningradzkiego – 255
osób na km2.
• There are considerable differences as well
between coastal and non-coastal districts. In
Klaipeda County, there are just over twelve people living at the coast for every one person who
lives in non-coastal districts. In Kaliningrad
Oblast, the ratio is 7.5:1 whereas in Pomorskie
Voivodeship it is 5.3:1.
• Zanotowano również znaczne różnice pomiędzy
przybrzeżnymi jednostkami administracyjnymi,
a tymi położonymi w głębi lądu – w okręgu kłajpedzkim stosunek ten wynosi nieco powyżej 12 osób
zamieszkujących na wybrzeżu do 1 na pozostałych
obszarach. W obwodzie kaliningradzkim wyliczony
współczynnik wynosi 7,5:1, natomiast w województwie pomorskim 5,3:1.
I OGRANICZENIE, ODPOWIEDNIO DO MOŻLIWOŚCI,
DALSZEJ ZABUDOWY
OBSZARU PRZYBRZEŻNEGO
1 DEMAND FOR PROPERTY
AT THE COAST
1 POPYT NA DZIAŁKI WZDŁUŻ
BRZEGU MORSKIEGO
1.1 Size, density and proportion
of the population living in the
coastal zone
1.1 Wielkość, zagęszczenie
i struktura zaludnienia
obszarów przybrzeżnych
2 POWIERZCHNIA OBSZARU
ZABUDOWANEGO
2.1 Percent of built-up land by
distance from the coastline
2.1 Udział procentowy terenów
zabudowanych zależnie od
odległości od brzegu
3 ZABUDOWA TERENÓW
UPRZEDNIO ZABUDOWANYCH
3.1 Percent of new development
on previously developed land
3.1 Procent nowej zabudowy na
terenach uprzednio zabudowanych
4 DEMAND FOR ROAD TRAVEL
AT THE COAST
4 ZAPOTRZEBOWANIE NA
TRANSPORT DROGOWY
4.1 Volume of traffic on coastal
motorways and major roads
4.1 Natężenie ruchu na
autostradach i drogach krajowych wybrzeża
5 PRESSURE FOR COASTAL
AND MARINE RECREATION
5.1 Number of berths and
moorings and dry rack storage capacity for recreational boating
5.1 Ilość stanowisk, miejsc cumowniczych i stanowisk na lądzie
dla jednostek rekreacyjnych
6 LAND TAKE BY INTENSIVE
AGRICULTURE
6 TERENY ZAJĘTE PRZEZ
INTENSYWNE ROLNICTWO
6.1 Proportion of agricultural
land farmed intensively
6.1 Procent obszarów rolniczych
uprawianych intensywnie
I – TO CONTROL, AS APPROPRIATE, FURTHER DEVELOPMENT OF THE UNDEVELOPED COAST
I – OGRANICZENIE, ODPOWIEDNIO DO MOŻLIWOŚCI, DALSZEJ ZABUDOWY OBSZARU PRZYBRZEŻNEGO
1
Demand
for
property
at
the
coast
1
Popyt
na
działki
wzdłuż
brzegu
morskiego
Why monitor the demand for property at the coast?
We want to know the degree to which the population
of a country or wider reference region is concentrated
in the coastal zone. Tracking changes in the distribution of the population of a coastal region over time
will help us assess the amount of pressure being
exerted on coastal resources by the demand for land,
housing, employment, public services, transport, and
so on. We are interested especially in determining
whether such pressure is general throughout the
wider reference region or specific to the coast.
Dlaczego należy monitorować popyt na działki
wzdłuż brzegu morskiego?
Należy oszacować, w jakim stopniu populacja kraju
lub regionu skupia się na obszarach przybrzeżnych.
Śledzenie zmian gęstości zaludnienia na obszarach
przybrzeżnych w czasie pomoże ocenić wielkość
presji wywieranej na zasoby wybrzeża przez zapotrzebowanie na działki, budownictwo mieszkaniowe,
zatrudnienie, usługi, transport itp. Ważne jest w szczególności ustalenie, czy taka presja występuje w równym
stopniu na obszarze całego regionu, czy też jest
specyficzna tylko dla obszarów przybrzeżnych.
Fig. 1.3: Average density of population in coastal and non-coastal districts of Lithuania, 2000-2006
Rys. 1.3: Średnia gęstość zaludnienia obszarów przybrzeżnych i pozostałych obszarów, Litwa, 2000-2006
Fig. 1.2: Average density of population in the South East Baltic coastal region, 2005-2006
Rys. 1.2: Średnia gęstość zaludnienia na obszarach przybrzeżnych południowo-wschodniego Bałtyku, 2005-2006
Where do the data come from?
Z jakich źródeł pochodzą dane?
Data were obtained from EUROSTAT; from the
Department of Statistics of the Government of the
Republic of Lithuania; and from ‘Basic indices
of development of cities and districts in Kaliningrad
Oblast’ (2006) published by ROSSTAT, the Russian
Federal State Statistics Service.
Dane pochodzą z Eurostatu, z polskich i litewskich
urzędów statystycznych, z pracy „Podstawowe
wskaźniki wzrostu miast i dzielnic obwodu kaliningradzkiego” (2006) opublikowanej przez rosyjski
federalny urząd statystyczny ROSSTAT.
What does the indicator show?
Co oznacza ten wskaźnik?
The indicator shows that there is an imbalance
of population between the coastal zone and the hinterland but it is by no means uniform throughout the
study area. Almost two thirds of the population
of Kaliningrad Oblast in 2005 lived within an administrative area that borders the coast whereas
in Pomorskie the proportion in 2006 was considerably less at just over 40 percent. Comparable data
for Klaipeda County are available only for 2001; the
figures then revealed that 59 percent of the county
population lived in an administrative unit that borders the coast.
Wskaźnik ukazuje różnice w wielkości populacji występujące pomiędzy obszarami przybrzeżnymi a resztą
Regionu, przy czym należy podkreślić, iż nie są one
jednakowe na całym obszarze objętym badaniem.
W 2005 roku w obwodzie kaliningradzkim prawie
dwie trzecie ludności zamieszkiwało obszar administracyjny, graniczący z brzegiem morza, natomiast
w województwie pomorskim ta proporcja w 2006
roku wynosiła niewiele ponad 40%. Dla porównania
analiza danych litewskich (dostępnych jedynie dla
2001 r.) wykazuje, że obszary przybrzeżne okręgu
kłajpedzkiego zamieszkiwało 59% ludności regionu.
Fig. 1.4: Density of population in Pomorskie Voivodeship, 1994-2006
Rys. 1.4: Gęstość zaludnienia, województwo pomorskie, 1994-2006
More pronounced than the differences between
coast and hinterland are those within the coastal
zone itself. Figure 1.1 shows that the coastal population is concentrated in and around a few large urban
areas, i.e. Gdynia, Sopot, Gdansk, Kaliningrad and
Klaipeda. The border areas between Russia and
Poland in the south of the Vistula Lagoon and
between Russia and Lithuania in the north of the
Curonian Lagoon are relatively sparsely populated.
So, too, is the coastal strip in Pomorskie west
of Wladyslawowo. In all three locations, average
population density rarely exceeds 20 persons per
square kilometre.
Wewnątrz samych obszarów przybrzeżnych występują
jeszcze bardziej wyraźne różnice w rozmieszczeniu
populacji. Na rys. 1.1 widać jak ludność koncentruje się wewnątrz oraz wokół kilku dużych obszarów
miejskich – Gdyni, Sopotu, Gdańska, Kaliningradu
oraz Kłajpedy. Obszary przygraniczne Rosji i Polski
przy Zalewie Wiślanym oraz Rosji i Litwy przy Zalewie
Kurońskim są względnie słabo zaludnione. Sytuacja
wygląda podobnie w pasie przybrzeżnym województwa pomorskiego na zachód od Władysławowa.
We wszystkich trzech przypadkach średnia gęstość
zaludnienia rzadko przekracza 20 osób na km2.
1
Demand
for
property
at
the
coast
1
Popyt
na
działki
wzdłuż
brzegu
morskiego
DALSZEJ ZABUDOWY
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
3 ZABUDOWA TERENÓW
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
We might have expected a shift in population over
the past ten years or so from the interior of all three
regions to the coast to take advantage of urban services, educational opportunities, recreational facilities
and employment. This appears to be happening but
the trends are by no means clear. Lithuania has
experienced an absolute decline of 5.8 percent in its
national population since 1996 as its citizens have
taken advantage of membership of the European
Union and sought jobs and training abroad. This
trend appears to be slowing down – 3.3 percent
of the loss occurred between 1996 and 2001 compared to 2.5 percent in the next five years. Somewhat
surprisingly, during the earlier period total population loss was relatively greater in the coastal municipalities of Klaipeda County than in the county’s noncoastal districts although both recorded an equal
loss of 1.4 percent between 2001 and 2006. The
population of the coastal districts of Pomorskie
Voivodeship registered an increase of just 0.1 percent between 1995 and 2006 (fig. 1.5). Kaliningrad
Oblast registered a net population gain of 7.5 percent between 1989 and 2005 (fig. 1.6); unlike in
Klaipeda County, the increase in Kaliningrad was
greatest in the coastal zone at 8.2 percent compared
to 6.5 percent in non-coastal districts.
What are the implications for coastal planning and
management?
Political, economic and social upheavals over the
past two decades in the South East Baltic have disrupted any long term trends in the size and distribution of the population that might have existed beforehand and it would be rash to speculate too closely
about what might happen next. Net loss of population since the late 1980s has been reversed in
Kaliningrad Oblast but it is still apparent in Klaipeda
County. There is some evidence that an increasing
number of the young people who quit Poland for the
west following enlargement of the EU in 2004 are
beginning to return home. Will this trend continue
and will it be mirrored in Lithuania? If it does, will the
coast be a preferred destination?
All that we can say at present is that population pressure on the coast is muted but if demand for
a coastal location does increase substantially, then
densities would almost certainly rise (alongwith the
price of land) because a significant proportion
of land at the coast is protected from further development for reasons of nature conservation and landscape quality.
Fig. 1.5: Proportion of the population of Pomorskie Voivodeship living in the coastal zone,
1994-2006
Rys. 1.5: Procentowe zaludnienie województwa pomorskiego na obszarach przybrzeżnych,
1994-2006
Biorąc pod uwagę ostatnią dekadę można by oczekiwać w badanym rejonie wyraźnych migracji z głębi
lądu na obszary przybrzeżne, spowodowanych lepszym dostępem do usług, edukacji, ofert pracy,
rekreacji itp. I tak prawdopodobnie jest w rzeczywistości, jednakże liczby nie są już takie oczywiste.
Liczba mieszkańców Litwy zmniejszyła się aż
o 5,8% od roku 1996, głównie z powodu masowej
emigracji do krajów Unii Europejskiej w poszukiwaniu lepszych warunków pracy i podnoszenia kwalifikacji. Jednak tendencja ta ulega spowolnieniu – w latach 1996-2001 spadek wynosił 3,3%, podczas gdy
w kolejnych pięciu latach już tylko 2,5%. Co ciekawe,
w poprzednim okresie całkowity spadek zaludnienia
był stosunkowo wyższy na obszarach przybrzeżnych
okręgu kłajpedzkiego niż w głębi lądu, mimo że
w latach 2001-2006 zanotowały one jednakowy
spadek 1,4%. W województwie pomorskim obszary
przybrzeżne w latach 1995-2006 zanotowały wzrost
liczby ludności zaledwie o 0,1% (rys. 1.5). Obwód
kaliningradzki zanotował 7,5% wzrost populacji
w latach 1989-2005 (rys. 1.6); w przeciwieństwie do
okręgu kłajpedzkiego wzrost w Kaliningradzie był
najwyższy na obszarach przybrzeżnych i wynosił 8,2%
w porównaniu z 6,5% w głębi lądu.
What further work is needed?
Population data are gathered at decennial census.
They are robust and accurate with figures available
for local areas. A rolling update is then obtained
annually via a 10 percent sample survey. While such
samples are satisfactory for the region as a whole,
they are not fine enough to capture change at the
local level. To track what is happening at the coast
itself, we need statistics at a local geographical level
at least every three years.
Again, we need to record the characteristics of
coastal communities. What is the age structure of the
local population? Is there a gender balance? (In
Klaipeda, for example, there are just 85 men for
every 100 women, a result of male bias in emigration which will have serious long-term demographic
consequences for the city and the region.) What
is the proportion of single person households? Are
coastal towns relatively settled or are their inhabitants recent migrants? We need to obtain answers
to these and similar questions before we can address
our basic question: is the coastal zone different?
Faktem jest, iż presja ze strony ludności na obszary
przybrzeżne jest obecnie przytłumiona, jeśli jednak
popyt na nadmorskie lokalizacje znacznie wzrośnie,
pociągnie to zapewne za sobą wzrost zaludnienia
(i co za tym idzie wzrost cen ziemi), gdyż znaczna
część obszarów przybrzeżnych jest obecnie chroniona
przed dalszym rozwojem z powodów ochrony środowiska naturalnego oraz estetyki krajobrazu.
Jakie dalsze prace są potrzebne?
Szczegółowe dane dotyczące liczby ludności gromadzone są co dziesięć lat w trakcie narodowych spisów
powszechnych. Spisy te są rzetelne i dokładne,
udostępniając też dane na poziomie lokalnym.
Bieżące aktualizacje roczne tworzone są na podstawie
badań przeprowadzanych na 10% populacji. Mimo, że
dane otrzymane na próbie tej wielkości są wystarczające na potrzeby regionu, nie ukazują one zmian
lokalnych. Aby monitorować sytuację na obszarach
przybrzeżnych niezbędne są dane statystyczne na
poziomie gmin gromadzone przynajmniej raz na
3 lata.
Równocześnie konieczne jest rzetelne opisanie społeczności zamieszkującej obszary przybrzeżne. Należy dowiedzieć się jaka jest struktura wiekowa miejscowej
ludności. Czy istnieje równowaga płci (dla przykładu
w Kłajpedzie przypada jedynie 85 mężczyzn na 100
kobiet, co jest rezultatem tendencji mężczyzn do emigracji i co będzie miało w przyszłości poważne demograficzne konsekwencje dla miasta i okręgu). Jaka
jest ilość jednoosobowych gospodarstw domowych?
Czy miasta wybrzeża posiadają ciągłość osiedleńczą,
czy też ich mieszkańcy osiedlili się stosunkowo
niedawno? Należy zebrać odpowiedzi na te i podobne
pytania, zanim postawimy pytanie najważniejsze: czy
obszary przybrzeżne różnią się od reszty regionu?
Jakie ma to znaczenie dla planowania i zarządzania
obszarami przybrzeżnymi?
Wszelkie długofalowe tendencje dotyczące liczby
oraz rozmieszczenia ludności na obszarach przybrzeżnych południowo-wschodniego Bałtyku były
zakłócane przez czynniki polityczne, ekonomiczne
oraz społeczne w ciągu ostatnich 20 lat, pochopne
więc może się wydać wyciąganie wniosków co do
przyszłości. Mimo, że w późnych latach 80. tendencja spadkowa w obwodzie kaliningradzkim została
odwrócona, to wciąż jednak utrzymuje się w okręgu
kłajpedzkim. Istnieją dowody na to, że coraz więcej
młodych ludzi, którzy wyjechali z Polski po roku 2004,
powraca do kraju. Czy ta tendencja utrzyma się i czy na
Litwie sytuacja będzie podobna? Jeśli tak, czy obszary
przybrzeżne staną się ich preferowanym celem?
Fig. 1.6: Kaliningrad Oblast: population of the coastal and non-coastal districts as
a proportion of the total population (left); density of population in coastal and noncoastal districts (right)
Rys. 1.6: Obwód kaliningradzki: ludność obszarów przybrzeżnych i pozostałych w stosunku do całkowitej liczby ludności (z lewej); gęstość zaludnienia obszarów przybrzeżnych i pozostałych (z prawej)
DALSZEJ ZABUDOWY
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
3 ZABUDOWA TERENÓW
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
Photo: E. Gurova
1
Demand
for
property
at
the
coast
1
Popyt
na
działki
wzdłuż
brzegu
morskiego
2 Area of built-up land
2 Powierzchnia obszaru
zabudowanego
2.1 Percent of built-up land by distance
from the coastline
2.1 Udział procentowy terenów zabudowanych zależnie od odległości od brzegu
Key messages
• The latest data available is for the year 2000.
Clearly this is unsatisfactory. Up-to-date information about the pace and extent of development is
a prime requisite for the effective planning and
management of the coastal zone. In particular, it
would be advantageous to know whether the
2002 Coastal Strip law which prohibits certain
kinds of development at the Lithuanian coast is
having the desired effect.
Fig. 2.1: Built-up land by distance from the South East Baltic coastline, 1999-2000
Rys. 2.1: Obszar zabudowany w funkcji odległości od brzegu nad pd.-wsch. Bałtykiem, 1999-2000
• Ostatnie dostępne dane pochodzą z roku 2000
i jest to niewątpliwie sytuacja niezadowalająca.
Uzyskanie bieżących informacji na temat tempa
oraz stopnia zabudowy jest niezbędne dla skutecznego planowania i zarządzania obszarami przybrzeżnymi. Szczególnie użyteczne byłoby zbadanie,
czy ustawa dot. pasa przybrzeżnego wprowadzona
w 2002 roku zakazująca określonych rodzajów
inwestycji na terenach litewskiego wybrzeża,
przynosi oczekiwany rezultat.
• What can be said is that at the turn of the twenty first century, the proportion of built-up land in
coastal districts of the South East Baltic was
greater than in non-coastal districts by a factor of
almost six in Pomorskie and by two and a half in
Klaipeda.
• Growth in terms of urban development was
negligible in the coastal zone of both Klaipeda
County and Pomorskie Voivodeship between the
early 1990s and 2000. There was almost no
expansion in an area lying within one kilometre of
the shoreline. What growth did occur was limited
to an outer area within ten kilometres of the
shoreline.
Fig. 2.2: Proportion of built-up land in 0-1 km and 0-10 km
coastal zones
Rys. 2.2: Procent obszaru zabudowanego w pasach 0-1 km
i 0-10 km od brzegu
• Incipient low level urban sprawl may be occurring in a number of locations associated especially with informal tourism and recreation – in
the municipality of Wladyslawowo in Pomorskie,
for example, and around Palanga in Lithuania.
• Można stwierdzić, że na przełomie dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku procent
zabudowanego terenu w przybrzeżnych jednostkach administracyjnych nad południowo-wschodnim Bałtykiem był wyższy niż na pozostałych obszarach prawie 6-krotnie w województwie pomorskim
i 2,5-krotnie w okręgu kłajpedzkim.
• Od wczesnych lat 90. ubiegłego wieku aż do
roku 2000 rozwój urbanizacji na obszarach przybrzeżnych był znikomy zarówno w okręgu kłajpedzkim jak i województwie pomorskim. W paśmie
do jednego kilometra od linii brzegowej rozwój
zabudowy praktycznie nie występował, wzrost
urbanizacji jest zauważalny dopiero na obszarze
do 10 kilometrów od linii brzegowej.
• Zaczątki rozlewania się substancji miejskiej
mogą mieć miejsce w licznych lokalizacjach,
szczególnie w tych związanych z nieformalną
turystyką i rekreacją – np. we Władysławowie
w województwie pomorskim oraz w okolicach
Połągi na Litwie.
DALSZEJ ZABUDOWY
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
3 ZABUDOWA TERENÓW
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
2 Powierzchnia obszaru zabudowanego
Why monitor the area of built-up land?
We want to know the extent to which the coast has
been built-up over the past several years because
this will indicate the degree of pressure on the coast
and the likelihood of further changes in the future.
We also want to know whether development on the
coast has been greater and more intense than in the
wider region. This is why it is necessary to look at the
area of built-up land in non-coastal areas as well as
on the coast itself. Doing this should also help us
uncover what the pattern of development has been.
For example, has development been characterised
by building in a relatively narrow coastal strip, or has
it spread a considerable way inland?
The ratio of built-up land in the coastal zone to that
in non-coastal areas in 1999/2000 was roughly the
same throughout the South East Baltic. In Klaipeda
County, 8.6 percent of coastal districts were built-up
compared to 3.5 percent in non-coastal areas. In
Kaliningrad Oblast the ratio was 8.6:3.5 and in
Pomorskie Voivodeship it was 8.9:1.5.
The proportion of built-up land in a zone up to ten
kilometres from the shoreline is less in all three countries but the reduction of between 3 and 5 percent is
relatively similar, that is, 15 percent in Russia, 8.1
percent in Poland and 7.3 percent in Lithuania.
Information on built-up land in Kaliningrad Oblast
was based on images beamed from the Landsat 7
satellite in 1999. Basic digital data on built-up areas
were obtained from the European database CORINE
Land Cover. Information on polygons defining borders and areas of the analysed administrative units
were obtained from the City of Klaipeda and from
the Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji GeodezyjnoKartograficznej (Voivodeship Centre for GeodeticCartographic Documentation) in Gdansk.
Fig. 2.3: Changes in percentage share of built-up land in 1 km and 10 km coastal
buffers in Klaipeda County, 1995-2000
Rys. 2.3: Zmiany w udziale procentowym terenów zabudowanych w pasach do 1 km
i do 10 km od brzegu, okręg kłajpedzki, 1995-2000
Dlaczego należy monitorować powierzchnię obszaru
zabudowanego?
Znajomość stopnia zabudowy strefy przybrzeżnej na
przestrzeni ostatnich kilkunastu lat umożliwiłaby oszacowanie presji wywieranej na wybrzeże jak i prawdopodobieństwa wystąpienia dalszych zmian w przyszłości.
Chcielibyśmy również dowiedzieć się, czy rozwój w tej
strefie przebiegał bardziej intensywnie w porównaniu
z pozostałym obszarem. Stąd tak istotne jest obserwowanie stopnia zabudowy zarówno na obszarach
przybrzeżnych jak i w głębi lądu. Umożliwiłoby to
odkrycie prawidłowości, według których przebiegał
ich rozwój, na przykład, czy ogranicza się on do
zabudowania stosunkowo wąskiego pasa przy
brzegu, czy też sięga znacząco w głąb lądu?
Development in a linear zone up to one kilometre
from the shoreline is greatest in Kaliningrad Oblast
where one fifth of land is built-up compared to 12.8
percent in Pomorskie and 9.9 percent in Klaipeda
County.
Proporcja terenów zabudowanych w strefie przybrzeżnej do obszarów w głębi lądu w 1999/2000
roku była w przybliżeniu jednakowa we wszystkich
subregionach południowo-wschodniego Bałtyku.
W okręgu kłajpedzkim zabudowano 8,6% wybrzeża
w porównaniu do 3,5% terenów w głębi lądu.
W obwodzie kaliningradzkim współczynnik wynosił
8,6:3,5, natomiast w województwie pomorskim
8,9:1,5.
Rozwój w strefie do 1 kilometra od linii brzegowej
jest najintensywniejszy w obwodzie kaliningradzkim,
gdzie zabudowana jest 1/5 lądu w porównaniu z 12,8%
w województwie pomorskim i 9,9% w okręgu kłajpedzkim.
Informacje na temat obszaru zabudowanego w obwodzie kaliningradzkim pochodzą z obrazów satelity
Landsat 7 z roku 1999. Podstawowe dane cyfrowe
dotyczące obszarów zabudowanych otrzymano z europejskiej bazy danych CORINE Land Cover. Warstwy
określające granice i obszary badanych jednostek
administracyjnych pochodzą od władz Kłajpedy oraz
z Wojewódzkiego Ośrodka Dokumentacji GeodezyjnoKartograficznej w Gdańsku.
An additional zone the so-called ‘coastal strip’, was
defined in Klaipeda County. The proportion of builtup land in this zone in 2000 was only 6.3 percent,
a function of the unsuitability of much waterfront land
for development in the southern part of the county.
Growth was static in Klaipeda County within the
coastal strip between 1995 and 2000 and virtually
so within the one kilometre zone. The built-up area
expanded only in the ten kilometre zone and that at
less than one percent. A similar situation pertained in
Pomorskie. Within one kilometre of the shoreline,
urban growth between 1990 and 2000 was less than
one percent but it was more than double that rate
within the ten kilometre zone at 1.8 percent.
Procent powierzchni zabudowy w strefie do 10 km
jest niższy na wszystkich trzech obszarach objętych
badaniem, jednak spadek o około 3-5 procent jest
dosyć podobny: 15% w Rosji, 8,1% w Polsce i 7,3%
na Litwie.
W okręgu kłajpedzkim wyznaczono dodatkową strefę 300 m od linii wybrzeża, tak zwany „pas przybrzeżny”. Procent powierzchni zabudowy na tym
obszarze w roku 2000 wynosił tylko 6,3% w wyniku
nieprzydatności znacznej części brzegu do zagospodarowania w południowej części okręgu.
W badanym pasie 300 m okręgu kłajpedzkiego nie
występował wzrost między 1995 i 2000 podobnie
jak i w pasie 1 km. Wzrost miał miejsce jedynie
w strefie 10 km, lecz w wysokości poniżej 1%.
Podobnie było w województwie pomorskim. W latach
1990-2000 wzrost zabudowy utrzymywał się na
poziomie poniżej 1% w odległości do 1 km od linii
brzegowej, natomiast w odległości do 10 km był
ponad dwa razy wyższy i wynosił 1,8%.
DALSZEJ ZABUDOWY
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
3 ZABUDOWA TERENÓW
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
management?
The South East Baltic coast is not yet under sustained
pressure from urban development.
However, demand for housing, recreation, employment and the attendant infrastructure could easily
follow an upturn in the number of people moving to
the coast. Maintaining a satisfactory equilibrium
between urban growth and the protection of natural
areas is a difficult task, not least in achieving a balance between strategic goals and local needs.
Lithuania has pioneered a tough set of restrictions
since 2002 on development other than low key
recreational activity within a coastal strip extending
inland for 300 metres from the shoreline in an
attempt to enhance biodiversity and protect iconic
landscape features including the Curonian Spit
World Heritage Site. The effect that these regulations
have will be closely monitored in the coming years
and, if successful, could become a model for planning policy elsewhere on the South East Baltic coast.
The data currently available are inadequate for the
task of measuring the indicator. It became apparent
while undertaking the calculations that the quality of
the data often did not pass even rudimentary tests.
Temporal comparisons are often misleading. What
appears to be a decrease in the built-up area, for
example, is in fact a result of change in the units
employed. Again, the minimum mapping unit of
Lithuanian CORINE Land Cover is 20 hectares; any
object smaller that that is unlikely to be detected and
mapped. Hence there may be significant underreporting of low level urban development.
These problems are not unique to the South East
Baltic but a new generation of earth observation
techniques allied to sophisticated mapping is
increasingly available. (For example, minimum mapping units of 0.25 ha for artificial surfaces and 1 ha
for non-artificial surfaces give an accuracy of 95 percent in built-up areas.) Their adoption by the relevant
authorities is a matter of urgency.
Obecnie wybrzeże południowo-wschodniego Bałtyku
nie znajduje się pod ciągłą presją rozwoju urbanistycznego.
Z drugiej strony popyt na mieszkania, rekreację,
pracę oraz towarzyszącą infrastrukturę łatwo może
spowodować wzrost liczby ludności przenoszącej się
na wybrzeże. Utrzymanie równowagi między urbanizacją a ochroną obszarów naturalnych jest trudnym
zadaniem, nie wspominając o zachowaniu równowagi pomiędzy zamierzeniami strategicznymi i potrzebami regionu.
Fig. 2.4: Change in percentage share of built-up land in 1 km
and 10 km coastal buffers in Pomorskie Voivodeship, 19902000
Rys. 2.4: Zmiany w udziale procentowym terenów zabudowanych w pasie do 1 km i do 10 km od brzegu, województwo
pomorskie, 1990-2000
It is often the cumulative impact of a large number of
local developments, rather than a few large projects
that causes the shift from a sustainable situation to
an unsustainable one. This may be the case in the
South East Baltic over the next twenty years or so. All
the more reason, therefore, for ensuring that up-todate and relevant data is available to inform the
planning process.
Litwa jest krajem, który w roku 2002 jako pierwszy
wprowadził szereg ograniczeń dla rozwoju z wyłączeniem niewielkiej działalności rekreacyjnej na obszarze
pasa wybrzeża do 300 m. Działania te miały na celu
polepszenie bioróżnorodności a także ochronę
unikatowych cech krajobrazu, w tym Mierzei Kurońskiej
znajdującej się na liście światowego dziedzictwa
UNESCO. Wyniki wspomnianych regulacji prawnych
będą bacznie obserwowane w najbliższych latach.
Jeśli odniosą sukces, będą mogły stać się modelem
dla polityki planowania na innych obszarach wybrzeża
południowo-wschodniego Bałtyku.
Aktualnie dostępne dane są często nieadekwatne dla
wyliczenia wskaźnika. Przekonaliśmy się o tym przy
podejmowaniu prób obliczeń, gdyż jakość danych
często uniemożliwiała przeprowadzenie nawet podstawowych obliczeń. Porównania czasowe są często
mylące. Dla przykładu, co wydaje się być spadkiem
w obszarze zabudowanym, jest rezultatem zmian
w zastosowanych jednostkach; minimalną jednostką
kartograficzną w litewskim CORINE Land Cover jest
20 hektarów – mniejsze obiekty nie zostaną wykryte
ani naniesione na mapę. Stąd istnieje duże prawdopodobieństwo braków w informacjach na temat
rozwoju urbanistycznego w mniejszej skali. Problemy
te nie ograniczają się jedynie do południowo-wschodniego Bałtyku, jednak nowe techniki obserwacji
ziemi wraz z zaawansowaną technologią kartograficzną stają się coraz szerzej dostępne (na przykład
przyjęcie do nanoszenia na mapę minimalnych jednostek o powierzchni 0,25 ha dla sztucznych obiektów oraz 1 ha dla powierzchni naturalnych daje
dokładność 95% w obszarach zabudowanych). Zastosowanie ich w najbliższym czasie przez odpowiednie
władze jest sprawą pilną.
DALSZEJ ZABUDOWY
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
3 ZABUDOWA TERENÓW
Niejednokrotnie kumulacja wielu lokalnych inwestycji wywiera większy wpływ niż kilka dużych projektów
powodując zmianę sytuacji ze zrównoważonej na
niestabilną. Może to dotyczyć południowo-wschodniego Bałtyku w ciągu najbliższych, na przykład, 20
lat. Dlatego też należy zapewnić przeprowadzenie
badań i uaktualnienie danych w celu ich uwzględnienia w procesie planowania.
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
3 Development on
‘brownfield’ land
3 Zabudowa terenów
uprzednio zabudowanych
3.1 Procent nowej zabudowy na terenach
uprzednio zabudowanych
Fig. 3.2: Development of previously undeveloped land in coastal and non-coastal districts of Klaipeda County, 1995-2000
Rys. 3.2: Zabudowa terenów uprzednio niezabudowanych na obszarach przybrzeżnych i pozostałych okręgu kłajpedzkiego,
1995-2000
Key messages
• The data necessary to measure the indicator
is not available in Lithuania, Russia or Poland.
Planning authorities should be encouraged to
produce the information required because it is an
important component of any evaluation as to
whether or not development at the coast can be
said to be sustainable.
Fig. 3.1: Undeveloped land in the South East Baltic, 2000
Rys. 3.1: Tereny niezabudowane w regionie południowo-wschodniego Bałtyku, 2000
• Dla badanych krajów tj. Litwy, Rosji i Polski brak
jest danych niezbędnych do obliczenia omawianego wskaźnika. Władze odpowiedzialne za
planowanie przestrzenne powinny dołożyć starań
aby zebrać te informacje, jako że stanowią one
niezbędny składnik oceny czy rozwój obszarów
przybrzeżnych można okreslić jako trwały i zrównoważony.
DALSZEJ ZABUDOWY
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
Why monitor development on ‘brownfield’ land?
Dlaczego należy monitorować zabudowę terenów
uprzednio zabudowanych?
Generally speaking, new development is more
sustainable if it is located in areas that have been
built on before. This is because new properties can
take advantage of existing infrastructure like roads,
schools, shops, waste facilities, energy and water
services, etc. Building on previously developed, or
brownfield, sites also protects previously undeveloped,
or greenfield, sites from urban sprawl and preserves
their potential as semi-natural habitat, parkland or
for recreational use. We want to know the extent to
which new development at the coast is taking place
on land that has been previously developed.
Fig. 3.3: Development of previously undeveloped land in coastal and non-coastal districts of Pomorskie Voivodeship, 1990-2000
Rys. 3.3: Zabudowa terenów uprzednio niezabudowanych na obszarach przybrzeżnych i pozostałych województwa pomorskiego,
1990-2000
Many European countries have introduced planning
rules over the past several years which set tough
restrictions on building on greenfield (rather than
brownfield) sites. Where such rules exist, the measurement should tell us whether or not such policies
are working (we would expect to see a gradual
increase over time in the proportion of development
taking place on brownfield sites).
Generalnie nowa zabudowa na obszarach uprzednio zabudowanych jest bardziej sustensywna. Dzieje
się tak, ponieważ nowa zabudowa może korzystać
z już istniejącej infrastruktury tj. dróg, szkół, sklepów,
oczyszczalni, dostępnej energii, wody itp.
Ponowne wykorzystanie obszarów uprzednio zabudowanych lub poprzemysłowych pozwala na ochronę
terenów niezagospodarowanych przed rozprzestrzenianiem się nieuporządkowanej zabudowy miejskiej.
Ochrania również potencjał półnaturalnych ekosystemów, parków czy terenów służących do celów
rekreacyjnych. Dlatego należy sprawdzić jaki jest
stopień wykorzystania pod nową zabudowę uprzednio zabudowanych terenów wybrzeża.
Wiele krajów europejskich w ciągu ostatnich kilku lat
wprowadziło w przepisach planistycznych surowe ograniczenia w wykorzystaniu pod inwestycje obszarów
wcześniej niezagospodarowanych. Te restrykcje nie
dotyczą terenów poprzemysłowych. Należy zbadać
czy powyższe przepisy przynoszą spodziewany skutek
tam, gdzie obowiazują (można zatem się spodziewać
stopniowego wzrostu rozmiarów zagospodarowania
obszarów poprzemysłowych nie objętych restrykcjami).
3 Development on ‘brownfield’ land
3 Zabudowa terenów uprzednio zabudowanych
3 ZABUDOWA TERENÓW
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
The records that land use planning authorities should
compile about every development in their administrative area are the raw data for calculating the indicator. The precise form of such records will vary from
country to country but it will almost certainly include
the exact geographical location and the size (area)
of any new development.
Unfortunately, there is no information to support this
indicator. In Klaipeda County in Lithuania and in
Pomorskie Voivodeship for 1995-2000 and 19902000 respectively, there are data which show that
the rate of conversion of undeveloped to developed
land was marginally higher in the coastal zone than
in non-coastal areas (fig. 3.2, 3.3) but there are no
statistics which show the redevelopment of previously developed sites. We can infer that redevelopment
would be higher in urban areas but without evidence
that is all we can do.
management?
Dokumentacja każdej inwestycji opracowywana
przez władze planistyczne, zestawia zagospodarowanie
przestrzenne z zabudową w danym obszarze administracyjnym, co przynosi bezpośrednie informacje
służące do obliczenia wskaźnika. Szczegółowa postać
dokumentacji różni się w zależności od kraju, natomiast bez wątpienia obejmuje dokładne położenie
geograficzne nowej inwestycji oraz jej powierzchnię.
The pace of urban and industrial development in the
South East Baltic is relatively pedestrian and hence
the lack of information is not critical at the moment.
Nevertheless, building on greenfield sites is an
important indicator of unsustainable practices.
Within cities it is often the result of the higher costs
involved in cleaning up old industrial sites and if
unchecked can lead to neighbourhoods being
blighted and thus losing their economic and social
value. At the edge of built-up areas, development on
previously undeveloped land is a sign of incipient
low density urban sprawl, often exacerbated at the
coast by informal tourism infrastructure.
Niestety nie istnieją dane pozwalające na wyznaczenie
tego wskaźnika. W okręgu kłajpedzkim i w województwie
pomorskim istnieją dane ukazujące tempo przekształcania obszarów niezagospodarowanych na zagospodarowane odpowiednio w latach 1995-2000 oraz
1990-2000. Wynika z nich, że było ono minimalnie
wyższe w strefie wybrzeża niż w głębi lądu (rys. 3.2, 3.3),
jednak brak jest danych statystycznych wskazujących
powtórny rozwój na terenach uprzednio zagospodarowanych. Można zatem jedynie przypuszczać, że
powtórne zagospodarowanie będzie wyższe w obszarach miejskich, jednak nie ma dowodów na potwierdzenie tej tezy.
Collecting the required information is not difficult but
it does mean planning authorities setting up a mechanism which routinely captures the required data for
each development and aggregates them on an
annual basis at county, voivodeship and oblast level.
Ideally, datasets should breakdown ‘development’
into a few broad categories such as residential, commercial, public sector, recreational, etc. It would be
useful to see whether there is any difference between
different land uses in the proportions allocated to
brownfield and greenfield sites. In particular, we
would like to know if it is easier for housing to win
approval for construction on previously undeveloped
land.
Tempo rozwoju urbanizacji i przemysłu na obszarze
południowo-wschodniego Bałtyku jest raczej niskie,
więc brak danych nie jest obecnie sytuacją krytyczną.
Jednak zabudowa wcześniej niezagospodarowanych
terenów jest istotnym wskaźnikiem działań sprzecznych
z zasadami zrównoważonego rozwoju. Inwestycje na
nowych obszarach w obrębie miast są często rezultatem wyższych kosztów związanych z usuwaniem
starych obiektów przemysłowych. Jeśli nie będą one
monitorowane, mogą mieć negatywny wpływ na
okolicę, powodując spadek jej wartości ekonomicznej
i społecznej. Zabudowa niezagospodarowanej ziemi
na obrzeżach obszarów zagospodarowanych
wprowadza nieład urbanistyczny, stan ten jest często
pogarszany przez swobodnie powstającą bazę
turystyczną.
Zebranie niezbędnych informacji o zabudowie
wybrzeża nie jest zadaniem trudnym, jednak wymaga
od władz odpowiedzialnych za planowanie przestrzenne
stworzenia mechanizmu, który będzie rutynowo gromadził dane o każdej inwestycji i przetwarzał je
w przedziałach rocznych na szczeblu okręgu, województwa czy obwodu. Zbiory danych dotyczące rozwoju wybrzeży powinny być podzielone na kilka generalnych kategorii jak np. zabudowa mieszkaniowa,
handlowa, sektora publicznego, rekreacji itp.
Należy również zbadać czy istnieje różnica w sposobach
zagospodarowania obszarów w części umiejscowionych na terenach poprzemysłowych i wcześniej niezagospodarowanych.
W szczególności zaś należy sprawdzić czy pozwolenie
na budowę domu mieszkalnego łatwiej jest uzyskać na
terenach wcześniej niezagospodarowanych.
DALSZEJ ZABUDOWY
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
3 ZABUDOWA TERENÓW
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
3 Development on ‘brownfield’ land
3 Zabudowa terenów uprzednio zabudowanych
4 Demand for road
travel at the coast
4 Zapotrzebowanie na
transport drogowy
4.1 Volume of traffic on coastal motorways
and major roads
4.1 Natężenie ruchu na autostradach
i drogach krajowych wybrzeża
Key messages
• Volume of traffic is directly proportional to the
size and distribution of the population. Thus the
greatest flows of traffic in the South East Baltic are
in the coastal zone where they exceed those in the
hinterland by a factor of three or four in
Pomorskie Voivodeship and Klaipeda County,
and by as much as six in Kaliningrad Oblast.
Fig. 4.1: Traffic on coastal motorways and major roads in the South East Baltic, 2006 (Lithuania), 2001 (Poland)
Rys. 4.1: Natężenie ruchu na autostradach i głównych drogach regionu południowo-wschodniego Bałtyku, 2006 (Litwa), 2001 (Polska)
• Natężenie ruchu jest wprost proporcjonalne do
liczby i rozmieszczenia przestrzennego ludności,
dlatego też największą jego intensywność zaobserwowano w strefie przybrzeżnej południowo-wschodniego Bałtyku, gdzie przewyższa ona
natężenie ruchu w głębi lądu trzy-, czterokrotnie
w województwie pomorskim i okręgu kłajpedzkim
oraz sześciokrotnie w obwodzie kaliningradzkim.
• The average number of vehicles per day in
Klaipeda County increased by one third between
2002 and 2006, significantly greater than the
increase in population over the same period.
• W okręgu kłajpedzkim średnia liczba pojazdów
dziennie wzrosła o 1/3 w latach 2002-2006, co
jest znacząco większą wartością niż wzrost liczby
ludności w tym samym czasie.
• In both Lithuania and Poland, the highest concentration of vehicles is on newly developed
motorways and major roads which run parallel to
the coast. In Russia, however, traffic flows are
greatest within the Kaliningrad conurbation and
on roads which lead from Kaliningrad to international border crossings with Lithuania at
Chernyshevskoje and Sovetsk, and with Poland at
Mamonovo.
• Zarówno na Litwie jak i w Polsce największa
koncentracja pojazdów notowana jest na nowych
autostradach i drogach krajowych biegnących
wzdłuż wybrzeża, w Rosji natomiast na terenie
zespołów miejskich Kaliningradu oraz drogach
dojazdowych z Kaliningradu do przejść granicznych
z Litwą w Czernyszewskoje i Sowietsku oraz z Polską
w Mamonowie.
• Notwithstanding the significance of these crossings, the comparatively undeveloped road network in close proximity to the coast in Kaliningrad
Oblast undoubtedly retards an integrated
approach to sustainable development in the
South East Baltic coastal zone as a whole.
• Pomimo ważności ww. przejść granicznych,
stosunkowo słabo rozbudowany system dróg
w strefie przybrzeżnej obwodu kaliningradzkiego
bez wątpienia spowalnia zintegrowane podejście
do zrównoważonego rozwoju wybrzeża południowo-wschodniego Bałtyku jako całości.
• Regular movements of goods and people are
complicated in summer by flows of holidaymakers and day visitors. Tourist traffic in summer can
easily double or even treble the number of vehicles on major roads.
• Sezonowy wzrost natężenia ruchu turystycznego
wpływa destabilizująco na regularne przewozy
towarowe i pasażerskie. Ruch turystyczny latem
podwaja a czasem nawet i potraja ilość pojazdów
na głównych drogach regionu.
DALSZEJ ZABUDOWY
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
3 ZABUDOWA TERENÓW
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
4
Demand
for
road
travel
at
the
coast
4
Zapotrzebowanie
na
transport
drogowy
Why monitor the demand for road traffic at the coast?
Perhaps the biggest consequence of development at
the coast is an increase in the demand for road travel
which leads to pressure on existing road space and
in turn to the provision of new infrastructure. Road
traffic expands to fill the space allocated to it and
hence over time congestion, air pollution, noise and
the costs associated with maintaining the road network will all rise exponentially. The opposite, of
course, holds true; sluggish traffic growth is an indicator of a lack of development.
The greatest intensity of traffic in the South East Baltic is
found in the Polish coastal zone. The Gdansk-SopotGdynia ringroad, the road from Wejherowo to Szczecin,
and the road from Gdansk to Lodz, all recorded average
daily flows of between 25,000 and 30,000 vehicles in
2006. In Klaipeda County in the same year, flows
between Klaipeda city and the towns of Kretinga and
Palanga both averaged 7,000 vehicles per day. There
are no comparable figures for Kaliningrad Oblast because of the absence of automatic monitoring stations.
However, manual traffic counts overseen by the territorial planning authority suggest that the number of vehicles on major roads within the Kaliningrad conurbation
averages 30,000 per day, a sizeable percentage of
which are commuters from outlying communities.
The measurement should alert us to the pace at
which the demand for road travel is rising and also
tell us whether the issue is greater on coastal motorways and major roads than on inland ones.
Information on coastal motorways and major roads
in Pomorskie Voivodeship can be obtained from the
General Directorate for National Roads and
Motorways and the Directorate of Regional Roads in
Gdansk. All data regarding traffic flows in Lithuania
are available on the website of the Lithuanian Road
Administration under the Ministry of Transport and
Communications. Information on the volume of traffic in Kaliningrad Oblast was sourced from the
Complex regional scheme of town-planning and
development of Kaliningrad Oblast produced by
Kaliningrad Grazhdan Project, a territorial planning
authority.
Fig. 4.2: Percentage change in number of vehicles on major roads and motorways
in Klaipeda County, 2002-2006
Fig. 4.2: Zmiany procentowe ilości pojazdów na głównych drogach i autostradach
w okręgu kłajpedzkim, 2002-2006
Percent
change
2002-2003
2003-2004
2004-2005
2005-2006
4,8
13,0
4,5
8,8
Dlaczego należy monitorować zapotrzebowanie na
transport drogowy?
Prawdopodobnie najistotniejszą konsekwencją rozwoju
wybrzeża jest wzrost zapotrzebowania na przewozy,
co wywiera presję na istniejącą już sieć drogową
i w konsekwencji prowadzi do powstania nowych
dróg. Zwiększenie pojemności istniejących dróg
prowadzi do wzrostu natężenia ruchu, co przyczynia
się do zatorów, szybkiego wzrostu zanieczyszczenia
powietrza, hałasu i rosnących wykładniczo kosztów
utrzymania sieci dróg. Z drugiej strony, powolny
wzrost natężenia ruchu jest naturalnie oznaką powolnego rozwoju.
Fig. 4.3: Traffic flow by distance from the Klaipeda County coastline, 2006
Rys. 4.3: Średnie dzienne natężenie ruchu w funkcji odległości od brzegu w okręgu kłajpedzkim, 2006
Wskaźnik ten winien informować nas o tempie
wzrostu zapotrzebowania na przewozy oraz czy jest
ono wyższe na drogach w obszarach przybrzeżnych
lub w głębi lądu.
The number of vehicles on major roads and motorways in Klaipeda County increased by 34 percent
between 2002 and 2006. However, there was significant variation in the year-on-year trend (fig. 4.2).
There was little difference between the increase in the
volume of vehicles on major roads and motorways.
The A11 and A13 motorways saw a 38 percent
increase in traffic while other highways in the county
recorded a 33 percent increase.
The prevalence of protected areas plus Lithuanian
government restrictions on building within 300 m of
the coastline, mean that road traffic within the first
kilometre of the coast in Klaipeda County is comparatively light. The highest volumes are reached between
one and five kilometres from the coastline where the
principal north-south roads have been built (fig. 4.3).
Informacje dotyczące autostrad oraz dróg krajowych
i regionalnych w województwie pomorskim są dostępne w Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad
oraz w Zarządzie Dróg Wojewódzkich w Gdańsku.
Wszelkie informacje dotyczące ruchu drogowego na
terenie Litwy są dostępne na stronie internetowej
Administracji Dróg Litwy w Ministerstwie Transportu
i Komunikacji. Informacje dotyczące natężenia ruchu
drogowego w obwodzie kaliningradzkim znajdują się
w Kompleksowym planie regionalnym dot. planowania miast i rozwoju w obwodzie kaliningradzkim opracowanym przez Kaliningrad Grażdanprojekt, organ
planowania perzestrzennego.
Fig. 4.4: Volume of passenger traffic on major roads in Kalinigrad Oblast, 2005
Rys. 4.4: Ruch pasażerski na głównych drogach dojazdowych obwodu kaliningradzkiego, 2005
The volume of traffic in Klaipeda County doubles in
the summer months; over 50,000 vehicles will leave
Vilnius for the coast on a sunny weekend in July and
August. Similarly, in Pomorskie, summer tourists can
push traffic numbers beyond 25,000 per day on the
road between Puck and the Hel Peninsula. In 2005,
the ferry from Klaipeda to Smiltyne on the Curonian
Spit conveyed 450,000 vehicles, the vast majority of
which headed south to Nida, a village with just
1,650 residents. Figure 4.4 illustrates that the greatest volume of passengers per kilometre in
Kaliningrad Oblast is found on the road to Baltiysk
on the northern part of the Vistula Spit.
Największe natężenie ruchu drogowego na obszarze
południowo-wschodniego Bałtyku odnotowano w strefie polskiego wybrzeża. W 2006 roku na obwodnicy
Trójmiasta, drodze z Wejherowa do Szczecina oraz
z Gdańska do Łodzi rejestrowano ruch między
25 000 a 30 000 pojazdów dziennie. W okręgu kłajpedzkim w tym samym roku między Kłajpedą
a miastami Kretinga i Połąga rejestrowano średnio
7 000 pojazdów dziennie. Z powodu braku automatycznych stacji monitoringu brak jest porównywalnych
danych dla obwodu kaliningradzkiego, jednak ma-
4
Demand
for
road
travel
at
the
coast
4
nualne pomiary natężenia ruchu prowadzone przez
organy planistyczne wskazują, że liczba pojazdów na
głównych drogach Kaliningradu osiąga średnio 30 000
pojazdów dziennie, z czego znaczną część stanowią
dojazdy do pracy.
Liczba pojazdów na głównych drogach i autostradach
okręgu kłajpedzkiego wzrosła o 34% w okresie
2002-2006, ze znaczącymi różnicami w poszczególnych latach (rys. 4.2). Istnieje niewielka różnica
wzrostu natężenia ruchu pomiędzy głównmi drogami
a autostradami. Autostrady A11 i A13 odnotowały
wzrost na poziomie 38% w czasie, gdy pozostałe
zanotowały wzrost o 33%.
Dominacja obszarów chronionych oraz prawo
ograniczające inwestycje w pasie szerokości 300 m
od brzegu oznaczają, że ruch drogowy w pasie jednego kilometra od brzegu w okręgu kłajpedzkim jest
stosunkowo niewielki. Najwyższe natężenie ruchu ma
miejsce między pierwszym i piątym kilometrem od
brzegu, którędy biegną główne drogi prowadzące
z północy na południe (rys. 4.3).
Natężenie ruchu w okręgu kłajpedzkim podwaja się
w miesiącach letnich. Ponad 50 000 pojazdów
wyjeżdża z Wilna na wybrzeże w każdy słoneczny
weekend lipca i sierpnia. Podobnie w województwie
pomorskim turystyka letnia może podnieść wskaźnik
do ponad 25 000 pojazdów dziennie na drodze
z Pucka na Półwysep Helski. W roku 2005 promy
z Kłajpedy do Smiltyne na Mierzei Kurońskiej
obsłużyły 450 000 pojazdów, z czego przeważająca
część kierowała się na południe do Nidy – miejscowości zamieszkałej przez jedynie 1 650 mieszkańców.
Największe natężenie pasażerów na kilometr na
obszarze obwodu kaliningradzkiego zanotowano na
drodze do Bałtyjska w północnej części Mierzei
Wiślanej (rys. 4.4).
Zapotrzebowanie
DALSZEJ ZABUDOWY
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
3 ZABUDOWA TERENÓW
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
na
transport
drogowy
management?
Road building is a contentious issue. Without an
integrated transport network with the capacity to
cope with both existing and expected traffic flows,
social mobility and economic development can be
retarded or even reversed. On the other hand, experience tells us that the cumulative impacts of ‘predict
and provide’ policies are almost always detrimental
to natural and cultural environments. Moreover, the
volume of traffic will always expand to fill the space
made available for it which leads inexorably to congestion and the demand for yet more road space,
a point clearly being made by the large increase in
the flow of traffic in Klaipeda County between 2002
and 2006.
The situation in coastal zones is often complicated by
tourist traffic. Highway planners have to decide
whether to build at sufficient capacity to cope with
peak traffic flows in the summer (even though this
may mean that many roads will be comparatively
empty for the rest of the year), or to provide less space
than is needed in the summer months which could
lead to congestion and dissatisfaction on the part of
holidaymakers and visitors, and local residents.
A successful traffic management strategy requires
outstanding intelligence on traffic flows. But in addition to numbers of vehicles, we need to know why
people are travelling, where they have come from
and where they are going. We also want to know
about alternatives to road transport. Could visitors
make their journey by public transport? When they
arrive at the coast, could they cycle or walk rather
they use their car? Could goods travel by rail rather
than by truck? Could inland waterways take a greater
amount of cargo than they do at present?
Budowa dróg jest zawsze sprawą kontrowesyjną. Bez
zintegrowanej sieci dróg o przepustowości umożliwiającej płynność zarówno istniejącego jak i spodziewanego ruchu kołowego, mobilność społeczna i rozwój
gospodarczy regionu mogą zostać spowolnione
a nawet pogorszyć się. Z drugiej strony doświadczenie
podpowiada nam, że skumulowany wpływ polityki
„prognozuj i zapewnij” prawie zawsze był szkodliwy
dla środowiska naturalnego i kulturowego. Co więcej,
ruch samochodowy zawsze będzie się rozszerzał na
tereny nowo udostępniane, co nieuchronnie prowadzi
do wzrostu popytu na dodatkową przestrzeń pod
budowę dróg – potwierdza to znaczny wzrost intensywności ruchu drogowego w okręgu kłajpedzkim
w latach 2002-2006.
At the moment, Kaliningrad Oblast uses a different
method of measuring traffic flows than both
Pomorskie Voivodeship and Klaipeda County. New
monitoring methods based on earth observation
techniques and global positioning systems should be
explored with the objective of developing a single
integrated methodology for the entire South East
Baltic coastal region.
Sytuację na obszarach przybrzeżnych często komplikuje
sezonowość ruchu turystycznego. Projektanci muszą
podjąć decyzję, czy zapewnić wystarczającą przepustowość dróg w czasie szczytu sezonu letniego (nawet
jeśli oznacza to, że wiele dróg będzie w znacznym
stopniu pustych w pozostałej części roku), czy też
zaplanować mniejszą przepustowość niż jest to
niezbędne w miesiącach letnich, co może
doprowadzić do powstania zatorów i niezadowolenia części turystów, gości i mieszkańców.
In the South East Baltic, as in many other coastal territories, there are competing sectoral claims. Ports
require rapid access to inland markets via an integrated highway system. Tourists and holidaymakers
demand easy access to beaches and other coastal
attractions. Residents will tolerate some increased
traffic in high season but will resist their usual patterns of movement being overly disrupted.
Thus local and regional planning authorities will be
required to perform a delicate balancing act in the
next two decades as traffic flows increase. Traffic-free
zones, shuttle services to and from out-of-town car
parks to beaches, marinas, shopping centres and
entertainment complexes, incentives for visitors to
travel by public transport and out-of-season, greater
electronic surveillance and control of vehicle movements, and so on, will be commonplace in seaside
towns as authorities seek to accommodate visitors
without allowing traffic to spoil the very things that
people have come to see.
Nad południowo-wschodnim Bałtykiem, jak i na
innych przybrzeżnych obszarach, dochodzi do
sprzeczności interesów między sektorami gospodarczymi. Porty wymagają szybkiego dostępu do rynków
wewnątrz kraju, czyli zintegrowanego systemu
autostrad. Turyści i wczasowicze żądają łatwego
dostępu do plaż i innych atrakcji oferowanych przez
wybrzeże. Mieszkańcy będą tolerowali wzrost ruchu
drogowego w szczycie sezonu, jednak nie życzą
sobie nadmiernego utrudniania ich codziennych
działań.
Dlatego też, biorąc pod uwagę wzrost natężenia
ruchu drogowego, lokalne i regionalne władze
planistyczne będą zmuszone do wypracowania kompromisów w nadchodzących dwóch dekadach.
Obszary wolne od ruchu drogowego, transport
wahadłowy z i na parkingi przy plażach, marinach
oraz kompleksach handlowych i rozrywkowych,
zachęty dla odwiedzających do podróżowania transportem publicznym i przyjeżdżania poza sezonem,
udoskonalony nadzór elektroniczny i kontrola ruchu
drogowego itp. staną się powszechne w miastach
nadmorskich, gdyż władze powinny znaleźć takie
rozwiązania aby zapobiec utracie atrakcyjności
danego miejsca przez nadmierny ruch drogowy.
Skuteczna strategia zarządzania ruchem drogowym
wymaga dogłębnej znajomości tego zagadnienia.
Jednakże oprócz informacji o ilości pojazdów należy
wiedzieć, dlaczego ludzie podróżują, skąd przyjeżdżają oraz dokąd zmierzają. Ponadto trzeba
zbadać alternatywy dla istniejącego transportu drogowego. Czy turyści mogliby odbyć podróż transportem publicznym? Czy po przyjeździe nad morze
będą mogli przesiąść się na rower lub pójść pieszo
zamiast korzystać ze swojego samochodu? W jakim
stopniu drogowy transport towarowy może zostać
zastąpiony transportem kolejowym czy wodnym?
Obecnie obwód kaliningradzki korzysta z innej
metody pomiaru natężenia ruchu niż województwo
pomorskie i okręg kłajpedzki. Nowe metody monitoringu oparte na technikach obserwacji ziemi i systemach globalnego pozycjonowania powinny być
wykorzystane w celu utworzenia jednej zintegrowanej
metodologii dla całego regionu południowo-wschodniego Bałtyku.
DALSZEJ ZABUDOWY
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
3 ZABUDOWA TERENÓW
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
Photo: E. Gurova
4
Demand
for
road
travel
at
the
coast
4
Zapotrzebowanie
na
transport
drogowy
5 Pressure for coastal
and marine recreation
5 Zapotrzebowanie na
rekreację przybrzeżną
i morską
5.1 Number of berths and moorings
and dry rack storage capacity
for recreational boating
5.1 Ilość stanowisk, miejsc cumowniczych i stanowisk na lądzie dla jednostek rekreacyjnych
DALSZEJ ZABUDOWY
Fig. 5.1: Berths and moorings for recreational boating in the South East Baltic, 2006
Rys. 5.1: Stanowiska i miejsca cumownicze dla żeglarstwa rekreacyjnego na obszarze południowo-wschodniego Bałtyku, 2006
Key messages
• Recreational sailing and boating has a long
history in the South East Baltic but the construction of purpose-built marinas is a comparatively
recent phenomenon. The number of berths and
moorings, and the amount of dry rack storage
space, has increased in both Pomorskie
Voivodeship and Klaipeda County, perhaps by as
much as one fifth, since 1995. It is probable that
the number of moorings has grown also in
Kaliningrad Oblast but confirmatory figures are
not available.
• Żeglarstwo rekreacyjne oraz krótkie rejsy
wycieczkowe mają długą historię na obszarze
południowo-wschodniego Bałtyku, jednakże
budowanie marin służących tym właśnie celom
jest względnie nowym zjawiskiem. Od 1995 roku
liczba stanowisk i miejsc cumowniczych oraz miejsc
w hangarach zarówno w województwie pomorskim
jak i w okręgu kłajpedzkim wzrosła mniej więcej
o 1/5. Prawdopodobnie liczba miejsc cumowniczych
wzrosła również w obwodzie kaliningradzkim,
jednak dane potwierdzające te przypuszczenia
nie są dostępne.
• In Lithuania and Kaliningrad Oblast the
greatest amount of activity takes place within the
lagoons and adjacent river systems. Only in
Poland do a significant number of boats sail from
ports and harbours located on the open coast.
• Zarówno na Litwie jak i w obwodzie kaliningradzkim największy ruch turystyczny ma miejsce
na zalewach i sąsiadujących rzekach. Jedynie
w Polsce znaczna liczba jednostek korzysta z portów
i przystani otwartego wybrzeża.
• The potential for a major expansion in boating
activity is considerable. Indeed, a number of
locations have already outlined plans for an
increase in both berths and moorings. Rather like
traffic on shore, an integrated strategy for guiding
maritime development throughout the South East
Baltic is desirable.
• Potencjał rozwojowy żeglarstwa i wodniactwa
jest znaczny. Już obecnie w wielu miejscach planuje się rozbudowę stanowisk postojowych i miejsc
cumowniczych. Podobnie jak w przypadku ruchu
drogowego, pożądane tu jest opracowanie zintegrowanej strategii rozwoju akwenów południowo-wschodniego Bałtyku.
• Four marinas on the South East Baltic coast
held a Blue Flag in 2007 indicating their adherence to strict environmental, service and safety
criteria. However, all four lost their Blue Flag status in 2008.
• Cztery mariny na wybrzeżu południowowschodniego Bałtyku zostały w 2007 r. wyróżnione
„Niebieską Flagą” (Blue Flag) symbolizującą ich
zaangażowanie w ochronę środowiska i aktywną
edukację ekologiczną. Jednakże wszystkie one
utraciły ten status w roku 2008.
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
3 ZABUDOWA TERENÓW
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
5 Pressure for coastal and marine recreation
5 Zapotrzebowanie na rekreację przybrzeżną i morską
Why monitor the pressure for coastal and marine
recreation?
Recreational boating is one of the fastest-growing
leisure activities in coastal areas. It is generally regarded
as benign, providing much-needed tourist income while
causing little environmental damage. To a significant
degree, this is true. Sailors require little more than a slipway from which to launch their craft, somewhere to
park a vehicle, perhaps a swinging mooring in the middle of an estuary or a space to tie-up against a harbour
wall. Assuming waste oil and other debris is not thrown
overboard, and that sailors respect protected areas,
boating has few significant environmental impacts.
Greater impacts may derive from power boating and
personalised water craft such as jet skis. These can
cause serious damage to the banks of vulnerable
rivers and estuaries; at sea they are both noisy and
a potential danger to other water users. However,
zoning coupled with awareness-raising campaigns
have proved effective in minimising their impact.
Marinas have the greatest potential to impact on coastal
areas. This is not only because of the building of the
marina itself but also because construction costs are
often cross-subsidised by the associated development
of housing, hotels, restaurants, shops and other tourist
services which in turn require road access, parking
places, water and waste disposal facilities, and so on.
Monitoring the rate of growth in the demand for
berths and moorings should help harbour commissioners, and local and regional planning authorities,
to assess the cumulative impact of further developments
on an ongoing basis as well as identifying ‘hot spots’
where local carrying capacity will be quickly exceeded.
There is no single database detailing the number of
berths and moorings for recreational boating in
Poland, Lithuania or Kaliningrad Oblast. Hence data
were obtained from the websites of individual ports
and marinas, from harbour managers, from sailors’
guides to boating in the South East Baltic published
on the web, and from personal visits to particular
sites in Pomorskie Voivodeship and Klaipeda County
to verify information previously obtained. In addition,
Google Earth was a useful source for counting the
number of berths in smaller ports and harbours.
Information on the number of moorings in
Kaliningrad Oblast was obtained from the Complex
regional scheme of town-planning and development
of Kaliningrad Oblast produced by Kaliningrad
Grazhdan Project, a territorial planning authority.
Fig. 5.2: Dry rack storage facilities, Pomorskie Voivodeship, 2005
Rys. 5.2: Ilość miejsc postojowych na lądzie, województwo pomorskie, 2005
Żeglarstwo jest jednym z najszybciej rozwijających się
rodzajów działalności rekreacyjnej na obszarach przybrzeżnych. Jest ono przyjmowane życzliwie, przynosi
bowiem pożądany dochód z turystyki bez znaczących
szkód dla środowiska. Jest to w znacznym stopniu
prawda. Żeglarze wymagają niewiele więcej niż slipu,
z którego spuszczają swoje żaglówki na wodę, miejsca do zaparkowania samochodu, stanowiska przy
boi lub pomoście lub ewentualnie dogodnego miejsca do stanięcia na kotwicy. Zakładając, że ani zużyty olej ani inne odpadki nie są wyrzucane za burtę jak
również, że żeglarze respektują obszary chronione,
żeglarstwo ma nieznaczny wpływ na środowisko.
Information about marinas holding a Blue Flag is
available online from the Foundation of Environmental
Education in Europe, the award assessor.
Berths are permanent, sheltered anchorages where
boats are tied to fixed or floating walkways or pontoons attached to pilings anchored to the ground
beneath the water. Moorings are simply floating
buoys attached to the sea bed or the shore to which
boats are tied; or spaces in an estuary or harbour
where boats can ride at anchor. The number of
moorings exceeds the number of berths by approximately 4.5:1 in both Klaipeda County and
Pomorskie Voivodeship. Where there is restricted
space for providing berths at sea, marinas have
developed on-shore rack storage facilities where
boats can be lifted by crane into a ‘boat park’. The
more sophisticated storage systems are electronicallycontrolled and can house over one thousand boats.
Rack storage is virtually absent from Klaipeda
County and Kaliningrad Oblast but Pomorskie
Voivodeship has seen a number of systems introduced in recent years (fig. 5.2).
The number of marinas and berths during the past
decade has almost doubled in Pomorskie Voivodeship where an additional 700 berths have been provided at both existing and newly-built marinas. The
greatest concentration of facilities, as we would
expect, are in the biggest population centres of
Gdynia and Gdansk although the recently-completed marina at Leba boasts 120 berths, attracting
sailors not only from Poland but also from Germany
and Sweden.
The growth of recreational boating in Klaipeda
County since 1995 has been slower than in Poland;
nevertheless recent years have seen updated facilities
introduced at a number of ports and harbours. Roughly
Dlaczego należy monitorować zapotrzebowanie na
rekreację przybrzeżną i morską?
Fig. 5.3: Location and approximate number of berths and moorings in Pomorskie
Voivodeship, 2008
Rys. 5.3: Położenie i przybliżona liczba stanowisk i miejsc cumowniczych, województwo
pomorskie, 2008
Location
No. of berths
No. of moorings
Ustka
-
450
Leba
120
450
Wladyslawowo
Puck
no data
420
50
no data
Jastarnia
44
95
Hel
12
no data
Gdynia
220
450
Gdansk
80
220
Gorki Zachodnie
90
400
Krynica Morska
Total
-
30
616
2515
Większy wpływ mają jednostki motorowe oraz skutery
wodne, które mogą wyrządzać szkody na brzegu rzek
i w ich ujściach, są one hałaśliwe i stanowią potencjalne niebezpieczeństwo dla innych użytkowników
akwenów. Jednakże wyznaczanie dla nich specjalnych
akwenów oraz równoległe prowadzenie kampanii
informacyjnych wpływa na zmniejszenie ich szkodliwego oddziaływania.
Mariny mają potencjalnie największy wpływ na
obszary przybrzeżne, nie tylko ze względu na sam
fakt ich budowy – często koszty budowy są współfinansowane przez nowo powstającą zabudowę
mieszkalną, hotele, restauracje, sklepy, które z kolei
wymagają budowy dróg, miejsc parkingowych,
zaplecza sanitarnego itp.
Monitorowanie tempa wzrostu popytu na miejsca
cumownicze powinno pomóc zarządcom portów i przystani oraz władzom odpowiedzialnym za planowanie
przestrzenne na szczeblu lokalnym i regionalnym
w ocenie wpływu dalszego ich rozwoju na istniejące
zasoby, jak i w identyfikacji tych lokalizacji, których
dopuszczalna pojemność może szybko zostać
przekroczona.
W żadnym z badanych krajów nie istnieje zintegrowana
baza danych o ilości stanowisk i miejsc cumowniczych
dla żeglarstwa rekreacyjnego. Dane zebrano więc ze
stron internetowych portów, marin, u zarządców
przystani, w przewodnikach żeglarskich południowowschodniego Bałtyku oraz na podstawie osobistych
wizyt w poszczególnych przystaniach na terenie
województwa pomorskiego i okręgu kłajpedzkiego.
Również strona Google Earth okazała się cennym
źródłem w zliczaniu miejsc postojowych w mniejszych
portach i przystaniach. Informację o miejscach postojowych w obwodzie kaliningradzkim otrzymano z kompleksowego planu regionalnego dotyczącego
planowania miast i rozwoju w obwodzie kaliningradzkim stworzonego przez Kaliningrad Grażdan Projekt,
organ planowania terytorialnego.
Informacje o marinach oznaczonych niebieską flagą
są dostępne w internecie dzięki programowi Fundacji
na Rzecz Edukacji Ekologicznej w Europie.
Stanowiska postoju jachtów to miejsca przeznaczone
do cumowania przy stałych lub pływających pomostach
lub pontonach przymocowanych do pali wbitych
w dno. Można też cumować jednostki do boj przymocowanych do dna czy brzegu lub też stanąć na
kotwicy w dogodnym miejscu z dala od brzegu.
Liczba opisanych miejsc cumowania lub tylko
kotwiczenia przewyższa liczbę stanowisk postojowych
jachtów mniej więcej w stosunku 4,5:1 zarówno
w okręgu kłajpedzkim i województwie pomorskim.
W miejscach z ograniczoną liczbą miejsc postojowych
na morzu mariny udostępniają miejsca postojowe na
brzegu, gdzie po przeniesieniu dźwigiem można
pozostawić jachty na stojakach. Istnieją również
bardziej zaawansowane systemy przechowywania,
sterowane elektronicznie, mogące pomieścić ponad
tysiąc jachtów. W okręgu kłajpedzkim i obwodzie kaliningradzkim nie stosuje się tej metody, od niedawna
obecnej w województwie pomorskim (rys. 5.2).
W województwie pomorskim liczba marin i miejsc
postojowych dla jachtów prawie podwoiła się w ciągu
ostatnich dziesięciu lat, powstało 700 dodatkowych
DALSZEJ ZABUDOWY
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
3 ZABUDOWA TERENÓW
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
600 berths are available at fifteen locations within
the Curonian Lagoon, the highest concentration being
in Klaipeda: Old Castle Marina and the Smiltyne
Yacht Club can host 250 and 115 boats respectively.
There are no marinas as such in Kaliningrad Oblast
and thus only a handful of berths. However, moorings are relatively common in the northern part of the
Vistula Lagoon and at the mouth of the Deyma river.
Blue Flags were conferred on four marinas in the
South East Baltic – Gdansk, Gdynia and Leba in
Poland, and Minija in Lithuania. (The award of a Blue
Flag marina is based on compliance with 23 criteria
covering aspects of environmental education and
information, environmental management, safety and
services, and water quality. Most criteria are imperative whereas others are guideline. All imperative
requirements have to be fulfilled plus a minimum
number of guideline criteria.) For reasons that are
not immediately clear but seem to be administrative
rather than to do with meeting the criteria, all four
marinas lost their Blue Flag status in 2008.
management?
Maritime tourism is an important component of the
regeneration of coastal communities in the South
East Baltic. Indeed, without a steadily growing
income from recreational boating, it is doubtful
whether many of the smaller ports and harbours
which were once dependent on fishing or military
activity could survive. Boating is not only a significant
source of income in its own right but it also attracts
non-boating tourists and holidaymakers who enjoy
the ambience provided by yachts, pleasure boats
and cruisers. Assured of a core audience, many
coastal towns arrange events such as regattas, musical entertainment, maritime heritage weekends, etc.,
throughout the season which in turn attract more visitors by both land and sea.
At present, it would seem that the impact of recreational boating in the South East Baltic is wholly positive in terms of stimulating sluggish economies and
creating jobs. There is considerable potential for further growth in marine tourism:
• A marina is planned as part of the reconstruction
of the port of Pionersk on the Russian Baltic sea
coast.
• The naval port of Baltiysk (at the mouth of the
Kaliningrad Marine Canal, the waterway from
Kaliningrad to the open sea) includes a number of
sites that have been earmarked for recreational
activities.
• Both Yantarny and Zelenogradsk in Kaliningrad
Oblast have been suggested as possible sites for
a marina.
• There is a plan to build a large marina in Sventoji
next to the Lithuanian border with Latvia, and to
develop several recreational ports on the Minija
and Nemunas upriver from the Curonian Lagoon.
• Ustka in Pomorskie has had plans approved for
a new marina with dry-stack storage facilities.
• If the proposal to cut a canal through the Vistula
Spit in Polish waters goes ahead, an increase
in boating activity in the western part of the Vistula
Lagoon can be expected.
• A similar impact would follow if checkpoints were
established to facilitate cross-border sailing in
both the Curonian and Vistula Lagoons.
Clearly there is a danger that without a strategic plan
for at least the lagoons and the adjacent open coast,
over-provision of facilities could be detrimental
to the region as a whole. Planning authorities and
harbour commissioners will also have to take a considered view on the development of marinas. There
should be a presumption that marinas above a certain size or those requiring new infrastructure to support them should be built only where there are existing facilities and access.
All marinas should be encouraged to work towards
Blue Flag status.
The indicator is robust and the parameter fit for purpose. However, there is no established data collection protocol and hence one should be set up as
soon as it is practicable. Rather like road traffic, it
would be a good idea to collect information about
the sailors themselves – do they live locally or are
they visiting from outside the region, for example.
miejsc postojowych zarówno w już istniejących jak
i w nowo powstałych przystaniach. Najwyższą koncentrację miejsc dla żeglarzy, jak się można było
spodziewać, zanotowano w Gdyni i Gdańsku, ale
niedawno zbudowana marina w Łebie oferuje 120
miejsc dla jachtów, przyciągając żeglarzy nie tylko
z Polski, ale również z Niemiec i Szwecji.
Rozwój żeglarstwa rekreacyjnego w okręgu kłajpedzkim
od 1995 jest wolniejszy niż w Polsce, jednak w ostatnich latach zaplecze niektórych przystani zostało
unowocześnione. Około 600 miejsc postojowych
jest dostępnych w piętnastu lokalizacjach na Zalewie
Kurońskim z największą liczbą w Kłajpedzie: marina
Senosios Pilies (Stary Zamek) oferuje miejsce dla 250
jachtów, natomiast Smiltyne Yacht Club – dla 115.
W obwodzie kaliningradzkim brak jest marin, dostępnych jest jedynie kilka miejsc postojowych. W północnej części Zalewu Wiślanego i w ujściu rzeki Dejma
do Zalewu Kurońskiego stanowiska postoju dla jednostek rekreacyjnych są dość liczne.
Cztery mariny południowo-wschodniego Bałtyku
oznakowane są niebieską flagą: Gdańsk, Gdynia
i Łeba w Polsce oraz Minija na Litwie. (Wyróżnienie
niebieskiej flagi przyznawane jest po spełnieniu 23
kryteriów w zakresie: edukacji i informacji o środowisku,
zarządzania środowiskiem, bezpieczeństwa i usług
oraz jakości wody. Spełnienie większości kryteriów
jest konieczne, reszta to wytyczne). Z niejasnych
powodów (wydaje się, że raczej z administracyjnych
niż merytorycznych) wszystkie te mariny utraciły status
niebieskiej flagi w roku 2008.
Turystyka morska pełni istotną rolę w procesie odbudowy społeczności wybrzeża południowo-wschodniego
Bałtyku. Bez trwale wzrastającego dochodu z żeglarstwa
rekreacyjnego wiele mniejszych portów, uprzednio zależnych od obecności wojska czy od rybołówstwa, mogłaby zbankrutować. Żeglarstwo nie tylko samo generuje
dochody, ale również przyciąga turystów, lubiących
specyficzną atmosferę przystani, ciekawych widoku
jachtów, statków czy liniowców. Wiele miast nadmorskich
organizuje regaty, festiwale szantowe czy weekendy
dziedzictwa morskiego w czasie sezonu, co również
skutkuje większą ilością turystów.
Obecnie wydaje się, że żeglarstwo rekreacyjne na
obszarze południowo-wschodniego Bałtyku ma
jedynie pozytywny wpływ, pobudzając wolno rozwijające się miejscowości i zapewniając miejsca pracy.
Istnieje znaczny potencjał dla dalszego rozwoju turystyki morskiej:
• W obwodzie kaliningradzkim planowane jest
utworzenie mariny jako części rekonstruowanego
portu w Pioniersku.
• Port wojenny w Bałtyjsku (w ujściu Kaliningradzkiego
Kanału Morskiego – drogi wodnej z Kaliningradu na
otwarte morze) posiada pewną ilość miejsc przeznaczonych na działalność rekreacyjną.
• Jantarny i Zelenogradsk w obwodzie kaliningradzkim to potencjalne miejsca pod budowę marin.
• Istnieje plan budowy dużej mariny w miejscowości
Sventoji tuż obok granicy Litwy z Łotwą oraz plan powstania kilku portów w górę rzek Miniji i Niemna.
• Dla Ustki w województwie pomorskim zatwierdzono
plan budowy nowej mariny z bazą slipów.
• Spodziewany jest również wzrost aktywności żeglarskiej w zachodniej części Zalewu Wiślanego, pod
warunkiem budowy kanału przez Mierzeję Wiślaną.
• Podobny wpływ miałaby budowa wodnych punktów
kontroli granicznej na Zalewie Wiślanym i Kurońskim.
Istnieje niebezpieczeństwo, że bez opracowania odpowiedniej strategii przynajmniej dla zalewów i przyległych
otwartych wybrzeży, nadmierna ilość marin może
zaszkodzić regionowi jako całości. Również władze odpowiedzialne za planowanie przestrzenne i zarządcy portów będą musieli uzgodnić wspólne stanowisko w sprawie rozwoju żeglarstwa. Powinno się założyć, że przystanie powyżej określonej wielkości i wymagające budowy
nowej infrastruktury powinny powstawać wyłącznie
w miejscach gdzie istnieje już odpowiednie zaplecze.
Należy zachęcać zarządców wszystkich marin, by
dążyli do otrzymania statusu niebieskiej flagi.
Wskaźnik jest jasny i odpowiada postawionemu celowi.
Jednak cały czas brak metodologii gromadzenia danych
i należałoby ją opracować możliwie najszybciej. Podobnie jak z ruchem drogowym, byłoby dobrze gromadzić
dane o samych żeglarzach – na przykład czy mieszkają w pobliżu, czy też są gośćmi spoza regionu.
DALSZEJ ZABUDOWY
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
3 ZABUDOWA TERENÓW
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
6 Land take by intensive agriculture
6 Tereny zajęte przez
intensywne rolnictwo
6.1 Proportion of agricultural land farmed
intensively
6.1 Procent obszarów rolniczych uprawianych intensywnie
Key messages
• There is little evidence that development at the
South East Baltic coast has been accompanied by
an intensification of agricultural activity.
Fig. 6.1: Agricultural land farmed intensively in the South East Baltic
Rys. 6.1: Obszary rolnicze uprawiane intensywnie w regionie południowo-wschodniego Bałtyku
• Brak jest dowodów na to, że rozwojowi na obszarach przybrzeżnych południowo-wschodniego
Bałtyku towarzyszy intensyfikacja rolnictwa.
• The proportion of land farmed intensively in all
three countries is miniscule – less than 1 percent
of the total farmed area – although the share of
farm income derived from crops produced intensively would be significantly higher.
• Udział intensywnie uprawianej ziemi na
obszarze wszystkich trzech badanych regionów
jest niewielki – niższy niż 1 procent całkowitego
obszaru upraw, jednak przychód pochodzący
z intensywnej uprawy byłby znacznie wyższy.
• In both Kaliningrad Oblast and Klaipeda County,
the small amount of intensively farmed land is found
nearer to the coast than land farmed extensively.
However, this is almost certainly because of local
demand from Kaliningrad and Klaipeda rather
than because of any coastal effect. Curiously, the
same does not hold true for Poland: a higher proportion of land given over to intensive agriculture
can be found in non-coastal districts rather than
around the large Gdynia-Sopot-Gdansk market.
• Zarówno w obwodzie kaliningradzkim jak i w okręgu kłajpedzkim niewielkie obszary intensywnej uprawy
znajdują się bliżej wybrzeża niż obszary uprawiane
ekstensywnie. Przypuszczalnie jest to raczej spowodowane popytem, jaki tworzą Kaliningrad i Kłajpeda,
a nie sąsiedztwem wybrzeża. Ciekawe, że w województwie pomorskim sytuacja jest odwrotna – wyższa proporcja obszarów uprawianych intensywnie
znajduje się raczej na terenach położonych w głębi
lądu niż w pobliżu trójmiejskiej aglomeracji.
• The parameters used to calculate the indicator
– permanently irrigated land and fruit trees and
berry plantations – need revising.
• Parametry użyte do obliczenia wskaźnika – obszary
trwale nawadniane, sady owocowe oraz plantacje owoców jagodowych wymagają korekty.
Why monitor land take by intensive agriculture?
Dlaczego należy monitorować tereny zajęte przez
intensywne rolnictwo?
Intensive agriculture is a production system designed
to produce high yields from significant inputs of capital,
machinery, artificial fertiliser, herbicides and pesticides. It is generally associated with growing fruit and
vegetables, and with rearing poultry and livestock
within controlled environments.
Intensywne rolnictwo jest sposobem produkcji nastawionej na uzyskanie wysokich plonów przy użyciu nowoczesnych technologii, maszyn rolniczych, nawozów
sztucznych, środków ochrony roślin i wysokich nakładów
pieniężnych. Wiąże się to głównie z nowoczesnym sadownictwem, warzywnictwem, hodowlą drobiu i innych
zwierząt w warunkach sztucznych.
Historically, development at the coast has often been
accompanied by a shift from extensive to intensive
agriculture. This has been the case especially where
development has been tourist-led. An increase in the
proportion of land farmed intensively is thus an indi-
Rozwojowi na obszarach przybrzeżnych często
towarzyszyło przejście od rolnictwa ekstensywnego do
intensywnego. Miało to miejsce w szczególności tam,
6 Tereny zajęte przez intensywne rolnictwo
DALSZEJ ZABUDOWY
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
3 ZABUDOWA TERENÓW
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
cator of how development can cause profound
changes not only in the landscape but also in established social and economic relationships. The classic
example is that of Mediterranean countries where the
advent of mass tourism in the 1960s and 1970s saw
the rapid replacement of olive groves, goat farms,
vineyards and share-cropping by soft fruits and vegetables (often grown under glass or plastic), dairying
and ‘factory farming’ meat and poultry which in turn
radically revised village economics and thus traditional ways of life.
Is there evidence of such changes in the South East
Baltic, perhaps hastened by an increase in demand
from tourists and holidaymakers?
management?
gdzie u podstaw rozwoju leżała turystyka. Wzrost proporcji obszarów intensywnie uprawianych może wskazywać, w jakim stopniu rozwój może powodować istotne
zmiany nie tylko w krajobrazie, ale także w relacjach
społecznych i ekonomicznych. Klasycznym przykładem
jest zmiana mająca miejsce w krajach śródziemnomorskich w latach 60. i 70. ubiegłego wieku, kiedy to
pojawienie się masowej turystyki spowodowało
zastąpienie gajów oliwnych, farm kóz, winnic, płodozmianu przez uprawy owoców miękkich i warzyw (często w szklarniach), mleczarni, „fabrycznie produkowanego” mięsa i drobiu, co z kolei radykalnie zmieniło
gospodarkę wiejską i tym samym tradycyjny styl życia.
The presumption is that the demand for intensively
produced crops and livestock will grow roughly in proportion to both urban development and the growth in
the number of day visitors, holidaymakers and tourists.
To supply that demand, farmers will require land, preferably at the urban fringe where they have access to
a road network linking farms to markets, as well as reliable energy and water supplies. At such locations, however, farmers will find themselves bidding for land against
residential and recreation and tourism interests. If that
occurs, farmers will look for a land use against which
they can successfully bid – which usually means either
land being farmed extensively or semi-natural habitat.
Ciekawe, czy są w Regionie oznaki takich zmian
wywołanych przez wzrost popytu powodowany przez
ruch turystyczny?
For Pomorskie Voivodeship, data was sourced from
the Regional Data Bank of the Polish Central
Statistical Office; for Klaipeda County from CORINE
Land Cover 1995 and 2000; and for Kaliningrad
Oblast, from a report of the Kaliningrad Institute of
Agro-business Experts Retraining, 2005.
The implication for local and regional planning
authorities is that their forward plans should seek to
accommodate the likely expansion of intensive farming activity within or in close proximity to urban settlements and/or tourist centres. In the South East
Baltic, this might be more easily achieved in
Kaliningrad Oblast where little more than one third
of the land area is currently farmed.
Informacje dla województwa pomorskiego pochodzą
z Regionalnej Bazy Danych GUS. Dla okręgu kłajpedzkiego dane pochodzą z bazy danych CORINE
Land Cover 1995 i 2000 a dla obwodu kaliningradzkiego z raportu Kaliningradzkiego Instytutu Przekwalifikowania Kadr Agrobiznesu, 2005.
Zakłada się, że popyt na plony intensywnej uprawy
będzie wzrastał w przybliżeniu wraz z rozwojem miast
i wzrostem liczby turystów w regionie. By zaspokoić ten
popyt rolnicy będą potrzebować ziemi uprawnej, najchętniej na peryferiach miejskich, gdzie mają dostęp
do sieci dróg łączącej gospodarstwa z rynkiem zbytu,
jak również niezawodnych źródeł energii i wody. O takie
lokalizacje rolnicy będą musieli rywalizować z sektorem
budownictwa mieszkaniowego, rekreacyjnego i turystycznego. Jeśli taka sytuacja będzie miała miejsce, rolnicy będą musieli pozyskiwać ziemie, na które będzie
mniejszy popyt, co zazwyczaj znaczy albo ziemie
uprawiane ekstensywnie lub obszary semi-naturalne.
Sugeruje się, aby władze odpowiedzialne za planowanie
przestrzenne uwzględniały w swoich przyszłych pracach
prawdopodobny rozwój rolnictwa intensywnego w pobliżu dużych miast lub miejscowości turystycznych. Na
obszarze południowo-wschodniego Bałtyku może być
to łatwiejsze w obwodzie kaliningradzkim, gdzie tylko
nieco ponad 1/3 terenów jest obecnie objęta uprawą.
The highest proportion of agricultural land given over to
intensive farming in the South East Baltic coastal region
was 7.8 percent around Kretinga in Klaipeda County
in 2000, followed by 4.8 percent around Ustka in north
west Pomorskie, and 2.5 percent in the Gvardeysk and
Gurievsk districts of Kaliningrad Oblast in 2005.
The amount of intensively farmed land is marginally
higher in coastal than in non-coastal areas in both
Russia and Lithuania (0.25%:0.08% in Klaipeda
County in 2000 and 0.54%:0.44% in Kaliningrad
Oblast in 2005) but this probably reflects the demand
for fruit and vegetables from local urban areas. In
Pomorskie Voivodeship, however, the situation was
reversed – 0.33 percent of land was farmed intensively in the coastal zone in 2005 compared to 0.43 percent in non-coastal areas. None of these figures seem
to have changed much since the mid 1990s.
This is very much a work in progress. Further development of the indicator is needed in four principal areas.
Najwyższy odsetek ziem uprawnych poddanych intensywnej uprawie w rejonie przybrzeżnym południowowschodniego Bałtyku w roku 2000 wynosił 7,8%
wokół Kretingi w okręgu kłajpedzkim, następnie 4,8%
w okolicach Ustki w północno-zachodniej części województwa pomorskiego i 2,5% w rejonach gwardiejskim
i guriewskim w obwodzie kaliningradzkim w roku 2005.
• Revision of parameters: permanently irrigated
land, orchards and berry plantations does not
adequately capture what we mean by intensive
agriculture. The inclusion of allotments (lt. kolektyviniai sodai, pl. ogródki działkowe, ru. дачи)
should be considered. So, too, should the prevalence of intensively-reared livestock, as well as any
crop grown under cover.
• CORINE Land Cover is an inadequate source of
data. Alternative satellite coverage combined with
groundtruthing should be considered.
• Whichever system is chosen, attempts should be
made to collate data at a lower level of geography than is done currently.
• Intensively farmed land is a tiny proportion of all
farmed land. But to assess its relative importance
we would like to know its significance in terms of
value – measured either as income or market share.
Zarówno w Rosji jak i na Litwie obszar zajęty przez intensywne rolnictwo jest nieznacznie wyższy na wybrzeżu niż
na obszarach położonych w głębi lądu (0,25% i 0,08%
w okręgu kłajpedzkim w roku 2000 oraz 0,54%
i 0,44% w obwodzie kaliningradzkim w 2005) – najprawdopodobniej odzwierciedla to popyt na owoce i warzywa wytworzony przez pobliskie obszary miejskie. Odwrotną sytuację obserwuje się w województwie pomorskim –
w 2005 tylko 0,33% obszarów rolnych było uprawianych intensywnie w strefie przybrzeżnej w porównaniu do 0,43% w głębi lądu. Żadna z tych liczb nie
zmieniła się zbytnio od połowy lat 90. ubiegłego wieku.
Prace nad tym wskaźnikiem są w toku, dalszy ich
rozwój powinien obejmować:
• weryfikację parametrów: obszary intensywnie
nawadniane, sady i plantacje owoców jagodowych
nie odzwierciedlają dokładnie tego co rozumiemy
przez intensywne rolnictwo. Powinno się również
uwzględnić ogródki działkowe czy intensywną
hodowlę żywego inwentarza i uprawy szklarniowe,
• baza danych CORINE Land Cover jest nieadekwatnym źródłem danych w tym zakresie. Należy
rozważyć wykorzystanie innych obrazów satelitarnych
uwierzytelnionych badaniami w terenie,
• którykolwiek spośród istniejących systemów
zostanie wybrany, należy dołożyć starań, aby
zebrać dane o większym poziomie szczegółowości
przestrzennej niż obecnie,
• obszary rolnicze uprawiane intensywnie to tylko
niewielki procent całkowitego obszaru uprawy.
Jednak dla zrozumienia ich rzeczywistego
znaczenia trzeba by poznać wartość upraw –
obliczaną jako dochód lub udział w rynku.
6 Tereny zajęte przez intensywne rolnictwo
DALSZEJ ZABUDOWY
AT THE COAST
BRZEGU MORSKIEGO
coastal zone
ZABUDOWANEGO
3 ZABUDOWA TERENÓW
AT THE COAST
TRANSPORT DROGOWY
AGRICULTURE
7 Amount
of semi-natural habitat
7 Obszary siedlisk
semi-naturalnych
7.1 Powierzchnia siedlisk semi-naturalnych
II TO PROTECT, ENHANCE AND
CELEBRATE NATURAL AND CULTURAL DIVERSITY
Key messages
•There is little evidence of widespread loss of
semi-natural habitat in the South East Baltic
coastal region. Indeed, considering the recent
history of military conflict in the area and the
destruction it wrought, the coastal environment is
probably in better shape than it has been for
a century or more.
Fig. 7.1: Change in area of semi-natural habitat, Pomorskie Voivodeship, 1990-2000 and Klaipeda County, 1995-2000
Fig. 7.1: Zmiany w powierzchni siedlisk semi-naturalnych, województwo pomorskie, 1990-2000 oraz okręg kłajpedzki, 1995-2000
• Istnieje niewiele dowodów wskazujących na
znaczną utratę siedlisk semi-naturalnych na
obszarach przybrzeżnych południowo-wschodniego Bałtyku. Biorąc pod uwagę niedawną historię konfliktów zbrojnych i spowodowane przez
nie zniszczenia, środowisko naturalne wybrzeża
prawdopodobnie znajduje się w lepszej kondycji,
niż w minionym wieku.
•The data we do have, at least for Lithuania and
Poland, indicate that habitat loss increases with
increasing distance from the coastline.
• Dane, które mamy w posiadaniu, przynajmniej
dla obszaru Litwy i Polski, wskazują na spadek
udziału siedlisk semi-naturalnych wraz z odległością od wybrzeża.
•Nevertheless, there are growing pressures on
coastal habitats from urban development, the
regeneration of ports and harbours, and from the
expansion of both formal and informal tourism
and recreation. All the more reason, therefore, to
ensure that an effective monitoring regime is in
place, including at the local level, to give an early
warning of any impending threat.
• Niemniej jednak postępująca urbanizacja,
rozbudowa portów i przystani czy wzrost ruchu
turystycznego wywierają coraz większą presję na
środowisko naturalne wybrzeża. Dlatego też
należy zapewnić skuteczny system nadzoru
(włączając w to poziom lokalny) tak, aby zawczasu dostrzec nadchodzące zagrożenia.
II OCHRONIĆ, WZMOCNIĆ I WSPIERAĆ BIORÓŻNORODNOŚĆ
I DZIEDZICTWO KULTUROWE
7 AMOUNT OF SEMI-NATURAL
HABITAT
7.1 Powierzchnia siedlisk seminaturalnych
8 LĄDOWE I MORSKIE OBSZARY
PRAWNIE CHRONIONE
8.1 Powierzchnia obszarów chronionych ze względu na walory
środowiska naturalnego, krajobraz i dziedzictwo historyczne
9 EFFECTIVE MANAGEMENT OF
DESIGNATED SITES
9 SKUTECZNE ZARZĄDZANIE
TERENAMI CHRONIONYMI
9.1 Rate of loss of, or damage to,
protected areas
9.1 Tempo utraty lub niszczenia
obszarów chronionych
10 CHANGES TO SIGNIFICANT
COASTAL AND MARINE
HABITATS AND SPECIES
10 ZMIANY WAŻNYCH
PRZYBRZEŻNYCH I MORSKICH
EKOSYSTEMÓW I GATUNKÓW
10.1 Status and trend of specified habitats and species
10.1 Status i tendencja
określonych siedlisk
i gatunków
10.2 Number of species per type
of habitat
10.2 Ilość gatunków przypadająca na każdy typ siedliska
10.3 Number of Red List
maritime species
10.3 Ilość gatunków morskich
znajdujących się
na Czerwonej Liście
11.1 Number of local products with
regional quality labels or
European PDO/PGI/TSG
11.1 Liczba produktów lokalnych
z certyfikatem jakości produktu
regionalnego lub europejskimi
znakami PDO/PGI/TSG
II – TO PROTECT, ENHANCE AND CELEBRATE NATURAL AND CULTURAL DIVERSITY
II – OCHRONIĆ, WZMOCNIĆ I WSPIERAĆ BIORÓŻNORODNOŚĆ I DZIEDZICTWO KULTUROWE
7 Amount of semi-natural habitat
7 Obszary siedlisk semi-naturalnych
Why monitor the amount of semi-natural habitat?
The term ‘semi-natural’ is used to describe habitats
such as grassland, heathland, woodland and wetland
which are composed largely of indigenous species
and which have been either created or significantly
modified by human activity. Many semi-natural
habitats have evolved into complex ecosystems with
flora and fauna of great interest and high biological
diversity. As such, they are an integral and well-loved
part of our agrarian and historical heritage.
Numerous studies, however, have documented the
loss of semi-natural habitats throughout coastal
Europe over the last 50-60 years. The principle causes
of such loss have been urban development and
suburban sprawl; recreation and tourism activities;
the development of ports, harbours and associated
energy and transport infrastructure; mineral exploitation; forestry; and the intensification of agricultural
production.
Semi-natural habitat covered 57.8 percent of the
land area of coastal districts in Klaipeda County in
2000 compared to 41.2 percent of non-coastal
districts. A comparison of CORINE Land Cover databases revealed that the loss of semi-natural habitat
between 1995 and 2000 in non-coastal areas was
double (1.2%) the corresponding loss in coastal
areas (0.6%). Fig. 7.1 reveals that although modest
losses occurred in all coastal districts, the area
around Palanga registered a modest gain in seminatural habitat of 0.3 percent. This chimes nicely
with the fact that within one kilometre inland of the
shoreline of Klaipeda County, over 80 percent of the
land was semi-natural habitat in 2000 compared to
54 percent inside 10 km.
Monitoring changes in the amount of semi-natural
habitat should alert us to what is happening to the
‘natural’ environment. But it is not the only measure
of which we should take note. Of equal significance
in terms of sustaining biodiversity is the quality, isolation or fragmentation of individual sites. Habitat
fragmentation is an important issue because if a site
– however well protected – becomes isolated, the
potential to recover its complement of species from
other areas may be significantly reduced, or the site
may simply become too small to support viable plant
and animal populations. Sea level rise as a consequence of climate change has the potential in many
places to eat away at vulnerable coastlines and thus
inflict such damage.
Basic digital data on semi-natural areas were
obtained from the European database CORINE
Land Cover 1995 and 2000 for Poland; and 1990
and 2000 for Lithuania. Information on polygons
defining borders and areas of the analysed administrative units were obtained from the Klaipeda city
municipality and from Pomorskie Voivodeship.
Russian data were obtained from published reports
and spatial planning documents.
Dlaczego należy monitorować obszary siedlisk semi-naturalnych?
In Pomorskie Voivodeship, semi-natural habitat covered almost 55 percent of the land area of coastal
districts in 2000 compared to 52 percent in noncoastal areas. The loss of semi-natural habitat
between 1990 and 2000 was insignificant – 0.1 percent at the coast compared to 0.21 percent in noncoastal areas. As is the case with Klaipeda County,
inside one kilometre from the coastline, almost 77
percent of the land in 2000 was semi-natural compared to 52 percent inside ten kilometres.
Differences within the coastal area itself are worth
noting – the highest losses in semi-natural habitat
between 1990 and 2000 were in the Vistula river
floodplain in the Gulf of Gdansk while the largest
gains were registered on the open coast in Slowinski
National Park.
Termin „semi-naturalne” odnosi się do ekosystemów
takich jak: łąki, wrzosowiska, lasy i mokradła, w skład
których wchodzą głównie rdzenne gatunki i które
zostały stworzone lub w znacznym stopniu zmienione
przez człowieka. Wiele siedlisk semi-naturalnych
ewoluowało tworząc złożone ekosystemy o wysokim
stopniu zróżnicowania biologicznego. Są one integralną i cieszącą się wielką sympatią częścią
naszego dziedzictwa rolniczego i historycznego.
Liczne badania potwierdzają ubytek siedlisk semi-naturalnych na obszarach przybrzeżnych Europy
w ciągu ostatnich 50-60 lat. Jako główne przyczyny
takiej sytuacji podaje się urbanizację, rozwój działalności rekreacyjnej i turystycznej, budowę portów
i przystani oraz związanej z nimi infrastruktury energetycznej i drogowej, eksploatację zasobów mineralnych,
leśnictwo i wzrost produkcji rolnej.
Fig. 7.2: Area of semi-natural habitat within 0-1 km and
0-10 km coastal buffers in Klaipeda County
Rys. 7.2: Powierzchnia siedlisk semi-naturalnych w pasach
0-1 km oraz 0-10 km od linii brzegowej, okręg kłajpedzki
Although similar information about Kaliningrad
Oblast is not available, we do know that the area of
semi-natural habitat which meets the criteria for
inclusion in NATURA 2000 is approximately one fifth
of the total land area of the region.
Monitorowanie zmian w ilości siedlisk semi-naturalnych powinno ostrzegać nas przed tym co się dzieje
w tym środowisku. Lecz nie tylko takie zjawiska
powinny być bacznie obserwowane. Równie znacząca, w sensie podtrzymania bioróżnorodności, jest
jakość, izolacja lub fragmentacja poszczególnych
obszarów. Fragmentacja środowiska naturalnego jest
bardzo istotna – jeśli bowiem obszar, nawet dobrze
chroniony, zostanie odizolowany, wtedy potencjał
umożliwiający uzupełnienie gatunków z innych
rejonów może zostać znacząco zredukowany, lub też
obszar ten może stać się zbyt ograniczony by chronić
wartościowe gatunki roślin i zwierząt. Wzrost
poziomu morza jako konsekwencja zmiany klimatu
może doprowadzić do oderwania i zniszczenia znacznej
części wybrzeża, pogłębiając opisane problemy.
W roku 2000 obszary semi-naturalne stanowiły
57,8% wybrzeża okręgu kłajpedzkiego w porównaniu do 41,2% terenów w głębi kraju. Analiza danych
z CORINE Land Cover wykazała, że utrata
środowiska semi-naturalnego w okresie 1995-2000
na obszarach w głębi lądu była dwa razy większa
(1,2%) w porównaniu z obszarem przybrzeżnym
(0,6%). Rys. 7.1 pokazuje, że pomimo niewielkiej
straty na obszarach przybrzeżnych, niewielki wzrost
(0,3%) powierzchni obszarów semi-naturalnych zanotowano na obszarach wokół Połągi. Wygląda to
nieźle, biorąc pod uwagę, że w 2000 roku w okręgu
kłajpedzkim, w pasie jednego kilometra od linii brzegowej, ponad 80% ziemi było pokryte takimi
siedliskami w porównaniu do 54% w pasie o szerokości 10 km.
W 2000 roku w województwie pomorskim tereny
semi-naturalne zajmowały niemal 55% powierzchni
obszarów przybrzeżnych, podczas gdy w głębi lądu
odsetek ten wynosił 52%. Utrata środowiska naturalnego w latach 1990-2000 była minimalna – 0,1%
na wybrzeżu i 0,21% na pozostałych obszarach.
Podobnie jak na Litwie, w 2000 roku w pasie jednego
kilometra od linii brzegowej obszary semi-naturalne
pokrywały prawie 77% powierzchni, podczas gdy
w pasie o szerokości 10 km już tylko 52%. Warte
podkreślenia są różnice występujące w samej strefie
przybrzeżnej – największe straty w latach 1990-2000
zaobserwowano w delcie Wisły, a największe zyski
zanotowano na terenach Słowińskiego Parku
Narodowego.
Pomimo że dane na ten temat nie są dostępne dla
obwodu kaliningradzkiego, wiemy, że powierzchnia
obszarów spełniających kryteria programu NATURA
2000 zajmuje około 1/5 całkowitej powierzchni tego
regionu.
Podstawowe dane o obszarach semi-naturalnych
otrzymano z Europejskiej bazy danych CORINE Land
Cover (z lat 1995 i 2000 dla Polski, z lat 1990
i 2000 dla Litwy). Informacje na temat warstw
określających granice i obszary jednostek administracyjnych otrzymano od władz miasta Kłajpeda oraz
z Wojewódzkiego Ośrodka Dokumentacji GeodezyjnoKartograficznej w Gdańsku. Dane dotyczące Rosji
pochodzą z opublikowanych raportów i dokumentacji planistycznej.
HABITAT
PRAWNIE CHRONIONE
DESIGNATED SITES
protected areas
COASTAL AND MARINE
10 ZMIANY WAŻNYCH
i gatunków
of habitat
maritime species
znajdujących się
znakami PDO/PGI/TSG
management?
As far as we can tell from the available data, habitat
loss at the South East Baltic coast since the mid1990s has been modest. Indeed, there is evidence
that some gains have been made recently. Taking
a longer view, and remembering the considerable
destruction of coastal habitats wrought primarily
by military activity, we might think it reasonable to
suggest that semi-natural habitat is in as good
a shape as it has been for a century or more.
The challenge now is to resist further losses and to
ensure that the necessary regeneration of coastal
towns, ports and harbours, plus the development of
the tourism and recreation sector, is undertaken fully
in sympathy with the natural environment. To ensure
that this is done, a better monitoring system than
is presently in place is a prerequisite. It is also worth
pointing out that, generally speaking, European
authorities are good at protecting the ‘jewels in the
crown’, such as NATURA 2000 sites and World
Heritage Sites. We are not so good at maintaining
the integrity of semi-natural habitat which does not
have protected status but nevertheless is important
as, for example, a buffer zone around protected
sites, or as a green corridor within an urban area, or
as an informal recreation area at the urban fringe.
Such areas are as much in need of effective management as the prime sites.
The minimum mapping unit of Lithuanian CORINE
Land Cover is 20 hectares; any object smaller than
that is unlikely to be detected and mapped. Hence
there may be significant under-reporting of low level
habitat change. A new generation of earth observation techniques allied to sophisticated mapping
is increasingly available (for example, minimum
mapping units of 1 ha for non-artificial surfaces).
Their adoption by the relevant authorities is a matter
of urgency.
Sądząc po dostępnych danych, straty w środowisku
naturalnym na obszarach przybrzeżnych południowo-wschodniego Bałtyku były niewielkie od
połowy lat 90. ubiegłego stulecia. Niektóre dane
wskazują nawet na odwrotną tendencję w ostatnim
czasie. Patrząc z perspektywy długoterminowej
i mając na uwadze rozmiar zniszczenia środowiska
naturalnego wywołanego konfliktami zbrojnymi,
możemy stwierdzić, że siedliska semi-naturalne znajdują się w tak dobrej formie, w jakiej były ponad
wiek temu.
The indicator is relatively crude and reports only the
extent of a habitat. It has nothing to say about its
quality. Changes that do not affect the total area yet
nevertheless profoundly affect the integrity of the
habitat will go unreported. In particular, it would be
helpful to draw up a parameter for measuring fragmentation.
Obecnie głównym wyzwaniem jest przeciwdziałanie
dalszym stratom oraz zapewnienie, że dalszy rozwój
miast, portów, przystani, jak również rozwój sektora
turystycznego postępuje z poszanowaniem środowiska
naturalnego. Warunkiem wstępnym zapewnienia
takiego stanu jest wprowadzenie lepszego systemu
monitoringu niż obecnie. Warto wspomnieć, że dzięki takim programom jak NATURA 2000 i Listy Światowego Dziedzictwa odnoszone są już sukcesy na
poziomie europejskim w ochronie najbardziej wartościowych obszarów, „klejnotów w koronie”. Niestety
nie potrafimy jeszcze tak dobrze utrzymać integralności siedlisk semi-naturalnych, które nie podlegają
ochronie, a które spełniają ważną rolę jako strefa
ochronna obszarów chronionych, jako „zielone korytarze” w substancji miejskiej, czy też jako nieoficjalne
obszary rekreacyjne na obrzeżach miast. Takie
obszary wymagają równie skutecznego zarządzania
jak obszary chronione.
Rozdzielczość danych CORINE Land Cover to 20 ha,
jakikolwiek obiekt mniejszy niż 20 ha nie będzie więc
ani zauważony ani naniesiony na mapę. Stąd
znaczące braki w raportowaniu zmian w środowisku
naturalnym niższego szczebla. Nowa generacja technik obserwacyjnych powierzchni ziemi w połączeniu
z zaawansowanymi metodami kartograficznymi jest
coraz bardziej dostępna (np. minimalna jednostka
mapy to 1 ha dla powierzchni naturalnych). Ich
wykorzystanie przez odpowiednie władze jest sprawą
nie cierpiącą zwłoki.
Wskaźnik jest dosyć mało szczegółowy, a raporty
dotyczą jedynie rozmiarów siedlisk. Nie mówią nic
na temat ich jakości. Zmiany, które nie wpływają na
całość obszaru ale godzą w integralność siedlisk
zostają pominięte. Należałoby więc stworzyć kryteria
miary fragmentacji.
HABITAT
PRAWNIE CHRONIONE
DESIGNATED SITES
protected areas
COASTAL AND MARINE
10 ZMIANY WAŻNYCH
i gatunków
of habitat
maritime species
znajdujących się
znakami PDO/PGI/TSG
8 Area of land and sea
protected by statutory
designations
8 Lądowe i morskie
obszary prawnie
chronione
8.1 Area protected for nature
conservation, landscape and heritage
8.1 Powierzchnia obszarów chronionych ze
względu na walory środowiska naturalnego, krajobraz i dziedzictwo historyczne
Fig. 8.1: Protected areas in the South East Baltic coastal zone, 2006
Rys. 8.1: Obszary chronione w strefie przybrzeżnej południowo-wschodniego Bałtyku, 2006
Key messages
• The importance of the South East Baltic coast
for its landscape and cultural features and associated habitats and species is demonstrated by
the fact that 45 percent of the Lithuanian coast is
protected by statutory designations compared to
26 percent of the remainder of Klaipeda County
and 15.3 percent for Lithuania as a whole. In Poland,
the figures are 55 percent of the Pomorskie
coastal zone, 39 percent of the remainder of the
voivodeship and 35 percent for the whole of
Poland.
• Na znaczenie walorów krajobrazu, dziedzictwa
kulturowego, środowiska naturalnego i gatunków
występujących na wybrzeżu południowo-wschodniego Bałtyku wskazuje to, że pod ustawową
ochroną znajduje się 45% litewskiego wybrzeża,
26% pozostałej części okręgu kłajpedzkiego oraz
15,3% obszaru całego kraju. W Polsce chronione
jest odpowiednio 55% wybrzeża województwa
pomorskiego, 39% pozostałego obszaru województwa i 35% całkowitej powierzchni kraju.
HABITAT
PRAWNIE CHRONIONE
• The proportion of the coastal zone designated
under Natura 2000 legislation in Poland is second
only to Slovenia among all European Union
coastal Member States.
• Spośród wszystkich krajów nadmorskich
należących do Unii Europejskiej (UE) Polska jest
drugim po Słowenii krajem pod względem
wielkości terenów przybrzeżnych wyznaczonych
jako obszary NATURA 2000.
DESIGNATED SITES
• Both Poland and Lithuania saw a significant
increase in the area under protection following
accession to the EU in 2004 and the implementation of the Birds and Habitats Directives.
• Po wstąpieniu do UE w roku 2004 oraz wprowadzeniu w życie dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej,
zarówno Polska, jak i Litwa zanotowały znaczny
wzrost ilości obszarów chronionych.
COASTAL AND MARINE
10 ZMIANY WAŻNYCH
• Two protected areas in the South East Baltic –
the Vistula and Curonian spits – are transboundary,
that is, they are divided by national frontiers and
hence require joint management arrangements.
• Dwa z obszarów chronionych południowowschodniego Bałtyku – Mierzeja Wiślana i Kurońska
– to obszary transgraniczne. Są one podzielone
granicami państwowymi i dlatego wymagają
wspólnych ustaleń nadzorczych.
• There are no marine protected areas in
Kaliningrad Oblast whereas in both Klaipeda
County and Pomorskie Voivodeship there are
several areas of sea protected by Natura 2000
regulations.
• W obwodzie kaliningradzkim nie występują
chronione obszary morskie, podczas gdy zarówno
w okręgu kłajpedzkim, jak i województwie
pomorskim jest kilka akwenów morskich objętych
przepisami NATURA 2000.
protected areas
i gatunków
of habitat
maritime species
znajdujących się
znakami PDO/PGI/TSG
8 Area of land and sea protected by statutory designations
8 Lądowe i morskie obszary prawnie chronione
Why monitor the area of land and sea protected by
statutory designations?
The area of land and sea protected by statutory designations is a proxy for the importance of the coastal
zone for wildlife; for natural areas, special landscapes and landforms; and for archaeology and cultural heritage. Importance should be reflected in the
type of protection given. Generally speaking, there is
a hierarchy of designations ascending from sites significant at the local level, through those of regional
importance to those of national significance. The
cream of the crop are sites protected because of
their value at the European scale as well as those
such as World Heritage Sites and World Biosphere
Reserves which merit protection because of their
global importance.
A network of overlapping local, regional, national
and international designations characterises the situation in the South East Baltic. Of global significance
is the Curonian Spit which was inscribed on the
UNESCO World Heritage List in 2000. The spit is
shared by Russia and Lithuania. The Russian part lies
within Kurshskaya Kosa National Park, created in 1987;
the larger Lithuanian part is within Kursiu Nerija
National Park, created in 1991. Thirty seven percent
of Kursiu Nerija National Park is land, 16 percent
lagoon and 47 percent open sea. By contrast, there
is no statutory protection of either lagoon or sea
within Kaliningrad Oblast (although a non-statutory
water protection buffer extending to 10 km. offshore
is recognised).
Fig. 8.2: Area of land and sea protected by statutory designations, Klaipeda County, 1995 and 2005
Rys. 8.2: Stosunek obszarów lądowych i morskich objętych
ochroną prawną w okręgu kłajpedzkim, 1999 i 2005
Dlaczego należy monitorować lądowe i morskie
obszary prawnie chronione?
Obszary przybrzeżne obejmują ustawowo chronione
obszary lądowe i morskie, tak ważne ze względu na
dziką przyrodę, specyficzne krajobrazy, archeologię
i dziedzictwo kulturowe. Znaczenie każdego z nich
powinno znaleźć odbicie w typie ustalonej ochrony.
Ogólnie rzecz biorąc istnieje hierarchia obszarów
chronionych, od miejsc istotnych na poziomie
lokalnym, regionalnym, aż po te o znaczeniu krajowym. „Śmietankę” pośród obszarów chronionych
stanowią miejsca objęte kuratelą z powodu wartości
na poziomie europejskim oraz Światowe Dziedzictwo
czy Rezerwat Biosfery UNESCO chronione ze względu na znaczenie ogólnoświatowe.
Lithuanian data are available from the State
Cadastre of Protected Areas under the Ministry of the
Environment. Information about Kaliningrad Oblast
was taken from the Plan of Conservancy for
Kaliningrad Oblast (2004), which was prepared by
the Ministry of Natural Resources and the Federal
Service of Nature Management Surveillance. Polish
data were obtained from Pomorskie Voivodeship
Regional Authority; Helsinki Commission (Baltic Sea
Protected Areas Database); the Ministry for the
Environment; and the Board of Polish National
Parks.
A similar situation pertains in the delta of the
Nemunas river and the adjacent eastern coast of the
Curonian Lagoon, a complex mosaic of wetland and
forest habitats, with rivers, canals, marshes, meadows and forests. These unique, pristine wetlands are
the largest such area in the South East Baltic region
and play a key role in maintaining the biodiversity of
the region. The northern part of the delta is located
in Lithuania and was designated as a Ramsar site in
1993. The southern part is Russian territory and
despite its huge significance for migratory birds still
does not have Ramsar status although it meets the
Ramsar criteria for identifying wetlands of international importance in a number of respects.
Fig. 8.3: Area of land and sea protected by statutory designations, Kaliningrad Oblast, 1990, 1995 and 2005
Rys. 8.3: Stosunek obszarów lądowych i morskich objętych ochroną prawną w obwodzie kaliningradzkim, 1990, 1995 i 2005
Dane litewskie pochodzą z Państwowego Katastratu
Obszarów Chronionych podległego Ministerstwu
Środowiska. Informacje na temat obwodu kaliningradzkiego pochodzą z Planu Ochrony Obwodu Kaliningradzkiego (2004), sporządzonego przez Ministerstwo
Zasobów Naturalnych i Federalny Urząd Nadzoru
Środowiska Rosprirodnadzor. Dane dla Polski
pochodzą z Urzędu Marszałkowskiego Województwa
Pomorskiego, Komisji Helsińskiej (Baza Danych
Bałtyckich Obszarów Chronionych), Ministerstwa
Środowiska i Rady Polskich Parków Narodowych.
Slowinski National Park in Pomorskie was designated a UNESCO World Biosphere Reserve in 1977. Its
32.5 km of coastline were subsequently declared a
Ramsar site. There are two ‘landscape parks’ on the
Polish coast. The Coastal Landscape Park in Puck
County covers 188 sq. km and includes within its
borders nine nature reserves. Similarly, there are two
nature reserves within the Vistula Spit Landscape
Park of 44.1 sq. km. As with the Curonian Spit, the
Vistula Spit is divided by an international boundary.
To the north, in Russia, the spit is contained within
a ‘State Zoological Reserve’.
Region południowo-wschodniego Bałtyku charakteryzuje się siecią nakładających się na siebie
obszarów chronionych na poziomie lokalnym,
regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Mierzeja
Kurońska została wpisana na listę Światowego
Dziedzictwa UNESCO w roku 2000. Mierzeja leży na
terytorium Rosji i Litwy. Część rosyjska objęta jest
Parkiem Narodowym Kurszskaja Kosa, powstałym
w roku 1987, natomiast większy jej obszar znajduje
się w litewskim Parku Narodowym Kursiu Nerija,
utworzonym w roku 1991. 37% terytorium Parku
Narodowego Kursiu Nerija stanowi część lądowa,
16% zalew, a 47% to otwarte morze. Dla porównania, obszar zalewu i morza po stronie obwodu kaliningradzkiego nie podlega żadnej ochronie prawnej
(chociaż istnieje swojego rodzaju strefa ochronna,
rozciągająca się do 10 km w głąb morza).
Podobna sytuacja ma miejsce w delcie rzeki Niemen
i przy wschodnim brzegu Zatoki Kurońskiej, stanowiących złożoną mozaikę ekosystemów podmokłych i
leśnych, z rzekami, kanałami, bagnami, łąkami
i lasami. Te unikatowe, nieskazitelnie czyste obszary
podmokłe stanowią największe tego typu terytorium
w regionie południowo-wschodniego Bałtyku i odgrywają kluczową rolę w zachowaniu bioróżnorodności
Regionu. Część północna delty znajduje się po stronie
litewskiej i została wpisana na listę Konwencji
Ramsar w roku 1993. Obszar południowy znajduje
się na terytorium rosyjskim i mimo ogromnego
znaczenia dla migrujących ptaków nie posiada statusu Ramsar, chociaż spełnia kryteria identyfikacji
obszarów podmokłych o międzynarodowym znaczeniu.
HABITAT
PRAWNIE CHRONIONE
DESIGNATED SITES
protected areas
COASTAL AND MARINE
10 ZMIANY WAŻNYCH
i gatunków
of habitat
maritime species
znajdujących się
znakami PDO/PGI/TSG
This nesting of weaker designations within stronger
European and international ones is typical of the
region. Around 90 percent of the areas protected
until 2004 by national and regional legislation in
Pomorskie Voivodeship and Klaipeda County are
now protected by EU legislation or international conventions such as HELCOM.
At the same time, the process by which NATURA
2000 sites are identified, monitored and declared
has helped give protected status to areas that previously enjoyed no or little protection. This is particularly true of marine areas where significant designations have been made over the past decade in both
Polish and Lithuanian waters.
management?
Extensive designations in both Klaipeda County and
Pomorskie Voivodeship, largely in response to
European legislation, have pushed the proportion of
the South East Baltic coastal zone protected for its
natural and cultural significance almost as high as
that of any other coastal area in Europe.
Whereas protection under European law is probably
strong enough to resist most pressures, there must be
concern that there is less protection for the coastal
zone in Kaliningrad Oblast. For example, two State
Zoological Nature Reserves, Diunny and Zapovedny,
are located in the Nemunas wetlands. However, they
provide insufficient protection to maintain biological
diversity and the hydrological regime of the area.
Urgent measures are required to regulate certain
Słowiński Park Narodowy w województwie pomorskim
został mianowany Światowym Rezerwatem Biosfery
UNESCO w roku 1977. Dodatkowo, park ten ze
swoją 32,5-kilometrową linią brzegową został
wpisany na listę Ramsar. Na polskim wybrzeżu leżą
jeszcze 2 parki krajobrazowe: Nadmorski Park
Krajobrazowy w puckim powiecie ziemskim o powierzchni 188 km2, w granicach którego mieści się 9 rezerwatów przyrody, oraz Park Krajobrazowy Mierzeja
Wiślana o powierzchni 44 km2, obejmujący swym
zasięgiem również 2 rezerwaty przyrody. Podobnie
jak Mierzeja Kurońska, Mierzeja Wiślana podzielona
jest granicą z Rosją. Na terenie rosyjskim mierzeja
zalicza się do „Państwowego Rezerwatu Zoologicznego”.
kinds of economic activities such as the proposed
works for deepening part of the Nemunas river and
the coastal part of the Curonian Lagoon. Increasing
human disturbance, such as the unregulated development of water-based tourism, threaten this unique
natural complex. Frequent spring fires in large areas
of reed thickets, peat bogs and woods; regular fires
on the embankments of dams; and increased poaching; also give cause for concern.
The long term plan for nature conservation in
Kaliningrad Oblast includes the creation of 23 protected areas together totalling 2,200 sq. kms.
Designating the wetlands of the Neman river delta
a Ramsar site would be an important step towards
conserving these valuable habitats for waterbirds
and eco-tourism. Their unique landscape and biodiversity value is significant for the whole Baltic region
and should provide the basis for further protection
and conservation status, such as working with
Lithuania to establish a transfrontier protected area
of European significance.
Typowe dla Regionu jest zróżnicowanie charakteru
ochrony różnych obszarów. Około 90% obszarów,
chronionych przez prawo regionalne i krajowe przed
rokiem 2004 w województwie pomorskim i okręgu
kłajpedzkim, jest obecnie chronionych przez prawo
unijne i konwencje międzynarodowe (np. HELCOM).
No further work is needed. The measurement is adequate for the task.
Fig. 8.4: Area of land and sea protected by statutory designations, Pomorskie Voivodeship, 1995 and 2005
Fig. 8.4: Stosunek obszarów lądu i morza objętych ochroną
prawną w województwie pomorskim, 1995 i 2005
Jednocześnie, proces identyfikacji, nadzoru i wyznaczenia obszarów NATURA 2000 pozwolił nadać
status chroniony obszarom, które wcześniej nie były
objęte ochroną lub podlegały jej w niewielkim stopniu. Dotyczy to głównie polskich i litewskich obszarów
morskich, które zostały wyznaczone w ciągu ostatniej
dekady.
Wyznaczenie nowych rozległych obszarów chronionych
w okręgu kłajpedzkim i województwie pomorskim stanowiło w dużym stopniu odpowiedź na legislację europejską. Zmieniło to odsetek obszarów chronionych ze
względu na wartości przyrodnicze i kulturowe, na
porównywalny do innych nadmorskich krajów UE.
Podczas gdy ochrona prawem europejskim jest
wystarczająco silna, by oprzeć się większości nacisków,
niepokoić może jej słabszy status w obwodzie kaliningradzkim. Na przykład dwa państwowe rezerwaty
zoologiczne: Diunny i Zapowiedny znajdują się na
obszarach podmokłych rzeki Niemen. Jednak nie
zapewniają one odpowiedniej ochrony dla podtrzymania bioróżnorodności ani prawidłowych stosunków
wodnych. Niezbędne jest podjęcie natychmiastowych
działań w celu uregulowania określonych typów działalności przemysłowej np. pogłębiania części rzeki
Niemen oraz części wybrzeża Zalewu Kurońskiego.
Wzrastająca ingerencja ludzi w środowisko np.
nieuregulowany prawem rozwój turystyki nadmorskiej stanowi zagrożenie dla tego unikalnego
kompleksu naturalnego. Częste pożary występujące
wiosną na znacznych obszarach trzcinowisk, torfowisk i w lasach, regularne pożary na wałach
zalewu oraz wzrost kłusownictwa, również stanowią
realne zagrożenie.
Długofalowy plan ochrony środowiska w obwodzie
kaliningradzkim zakłada stworzenie 23 obszarów
chronionych obejmujących 2200 km2 powierzchni.
Objęcie obszarów podmokłych delty rzeki Niemen
ochroną Ramsar byłoby istotnym krokiem w kierunku
zachowania wrażliwych ptasich siedlisk i ekoturystyki.
Ten wyjątkowy krajobraz i bioróżnorodność są
znaczące dla całego regionu Bałtyku i powinny stanowić podstawę do nadania mu statusu ochronnego
w przyszłości. W wypełnieniu tych założeń mogłaby
pomóc współpraca z Litwą, mająca na celu
ustanowienie transgranicznego obszaru chronionego
o znaczeniu europejskim.
Dalsze kroki nie są wymagane. Zakres podjętych
działań jest wystarczający.
HABITAT
PRAWNIE CHRONIONE
DESIGNATED SITES
protected areas
COASTAL AND MARINE
10 ZMIANY WAŻNYCH
i gatunków
of habitat
maritime species
znajdujących się
znakami PDO/PGI/TSG
9 Effective management
of designated sites
9.1 Rate of loss of, or damage to, protected
areas
Key messages
• An overall assessment by HELCOM in 1998 of
threats to the marine and coastal biotopes of the
South East Baltic region revealed that all biotopes
were rated as ‘endangered’ or ‘heavily endangered’
although no biotope or biotope complex was
rated as ‘completely destroyed’ or ‘immediately
threatened’. A similar assessment in 2006 reported
that of ten habitats in the Gulf of Gdansk, three
were ‘heavily endangered’ and six ‘endangered’.
Why monitor the effective management of designated
sites?
9 Skuteczne zarządzanie
terenami chronionymi
We want to know whether the sites designated for their
environmental value are being looked after effectively
by the authorities and agencies charged with their
protection. In practice, this means monitoring the quality
of a site to see whether there has been a deterioration
or improvement in its nature conservation or landscape
value over time. Where accidental or deliberate damage
has occurred, we want to know whether a proper
investigation of the cause has been carried out and
whether action has been taken to ensure that it cannot
happen again. In particular, we want to see that a site
management plan is in place which includes targets
for improving the quality of the site and an action
plan which spells out how those improvements will
be achieved.
9.1 Tempo utraty lub niszczenia obszarów
chronionych
• Ogólna ocena zagrożeń biotopów morza i wybrzeża regionu południowo-wschodniego Bałtyku wykonana w 1998 r. przez HELCOM pokazuje, że chociaż żaden biotop lub zbiór biotopów nie został
sklasyfikowany jako „całkowicie zniszczony” ani „zagrożony bezpośrednim zniszczeniem”, wszystkie zostały zaliczone do kategorii „zagrożone” oraz „bardzo
zagrożone”. Podobna ocena z roku 2006 wykazała,
że na dziesięć siedlisk Zatoki Gdańskiej, trzy są
„bardzo zagrożone” a sześć jest „zagrożonych”.
• The network of Baltic Sea Protected Areas
(BSPAs) includes 86 officially notified and designated coastal and marine sites, established
according to HELCOM Recommendation 15/5.
About one fifth of the BSPAs have a management
plan and a further one third have a management
plan under preparation.
• Less than half of the 61 Baltic Sea species identified as threatened and/or declining are included
in the protection objectives of the BSPA network.
• The Contracting States to HELCOM have
agreed to improve the conservation status of
species and habitats included in the lists of threatened and/or declining species and habitats of the
Baltic Sea area by 2015 with a further target to
reach and ensure favourable conservation status
of all species and habitats by 2021.
• Of the 21 indicators chosen by the Baltic Sea
Action Plan to measure progress towards
favourable conservation status, just two were
moving towards improved conservation status in
2006.
In the South East Baltic, HELCOM has collated data
largely gleaned from the Contracting States over the
past decade and has pushed for both a common
methodology and a unified reporting system. They
have now arrived, at least for Natura 2000 sites, in
the shape of ‘favourable conservation status’ (FCS).
Fig. 9.1: Threat categories for biotopes of the Baltic Sea,
the Belt Sea and the Kattegat, 2006
Rys. 9.1: Kategorie zagrożeń dla biotopów Morza Bałtyckiego,
cieśnin duńskich i Kattegatu, 2006
The overall objective of the EU Habitats Directive is
to achieve and maintain favourable conservation status
for all habitats and species of Community interest
and to contribute towards maintaining biodiversity of
natural habitats and of wild fauna and flora elsewhere.
Put simply, FCS is a situation where a habitat type or
species is prospering (in both quality and extent of
the population) and with good prospects to do so
into the future.
• Sieć Obszarów Chronionych Morza Bałtyckiego
(BSPA) zawiera 86 oficjalnie zgłoszonych i wyznaczonych obszarów przybrzeżnych i morskich, ustanowionych zgodnie z Zaleceniem 15/5 HELCOM.
Około 1/5 obszarów BSPA posiada już plan
zagospodarowania, a dla kolejnej 1/3 takie
plany są przygotowywane.
• Prawie połowa z 61 gatunków bałtyckich
uznanych za zagrożone, których populacja zmniejsza się, została włączona w program ochrony sieci
Obszarów Chronionych Morza Bałtyckiego.
• Państwa członkowskie HELCOM przyjęły wniosek,
aby do roku 2015 został poprawiony status ochrony
gatunków i siedlisk obszaru Morza Bałtyckiego,
znajdujących się na liście zagrożonych zmniejszeniem populacji oraz uzgodniły, że zapewnienie
korzystnego statusu ochronnego wszystkich
gatunków i siedlisk ma nastąpić do roku 2021.
The Habitats Directive reporting guidelines recommend that FCS is assessed by ‘favourable reference
values’ (FRV). Three types of FRVs are being defined:
favourable reference areas for habitats, favourable
reference populations for species, and favourable
reference ranges for both species and habitats. The
reporting guidelines acknowledge that in many cases
delineating FRVs will be difficult. At first, expert
judgement will be permitted, to be replaced later
once a monitoring system is in place and better information is available.
• Spośród 21 wskaźników wybranych z Planu
Działań dla Morza Bałtyckiego, mających na celu
zmierzenie postępu we wprowadzaniu korzystnych
statusów ochrony, tylko dwa zakładały osiągnięcie tego statusu w roku 2006.
9 Effective management of designated sites
Dlaczego należy monitorować skuteczne zarządzanie
obszarami chronionymi?
Należy monitorować czy obszary wyznaczone dzięki
swojej wyjątkowej wartości przyrodniczej są objęte należytą ochroną przez władze i instytucje za to odpowiedzialne. Nadzór ten w praktyce oznacza śledzenie
czy z upływem czasu nastąpiła poprawa lub pogorszenie jakości ochrony oraz walorów krajobrazu.
W miejscach, w których wystąpiła celowa lub przypadkowa szkoda, należy ustalić czy wszczęto właściwe dochodzenie dotyczące przyczyny jej wystąpienia
i czy podjęto kroki mające na celu zapobieganie
takim sytuacjom w przyszłości. W szczególności
należy się upewnić, czy istnieje plan zarządzania
obszarem, który wymaga działań naprawczych,
mających na celu podniesienie jakości tego obszaru
i czy plan działania objaśnia w jaki sposób ta
poprawa będzie osiągnięta.
Na obszarze południowo-wschodniego Bałtyku HELCOM zebrał i porównał dane zgromadzone w czasie ostatnich dziesięciu lat przez kraje członkowskie,
zachęcając do przyjęcia wspólnej metodologii
i ujednoliconego systemu raportowania. Przynajmniej
dla obszarów NATURA 2000 są one wspólne, w postaci
tzw. właściwego stanu ochrony (FCS).
Głównym założeniem unijnej Dyrektywy Siedliskowej
jest osiągnięcie i utrzymanie właściwego statusu
ochrony dla wszystkich gatunków i siedlisk ważnych
dla wspólnoty europejskiej i przyczynienia się do
zachowania bioróżnorodności naturalnych siedlisk dla
dzikiej fauny i flory również na innych obszarach.
Właściwy status ochronny ma miejsce wtedy, gdy
dany rodzaj siedliska lub gatunek wykazuje tendencje
do wzrostu populacji (zarówno jakościowego, jak
i ilościowego) oraz ma dobre perspektywy do dalszego rozwoju w przyszłości.
Wytyczne sprawozdawcze Dyrektywy Siedliskowej
zalecają aby właściwy stan ochrony (FCS) był oceniany przez tzw. właściwe wartości referencyjne (FRV).
Wyróżnia się trzy typy FVR: właściwa referencyjna
powierzchnia (siedliska), właściwa referencyjna populacja (gatunki) oraz właściwy referencyjny zasięg
(siedlisko/gatunek). Wytyczne sprawozdawcze zakładają,
9 Skuteczne zarządzanie terenami chronionymi
HABITAT
PRAWNIE CHRONIONE
DESIGNATED SITES
protected areas
COASTAL AND MARINE
10 ZMIANY WAŻNYCH
i gatunków
of habitat
maritime species
znajdujących się
znakami PDO/PGI/TSG
According to guidelines, the reporting should be
done on a bioregional scale, even if local information
is available. Thus we can expect to see the South
East Baltic region submitting a composite baseline
assessment in 2009 or 2010 with a more extensive
and detailed report in 2015.
Member States and neighbouring territories including
Kaliningrad Oblast provided data for a preliminary
assessment of conservation status compiled by HELCOM in 2006. Four broad conclusions can be
drawn.
First, the conservation status of 15 percent of biotopes
throughout the Baltic was ‘heavily endangered’ compared to just 9 percent that were not under any threat
(fig. 9.1). Nevertheless, this was a better result than ten
years previously when HELCOM reported that all protected biotopes were endangered.
Second, a significant number of the 61 species listed
as threatened and/or declining by HELCOM are
actually outside the boundaries of any of the 86 Baltic
Sea (coastal and marine) Protection Areas (fig. 9.2).
Third, of ten priority habitats in the Gulf of Gdansk,
three were said to be ‘heavily endangered’ and six
‘endangered’ (fig. 9.3).
Fourth, an assessment of the indicators chosen to
measure loss of, or damage to, protected areas
revealed that 83 percent were either endangered or
heavily endangered. Just nine percent reported that
conservation status was favourable.
management?
The implications are profound. Contracting States to
HELCOM and Member States of the EU have a legal
responsibility to maintain and improve Natura 2000
sites and BSPAs and achieve favourable conservation
status by 2021. At the very least, that will mean adopting
a more sophisticated, extensive and integrated monitoring system than is presently in place together with
management plans for each site, and biodiversity
action plans for both species and habitats, almost
certainly at the South East Baltic Sea level.
The results of the monitoring should lead to a clearer
picture of the actual conservation status and its trends
on various levels and will indicate the effectiveness of
the Habitats Directive and the BSPA network in
approaching and reaching their objectives.
Fig. 9.2: Presence of threatened and declining species in Baltic protected areas, 2006
Rys. 9.2: Obecność gatunków zagrożonych lub o spadkowej populacji na bałtyckich
obszarach chronionych, 2006
Species group
No. of threatened and
declining
species
No. of species
present in the
BSPAs
No. of BSPAs
where the
species exist
10
2
4
4
2
7
że w wielu przypadkach określenie właściwych wartości
referencyjnych będzie trudnym zadaniem. Z początku
oceną będą sie zajmowali eksperci, natomiast
w przyszłości ich ocena ma zostać zastąpiona systemem monitoringu i lepszym systemem informacyjnym.
7
0
0
Fish
23
9
15
Zgodnie z wytycznymi sprawozdania powinny być
sporządzone w skali bioregionalnej, nawet jeśli
dostępna jest informacja lokalna. Toteż można się
spodziewać zbiorowego opracowania oceny południowo-wschodniego Bałtyku w roku 2009 lub 2010
oraz bardziej złożonego i szczegółowego raportu
w roku 2015.
Birds
13
13
53
4
4
26
61
30
Algae
Vascular plants
Invertebrates
Mammals
Total
Kraje członkowskie i obszary sąsiedzkie, włączając
obwód kaliningradzki, zgromadziły dane potrzebne do
opracowania wstępnej oceny statusu ochronnego.
Dane zostały zestawione przez HELCOM w roku
2006. Można wysunąć cztery główne wnioski.
In order to make the ecological objectives operational,
concrete short-, middle- and long-term targets
should be set and progress towards attaining them
should be measured by pertinent and probably highly
regionalised indicators.
As well as monitoring conservation status, we need to
develop a methodology for explaining shifts in status
and that means compiling evidence about the causes
of loss or damage on a site-by-site basis.
At first sight, these conclusions appear rather damning
and suggest that although legally protected, designated
sites are in a critical situation. To an extent this is true
but as HELCOM points out in its assessment, the
sites have been chosen because of their vulnerability
and that it will take some time to turn them around.
Po pierwsze, 15% biotopów na obszarze Bałtyku było
„bardzo zagrożonych”, a jedynie 9% nie podlegało
żadnym zagrożeniom (rys. 9.1). Niemniej jednak, był
to lepszy rezultat niż 10 lat wcześniej, kiedy to HELCOM ogłosił zagrożenie wszystkich obszarów chronionych.
Fig. 9.3: Status of priority habitats in the Gulf of Gdansk, 2006
Rys. 9.3: Status najważniejszych siedlisk Zatoki Gdańskiej, 2006
Status
Priority habitat
Heavily
Endanendangered
gered
Offshore (deep) water below the halocline
●
Sea grass beds
●
Coastal lagoons
●
Reefs
●
Estuaries
●
Shell gravel bottoms
●
Macrophyte meadows and beds
●
Sandbanks always slightly underwater
●
Mudflats & sandbanks exposed at low tide
●
Implikacje są poważne. Kraje członkowskie Helcomu
oraz kraje UE mają prawny obowiązek zarządzania
obszarami
NATURA
2000
oraz
BSPA
i poprawy ich kondycji tak, aby osiągnąć właściwy
status ochrony przed rokiem 2021. Następnie
oznacza to wprowadzenie bardziej wyrafinowanego,
szerokiego i zintegrowanego systemu monitoringu,
niż obecnie istniejący, oraz wprowadzenie planów
zarządzania dla każdego obszaru jak również planów
zachowania bioróżnorodności dla gatunków i siedlisk
– zapewne na poziomie południowo-wschodniego
Bałtyku.
Wyniki monitoringu powinny stworzyć bardziej przejrzysty obraz obecnego statusu ochronnego, kierunków
jego rozwoju na różnych poziomach oraz powinny
zobrazować skuteczność Dyrektywy Siedlisk oraz sieci
Obszarów Chronionych Morza Bałtyckiego w dążeniu
i osiąganiu założonych celów.
Not
endangered
Gravel bottoms with Ophelia species
W pewnym sensie jest to prawda, jednak HELCOM
podkreśla w swojej ocenie, że obszary te zostały wyznaczone do objęcia ochroną właśnie ze względu na
swoją wrażliwość i będzie musiało minąć trochę
czasu, by powróciły one do dobrej kondycji.
Po drugie, znacząca liczba z 61 bałtyckich gatunków
określonych jako „zagrożone”, lub/i których populacja zmniejszała się (wg kategorii Helcomu) znajduje się obecnie poza granicami 86 bałtyckich obsza-rów
ochronnych (przybrzeżnych i morskich) (rys. 9.2).
Po trzecie, z dziesięciu siedlisk priorytetowych Zatoki
Gdańskiej, trzy opisano jako „bardzo zagrożone”,
a 6 jako „zagrożone” (rys. 9.3).
Po czwarte, wybrane współczynniki określające utratę
lub zniszczenie obszarów chronionych ukazują, że
83% terenów było zagrożonych lub bardzo
zagrożonych. Jedynie 9% określało status ochrony
jako korzystny.
Aby zrealizować zakładane cele ekologiczne, należy
ustalić krótko-, średnio- i długoterminowe pożądane
rezultaty. Ich wypełnianie powinno być mierzone
poprzez odpowiedni zestaw wskaźników odnoszących się do specyficznych cech danego regionu.
Oprócz monitorowania statusu ochronnego, należy
opracować metodologię wyjaśniania zmian
zachodzących w statusie. Oznacza to potrzebę gromadzenia dowodów na temat przyczyn zniszczeń lub
szkód, dla każdego przypadku z osobna.
Już na pierwszy rzut oka widać, że wnioski są raczej
negatywne i sugerują, że mimo ochrony prawnej,
obszary nią objęte znajdują się w krytycznej sytuacji.
●
9 Effective management of designated sites
9 Skuteczne zarządzanie terenami chronionymi
HABITAT
PRAWNIE CHRONIONE
DESIGNATED SITES
protected areas
COASTAL AND MARINE
10 ZMIANY WAŻNYCH
i gatunków
of habitat
maritime species
znajdujących się
znakami PDO/PGI/TSG
10 Changes to significant
coastal and marine
habitats and species
10.1 Status and trend of specified habitats
and species
10.2 Number of species per type of habitat
10.3 Number of Red List maritime species
Key messages
• There is insufficient data available in the South
East Baltic coastal region to calculate parameters
10.1 and 10.2. However, the Baltic Sea Action
Plan intends to update HELCOM red lists of Baltic
habitats/biotopes and biotope complexes by
2013 and produce a single, comprehensive HELCOM Red List of Baltic Sea species. This will be
a first step in ensuring that a further ambitious target is achieved: that by 2021 currently threatened
and/or declining marine biotopes/habitats in the
Baltic Sea will have largely recovered.
• There are encouraging signs that some species
have been restored – the number of threatened
fish in Lithuania, for example, has been reduced
from five in 1994 to two in 2006 – but at the
same time concern is growing for others (the
Baltic sturgeon, for example, which is probably
extinct in Lithuanian and Polish waters) that have
been added recently to the list.
• In Kaliningrad Oblast, it appears that the threat
to marine maritime species is less than that to
terrestrial maritime species.
Why monitor changes to significant coastal and
marine habitats and species?
Coastal habitats provide crucial ecosystem functions:
mudflats are among the most productive feeding
habitats for wading birds; estuaries serve as nurseries
for juvenile fish and important rest sites for migrating
waterbirds; sea cliffs and offshore islands provide
safe nesting sites for seabirds; and saltmarshes and
coastal lagoons absorb wave energy from the sea
and protect low-lying land from flooding.
10 Zmiany ważnych
przybrzeżnych i morskich
ekosystemów i gatunków
In the South East Baltic, a number of species and
habitats of regional, national and international
significance are found along the coast. We want to
know whether their status is stable, improving or
threatened. Many habitats, and the flora and fauna
that populate them, are iconic. That is, they may not
be the rarest or most under threat but they are of
symbolic value and imbued with cultural importance
akin to regional or national pride. The three major
coastal bars – Hel, Vistula and Curonian – come to
mind, as do individual species such as the sea eagle,
which nests in Slowinski National Park in Pomorskie,
the Baltic harbour porpoise and the Baltic salmon.
Fig. 10.2: Marine and terrestrial Red List species as a proportion of the total number of species in Lithuania, 2006
Rys. 10.2: Gatunki morskie i lądowe ujęte na Czerwonej
Liście jako odsetek łącznej liczby gatunków na Litwie, 2006
There is little systematic monitoring of changes to habitats
and species in Klaipeda County, Kaliningrad Oblast
and Pomorskie Voivodeship, except at individual sites.
Neither is there a proper inventory of changes in population dynamics. This is unfortunate because we not
only want to know about the size of a particular habitat
type, and the number of individuals of a particular
species; we also want to know about the richness of different habitats and a good surrogate for that is the
number of different species we can find at each habitat.
Fig. 10.3: Classification of Red List maritime taxonomies,
Lithuania, 2006
Rys. 10.3: Klasyfikacja morskiej taksonomii Czerwonej Listy,
Litwa, 2006
The IUCN Red List of Threatened Species (also
known as the IUCN Red List or Red Data List), created
in 1963, is the world's most comprehensive inventory
of the global conservation status of plant and animal
species. The International Union for the Conservation
of Nature and Natural Resources (IUCN) is the world's
main authority on conservation status. The IUCN
Red List is based upon precise criteria to evaluate the
extinction risk of thousands of species and subspecies.
These criteria are relevant to all species and all regions
of the world. The aim is to convey the urgency of conservation issues to the public and policy makers, as well as help
the international community reduce species extinction.
Fig. 10.1: Maritime species as a cumulative percentage of all Red List assessed
species in Lithuania, 1981-2006
Rys. 10.1: Gatunki morskie jako narastający odsetek wszystkich gatunków ujętych
w Czerwonej Księdze na Litwie, 1981-2006
Lithuania:
Data were obtained from the Red Data Books of
Lithuania (published in 1981, 1994, 2006).
10.1 Status i tendencja określonych
siedlisk i gatunków
10.2 Ilość gatunków przypadająca na
każdy typ siedliska
10.3 Ilość gatunków morskich znajdujących
się na Czerwonej Liście
• Brak dostępnych i wystarczających danych
o obszarze przybrzeżnym południowo-wschodniego
Bałtyku uniemożliwia obliczenie wskaźników 10.1
i 10.2. Jednak Bałtycki Plan Działań przewiduje
aktualizację czerwonych list Helcomu dotyczących bałtyckich siedlisk/biotopów oraz kompleksów biotopów do roku 2013 i zakłada wydanie
ogólnej, wyczerpującej czerwonej listy gatunków
Morza Bałtyckiego. Będzie to pierwszy krok, który
następnie pomoże osiągnąć ambitny cel: aby
przed rokiem 2021 obecnie zagrożone lub
ginące biotopy/siedliska Morza Bałtyckiego
zostały w dużej mierze odbudowane.
• Pojawiają się zachęcające sygnały wskazujące
na to, że niektóre gatunki zostały odbudowane, na
przykład, ilość zagrożonych gatunków ryb na
Litwie została zmniejszona z pięciu w roku 1994
do dwóch w roku 2006. Jednocześnie narasta
obawa przed wyginięciem innych gatunków, które
ostatnio zostały dodane do listy zagrożonych
(na przykład, jesiotr bałtycki, który prawdopodobnie zniknął z wód polskich i litewskich).
• Szacuje się, że w obwodzie kaliningradzkim zagrożenie gatunków morskich żyjących wyłącznie w morzu jest mniejsze niż morskich gatunków spędzających
część życia na lądzie lub w wodach śródlądowych.
Dlaczego należy monitorować zmiany ważnych przybrzeżnych i morskich ekosystemów i gatunków?
Przybrzeżne siedliska pełnią decydujące funkcje
w ekosystemie: zalewowe tereny przybrzeżne należą do
najbardziej produktywnych pod względem pokarmu
dla ptaków brodzących; ujścia rzek stanowią schronie10 Changes to significant coastal and marine habitats and species
nie dla narybku oraz ważne miejsca odpoczynku dla
wędrujących ptaków wodnych; klify morskie oraz przybrzeżne wyspy zapewniają bezpieczne miejsca gniazdowania dla ptaków morskich; zaś słone bagna oraz
laguny przybrzeżne, pochłaniając energię fal morskich,
chronią nisko ukształtowane tereny przed zalaniem.
Na obszarach południowo-wschodniego Bałtyku
znaczna liczba gatunków i siedlisk ważnych pod
względem regionalnym, narodowym i międzynarodowym, znajduje się właśnie na terenach przybrzeżnych. Istnieje więc potrzeba monitorowania czy
ich kondycja jest stabilna, ulega poprawie czy też
przeciwnie, pogarsza się i powoduje ich zagrożenie.
Wiele środowisk oraz zamieszkujących je gatunków
ma charakter ikoniczny. Oznacza to, że nie są to
gatunki najrzadsze czy najbardziej zagrożone
wyginięciem, ale mające wartość symboliczną,
niosące ze sobą wartości kulturowe istotne dla
danego regionu i kraju. Takimi są na przykład trzy
główne przybrzeżne mierzeje – czyli Półwysep Helski,
Mierzeja Wiślana oraz Kurońska – czy też tak charakterystyczne gatunki, jak orzeł bielik, który ma swe
gniazda w Słowińskim Parku Narodowym w województwie pomorskim, morświn bałtycki i łosoś bałtycki.
Poza kilkoma miejscami, w okręgu kłajpedzkim, obwodzie kaliningradzkim ani województwie pomorskim nie
jest prowadzone systematyczne monitorowanie zmian
zachodzących w siedliskach i gatunkach. Brak zatem
właściwej inwentaryzacji zmian w dynamice ich rozwoju. Taka sytuacja jest niekorzystna, ponieważ należy
badać nie tylko wielkość siedlisk czy ilość osobników
poszczególnych gatunków; ale również bogactwo
różnych typów siedlisk, co może reprezentować liczba
gatunków w każdym siedlisku.
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów
(IUCN) jest głównym światowym autorytetem w sprawie
ochrony przyrody. Czerwona Lista Zagrożonych Gatunków IUCN (znana zarówno jako Czerwona Lista IUCN
lub Czerwona Lista Danych) została stworzona w 1963
roku i jest najbardziej kompletnym na świecie spisem
dotyczącym statusu ochrony gatunków zwierząt i roślin.
Czerwona Lista IUCN opiera się na precyzyjnych kryteriach, które mają za zadanie ocenić ryzyko wyginięcia
tysięcy gatunków i podgatunków. Kryteria te dotyczą
wszystkich gatunków oraz wszystkich regionów świata.
10 Zmiany ważnych przybrzeżnych i morskich ekosystemów i gatunków
HABITAT
PRAWNIE CHRONIONE
DESIGNATED SITES
protected areas
COASTAL AND MARINE
10 ZMIANY WAŻNYCH
i gatunków
of habitat
maritime species
znajdujących się
znakami PDO/PGI/TSG
Russia:
Data were obtained from the „Plan of Nature
Conservation for Kaliningrad Oblast” (2004) and
the Red List of Russia, 2002.
Poland:
Figure 10.4 is based on the index of flora and fauna
species of Puck Bay, part of the Nadmorski
Landscape Park, as well as on information contained
in the Nadmorski Landscape Park monograph
(1997) and the Red List for Poland (2002).
Species are sorted into one of nine groups depending on their rate of decline, their population size,
their geographic distribution and the degree to which
their population is fragmented:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Extinct (EX)
Extinct in the Wild (EW)
Critically Endangered (CR)
Endangered (EN)
Vulnerable (VU)
Near Threatened (NT)
Least Concern (LC)
Data Deficient (DD) or Indeterminate (I)
Not Evaluated (NE)
Russia and Lithuania employ a further, useful, category. Restored (RS) is a species once included in the
Red List whose abundance has since been restored.
vulnerability among maritime species in Puck Bay in
Pomorskie Voivodeship is to mammals followed by
the threat to fish.
Fig. 10.5: Classification of Red List maritime taxonomies,
Kaliningrad Oblast, 2004
Rys. 10.5: Klasyfikacja morskiej taksonomii Czerwonej Listy,
obwód kaliningradzki, 2004
Over five hundred and fifty maritime species have
been identified in Kaliningrad Oblast of which about
30 percent are included in the Red List of Russia.
Figure 10.6 illustrates that within the listed group,
marine species seem to be threatened less than terrestrial ones. For example, sixty eight percent of terrestrial plants are threatened but only 32 percent of
marine plants. Again, 43 percent of freshwater fish
are in danger but only four percent of saltwater
species. And whereas 19 percent of terrestrial mammals are threatened, just five percent of marine
mammals are similarly listed.
Litwa: Dane pochodzą z Czerwonych List Danych Litwy
(opublikowanych w 1981, 1994, 2006).
Rosja: Dane pochodzą z „Planu Ochrony Przyrody
Obwodu Kaliningradzkiego” (2004) oraz z Czerwonej
Listy Rosji, 2002.
Polska: Rys. 10.4 został oparty na spisie gatunków flory
i fauny Zatoki Puckiej, części Nadmorskiego Parku
Krajobrazowego, informacjach zawartych w monografii
Nadmorskiego Parku Krajobrazowego (1997) oraz na
Czerwonej Liście dla Polski (2002).
management?
Gatunki zostały przydzielone do jednej z dziewięciu
kategorii w zależności od stopnia ich zaniku, wielkości
populacji, rozmieszczenia geograficznego oraz stopnia rozproszenia:
Biological diversity is essential to economic and
social well-being. Indeed, an environment depleted
of its ecological variety will quickly lose its integrity
and functionality. It is therefore essential that a comprehensive and effective monitoring regime is in place
in order to track short and long term changes in biodiversity. Without an understanding of how, where
and why environmental change is occurring, it will be
impossible to develop appropriate policies and introduce relevant management strategies.
Of the 269 maritime species cited in the Red List of
Lithuania in 2006, one third are classed as ‘rare’,
almost one quarter as ‘vulnerable’ and 14 percent
as ‘endangered’. A further 15 percent are classed as
‘indeterminate’ (in that their status has not yet been
determined), 7.4 percent have been restored and
6.7 percent are extinct – at least in Klaipeda County
(fig. 10.3). Only five species included in the maritime
category are classed as ‘marine’ – a mammal (the
grey seal [Halichoerus grypus]), two fish (the twaite
shad [Alosa fallax] and the sea trout [Salmo trutta
trutta]), and two plants (an algae [Bangia atropurpurea] and bladderwrack, a seaweed [Fucus vesiculosus]) which were added to the list in 2000.
Ich celem jest unaocznienie społeczeństwom i władzom
konieczności podjęcia kroków mających na celu ochronę
środowiska. Mają one również pomóc w próbach
zmniejszenia ilości ginących gatunków na całym świecie.
Of paramount importance is the development of
a unified Red List for the South East Baltic coastal
region. This can be achieved within the context of the
Baltic Sea Action Plan but there must be provision for
local variability. Of course, any Red List, however
well structured, is only as good as the strategy for
monitoring and assessing local and regional species
which will feed it with data. The first priority, therefore, is for all three countries to carry out a properly
funded baseline survey of maritime species and
habitats.
Fig. 10.4: Classification of Red List maritime taxonomies, Puck Bay, Poland, 2006
Rys. 10.4: Klasyfikacja morskiej taksonomii Czerwonej Listy, Zatoka Pucka, Polska,
2006
There are no extinct species in any taxonomic group
in Polish waters. Figure 10.4 shows that the greatest
Fig. 10.6: Marine and terrestrial Red List species as a proportion of the total number of species in Kaliningrad Oblast, 2006
Rys. 10.6: Gatunki morskie i lądowe ujęte na Czerwonej Liście
jako odsetek łącznej liczby gatunków w obwodzie kaliningradzkim, 2006
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Wymarły (EX)
Wymarły w Warunkach Naturalnych (EW)
Skrajnie Zagrożony (CR)
Zagrożony (EN)
Podatny na Zagrożenie (VU)
Bliski Zagrożenia (NT)
O Małym Zagrożeniu (LC)
Brak Danych (DD) lub Nieokreślony (I)
Nie Ujęty (NE)
oraz morszczyn pęcherzykowaty (Fucus vesiculosus),
które zostały dopisane do Listy w roku 2000.
W grupach taksonomicznych polskich wód nie figurują
żadne gatunki wymarłe. Rys. 10.4 wskazuje, że w województwie pomorskim – w Zatoce Puckiej – najbardziej
podatne na wyginięcie są ssaki, a zaraz za nimi ryby.
W obwodzie kaliningradzkim zostało zidentyfikowanych
ponad pięćset pięćdziesiąt gatunków morskich, z których około 30% zostało włączone do Czerwonej Listy
Rosji. Rys. 10.6 ilustruje, że w ramach wymienionej
grupy gatunki wyłącznie morskie wydają się być zagrożone w mniejszym stopniu niż spędzające część życia
także na lądzie (i w wodach słodkich). Na przykład,
zagrożone jest 43% gatunków ryb słodkowodnych,
ale tylko 4% gatunków ryb morskich. Podczas gdy zagrożone wyginięciem jest 19% ssaków lądowych, tylko
5% ssaków morskich znajduje się na podobnej liście.
Rosja i Litwa wprowadziły nową, przydatną kategorię. Odbudowany (RS), oznacza gatunek będący kiedyś na Czerwonej Liście w kategorii „Wymarły”, obecnie odbudowany.
Różnorodność biologiczna każdego regionu jest kluczowym czynnikiem dla jego korzystnego rozwoju
gospodarczego i społecznego. W rzeczy samej,
środowisko pozbawione zróżnicowania ekologicznego
szybko traci spójność i funkcjonalność. Wydaje się
więc niezbędne wprowadzenie efektywnego i kompleksowego monitoringu krótko- i długoterminowych
zmian bioróżnorodności. Bez zrozumienia jak, gdzie
i dlaczego pojawia się dana zmiana w środowisku,
nie można opracować odpowiednich planów
i wprowadzić konkretnych strategii zarządzania.
Z 269 gatunków morskich wymienionych na Czerwonej
Liście Litwy z roku 2006, jedna trzecia została sklasyfikowana jako „rzadka”, prawie jedna czwarta jako „podatna na zagrożenie”, a 14% jako „zagrożone”. Kolejne 15%
zostało przydzielone do kategorii „nieokreślona” (ich status nie został jeszcze zbadany), 7,4% zostało odbudowane
a 6,7% należy do gatunków wymarłych – przynajmniej
w okręgu kłajpedzkim (rys. 10.3). Tylko pięć gatunków
należących do kategorii gatunków morskich zostało
sklasyfikowane jako „wyłącznie morski”: jeden ssak (foka
szara [Halichoerus grypus]); dwa gatunki ryb (parposz
[Alosa fallax]), troć wędrowna [Salmo trutta trutta] oraz dwa
gatunki roślin – krasnorost bangiowy Bangia atropurpurea
Zadaniem o kapitalnym znaczeniu jest konieczność
opracowania ujednoliconej Czerwonej Listy obszarów
przybrzeżnych południowo-wschodniego Bałtyku. Dane
zbierane w ramach Bałtyckiego Planu Działań powinny
być jednak uzupełnione przez informacje o lokalnym
zróżnicowaniu. Oczywiście wartość Czerwonej Listy,
nawet najlepiej zaplanowanej pod względem struktury,
będzie zależała głównie od jakości strategii (która
winna dostarczyć materiał do listy), monitoringu i oceny
lokalnych i regionalnych gatunków. Zatem bezwzględnym priorytetem dla wszystkich trzech krajów powinno
być przede wszystkim prowadzenie prawidłowego
monitoringu gatunków i siedlisk.
10 Changes to significant coastal and marine habitats and species
10 Zmiany ważnych przybrzeżnych i morskich ekosystemów i gatunków
HABITAT
PRAWNIE CHRONIONE
DESIGNATED SITES
protected areas
COASTAL AND MARINE
10 ZMIANY WAŻNYCH
i gatunków
of habitat
maritime species
znajdujących się
znakami PDO/PGI/TSG
11 Loss of cultural
distinctiveness
11.1 Number of local products with regional
quality labels or European PDO/PGI/TSG
Key messages
• The number of products protected by EU schemes
is increasing slowly year by year which suggests
a desire to halt the erosion of regional character
and distinctiveness.
• Products whose origin and quality are certified by
national or regional schemes are far more numerous indicating that local authenticity is a marketable
commodity. Nearly 80 ‘regional quality products’
have been recognised in Pomorskie, for example,
although very few could be said to be ‘coastal’ in
the sense that they are made from a product which
is dependent on a maritime location.
• There is no evidence that specifically ‘coastal’
products have a greater or lesser impact in promoting regional identity than do non-coastal products.
• All three countries promote amber as a characteristic product of the South East Baltic coastal
region.
Why monitor the loss of cultural distinctiveness?
Nowadays, it is argued, those differences are being
lost and increasingly places look like everywhere
else. This observation is by no means restricted to
coastal areas. However, the impact of mass tourism,
second homes and urban sprawl is alleged to have
eroded the individual character of coastal communities more rapidly than elsewhere. Such ‘sameness’, it
is suggested, leads to a loosening of the ties between
people and places and can be seen typically in the
proliferation of fast-food outlets, the dearth of local
craftsmanship, the indifference to vernacular building materials and styles, and the takeover by big city
interests of everything from local football clubs and
bakeries to local newspapers and hotels.
11 Utrata odrębności
kulturowej
11.1 Liczba produktów lokalnych z certyfikatem jakości produktu regionalnego lub
europejskimi znakami: PDO/PGI/TSG
• Ilość produktów chronionych przez programy
unijne zwiększa się z każdym rokiem, co może
wskazywać na chęć zahamowania degradacji
odrębności kulturowej regionów.
• Coraz więcej produktów otrzymuje regionalne lub
krajowe certyfikaty jakości i pochodzenia, co
może wskazywać na to, że lokalna autentyczność
zaczyna być w cenie. Przykładowo, w województwie
pomorskim istnieje niemalże osiemdziesiąt wyrobów
mających certyfikat produktu regionalnego,
niestety tylko kilka z nich można nazwać „nadmorskimi”, biorąc pod uwagę pochodzenie
geograficzne ich składników.
Paradoxically, people in general and tourists in particular are looking increasingly for diversity and distinctiveness rather than similarity and uniformity.
Hence, coastal communities are all searching for the
unique selling proposition which will entice visitors
and foster a sense of belonging among local residents.
We have chosen ‘regional products’ – clothes, fabrics, furniture, jewellery, artefacts, toys, building
materials, and especially food and drink – to represent regional differences, partly for pragmatic reasons but mainly because they stand for tradition and
character in that they directly link locality and
resources with people and know-how. A decline in
the number of regional products suggests an
erosion of regional character and distinctiveness.
Conversely, healthy sales of a range of regional
products would indicate, at the very least, a determination to foster a sense of place and the desire to
retain cultural distinctiveness.
• Nie ma bezpośredniego dowodu na to, iż produkty pochodzące z terenów przybrzeżnych mają
większy lub mniejszy wpływ na promocję regionalnej tożsamości niż produkty pochodzące z innych
obszarów.
• Wszystkie trzy kraje stawiają na promocję bursztynu jako produktu specyficznego dla regionu południowo-wschodniego Bałtyku.
Dlaczego należy monitorować utratę odrębności
kulturowej?
In the past, coastal regions were more distinct, both
from non-coastal areas and from each other, than
they are today. Differences would have been observed
in how people spoke, in their names, in how they
dressed, in their behaviour and beliefs, in what they
did for a living and how they did it, in what they ate
and drank, in the design of their buildings and in
their use of local materials. The exact amount of difference is unknowable (and in any case would have
varied from topic to topic and from region to region)
but, taken together, such differences would have
been enough for regions (and sub-regions) to have
their own ‘character’.
W przeszłości regiony nadmorskie różniły się znacznie
bardziej od regionów nieleżących nad morzem niż
ma to miejsce dzisiaj. Różnice te dotyczyły zarówno
języka mówionego, nazwisk, jak i sposobu ubierania
się, zachowania, wyznań, zajęć zarobkowych i sposobu
ich wykonywania, kuchni, architektury oraz użycia
lokalnych surowców.
Nie jest nam znana dokładna ilość tych różnic (prawdopodobnie zróżnicowana w zależności od tematu
i regionu), jednakże byłaby ona zapewne wystarczająca by nadać regionom (lub subregionom) ich własną 'tożsamość'.
Istnieje opinia, że w obecnych czasach różnice te
zacierają się a większość miejsc upodobnia się do
siebie. Niestety jest to prawdziwe również w odniesieniu
do terenów nadmorskich. Wpływ masowej turystyki,
wzrost liczby domków letniskowych oraz chaotyczna
zabudowa miejska ma prawdopodobnie negatywny
wpływ na unikalny charakter nadmorskich społeczności.
Taka 'identyczność' może prowadzić do osłabienia więzi
pomiędzy człowiekiem a miejscem, co widać w ekspansji sieci fast-food, zanikaniu miejscowego rzemiosła,
braku zainteresowania rodzimym stylem architektonicznym, czy przejmowaniem większości funkcji społecznych przez wielkie miasta (jak kluby sportowe,
gazety, kina, hotele, czy nawet piekarnie).
Paradoksalnie, to właśnie turyści coraz częściej szukają raczej różnorodności i wyrazistości niż podobieństw
i unifikacji. Stąd też społeczeństwa zamieszkujące
obszary nadmorskie poszukują unikalnych propozycji, które mogą skusić przyjezdnych i zwiększyć
poczucie przynależności wśród mieszkańców.
Do badań wybraliśmy „produkty lokalne” – ubrania,
tkaniny, meble, biżuterię, wyroby rzemieślnicze,
zabawki, materiały budowlane, a w szczególności
jedzenie i napoje – by reprezentowały różnice
regionalne, częściowo z powodów czysto pragmatycznych, ale głównie dlatego, że odzwierciedlają one
tradycję i charakter w tym, że łączą bezpośrednio
położenie geograficzne i zasoby z ludźmi i wiedzą.
Zmniejszenie się liczby produktów regionalnych
może wskazywać na erozję regionalnego charakteru
i odrębności kulturowej. Z drugiej strony, wzrost
sprzedaży regionalnych produktów mógłby oznaczać
co najmniej chęć zwiększenia poczucia przynależności oraz wolę odzyskania odrębności kulturowej.
HABITAT
PRAWNIE CHRONIONE
DESIGNATED SITES
protected areas
COASTAL AND MARINE
10 ZMIANY WAŻNYCH
i gatunków
of habitat
maritime species
znajdujących się
znakami PDO/PGI/TSG
11 Loss of cultural distinctiveness
11 Utrata odrębności kulturowej
The EU Protected Names Schemes came into force in
1993 and provides for the protection of product names
on a geographical or traditional recipe basis, similar
to the familiar appellation d'origine contrôlée system used
for wine. The schemes highlight regional and traditional
products whose authenticity and origin can be guaranteed through an independent inspection system. A current list of all products protected by the schemes plus
applications awaiting validation can be viewed at
http://europa.eu.int/comm/agriculture/qual/en/prodb
_en.htm
A problem with measuring distinctiveness by reference
to products granted protected names status is that
there are currently so few of them. Hence we need to
supplement the number of products in the EU
schemes by including products certified by national
and regional schemes. All countries in the South East
Baltic have such schemes, most of which use similar
criteria for product inclusion as the EU schemes.
At present, only data from Poland is available. Two
Pomorskie products await registration on the EU
Protected Names Schemes (although neither are from
the coastal zone) while 77 products are listed as traditional products in a scheme administered by the Polish
Ministry of Agriculture and Rural Development. Of
these 77, only a handful are coastal in origin:
Pomorskie duck, Kashubian herring roasted with
onion, raw salted salmon, and Pomorskie herring,
salted in the barrel.
management?
Cultural distinctiveness is a potent force. It is much
sought-after by tourists and holidaymakers but notoriously difficult to capture or create. Promoting local
and regional products is one way of satisfying visitors
as well as providing work and a sense of identity and
communal solidarity to local residents. For the South
East Baltic, the challenge in the face of increasing
numbers of visitors to the coast is to learn lessons
from elsewhere and be determined to protect any
cultural feature which distinguishes the region from
elsewhere.
Photo: Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach
Europejski System Ochrony Nazw wszedł w życie
w 1993 r. i ma na celu ochronę nazw produktów wytwarzanych na bazie tradycyjnych lub regionalnych
przepisów, podobnie jak znany system appellation
d'origine contrôlée w odniesieniu do win. Program
ten wyróżnia regionalne i tradycyjne produkty,
których autentyczność i pochodzenie mogą zostać
zagwarantowane przez niezależny system kontroli.
Aktualna lista wszystkich produktów chronionych
przez ten program wraz z wnioskami oczekującymi
na weryfikację jest dostępna na stronie:
http://europa.eu.int/comm/agriculture/qual/en/
prodb_en.htm
An alternative approach to measuring cultural distinctiveness is to look at 'heritage' and how well it is
being protected (number of listed buildings at risk
from damage or decay, for example) or how many
people each year visit protected houses, churches,
castles, etc. These sorts of measurements are popular because heritage is seen as prima facie evidence
of diversity – if part of the heritage is lost, then so,
too, is part of local distinctiveness. Perhaps such
measurements could be introduced in the South East
Baltic region.
Zbyt mała ilość produktów, których nazwy uzyskały
taką ochronę, utrudnia rzetelną ocenę odrębności
kulturowej regionów. Dlatego musimy spojrzeć również
na produkty posiadające certyfikaty krajowe i regionalne. Zarówno Litwa, Polska jak i obwód kaliningradzki posiadają takie programy, a większość
z nich stosuje podobne kryteria jak programy unijne.
Photo: Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego
Odrębność kulturowa regionów, będąca ich ogromnym potencjałem jest nieustannie poszukiwana przez
turystów i urlopowiczów lecz jednocześnie niezmiernie trudno ją znaleźć. Promowanie produktów lokalnych i regionalnych jest z jednej strony sposobem na
zadowolenie gości, jak również przyczynia się do
tworzenia nowych miejsc pracy oraz wzmacniania
poczucia tożsamości i solidarności społecznej wśród
mieszkańców. Wyzwanie, jakiemu muszą stawić
czoła mieszkańcy regionu południowo-wschodniego
Bałtyku, to narastająca ilość turystów, co wymaga
wyciągnięcia wniosków z doświadczenia innych
regionów oraz determinacji w dążeniu do ochrony
wszystkich cech regionalnych, które odróżniają ten
region od innych.
Obecnie dostępne są jedynie dane z Polski. Na rejestrację w Programie Ochrony Produktów Regionalnych
UE czekają dwa produkty z Pomorza (żaden jednak nie
pochodzi z obszaru nadmorskiego). 77 produktów
zostało umieszczonych na liście Produktów Tradycyjnych
w programie nadzorowanym przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, niestety tylko o niektórych możemy powiedzieć, że są „nadmorskie”, jeśli brać pod uwagę
pochodzenie ich składników, są to: śledź smażony
z cebulą po kaszubsku, łosoś solony, śledź pomorski
solony w beczce czy kaczka po pomorsku.
Attention has turned recently to the possibility of
marketing fish dishes as distinctive South East Baltic
produce. Hence in Lithuania over 20 local fish dishes
including lamprey, bream and eel have been identified
as characteristic of the area. A further 15 have been
recorded in Kaliningrad Oblast.
Ostatnio rozważa się możliwość wprowadzenia na
rynek potraw z ryb jako oryginalnych produktów
pochodzących z obszarów nadmorskich południowo-wschodniego Bałtyku. Na Litwie ponad 20 miejscowych potraw z ryb, w tym: minóg, leszcz i węgorz
zostało zidentyfikowanych jako charakterystyczne dla
tego regionu. Kolejne 15 gatunków zostało zarejestrowanych w obwodzie kaliningradzkim.
There is no equivalent scheme in Russia to the EU
Protected Names Schemes but a number of traditional
homecrafts are produced in Kaliningrad Oblast –
wooden carvings, wicker-work, fur clothing, etc.
Immediately appealing is some measure of the significance of the amber trade, perhaps the single
most distinctive product of the coastal region and
one that both attracts tourists and provides work in
coastal communities, especially in Kaliningrad
Oblast where around 90 percent of the world’s
extractable deposits are located.
Na terenie Rosji nie istnieje żaden specjalny system,
który opisuje i nadaje certyfikaty oryginalnym produktom lokalnym, jednak produkuje się tam wiele
tradycyjnych wyrobów rzemieślniczych jak drewniane
rzeźby, wyroby wyplatane, okrycia futrzane itp.
11 Loss of cultural distinctiveness
Inne podejście do tego jak zidentyfikować tożsamość
kulturową polega na zainteresowaniu się „dziedzictwem” i jego ochroną (na przykład spis budowli,
które grożą zawaleniem lub zniszczeniem) oraz poznanie statystyk odwiedzin historycznych budowli,
kościołów, zamków będących pod ochroną itd.
Takie procedury są popularne, ponieważ dziedzictwo
(kulturowe, historyczne, społeczne) jest postrzegane
jako główny dowód na istnienie tożsamości – jeżeli
dziedzictwo zaniknie, to będzie to równoznaczne
z zanikiem części lokalnej tożsamości. Być może taką
właśnie procedurę należałoby wdrożyć na obszarze
regionu południowo-wschodniego Bałtyku.
Należałoby również stworzyć „narzędzie” mierzące
znaczenie handlu bursztynem, być może, jedynym
unikalnym produktem kojarzonym z Regionem,
zarówno przyciągającym turystów jak również dającym
zatrudnienie mieszkańcom terenów przybrzeżnych,
szczególnie w obwodzie kaliningradzkim, gdzie znajduje się około 90% światowych złóż bursztynu.
11 Utrata odrębności kulturowej
HABITAT
PRAWNIE CHRONIONE
DESIGNATED SITES
protected areas
COASTAL AND MARINE
10 ZMIANY WAŻNYCH
i gatunków
of habitat
maritime species
znajdujących się
znakami PDO/PGI/TSG
Fig. 12.2: Working age employment rate in Pomorskie Voivodeship, 1996-2006
Rys. 12.2: Stopa zatrudnienia ludności w wieku produkcyjnym, województwo pomorskie, 1996-2006
12 Patterns of employment
12.1 Employment by economic activity,
employment status and place of work
12 Struktura zatrudnienia
12.1 Zatrudnienie według działalności
gospodarczej, stanu zatrudnienia
oraz miejsca pracy
55
Non-coastal districts
50
Coastal districts
45
• In Lithuania, the employment rate for people aged
15-64 is almost 70 percent. By contrast, the employment rate of 54.5 percent in Poland in early 2007
was the lowest in the European Community. Pomorskie
Voivodeship fared worse than the national average
at 48.4 percent. However, employment rates in some
coastal counties in Pomorskie were higher by a factor
of four or five than the average for inland counties.
Fig. 12.1: Rate of employment in the South East Baltic Region, 2006*
Rys. 12.1: Stopa zatrudnienia w regionie południowo-wschodniego Bałtyku, 2006*
40
35
% in employment
Key messages
30
25
20
15
10
5
0
1996
• Although the figures are less clear, a similar situation appears to pertain in Kaliningrad Oblast.
Participation rates overall may be as low as 35-40
percent but employment rates in coastal districts
are almost twice as high as in inland areas.
1997
Fig. 12.3: Working age
employment rate, Klaipeda
County, 2001-2006
Rys. 12.3: Stopa zatrudnienia
ludności w wieku produkcyjnym, okręg kłajpedzki,
2001-2006
• The economic participation rate for men and
women aged between 55 and 64 in Poland is just
28 percent, the lowest in EU27.
• Generally speaking, employment in the public
sector is greatest in Kaliningrad Oblast and lowest
in Pomorskie whereas employment in industry
and commerce is three or four percentage points
higher in Klaipeda County than elsewhere in the
South East Baltic region.
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Fig. 12.4: Working age employment rate, Lithuania, Klaipeda County and integral
districts, 2001-2006
Rys. 12.4: Stopa zatrudnienia ludności w wieku produkcyjnym, Litwa, okręg kłajpedzki i gminy, 2001-2006
• Na Litwie stopa zatrudnienia ludności w wieku
produkcyjnym (15-64 lat) wynosi prawie 70 procent.
Dla porównania, w Polsce na początku 2007
roku wartość stopy zatrudnienia utrzymywała się
na poziomie 54,5 procent, co dawało jej ostatnie
miejsce w Unii Europejskiej. Województwo pomorskie odnotowało jeszcze niższą wartość wskaźnika
– 48,4 procent. Jednakże, stopa zatrudnienia
w niektórych nadbrzeżnych gminach województwa
pomorskiego była cztery lub pięć razy wyższa niż
średnia dla gmin położonych w głębi lądu.
• Podobna sytuacja zdaje się mieć miejsce w obwodzie kaliningradzkim, chociaż tu dokładne dane
nie są dostępne. Stopa zatrudnienia może wynosić
jedynie 35-40 procent, ale zatrudnienie w rejonach
przybrzeżnych jest prawie dwa razy wyższe niż
w głębi lądu.
• Stopa uczestnictwa w życiu gospodarczym
mężczyzn i kobiet w wieku pomiędzy 55 a 64 rokiem
życia w Polsce wynosi jedynie 28 procent i jest
najniższa spośród 27 krajów Unii Europejskiej.
• Zatrudnienie w sektorze publicznym jest najwyższe
w obwodzie kaliningradzkim a najniższe w województwie pomorskim, podczas gdy zatrudnienie
w przemyśle i handlu jest o trzy lub cztery procent
wyższe w okręgu kłajpedzkim niż gdziekolwiek
indziej w regionie pd.-wsch. Bałtyku. W okręgu
kłajpedzkim zatrudnienie w przemyśle w strefie
przybrzeżnej jest wyższe niż w głębi lądu, lecz
w województwie pomorskim sytuacja jest odwrotna.
• In Klaipeda County, the proportion of the working
population engaged in industry in coastal districts
is greater than in non-coastal areas but the
reverse is true in Pomorskie Voivodeship.
• Employment data is reasonably comparable at
national and regional levels but beyond that the
geography of disaggregation varies considerably
from country to country where information about
the labour force is delineated variously by administrative and electoral boundaries, by postal
areas and by specially constructed entities such
as ‘travel-to-work areas’.
• Dane dotyczące zatrudnienia są porównywalne
na poziomie krajowym i regionalnym, dalej geografia podziału zasadniczo różni się w zależności od
kraju, gdyż informacja o sile roboczej zależna jest
od granic administracyjnych i okręgów wyborczych,
obszarów pocztowych lub specjalnie wyodrębnionych
jednostek takich jak „obszary podróży do pracy”.
* polskie dane na poziomie gminy bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób, bez SOF, duchownych pełniących obowiązki duszpasterskie i
pracujących w gospodarstwach indywidualnych; polish data at the commune level without economic entities employing up to 9 persons, SOF reports, employed
persons in individual agricultural holdings, and priest.
III – TO PROMOTE AND SUPPORT A DYNAMIC AND SUSTAINABLE COASTAL ECONOMY
III – PROMOWAĆ I WSPIERAĆ DYNAMICZNĄ I TRWAŁĄ GOSPODARKĘ NA OBSZARACH PRZYBRZEŻNYCH
III TO PROMOTE AND SUPPORT
A DYNAMIC AND SUSTAINABLE COASTAL ECONOMY
III PROMOWAĆ I WSPIERAĆ
DYNAMICZNĄ I TRWAŁĄ
GOSPODARKĘ NA
OBSZARACH PRZYBRZEŻNYCH
12.1 Employment by economic
activity, employment
status and place of work
12.1 Zatrudnienie według
działalności gospodarczej,
stanu zatrudnienia oraz
miejsca pracy
13.1 Number of incoming and
outgoing passengers per port
13.1 Liczba pasażerów przyjeżdżających i wyjeżdżających
w przeliczeniu na port
13.2 Volume of cargo handled
per port
13.2 Wielkość przeładunków
14 NATĘŻENIE RUCHU
TURYSTYCZNEGO
14.1 Overnight stays in tourist
accommodation
14.1 Noclegi w obiektach
zakwaterowania
turystycznego
14.2 Bed place occupancy
14.2 Stopień wykorzystania bazy
noclegowej
15 ZRÓWNOWAŻONY RUCH
TURYSTYCZNY
15.1 Number of tourist accommodations holding credible
and comparable eco-labels
15.1 Liczba obiektów zakwaterowania turystycznego
posiadających wiarygodne
i porównywalne
15.2 Ratio of overnight stays to
number of residents
15.2 Stosunek liczby noclegów
do liczby mieszkańców
Why monitor patterns of employment?
We want to know a number of things about employment:
The working age employment rate in both coastal
and non-coastal areas in Pomorskie decreased by
twelve percentage points between 1996 and 2003
and then rose by 2006 by two percentage points at
the coast but by six points in inland districts (fig. 12.2).
A similar pattern pertained in Klaipeda County but
the variation in the rate was not so dramatic – it fell
from 63 percent in 2001 to 61 percent in 2003 and
then rose to 68 percent in 2006 (fig.12.3). In both
Poland and Lithuania, it would seem reasonable to
suggest that the post-2003 bounce in the economy
was a direct result of entry into the European Union.
• What proportion of the population living at the
coast is economically active?
• What work do people who live at the coast do; that
is, in what economic sector do they work?
• Where do they work; that is, do they work locally?
somewhere else within the coastal zone? or do they
commute away from the coast and work inland?
• How do they work; that is, are their jobs full-time or
part-time, permanent or seasonal?
• Who works; that is, by gender, ethnicity and age?
• Do patterns of employment differ significantly
between the coast and the wider region?
Such information is necessary to help us assess the comparative strengths and weaknesses of the coastal economy and its prospects of generating sustainable employment.
Information at national and regional levels for both
Poland and Lithuania can be obtained from Eurostat.
Regional employment statistics are disaggregated
below municipality level and can be accessed via the
Department of Statistics of the Government of the
Republic of Lithuania, the Statistical Office in Gdansk,
the Regional Data Bank of the Polish Central
Statistical Office, and official reports of ROSSTAT
(Russian federal statistics authority): „Basic indices of
development of cities and districts in Kaliningrad
Oblast for 1999–2005 period”.
Fig. 12.5: Employment by economic activity, Kaliningrad Oblast, 2006 (%)
Rys. 12.5: Zatrudnienie według działalności gospodarczej, obwód kaliningradzki,
2006 (%)
Dlaczego należy monitorować strukturę zatrudnienia?
Należy skontrolować wiele aspektów zatrudnienia:
• Jaka część ludności żyjąca na wybrzeżu jest aktywna
gospodarczo?
• Jaką pracę wykonują mieszkańcy wybrzeża (tj. w jakim
sektorze gospodarki pracują)?
• Gdzie oni pracują (na miejscu, gdzieś indziej
w strefie przybrzeżnej, czy też dojeżdżają do pracy
na obszary w głębi lądu)?
• Jak oni pracują (tj. w pełnym czy niepełnym wymiarze
czasu pracy, stale czy sezonowo)?
• Kto pracuje (tj. biorąc pod uwagę płeć, przynależność etniczną i wiek)?
• Czy struktura zatrudnienia różni się w sposób
znaczny pomiędzy wybrzeżem a szerzej pojętym
regionem?
Coastal districts in all three countries seem to be performing better than non-coastal areas but the evidence
is inconclusive. For example, unemployment in Pomorskie in 2006 averaged nearly 23 percent but the lowest
rates were found in coastal counties – Wejherowo
(13.8%), Gdansk (6.2%), Gdynia (5.9%) and Sopot
(5.0%). However, the county with the highest rate in
Pomorskie was also coastal: Nowy Dwor Gdanski with
34 percent of its working age population without a job.
Again, figure 12.4 shows that the employment rate
in coastal areas of Klaipeda County has outstripped
that of non-coastal districts throughout the early years
of this century. However, a closer look at the data
reveals some interesting variations. Proportional growth
in employment in recent years has been greatest not
only in Palanga coastal district (undoubtedly a function
of expanding tourism) and Klaipeda city (associated
with port activities) but also in predominantly rural
districts like Silutes and, especially, Skuodo. By contrast,
the biggest fall of employment in Klaipeda County is
that of the coastal Neringa district.
Informacje takie są niezbędne do dokonania oceny
porównywalnych mocnych i słabych stron gospodarki
wybrzeża oraz jej perspektywy zrównoważonego
zatrudnienia.
Informacje na poziomie narodowym oraz regionalnym zarówno dla Polski jak i dla Litwy można uzyskać
w Eurostacie. Regionalne statystyki zatrudnienia
rozdzielone są poniżej szczebla gminnego i można
uzyskać do nich dostęp za pośrednictwem Wydziału
Statystyki Rządu Republiki Litewskiej, Urzędu
Statystycznego w Gdańsku, Regionalnej Bazy Danych
GUS oraz urzędowych raportów ROSSTAT
(rosyjskiego federalnego urzędu statystycznego):
„Podstawowe wskaźniki rozwoju miast i rejonów
w obwodzie kaliningradzkim w latach 1999-2005”.
The employment rate for large and medium-sized
businesses in Kaliningrad Oblast between 2002 and
2005 showed a small rise in coastal areas and a commensurate decrease in non-coastal areas, the average
level of employment at the coast being approximately
1.8 percent higher than in non-coastal districts.
Stopa zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym
zarówno na wybrzeżu jak i na pozostałych obszarach
województwa pomorskiego zmniejszyła się o dwanaście
punktów procentowych między rokiem 1996 a 2003,
potem wzrosła do 2006 roku o dwa punkty procentowe na wybrzeżu i sześć punktów procentowych w głębi
lądu (rys. 12.2). Podobna sytuacja miała miejsce
w okręgu kłajpedzkim, ale zmiana wysokości stopy
nie była aż tak dramatyczna – spadła ona z 63%
In terms of economic activity, the trends in the South
East Baltic region would appear to mirror those elsewhere in Europe, viz. a decline in primary and secondary activities, and an increase in tertiary and quaternary services.
w 2001 roku do 61% w 2003 roku, a następnie
wzrosła do 68% w 2006 roku (rys. 12.3). Zarówno dla
Polski jak i Litwy wydaje sie uzasadnione przyjąć, że
odbicie gospodarcze po roku 2003 było bezpośrednim skutkiem wejścia do Unii Europejskiej.
Wydaje się, że obszary nadmorskie we wszystkich
trzech państwach mają lepsze wyniki niż pozostałe rejony,
ale dowody na to nie są jednoznaczne. Na przykład
bezrobocie w województwie pomorskim w roku 2006
wynosiło średnio prawie 23%, ale najniższe stopy
dotyczyły gmin na wybrzeżu – Wejherowa (13,8%),
Gdańska (6,2%), Gdyni (5,9%) i Sopotu (5,0%).
Jednakże gminą o najwyższej stopie była również
gmina położona na wybrzeżu: Nowy Dwór Gdański
z 34% ludności w wieku produkcyjnym pozostającymi bez pracy. Rys. 12.4 pokazuje, że wysokość stopy
zatrudnienia w nadmorskich rejonach okręgu kłajpedzkiego przewyższyła wysokość w rejonach pozostałych
w pierwszych latach obecnego wieku. Jednakże, przy
bliższym spojrzeniu dane ujawniają pewne ciekawe
rozbieżności. Proporcjonalny wzrost zatrudnienia
w ostatnich latach był najwyższy nie tylko w nadmorskiej gminie Połąga (bez wątpienia z powodu
rozwoju turystyki) oraz mieście Kłajpeda (w związku
z działalnością portu), ale również w głównie wiejskich gminach jak Silutes, a szczególnie Skuodo.
Dla odmiany, najwyższy spadek zatrudnienia w okręgu
kłajpedzkim odnotowała nadmorska gmina Neringa.
Stopa zatrudnienia dla obwodu kaliningradzkiego
(wyłącznie dla dużych i średnich przedsiębiorstw)
w tym samym okresie (2002-2005) wykazała niewielki
wzrost w rejonach nadbrzeżnych oraz współmierny
spadek na pozostałych obszarach – średni poziom
zatrudnienia był o 1,8% wyższy w rejonach nadbrzeżnych.
W zakresie działalności gospodarczej trendy w regionie
południowo-wschodniego Bałtyku wydają się odzwierciedlać trendy ogólnoeuropejskie, tzn. spadek aktywności w rolnictwie i przemyśle oraz wzrost sektorów
usługowego i informatycznego.
Zatrudnienie w sektorze publicznym jest najwyższe
w obwodzie kaliningradzkim, gdzie szkolnictwo
(12,9%), zdrowie publiczne (9,9%), administracja
regionalna (7,7%) oraz publiczna gospodarka
mieszkaniowa (6,9%) łącznie stanowią prawie 40%
GOSPODARKĘ NA
miejsca pracy
per port
TURYSTYCZNEGO
accommodation
zakwaterowania
turystycznego
noclegowej
TURYSTYCZNY
i porównywalne
number of residents
Employment in the public sector is greatest in
Kaliningrad Oblast where education (12.9%), public
health (9.9%), regional government (7.7%) and
public housing (6.9%) together account for almost
40 percent of total employment (fig. 12.5). Less than
30 percent of the working population of Pomorskie
is engaged in the public sector whereas in Klaipeda
County, the figure is 38 percent. However, there is
a striking difference between coastal and non-coastal
districts in Lithuania which is not apparent in Poland
– public sector employment at the coast stood at
33 percent in 2003 whereas 43 percent were employed
in the state sector in non-coastal areas. Another
interesting difference between Pomorskie and
Klaipeda County is the relationship between coastal
and non-coastal districts and employment in industry
and construction. In Klaipeda County, a greater proportion of the working population in coastal areas is
engaged in industry than in non-coastal areas –
34:30%. However, the reverse is true in Pomorskie
Voivodeship where the comparable ratio is 30:44%.
We have only scratched the surface of the indicator.
We need to mine further into the databases of all three
countries before we can begin to understand the way
that the regional economy works. What would be
of enormous help (and would be necessary to underpin
the sort of regional economic strategy suggested above)
would be a programme of consolidation in data collection, collation and description. This is especially pertinent at the local level and would help us understand
better the relationship between coastal and non-coastal
areas.
Fig. 12.6: Employment by economic activity in coastal and
non-coastal districts, Pomorskie Voivodeship 2000-2005
Rys. 12.6: Zatrudnienie według działalności gospodarczej w gminach nadbrzeżnych i pozostałych, województwo pomorskie
2000-2005
ogólnego zatrudnienia (rys. 12.5). W województwie
pomorskim mniej niż 30% ludności pracującej
zatrudniona jest w sektorze publicznym, podczas gdy
w okręgu kłajpedzkim wskaźnik ten wynosi 38%.
Jednakże na Litwie daje się zaobserwować uderzająca różnica pomiędzy rejonami przybrzeżnymi
a pozostałymi, która nie jest widoczna w Polsce – na
wybrzeżu zatrudnienie w sektorze publicznym
wynosiło 33% w 2003 roku, przy 43% zatrudnionych
w sektorze publicznym w pozostałych rejonach. Inną
ciekawą różnicą między województwem pomorskim
a okręgiem kłajpedzkim jest relacja pomiędzy gminami nadbrzeżnymi i pozostałymi oraz zatrudnieniem
w przemyśle i budownictwie. W okręgu kłajpedzkim
wyższy odsetek ludności pracującej w gminach nadbrzeżnych zatrudniony jest w przemyśle niż w gminach pozostałych – 34%:30%. Tymczasem w województwie pomorskim odnotowano odwrotną zależność
w stosunku 30%:44%.
management?
Zrównoważona gospodarka charakteryzuje się
wysoko rozwiniętym sektorem „wiedzy” zasilanym
głównie przez regionalne badania i innowacje oraz
zatrudnianiem wysoko wykwalifikowanej, dobrze
opłacanej kadry, której celem jest osiągnięcie
równowagi pomiędzy życiem a pracą bardziej niż
nadmierna konsumpcja. Zatrudnienie w produkcji
będzie znacząco niższe – być może poniżej 20%
pracującej ludności – jednakże ta reszta wytwarzać
będzie wysokiej jakości produkty wykorzystując
nowoczesne technologie.
A sustainable economy is characterised by a highly
developed ‘knowledge’ sector powered by regional
research and innovation and staffed by a highly skilled,
well-paid labour force whose aim is an acceptable
work-life balance rather than conspicuous consumption. Employment in manufacturing will be considerably reduced – perhaps to less than 20 percent of the
working population – but the remnant will produce
high tech/high value products.
Potrzebujemy jednakże zdecydowanie więcej informacji zanim będziemy mogli sprecyzować, w jakim
kierunku zmierza gospodarka południowo-wschodniego Bałtyku. Pomimo iż centralne planowanie
w gospodarce regionalnej nie jest stosowane w żadnym z trzech krajów, rozsądne byłoby opracowanie
takiej strategii regionalnej, aby poszczególne obszary
południowo-wschodniego Bałtyku mogły być dla
siebie komplementarne, zamiast brać udział
w wyniszczającej konkurencji. Nie jest zbytnim urojeniem oczekiwanie, iż w przyszłości gospodarka rozwijać się będzie w tym kierunku, opierając się na specjalistycznej wiedzy związanej z morzem i obszarami
przybrzeżnymi.
Dotknęliśmy jedynie powierzchni tematu. Powinniśmy
zgłębić jeszcze bardziej bazy danych wszystkich
trzech państw zanim zrozumiemy sposób w jaki
działa regionalna gospodarka. Niezwykłą pomocą
(konieczną dla wspierania wyżej zasugerowanej
strategii regionalnej) okazałby się program konsolidacji procesu zbierania, porównywania i opisu
danych. Znajduje to zastosowanie w szczególności
na poziomie lokalnym i pomogłoby nam lepiej zrozumieć zależności pomiędzy rejonami nadbrzeżnymi
a pozostałymi.
miejsca pracy
per port
TURYSTYCZNEGO
accommodation
zakwaterowania
turystycznego
noclegowej
TURYSTYCZNY
However, we need considerably more information
before we can be precise about the direction(s)
in which the South East Baltic economy is heading.
And although central planning of the regional economy is out-of-favour in all three countries, nevertheless
it would be sensible to evolve a regional strategy so
that different parts of the South East Baltic can complement each other rather than engage in destructive
competition. It is not too fanciful to see the South East
Baltic economy of the future developing in such
a direction, perhaps built around its core asset, that of
coastal and marine expertise and understanding.
GOSPODARKĘ NA
i porównywalne
number of residents
Fig. 13.2: Number of passengers passing through Klaipeda port, 2000-2006
Rys. 13.2: Ilość pasażerów korzystających z portu w Kłajpedzie, 2000-2006
13 Volume of port traffic
13.1 Number of incoming and outgoing
passengers per port
13.2 Volume of cargo handled per port
13 Natężenie ruchu
w portach
13.1 Liczba pasażerów przyjeżdżających
i wyjeżdżających w przeliczeniu na port
13.2 Wielkość przeładunków w przeliczeniu
na port
Fig. 13.1: Passenger traffic in the South East Baltic
Rys. 13.1: Ruch pasażerski w regionie południowo-wschodniego Bałtyku
Key messages
• All four of the biggest ports in the South East Baltic
region (Gdansk, Gdynia, Klaipeda and Kaliningrad)
show growth in both numbers of passengers and
volume of cargo handled. However, significant differences persist in the pace of port development.
• Największe cztery porty regionu południowowschodniego Bałtyku (Gdańsk, Gdynia, Kłajpeda
i Kaliningrad) notują wzrost zarówno jeśli chodzi
o liczbę pasażerów jak i ilość przeładunków.
Istnieją jednakże istotne różnice w tempie rozwoju poszczególnych portów.
Fig. 13.3: Volume of cargo handled, Klaipeda port, 2000-2006
Rys. 13.3: Wielkość przeładunków porcie Kłajpeda, 2000-2006
• The biggest passenger port in the South East Baltic
Region is Gdynia with a throughput of 470 thousand
passengers in 2007; the biggest cargo port is Klaipeda
with over 28 million tonnes handled in 2007.
• Największy port pasażerski w Regionie to Gdynia
z prawie 470 tys. pasażerów (2007 r.); największym portem handlowym w 2007 r. była Kłajpeda
z przeładunkami na poziomie ponad 28 milionów
ton.
• Passenger traffic has increased overall since the
turn of the twenty first century although this has been
due almost entirely to flows which originate in, or are
destined for, ports outside the South East Baltic region. Intra-South East Baltic traffic has virtually ceased.
• Ruch pasażerski zwiększył się od początku XXI
wieku, choć dzieje się tak prawie wyłącznie dzięki
przepływowi pasażerów z i do obszarów znajdujących się poza Regionem. Ruch wewnątrz Regionu
praktycznie nie istnieje.
• The strongest performing port in recent years in
terms of cargo handled has been Marine Port
Kaliningrad although volumes are small compared
with Klaipeda and ports in Pomorskie.
• Najszybciej zwiększającym wolumen w ostatnich
latach jest Morski Port Kaliningrad, choć ilości są
małe w porównaniu z Kłajpedą oraz portami
w województwie pomorskim.
• Each sub-region has ambitious port expansion
plans which need to be tested rigorously against
sustainability criteria.
• Każdy subregion posiada bardzo ambitne plany
dotyczące rozbudowy portów; plany te muszą
zostać rygorystycznie sprawdzone pod względem
kryteriów zrównoważonego i trwałego rozwoju.
13 Natężenie ruchu w portach
GOSPODARKĘ NA
miejsca pracy
per port
TURYSTYCZNEGO
accommodation
zakwaterowania
turystycznego
noclegowej
TURYSTYCZNY
i porównywalne
number of residents
Why monitor the volume of port traffic?
Fig. 13.5: Passenger traffic from Marine Port Kaliningrad
to St. Petersburg and Lübeck, 2005-2006
Rys. 13.5: Ruch pasażerski z Morskiego Portu Kaliningradu
do St. Petersburga i Lubeki, 2005-2006
We want to build-up a picture of the relative importance of ports to the coastal economy in terms of the
throughput of both passengers and cargo.
For many ports, passenger traffic is their lifeblood
and the loss of a ferry service or the building of a cruise
ship terminal can change their prospects dramatically,
not least because of the knock-on effects in terms of
local tourism, demand for port services and pressure
for associated infrastructure, especially roads. The effect
of changes in the amount of goods handled on local
employment or the demand for port services is more
difficult to ascertain because nowadays cargo is loaded
and unloaded mechanically. Again, it is often hard
to work out whether profits generated by port activities
are recycled locally or repatriated elsewhere.
Dlaczego należy monitorować natężenie ruchu
w portach?
Chcemy stworzyć obraz pokazujący ważność portów
dla nadmorskiej gospodarki w kategoriach wydajności
dotyczącej zarówno ilości pasażerów jak i przeładunków.
Dla wielu portów ruch pasażerski to niezbędny
i bardzo istotny rodzaj działalności, utrata usług promowych lub wybudowanie terminalu dla wycieczkowców może zmienić ich szanse na przyszły rozwój
w sposób dramatyczny, również poprzez wpływ na
miejscową turystykę, popyt na usługi portowe oraz
presję na rozbudowę infrastruktury, szczególnie drogowej. Trudno ocenić wpływ rozwoju portów handlowych na wzrost zatrudnienia w skali lokalnej czy
wzrost popytu na usługi portowe gdyż obecnie
załadunek i rozładunek przeważnie jest zautomatyzowany. Trudno jest również określić czy zyski wytworzone przez porty zostaną spożytkowane na
miejscu czy też zostaną przeniesione gdzie indziej.
Fig. 13.4: Volume of cargo handled in the South East Baltic
Rys. 13.4: Wielkość przeładunków w głównych portach regionu południowo-wschodniego Bałtyku
What is more certain is that an increasing throughput
of goods year-on-year will lead to a demand for additional port infrastructure such as new docks, roads, sea
defences, freight storage facilities, and so on, and
that these will have varying degrees of benefit and
disbenefit to the local and regional economy and
environment.
Dane zostały uzyskane z Eurostatu, Wydziału Statystyki
Rządu Republiki Litewskiej, Urzędu Statystycznego
w Gdańsku, Instytutu Morskiego w Gdańsku, oficjalnych sprawozdań ROSSTAT, w szczególności
Podstawowych indeksów rozwoju miast i okręgów
w obwodzie kaliningradzkim (1999-2005). Dodatkowe
dane zostały pobrane z: www.portofklaipeda.lt
http://seanews.info/seanews, www.portgdansk.pl
oraz www.worldcargonews.com.
GOSPODARKĘ NA
miejsca pracy
per port
Zwiększająca się z roku na rok wydajność portów
towarowych z pewnością wpłynie na potrzebę rozwoju dodatkowej infrastruktury portowej (nowe doki,
drogi, konstrukcje hydrotechniczne, magazyny itd.),
a to z kolei może mieć zarówno pozytywny jak
i negatywny wpływ na lokalną i regionalną gospodarkę i środowisko naturalne.
TURYSTYCZNEGO
accommodation
zakwaterowania
turystycznego
noclegowej
TURYSTYCZNY
i porównywalne
number of residents
Data were obtained from EUROSTAT, the Department of
Statistics to the Government of the Republic of Lithuania;
the Statistical Office in Gdansk and the Maritime Institute in Gdansk; and official reports of ROSSTAT (Russian
federal statistics authority), especially Basic indices of
development of cities and districts in Kaliningrad Oblast
(1999-2005). Additional data was sourced from:
www.portofklaipeda.lt; http://seanews.info/seanews;
www.portgdansk.pl; and www.worldcargonews.com.
Throughput of passenger traffic has increased substantially in the South East Baltic since the turn of the twenty
first century. Klaipeda, for example, saw an increase of
55% in incoming and outgoing passengers between
2000 and 2006 from 107,000 to 239,000 although
a significant proportion of this increase was due to cruise
liners docking at a terminal opened in 2003. Exactly
what contribution cruise passengers make to the local
economy has yet to be calculated.
In Pomorskie Voivodeship, the biggest passenger ports
are Gdynia (over 450,000 passengers each year) and
Gdansk (nearly 200,000).
Passenger traffic in Kaliningrad Oblast is comparatively small. However, Kaliningrad-Pionerskiy is supposedly planning a cruise liner terminal to be built in the near
future. There has been a recent increase of 11 percent
in the number of passengers using ferries from
Kaliningrad-Baltiysk to St. Petersburg and an even bigger increase – 37 percent – in the number travelling to
and from Lübeck in Germany (fig. 13.5).
There used to be a fairly vibrant intra-regional market
but this has almost disappeared over the past decade.
Short cruises still ply from Gdansk to KaliningradBaltiysk in search of tax-free alcohol and tobacco but
the future of the trade depends on ongoing bilateral
negotiations between the Polish and Russian authorities.
With regard to the amount of cargo handled, Gdynia
(by 34%), Klaipeda (by 32%) and Gdansk (by 29%)
have all expanded rapidly since 2000. The strongest
performance, though, was that of Kaliningrad-Baltiysk
which has grown by 70 percent since the turn of the
century. However, volumes handled by the Russian port
remain small at around 14,000 tonnes in 2006 (compared to Klaipeda which transshipped over 28 million
tonnes in 2007 and overtook Gdansk to become the
biggest port in the South East Baltic region).
Fig. 13.6: Passenger throughput per Polish port, 1998-2005 (% of total throughput)
Rys. 13.6: Ruch pasażerski w polskich portach w stosunku do całkowitej wydajności,
1998-2005
Intensywność ruchu pasażerskiego wzrosła znacząco
w regionie południowo-wschodniego Bałtyku od
początku XXI wieku. Dla przykładu Kłajpeda zanotowała wzrost ruchu pasażerskiego o 55% w latach
2000-2006 z 107 tys. do 239 tys., choć najczęściej
związane to było z wizytami wycieczkowców korzystających z terminalu otwartego w 2003 roku. Na razie
trudno ocenić jaki wkład ruch wycieczkowców będzie
miał dla lokalnej gospodarki.
management?
A recent forecast suggests that port activity in the Eastern
Baltic will increase by at least a further third over current
figures by 2020 but that expansion may not be uniform
across the South East Baltic region. Of crucial importance will be investment in railway connections to the
south and east. Klaipeda is well-placed in this regard:
the port is linked already to Odessa on the Black Sea
via Minsk and Kiev and will be the western terminus of
the new Trans-Siberian Mainline to Vladivostok via
Vilnius, Minsk, and Moscow. Gdansk is planning similarly: a new freight connection to Brno/Bratislava via
Warsaw built within the framework of the EU Trans
European Network should be operational by 2015.
Gdynia and Gdansk derive a significant proportion of
their income from handling Russian oil in transit to western Europe and hence a proposed pipeline by-passing
the ports is a considerable threat. Not surprisingly, both
ports are looking intently at alternative cargos – Gdynia
has doubled its container-based general cargo trade to
460,000 20ft equivalent of cargo in just five years.
W województwie pomorskim największe porty
pasażerskie to Gdynia (ponad 450 tys. pasażerów
rocznie) i Gdańsk (prawie 200 tys.). Ruch pasażerski
w obwodzie kaliningradzkim jest nieporównywalnie
mały. Jednakże, port Kaliningrad – Pionersk planuje
w najbliższej przyszłości budowę terminalu dla
wycieczkowców. Ostatnio zanotowano wzrost o 11%
liczby pasażerów podróżujących promami z Kaliningradu – Bałtyjska do Sankt Petersburga, a jeszcze
większy wzrost o 37% na połączeniu do i z Lubeki
w Niemczech (rys. 13.5).
Kiedyś istniał dość aktywny rynek pasażerski
wewnątrz Regionu, jednakże prawie całkowicie
zaniknął on w okresie ostatniego dziesięciolecia.
Nadal organizowane są krótkie rejsy bezcłowe
z Gdańska do Kaliningradu/Bałtyjska a przyszłość
wymiany zależy od bilateralnych negocjacji między
polskimi i rosyjskimi władzami.
Fig. 13.7: Cargo handled per Polish port, 2001-2005 (% of total handled)
Rys. 13.7: Przeładunki towarów w poszczególnych polskich portach w stosunku do
całkowitych przeładunków, 2001-2005
GOSPODARKĘ NA
miejsca pracy
per port
TURYSTYCZNEGO
accommodation
zakwaterowania
turystycznego
noclegowej
Jeśli chodzi o przeładunki w portach to zarówno
Gdynia (o 34%), Kłajpeda (o 32%) i Gdańsk (o 29%)
gwałtownie zwiększyły swoje obroty od 2000 r.
Najsilniej rozwinął się jednak port KaliningradBałtyjsk, który od przełomu XX i XXI wieku zanotował
wzrost przeładunków o 70%. Jednakże w przypadku
tego portu ilości ładunków pozostają ciągle na
niewielkim poziomie ok. 14 tys. ton w 2006 (w porównaniu do Kłajpedy, która przeładowywała ponad
28 mln ton w 2007 i wyprzedziła Gdańsk, stając się
największym portem w Regionie).
EU policy is to revert by 2010 to the modal split in transport that prevailed in 1998. ‘Motorways of the Sea’ is
the principle policy tool to bring this about. The
Motorways are intended to concentrate freight flows on
sea-based logistical routes with the objectives of reducing road congestion and/or improving access to peripheral and island regions and countries. Four motorways
of the sea corridors, one of them for the Baltic Sea, have
been designated so far. Research has identified a number of links with the greatest potential to take advantage
of the Baltic Motorway. They include GothenburgKlaipeda, Karlshamn-Klaipeda and Karlskrona-Gdynia.
In addition, Kaliningrad-Baltiysk has been nominated as one of only two ports (the other being
Ostatnie prognozy sugerują, że aktywność portów na
południowo-wschodnim Bałtyku wzrośnie do 2020 r.
o przynajmniej 1/3 w stosunku do stanu obecnego,
rozwój ten jednakże nie będzie jednolity na obszarze
całego Regionu. Inwestycje w połączenia kolejowe
na wschód i południe odgrywają tu niezwykle ważną
rolę. Kłajpeda jest znakomicie umiejscowiona jeśli
chodzi o tego typu połączenia: port jest już połączony
z Odessą przez Mińsk i Kijów a będzie stacją końcową nowej Głównej Linii Transsyberyjskiej
z Władywostoku przez Moskwę, Mińsk oraz Wilno.
Gdańsk również planuje podobne działania: nowe
połączenie towarowe do Brna/Bratysławy przez
Warszawę, wybudowane w ramach projektu Sieci
Transeuropejskiej UE, powinno być gotowe do 2015 r.
Gdynia i Gdańsk czerpią znaczną część swoich
dochodów z tranzytu rosyjskiej ropy do Europy
Zachodniej i stąd proponowany rurociąg omijający
porty stanowi dla nich wielkie zagrożenie. Nic dziwnego, że oba porty poszukują alternatywnych
ładunków – Gdynia podwoiła przeładunki kontenerowe do liczby 460 tysięcy 20-stopowych naczep
kontenerowych w ciągu ostatnich 5 lat.
TURYSTYCZNY
i porównywalne
number of residents
St. Petersburg) ideally placed to service the Motorway
and provide transshipment facilities.
The well-being of the South East Baltic ports is essential
not only for local economies but for the national
economies as well. Klaipeda port, for example, provides 23,000 jobs and accounts for 4.5 percent of
Lithuania’s GDP. A little less than one third of all goods
traded internationally passes through the port. But fulfilling expansion plans can be realised only with massive
investments in new infrastructure and inevitably some
schemes will be in conflict with other land uses, not least
areas designated for landscape and nature conservation. Solutions will have to be bold and innovative such
as the massive artificial island at Klaipeda which will act
as an ‘avant-port’ for the city. The new island will be
about 1.8 km long and 0.6 km wide to accommodate
the expected increase in traffic. Moreover, it will be a
deep water port with 17.5 metres of water, allowing it
to lodge larger vessels.
Celem strategicznym Unii Europejskiej jest, aby do
roku 2010 powrócić do podziału zadań przewozowych
z 1998 r. Ma temu dopomóc koncepcja ‘Autostrad
Morskich’. Autostrady w założeniu mają na celu
skoncentrować przepływ ładunków na logistycznych
szlakach morskich tak, aby zredukować zatłoczenie
na drogach lądowych i/lub poprawić dostęp do
regionów peryferyjnych oraz regionów i krajów
wyspiarskich. Cztery Autostrady Morskie, jedna z nich
dla Morza Bałtyckiego, zostały już wskazane. Analizy
regionalne pokazały, jakie połączenia mają największy
potencjał, aby wpisać się w koncepcję Autostrady
Bałtyckiej. Należą do nich połączenia: Göteborg –
Kłajpeda, Karlshamn – Kłajpeda oraz Karlskrona –
Gdynia. W dodatku port Kaliningrad – Bałtyjsk został
nominowany jako jeden z dwóch portów mających
idealne położenie (drugim jest Sankt Petersburg) do
pełnienia roli portu przeładunkowego na Autostradzie.
The indicator is soundly based on readily available
data. However, it does not tell us everything we want
to know. Passenger statistics sometimes include
cruise ship passengers and sometimes do not.
Where they do, numbers by themselves do not
demonstrate the impact of cruise tourism on the
local economy. Similarly, the behaviour of ferry passengers will vary according to the type of trip they
have taken and the reasons for it.
In terms of cargo handled, it would be useful to
match future port expansion with both employment
and environmental impact. And, although difficult, it
would be useful to measure to what extent local
communities benefit, if at all, from the sort of automated, capital intensive methods of transshipment
increasingly being introduced to European ports.
Wskaźnik bazuje na solidnych i łatwo dostępnych
danych. Jednakże nie informuje nas o wszystkim.
Statystyka dotycząca ruchu pasażerskiego czasem
zawiera dane o wycieczkowcach, a czasem nie. W
tym pierwszym przypadku dane nie wskazują wpływu
turystyki wycieczkowej na lokalną gospodarkę.
Podobnie, zachowanie się pasażerów promów
będzie się różniło w zależności od typu wycieczki
i powodów, jakie nimi kierowały.
W zakresie przeładunków byłoby korzystnie zharmonizować przyszły rozwój portu z zatrudnieniem i wpływem na środowisko. Byłoby też wskazane zmierzyć,
czy i w jakim stopniu lokalne społeczności korzystają
z coraz chętniej wdrażanych w europejskich portach
zautomatyzowanych, wymagających znacznych
nakładów kapitałowych, metod przeładunkowych.
Dobra kondycja portów Regionu jest ważna nie tylko
dla lokalnej, ale i państwowej gospodarki. Port
w Kłajpedzie zapewnia 23 tys. miejsc pracy i wytwarza
4,5% PKB Litwy, obsługując prawie jedną trzecią
towarów w międzynarodowym obrocie handlowym.
Jednakże zrealizowanie planów rozwoju portu jest
uzależnione od wielkich inwestycji infrastrukturalnych
a to nieuchronnie doprowadzi do konfliktów przestrzennych z innymi użytkownikami, choćby z lądowymi
i morskimi obszarami chronionymi. Sytuacja ta
wymagać będzie odważnych rozwiązań, takich jak:
gigantyczna sztuczna wyspa w Kłajpedzie, która
będzie służyła jako awanport dla miasta. Nowa
wyspa o długości 1,8 km i szerokości 0,6 km,
pozwalająca obsłużyć spodziewany wzrost przewozów, będzie portem głębokowodnym o głębokości basenu 17,5 metra, gdzie będą mogły zacumować większe statki.
Port expansion and operational activities can co-exist
happily with recreation and tourism (ports can become
tourist attractions in their own right) and with priority
habitats, landscapes and seascapes. The key to success
is to prevent piecemeal, small-scale development and
to draft a multifunctional strategy based on sound integrated coastal management principles including marine
spatial planning in all three countries in the South East
Baltic region.
miejsca pracy
per port
TURYSTYCZNEGO
accommodation
zakwaterowania
turystycznego
noclegowej
TURYSTYCZNY
i porównywalne
number of residents
Rozwój portów oraz ich działalność może harmonijnie współistnieć z wypoczynkiem i turystyką (porty
mogą np. stać się atrakcjami turystycznymi), mając
na uwadze jakość środowiska naturalnego czy krajobrazy lądowe i morskie. Kluczem do sukcesu jest
wstrzymanie się od rozproszonych inwestycji na małą
skalę oraz przygotowanie wielofunkcyjnej strategii
opartej na zasadach zintegrowanego zarządzania
obszarami przybrzeżnymi, biorącej pod uwagę
planowanie obszarów morskich we wszystkich trzech
krajach regionu.
GOSPODARKĘ NA
14 Intensity of tourism
14 Natężenie ruchu
turystycznego
14.1 Overnight stays in tourist accommodation
14.1 Noclegi w obiektach zakwaterowania
turystycznego
14.2 Stopień wykorzystania bazy noclegowej
Key messages
Fig. 14.1: Bed place occupancy in South East Baltic
Rys. 14.1: Stopień wykorzystania bazy noclegowej w regionie południowo-wschodniego Bałtyku
• The number of overnight stays in tourist accommodation in the South East Baltic region is increasing year-on-year although there are significant
sub-regional differences. For example, between
2000 and 2007, the number of overnight stays in
holiday campsites increased by 74 percent in
Lithuania but by just 1 percent in Pomorskie.
Poland as a whole, however, recorded a 40 percent loss!
• Liczba noclegów w obiektach zakwaterowania
turystycznego w regionie południowo-wschodniego
Bałtyku wzrasta z roku na rok, choć istnieje tu znaczne zróżnicowanie na poziomie subregionów. Dla
przykładu, w latach 2000-2007 liczba noclegów
udzielonych na Litwie wzrosła o 74 procent, lecz
zaledwie o 1 procent w województwie pomorskim.
W tym samym czasie Polska jako całość zanotowała
jednak spadek w wysokości 40 procent!
• Whereas over 40 percent of overnight stays in
Poland in 2006 were made by non-residents, in
Pomorskie the comparable figure was less than
one quarter. By contrast, 31 percent of overnight
stays were made by residents and non-residents
alike in both Klaipeda County and Lithuania.
• Podczas gdy przeszło 40 procent noclegów w Polsce
w 2006 r. było wykorzystanych przez nierezydentów,
odpowiednia liczba w województwie pomorskim wynosiła mniej niż jedną czwartą. Natomiast w okręgu kłajpedzkim i na Litwie 31 procent noclegów było wykorzystanych zarówno przez rezydentów, jak i nierezydentów.
• Domestic tourists visit coastal areas predominantly for their main holiday and to enjoy beaches,
the sea and outdoor activities. Non-domestic
tourists are more likely to spend up to six days
sightseeing, shopping, accessing cultural activities
and enjoying city life.
• Turyści krajowi przyjeżdżają na wybrzeże głównie
po to, aby spędzić tu większą część swojego urlopu
lub wakacji, korzystając z plaż, morza i atrakcji na
świeżym powietrzu. Turyści zagraniczni spędzają tu
raczej nie więcej niż sześć dni, głównie zwiedzając, robiąc zakupy, biorąc udział w życiu kulturalnym i korzystając z uroków życia miejskiego.
• There appears to be little difference between
the relative performance of coastal and non-coastal
districts in terms of the proportion of overnight
stays.
• Wydaje się, że różnica pomiędzy względnymi wynikami obszarów nadmorskich i tych w głębi lądu
pod względem proporcji noclegów jest niewielka.
• Od 2000 r. wykorzystanie bazy noclegowej
w regionie południowo-wschodniego Bałtyku
uległo poprawie; tym niemniej, sezon turystyczny
na wielu obszarach nadmorskich trwa nieco ponad
trzy miesiące letnie.
• Bed place occupancy has improved throughout
the South East Baltic region since 2000; nevertheless, the tourist season in many coastal areas
barely lasts more than three months in summer.
14 Natężenie ruchu turystycznego
GOSPODARKĘ NA
miejsca pracy
per port
TURYSTYCZNEGO
accommodation
zakwaterowania
turystycznego
noclegowej
TURYSTYCZNY
i porównywalne
number of residents
Why monitor intensity of tourism?
Dlaczego należy monitorować natężenie ruchu turystycznego?
At its most basic, tourism is about numbers – numbers
of visitors, numbers of cars, numbers of flights, numbers of hotels, apartments and campsites, numbers of
restaurants, clubs and cafés – and the impact of those
numbers, both negative (an increase in CO2 emissions,
in water consumption, energy use, waste and litter;
and a decline in ecological and cultural diversity) and
positive (more jobs, more money, more opportunities,
more social inclusion, more stable, prosperous communities). Measuring the number of overnight stays is
the necessary first step towards an assessment of the
relative weight of all those numbers and thus of the
relative benefits of tourism itself. Simply, we want to
know whether the volume of tourism at the coast is
increasing, stable or decreasing.
The number of overnight stays in tourist accommodation increased by 31 percent in both Klaipeda County
and the remainder of Lithuania between 2000 and
2006. There was little discernible difference between
coastal and non-coastal areas (fig. 14.2). The situation in Pomorskie is more complex. Around 80 percent of overnight stays are registered in the coastal
zone. The number of such stays peaked in 1998 but
fell slightly the following year before plummeting in
2000: coastal districts lost almost 20 percent of their
overnight stays while non-coastal districts saw a fall
of 16 percent. The situation was redeemed somewhat in 2001 but despite a small surge in 2006, it is
probable that Pomorskie has still not recovered the
number of overnight stays it recorded in the late
nineties.
W maksymalnym uproszczeniu, w turystyce chodzi o liczby – liczbę gości, liczbę samochodów, liczbę lotów,
liczbę hoteli, apartamentów i kempingów, liczbę restauracji, klubów i kawiarni – oraz o wpływ tych liczb, zarówno negatywny (wzrost emisji dwutlenku węgla, zużycia
wody, zużycia energii, ilości odpadów i śmieci, a także
zmniejszenie zróżnicowania ekologicznego i kulturalnego),
jak i pozytywny (więcej miejsc pracy, więcej pieniędzy,
większe możliwości, większe uspołecznienie, więcej
stabilnych, dobrze prosperujących społeczności). Pomiar
liczby noclegów jest pierwszym i niezbędnym krokiem
w kierunku oceny względnego znaczenia tych liczb,
a tym samym względnych korzyści z samej turystyki.
Chcemy po prostu wiedzieć, czy natężenie ruchu turystycznego na wybrzeżu wzrasta, jest stabilne czy spada.
Liczba noclegów w obiektach zakwaterowania turystycznego wzrosła w latach 2000-2006 o 31% zarówno
w okręgu kłajpedzkim jak i na pozostałym obszarze Litwy. Różnica pomiędzy obszarami nadmorskimi i w głębi
lądu (rys. 14.2) była mało dostrzegalna. Bardziej
złożona jest sytuacja w województwie pomorskim.
Około 80% zarejestrowanych noclegów przypada na
strefę nadmorską. Liczba takich noclegów osiągnęła
szczyt w 1998 r., lecz zmniejszyła się nieco w kolejnym
roku, po czym gwałtownie spadła w 2000 r.: spadek
w gminach nadmorskich wyniósł niemal 20%, podczas
gdy w gminach w głębi województwa 16%. Sytuacja
poprawiła się nieco w 2001 r., lecz mimo niewielkiego
wzrostu w 2006 r., w województwie pomorskim prawdopodobnie nie została ponownie osiągnięta liczba
noclegów rejestrowana pod koniec lat dziewięćdziesiątych.
Bed place occupancy rates indicate the extent to which
the demand for tourist accommodation is matched by
supply. A high rate may suggest shortages, particularly
at peak periods, and thus stimulate the provision of
more bed spaces. It may also lead to attempts to divert
tourists away from ‘honey pots’ where the pressure is
greatest. Conversely, low rates may indicate surplus
accommodation as a result of over-supply, or a fall in
demand, or both. We especially want to know what
the difference is between bed space occupancy in
peak periods and what it is out of season. Comparing
the two over time should help us judge the success or
otherwise of campaigns to extend the tourist season
through more months of the year. This applies particularly to coastal resorts which traditionally do most of
their business between June and September and then
languish for the rest of the year.
Data were obtained from EUROSTAT, the Department
of Statistics of the Government of the Republic of
Lithuania, the Statistical Office in Gdansk, the
Regional Data Bank of the Polish Central Statistical
Office, and from Basic indices of development of
cities and districts in Kaliningrad Oblast, published by
ROSSTAT (the Russian federal statistics authority) for
the years 1999–2005. Additional material was sourced
from www.tourism.lt.
Regarding the purpose of their visit, 38.7 percent of
visitors questioned throughout Lithuania listed
‘leisure, recreation and holidays’ followed by ‘visiting
friends and relatives’ (24.1%), ‘business and professional’ (23.7%) and ‘other’ (13.6%). We do not have
similar statistics for Klaipeda County – a fair guess
would be that at least two thirds (if not three quarters)
of visits to the county are for leisure, recreation and
holidays. This is underlined by the fact that almost
one million overnight stays in 2006 were registered
in Palanga district, which offers typical holidaymaking and recreational activities, whereas overnight
stays in Klaipeda City – a more obvious business and
professional destination – reached only 250,000.
A similar situation probably exists in Pomorskie; in
2006, the greatest number of overnight stays was
recorded in those coastal districts where the tourism
offer is relatively limited compared to the GdyniaSopot-Gdansk agglomeration.
Fig. 14.2: Number of overnight stays in tourist accommodation in both coastal and
non-coastal districts (within Klaipeda County), 2000-2005
Rys. 14.2: Liczba noclegów w obiektach zakwaterowania turystycznego, zarówno
w rejonach nadmorskich jak i nie położonych nad morzem, okręg kłajpedzki, 2000-2005
Wskaźniki wykorzystania bazy noclegowej pokazują
zakres, w jakim zapotrzebowaniu na obiekty zakwaterowania turystycznego odpowiada podaż. Wysoki wskaźnik może sugerować niedobory, szczególnie w okresach
szczytu i tym samym stymulować zwiększanie ilości miejsc
noclegowych. Może on również sugerować potrzebę
podejmowania prób kierowania turystów w miejsca
inne niż te najbardziej atrakcyjne, gdzie presja jest
największa. I odwrotnie, niskie wskaźniki mogą
wskazywać na nadmiar miejsc noclegowych w rezultacie nadmiernej podaży lub spadku popytu, względnie
jednego i drugiego. Chcemy w szczególności znać
różnicę między wykorzystaniem bazy noclegowej
w okresach szczytu i poza sezonem. Porównanie tych
dwóch wielkości w czasie powinno dopomóc nam
w dokonaniu oceny, czy kampanie dla przedłużenia
sezonu turystycznego na więcej miesięcy w roku
przyniosły rezultaty czy nie. Dotyczy to szczególnie
miejscowości nadmorskich, które tradycyjnie robią
najlepsze interesy między czerwcem a wrześniem,
a następnie zamierają na resztę roku.
Fig. 14.3: Percentage annual change in overnight stays in coastal and non-coastal
districts, Pomorskie Voivodeship, 2000-2006
Rys. 14.3: Roczna zmiana procentowa w liczbie noclegów w rejonach nadmorskich
i nie położonych nad morzem, województwo pomorskie, 2000-2006
Over 70 percent of international visitors to
Kaliningrad Oblast are from Germany (compared to
26 percent in Lithuania). Visitors, predominantly over
50 years of age, are ‘nostalgia tourists’, eager to
explore surviving Prussian heritage. Russian visitors
are predominantly from St. Petersburg and Moscow.
Dane zostały uzyskane z Eurostatu, Wydziału
Statystyki Rządu Republiki Litewskiej, Urzędu
Statystycznego w Gdańsku, Regionalnej Bazy Danych
GUS oraz z Podstawowych wskaźników rozwoju miast
i rejonów obwodu kaliningradzkiego za lata
1999–2005, opublikowanych przez ROSSTAT
(rosyjski federalny urząd statystyczny). Źródłem materiałów dodatkowych była strona www.tourism.lt.
Bed place occupancy rates have been increasing
steadily since 2000. They are highest in Kaliningrad
Oblast reaching 95 percent in season at the coast
Jeżeli chodzi o cel przyjazdu to 38,7% ankietowanych na terytorium całej Litwy podało
„wypoczynek, rekreacja i wakacje”, a w dalszej kolejności „odwiedziny przyjaciół i krewnych” (24,1%),
„biznes i sprawy zawodowe” (23,7%) oraz „inne”
(13,6%). Brak podobnych statystyk tylko dla okręgu
kłajpedzkiego – uzasadnione jest przypuszczenie,
że celem co najmniej dwóch trzecich (o ile nie trzech
czwartych) przyjazdów do okręgu jest wypoczynek,
rekreacja i wakacje. Potwierdza to fakt, że prawie
milion noclegów w 2006 r. zarejestrowano w rejonie
Połągi, który oferuje typowe formy działalności wczasowo-rekreacyjnej, podczas gdy liczba noclegów
w mieście Kłajpeda – stanowiącym cel raczej dla biznesmenów i profesjonalistów – osiągnęła zaledwie
poziom 250 tys. Podobna sytuacja ma prawdopodobnie miejsce w województwie pomorskim; w 2006 r.
największa liczba noclegów została odnotowana
w tych rejonach nadmorskich, w których kompleksowa oferta turystyczna jest stosunkowo ograniczona
w porównaniu z aglomeracją Gdynia-Sopot-Gdańsk.
W przypadku obwodu kaliningradzkiego ponad 70%
gości zagranicznych przybywa z Niemiec (w porównaniu do 26% na Litwie). Goście ci, przeważnie po
pięćdziesiątce, są „turystami sentymentalnymi”, żywo
pragnącymi zobaczyć pozostałości pruskiego dziedzictwa. Turyści rosyjscy przyjeżdżają w większości
z Sankt Petersburga i Moskwy.
GOSPODARKĘ NA
miejsca pracy
per port
TURYSTYCZNEGO
accommodation
zakwaterowania
turystycznego
noclegowej
TURYSTYCZNY
i porównywalne
number of residents
and even 75 percent out of season. Such figures
almost certainly indicate a shortage of accommodation (hence an additional 240 rooms were added to
the Oblast total in 2007). By contrast, rates in
Klaipeda County just exceed 80 percent in season at
the coast but fall to 60 percent out of season. The
highest rates in coastal districts in Pomorskie
Voivodeship were between 50 percent and 60 percent in 2004.
The major problem facing tourist destinations in the
South East Baltic region, especially at the coast itself,
is the short warm season which effectively limits
beach holidays to June, July and August. Outside
these months, many smaller resorts struggle to attain
occupancy rates greater than 25 percent. Attempts
are being made to extend the season by, for example, developing health spa facilities, introducing
weatherproofed attractions and creating heritage
trails and cultural centres.
• in Poland at county level but seasonal differences
are available only at the regional level;
• in Kaliningrad Oblast at county level but the data
are difficult to obtain, there are no data for several
hinterland units and no access to data on seasonal occupancy;
• in Lithuania at municipality level but there is nothing available at a smaller geography.
management?
The number of overnight stays gives an indication of
the economic importance of tourism. It also provides
a measure of the pressure from tourism and tourist
accommodation on the environment. The consumption
of energy and water, and the problems of wastewater
and waste disposal during peak seasons, require
additional planning and infrastructure in coastal
settlements. The maintenance of hotels and other
tourist accommodation requires energy, regardless
of the efficiency in occupying bed places. Peak season
concentrations of visitors in coastal settlements can
have a heavy impact on the environment, if not
properly managed, hence the ambition that many
local and regional authorities have to extend the
season by developing new and different attractions.
Wskaźniki wykorzystania bazy noclegowej systematycznie rosną od 2000 r. Najwyższe są w obwodzie
kaliningradzkim, gdzie dochodzą do 95% w miejscowościach nadmorskich w sezonie letnim, a nawet
poza sezonem osiągają wartość 75%. Liczby te
z pewnością wskazują na niedobór bazy noclegowej
(w związku z tym w 2007 r. oddano do użytkowania
ogółem 240 nowych pokoi).
Considering the importance of tourism to local and
regional economies, the lack of robust, credible and
readily available information at the appropriate
geography is surprising. Data are collected and
collated differently from country to country and even
from municipality to municipality. For example, the
number of bed places occupied is counted:
W przeciwieństwie do powyższego wskaźniki w okręgu
kłajpedzkim nieznacznie przekraczają 80% nad morzem
w sezonie, lecz spadają do 60% poza sezonem.
Najwyższe wskaźniki w rejonach nadmorskich województwa pomorskiego w 2004 r. wahały się w granicach 50-60%.
Główny problem, przed którym stoją miejscowości
turystyczne w regionie południowo-wschodniego
Bałtyku, przede wszystkim te położone nad samym
morzem, to krótki okres ciepły, który skutecznie
ogranicza wakacje na plaży do czerwca, lipca i sierpnia. Poza tymi miesiącami wiele mniejszych miejscowości wypoczynkowych walczy o utrzymanie wskaźników
zajętości wyższych niż 25%. Podejmowane są próby
przedłużenia sezonu, na przykład przez rozwój obiektów uzdrowiskowych, wprowadzanie atrakcji niezależnych od warunków pogodowych oraz tworzenie
szlaków dziedzictwa i ośrodków kultury.
Boundaries used do not necessarily correlate with
other delineations; ‘tourist areas’ or ‘tourism zone’
are often arbitrary creations. Similarly, definitions of
descriptors such as ‘tourist accommodation’ can
vary from country to country. In Poland, the reliability of some data is doubted; for example, there is
a strong possibility that data on overnight stays in private boarding houses and agrotouristism farms are
below their real value. Kaliningrad Oblast reports
tourist data in relative terms (e.g., in percentage
of occupancy of the unknown absolute number
of beds), which does not permit local analysis. Data
are needed in absolute figures at sub-district level,
at least for the coast. In order to evaluate trends in
the seasonal spread of tourist ‘pressure’, data on the
number of overnight stays needs better calibration
in terms of seasonal data such as monthly or from
May-October, and in ‘shoulder seasons’. Ideally, an
estimate for overnight stays in rented accommodation (houses and apartments) should be included in
order to calculate ‘real’ tourist pressure.
Liczba noclegów stanowi wskazówkę co do znaczenia
gospodarczego turystyki. Jest również miarą presji
wywieranej przez turystykę i obiekty zakwaterowania
turystycznego na środowisko. Zużycie energii i wody
oraz problemy ze ściekami i składowaniem odpadów
w szczycie sezonu wymagają dodatkowego planowania i infrastruktury w miejscowościach nadmorskich.
Utrzymanie hoteli i innych obiektów turystycznej bazy
noclegowej wymaga energii, niezależnie od efektywności wykorzystania miejsc noclegowych.
W przypadku braku właściwego zarządzania zagęszczenie gości w miejscowościach nadmorskich w szczycie sezonu może wywierać znaczny negatywny wpływ
na środowisko, dlatego wiele organów lokalnych
i regionalnych jest zainteresowanych przedłużeniem
sezonu przez rozwój nowych, zróżnicowanych atrakcji.
Biorąc pod uwagę znaczenie turystyki dla gospodarki lokalnej i regionalnej, brak solidnej, wiarygodnej
i łatwo dostępnej informacji na poziomie odpowiedniej jednostki administracyjnej jest zaskakujący.
Dane są gromadzone i zestawiane odmiennie w różnych
krajach, a nawet w różnych miastach. Na przykład,
liczba zajętych miejsc noclegowych jest liczona:
• w Polsce – na poziomie powiatu, lecz informacje
o różnicach sezonowych są dostępne jedynie na
poziomie regionalnym,
• w obwodzie kaliningradzkim – na poziomie rejonu
(powiatu), lecz uzyskanie danych jest trudne, brak
danych dotyczących szeregu jednostek w głębi
kraju i brak jest dostępu do informacji o sezonowych zróżnicowaniach,
• na Litwie – na poziomie gminy miejskiej, lecz brak
jakichkolwiek informacji z mniejszych jednostek
geograficznych.
Delimitacje wykorzystywane do gromadzenia danych
nie zawsze są zgodne z innymi ustalonymi podziałami
przestrzennymi; „obszary turystyczne” lub „strefa
turystyczna” to często dowolnie tworzone pojęcia.
Podobnie, definicje określeń opisowych typu „obiekt
zakwaterowania turystycznego” mogą być różne
w różnych krajach. W Polsce wiarygodność niektórych
danych jest wątpliwa; na przykład, jest bardzo możliwe, że dane dotyczące noclegów w prywatnych pensjonatach i gospodarstwach agroturystycznych są
zaniżone. W obwodzie kaliningradzkim dane dotyczące turystyki są podawane w wielkościach względnych (np. jako procent zajętości nieznanej absolutnej
liczby miejsc noclegowych), co nie pozwala na
przeprowadzenie lokalnej analizy. Potrzebne są dane
w liczbach bezwzględnych na poziomie sublokalnym,
przynajmniej dla wybrzeża. W celu dokonania oceny
trendów w sezonowym rozkładzie turystycznej „presji”
powinny być lepiej dopracowane dane o sezonowych
wahaniach liczby noclegów, np. dane dla poszczególnych miesięcy lub „od maja do października” oraz
dla sezonów przejściowych. Idealne dla obliczenia
„rzeczywistej” presji turystycznej byłoby uwzględnienie także szacunkowej liczby noclegów w wynajmowanych kwaterach prywatnych (domach i mieszkaniach).
GOSPODARKĘ NA
miejsca pracy
per port
TURYSTYCZNEGO
accommodation
zakwaterowania
turystycznego
noclegowej
TURYSTYCZNY
i porównywalne
number of residents
15 Sustainable tourism
15.1 Number of tourist accommodations holding credible and comparable eco-labels
15.2 Ratio of overnight stays to number of
residents
Key messages
• The number of tourist accommodations holding
eco-labels is inadequate for the task of measuring sustainable tourism in the South East Baltic
because there have been no applications to any
of the reputable schemes anywhere in the region.
It is possible to substitute Blue Flag awards but
they, too, are rarely applied for and, by definition, are suitable only for beach resorts. An alternative measure (or measures) is needed.
• The ratio of overnight stays to permanent residents
is predictably higher in coastal districts. The annual
average in 2006 in Pomorskie Voivodeship is 5:1 at
the coast compared to 1:1 in inland areas. Kaliningrad Oblast recorded just over 1.1:1 and 0.6:1 respectively in the same year. The disparity between coastal and non-coastal areas has been growing since
2000. In Klaipeda County, for example, the difference in ratios between coastal and non-coastal districts
was approximately 0.86 in 2000 and 1.23 in 2006.
• In high season in coastal resorts offering primarily
family holidays based on sun, sea and sand, the ratio
of overnight stays to permanent residents can reach
160-200:1. However, we need additional information to determine whether the volume of visitors, tourists and holidaymakers at such locations is intolerable.
‘Sustainable tourism’, ‘eco-tourism’ and ‘green tourism’
have been promoted over the past decade as ways
of winning environmental benefits from tourism while
at the same time providing much-needed jobs and
investment in social capital. Counting the number of
tourist accommodations qualifying for an eco-label
is a crude but relatively easy way of measuring progress
towards greater sustainability. Unfortunately, only a small
number of eco-labelling schemes are independently
assessed and hence claims about environmentfriendly goods and services must be treated cautiously.
The ratio of overnight stays to number of residents
measures the intensity of tourism demand in any given
period and is one of the values used to assess the
carrying capacity of a tourist destination. The general implication is that the lower the ratio, the more
sustainable the resource but this is not an infallible
rule. It could be that demand is concentrated at
a particular time of the year and that outside this
‘peak period’ the pressures brought by tourism to an
area are tolerated more easily. Thus we would really
like to know the ratio per month as well as per year.
(For coastal areas, a measurement in mid-winter and
a measurement in mid-summer would be ideal.)
We would also like to know the micro-geography of
the ratio at a tourist destination. At first sight, a high
ratio at the centre of a resort area might appear
intolerable compared to a lower ratio at the periphery.
But this may not always be the case. A sparsely populated area familiar with receiving few tourists might
feel ‘swamped’ by a modest increase in visitor numbers whereas a holiday centre geared to receiving
large numbers of tourists may be able to shrug off
quite easily a sizeable rise in the number of visitors.
Fig. 15.1: Ratio of overnight stays to number of permanent residents, Pomorskie
Voivodeship, 1999-2006
Rys. 15.1: Stosunek liczby noclegów do liczby stałych mieszkańców, województwo
The relationship between the environmental impact
of coastal and marine tourism and the social and
economic benefits it can bring has always been an
uneasy one. Generally speaking, the environment
has been the loser: natural habitats destroyed or
fragmented; landscapes (and seascapes) spoiled by
insensitive development; air, water and soils polluted;
cultural heritage damaged or destroyed.
15.1 Liczba obiektów zakwaterowania turystycznego posiadających wiarygodne i porównywalne oznakowanie ekologiczne
15.2 Stosunek liczby noclegów do liczby
mieszkańców
W ostatniej dekadzie promowano „zrównoważoną turystykę”, „ekoturystykę” i „zieloną turystykę” jako sposoby na uzyskanie korzyści dla środowiska z turystyki, zapewniając jednocześnie tak bardzo potrzebne miejsca
pracy i inwestycje socjalne. Policzenie obiektów zakwaterowania turystycznego ze znakiem ekologicznym jest
mało wyszukanym, lecz stosunkowo łatwym sposobem
pomiaru postępu w zrównoważonym rozwoju. Niestety
niewiele systemów certyfikacji zostało ocenionych
obiektywnie, więc twierdzenia o produktach i usługach
przyjaznych dla środowiska należy traktować z rezerwą.
• Stosunek liczby noclegów do liczby stałych mieszkańców jest, zgodnie z oczekiwaniem, wyższy w rejonach nadmorskich. Średnia dla 2006 r. w woj. pomorskim wyniosła 5:1 na wybrzeżu przy 1:1 w głębi lądu.
Obwód kaliningradzki odnotował w tym roku wskaźniki, odpowiednio, nieco ponad 1,1:1 oraz 0,6:1. Różnica między obszarami nadmorskimi i tymi w głębi lądu
rośnie od 2000 r. W okręgu kłajpedzkim, na przykład,
różnica w stosunkach pomiędzy obszarami nadmorskimi i resztą okręgu wynosiła 0,86 w 2000 i 1,23 w 2006 r.
Fig. 15.2: Ratio of overnight stays to number of permanent residents, Pomorskie
Voivodeship, 2006, by local administrative unit
Rys. 15.2: Stosunek liczby noclegów do liczby stałych mieszkańców, województwo
pomorskie, 2006, w podziale na gminy
• W pełni sezonu w miejscowościach nadmorskich, oferujących głównie wczasy rodzinne w oparciu o słońce,
morze i piasek, stosunek liczby noclegów do liczby
stałych mieszkańców może osiągać 160-200:1.
Jednak dla ustalenia, czy liczba gości, turystów
i wczasowiczów w takich miejscowościach jest nadmierna, potrzebne są dodatkowe informacje.
Data were obtained from EUROSTAT, the Department of
Statistics of the Government of the Republic of Lithuania,
the Statistical Office in Gdansk, the Regional Data
Bank of the Polish Central Statistical Office, the Polish
Centre for Testing and Certification, and from Basic
indices of development of cities and districts in Kaliningrad
Oblast, published by ROSSTAT (the Russian federal statistics authority) for the years 1999–2005. Additional material was sourced from www.tourism.lt, www.blueflag.org,
www.yourvisit.info and www.eco-label-tourism.com.
czeniu lub rozdrobnieniu; krajobraz był niszczony przez
bezduszną eksploatację; powietrze, woda i gleba zanieczyszczane; dziedzictwo kulturowe ulegało dewastacji.
• Liczba obiektów zakwaterowania turystycznego posiadających oznakowanie ekologiczne nie stanowi
właściwego wskaźnika do opisania zrównoważonego
ruchu turystycznego w regionie pd.-wsch. Bałtyku, gdyż
nigdzie w regionie nie występowano o przyznanie żadnego z renomowanych certyfikatów. Można je zastąpić znakiem „Blue Flag”, lecz zgłoszenia o przyznanie
tych znaków też są rzadkością, a ponadto są one
ograniczone do nadmorskich miejscowości wypoczynkowych. Potrzebne jest więc zastosowanie alternatywnej miary.
Why monitor sustainable tourism?
15 Zrównoważony ruch
turystyczny
Dlaczego należy monitorować zrównoważony ruch
turystyczny?
Zależność między oddziaływaniem turystyki przybrzeżnej i morskiej na środowisko a płynącymi z niej społecznymi i gospodarczymi korzyściami jest trudna do określenia. Zwykle traciło środowisko: siedliska ulegały znisz15 Sustainable tourism
Stosunek liczby noclegów do liczby mieszkańców jest miarą natężenia popytu turystycznego w danym okresie i stanowi jedną z wielkości oceny pojemności ośrodka turystycznego. Ogólnie uważa się, że im wskaźnik ten jest niższy,
tym bardziej zrównoważony jest dany zasób, jednak zasada ta nie jest niezawodna. Popyt jest często skoncentrowany w pewnym okresie roku, poza nim presja turystyki
na danym obszarze jest łatwiej tolerowana. Chcielibyśmy
więc znać wyniki miesięczne i roczne (dla obszarów przybrzeżnych wystarczyłyby dane ze środka zimy i ze środka lata).
Chcielibyśmy też poznać zróżnicowanie tego wskaźnika pod względem mikrogeograficznym w docelowej
miejscowości turystycznej. Na pierwszy rzut oka wysoki stosunek w centrum strefy turystycznej może
wydawać się nie do przyjęcia w zestawieniu z niższym
na jej obrzeżach. W rzeczywistości nie zawsze tak być
musi. Na rzadko zaludnionym obszarze, dokąd przybywa zwykle niewielu turystów, może wystąpić symptom „zalania” nawet przy niewielkim wzroście liczby
gości, podczas gdy ośrodek wczasowy, przygotowany
do przyjęcia znacznej ilości turystów, może z łatwością
poradzić sobie z dużym wzrostem liczby gości.
Dane zostały uzyskane z Eurostatu, Wydziału Statystyki
Rządu Republiki Litewskiej, Urzędu Statystycznego
w Gdańsku oraz z Podstawowych wskaźników rozwoju miast i rejonów obwodu kaliningradzkiego za lata
1999–2005 opublikowanych przez ROSSTAT.
Źródłem materiałów dodatkowych były strony
www.tourism.lt, www.blueflag.org, www.yourvisit.info
oraz www.eco-label-tourism.com.
15 Zrównoważony ruch turystyczny
GOSPODARKĘ NA
miejsca pracy
per port
TURYSTYCZNEGO
accommodation
zakwaterowania
turystycznego
noclegowej
TURYSTYCZNY
i porównywalne
number of residents
Three eco-labels – the EU Eco-label, VISIT and the
Eco-Management and Audit Scheme – are sufficiently
well-regarded because of their rigour, credibility and
comparability that tourist accommodations certified
by them can be used to calculate the indicator. However,
there are no tourist accommodations certified by any
of these schemes in Lithuania and only one in Poland.
The reason is less to do with a lack of interest in environmental quality on the part of tourists and visitors, and
more to do with indifferent marketing of the schemes
as well as a general perception that they are unwieldy
and bureaucratic for suppliers to contend with.
It is possible to supplement eco-labels with Blue
Flags. The Blue Flag scheme promotes the sustainable development of holiday resorts through strict
criteria dealing with bathing water quality, environmental education and information, environmental
management, and safety and other services.
Klaipeda County boasts six Blue Flags (2008) but
Pomorskie Voivodeship currently has none.
Regarding the ratio of tourists to residents, the pattern
is the same throughout the South East Baltic region:
since the turn of the twenty first century there has
been a steady move away from parity in the coastal
zone. Inevitably, the bigger numbers are to be found
in small resorts which attract holidaymakers in peak
season. The average ratio of overnight stays to permanent residents in non-coastal districts of Pomorskie
Voivodeship in 2006 was 1:1 but in coastal districts
it stood at to 5:1. As figure 15.2 shows, in Leba it rose
to 150:1 and in Krynica Morska on the Vistula Spit,
to 155:1. These are annual averages, at the height
of summer the numbers would be considerably higher.
In Klaipeda County, the ratio is near parity in both
the city of Klaipeda (because of the high residential
population) and in the non-coastal districts (because
of the low tourist footfall in the interior). Predictably,
the municipalities of Neringa and Palanga record
the biggest numbers (fig. 15.3). A similar situation
pertains in Kaliningrad Oblast where a gradual
increase in the ratio of overnight stays to residents
both in coastal and non-coastal zones has been
observed since 2002 (fig. 15.4). The highest ratio is
observed on the Curonian Spit (6:1).
management?
The data available suggest that coastal districts
throughout the South East Baltic are shouldering a
greater and increasing burden of the expansion in
tourism, holidaymaking and recreation than are
inland areas. New routes linking neighbouring countries will attract new tourists and perhaps help to
enlarge the tourist season. Examples are the „Gothic
Castles Ring” in Poland and Kaliningrad Oblast, a
segment of a Euro-Bicycle Route via Lithuanian and
Kaliningrad parts of the Curonian Spit and „Inner
Water Ways” from Poland to Lithuania through the
river-lagoon system of the Kaliningrad Oblast.
Fig. 15.3: Ratio of overnight stays to number of permanent residents, Klaipeda
County, by municipality, 2000-2006
Rys. 15.3: Stosunek liczby noclegów do liczby stałych mieszkańców, okręg kłajpedzki,
według gmin, 2000-2006
Trzy certyfikaty ekologiczne – EU Eco-label, VISIT oraz
Eco-Management and Audit Scheme – cieszą się
wysoką renomą ze względu na poziom swoich wymagań, wiarygodność i porównywalność, tak że obiekty
turystyczne posiadające te certyfikaty mogą służyć do
obliczenia danego wskaźnika. Jednakże na Litwie brak
jest takich obiektów, a w Polsce jest tylko jeden.
Powodem jest nie tyle brak zainteresowania oddziaływaniem usług turystycznych na środowisko ze strony
gości a raczej słaby marketing systemów oznakowań
oraz ogólna opinia, że są one zbyt ociężałe
i biurokratyczne, aby zadowolić usługodawców.
Możliwe jest uzupełnienie oznakowań ekologicznych
przez znak „Blue Flag”. Promuje on zrównoważony
rozwój nadmorskich miejscowości wypoczynkowych
przez stosowanie surowych kryteriów jakości wody
w kąpieliskach, edukacji i informacji ekologicznej,
zarządzania środowiskowego, bezpieczeństwa itp.
Okręg kłajpedzki może pochwalić się sześcioma certyfikatami (2008), lecz woj. pomorskie nie posiada
aktualnie ani jednego.
It probably follows that the shift to a more sophisticated tourism centred on urban areas and cultural activities familiar elsewhere has not yet evolved in the
region and that the largest relative increase in numbers over the past decade has been in traditional holidaymaking. If such a trend continues, pressure on
sensitive coastal landscapes and natural areas could
become intolerable.
Although the impact of tourism on local development and the environment is an important and growing issue, the data necessary to monitor trends are
often both unavailable and unreliable. In particular,
we need a greater understanding of the sensitivity of
bed occupancy places to changes in the tourist offer
and to shifts in the nature of demand. We especially
need to consider whether bed occupancy should be
the sole measure of intensity considering the increase
in the number of day visits to the coast for recreational purposes outside the peak visitor months.
Co do stosunku liczby turystów do liczby mieszkańców,
schemat jest taki sam w całym Regionie: od początku
XXI wieku następowało stałe oddalanie się od parytetu
w strefie nadmorskiej. Wyższe liczby występują nieuchronnie w małych miejscowościach, które przyciągają
wczasowiczów w szczycie sezonu. Średni stosunek liczby
noclegów do liczby stałych mieszkańców na obszarach
woj. pomorskiego w głębi lądu w 2006 r. wynosił 1:1,
lecz na obszarach nadmorskich aż 5:1. Zgodnie z rys.
15.2 wskaźnik ten wzrósł w Łebie do 150:1, a w Krynicy
Morskiej do 155:1. Są to średnie roczne, w szczycie
sezonu letniego liczby te byłyby znacznie wyższe.
Fig. 15.4: Ratio of overnight stays to number of permanent residents, Kaliningrad
Oblast, 2002-2006
Rys. 15.4: Stosunek liczby noclegów do liczby stałych mieszkańców, obwód kaliningradzki, 2002-2006
W okręgu kłajpedzkim wskaźnik ten jest porównywalny
zarówno w Kłajpedzie (ze względu na dużą liczbę
mieszkańców), jak i w miejscowościach w głębi lądu
(ze względu na małą liczbę turystów). Zgodnie z oczekiwaniami największe liczby notuje się w gminach
Neringa i Połąga (rys. 15.3). Podobna sytuacja ma
miejsce w obw. kaliningradzkim, gdzie od 2002 r.
obserwuje się stopniowy wzrost stosunku liczby
noclegów do liczby mieszkańców zarówno nad
morzem, jak i w głębi lądu (rys. 15.4). Najwyższy
wskaźnik obserwuje się na Mierzei Kurońskiej (6:1).
We also clearly need another measure or measures
of sustainable tourism. The slow take-up of ecolabels means that although the measurement is pertinent, it is not capable of demonstrating a trend. It is
probable that separate and specific measures tailored to the South East Baltic will need to be developed in concert with the regional planning authorities and tourist boards. Whatever measurement is
chosen, it must be sensitive to the situation at the
local level.
15 Sustainable tourism
Dostępne dane wskazują, że obszary nadmorskie
w całym regionie pd.-wsch. Bałtyku ponoszą większy
i nadal rosnący ciężar rozwoju turystyki, wczasów
i rekreacji niż obszary w głębi lądu. Nowe szlaki,
które połączą sąsiadujące kraje, przyciągną nowych
turystów i może wydłużą sezon. Są to np. „Szlak
Zamków Gotyckich” (Polska i obw. kaliningradzki),
odcinek Europejskiej Trasy Rowerowej prowadzącej
przez Mierzeję Kurońską (Litwa i obw. kaliningradzki), „Śródlądowe Drogi Wodne” z Polski na Litwę
poprzez system rzeczno-zalewowy obwodu kaliningradzkiego.
Wynika z tego zapewne, że w Regionie nie nastąpiło
jeszcze przesunięcie w stronę bardziej zaawansowanej
turystyki, skoncentrowanej na obszarach miejskich
i znanych w innych miejscach formach działalności
kulturalnej i że największy względny wzrost w ciągu
ubiegłej dekady nastąpił w dziedzinie wczasów tradycyjnych. W przypadku utrzymywania się tego trendu
presja na krajobrazy nadmorskie i obszary przyrodniczo cenne może stać się nie do przyjęcia.
Mimo, że wpływ turystyki na rozwój lokalny i środowisko
jest sprawą coraz większej wagi, dane niezbędne do
badania tych trendów są często niedostępne lub
błędne. Należy wyjaśnić, jak istotnym wskaźnikiem
dla zmian w ofercie turystycznej i przemieszczeń
w strukturze popytu jest wykorzystanie bazy noclegowej. Biorąc pod uwagę m.in. wzrost liczby przyjazdów na wybrzeże poza sezonem na jeden dzień,
musimy zastanowić się, czy wykorzystanie bazy noclegowej powinno być jedyną miarą natężenia turystyki.
Potrzebne są inne miary zrównoważonego ruchu
turystycznego. Powolne wprowadzanie znaków ekologicznych powoduje, że miara ta, chociaż słuszna,
nie jest w stanie zmierzyć trendu. Wydaje się,
że należy opracować, we współpracy z regionalnymi
organami planowania i komisjami turystycznymi,
odrębne i specyficzne wskaźniki dostosowane do
regionu pd.-wsch. Bałtyku. Wybrana miara musi
uwzględniać sytuację na poziomie lokalnym.
15 Zrównoważony ruch turystyczny
GOSPODARKĘ NA
miejsca pracy
per port
TURYSTYCZNEGO
accommodation
zakwaterowania
turystycznego
noclegowej
TURYSTYCZNY
i porównywalne
number of residents
16 Bathing water quality
16.1 Percentage of coastal bathing waters
compliant with the guide value of the
European Bathing Water Directive
Key messages
• In Poland and Lithuania, 86.2 percent of designated bathing waters were compliant at the
mandatory level in 2007. Of these, 41.8 percent
were compliant at the more stringent guide level.
• Nine sites failed to attain the mandatory standard
in 2007, one in Klaipeda County and eight in
Pomorskie Voivodeship. Of the latter, six were located in the Gdynia-Sopot-Gdansk area, almost
certainly a result of sewage discharges.
• Monitoring in Kaliningrad Oblast is undertaken
on a similar basis to that in neighbouring regions
(i.e. for chemical and microbiological characteristics) but water quality standards are slightly different; hence results for national territories in the
South East Baltic are not fully comparable.
Why monitor bathing water quality?
Dirty seawater is a hazard to bathers. Most contaminants are derived from sewage and typically include
human excrement, sanitary products, engine oils, fat
balls, detergents, industrial and trade effluent, road
surface run-off and storm water. They commonly
cause diarrhoea and gastro-enteritis and, more
rarely, life-threatening illnesses such as hepatitis
A. Dirty water is also a threat to marine life and
a deterrent to holidaymakers and tourists. Measuring
the quality of bathing water regularly alerts authorities to the risk to bathers and to the source of any
contaminant. Warning signs may be posted and, in
extremis, beaches may be closed. Persistent failure to
comply will point to the need to renew sewage treatment plants or redesign sewage outfalls.
16 Jakość wody
w kąpieliskach
16.1 Procent kąpielisk w strefie przybrzeżnej
spełniających wytyczne zamieszczone
w Dyrektywie UE dot. jakości wody
w kąpieliskach
Fig. 16.1: Bathing water quality, Pomorskie Voivodeship, 2007
Rys. 16.1: Jakość wody w kąpieliskach, województwo pomorskie, 2007
• W 2007 roku 86,2 procent wyznaczonych
kąpielisk (łącznie w Polsce i na Litwie) spełniało
wymagania Dyrektywy na poziomie obowiązkowym. Z tego 41,8 procent kąpielisk spełniało
wymagania na surowszym poziomie wytycznym.
• W 2007 r. obowiązującego standardu nie
spełniło dziewięć kąpielisk, jedno w okręgu kłajpedzkim i osiem w województwie pomorskim.
Spośród tych ostatnich sześć znajdowało się na
obszarze Trójmiasta, stąd też najprawdopodobniej powodem zanieczyszczenia był zrzut ścieków.
Member States of the European Union submit annually to the European Environment Agency the results
of sampling designated coastal bathing waters during the bathing season. Data from each site is posted by the EEA at water.europa.eu/bathingwater.
Information about Kaliningrad Oblast is derived
from About sanitary-epidemiological situation in the
Russian Federation in 2003.
• Monitoring w obwodzie kaliningradzkim jest
prowadzony na podobnej zasadzie co w regionach
sąsiednich (pod kątem właściwości chemicznych
i mikrobiologicznych), lecz normy jakościowe dotyczące wody są nieco odmienne, dlatego też wyniki dla poszczególnych subregionów południowo-wschodniego Bałtyku nie są w pełni porównywalne.
Bathing waters in the South East Baltic region were
monitored in 2007 at 63 sites for compliance with the
EU Bathing Water Directive. Nineteen sites achieved
only the mandatory standard; a further 31 were compliant also at the more stringent guide level. Nine
sites failed to attain the mandatory standard. Bathing
water is sampled at fifteen points in Kaliningrad
Oblast and analysed according to Russian state protocols rather than those of the EU but the standards
attained are comparable.
Brudna woda morska stanowi zagrożenie dla kąpiących się osób. Większość zanieczyszczeń pochodzi ze
ścieków i zazwyczaj zawiera ekskrementy ludzkie, produkty sanitarne, oleje silnikowe, kulki tłuszczu, detergenty, ścieki przemysłowe i komercyjne, spływy z powierzchni dróg i wody burzowe. Zanieczyszczenia te
powodują zazwyczaj biegunkę i nieżyty żołądkowo-jelitowe, rzadziej choroby zagrażające życiu, takie
jak zapalenie wątroby typu A. Brudna woda stanowi
także zagrożenie dla organizmów morskich i zniechęca wczasowiczów i turystów. Regularne pomiary jakości wody w kąpieliskach ostrzegają władze o zagrożeniu dla kąpiących się i o źródłach wszelkich zanieczyszczeń. Mogą zostać rozstawione znaki ostrzegawcze, a w krańcowych przypadkach plaże mogą
zostać zamknięte. Ustawiczne niespełnianie norm
wskazuje na potrzebę modernizacji stacji oczyszczania
lub zmiany lokalizacji czy konstrukcji ujść ścieków.
Corocznie państwa członkowskie Unii Europejskiej
przedstawiają Europejskiej Agencji Środowiska (EEA)
wyniki próbek wody pobierane w sezonie na wyznaczonych kąpieliskach. Dane z każdego kąpieliska są
publikowane przez EEA w internecie na stronie
http://water.europa.eu/bathingwater.
Informacje o obwodzie kaliningradzkim są zaczerpnięte z opracowania O sytuacji sanitarno-epidemiologicznej w Federacji Rosyjskiej w 2003 r.
IV TO ENSURE THAT BEACHES
ARE CLEAN AND THAT
COASTAL WATERS ARE
UNPOLLUTED
IV ZAPEWNIĆ CZYSTOŚĆ PLAŻ
I WÓD PRZYBRZEŻNYCH
16.1 Percentage of coastal
bathing waters compliant
with the guide value of the
European Bathing Water
Directive
16.1 Procent kąpielisk w strefie
przybrzeżnej spełniających
wytyczne zamieszczone
w Dyrektywie UE dot.
jakości wody w kąpieliskach
17 AMOUNT OF COASTAL AND
MARINE LITTER
17 ZAŚMIECENIE WYBRZEŻA
I MORZA
17.1 Volume of litter collected
per given length of shoreline
17.1 Ilość śmieci zbierana na
danym odcinku linii
brzegowej
18 AMOUNT OF NUTRIENTS
IN COASTAL WATERS
18 ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW
ODŻYWCZYCH W WODACH
PRZYBRZEŻNYCH
18.1 Średnie zimowe stężenie
azotanów i fosforanów
w wodach przybrzeżnych
19 ROZMIAR ZANIECZYSZCZEŃ
ROPĄ NAFTOWĄ
W 2007 r. w regionie południowo-wschodniego Bałtyku skontrolowano 63 kąpieliska pod kątem zgodności
z unijną Dyrektywą dot. jakości wód w kąpieliskach.
Dziewiętnaście kąpielisk uzyskało jedynie standard
obowiązkowy; dalszych 31 spełniło wymagania wytycznych na surowszym poziomie. Dziewięć kąpielisk nie
spełniło obowiązkowego standardu. W obwodzie kaliningradzkim próbki wody z kąpielisk pobrano w piętnastu
punktach i poddano analizie w sposób zgodny raczej
z państwowymi przepisami rosyjskimi niż z przepisami
UE, lecz uzyskane standardy są porównywalne.
In Poland, the first results from monitoring bathing
waters in Pomorskie Voivodeship were submitted to
the EU in 2004. However, problems with conducting
a sufficient number of tests, and with complying adequately with sampling protocols, meant that 80 percent of designated sites went unreported in 2005.
The situation improved in 2006, when 40 percent of
IV – TO ENSURE THAT BEACHES ARE CLEAN AND THAT COASTAL WATERS ARE UNPOLLUTED
Dlaczego należy monitorować jakość wody w kąpieliskach?
IV – ZAPEWNIĆ CZYSTOŚĆ PLAŻ I WÓD PRZYBRZEŻNYCH
16 Jakość wody w kąpieliskach
19.1 Volume of accidental oil
spills
19.1 Wielkość rozlewów
olejowych
19.2 Number of observed oil
slicks from aerial
surveillance
19.2 Ilość rozlewów olejowych
zaobserwowana podczas
lotów kontrolnych
sites failed to submit acceptable results, but not until
2007 was the monitoring regime robust enough to
obtain a clear view of the state of Pomorskie bathing
waters. In that year, results for 48 sites were submitted, almost one third of which were compliant at the
guide level (compared with 12.5% in 2006) and
83.3 percent were compliant at the mandatory level
(compared with 75% in 2006). Eight sites were not
compliant at the mandatory level, six of which were
in the Gdynia-Sopot-Gdansk sub-region (the same
number as in 2006 albeit different sites).
A similar pattern can be discerned in Klaipeda
County. Results from just eight sites were submitted
in 2004; all reached the mandatory standard and
three attained the guide value. Results from fifteen
sites were declared in 2007. All but one reached the
mandatory standard and nine (60%) were compliant
at the guide level. (Ražes žiočių, a bathing water in
an estuary, failed to attain the mandatory level,
probably because of agricultural run-off following
heavy rains.) It is noticeable that all designated
bathing waters on the Curonian Spit achieved the
guide value in 2007.
management?
Fig. 16.2: Bathing water quality, Klaipeda County, 2007
Rys. 16.2: Jakość wody w kąpieliskach, okręg kłajpedzki, 2007
Polska po raz pierwszy przedstawiła Unii Europejskiej
wyniki kontroli wody z kąpielisk w województwie pomorskim w 2004 r. Jednak problemy z przeprowadzeniem
dostatecznej ilości testów i całkowitą zgodnością z przepisami dotyczącymi pobierania próbek spowodowały,
że w 2005 r. nie było sprawozdań aż z 80% kąpielisk.
Sytuacja uległa poprawie w 2006 r., gdy tylko 40%
kąpielisk nie przedstawiło możliwych do zaakceptowania wyników – jednakże aż do 2007 r. system kontroli
był na tyle słaby, że nie zapewniał jasnego przedstawienia sytuacji na pomorskich kąpieliskach. W roku tym
przedstawiono wyniki dla 48 kąpielisk, z których niemal
jedna trzecia spełniała wymagania na poziomie wytycznym (w porównaniu do 12,5% w 2006 r.) a 83,3% spełniało wymagania na poziomie obowiązkowym (w porównaniu do 75% w 2006 r.). Wymagań obowiązkowych
nie spełniło osiem kąpielisk, z których sześć znajdowało
się w subregionie Gdynia-Sopot-Gdańsk (ta sama
liczba co w 2006 r., aczkolwiek inne kąpieliska).
At first sight, the indicator’s message to policymakers
is clear: regulating the quality of bathing water
through the Bathing Water Directive has led directly
to an improvement in the state of the environment
and reduced the impact of faecal pollution on
human health and marine life. While this is true, it is
not the whole story. The drive for cleaner bathing
waters has been abetted by the Urban Waste Water
Directive which has led to significant investments in
upgrading and renewal of urban coastal sewage systems. Both Directives have been supported by the
public, environmental NGOs and the tourist industry. The Europe bathing water website receives more
than two million hits each year as holidaymakers
check out possible destinations. Fulsome public
approval of the goal to eliminate faecal pollution
and effective regulations all pulling in the same
direction have been potent forces in driving up the
quality of bathing water. More of the same should be
the objective of good management.
Podobny schemat można zaobserwować w okręgu
kłajpedzkim. W 2004 r. przedstawiono wyniki jedynie
z ośmiu kąpielisk; wszystkie uzyskały standard obowiązkowy, a trzy osiągnęły wartość wytyczną. W 2007 r.
podano wyniki z piętnastu kąpielisk. Wszystkie, poza
jednym, uzyskały standard obowiązkowy, a dziewięć
(60%) spełniły wymagania na poziomie wytycznym.
(Kąpielisko Razes ziociu, położone w ujściu rzeki, nie
uzyskało poziomu obowiązkowego, prawdopodobnie
wskutek spływu wód z terenów rolniczych po ulewnych
deszczach.) Na uwagę zasługuje fakt, że w 2007 r.
wszystkie wyznaczone kąpieliska na Mierzei Kurońskiej
uzyskały wartość wytyczną.
No bathing waters in either Klaipeda County or
Pomorskie Voivodeship have been closed permanently to bathers because of non-compliance.
Rather, temporary bans were imposed until further
sampling gave the all-clear. Information regarding
bathing water cleanliness is displayed in both countries on beachside signs as well as in the local press,
via the internet and on television.
In Kaliningrad Oblast, 16 bathing waters are sampled for chemical and microbiological characteristics
throughout the bathing season. As figure 16.4 illustrates, the number of sites failing to meet the
required standards varies widely from year to year.
It would be helpful in obtaining a comprehensive
picture of the entire South East Baltic coastal region
if Kaliningrad Oblast could ‘shadow’ the EU protocols as well as conform to those of the Russian state.
Fig. 16.3: Location of bathing water sampling points, Kaliningrad Oblast
Rys. 16.3: Położenie punktów pobierania próbek wody, obwód kaliningradzki
The revised European Bathing Water Directive, introduced in 2006, imposes greater duties on local and
regional authorities to manage bathing water quality information. Perhaps an indication as to how
extensively and how effectively this is being done
could be incorporated in the indicator in the coming
years.
Fig. 16.4: Percentage of sites not compliant with microbiological and chemical standards, Kaliningrad Oblast, 1999-2006
Rys. 16.4: Procent kąpielisk nie spełniających norm mikrobiologicznych i chemicznych, obwód kaliningradzki, 1999-2006
Żadne kąpieliska, ani w okręgu kłajpedzkim, ani w województwie pomorskim nie zostały zamknięte na stałe
w konsekwencji braku zgodności z wytycznymi. Stosowano raczej zakazy tymczasowe, aż do całkowitego wyjaśnienia sytuacji po pobraniu kolejnych próbek.
Informacje dotyczące czystości wody w kąpieliskach są
w obu krajach umieszczane na plaży na tablicach
informacyjnych, jak również publikowane w prasie,
w internecie i w telewizji.
Jakie to ma znaczenie dla planowania i zarządzania
Na pierwszy rzut oka, wskaźnik stanowi jasne przesłanie
dla decydentów: regulowanie jakości wody w kąpieliskach poprzez Dyrektywę doprowadziło bezpośrednio
do poprawy stanu środowiska i zmniejszyło wpływ
zanieczyszczenia fekaliami na zdrowie ludzi i organizmy
morskie. To prawda, jednak sprawa jest bardziej skomplikowana. W staraniach o czystsze kąpieliska pomogła
również Dyrektywa dot. ścieków miejskich, która
spowodowała znaczny wzrost inwestycji w ulepszenie
i modernizację systemów kanalizacyjnych w miejscowościach nadmorskich. Obie dyrektywy uzyskały poparcie
ze strony społeczeństwa, organizacji pozarządowych
i branży turystycznej. Unijna strona internetowa dotycząca wody w kąpieliskach jest odwiedzana co roku przez
ponad dwa miliony wczasowiczów, którzy sprawdzają
ewentualny cel swojej podróży. Całkowita akceptacja
publiczna dla celu jakim jest wyeliminowanie
zanieczyszczenia fekaliami i przepisy prawne skutecznie
umożliwiające osiągnięcie tego celu to potężne siły
w podnoszeniu jakości wody w kąpieliskach. Celowi
temu powinno tym bardziej służyć dobre zarządzanie.
W uzyskaniu pełnego i wspólnego obrazu regionu
południowo-wschodniego Bałtyku byłoby pomocne
dostosowanie się przez obwód kaliningradzki zarówno
do przepisów UE, jak i do norm rosyjskich.
Zmieniona unijna Dyrektywa dot. jakości wody w kąpieliskach, wprowadzona w 2006 r., nakłada większe
obowiązki na władze lokalne i regionalne odnośnie
zarządzania informacjami o jakości wody w kąpieliskach. Być może ocena zakresu i skuteczności takich
działań mogłaby być uwzględniana we wskaźniku
w następnych latach.
W obwodzie kaliningradzkim podczas sezonu kąpielowego w 16 kąpieliskach pobiera się próbki wody pod kątem właściwości chemicznych i mikrobiologicznych. Jak
ilustruje rys. 16.4, liczba kąpielisk nie spełniających wymaganych standardów zmienia się z roku na rok znacznie.
16 Jakość wody w kąpieliskach
ARE CLEAN AND THAT
COASTAL WATERS ARE
UNPOLLUTED
Directive
MARINE LITTER
I MORZA
danym odcinku linii
brzegowej
IN COASTAL WATERS
PRZYBRZEŻNYCH
ROPĄ NAFTOWĄ
spills
olejowych
slicks from aerial
surveillance
lotów kontrolnych
17 Amount of coastal
and marine litter
17.1 Volume of litter collected per given
length of shoreline
Key messages
• There has been no systematic monitoring of
coastal and marine litter in the South East Baltic.
Where surveys have been carried out, average
amounts collected in the Baltic as a whole range
between 6 and 16 pieces per kilometre of coastline; in Pomorskie Voivodeship they number less
than 100 items per kilometre (compared to an
average 2,000 pieces in the UK).
• Without annual surveys of at least the most vulnerable locations, it will be difficult to determine
trends. The evidence we have suggests that litter
from commercial shipping (fishing boats, cargo
vessels, passenger ships) has declined markedly
as a result of tighter regulations and attitudinal
change. In Pärnu region in Estonia, for example,
it is estimated that the amount of marine litter in
the sea has decreased from 100-200 tonnes in
1995-1996 to 1 tonne in 2006. The indicator
suggests, therefore, that environmental degradation can be decoupled from economic activity by
targeted regulation.
• Litter from tourism and possibly recreational
sailing appears to be on the increase. The challenge is to devise policies and actions that target
tourist litter as effectively as they are confronting
shipping litter.
Why monitor the amount of coastal and marine litter?
17 Zaśmiecenie
wybrzeża i morza
There is no doubt as to the economic, social and
environmental damage caused by coastal and marine
litter. It is estimated that 100,000 sea mammals are
killed each year worldwide by ingesting plastic bags
and bottles, or becoming entwined in discarded fishing line. A survey of dead fulmars in the North Sea
over a five-year period revealed that 98 percent had
plastic debris in their stomachs. The United Nations
Environment Programme reports that over six million
tons of litter is dumped in the sea each year. Of that
amount, roughly 15 percent is washed onto beaches, a further 15 percent floats on the surface of the
water, and 70 percent sinks to the bottom, often
accumulating in so-called ‘dead zones’.
17.1 Ilość śmieci zbierana na danym
odcinku linii brzegowej
• W regionie południowo-wschodniego Bałtyku
nie jest prowadzony systematyczny monitoring
zaśmiecenia wybrzeża i morza. Tam gdzie są
prowadzone kontrole, średnio zbiera się na całym
obszarze od 6 do 16 sztuk śmieci na kilometr linii
brzegowej; w województwie pomorskim liczba ta
wynosi poniżej 100 sztuk na kilometr (dla porównania średnia w Wielkiej Brytanii to 2 000 szt.).
Litter-strewn beaches are a deterrent to holidaymakers
and tourists. Hence local authorities spend millions
each year collecting litter from beaches and inshore
waters; Poland reported that the cost of beach cleaning
in just five communes plus the removal of litter from
two harbours in 2006 was around 570,000 €. The
International Convention for the Prevention of Pollution
from Ships forbids dumping at sea; so does the HELCOM Convention. In 2002, the EU Port Reception
Facility Directive was introduced to enforce the proper
disposal of waste from ships in port.
• Bez corocznych kontroli, przynajmniej w miejscowościach najbardziej narażonych na zaśmiecenie, określenie tendencji jest utrudnione. Posiadane
przez nas dane sugerują, że ilość śmieci ze statków
komercyjnych (rybackich, towarowych, pasażerskich) znacznie spadła w wyniku zaostrzonych
przepisów i zmiany sposobu podejścia do problemu. Dla przykładu, szacuje się, że w Estonii
w regionie Pärnu ilość śmieci w morzu zmniejszyła
się z 100-200 ton w latach 1995-1996 do 1 tony
w 2006 r. Wskaźnik ten sugeruje zatem, że dzięki
odpowiednim uregulowaniom prawnym problem
degradacji środowiska można oddzielić od problemów działalności gospodarczej.
The indicator, therefore, has four objectives:
• to raise awareness of the significance of the issue;
• to monitor trends in the volume discarded;
• to identify sources of litter ahead of targeting perpetrators; and
• to evaluate the relative success of regulations in
tackling the issue.
• Zaśmiecanie powodowane przez turystykę i być
może żeglarstwo rekreacyjne wydaje się wzrastać.
Potrzebne jest opracowanie przepisów i działań tak
efektywnie zwalczających zaśmiecanie przez turystów jak te zwalczające zaśmiecanie przez statki.
Despite the significance of the issue, data collection
is piecemeal and annual surveys are dependent
largely on the goodwill and enthusiasm of volunteers
and NGOs. Where surveys do take place, they are
often conducted under the auspices of the
International Coastal Cleanup of the Ocean
Conservancy which receives results and makes them
available to enquirers. Obserwator Wybrzeża performs this function in Pomorskie each autumn.
Recently, HELCOM has co-ordinated a number of
Dlaczego należy monitorować zaśmiecenie wybrzeża
i morza?
Nie ma żadnej wątpliwości co do szkód gospodarczych, społecznych i środowiskowych powodowanych
przez zaśmiecenie wybrzeża i morza. Ocenia się,
że co roku na całym świecie ginie 100 000 ssaków
17 Amount of coastal and marine litter
morskich na skutek połknięcia plastykowych toreb
i butelek lub zaplątania się w porzucone sieci rybackie.
Badania martwych mew arktycznych na Morzu Północnym w okresie pięciu lat wykazały, że 98% z nich
miało w żołądkach plastykowe śmieci. Z Programu
Środowiska ONZ wynika, że co roku do morza jest
wyrzucanych przeszło sześć milionów ton odpadków.
Z tej ilości około 15% zostaje wyrzuconych na plaże,
dalsze 15% unosi się na powierzchni wody, a 70%
opada na dno, nierzadko gromadząc się w tak
zwanych „martwych strefach”.
Zaśmiecone plaże zniechęcają wczasowiczów i turystów. Z tego powodu władze lokalne ponoszą co roku
duże koszty na zbieranie śmieci z plaż i wód przybrzeżnych; Polska podała, że koszt oczyszczenia plaż
zaledwie w pięciu gminach oraz usunięcia śmieci
z dwóch portów w 2006 r. wyniósł około 570 000 euro.
Międzynarodowa Konwencja o Zapobieganiu Zanieczyszczaniu Morza przez Statki zabrania zrzutu śmieci
do morza podobnie jak Konwencja HELCOM.
W 2002 r. została wprowadzona unijna Dyrektywa
dotycząca Portowych Urządzeń Odbiorczych mająca
na celu wymuszenie właściwego usuwania śmieci
ze statków w porcie.
Niniejszy wskaźnik ma zatem cztery cele:
• zwiększenie świadomości znaczenia tej kwestii,
• kontrolę tendencji dotyczących ilości wyrzucanych
śmieci,
• identyfikację źródeł zaśmiecenia przed rozpoczęciem ścigania sprawców,
• ocenę względnej sluteczności przepisów w rozwiązywaniu tego problemu.
Pomimo wagi omawianego problemu zgromadzone
dane są fragmentaryczne, a coroczne kontrole są
w dużym stopniu uzależnione od dobrej woli i entuzjazmu wolontariuszy i organizacji pozarządowych.
W miejscach, w których odbywają się kontrole, są
one często prowadzone pod auspicjami organizacji
Ocean Conservancy, inicjatora międzynarodowego
programu czyszczenia wybrzeży, która odbiera wyniki
i udostępnia je osobom zainteresowanym. Funkcję tę
na Pomorzu spełnia każdej jesieni program
„Obserwator Wybrzeża”. Komisja Helsińska (HELCOM) koordynowała ostatnio szereg badań regional-
17 Zaśmiecenie wybrzeża i morza
ARE CLEAN AND THAT
COASTAL WATERS ARE
UNPOLLUTED
Directive
MARINE LITTER
I MORZA
danym odcinku linii
brzegowej
IN COASTAL WATERS
PRZYBRZEŻNYCH
ROPĄ NAFTOWĄ
spills
olejowych
slicks from aerial
surveillance
lotów kontrolnych
regional surveys in the Baltic Sea as a prelude to
drafting an action about coastal and marine litter in
the Baltic Sea Action Plan.
it was 132 m3 whereas in Vyborg/Vysotsk it was just
19 m3. By contrast, in Pajuris regional park, which
covers 12 km of the Lithuanian coastline sandwiched
between Klaipeda city and Palanga seaside resort,
the annual amount of litter collected is approx. 200 m3.
Fig. 17.1: Average number of pieces of litter per 5 km of shoreline by type of material, Pomorskie Voivodeship, 2005
Rys. 17.1: Średnia liczba sztuk śmieci na 5 km linii brzegowej wg rodzaju materiałów,
województwo pomorskie, 2005
nych nad Morzem Bałtyckim, które miały zapoczątkować opracowanie działań zapobiegających
zaśmiecaniu wybrzeża i morza w ramach Bałtyckiego
Planu Działań.
Surveys that have been carried out in the South East
Baltic return predictable results: litter is greater in
intensely used areas such as main shipping lanes,
river mouths and popular holiday beaches (such as
in Pomorskie Voivodeship where five or six thousand
items per kilometre have been collected) whereas in
remoter places there are often fewer than a dozen
items per kilometre.
management?
Figures 17.1 and 17.2 illustrate the differences in
type of litter we can expect to find depending on both
source and location. Obserwator Wybrzeża reported
that 61 percent of the items collected during its
annual clean-up in 2005 were plastic – 33% being
bottles and 28% bags. The remaining items collected were glass bottles, paper and cardboard, and
cans. Almost none of many hundreds of these items
were found on the beaches but rather in the adjacent
sand dunes. In other words, the source of the litter
was holidaymakers and day-trippers picnicking in the
dunes.
More locally, regional authorities and municipalities
will want to protect their tourism industry by ensuring
that tourists are not deterred by dirty beaches. As with
many environmental issues, the aim is to strike the
correct balance between actions which raise awareness of the problem, those that penalise anti-social
behaviour and those that reward good behaviour.
The items collected by Obserwator Wybrzeża are
typical of those found on rural beaches. In urban
areas, while plastics predominate, other items such
as sewage-related debris, medical waste, oils and
fats, and polystyrene (such as fast-food containers)
are more common.
There are data that come from alternative methods
of collection. Throughout the tourist season – usually
May to September – municipalities clean their holiday
beaches on a regular, often daily, basis. As the litter
collected is usually weighed, it should be possible to
compare the volume collected from one year to
another. The flaw with this method is that contractors
generally mix together litter collected from proper
reception facilities (‘good’ litter) and that collected
from the environment (‘bad’ litter). Only occasionally is bad litter weighed separately. Nevertheless,
comparative statistics can be revealing: the amount
of litter collected in 2005 in the waters of the port of
St. Petersburg in Russia was 1016 m3, in Kaliningrad
Wyniki kontroli przeprowadzonych w regionie południowo-wschodniego Bałtyku są zgodne z przypuszczeniami: śmieci jest więcej na obszarach intensywnie eksploatowanych, takich jak główne tory
żeglugowe, ujścia rzek i popularne plaże wczasowe
(np. w województwie pomorskim, gdzie na jednym
kilometrze zebrano pięć do sześciu tysięcy sztuk
śmieci), podczas gdy w odleglejszych miejscach często jest mniej niż tuzin śmieci na kilometr. Rysunki
17.1 i 17.2 ilustrują różnice w rodzaju śmieci, jakie
występują w zależności zarówno od źródła, jak i od
lokalizacji. Obserwator Wybrzeża podał, że 61%
śmieci zebranych podczas corocznej akcji oczyszczania w 2005 r. stanowiły odpadki plastykowe, w tym
33% to butelki i 28% torby. Na pozostałe śmieci
składały się butelki szklane, papier i tektura oraz
puszki. Spośród setek sztuk takich śmieci prawie żadnych nie znajdowano na plaży, lecz raczej na sąsiednich wydmach piaskowych. Innymi słowy, źródłem
zaśmiecenia byli wczasowicze i biwakowicze
urządzający sobie piknik na wydmach.
The European Marine Strategy Directive is an important driver to reduce if not eliminate marine litter
because the mandatory target of ‘good environmental
status’ can be compromised by the presence of materials which can do harm to the marine environment.
Obviously more systematic and harmonised data
would be welcomed so that the effects of policies can
be monitored and assessed. A simple way of doing
this – and one that demonstrates the problem to the
public at first hand – is to subsidise clean-ups by
NGOs. We also need to devise an effective but relatively cheap way of recording good litter separately
from bad litter. The Baltic Sea Action Plan may eventually produce adequate protocols but in the meantime, Pomorskie Voivodeship, Kaliningrad Oblast
and Klaipeda County should get together and agree
on a simple collecting and reporting mechanism for
a relatively small length of pilot beach in each region
to draw attention to the issue.
Śmieci zebrane w ramach działań Obserwatora
Wybrzeża są typowe dla plaż znajdujących się poza
miastami. Na obszarach miejskich, mimo że dominują śmieci plastykowe, bardziej rozpowszechnione
są odpady związane z kanalizacją, odpady medyczne,
oleje i tłuszcze, polistyren (np. pojemniki po „fastfood”).
Fig. 17.2: Proportion of coastal litter by type of material, Pomorskie Voivodeship, 2005
Rys. 17.2: Udział procentowy śmieci w strefie przybrzeżnej wg rodzaju materiałów,
województwo pomorskie, 2005
Istnieją dane zbierane za pomocą metod alternatywnych. W ciągu całego sezonu turystycznego – zwykle od maja do września – gminy czyszczą swoje plaże
wczasowe regularnie, zazwyczaj codziennie. Ponieważ
zebrane śmieci są zwykle ważone, powinna istnieć
możliwość porównania tych wielkości w kolejnych
latach. Wadą tej metody jest fakt, że przedsiębiorcy
zwykle mieszają śmieci zebrane z odpowiednich
urządzeń zbiorczych („dobre” śmieci) ze śmieciami ze
środowiska („złe” śmieci). Jedynie sporadycznie „złe”
śmieci są ważone oddzielnie. Tym niemniej porównawcze dane statystyczne mogą wiele wnieść: ilość
17 Amount of coastal and marine litter
śmieci zebrana w 2005 r. w wodach portowych
Sankt Petersburga w Rosji wyniosła 1016 m3,
w Kaliningradzie 132 m3, podczas gdy w Wyborgu/
Wysocku zaledwie 19 m3. Dla porównania, w parku
regionalnym Pajuris, który zajmuje 12 km linii brzegowej Litwy pomiędzy Kłajpedą a kurortem morskim
Połągą, ilość zbieranych co roku śmieci wynosi około
200 m3.
Unijna Dyrektywa dot. strategii morskiej stanowi
ważny bodziec w kierunku ograniczenia, o ile nie
całkowitego wyeliminowania śmieci w morzu, gdyż
obecność materiałów mogących zaszkodzić środowisku morskiemu może przekreślić cel nadrzędny jakim
jest „dobry stan środowiska”.
Na bardziej lokalnym szczeblu władze regionalne
i urzędy miejskie będą chciały chronić branżę turystyczną, robiąc co w ich mocy, aby nie odstraszyć turystów brudnymi plażami. Podobnie jak w wielu kwestiach związanych z ochroną środowiska celem jest
znalezienie właściwej równowagi pomiędzy zwiększaniem wiedzy o problemie, karaniem zachowania
aspołecznego i nagradzaniem właściwego zachowania.
Oczywiście mile widziane byłyby bardziej usystematyzowane i zharmonizowane dane, które umożliwią
dokonywanie kontroli i oceny przyjętej strategii.
Prostym na to sposobem, przybliżającym jednocześnie
problem społeczeństwu, jest subsydiowanie akcji
oczyszczania prowadzonych przez organizacje
pozarządowe. Powinniśmy również wymyślić skuteczny,
lecz stosunkowo tani sposób rejestrowania
„dobrych” śmieci oddzielnie od „złych”. Wdrożenie
Bałtyckiego Planu Działań może spowodować powstanie odpowiednich przepisów, lecz w międzyczasie
województwo pomorskie, obwód kaliningradzki
i okręg kłajpedzki powinny porozumieć się i uzgodnić prosty mechanizm zbierania i raportowania na
stosunkowo niewielkim odcinku pilotażowym plaży
w każdym regionie w celu zwrócenia uwagi na tę
kwestię.
17 Zaśmiecenie wybrzeża i morza
ARE CLEAN AND THAT
COASTAL WATERS ARE
UNPOLLUTED
Directive
MARINE LITTER
I MORZA
danym odcinku linii
brzegowej
IN COASTAL WATERS
PRZYBRZEŻNYCH
ROPĄ NAFTOWĄ
spills
olejowych
slicks from aerial
surveillance
lotów kontrolnych
18 Amount of nutrients
in coastal waters
18.1 Average winter concentrations of
nitrates and phosphates in coastal
waters
Key messages
• Eutrophication is a major problem in the Baltic
Sea, caused by excessive inputs of nitrogen and
phosphorous which mainly originate from inadequately treated sewage, agricultural run-off and
airborne emissions from shipping and combustion processes. Eutrophication leads to problems
such as intensified algal blooms, murky water,
oxygen depletion and lifeless sea bottoms.
• The Baltic Sea Action Plan of Helcom proposes
country-wide annual nutrient input reduction targets for both nitrogen and phosphorus. The
greatest reductions are expected in Poland for
both nitrates (46 percent by volume) and phosphates (58 percent by volume).
Why monitor the amount of nutrients in coastal
waters?
18 Zawartość składników
odżywczych w wodach
przybrzeżnych
Nutrient enrichment or eutrophication can cause excessive growth of phytoplankton in coastal waters. The consequent ‘algal blooms’ disrupt normal functioning of
ecosystems leading to decreased biodiversity, changes
in species composition and dominance, and toxicity
effects. Under eutrophic conditions, dissolved oxygen
increases during the day but is greatly reduced after
dark by the respiring algae and by micro-organisms that
feed on the increasing mass of dead algae.
18.1 Średnie zimowe stężenie azotanów
i fosforanów w wodach przybrzeżnych
Fig. 18.1: Average winter surface concentrations of nitrates
and phosphates in the open sea, Lithuania, 2000-2005
Rys. 18.1: Średnie zimowe stężenie powierzchniowe azotanów
i fosforanów na otwartym morzu, Litwa, 2000-2005
When dissolved oxygen levels decline to hypoxic levels,
fish and other marine mammals suffocate. As a result,
creatures such as fish, shrimp, and especially immobile
bottom dwellers, die off. In extreme cases, anaerobic
conditions ensue, promoting growth of bacteria that
produce toxins deadly to birds and mammals.
Human activities can accelerate the rate at which nutrients enter ecosystems. Runoff from agriculture and
development, pollution from septic systems and sewers,
and other human-related activities, increase the flux of
both inorganic nutrients and organic substances into
coastal marine ecosystems.
• Eutrofizacja jest jednym z głównych problemów
Morza Bałtyckiego, spowodowanym nadmierną
zawartością azotu oraz fosforu wynikającą głównie
z nieodpowiedniego oczyszczania ścieków, spływów
rolniczych i emisji z atmosfery pochodzącymi
z transportu morskiego oraz procesów spalania.
Eutrofizacja powoduje problemy takie jak zintensyfikowane zakwity glonów, mętna woda, niedostatek
tlenu oraz pozbawione życia dno morskie.
• Bałtycki Plan Działań Helcomu zakłada docelowe
zmniejszenie rocznego krajowego wskaźnika emisji
zarówno azotu jak i fosforu. Największe redukcje
spodziewane są w Polsce zarówno dla azotanów (46
procent objętości) jak i fosforanów (58 procent objętości).
• Average winter concentrations of both phosphates and nitrates in Lithuanian coastal waters
increased marginally in recent years whereas in
the Curonian lagoon concentrations remained
stable.
Fig. 18.2: Average winter surface concentrations of nitrates and
phosphates in the Curonian lagoon, Lithuania, 2000-2005
i fosforanów w Zalewie Kurońskim, Litwa, 2000-2005
• No significant trend can be detected in the
atmospheric deposition of nitrogen in the Baltic
Sea during the period 1995-2000 but there is
a clear decline after the year 2000 with reductions
of 17 percent, 13 percent and 15 percent in deposition of oxidized, reduced, and total nitrogen,
respectively, between 1995 and 2005.
18 Amount of nutrients in coastal waters
• Średnie zimowe stężenie zarówno fosforanów jak
i azotanów w przybrzeżnych wodach Litwy zwiększyło
się nieznacznie w ostatnich latach, podczas gdy
w Zalewie Kurońskim stężenie pozostało na stałym
poziomie.
Dlaczego należy monitorować zawartość składników
odżywczych w wodach przybrzeżnych?
Wzbogacenie składnikami odżywczymi lub eutrofizacja mogą spowodować nadmierny wzrost fitoplanktonu
w wodach przybrzeżnych. Wynikające z tego „zakwity
glonów” zakłócają normalne funkcjonowanie ekosystemów prowadząc do zmniejszenia biologicznej
różnorodności, zmian w układzie i dominacji gatunków
oraz powstania efektów toksycznych. W warunkach
eutrofii ilość rozpuszczonego tlenu zwiększa się w ciągu
dnia, ale podlega znacznemu obniżeniu po zapadnięciu zmroku w procesie oddychania glonów oraz
mikroorganizmów, które żywią się zwiększającą się
masą obumarłych glonów.
Kiedy poziom rozpuszczonego tlenu obniży się do
poziomu niedotlenienia, ryby oraz ssaki morskie
duszą się. W związku z tym organizmy takie jak ryby,
krewetki oraz w szczególności nieruchomi mieszkańcy dna wyginą. W skrajnych przypadkach, w następstwie warunków beztlenowych wzrośnie ilość
bakterii produkujących toksyny śmiertelne dla ptaków
i ssaków.
Działalność człowieka może przyspieszyć tempo, w jakim
składniki odżywcze przedostają się do ekosystemów.
Spływy z rolnictwa i infrastruktury, zanieczyszczenia
z szamb i kanałów ściekowych oraz inne rodzaje
działalności człowieka zwiększają przepływ zarówno
nieorganicznych składników jak i substancji organicznych do przybrzeżnych ekosystemów morskich.
• Nie daje się zauważyć żadna wyraźna tendencja zmian w opadzie azotu z atmosfery na Morzu
Bałtyckim w okresie 1995-2000, ale nastąpił wyraźny spadek ich poziomu po roku 2000
o 17 procent, 13 procent oraz 15 procent
odpowiednio zawartości utlenionego, zredukowanego oraz całkowitego azotu między
1995 a 2005 rokiem.
18 Zawartość składników odżywczych w wodach przybrzeżnych
ARE CLEAN AND THAT
COASTAL WATERS ARE
UNPOLLUTED
Directive
MARINE LITTER
I MORZA
danym odcinku linii
brzegowej
IN COASTAL WATERS
PRZYBRZEŻNYCH
ROPĄ NAFTOWĄ
spills
olejowych
slicks from aerial
surveillance
lotów kontrolnych
The indicator is based on data collected by
Contracting Parties and forwarded to HELCOM. The
International Council for the Exploration of the Sea is
responsible for deep water assessment. Protocols for
measuring enrichment are well-established and
derived information is widely available.
The concentration of phosphates and nitrates in the
Curonian lagoon in Lithuania is considerably greater
than in the open sea. In 2003, for example, the concentration of nitrates in the lagoon was four times
greater (from 10.43 to 46.27 μmol/l) whereas in 2002
that of phosphates was seven times greater (from 0.3
to 2.21 μmol/l). The highest concentration of both
phosphates and nitrates is observed at monitoring
stations close to Klaipeda city, a product of both municipal discharges and industrial effluent. Notwithstanding improvements in point source discharges in
recent years, nitrate levels in Lithuanian inshore
waters have remained stable since 2000 while phosphates have increased slightly, probably as a result
of the discharge of increasing amounts of household
and commercial detergents (fig. 18.1, 18.2).
Fig. 18.3: Average winter surface concentrations of nitrates and
phosphates in the open sea, Kaliningrad Oblast, 2003-2006
i fosforanów na otwartym morzu, obwód kaliningradzki, 2003-2006
management?
The country-wide nutrient reduction requirements in
the Baltic Sea Action Plan agreed by the Contracting
Parties of the Helsinki Convention are a positive
development towards reaching the BSAP aim of
good environmental status. But it is not clear how
these reduction targets will be implemented, monitored and enforced at the national level.
Actions to reduce inputs from agriculture, the main
source of nutrient inputs to the Baltic Sea, are critical.
Experience elsewhere has shown that the most effective
method of reducing inputs is to work with farmers at
a local level to help inculcate best practice.
Zawartość fosforanów i azotanów w części litewskiej
Zalewu Kurońskiego jest zdecydowanie wyższa niż
w otwartym morzu. Na przykład w 2003 roku zawartość
azotanów była tam czterokrotnie wyższa (od 10,43
do 46,27 μmol/l) podczas gdy fosforanów siedem
razy wyższa w 2002 r. (od 0,3 do 2,21 μmol/l).
Najwyższe stężenie zarówno fosforanów jak i azotanów
obserwuje się na stacjach monitorujących w pobliżu
miasta Kłajpeda, jako wynik zarówno zanieczyszczeń
miejskich jak i ścieków przemysłowych. Pomimo
postępów w zakresie zanieczyszczeń punktowych w ostatnich latach poziom azotanów w litewskich wodach
przybrzeżnych pozostał stabilny od roku 2000, podczas gdy ilość fosforanów wzrosła w niewielkim stopniu, prawdopodobnie jako wynik emisji zwiększającej
się ilości detergentów pochodzących z gospodarstw
domowych oraz przemysłu (rys. 18.1, 18.2).
Both fluxes of nitrates and phosphates vary considerably
from year to year depending mainly on hydrological
conditions. In periods of high runoff, nutrients are abundantly leached from soil, thus increasing the loads originating from diffuse sources and natural leaching. To
evaluate the change of pressure on nutrient supply to
the Baltic region it is necessary to know the variability of
runoff and normalise for this natural variability.
In Kaliningrad Oblast, winter concentrations of
phosphates between 2003 and 2006 were stable
whereas nitrates increased threefold (although from
a low base).
Fig. 18.4: Average winter surface concentrations of nitrates
and phosphates in the open sea, Pomorskie Voivodeship,
2001-2005
i fosforanów na otwartym morzu, województwo pomorskie,
2001-2005
The greatest concentrations by volume are found in
Pomorskie Voivodeship, principally because of the
extensive river catchments. However, both mean
annual inorganic nitrogen (nitrate + ammonia) and
total dissolved phosphorus levels showed declining
trends between 1999 and 2004 in the Vistula and
Pomeranian rivers (Ina, Rega, Parseta, Grabowa,
Wieprza, Slupia, Lupawa and Leba). Again, despite
considerable annual variability in the annual atmospheric deposition of nitrogen over the southern Baltic
Sea between 1987 and 2004, as measured at the
Leba station, the overall trend was down by as much
as 15 percent.
Wskaźnik oparty jest na danych zebranych przez
Strony Konwencji i przekazanych do HELCOM.
Międzynarodowa Rada Badań Morza jest odpowiedzialna za ocenę obszarów głębokowodnych
północnego Atlantyku i mórz przyległych. Protokoły
dotyczące wzbogacania bazy pomiarowej są dobrze
sformułowane, a pochodzące z nich informacje są
szeroko dostępne.
18 Amount of nutrients in coastal waters
W obwodzie kaliningradzkim zimowe stężenia fosforanów między rokiem 2003 a 2006 były stałe,
podczas gdy azotanów zwiększyły się trzykrotnie
(chociaż z niskiego poziomu początkowego).
Wymogi dotyczące krajowych redukcji składników
odżywczych w Bałtyckim Planie Działań Helcom-u
zatwierdzone przez Strony Konwencji stanowią pozytywny krok w kierunku osiągnięcia celu BPD –
dobrego stanu środowiska. Nie jest jednakże jasne
w jaki sposób te plany będą wprowadzone, monitorowane i przestrzegane na poziomie krajowym.
Działania podjęte w celu obniżenia emisji z rolnictwa, głównego źródła emisji środków odżywczych do
Morza Bałtyckiego, mają decydujące znaczenie.
Doświadczenie z innych regionów wskazuje, że
najbardziej efektywną metodą redukcji emisji jest
współpraca z rolnikami na poziomie lokalnym, co
pomoże wpoić najlepsze sposoby postępowania.
Dopływy zarówno azotanów jak i fosforanów zmieniają się znacznie z roku na rok, głównie w zależności
od czynników hydrologicznych. W okresach wysokich
spływów rzecznych składniki odżywcze są obficie
wypłukiwane z ziemi, zwiększając w ten sposób ilości pochodzące z rozproszonych źródeł i naturalnego
wypłukiwania. Aby oszacować presję na środowisko
wynikającą z dostarczania środków odżywczych,
konieczne jest poznanie zmienności spływów w regionie bałtyckim i dostosowanie się do ich naturalnej
zmienności.
Największe stężenia objętościowe spotykane są
w województwie pomorskim, głównie z powodu dużego obszaru zlewni rzek. Jednakże zarówno poziomy
średnich rocznych nieorganicznych związków azotu
(azotany + amoniak) oraz całkowitych rozpuszczonych
związków fosforu wykazały tendencje spadkowe pomiędzy rokiem 1999 a 2004 w Wiśle i rzekach
Pomorza (Ina, Rega, Parsęta, Grabowa, Wieprza, Słupia, Łupawa oraz Łeba). Pomimo znacznych rocznych
wahań rocznej zawartości azotu w atmosferze nad
południowym Morzem Bałtyckim między rokiem
1987 a 2004, według pomiarów na stacji w Łebie,
ogólna tendencja wykazała spadek o 15 procent.
18 Zawartość składników odżywczych w wodach przybrzeżnych
ARE CLEAN AND THAT
COASTAL WATERS ARE
UNPOLLUTED
Directive
MARINE LITTER
I MORZA
danym odcinku linii
brzegowej
IN COASTAL WATERS
PRZYBRZEŻNYCH
ROPĄ NAFTOWĄ
spills
olejowych
slicks from aerial
surveillance
lotów kontrolnych
Fig. 19.2: Total number of flight hours and observed oil spills in the HELCOM area during aerial surveillance, 1988-2007
Rys. 19.2: Łączna ilość godzin lotów i zaobserwowanych rozlewów olejowych na obszarze HELCOM podczas obserwacji
z powietrza, 1988-2007
19 Amount of oil pollution
19.1 Wielkość rozlewów olejowych
19.2 Ilość rozlewów olejowych zaobserwowana podczas lotów kontrolnych
19.1 Volume of accidental oil spills
19.2 Number of observed oil slicks from
aerial surveillance
Key messages
• Consistent tightening of the regulatory screw over
the past three decades has reduced both the number of major incidents and the volume of oil spilled
accidentally and deliberately at sea even though
the number of ships increased during that time.
19 Rozmiar zanieczyszczeń
ropą naftową
Fig. 19.1: Oil slicks in the South East Baltic from space surveillance, 2004-2007
Rys. 19.1: Rozlewy olejowe na południowo-wschodnim Bałtyku z obserwacji satelitarnych, 2004-2007
• The total number of detected oil slicks is inversely
proportional to the number of hours flown by surveillance aircraft.
• Ciągłe zaostrzanie przepisów przez trzy ostatnie
dekady spowodowało obniżenie ilości poważnych
wypadków oraz objętości przypadkowych i celowych
zrzutów oleju do morza, mimo że w tym samym okresie
wzrosła ilość statków.
Fig. 19.3: Number of illegal discharges of oil in Polish waters detected by aerial surveillance, 1996-2007
Rys. 19.3: Liczba przypadków nielegalnego zrzutu oleju na polskich wodach, wykrytych przez zwiad lotniczy, 1996-2007
• Since drilling began in 2004, there has been no
evidence of oil pollution originating from LUKOILKaliningradmorneft’s D-6 offshore production platform in the Kravtsovskoe field.
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
50
25
33
18
51
24
25
39
10
5
3
15
• Od rozpoczęcia wierceń w 2004 roku nie znaleziono żadnych dowodów zanieczyszczenia z morskiej
platformy wydobywczej ŁUKOIL-Kaliningradmornieft
D-6 na polu Krawcowskoje.
• Transport morski nie jest największym źródłem
zanieczyszczeń ropopochodnymi; większe zanieczyszczenia pochodzą łącznie ze spływów rzecznych, ścieków komunalnych i zanieczyszczeń atmosferycznych.
Jednakże źródła te bada się niesystematycznie. Co
więcej, bez kosztownych analiz chemicznych często nie
jest możliwe stwierdzenie czy wykryte w morzu węglowodory pochodzą ze statku, czy też z innych źródeł.
• Shipping is not the principal source of maritime
oil pollution; rather, river run-off, municipal sewage
and atmospheric deposition together account for
the greatest inputs. However, there is little systematic
monitoring of such pathways. It is also the case that
without expensive chemical analysis it is not often
possible to distinguish between shipping and nonshipping sources of marine hydrocarbons.
Dlaczego należy monitorować rozmiar zanieczyszczeń
ropą naftową?
Why monitor the amount of oil pollution?
Measuring the amount of oil pollution indicates whether
regulation (and financial disincentives for illegally
discharging oil products) is having the desired effect.
Pomiar wielkości zanieczyszczeń olejowych wskazuje na
to, czy przepisy (oraz kary pieniężne za nielegalne pozbywanie się ropopochodnych) odnoszą pożądany efekt.
Oil is a persistent contaminant which can cause long
term damage to both maritime ecosystems and coastal
economies. Although incidents when thousands of tonnes of oil spew from large tankers are relatively rare
nowadays, the cumulative annual volume of small
discharges, the overwhelming majority less than 1 m3,
can often exceed the amount of oil lost in a major
accident. Collecting information about small spills is
difficult and costly. Systems for monitoring beaches
• Łączna ilość zaobserwowanych plam olejowych
jest odwrotnie proporcjonalna do ilości godzin spędzonych w powietrzu przez samoloty patrolowe.
Oleje są trwałym czynnikiem zanieczyszczającym, który
może spowodować długookresowe szkody zarówno dla
morskich ekosystemów jak i gospodarki wybrzeży. Mimo
że wypadki, gdy tysiące ton oleju wycieka z wielkich tankowców są obecnie stosunkowo rzadkie, łączna roczna
objętość niewielkich wycieków, z których przytłaczająca
większość nie przekracza 1 m3, może często przekroczyć
wielkość wycieku w poważnym wypadku. Zbieranie inforIV – ZAPEWNIĆ CZYSTOŚĆ PLAŻ I WÓD PRZYBRZEŻNYCH
19 Rozmiar zanieczyszczeń ropą naftową
ARE CLEAN AND THAT
COASTAL WATERS ARE
UNPOLLUTED
Directive
MARINE LITTER
I MORZA
danym odcinku linii
brzegowej
IN COASTAL WATERS
PRZYBRZEŻNYCH
ROPĄ NAFTOWĄ
spills
olejowych
slicks from aerial
surveillance
lotów kontrolnych
and inshore waters are ideally included in regional
authority emergency response schemes.
found in the deep-water monitoring area – in silt
sediments of the Gdansk Deep.
management?
Almost all information about oil pollution at sea comes
from aerial and satellite monitoring by the HELCOM
Contracting Parties and by the European Maritime Safety Agency. In the South East Baltic, the most comprehensive source of data is monitoring undertaken on behalf of LUKOIL-Kaliningradmorneft as part of an ongoing risk assessment of the exploitation of the Kravtsovsoe
oil field. Monitoring is not restricted to surface oil pollution but also includes analyses of sea bottom sediments.
The last major oil spill in South East Baltic waters was
of 16,000 tons from the oil tanker Globe Asimi which
broke up before Klaipeda in 1981. Yet despite the absence of such events, small spills have remained a constant feature of the past quarter of a century, as figure
19.2 shows for the Baltic Sea as a whole. A similar situation pertains in the South East Baltic. In 2006, for
example, satellite monitoring of surface oil pollution in
the Kravtsovskoe field and adjacent areas detected
212 oil spills between 0 and 1 m3. And figure 19.3 shows
the number of illegal discharges identified by Polish
aerial surveillance between 1996 and 2007. The trend
is definitely downwards but is by no means consistent.
Fewer illegal discharges were noted in Lithuanian and
Russian waters although oil contamination occurs yearon-year. In September 2002, for example, a spill 3 km
long and 30 m wide was detected between the outer
harbour of Baltiysk and Point Vostochnyy in Kaliningrad
Oblast. A year later, tourists were said to be quitting the
resorts of Baltiysk and Svetlogorsk because thick black
oil had been washed up on the beaches. And in 2004,
a slick estimated to cover an area of 72,000 square
metres was spotted in Vistula Lagoon. In Lithuanian
waters, the largest spill, of 5 m3, occurred in 2005 on
the approach to Klaipeda port. A number of smaller
spills have happened with depressing regularity at the
Butinge oil terminal since it opened in 2001.
The content of oil products in the sea bottom sediments of the South East Baltic was at the background
level (< 5mg/kg). A higher oil products content was
The total number of shipping movements in the South
East Baltic Sea (excluding passenger traffic) is expected
to reach 105,300 by 2015, more than double the
number in 2000. Of that total, and based on current
trends, it is estimated that around 9,700 ships will
dock at Klaipeda, 8,850 at Kaliningrad, 8,750 at Gdynia
and 7,250 at Gdansk. Such an increase in the volume
of shipping obviously increases the danger of accidents
and hence of oil spills. The best way to reduce the risk
of pollution accidents at sea is to increase the safety of
navigation. Much has already been done by HELCOM
in this regard. Future measures under the Baltic Sea Action
Plan relate to the more effective use of the Automatic
Identification System which facilitates the exchange of
information between ships, and between ships and shore
stations. A continually tried and tested regional emergency response strategy is the best guarantee of protecting
the coastline and inshore waters should an incident occur.
Fig. 19.4: Illegal oil discharges in the Baltic Sea, 2007
Rys. 19.4: Przypadki nielegalnego zrzutu oleju na Morzu Bałtyckim, 2007
Zawartość ropopochodnych w osadach na dnie morza
na pd.-wsch. Bałtyku był na poziomie tła (< 5 mg/kg).
Wyższą zawartość tych produktów wykryto w obszarze
monitoringu głębinowego w mułach Głębi Gdańskiej.
Prawie wszystkie informacje o zanieczyszczeniach olejowych na morzu pochodzą z monitoringu powietrznego i satelitarnego Stron Konwencji HELCOM oraz
Europejskiej Agencji ds. Bezpieczeństwa na Morzu. Na
pd.-wsch. Bałtyku najbardziej kompleksowym źródłem
danych jest monitoring podjęty przez ŁUKOIL-Kaliningradmornieft jako część bieżącej oceny ryzyka
eksploatacji pola naftowego Krawcowskoje. Monitoring
nie jest ograniczony do powierzchniowych zanieczyszczeń olejowych, ale obejmuje także analizę osadów
na dnie morskim.
Ostatnim poważnym przypadkiem wycieku oleju na wodach pd.-wsch. Bałtyku była awaria tankowca Globe
Asimi, który rozbił się w pobliżu Kłajpedy w 1981 roku.
Pomimo braku podobnych wypadków małe wycieki pozostały stałym elementem minionych 20 lat dla całego
Morza Bałtyckiego, jak pokazuje rysunek 19.2. Podobna
sytuacja ma miejsce na pd-wsch. Bałtyku. Przykładowo,
w 2006 roku monitoring satelitarny powierzchniowego
zanieczyszczenia olejowego wykrył 212 plam olejowych
wielkości od 0 do 1 m3 na polu naftowym Krawcowskoje
i w przyległych akwenach. Rys. 19.3 ukazuje liczbę nielegalnych zrzutów oleju wykrytych przez polski zwiad lotniczy
w latach 1996-2007. Tendencja jest wyraźnie opadająca, ale nie ma w żadnym wypadku stałego charakteru.
Data collected are reliable, robust and accurate, and the
results easily obtained. Trends are detectable and comparable between sub-regional seas. There are methodological discrepancies but these are being ironed out.
Aerial (or satellite) surveillance is necessary for monitoring
large sea areas. The evidence so gathered indicates
whether or not various technological improvements
to ships (such as double hulls) and to navigation,
restrictions on where ships can sail, improvements in
training for masters and crews, plus the impact of
prosecutions for illegal discharges (a rare event), are
all having an effect on the amount of oil spilled.
However, the cumulative impact of small spills is
probably underestimated. Long-term research has
shown that the number of oiled seabirds is an excellent surrogate for chronic oil pollution at sea. Hence
it may be advantageous (though difficult) to develop
a further measurement which monitors the number of
oiled seabirds of a particular species as a proportion
of the total population of that species.
macji o małych wyciekach jest trudne i kosztowne. Systemy
monitoringu plaż oraz wód przybrzeżnych są idealnie wpasowane w regionalne programy reagowania w sytuacjach
zagrożenia.
Na wodach litewskich i rosyjskich zanotowano mniej nielegalnych zrzutów oleju, chociaż zanieczyszczenia olejowe
występują każdego roku. Przykładowo, we wrześniu 2002 r.
wykryto rozlew o długości 3 km i szerokości 30 m pomiędzy
zewnętrznym portem Bałtyjska a cyplem Wostocznyj w obwodzie kaliningradzkim. Podobno rok później turyści wyjeżdżali z kurortów Bałtyjsk oraz Swietłogorsk, ponieważ
plaże zalewała czarna i gruba pokrywa olejowa. Plamę
o szacowanej wielkości 72 000 m2 wykryto w 2004 roku
na Zalewie Wiślanym. Na wodach litewskich największa
plama, wielkości 5 m3, wystąpiła w 2005 roku przy wejściu
do portu w Kłajpedzie. Pewna liczba mniejszych wycieków
powstaje z przygnębiającą regularnością przy terminalu
naftowym Butinge od czasu jego otwarcia w 2001 roku.
Łączna spodziewana liczba rejsów transportowych na pd.-wsch. Bałtyku (wyłączając przewóz pasażerów) w 2015 r.
osiągnie 105 300, ponad dwukrotnie więcej niż w 2000 r.
Z tej liczby szacuje się, że ok. 9 700 cumowań będzie miało miejsce w Kłajpedzie, 8 850 w Kaliningradzie, 8 750
w Gdyni, a 7 250 w Gdańsku. Taki wzrost intensywności
transportu morskiego z pewnością powiększy zagrożenie
wystąpienia wypadków, a co za tym idzie rozlewów olejowych. Najlepszym sposobem na zredukowanie ryzyka zanieczyszczeń morza jest zwiększenie bezpieczeństwa nawigacji. Wiele w tym zakresie uczynił HELCOM. Przyszłe rozwiązania, zgodnie z Bałtyckim Planem Działań, odnoszą
się do bardziej efektywnego korzystania z Automatycznego Systemu Identyfikacji, który ułatwia wymianę informacji między statkami, a także między statkami a stacjami
brzegowymi. Ciągle sprawdzana regionalna strategia reagowania na zagrożenia jest najlepszą gwarancją ochrony
wybrzeża i wód przybrzeżnych w razie wystąpienia wypadku.
Zebrane dane są wiarygodne, solidne i dokładne a ich wyniki są łatwo dostępne. Tendencje są wykrywalne i porównywalne pomiędzy akwenami subregionów. Istnieją rozbieżności metodologiczne, ale są one systematycznie likwidowane.
Obserwacja powietrzna (lub satelitarna) jest niezbędna
do monitorowania dużych akwenów. Tak zebrane dowody
wskazują czy pewne ulepszenia konstrukcji statków (np.
podwójny kadłub) lub nawigacji, ograniczenia tras poruszania się statków, lepsze szkolenia dla kapitanów i załóg
oraz wpływ postępowania sądowego w sprawie nielegalnego zrzutu oleju (rzadkie przypadki) mają wszystkie razem
wpływ na ilość rozlewów olejowych. Jednakże skumulowany
wpływ małych plam jest prawdopodobnie niedoceniony.
Długotrwałe badania wykazały, że liczba ptaków morskich zanieczyszczonych substancjami olejowymi jest doskonałym wyznacznikiem trwałego zanieczyszczenia morza.
W związku z tym korzystne (choć trudne) może być opracowanie nowej miary – liczby ptaków morskich określonego gatunku zanieczyszczonych substancjami olejowymi w stosunku do łącznej populacji tego gatunku.
19 Rozmiar zanieczyszczeń ropą naftową
ARE CLEAN AND THAT
COASTAL WATERS ARE
UNPOLLUTED
Directive
MARINE LITTER
I MORZA
danym odcinku linii
brzegowej
IN COASTAL WATERS
PRZYBRZEŻNYCH
ROPĄ NAFTOWĄ
spills
olejowych
slicks from aerial
surveillance
lotów kontrolnych
20 Degree of social inclusion
20 Stopień społecznego
zaangażowania
Key messages
• The only parameter used by all three countries
to measure social exclusion is the rate of unemployment.
Fig. 20.1: Rate of unemployment in the South East Baltic*
Rys. 20.1: Stopa bezrobocia w regionie południowo-wschodniego Bałtyku*
Fig. 20.2: Rate of unemployment in Klaipeda County and Lithuania, 1993-2006
Rys. 20.2: Stopa bezrobocia w okręgu kłajpedzkim i na Litwie, 1993-2006
• Unemployment rates have been falling since
2001 throughout the South East Baltic region and
in 2008 are at their lowest since the early 1990s.
• Jedynym parametrem zastosowanym przez
wszystkie trzy kraje do pomiaru społecznego wykluczenia jest stopa bezrobocia.
• Wskaźniki bezrobocia obniżają się od roku
2001 w całym regionie południowo-wschodniego
Bałtyku, a w roku 2008 są najniższe od wczesnych
lat dziewięćdziesiątych.
• In all three countries, unemployment is substantially lower in the coastal zone than in inland
areas.
• We wszystkich trzech krajach bezrobocie jest
znacznie niższe na obszarach przybrzeżnych niż
w głębi lądu.
• The proportion of households at-risk-of-poverty has increased in both Lithuania and Poland
since the turn of the century as income inequalities have widened.
• Od przełomu wieków liczba gospodarstw
domowych zagrożonych ubóstwem wzrosła
zarówno na Litwie jak i w Polsce, jako wynik
pogłębiających się nierówności w otrzymywanych
dochodach.
• The number of people living below the poverty
line in Kaliningrad Oblast has almost halved
since 2000.
Fig. 20.3: Rate of unemployment, Kaliningrad Oblast, 1999-2005
Rys. 20.3: Stopa bezrobocia, obwód kaliningradzki, 1999-2005
• Ilość ludzi żyjących poniżej granicy ubóstwa
w obwodzie kaliningradzkim zmniejszyła się prawie dwukrotnie w porównaniu z rokiem 2000.
* polskie dane na poziomie gminy pochodzą tylko z rejestrów Urzędów Pracy (bezrobocie rejestrowane), polish data at the commune level comes only from the
labour offices (registered unemployment)
V – TO REDUCE SOCIAL EXCLUSION AND PROMOTE SOCIAL COHESION IN COASTAL COMMUNITIES
V – ZMNIEJSZYĆ POZIOM WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO I PROMOWAĆ SPÓJNOŚĆ W SPOŁECZNOŚCIACH NADBRZEŻNYCH
20 Stopień społecznego zaangażowania
V TO REDUCE SOCIAL EXCLUSION AND PROMOTE
SOCIAL COHESION IN
COASTAL COMMUNITIES
V ZMNIEJSZYĆ POZIOM WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO
I PROMOWAĆ SPÓJNOŚĆ
W SPOŁECZNOŚCIACH
NADBRZEŻNYCH
20 STOPIEŃ SPOŁECZNEGO
ZAANGAŻOWANIA
21 ZAMOŻNOŚĆ GOSPODARSTW
DOMOWYCH
21.1 Average annual earnings
21.1 Średnie zarobki w skali
rocznej
21.2 Proportion of the population with a higher education qualification
21.2 Liczba ludności z wyższym
wykształceniem
21.3 Value of residential
property
21.3 Wartość nieruchomości
mieszkalnych
22 DRUGIE DOMY
22.1 Ratio of first to second and
holiday homes
22.1 Stosunek domów
pierwszych do drugich
i domów wakacyjnych
Why monitor the degree of social inclusion?
‘Deprivation’ (or ‘social exclusion’) is a measure of
inequality. We want to know whether or not people
living at the coast are more or less deprived than
those living in non-coastal areas. If the differences
are significant, we will want to discover why it is so.
Deprivation is generally a function of low household
income but the underlying cause will vary from place
to place. For example, low income could be the
result of high unemployment which in turn could be
a function of the lack of jobs locally or the unsuitability of the labour force to take whatever jobs are
available. On the other hand, there may be plenty of
jobs but household income is depressed because of
low pay, itself a reflection of the structure of economic
activity.
Lithuania and Poland must report their ‘At-risk-ofpoverty’ rate to the European Union on a regular
basis. The rate is defined as the share of persons with
an equivalised disposable income below the at-riskof-poverty threshold, which is set at 60 percent of the
national median equivalised disposable income
(after social transfers). In other words, it captures
those attributes of social exclusion which are principally functions of income deprivation.
As well as economic explanations for social exclusion,
we would need to check out a number of other factors
such as the number of elderly residents, the ratio of
dependents to wage earners, indices of ill health,
access to basic services, literacy rates, housing conditions, and so on.
Ultimately, we want to assess whether the observed
differences between coastal and non-coastal areas
are significant enough to warrant separate policies
for the coast and the better targeting of vulnerable
people.
Data is available from national and regional statistics offices – that is, the Lithuanian Ministry of Social
Security and Labour, the Statistical Office in Gdansk
and the Kaliningrad Regional Office of the Federal
Statistics Service. Additional information was sourced
from the United Nations Development Programme
for both Poland and Russia.
Dlaczego należy monitorować stopień społecznego
zaangażowania?
„Deprywacja” (lub „społeczne wykluczenie”) jest
miarą nierówności. Chcemy wiedzieć, czy mieszkańcy
obszarów przybrzeżnych są w większym lub mniejszym stopniu wykluczeni niż żyjący na pozostałych
obszarach. Jeżeli różnice są znaczące, chcemy
stwierdzić, dlaczego tak jest. Deprywacja jest w dużej
mierze funkcją niskich przychodów gospodarstw
domowych, lecz ich przyczyny są różne w zależności
od miejsca. Dla przykładu, niskie dochody mogą być
wynikiem wysokiego bezrobocia, co z kolei może być
funkcją braku pracy na rynku lokalnym lub niedostosowania kwalifikacji siły roboczej do wolnych
miejsc pracy. Z drugiej strony, ofert pracy może być
wiele, lecz dochody gospodarstw domowych są
niskie z powodu niskiej płacy, będąc odbiciem struktury aktywności ekonomicznej.
The proportion of people at-risk-of-poverty rose from
17 percent in Lithuania and from 16 percent in
Poland in 2000, to 20 percent and 19 percent
respectively in 2006, almost certainly as a result of
widening inequalities in income in both countries. By
contrast, Kaliningrad Oblast saw a reduction in the
share of households living below the poverty line
from 38 percent in 2000 to 20 percent in 2005.
Oprócz ekonomicznych przyczyn społecznego wykluczenia należałoby sprawdzić również inne czynniki
– liczbę mieszkańców w podeszłym wieku, stosunek
liczby osób znajdujących się na utrzymaniu do liczby
osób zarabiających, wskaźniki zachorowalności,
dostęp do podstawowych usług, procent osób posiadających umiejętność czytania i pisania, warunki
mieszkaniowe itd.
The rate of unemployment, another measure of
income deprivation, has gone down in all three
countries since the beginning of the century.
Lithuania has seen the greatest fall, from 11.3 percent in 1998 to 4.5 percent in 2008. (These figures
must be treated with caution because Lithuania, and
to a lesser extent Poland, have exported part of their
unemployment to the UK, Ireland and the United
States.) In Pomorskie Voivodeship, the rate declined
from 2002 by one third to 10.9 percent in 2007
whereas in Kaliningrad Oblast, unemployment has
stayed at around 4 percent since 1999.
Ostatecznie, chcemy ocenić czy zaobserwowane
różnice pomiędzy obszarami przybrzeżnymi a pozostałymi są na tyle znaczące, aby uzasadnić potrzebę
prowadzenia oddzielnej polityki dla wybrzeża w celu
lepszego skupienia się na ludziach zagrożonych
społecznie.
Unemployment is lower at the coast than in inland
areas, by 1 to 1.5 percentage points in Lithuania, by
between 6 and 8 points in Kaliningrad Oblast and by
a startling 15 to 20 points in Pomorskie Voivodeship.
However, the difference between coastal and noncoastal areas is by no means uniform. The most regular relationship is in Kaliningrad Oblast where
unemployment increases, more or less, at an even
rate with increasing distance from the coastline. The
situation in Klaipeda County and Pomorskie
Voivodeship is different. In both regions, unemployment rises in both coastal and non-coastal districts
with increasing distance from the economic powerhouses of Klaipeda, Gdynia and Gdansk (fig. 20.1).
The phenomenon is most marked in Pomorskie
Dane pochodzą z krajowych i regionalnych biur
statystycznych – tj. litewskiego Ministerstwa Bezpieczeństwa Społecznego i Pracy, Urzędu Statystycznego w Gdańsku i Kaliningradzkiego Biura Regionalnego Federalnej Służby Statystycznej. Zarówno dla
Polski jak i Rosji informacje dodatkowe zostały uzyskane
z Programu Rozwoju Narodów Zjednoczonych.
Zarówno Litwa jak i Polska muszą regularnie informować Unię Europejską o wysokości wskaźników
ubóstwa. Wielkość ta jest zdefiniowana jako procent
osób, których dochód ekwiwalentny do dyspozycji
(po uwzględnieniu w dochodach transferów społecznych) jest niższy od granicy ubóstwa ustalonej na
poziomie 60% krajowej mediany ekwiwalentnych
dochodów do dyspozycji. Innymi słowy, obejmują
one te cechy społecznego wykluczenia, które zasadniczo związane są z deprywacją finansową, czyli
brakiem środków pieniężnych do zaspokojenia podstawowych potrzeb jednostki.
Procent osób zagrożonych ubóstwem wzrósł z 17%
na Litwie i z 16% w Polsce w roku 2000, do odpowiednio 20% oraz 19% w roku 2006, i jest to zapewne
wynik pogłębiających się nierówności w uzyskiwanych
przychodach w obu krajach. Odwrotnie, w obwodzie
kaliningradzkim zaobserwowano zmniejszenie się
udziału gospodarstw domowych poniżej granicy
ubóstwa z 38% w roku 2000 do 20% w roku 2005.
Stopa bezrobocia, inny parametr deprywacji finansowej, zmniejszała się we wszystkich trzech krajach od
początku obecnego wieku. Litwa odnotowała największy spadek, z 11,3% w roku 1998 do 4,5% w roku
2008 (dane te należy traktować ostrożnie, ponieważ
Litwa oraz w mniejszym stopniu Polska eksportowały
znaczną część swoich bezrobotnych do Wielkiej Brytanii, Irlandii i Stanów Zjednoczonych). W województwie
pomorskim wielkość bezrobocia zmniejszyła się od
roku 2002 o jedną trzecią, do 10,9% w roku 2007,
podczas gdy w obwodzie kaliningradzkim bezrobocie
utrzymuje się na poziomie około 4% od roku 1999.
Na Litwie bezrobocie jest niższe na obszarach przybrzeżnych niż w głębi lądu o 1 do 1,5 punktu pro-
SOCIAL COHESION IN
COASTAL COMMUNITIES
W SPOŁECZNOŚCIACH
NADBRZEŻNYCH
ZAANGAŻOWANIA
DOMOWYCH
rocznej
wykształceniem
property
mieszkalnych
22 DRUGIE DOMY
holiday homes
where the coastal extremities of the voivodeship register almost one quarter of the population out-ofwork compared to an average of six percent in the
Gdynia-Sopot-Gdansk corridor.
A similar point can be made by looking at average
equivalent income at county level in Pomorskie
Voivodeship. Out of 20 counties (powiats) in the
voivodeship, only four are above the national mean
– all four border the Gulf of Gdansk.
Unemployment is regarded as a useful indicator of
social exclusion because of its negative impact on
household income. However, it is largely irrelevant to
measuring deprivation among the low paid or
among economically inactive people (such as those
who have retired or who are unable to work because
of ill-health or disability).
We need to look, therefore, for an additional parameter that measures deprivation more comprehensively.
In fact, almost all countries use a parameter based
on the number of people in receipt of social payments of one kind or another. These could be
income supplements or tax credits paid to low
income households; payments to assist with housing
costs and the cost of bringing up children; or subsidies for people seeking work, requiring medical
treatment or needing a special diet. In other words,
social exclusion can be measured at the local level
but it is measured differently from country to country.
Figure 20.4 illustrates the use of such a parameter in
Pomorskie Voivodeship.
management?
Although social exclusion has become a key issue on
the European policy agenda in recent years, both the
social phenomena the term refers to and the best
way to monitor them remain unclear. Social exclusion is a multidimensional concept embracing material deprivation, insufficient access to social rights,
a low degree of social participation and a lack of
normative integration. It follows that a multidimensional approach should underpin policies which aim
at promoting inclusion. Various studies have tried to
isolate key variables which, if remediated, might
have a powerful influence on a number of others.
Poor health, low income, benefit dependency and
living in a one-parent household have all been suggested. While there will always be strong pressures to
supplement household incomes, planning and other
public authorities should also pay attention to reducing health risks, improving access to public services,
providing cheap and reliable communal transport
from outlying areas to coastal centres and driving up
educational attainment.
Fig. 20.4: Percentage of households in receipt of social support payments, Pomorskie
Voivodeship, 2005
Fig. 20.4: Procent gospodarstw domowych poniżej granicy ubóstwa, województwo
pomorskie, 2005
centowego, w obwodzie kaliningradzkim o około
6 i 8 punktów oraz o alarmujące 15 do 20 punktów
w województwie pomorskim. Jednakże różnice między
obszarami nadmorskimi a resztą Regionu nie są wszędzie jednakowe. Najbardziej równomierne relacje
występują w obwodzie kaliningradzkim, gdzie bezrobocie wzrasta mniej więcej równomiernie wraz ze
wzrostem odległości od linii brzegowej. Sytuacja
w okręgu kłajpedzkim i województwie pomorskim
jest inna. W obydwu regionach bezrobocie rośnie
zarówno na obszarach przybrzeżnych jak i pozostałych
wraz ze wzrostem odległości od potężnych ekonomicznych ośrodków Kłajpedy i Trójmiasta (rys. 20.1).
Zjawisko to jest najbardziej widoczne na Pomorzu,
gdzie na obszarach przybrzeżnych położonych na
krańcach województwa prawie jedna czwarta ludności jest bez pracy w porównaniu do średniej
wynoszącej 6% dla Trójmiasta.
Podobną zależność można stwierdzić analizując średnie ekwiwalentne dochody na poziomie powiatu
w województwie pomorskim. Z 20 powiatów w tym województwie tylko cztery znajdują się powyżej średniej
krajowej – wszystkie cztery graniczą z Zatoką Gdańską.
Bezrobocie jest uznane za przydatny wskaźnik wykluczenia społecznego, ze względu na jego negatywny wpływ na przychody gospodarstwa domowego.
Jednakże z reguły nie nadaje się ono do mierzenia
stopnia deprywacji osób nisko opłacanych lub
gospodarczo nieaktywnych (emerytów i tych, którzy
nie są w stanie pracować ze względu na ich zły stan
zdrowia lub inwalidztwo).
We need a pan-South East Baltic multivariate analysis such as that drawn up for Poland under the aegis
of the United Nations Development Programme in
2005. This exercise produced a ‘social exclusion
index’ which measured the level of exclusion in each
voivodeship according to two composite factors –
exclusion from the labour market and exclusion from
consumption. (Pomorskie Voivodeship, incidentally,
scored 48.98 percent of a maximum possible value
which placed it fourth most excluded out of sixteen
voivodeships in Poland.)
Dlatego należy poszukać dodatkowego parametru,
mierzącego deprywację w szerszym zakresie. W rzeczywistości prawie wszystkie kraje stosują parametr
oparty na ilości ludzi, otrzymujących różnego rodzaju
świadczenia socjalne. Takimi mogą być dodatkowe
przychody lub zwroty podatków wypłacane gospodarstwom domowym o niskich dochodach, świadczenia wspomagające utrzymanie domu i wychowanie
dzieci; subsydia dla ludzi poszukujących pracy,
wymagających opieki medycznej lub specjalnej diety.
Innymi słowy, zmarginalizowanie społeczne może
być mierzone na poziomie lokalnym, lecz mierzy się
je różnie w zależności od kraju. Rys. 20.4 przedstawia zastosowanie takiego wskaźnika w województwie
pomorskim.
Chociaż marginalizacja społeczna stała się kluczowym problemem stawianym na porządku dziennym
w polityce europejskiej w ostatnich latach, wciąż jest
niejasne, do jakiego zjawiska społecznego odnosi
się to określenie i jaki jest najlepszy sposób monitorowania go. Marginalizacja społeczna jest pojęciem wielowymiarowym obejmującym materialną
deprywację, niewystarczający dostęp do praw socjalnych, niski stopień społecznego zaangażowania
i brak znajomości aktów prawnych. Wynika z tego,
że popieranie polityki, której celem jest promocja
społecznego zaangażowania, winno być wielowątkowe. W różnych opracowaniach próbowano określić
kluczowe zmienne, które, jeżeli znaleźć środki zaradcze, mogą posiadać istotny wpływ na inne parametry.
Proponowano takie czynniki jak słabe zdrowie, niskie
dochody, zależność od świadczeń socjalnych
i gospodarstwa niepełne. Podczas gdy zawsze będzie
istniał silny nacisk na uzupełnianie dochodów
gospodarstwa domowego, organy planowania i inne
organy publiczne powinny zwracać uwagę na zredukowanie ryzyka odnoszącego się do zdrowia,
poprawę dostępu do usług publicznych, zapewnienie
taniego i niezawodnego transportu publicznego
z obszarów odległych do ośrodków na wybrzeżu,
podnoszenie osiągnięć edukacyjnych itp.
Potrzebujemy wielowymiarowej analizy dla całego
regionu południowo-wschodniego Bałtyku, jak
sporządzona dla Polski pod egidą Programu
Rozwoju Narodów Zjednoczonych w roku 2005.
Opracowanie to przedstawia „wskaźnik społecznego
wyobcowania”, który określa poziom wyobcowania
w każdym województwie zgodnie z dwoma złożonymi współczynnikami – wykluczeniem z rynku pracy
i wykluczeniem z konsumpcji (na marginesie, województwo pomorskie „uzbierało” 48,98% maksymalnej możliwej do osiągnięcia wartości, plasując się na
czwartym miejscu pod względem wykluczenia wśród
szesnastu województw).
SOCIAL COHESION IN
COASTAL COMMUNITIES
W SPOŁECZNOŚCIACH
NADBRZEŻNYCH
ZAANGAŻOWANIA
DOMOWYCH
rocznej
wykształceniem
property
mieszkalnych
22 DRUGIE DOMY
holiday homes
21 Household prosperity
21 Zamożność
gospodarstw domowych
21.2 Proportion of the population with
a higher education qualification
21.3 Value of residential property
21.1 Średnie zarobki w skali rocznej
21.2 Liczba ludności z wyższym wykształceniem
21.3 Wartość nieruchomości mieszkalnych
Fig. 21.1: Average annual earnings in the South East Baltic, 2005
Rys. 21.1: Średnie roczne zarobki w regionie południowo-wschodniego Bałtyku, 2005
Key messages
Fig. 21.2: Average annual earnings, Pomorskie Voivodeship, 1999-2005
Rys. 21.2: Średnie roczne dochody, województwo pomorskie, 1999-2005
• The widest observable earnings gap in the
South East Baltic region is that between urban
and rural districts within the coastal zone rather
than between coastal and non-coastal districts.
• A similar pattern characterises higher education
achievement. The proportion of residents who
have attained a higher level qualification is
greater in the urban centres of Klaipeda,
Kaliningrad and Gdynia-Sopot-Gdansk than the
proportion of residents in the more remote and
rural parts of the coastal zone by a factor of four
or five.
• Największą rozbieżność wynagrodzeń w regionie
południowo-wschodniego Bałtyku zanotowano
raczej między obszarami miejskimi a wiejskimi
położonymi na obszarach przybrzeżnych niż między
wybrzeżem a pozostałą częścią Regionu.
• Podobnie wygląda sytuacja jeśli chodzi o wykształcenie. Udział mieszkańców z wyższym wykształceniem jest cztero- lub pięciokrotnie wyższy w ośrodkach miejskich Kłajpedy, Kaliningradu, Trójmiasta
niż na oddalonych od nich i wiejskich terenach
obszarów przybrzeżnych.
• Udział ludności w wieku produkcyjnym posiadającej wyższe wykształcenie w każdym z podregionów jest niższy niż średni dla danego kraju.
• The proportion of the working age population
holding a higher education qualification in
Klaipeda County, Kaliningrad Oblast and
Pomorskie Voivodeship is less in each case than
the national average level of achievement for
Lithuania, Russia and Poland.
Fig. 21.3: Average annual earnings for each coastal area and for each non-coastal area in Klaipeda County, 1995-2005
Rys. 21.3: Średnie roczne dochody dla obszarów przybrzeżnych i pozostałej części okręgu kłajpedzkiego, 2005
• The average cost of residential property in both
Klaipeda County and Pomorskie Voivodeship
appears to be higher at the coast than in inland
areas. The highest prices for apartments (secondhand and newly built) are obtained in the main
port cities.
• Średni koszt nieruchomości zarówno w okręgu
kłajpedzkim jak i w województwie pomorskim
wydaje się być wyższy na obszarach przybrzeżnych
niż w głębi regionów. Ceny mieszkań (na rynku
wtórnym jak i nowowybudowanych) są najwyższe
w głównych miastach portowych.
21 Zamożność gospodarstw domowych
SOCIAL COHESION IN
COASTAL COMMUNITIES
W SPOŁECZNOŚCIACH
NADBRZEŻNYCH
ZAANGAŻOWANIA
DOMOWYCH
rocznej
wykształceniem
property
mieszkalnych
22 DRUGIE DOMY
holiday homes
Dlaczego należy monitorować zamożność gospodarstw domowych?
Why monitor household prosperity?
We want to develop our understanding of the
domestic structure of the coastal zone. Information
about earnings will tell us whether households at the
coast are, on average, richer or poorer than households in non-coastal areas, and by how much.
Supporting information is provided by educational
achievement which is regarded as a surrogate
variable for wealth. In other words, the higher the
achievement, the greater the prosperity of an individual
or a community. Does this hold true for the coastal
zone?
Chcielibyśmy poznać strukturę gospodarstw domowych
na obszarach przybrzeżnych. Informacja o wynagrodzeniach powie nam, czy domostwa na wybrzeżu
są bogatsze, na średnim poziomie czy uboższe niż te
na obszarach w głębi lądu i jak wielka jest ta różnica.
Dodatkową wiedzę da nam informacja o poziomie
wykształcenia, które jest uważane za surogat
zamożności. Innymi słowy, im wyższe wykształcenie,
tym wyższy dobrobyt jednostki czy społeczności. Czy
jest to prawdą dla obszarów przybrzeżnych?
Fig. 21.4: Percentage of the population with a higher education qualification
Rys. 21.4: Procent ludności z wyższym wykształceniem
Równocześnie chcielibyśmy zbadać czy życie na
wybrzeżu niesie za sobą dodatkowe korzyści.
Upraszczając, czy – na zasadzie „coś za coś” – nieruchomości położone na wybrzeżu są droższe lub
tańsze od tych z głębi lądu? Oczekujemy
potwierdzenia, że zapotrzebowanie na parcele nadmorskie jest o wiele większe niż gdziekolwiek ze
względu na walory środowiska nadmorskiego i że
w efekcie odbija się to na ich cenach. W rzeczy
samej, możemy założyć, że efekt ten będzie większy
z powodu „podwójnego zapotrzebowania”, to jest
zarówno na pierwsze jak i drugie domy, i że ceny
będą o wiele wyższe niż na pozostałych obszarach,
chyba że nastapi współmierny wzrost podaży nieruchomości (jedną z konsekwencji tego może być
wzrost cen powyżej możliwości płatniczych
i doprowadzenie do sytuacji kiedy, w szczególności
nisko opłacani i młodzi ludzie zostaną wykluczeni
z rynku nadmorskich nieruchomości). Miara ta winna
nam dać odpowiedź, czy taki scenariusz jest realny
i do jakiego stopnia występuje na wybrzeżu.
At the same time, we want to know whether there is
a premium to living at the coast. Put simply, on
a like-for-like basis, are coastal properties more or
less expensive than those located inland? Our
expectation is that demand for living space at the
coast will be more intense than elsewhere because of
the intrinsic attraction of the coastal environment and
that this will feed through into property prices.
Indeed, we may think that the effect will be enhanced
because of a ‘double demand’, that is, for both first
and second homes, and that unless there is a commensurate increase in the supply of accommodation,
prices will inevitably be higher than in non-coastal
areas. (One consequence of which might be that
property prices could outstrip the ability to pay leading to a situation whereby the low paid and young
people in particular are priced out of the coastal
housing market.) The measurement should tell us
whether this scenario is a reasonable one and to
what degree it can be said to apply throughout the
coastal zone.
Dane o wynagrodzeniach i poziomie wykształcenia są
łatwo dostępne z krajowych i regionalnych urzędów
statystycznych: z Departamentu Statystyki na Litwie,
z federanego biura statystycznego ROSSTAT publikującego Podstawowe wskaźniki rozwoju miast i regionów
w obwodzie kaliningradzkim, oraz z roczników
statystycznych województwa pomorskiego.
Informacje na temat cen nieruchomości są o wiele
trudniej dostępne. Tylko w województwie pomorskim
dane są łatwo osiągalne na poziomie wojewódzkim,
jednakże są one oparte na zwrotach ankiet z biur
nieruchomości i w związku z tym budzą wątpliwości
zarówno co do ich zakresu jak i dokładności.
SOCIAL COHESION IN
COASTAL COMMUNITIES
W SPOŁECZNOŚCIACH
NADBRZEŻNYCH
ZAANGAŻOWANIA
DOMOWYCH
rocznej
wykształceniem
property
mieszkalnych
22 DRUGIE DOMY
holiday homes
Data on earnings and educational achievement are
readily available from national and regional statistics
agencies: the Department of Statistics to the
Government of the Republic of Lithuania; the federal
statistics authority, ROSSTAT, which publishes Basic
indices of development of cities and districts in
Kaliningrad Oblast; and the annual Statistical
Yearbook of the Pomorskie Voivodeship.
Information about the price of property is harder to
come by. Only in Pomorskie are data readily available
at a sub-regional level but they are based on sample
returns from estate agents and there are concerns
about both their comprehensiveness and their accuracy.
The indicator shows that there is a coastal effect on
household prosperity but it is subordinate to the
differences between rural and urban areas. In other
words, in all three sub-regions, average annual
earnings are greater in coastal than in non-coastal
districts. However, the earnings gap is widest
between urban and rural districts within the coastal
zone. In Pomorskie Voivodeship, for example, the
difference between earnings in the coastal zone and
earnings in non-coastal districts is around 11 percent
(fig. 21.2) whereas the gap between the highest
earning area (the Gdynia-Sopot-Gdansk ‘Tri-City’
conurbation) and the rest of the coastal zone is
around 25 percent.
A similar situation pertains in Kaliningrad Oblast.
Earnings in the coastal zone are around 25 percent
greater than in non-coastal districts but the earnings
gap between Kaliningrad City and the remainder of
the coastal zone is nearer fifty percent. The differential here is not simply between urban and rural
coastal districts. While the low average earnings of
communities located on the lagoon coast north of
Polessk are typical of remote, rural settlements, the
coastal district in the Oblast with the lowest annual
average earnings is, in fact, Baltiysk, the former
Soviet naval port at the mouth of the Kaliningrad
Marine Canal.
In Lithuania, the coastal premium in earnings is
probably closer to 15 percent with the greatest
returns in Klaipeda City outstripping those in areas
closest to the Russian and Latvian borders by a further five or ten percent.
Wskaźnik dowodzi istnienia „efektu nadmorskiego”
w zakresie zamożności gospodarstw domowych, lecz
jest on również podporządkowany różnicom
pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi. Innymi
słowy, we wszystkich trzech subregionach średnie
roczne zarobki są wyższe na obszarach przybrzeżnych
niż na pozostałych. Jednakże to właśnie na samym
wybrzeżu notowane są największe różnice w wynagrodzeniach między wsią a miastem. W województwie
pomorskim różnica między płacami na wybrzeżu
i w głębi lądu sięga około 11% (rys. 21.2), podczas
gdy między strefą najwyższych płac (Trójmiasto)
a resztą wybrzeża wynosi około 25%.
We would expect to find that the level of educational
attainment correlates positively with average annual
earnings. Our expectation certainly holds true in
Pomorskie Voivodeship where approximately one fifth
of the working age population of the Tri-City area
has achieved at the higher level compared to less
than five percent elsewhere in the voivodeship. In
Lithuania, on the other hand, there does not appear
to be much difference between urban and rural
areas, or indeed, between coastal and non-coastal
districts. Attainment appears to be a uniform 15-20
percent throughout Klaipeda County although the
lack of small area statistics prevents local differences
being teased out. The attainment gap in Kaliningrad
Oblast is very similar to elsewhere in the South East
Baltic – 25 percent achievement in Kaliningrad City
compared to an average of less than 10 percent in
the remaining parts of the coastal zone.
The proportion of the working age population with
a higher education qualification in Pomorskie
Voivodeship, Kaliningrad Oblast and Klaipeda
County is less than their respective national averages
– 12.5 percent in Pomorskie against 17 percent in
Poland as a whole, 22 percent in Kaliningrad
against 55 percent in Russia, and 18 percent in
Klaipeda compared to 24.5 percent in Lithuania.
Fig. 21.5: Proportion of population with high education – Lithuania and Klaipeda
County comparison, 2001-2006
Rys. 21.5: Proporcja ludności z wyższym wykształceniem – porównanie Litwy i okręgu
kłajpedzkiego, 2001-2006
Podobna sytuacja ma miejsce w obwodzie kaliningradzkim. Płace na wybrzeżu są o około 25% wyższe
niż w pozostałej części, jednakże rozbieżność
pomiędzy miastem Kaliningrad a resztą strefy nadmorskiej to prawie 50%. Zróżnicowanie to nie jest po
prostu wynikiem różnic między terenami wiejskimi
a miejskimi. Podczas gdy niskie średnie płace w miejscowościach położonych nad zalewem na północ od
Polesska są typowe dla odległych, wiejskich osad,
obszarem o najniższych wynagrodzeniach na wybrzeżu
obwodu jest w zasadzie Bałtyjsk, były sowiecki port
wojenny w ujściu Kaliningradzkiego Kanału Morskiego
do morza.
Fig. 21.6: Proportion of the population with a higher education qualification, Kaliningrad Oblast, 2002
Rys. 21.6: Proporcja ludności z wyższym wykształceniem,
obwód kaliningradzki, 2002
In the absence of supporting data, observations
about the price of residential property are clearly
speculative.
Założono, że poziom wykształcenia koreluje pozytywnie ze średnimi rocznymi wynagrodzeniami. Jest tak
w województwie pomorskim, gdzie w przybliżeniu jedna
piąta mieszkańców Trójmiasta będących w wieku produkcyjnym posiada wyższe wykształcenie, w porównaniu do mniej niż 5% gdziekolwiek indziej w województwie. Na Litwie, z drugiej strony, nie widać wielkich różnic między obszarami miejskimi a wiejskimi,
czy przybrzeżnymi a pozostałymi. Udział osób
z wyższym wykształceniem zdaje się być jednolity
w całym okręgu kłajpedzkim i wynosi 15-20%, jednakże brak danych statystycznych z mniejszych jednostek administracyjnych nie pozwala na ujawnienie
lokalnych zróżnicowań. W obwodzie kaliningradzkim
In Klaipeda city, the average price of one room
apartments rose a staggering 282 percent from 637
euro per m2 in 2003 to 2,607 euro per m2 at the end
of 2007. However, in central Vilnius, a comparable
apartment would have cost another one thousand
euros. It is too early to say whether such differentials
will survive. An economic slowdown in 2008 has
been reflected in a fall in property prices. The cost of
apartments in the old town of Vilnius, for example,
has declined by as much as 25 percent in less than
twelve months.
Na Litwie „profit nadmorski” w płacach to około 15%;
osiąga on największe wartości w mieście Kłajpeda
i przewyższa obszary przygraniczne z Rosją i Łotwą
o pięć do dziesięciu procent.
różnica w poziomie wykształcenia jest prawie taka,
jak gdzie indziej w regionie południowo-wschodniego
Bałtyku – 25% w Kaliningradzie w porównaniu do
średniej poniżej 10% w pozostałej części strefy przybrzeżnej.
Udział osób w wieku produkcyjnym posiadających
wyższe wykształcenie w województwie pomorskim,
obwodzie kaliningradzkim i okręgu kłajpedzkim jest
niższy niż odpowiednie średnie krajowe – 12,5% na
Pomorzu na tle 17% dla Polski, 22% w Kaliningradzie
w stosunku do 55% w Rosji oraz 18% w Kłajpedzie
przy 24,5% na Litwie.
W sytuacji, gdy dane dotyczące cen nieruchomości są
trudno osiągalne, dyskusja na ten temat jest czysto
teoretyczna.
W Kłajpedzie średnia cena jednopokojowego
mieszkania wzrosła szokująco o 282% – z 637 euro
za m2 w 2003 do 2 607 euro za m2 w końcu 2007 r.
Jednakże w centrum Wilna podobne mieszkanie mogłoby kosztować o dalszy tysiąc euro więcej. Jest za
wcześnie na prognozy czy takie zróżnicowanie cen ma
charakter trwały. Spowolnienie gospodarcze w 2008
roku odbiło się również na cenach nieruchomości.
Ceny mieszkań, na przykład, na Starym Mieście
w Wilnie spadły o 25% w niecały rok.
Pogorszenie warunków finansowych, wyższa inflacja
i niższy wzrost gospodarczy w 2008 roku niemalże
zdławiły koniunkturę w budownictwie mieszkaniowym
w Polsce. Mimo, że na poziomie krajowym istnieje
wciąż znaczny deficyt mieszkań, w niektórych miastach mamy do czynienia z nadmierną podażą, co
w rezultacie prowadzi do stabilizacji cen. W Trójmieście
ceny nieruchomości są zazwyczaj odwrotnie proporcjonalne do odległości od linii brzegowej. Najtańsze
mieszkania są oferowane w południowo-zachodniej
części Gdańska, podczas gdy ceny apartamentów
z widokiem na morze w Sopocie przewyższają te z centrum Warszawy. Oczekuje się, że ceny apartamentów
w kompleksie Sea Towers zlokalizowanym przy
gdyńskim nabrzeżu portowym mogą sięgnąć 8 tys.
euro za m2 (termin oddania 2009).
SOCIAL COHESION IN
COASTAL COMMUNITIES
W SPOŁECZNOŚCIACH
NADBRZEŻNYCH
ZAANGAŻOWANIA
DOMOWYCH
rocznej
wykształceniem
property
mieszkalnych
22 DRUGIE DOMY
holiday homes
Tightening financial conditions, higher inflation and
lower economic growth in 2008 has almost brought
the Polish housing boom to an end. Although a substantial national housing deficit exists, there is oversupply
in certain cities, leading to a stabilisation of prices. In
the Tri-City area, house prices are usually inversely
proportional to distance from the coastline. The more
inexpensive properties are offered in the south western
part of Gdansk whereas the price of apartments on
the seafront at Sopot outstrips those in central
Warsaw. When completed in 2009, apartments in
the Sea Towers mixed residential/commercial/retail
complex located on the harbourside are expected to
fetch up to €8,000 per m2.
management?
The South East Baltic coastal region is not an homogeneous entity insofar as household prosperity is
concerned. The biggest differences do not appear to
be between the coastal zone and its hinterland but
between urban and rural areas within the coastal
zone itself. The challenge for local and regional
authorities is to help extend economic and educational opportunities to a wider citizenry and thus help
ameliorate growing spatial inequalities.
Fig. 21.7: Average price of residential property, Pomorskie Voivodeship, 2004
Rys. 21.7: Średnia cena nieruchomości, województwo pomorskie, 2004
At first sight, there appears to be a plethora of
household social and economic statistics available,
most of which is collected systematically and periodically. Speaking generally, this is true but there are
problems with using the data. First, there are complexities to some of the apparently simple parameters
that have to be considered. For example, earnings
are only one component of household income. To
gain a more complete picture we would need to look
at net social transfers as well. This is especially
important in many coastal areas where relatively
large numbers of workers are employed in low paid
jobs in the tourist industry and rely on social benefits
to boost their net income. It is significant also in
coastal districts with a disproportionately high number of elderly residents who largely do not work in
paid employment but subsist on savings, including
pensions, and social benefits. Second, seemingly
straightforward parameters such as ‘higher education’ are defined differently in different countries and
we need to be sure that we are comparing like with
like when attempting to paint a picture of the South
East Baltic region as a whole. Third, there is the
familiar problem of scale: many of the data we
require are not collected at the level of geography
needed to draw conclusions about the differences
between coastal and non-coastal areas.
And fourth, some data, although available, are not
routinely collected, collated and disseminated.
Determining the value of residential property, for
example, would have to be the subject of a special
survey.
Obszar przybrzeżny południowo-wschodniego Bałtyku
nie jest jednolity biorąc pod uwagę zamożność gospodarstw domowych. Największe różnice ujawniają się nie
między strefą przybrzeżną a obszarami położonymi
w głębi lądu lecz właśnie na wybrzeżu, między obszarami
miejskimi i wiejskimi. Wyzwaniem dla władz lokalnych
i regionalnych jest takie rozszerzenie możliwości gospodarczych i edukacyjnych, aby objąć nimi szersze rzesze
społeczeństwa i w ten sposób pomóc zniwelować rosnące przestrzenne nierówności.
Fig. 21.8: Average price of residential property for each coastal and non-coastal
district in Pomorskie Voivodeship, 2001-2004
Rys. 21.8: Średnia cena nieruchomości na obszarach przybrzeżnych i pozostałej
części województwa pomorskiego, 2001-2004
Na pierwszy rzut oka wydaje się, że mamy nadmiar
danych statystycznych opisujących sytuację społeczną
i ekonomiczną gospodarstw domowych, w większości
zbieranych systematycznie w regularnych interwałach
czasowych. Ogólnie rzecz biorąc jest to prawda, lecz
problem pojawia się przy analizie danych. Po pierwsze – niektóre pozornie proste wskaźniki są skomplikowane i trzeba brać to pod uwagę. Na przykład –
wynagrodzenia są tylko jednym z elementów
wchodzących w skład przychodów domowych – aby
otrzymać pełniejszy obraz sytuacji powinniśmy
rozważyć również świadczenia socjalne netto. Jest to
szczególnie ważne w wielu nadmorskich miejscowościach, gdzie stosunkowo dużo osób jest zatrudnionych na nisko płatnych stanowiskach w turystyce
i muszą one korzystać z zasiłków socjalnych, aby
zwiększyć swoje dochody. Ma to również znaczenie
w obszarach przybrzeżnych zamieszkałych przez
znaczną ilość osób w starszym wieku, które w większości nie pracują lecz utrzymują się z oszczędności,
emerytur i zasiłków socjalnych. Po drugie, na pozór
proste parametry takie jak na przykład „wyższe wykształcenie” są różnie definiowane w zależności od kraju
i należy się tu upewnić czy porównujemy te same kategorie próbując stworzyć obraz regionu jako całości. Po
trzecie, jest jeszcze znany problem skali: wiele
potrzebnych danych nie jest zbieranych na odpowiednim poziomie administracyjnym tak, aby uchwycić
różnice pomiędzy obszarami przybrzeżnymi a pozostałymi.
I po czwarte, niektóre dane, mimo że dostępne, nie są
zbierane rutynowo, scalane i upowszechniane. Na przykład, kwestia określenia wartości nieruchomości
powinna być przedmiotem specjalnych badań.
SOCIAL COHESION IN
COASTAL COMMUNITIES
W SPOŁECZNOŚCIACH
NADBRZEŻNYCH
ZAANGAŻOWANIA
DOMOWYCH
rocznej
wykształceniem
property
mieszkalnych
22 DRUGIE DOMY
holiday homes
22 Number of second
homes
22.1 Ratio of first to second and holiday
homes
Key messages
• Uncertainty regarding the current situation and
uncertainty about what might happen in the future
dominate any discussion about second and holiday
homes in the South East Baltic region. Nevertheless,
the market for expensive apartments is still regarded
as a sound investment.
• The available evidence suggests that a coastal
location is sought after and that a few maritime
hotspots like Svetlogorsk and Zelenogradsk in
Kaliningrad Oblast and Sopot, Hel and Jurata in
Pomorskie Voivodeship have already priced themselves out of the everyday market.
• There is anecdotal evidence from across the
region that building in the coastal zone that flaunts
restrictive regulations remains a significant issue.
• At present, the pressure for building or acquiring
second homes at the coast is considerably less than
elsewhere in the Baltic; regional authorities thus
have a breathing space in which to prepare policy
responses to a phenomenon that has the power to
overwhelm the best intentions of local communities.
Why monitor the number of second homes?
22 Drugie domy
Second homes and holiday homes at the coast can
have significant impacts on the social and economic
geography of local communities. Demand for second
homes may drive up property values beyond the
reach of local residents; this is a particular problem
if it forces young people to quit the area because
they cannot access affordable housing. A relatively
large proportion of second homes in a coastal resort
may entice local services to supply the affluent second
home market and neglect the resident population.
A variant of this issue occurs when second home
owners retire and move permanently to their once
occasionally-used property at the coast – as the years
pass, services and infrastructure are increasingly
geared towards meeting the needs of the elderly.
22.1 Stosunek domów pierwszych do drugich
• Wszelka dyskusja na temat drugich domów czy
domów wakacyjnych w regionie południowo-wschodniego Bałtyku jest obecnie zdominowana
przez niepewność związaną z bieżącą sytuacją
kryzysową jak i niejasną przyszłością tego sektora.
Mimo wszystko, rynek ekskluzywnych i drogich
apartamentowców jest wciąż pewny i stabilny.
• Dostępne świadectwa sugerują, że nadmorska
lokalizacja jest bardzo pożądana – w kilku nadmorskich atrakcyjnych miejscowościach jak Swietłogorsk
i Zelonogradsk w obwodzie kaliningradzkim czy
Sopot, Hel i Jurata w województwie pomorskim
ceny apartamentów wielokrotnie przewyższają te
spotykane na co dzień.
On the other hand, second homes can revitalise
stagnating coastal areas with inputs of money, ideas
and political know-how.
The environmental impact of second homes at the coast
may be equally ambiguous. Building on previously
undeveloped land means loss of semi-natural habitat
or farmland, and may have a negative impact on
flora and fauna. Where second and holiday homes
are built in sufficient quantity, there will be a dramatic
effect on landscape. However, there are many coastal
towns and cities where decrepit properties and abandoned neighbourhoods have been refurbished by
second homeowners.
• Przypadki niepotwierdzone wskazują, że rozwój
budownictwa w strefie przybrzeżnej całego regionu,
pomimo restrykcyjnych przepisów w tej kwestii,
pozostaje poważnym problemem.
Fig. 22.1: Proportion of permanent and second homeowners in Neringa district,
Klaipeda County, Lithuania, 2008
Rys. 22.1: Proporcja właścicieli domów stałego pobytu do domów czasowego
pobytu w miejscowościach powiatu Neringa, 2008
• Obecnie nacisk na budownictwo czy nabywanie
drugich domów na obszarach przybrzeżnych jest
wciąż jednak znacznie mniejszy niż gdziekolwiek
indziej na bałtyckim wybrzeżu; władze regionalne
są więc w komfortowej sytuacji i powinny
odpowiednio wcześnie przygotować się na to
zjawisko, które jest w stanie unicestwić najlepsze
zamiary miejscowych społeczności.
The measurement should tell us whether or not the
number of second homes is greater at the coast than
in the hinterland. Spatial variations in that number
should provide us with the building blocks necessary
to assess the likely impacts of the second homes phenomenon.
mieszkańców; problem staje się szczególnie istotny,
gdy młodzi ludzie są zmuszeni do opuszczenia danego
obszaru, gdyż nie stać ich na kupno mieszkania/domu.
Stosunkowo duży udział drugich domów w miejscowościach nadmorskich może kusić lokalnych usługodawców do zaspokajania potrzeb tego zamożnego
rynku, kosztem zaniedbywania rdzennych mieszkańców. Podobna sytuacja się pojawia, gdy właściciele drugich domów przechodzą na emeryturę
i przeprowadzają się na stałe do tych okazyjnie używanych nieruchomości na wybrzeżu – gdy lata mijają, usługi i infrastruktura coraz bardziej podążają
w kierunku sprostania potrzebom ludzi starszych.
Z drugiej strony, drugie domy mogą rewitalizować
takie miejsca na wybrzeżu, w których występuje stagnacja, poprzez dopływ pieniędzy, pomysłów i politycznego know-how.
Równie niejednoznaczny jest wpływ takiej sytuacji na
środowisko naturalne obszarów przybrzeżnych.
Nowe budownictwo na obszarach niezabudowanych
oznacza utratę siedlisk semi-naturalnych lub
obszarów rolnych i może mieć negatywny wpływ na
florę i faunę. Tam, gdzie drugie domy i domy wakacyjne buduje się w wystarczającej ilości, będzie to
miało dramatyczny wpływ na krajobraz. Istnieje jednakże wiele miast i miasteczek na wybrzeżu, gdzie
walące się nieruchomości i opuszczone domostwa
zostały odnowione przez nowych właścicieli domów,
dla których są to drugie domy.
Wskaźnik ten powinien pokazać nam czy ilość
drugich domów jest większa na obszarach przybrzeżnych niż w głębi lądu – zróżnicowanie
przestrzenne tych wielkości powinno dostarczyć nam
odpowiednich informacji koniecznych, aby ocenić
prawdopodobny wpływ tego zjawiska.
Dlaczego należy monitorować drugie domy?
Drugie domy i domy wakacyjne na wybrzeżu mogą
wywierać znaczący wpływ na społeczne i ekonomiczne przemiany miejscowych społeczności.
Zapotrzebowanie na drugie domy może tak podnosić ceny lokalnych nieruchomości, iż znajdą się
one poza możliwością nabycia ich przez samych
22 Number of second homes
Pomimo ważności tej kwestii i dowodów płynących
z prawie każdego kraju europejskiego na to, że trzeba dobrze się przygotować na wzrost ilości drugich
domów, systematyczny monitoring tego zjawiska nie
jest prowadzony w regionie południowo-wschodniego Bałtyku. Prawdopodobnie jedynym miejscem,
gdzie tego rodzaju dane występują, jest Neringa na
Litwie.
22 Drugie domy
SOCIAL COHESION IN
COASTAL COMMUNITIES
W SPOŁECZNOŚCIACH
NADBRZEŻNYCH
ZAANGAŻOWANIA
DOMOWYCH
rocznej
wykształceniem
property
mieszkalnych
22 DRUGIE DOMY
holiday homes
Despite the importance of the issue and the evidence
from almost every country in Europe that being prepared for the growth in the number of second homes
is essential, there is no systematic monitoring of the
prevalence of second homes (and thus of the ratio of
first to second and holiday homes) in the South East
Baltic region. Apparently, the only place where such
data exist is the municipality of Neringa in Lithuania.
holiday homes now account for more than one third
of the total housing stock in the district.
Podczas gdy nie ma żadnych wiarygodnych danych na
temat drugich domów w regionie południowo-wschodniego Bałtyku, internetowe ogłoszenia biur nieruchomości ze wszystkich trzech subregionów, sugerują, że
istnieje ich względnie kwitnący rynek (lub istniał aż do
kryzysu bankowego i kredytowego w lecie 2008 r.) oraz,
że preferowanym miejscem docelowym są obszary
nadmorskie. Strony te sugerują, że zapotrzebowanie na
nieruchomości położone na wybrzeżu pochodzi głównie
od krajowych nabywców (miejsce na weekendowe wyjazdy), podczas gdy zagraniczni nabywcy wolą kupić
apartament w centrum miasta lub domek gdzieś na wsi.
Figure 22.1 shows that there are considerable differences in the experience of communities at the local
level. For every second home in Nida, there are 3.5
first (or permanent) dwellings; in Preila there are 3.1
first homes to every second home and in Juodkrante
the ratio is 1.3:1. However, the balance has shifted
in Pervalka where there are twice as many second
homes as first homes.
While there are no reputable figures on second homes
in the South East Baltic region, online real estate
advertisements in all three sub-regions suggest that
a relatively buoyant market exists (or it did until the
banking and mortgage crisis of summer 2008) and
that the coast figures prominently as a preferred destination. In fact, the websites suggest that demand for
a coastal property derives most strongly from domestic
buyers (supposedly as a weekend retreat) whereas
foreign buyers are more likely to purchase an apartment in a city centre or a cottage in the country.
A survey during the summer of 2008 of 49 Englishand German – language real estate websites specialising in international property recorded a total of
2,773 properties for sale in Poland and 512 for sale
in Lithuania. Of these, 18 percent and 23 percent
respectively were situated at the coast.
Perhaps more significantly, over 90 percent of properties in both countries were either newly-built or
appear to have been built during the last decade.
This suggests that, as yet, there has been little competition between aspiring second homeowners and
local homeowners. But as development land
becomes scarce, and prices of newly-built properties
climb, attention will turn to existing locally-owned
properties and the pressure to sell (at inflated prices)
will increase.
Something like this has happened already in the
Neringa district of Lithuania. The municipality is
located on the Curonian Spit and hence development opportunities are virtually non-existent. Thus
local properties have been targeted by newcomers to
such an extent that it is estimated that second and
management?
Pervalka illustrates what can happen if colonisation
by second homeowners is not arrested. The village
now has just 37 permanent residents, too small to
support a range of commercial and community
activities throughout the year. Properties rarely come
on to the market but when they do, it is unlikely that
local residents can afford them.
Przegląd 49 anglo- i niemieckojęzycznych stron internetowych biur specjalizujących się w międzynarodowym handlu nieruchomościami wykazał łącznie
2 773 oferty sprzedaży w Polsce i 512 na Litwie –
odpowiednio 18 procent i 23 procent z tych nieruchomości było usytuowanych na wybrzeżu (lato 2008).
Jednak bardziej znaczącym jest fakt, że ponad 90 procent nieruchomości w obu krajach to albo obiekty
nowopowstałe albo, jak się wydaje, zbudowane
w czasie ostatniej dekady. Sugeruje to, że mamy do
czynienia z niewielką jak dotąd konkurencją
pomiędzy prężnymi właścicielami drugich domów
a lokalnymi właścicielami. Ponieważ jednak obszary
przeznaczone pod zabudowę zanikają, a ceny nowo
wybudowanych nieruchomości rosną, uwagę zacznie
się kierować na istniejące nieruchomości, a presja na
ich sprzedaż (po zawyżonych cenach) wzrośnie.
As is often the case with coastal issues, the resolution
to the question of second homes is one of balance.
Too great a proportion of properties in the hands of
second homeowners can lead to winter ghost towns
and reduced opportunities for local people. But without an infusion of fresh interests, money and enthusiasms, many coastal towns simply stagnate.
The South East Baltic coastal zone has a breathing
space, courtesy of the ‘credit crunch’, to do two
things. First, to set up a proper monitoring system so
that regional authorities can tackle the issue with the
necessary knowledge. Second, to work out a strategy
which, as far as possible, satisfies the demand for
affordable housing and viable communities year-round,
and the demand for a holiday home at the beach.
Coś podobnego zdarzyło się już w rejonie Neringi na
Litwie. Miejscowość jest położona na Mierzei
Kurońskiej i stąd możliwości rozbudowy na dobrą
sprawę nie istnieją. Dlatego też na cel zostały wzięte
istniejące już nieruchomości i to do takiego stopnia,
iż obecnie szacuje się, że drugie domy oraz domy
wakacyjne stanowią ponad jedną trzecią lokalnej
substancji mieszkaniowej.
A survey to determine the present number of second
homes should be carried out and a monitoring
mechanism put in place before any future upsurge in
interest.
Casus Pervalki pokazuje to, co może się stać, jeżeli kolonizacja przez właścicieli drugich domów nie będzie
utrzymana w ryzach. Wioska ta posiada obecnie tylko
37 stałych mieszkańców – to zbyt mało, aby utrzymać
działalność handlową i społeczną przez cały rok.
Lokalne nieruchomości rzadko wchodzą na rynek, lecz
jeśli już się pojawią, to mało prawdopodobne jest, aby
na ich kupno stać było miejscową ludność.
Jak to często ma miejsce na obszarach przybrzeżnych,
rozwiązaniem problemu jest zachowanie równowagi.
Zbyt duża ilość nieruchomości w rękach właścicieli
drugich domów może doprowadzić do powstania
„miast – widm” zimą i zmniejszenia możliwości rozwoju dla stałych mieszkańców. Lecz z drugiej strony, bez
nowych pomysłów, pieniędzy i entuzjazmu, wiele z nadmorskich miejscowości po prostu ulega stagnacji.
Obszary przybrzeżne południowo-wschodniego
Bałtyku, dzięki krachowi kredytowemu, znalazły się
w dogodnej sytuacji, aby wykonać dwa posunięcia.
Po pierwsze, stworzyć odpowiedni system monitorowania tak, aby władze regionalne miały potrzebną wiedzę do zmierzenia się z problemem.
Po drugie, wypracować strategię, która w możliwie
największym stopniu zaspokoi potrzeby mieszkaniowe osób średniozamożnych oraz utrzyma
całoroczną aktywność społeczną i pozwoli na
zaspokojenie zapotrzebowania na dom wakacyjny
przy plaży.
Powinny zostać przeprowadzone badania określające
obecną liczbę drugich domów i powinien zostać
wprowadzony odpowiedni mechanizm monitorowania
zmian zanim nastąpi gwałtowny wzrost zainteresowania drugimi domami.
Rysunek 22.1 pokazuje, że istnieją poważne różnice
w doświadczeniach lokalnych społeczności. Stosunek
domów pierwszych do drugich w poszczególnych
częściach Neringi wynosi: w Nidzie 3,5:1, w Preili
3,1:1, zaś w Juodkrante stosunek ten wynosi 1,3:1 –
jednakże już w Pervalce występuje dwa razy więcej
drugich domów niż domów pierwszych.
22 Number of second homes
22 Drugie domy
SOCIAL COHESION IN
COASTAL COMMUNITIES
W SPOŁECZNOŚCIACH
NADBRZEŻNYCH
ZAANGAŻOWANIA
DOMOWYCH
rocznej
wykształceniem
property
mieszkalnych
22 DRUGIE DOMY
holiday homes
23 Fish stocks and fish
landings
23.1 State of the main fish stocks by
species and sea areas
23.2 Landings by species
23.3 Value of landings by port and species
Key messages
• Around 30 species of fish are caught in the South
East Baltic Sea but commercial fisheries are dominated by just three – cod, herring and sprat – which
make up about 90 percent of the total catch.
• Total landings in South East Baltic ports are about
200,000 tons per year of which roughly half are fished
from the Baltic Sea itself and the remainder principally from the North East Atlantic and the North Sea.
• There is serious concern about fish stocks in the
Baltic Sea. Most stocks are at or near their all-time low.
• Cod stocks are seriously overexploited and their
numbers are below safe biological limits. In 2007,
Lithuania landed 15 percent more cod than its
Total Allowable Catch (TAC); Poland landed 49
percent more. Despite repeated recommendations
from the International Council for the Exploration of
the Sea (ICES) for a complete closure of the Eastern
Baltic cod fishery until a long-term management
plan has been adopted, cod fishing under the EU
Common Fisheries Policy continues.
• The sprat fishery is currently under severe stress.
More than half of the sprat and herring catches are
used to make fish meal and fish oil.
• The fishing effort in the Vistula and Curonian
lagoons appears to have stabilised after many years
of decline; fishing is again of local income-generating significance.
• The large quantity of ‘blackfish’ on the market
obscures the true significance of fishing for the
coastal economy of the South East Baltic.
V I
–
T O
U S E
N A T U R A L
Why monitor the fish stocks and fish landings?
Fish have been caught in South East Baltic waters
since humans first settled at the coast. For millennia,
fishing was seen simply as an economic activity, necessary at first to feed a subsistent population, and, in later
centuries, to trade for goods from elsewhere. The sea’s
resources were thought of as boundless and few countries saw a need to restrict fishing effort in any way.
During the last century, however, fish have come to be
regarded as more than just a resource for human
consumption. The place of fish in marine ecosystems
has been recognised and the consequences of overfishing – with its impact on other species and habitats,
and eventually on regional economies and fishing communities – are more widely understood. Consequently,
management regimes have been introduced – at local,
regional, national and European levels – to try and
create sustainable fisheries in which environmental
and economic imperatives are somehow in balance.
The indicator should tell us whether we are having any
success in achieving a sustainable relationship between
the resource and the rate at which it is being used. ICES
considers that a stock is overfished when mortality from
fishing (and other causes such as pollution or habitat
loss) exceeds recruitment and growth. Thus an indication
of the sustainability of fisheries in a particular area is the
ratio of overfished stocks (those that are outside safe biological limits) to the number of commercial stocks. A high ratio would identify areas under heavy pressure from fishing.
Landings are the most obvious measurement of fishing effort but they do not tell the whole story. Ideally,
we want to know the total quantity of fish landed,
together with the amount that was caught but discarded because the fish were too small, or the wrong
species, or above some imposed quota, or taken
from an area where fishing is banned. It is generally
thought that anything up to 50 percent of fish caught
are discarded, that is, thrown back into the sea
where less than one in ten individuals survives.
Fig. 23.1: Reported landings at Klaipeda Port of major commercial species fished
from the Baltic Sea, 2005-2006
Rys. 23.1: Wyładunki głównych bałtyckich gatunków ryb przemysłowych, port Kłajpeda, 2005-2006
W I S E L Y
V I
–
M Ą D R Z E
Dlaczego należy monitorować zasoby i połowy ryb?
23.1 Stan głównych zasobów w podziale
na gatunki i akweny morskie
23.2 Wyładunki według gatunków
23.3 Wartość wyładunków według portów
i gatunków
Ryby w południowo-wschodnim Bałtyku były poławiane
od czasu osiedlenia się ludzi na jego wybrzeżu. Przez
tysiąclecia rybołówstwo było postrzegane wprost jako
działalność gospodarcza, konieczna po pierwsze dla
wyżywienia i utrzymania przy życiu ludności, a w późniejszych wiekach również dla handlu w celu zdobycia
innych towarów. Długo sądzono, że morskie zasoby
są nieograniczone, kilka krajów jednakże dostrzegło
potrzebę ograniczenia rybołówstwa. W ostatnim stuleciu
w rybach zauważano coś więcej niż tylko źródło konsumpcji dla ludzi. Rozpoznano miejsce ryby w morskim
ekosystemie, a konsekwencje przełowienia – wraz
z jego wpływem na inne gatunki i siedliska oraz
ewentualnie na gospodarki regionalne i społeczności
zajmujące się rybołówstwem – są szerzej rozumiane.
W konsekwencji wprowadzono systemy zarządzania
– na poziomie lokalnym, regionalnym, narodowym
i europejskim – w celu tworzenia zrównoważonego
rybołówstwa, w którym imperatywy środowiskowe i ekonomiczne są w jakiś sposób utrzymywane w równowadze.
• Na południowo-wschodnim Bałtyku poławianych
jest około 30 gatunków ryb, lecz w rybołówstwie przemysłowym dominują tylko trzy – dorsz, śledź i szprot
– które stanowią około 90 procent wszystkich połowów.
• Całkowita ilość ryb wyładowywanych w portach
Regionu kształtuje się w granicach około 200 000 ton
rocznie, z czego w przybliżeniu połowa odławiana jest
z samego Morza Bałtyckiego, a pozostała ilość głównie
z północno-wschodniego Atlantyku i Morza Północnego.
Fig. 23.2: Reported landings at Kaliningrad Sea Fishing Port of major commercial
species fished from the Kaliningrad sector of the Russian EEZ, 1996-2006
Rys. 23.2: Wyładunki głównych bałtyckich gatunków ryb przemysłowych
wyłowionych w kaliningradzkiej części rosyjskiej wyłącznej strefy ekonomicznej,
port rybacki Kaliningrad, 1996-2006
• Problem zasobów ryb w Bałtyku jest poważny. Większość zasobów jest bliska wartości minimalnych
w historii rybołówstwa.
• Zasoby dorsza są nadmiernie eksploatowane, a jego
ilość znajduje się poniżej granic biologicznego bezpieczeństwa. W roku 2007 Litwa odłowiła o 15 procent
więcej dorsza niż jej całkowite dopuszczalne połowy
(TAC), a Polska o 49 procent więcej. Nie bacząc na powtarzane zalecenia Międzynarodowej Rady Badań Morza (ICES) całkowitego wstrzymania połowów na wschodnim Bałtyku do czasu przyjęcia długookresowego planu zarządzania odławianiem dorsza, połowy są kontynuowane w ramach wspólnej polityki rybackiej UE.
Fig. 23.3: Reported landings at Pomorskie ports of major commercial species fished
from the Baltic Sea, 2004-2006
Rys. 23.3: Wyładunki głównych bałtyckich gatunków ryb przemysłowych, porty województwa pomorskiego, 2004-2006
• Połowy szprota obecnie znajdują się pod silną
presją. Więcej niż 50 procent połowów szprota
i śledzia wykorzystywana jest do produkcji mączki
rybnej i tranu.
• Wydaje się, że natężenie połowów na zalewach
Wiślanym i Kurońskim ustabilizowało się po wielu
latach spadku, rybołówstwo ponownie nabiera znaczenia w wytwarzaniu lokalnego dochodu.
Clearly any management strategy is only as good as
the degree to which it is enforced. Thus we would
also like to know the full extent of illegal, unreported
and unregulated fishing which in the Eastern Baltic
cod market, for example, is estimated to account for
nearly 40 percent of fish sold.
R E S O U R C E S
23 Zasoby i połowy ryb
• Duża ilość „nielegalnej ryby” na rynku przekłamuje
prawdziwe znaczenie rybołówstwa dla gospodarki
Regionu.
K O R Z Y S T A Ć
Z
Z A S O B Ó W
N A T U R A L N Y C H
23 Fish stocks and fish landings
Wskaźnik powinien uświadomić nam, czy odnosimy
jakikolwiek sukces w osiąganiu rozsądnej relacji
pomiędzy zasobami i intensywnością połowów. ICES
uważa, że zasoby są przełowione, gdy śmiertelność
związana z rybołówstwem (i inne przyczyny takie, jak
zanieczyszczenie lub utrata akwenów) przekracza ilość
narybku uzupełniającego stado użytkowe i przyrost
masy. Dlatego wskaźnikiem zrównoważonego rybołówstwa w danym obszarze jest stosunek przełowionych zasobów ryb (tych, które znajdują się poza
granicami biologicznego bezpieczeństwa) do
zasobów gatunków przemysłowych. Wysoki stosunek
charakteryzowałby miejsca będące pod nadmierną
presją rybołówstwa.
Wielkość połowów jest najbardziej oczywistą miarą
nakładu połowowego, lecz nie przedstawia ona
całości obrazu. Ideałem byłoby, gdybyśmy znali
całkowitą ilość złowionych ryb wraz z ilością ryb,
które złowiono, ale zostały one odrzucone, ponieważ
ryba była zbyt mała lub też odłowiono niewłaściwe
gatunki lub powyżej narzuconych kontyngentów albo
została złowiona w miejscach, gdzie połowy są
zabronione. Generalnie uważa się, że aż do 50 procent odłowionych ryb jest odrzucanych, tj. wrzu-
VI TO USE NATURAL
RESOURCES WISELY
VI MĄDRZE KORZYSTAĆ Z
ZASOBÓW NATURALNYCH
23 FISH STOCKS
AND FISH LANDINGS
23.1 State of the main fish
stocks by species and sea
areas
23.1 Stan głównych zasobów
w podziale na gatunki
i akweny morskie
23.2 Wyładunki według
gatunków
23.3 Value of landings by port
and species
23.3 Wartość wyładunków
według portów i gatunków
24 ZUŻYCIE WODY
24.1 Volume of water consumed by households
24.1 Ilość wody zużytej przez
gospodarstwa domowe
24.2 Number of days of
reduced or restricted supply
24.2 Liczba dni ze zmniejszonym lub ograniczonym
zaopatrzeniem w wodę
Fisheries data are available in Lithuania from the
Fishery Department of the Ministry of Agriculture with
additional information from the Ministry of the
Environment. In Russia, statistics regarding landings
may be obtained from the Administration of the
Kaliningrad Sea Fishing Port. Information on fish
stocks comes from the Bioresources Department of
the Kaliningrad State Technical University. In Poland,
data are obtainable from the Fisheries Monitoring
Centre in Gdynia.
There is serious concern about fish stocks in the
Baltic Sea. Most stocks are at or near their all-time
low. Coastal stocks appear to be holding up better
than offshore stocks and where management plans
are in place – for Baltic salmon in Kaliningrad
Oblast and Lithuania, for example – there have been
some successes in reviving stocks.
The Eastern Baltic cod stock, though, has been reduced
to only a tenth of the size it was during the ‘golden
age’ of Baltic cod fishing in the 1980s. ICES suggests
this is the result of increased effort in the traditional
bottom trawl fishery, the introduction of a gillnet fishery,
and decreased egg survival due to oxygen depletion
of deep water layers. ICES reports a reduced reproductive capacity of the stock and hence regards any
harvesting as unsustainable. Given that it is close to
impossible to improve the environmental conditions
for cod recruitment (through oxygenation of the
water, for example), ICES does not expect improvements in stock levels unless there is a dramatic fall
for a considerable time in fishing effort.
Declining stocks do not necessarily mean a fall in
landings. The amount of fish landed at Klaipeda port
trebled from 57,500 tons in 1995 to 150,300 tons
in 2002. However, these statistics obscure the fact
that landings from the Baltic Sea and the Curonian
Lagoon fell from 13,600 to 10,000 tons over the
same period – and declined further to 6,500 tons in
2006 (fig. 23.1). The increase in total landings is
explained by the fact that as local stocks declined,
Lithuanian fishermen were forced to fish further
afield, principally off the West African coast.
V I
–
T O
U S E
N A T U R A L
R E S O U R C E S
W I S E L Y
canych z powrotem do morza, przy czym przeżywa
mniej niż jeden na dziesięć osobników.
Fig. 23.4: Reported landings by port and species – Gulf of Gdansk, 2006
Rys. 23.4: Wyładunki wg portów i gatunków, Zatoka Gdańska, 2006
V I
–
M Ą D R Z E
Bezspornie, jakakolwiek strategia zarządzania jest na
tyle dobra, na ile jest wprowadzona w życie. Dlatego
chcielibyśmy znać pełny zakres nielegalnych, nierejestrowanych i niezgodnych z przepisami połowów.
Dla przykładu, nielegalny rynek dorsza w Bałtyku
wschodnim jest szacowany na prawie 40 procent
sprzedanej ryby.
Litewskie dane o połowach dostępne są z Departamentu Rybołówstwa Ministerstwa Rolnictwa, uzupełnione informacjami z Ministerstwa Środowiska.
W Rosji statystyki odnośnie wyładunku ryb mogą być
uzyskane od Administracji Kaliningradzkiego Morskiego
Portu Rybackiego. Informacje o zasobach ryb pochodzą
z Państwowego Uniwersytetu Technicznego, Wydział
Zasobów Biologicznych w Kaliningradzie. W Polsce
dane można uzyskać z Centrum Monitorowania
Rybołówstwa w Gdyni.
Fig. 23.5: Reported landings in tonnes at Russian ports of fish caught in the
Curonian (top) and Vistula lagoons (bottom), 1996-2003
Rys. 23.5: Wyładunki w rosyjskich portach gatunków pozyskiwanych w Zalewie
Kurońskim (na górze) i Wiślanym (na dole), 1996-2003
Problem stanu zasobów ryb w Morzu Bałtyckim jest
poważny. Większość zasobów jest na poziomie lub
blisko stanów historycznie najniższych. Wydaje się,
że zasoby przybrzeżne są w lepszym stanie niż zasoby
pełnomorskie i tam, gdzie istnieją plany zarządzania
– przykładowo dla łososia bałtyckiego w obwodzie
kaliningradzkim i na Litwie – odnotowano pewne
sukcesy w regeneracji zasobów.
K O R Z Y S T A Ć
Z
Z A S O B Ó W
Zasoby dorsza Bałtyku wschodniego zostały zredukowane jednakże do jednej dziesiątej z czasu
„złotego wieku” połowów dorsza bałtyckiego w latach
osiemdziesiątych. ICES sugeruje, że jest to rezultat
wzmożonych połowów tradycyjnych włokiem dennym, wprowadzenia połowów przy pomocy sieci
skrzelowych oraz zmniejszonego przetrwania ikry ze
względu na zubożenie zawartości tlenu w głębokich
warstwach wody. ICES donosi o zmniejszonej zdolności reprodukcyjnej zasobów i dlatego uważa
wszelkie połowy za niezrównoważone. W tym świetle,
ponieważ poprawa warunków otoczenia dla
odnowienia stada jest prawie niemożliwa (np. przez
napowietrzenie wody), ICES nie oczekuje poprawy
poziomu zasobów, chyba że nastąpi dramatyczny
spadek w nakładzie połowowym w rozsądnym
przedziale czasowym.
Zmniejszające się zasoby niekoniecznie oznaczają
spadek połowów. Ilość ryby odławianej i wyładowywanej w porcie Kłajpeda zwiększyła się trzykrotnie od
57 500 ton w roku 1995 aż do 150 300 ton w roku
2002. Statystyki te maskują fakt, że połowy
z Morza Bałtyckiego i Zalewu Kurońskiego spadły
z 13 600 do 10 000 ton w tym samym okresie –
i nastąpił dalszy ich spadek do 6 500 ton w roku
2006 (rys. 23.1). Wzrost całkowitej ilości połowów
jest spowodowany faktem, że w obliczu zmniejszenia
się lokalnych zasobów rybacy litewscy zostali
zmuszeni do połowów na dalekich łowiskach, głównie
u wybrzeży Afryki Zachodniej.
VI TO USE NATURAL
RESOURCES WISELY
23 FISH STOCKS
AND FISH LANDINGS
areas
i akweny morskie
gatunków
and species
24 ZUŻYCIE WODY
gospodarstwa domowe
Landings at Kaliningrad Fishing Port, by contrast,
declined from 590,000 tons in 1990 to 150,000
tons in 2006. Landings at Kaliningrad from the
Russian economic exclusion zone in the Baltic fell by
nearly 40 percent between 2001 and 2006 to
48,000 tons (fig. 23.2), but this is only part of the
story. In Soviet times, the Kaliningrad fleet fished the
South Atlantic and had little involvement in the North
Atlantic and the Barents Sea which were fished by the
Murmansk fleet. When the Russian quota was subsequently divided up based on historic catches,
Kaliningrad got almost none of the high value quota
in the north. Thus the Kaliningrad fleet still fishes distant waters, mostly for low value pelagics which are
sold for cash on world markets. Consequently,
catches in distant waters no longer have much economic impact on the Oblast.
Figure 23.3 paints a similar picture of a declining
catch from Baltic waters in Poland. Landings at ports
in Pomorskie Voivodeship fell from 40,000 tonnes in
2004 to just over 28,500 tonnes in 2006.
Sprat, cod and Baltic herring account for roughly 90
percent of the total catch in the South East Baltic
region. The sprat catch is the greatest in terms of volume landed at some 46,000 tonnes per year.
Around 18,000 tonnes of herring are landed annually and approximately 13,000 tonnes of cod.
Much smaller amounts are fished from the Curonian
and Vistula lagoons but, as figure 23.5 indicates,
stocks appear to be more robust than in the open
sea. Indeed, small ports such as Juodkrante, Šturmai
and Dreverna in Klaipeda County, Svetly and
Rybachy in Kaliningrad Oblast and Krynica Morska
and Katy Rybackie in Pomorskie Voivodeship, after
years of decline, now support a small but stable population of fishers.
The coastal fleet in Poland operates primarily from
ports in the Gulf of Gdansk. At the end of 2005,
almost seven hundred boats were registered with
V I
–
T O
U S E
N A T U R A L
some 1,600 active fishers, one-third of whom had
income-generating jobs in addition to fishing. The
total annual inshore catch is around 12,000 tons, of
which approximately 28 percent is cod, 27 percent
flatfish (mainly flounder) and 22 percent herring.
A condition of entry to the European Union in 2004
was a reduction in fishing effort in both Poland and
Lithuania. Thirty one vessels were scrapped in
Lithuania, reducing the Baltic fleet by 43 percent.
The Polish offshore cutter fleet, sailing mainly from
Gdynia, Hel and Władysławowo, was reduced in size
by a similar percentage; in 2006 it employed just
over one thousand fishers.
Landings statistics and declining fish stocks throughout the South East Baltic have to be seen in the light
of illegal, unreported and unregulated fishing.
Figure 23.6 shows that 37 percent of cod landed in
2005 was above the agreed quota. Poland has the
largest fleet – 663 vessels were authorised to fish for
Baltic cod in 2006 – and is thought to be the biggest
culprit. Pomorskie is the most important area in the
South East Baltic for processing cod. The region supplements its own catch with imports of over 20,000
tonnes per year of fresh and frozen fish, mainly from
Denmark and Russia. Around 40,000 tonnes of cod
fillets are exported annually, principally to the UK.
Poland is not alone in flaunting the rules and endangering stocks. Fishermen from Kaliningrad Oblast
exceeded their quota of cod by 25 percent in 2002
and again by 5 percent three years later. Lithuanian
vessels did likewise by 15 percent in 2007.
The value of landings must also be treated cautiously because of the amount of illegally caught fish distorting the regulated market. Generally speaking, we
would expect the value of landings to be directly proportional to the size of the catch, and vice-versa. This
is indeed the case with herring, sprat and salmon.
But the price of cod has increased year-on-year in
the last few years despite a decline in the amount
landed since the mid-1990s (fig. 23.7). Bizarrely,
while stocks continue to fall overall, landings in
recent years have increased because the price paid
for cod has risen, which simply encourages a bigger
effort by fishermen and thus a larger illegal catch!
R E S O U R C E S
W I S E L Y
V I
–
M Ą D R Z E
Dla kontrastu, wyładunki w Porcie Rybackim w Kaliningradzie zmniejszyły się z 590 000 ton w roku
1990 do 150 000 ton w roku 2006. Wyładunki ryb
pochodzących z rosyjskiej strefy ekonomicznej na
Bałtyku spadły o prawie 40 procent pomiędzy 2001
i 2006 r. do 48 000 ton (rys. 23.2), lecz jest to tylko
część prawdy. W czasach radzieckich flota rybacka
z Kaliningradu łowiła na Południowym Atlantyku,
była też zaangażowana na Północnym Atlantyku
i Morzu Barentsa, gdzie połowy przeprowadzała flota
z Murmańska. Gdy rosyjskie kwoty połowowe zostały
podzielone w oparciu o połowy historyczne,
Kaliningrad nie otrzymał prawie nic z wysokich kwot
na północy. Dlatego flota Kaliningradu wciąż łowi
na odległych wodach, w większości niskiej wartości
gatunki pelagiczne sprzedawane później za gotówkę
na rynkach światowych. W konsekwencji połowy na
odległych wodach nie mają większego znaczenia
gospodarczego dla tego obwodu.
Fig. 23.6: Landings of cod from the Eastern Baltic fishery, 2005
Rys. 23.6: Wyładunki dorsza pozyskiwanego z łowisk wschodniego Bałtyku, 2005
Fishing fleet
tons
% landings
Poland
11,669
29.1
Sweden
7,740
19.3
Denmark
7,270
18.2
Latvia
3,513
8.8
Russia
3,411
8.5
Lithuania
2,998
7.5
Germany
2,339
5.8
833
2.1
Estonia
Finland
Official landings
278
0.7
40,041
100
IUU (illegal, unreported, unregulated)
14,991
37.4
Total landings
55,032
137.4
Rysunek 23.3 przedstawia podobny obraz zmniejszających się wielkości połowów bałtyckich w Polsce.
Wielkość wyładunków w portach województwa
pomorskiego spadła z 40 000 ton w roku 2004 do
nieco powyżej 28 500 ton w roku 2006.
Wielkość połowów szprota, dorsza i śledzia bałtyckiego stanowi z grubsza 90 procent wszystkich
połowów na południowo-wschodnim Bałtyku.
Wielkość połowów szprota osiąga największą
wartość w granicach 46 000 ton w ciągu roku.
Rocznie łowionych jest około 18 000 ton śledzia i
około 13 000 ton dorsza.
Znacznie mniejsze ilości są łowione na Zalewie
Kurońskim i Wiślanym, lecz, jak pokazano na
rysunku 23.5, zasoby wydają się tam bardziej stabilne niż na otwartym morzu. W istocie, małe porty
takie, jak Juodkrantė, Šturmai i Dreverna w okręgu
kłajpedzkim, Swietłyj i Rybaczij w obwodzie kaliningradzkim oraz Krynica Morska i Kąty Rybackie
w województwie pomorskim, po latach spadku mogą
poszczycić się obecnie niewielką lecz stabilną częścią
ludności zajmującej się rybołówstwem.
Fig. 23.7: Value (in euro) of reported landings by species in Pomorskie Voivodeship
and Klaipeda County (comparable figures for Kaliningrad Oblast are unavailable)
Rys. 23.7: Wartość wyładunków (w euro) wg gatunków, województwo pomorskie
i okręg kłajpedzki (porównywalne dane z obwodu kaliningradzkiego nie są dostępne)
2005
2006
Cod
9,900,000
11,800,000
Sprat
3,175,000
2,520,000
Herring
3,800,000
980,000
K O R Z Y S T A Ć
Z
Z A S O B Ó W
Flota przybrzeżna w Polsce wypływa przede wszystkim
z portów Zatoki Gdańskiej. Pod koniec roku 2005
zarejestrowanych było prawie siedemset łodzi przy
liczbie około 1 600 aktywnych rybaków; jedna trzecia z nich posiadała przychody z prac wykonywanych
dodatkowo poza rybołówstwem. Całkowita ilość
połowów przybrzeżnych w ciągu roku wynosi około
12 000 ton, z czego około 28 procent stanowi dorsz,
27 procent płastugi (głównie flądra) i 22 procent
śledź.
Warunkiem wejścia do Unii Europejskiej w roku 2004
było zmniejszenie nakładu połowowego zarówno
w Polsce jak i na Litwie. Na Litwie zezłomowano 31
statków, zmniejszając flotę bałtycką o 43 procent.
Wielkość polskiej przybrzeżnej floty kutrowej, wypływającej głównie z Gdyni, Helu i Władysławowa
została zmniejszona w podobnym stosunku procentowym; w roku 2006 zatrudniała ona nieco ponad
1000 rybaków.
Na statystyki połowów i zmniejszające się zasoby ryb
na obszarze południowo-wschodniego Bałtyku
należy patrzeć przez pryzmat nielegalnego, poza
statystyką i niezgodnego z przepisami rybołówstwa.
Rysunek 23.6 pokazuje, że w 2005 roku 37 procent
złowionego dorsza znalazło się powyżej uzgodnionej
kwoty. Polska posiada największą flotę – w 2006
roku 663 statki zostały dopuszczone do łowienia
dorsza bałtyckiego – i wydaje się, że ona najczęściej
łamie ustalenia. Województwo pomorskie jest
najważniejszym obszarem na wybrzeżu południowo-wschodniego Bałtyku pod kątem przetwórstwa
dorsza. Region ten uzupełnia swoje własne połowy
importem ryby świeżej i mrożonej, przekraczającym
20 000 ton w roku, głównie z Danii i Rosji. Rocznie
eksportuje się około 40 000 ton filetów dorsza,
głównie do Wielkiej Brytanii.
Polska nie jest osamotniona w nieprzestrzeganiu
przepisów i stwarzaniu zagrożenia dla zasobów ryb.
Rybacy z obwodu kaliningradzkiego przekroczyli
swoje kwoty na połowy dorsza o 25 procent w roku
2002 i ponownie o 5 procent trzy lata później. Statki
litewskie podobnie odnotowały przekroczenia o 15
procent w roku 2007.
VI TO USE NATURAL
RESOURCES WISELY
23 FISH STOCKS
AND FISH LANDINGS
areas
i akweny morskie
gatunków
and species
24 ZUŻYCIE WODY
gospodarstwa domowe
management?
ICES, charged with advising governments on fisheries
science, proposes annual quotas based on its assessment of fish stocks. In the case of the Eastern Baltic cod
fishery, it proposes a complete cessation of fishing for
a specified period. The European Union and the
Russian Federation, concerned about the impact of
closure on fishers and their communities, and on the
fish processing business (which employs four or five
people for every one person who goes to sea), propose
a different strategy. Through a gradually decreasing
annual quota, some fishers will be squeezed out of the
market thus reducing fishing effort and leaving the
remainder with a viable livelihood. In time, a reduced
catch will allow fish stocks to recover.
Do wartości połowów należy również podchodzić
ostrożnie, z powodu pewnej ilości nielegalnie odławianej ryby wypaczającej rynek regulowany. Mówiąc
ogólnie, należałoby oczekiwać, że wartości
wyładunków są bezpośrednio związane z wielkością
połowów i odwrotnie. Jest tak rzeczywiście w przypadku śledzia, szprota i łososia. Cena dorsza jednakże rosła z roku na rok w ostatnich kilku latach
niezależnie od spadku wyładunków od połowy lat
dziewięćdziesiątych (rys. 23.7). Karykaturalnie, podczas gdy zasoby spadały, połowy w ostatnich
latach wzrosły ponieważ cena płacona za dorsza
wzrosła, co wprost zachęca rybaków do zwiększenia
wysiłku i w ten sposób prowadzi do większych nielegalnych połowów!
We need better information about illegally landed
fish as well as fish that enter the fish processing
industry from elsewhere in the Baltic, and from further
afield. We also need a better idea of the price
obtained for different species, the economic viability
of fishing communities and the opportunity cost of
fishers trading-up from one species to another.
Perhaps most of all, we need a better understanding
of critical tipping points in regional ecosystems so
that the science can more narrowly predict the consequences of any change in fishing effort.
A complementary policy is aimed at compensating
those fishers who have been forced out of business with
transitional cash payments plus actions to diversify
coastal economies, for example, by subsidising sustainable tourism, improving local infrastructure and
retraining ex-fishers.
ICES, której powierzono doradzanie rządom w dziedzinie rybołówstwa, proponuje roczne kwoty w oparciu o swoje szacunki zasobów ryb. W przypadku
połowów dorsza na Bałtyku wschodnim, proponuje
ona całkowite zaprzestanie rybołówstwa na pewien
czas. Unia Europejska i Federacja Rosyjska, biorąc
pod uwagę konsekwencje zaprzestania połowów dla
rybaków i ich społeczności oraz dla przetwórstwa ryb
(w którym zatrudnione są cztery lub pięć osób na
każdą osobę, która wyrusza w morze), proponują
inną strategię. Poprzez stopniowe zmniejszanie kwot
rocznych niektórzy rybacy zostaną wypchnięci
z rynku, zmniejszając w ten sposób nakład połowowy
i zapewniając pozostałej części środki do życia.
Jednocześnie, po pewnym czasie, zmniejszone
połowy pozwolą stadom ryb na regenerację.
It is argued that because governments are susceptible
to intensive lobbying by their fishing industries and will
always succumb to the temptation to negotiate TACs
upwards, ICES will always overstate the decline in
stocks. But the scientific community argues that the precautionary principle must apply and points to numerous examples where a failure to act in time has led to
a collapse in stocks which have never subsequently
revived.
Utrzymuje się, że ze względu na to, iż rządy łatwo
ulegają naciskowi wywieranemu przez przemysł rybny
i zawsze będą ulegać pokusie, aby negocjować
zwiększenie kwot, ICES będzie zawsze wyolbrzymiać
tempo zmniejszania się zasobów; jednakże
społeczność naukowa twierdzi, że należy stosować
zasadę ostrożności i wskazuje na liczne przykłady,
gdzie zaniechanie działania we właściwym czasie
doprowadziło do upadku zasobów, które w następstwie tego nigdy nie zregenerowały się.
–
T O
U S E
N A T U R A L
R E S O U R C E S
W I S E L Y
V I
–
M Ą D R Z E
K O R Z Y S T A Ć
Z
Z A S O B Ó W
23 FISH STOCKS
AND FISH LANDINGS
Potrzebne są lepsze informacje dotyczące nielegalnego połowu ryb, jak również ilości ryb, które pozyskiwane są przez przemysł przetwórstwa rybnego z dowolnego miejsca na Bałtyku, a także z odległych łowisk.
Istnieje również potrzeba poszerzenia wiedzy dotyczącej kształtowania się cen uzyskiwanych dla
różnych gatunków ryb, zdolności przetrwania ekonomiczngo społeczności rybackiej i alternatywnych
kosztów rybaków przy przejściu z jednego gatunku
ryb na drugi w obrocie handlowym. Może
najbardziej ze wszystkiego potrzebujemy lepszego
zrozumienia punktów krytycznych w regionalnych
ekosystemach tak, aby nauka mogła dokładniej
przewidywać konsekwencje wszelkich zmian w nakładzie połowowym.
Uzupełniająca polityka nakierowana jest na udzielenie rekompensat tym rybakom, którzy zostali zmuszeni
do zaprzestania działalności w postaci przejściowych
wypłat gotówkowych i działań na rzecz dywersyfikacji
gospodarki wybrzeża, np. przez subsydiowanie
zrównoważonej turystyki, poprawę lokalnej infrastruktury i przekwalifikowanie byłych rybaków.
V I
VI TO USE NATURAL
RESOURCES WISELY
areas
i akweny morskie
gatunków
and species
24 ZUŻYCIE WODY
gospodarstwa domowe
Why monitor water consumption?
24 Water consumption
24.1 Volume of water consumed
by households
24.2 Number of days of reduced
or restricted supply
Key messages
• The amount of water consumed by households
declined throughout the South East Baltic during
the 1990s. Since the turn of the century, demand
has continued to fall in both Kaliningrad Oblast
and Pomorskie Voivodeship but it has risen in
Lithuania.
• Consumption in coastal districts is greater than
in non-coastal districts.
• There is no evidence yet that the pressure on
water resources caused by increasing development
and a burgeoning tourist industry, and perhaps
exacerbated by climate change, has led to a reduced or restricted supply.
24 Zużycie wody
As far as households are concerned, the demand for
water is determined by two opposing forces. On the
one hand, households are demanding more water
year-on-year to supply water-rich homes equipped
with washing machines, dishwashers, wet rooms and
sophisticated garden watering systems. On the other
hand, demand is being suppressed as more and
more households are forced to pay a market price
for water, often through metering. (In the UK, for
example, the average unmetered household consumes 154 ltrs/person/day whereas metered households on average use 133 ltrs/person/day.)
24.1 Ilość wody zużytej przez gospodarstwa
domowe
24.2 Liczba dni ze zmniejszonym lub
ograniczonym zaopatrzeniem w wodę
Informacje podstawowe:
• W latach dziewięćdziesiątych ilość wody zużywana
przez gospodarstwa domowe zmniejszyła się w całym
regionie południowo-wschodniego Bałtyku. Od przełomu wieków zapotrzebowanie w dalszym ciągu
wykazywało spadek zarówno w obwodzie kaliningradzkim jak i w województwie pomorskim, lecz wzrosło
na Litwie.
Why is this important? Because experience from
elsewhere in Europe tells us that in coastal areas,
especially where the number of households is
increasing quickly and/or where tourism places
a disproportionate burden on water resources during
the tourist season, we can expect to see rocketing
demand accompanied by reductions in supply. In
many areas, the problem is compounded by climate
change which is often characterised by a lower rate
of recharge of groundwater during winter and
a reduction in rainfall during summer.
• Zużycie wody w rejonach przybrzeżnych jest większe niż na obszarach pozostałych.
• Nie ma podstaw, aby sądzić, że presja na zasoby
wodne spowodowana przez intensywny rozwój i rozrastający się przemysł turystyczny, być może zintensyfikowana przez zmianę klimatu, prowadziła do
zmniejszenia lub ograniczenia dostawy wody.
National data on household consumption may be
obtained from the European Water Association
Yearbook. Regional data and days of reduced supply are available from Klaipėdos vanduo water company in Lithuania; from the Polish Central Statistical
Office and the University of Gdańsk, Department of
Physical Geography & Environmental Management;
and from reports of ROSSTAT (the Russian Federal
Statistics Authority) whose Basic indices of development of cities and districts in Kaliningrad Oblast
shows water consumption for the 1999-2005 period.
The number of days of reduced supply in Kaliningrad
was obtained from the VODOKANAL company of
the City of Kaliningrad.
V I
–
T O
U S E
N A T U R A L
R E S O U R C E S
W I S E L Y
V I
–
M Ą D R Z E
Dlaczego należy monitorować zużycie wody?
W gospodarstwach domowych zapotrzebowanie na
wodę określane jest przez dwa przeciwstawne czynniki.
Z jednej strony, potrzeba więcej wody z roku na rok,
aby zasilać w dużą ilość wody domy wyposażone
w pralki, zmywarki, wanny i kabiny prysznicowe oraz
skomplikowane systemy nawadniania ogrodów. Z drugiej strony, zapotrzebowanie podlega ograniczeniu,
gdyż coraz więcej gospodarstw domowych zmuszanych
jest do płacenia za wodę po cenach rynkowych, często poprzez system pomiaru zużycia wody (dla przykładu, w Wielkiej Brytanii średnie zużycie wody
w gospodarstwie domowym bez liczników wynosi
154 litry/osobę/dobę, podczas gdy średnie zużycie
w gospodarstwach domowych z pomiarem zużycia
wody wynosi 133 l/osobę/dobę).
Dlaczego jest to ważne? Ponieważ doświadczenie
z jakiegokolwiek miejsca w Europie mówi nam,
że w obszarach nadmorskich, szczególnie tam, gdzie
ilość gospodarstw domowych zwiększa się szybko
i/lub tam, gdzie sezonowy ruch turystyczny nieproporcjonalnie obciąża zasoby wodne, możemy
oczekiwać błyskawicznego wzrostu zapotrzebowania,
któremu towarzyszy zmniejszenie dostaw wody.
W wielu miejscach problem ten jest powiązany ze
zmianą klimatu, która często charakteryzuje się
zmniejszoną prędkością odnawiania się wody gruntowej zimą i zmniejszonymi opadami deszczu latem.
Dane państwowe o zużyciu wody przez gospodarstwa domowe są dostępne w Roczniku Europejskiej
Organizacji Wodnej. Dane regionalne oraz te dotyczące ilości dni o ograniczonym zaopatrzeniu
w wodę są możliwe do uzyskania z przedsiębiorstwa
Klaipėdos vanduo na Litwie; z Głównego Urzędu
Statystycznego oraz Uniwersytetu Gdańskiego
(Katedra Geografii Fizycznej i Kształtowania
Środowiska), z raportów Rosyjskiej Służby
Statystycznej ROSSTAT, której Podstawowe wskaźniki
rozwoju miast i okręgów w obwodzie kaliningradzkim
podają zużycie wody dla lat 1999-2005. Informacja
o ilości dni, w których dostawa wody była zmniejszona w Kaliningradzie, została uzyskana z kaliningradzkiego przedsiębiorstwa VODOKANAL.
K O R Z Y S T A Ć
Z
Z A S O B Ó W
24 Zużycie wody
VI TO USE NATURAL
RESOURCES WISELY
23 FISH STOCKS
AND FISH LANDINGS
areas
i akweny morskie
gatunków
and species
24 ZUŻYCIE WODY
gospodarstwa domowe
management?
The indicator shows that water use in Lithuania fell by
21 percent between 1995 and 2000. At the latter
date, household consumption at around 80 litres per
person per day was the lowest of any European
country. In Pomorskie Voivodeship, household use
fell over the same period by almost 40 percent to
122 ltrs/person/day, and in Kaliningrad Oblast by
approximately 15 percent. Consumption in the Oblast
has continued to decline since the turn of the century;
as it has in Poland where consumption now stands at
around 98 ltrs/person/day. In Lithuania, by contrast,
demand has grown – to 96 ltrs/person/day in 2007.
Household consumption in coastal districts is apparently higher than it is in non-coastal areas. Thus average household use in Sopot exceeds that of anywhere
else in Pomorskie Voivodeship. The same is true of
Neringa in Klaipeda County and of Zelenogradsk
and Svetlogorsk in Kaliningrad Oblast (figs. 24.1,
24.2).
A lack of water has the potential to arrest development in areas where supply may be limited. The situation could become critical at the coast during the
height of the tourist season. Climate change has the
capacity to exacerbate the situation, not only
because of summer drought, but also because the
greater intensity of winter rainfall will lead to
increased run-off rather than aquifer recharge.
Fig. 24.1: Water consumption in coastal and non-coastal districts, Kaliningrad Oblast,
2002-2005
Rys. 24.1: Zużycie wody na obszarach przybrzeżnych i w pozostałej części obwodu
kaliningradzkiego, 2002-2005
Wskaźnik ten pokazuje, że zużycie wody na Litwie
spadło o 21 procent między latami 1995 i 2000.
W tym ostatnim okresie zużycie wody w gospodarstwie
domowym na poziomie około 80 litrów na osobę na
dobę było najniższym krajowym zużyciem w Europie.
W województwie pomorskim zużycie w gospodarstwie domowym spadło w tym samym okresie prawie
o 40 procent, do wielkości 122 l/osobę/dobę,
w obwodzie kaliningradzkim o około 15 procent.
Zużycie wody w obwodzie utrzymywało tendencje
spadkowe od przełomu wieków; tak jak to miało
miejsce w Polsce, gdzie zużycie wody wynosi obecnie
około 98 l/osobę/dobę. Dla kontrastu, na Litwie,
zapotrzebowanie wzrosło do 96 l/osobę/dobę w roku
2007.
Data is reliable and easily obtained but we do need
a common unit of measurement. At present, ‘litres
per person per day’ is widely used but so, too, is
‘cubic metres per capita per year’. Ltrs/person/day is
easier to understand and should therefore be used
when discussing household consumption.
Zużycie w gospodarstwach domowych jest wyraźnie
wyższe na obszarach przybrzeżnych niż w głębi lądu.
I tak na przykład średnie zużycie wody w gospodarstwie
domowym w Sopocie jest najwyższe w województwie
pomorskim. Te same zależności dotyczą miejscowości
Neringa w okręgu kłajpedzkim oraz Zielenogradska
i Swietłogorska w obwodzie kaliningradzkim (rys. 24.1,
24.2).
Fig. 24.2: Water consumption, Kaliningrad Oblast, 2005
Rys. 24.2: Zużycie wody w obwodzie kaliningradzkim, 2005
Roughly two thirds of households in Kaliningrad and
its neighbouring districts are supplied with water
drawn directly from the Pregolya river. During
autumn storms, supply can be reduced – in 2006, as
figure 24.3 shows, by as much as sixteen days.
Water filtration plants serving Klaipeda and Gdansk
also use surface water but there is no record of any
reduction in supply.
–
T O
U S E
N A T U R A L
R E S O U R C E S
W I S E L Y
V I
–
M Ą D R Z E
K O R Z Y S T A Ć
Z
Z A S O B Ó W
Dane są wiarygodne i łatwe do zdobycia, lecz należy
ujednolicić jednostki pomiarowe. Aktualnie określenie
„litry na osobę na dobę” jest szeroko stosowane, lecz
również w użyciu są „metry sześcienne na osobę na
rok”. Określenie litry/osobę/dobę jest bardziej zrozumiałe i dlatego powinno być stosowane w odniesieniu do zużycia wody w gospodarstwach domowych.
Z grubsza dwie trzecie gospodarstw domowych
w Kaliningradzie i w sąsiednich rejonach zaopatruje
się w wodę pobieraną bezpośrednio z rzeki Pregoły.
Podczas okresów suszy i sztormów jesiennych zaopatrzenie w wodę może być ograniczone – w 2006 r.,
jak pokazuje rysunek 24.3, nawet w czasie szesnastu dni w roku. Stacje uzdatniania wody obsługujące
Kłajpedę i Gdańsk również wykorzystują wody
powierzchniowe, lecz nie ma żadnych informacji
o jakimkolwiek ograniczeniu zaopatrzenia w wodę.
Fig. 24.3: Reduced water supply in Kaliningrad Oblast, 2004-2006
Rys. 24.3: Ilość dni o ograniczonym zaopatrzeniu w wodę, obwód kaliningradzki
2004-2006
V I
Brak wody to potencjalne zahamowanie rozwoju na
obszarach, gdzie zaopatrzenie w wodę może być
ograniczone. Sytuacja ta może okazać się krytyczna
na wybrzeżu podczas szczytu sezonu turystycznego.
Zmiana klimatu może spowodować pogorszenie się
sytuacji, nie tylko z powodu suszy w lecie, lecz również
ze względu na większą intensywność zimowych
opadów deszczu, co raczej będzie prowadziło do
zwiększenia spływu wody do morza niż jej uzupełniania w warstwach wodonośnych.
24 Zużycie wody
VI TO USE NATURAL
RESOURCES WISELY
23 FISH STOCKS
AND FISH LANDINGS
areas
i akweny morskie
gatunków
and species
24 ZUŻYCIE WODY
gospodarstwa domowe
25 Sea level rise and
extreme weather
conditions
25.1 Number and intensity of stormy days
25.2 Rise in mean sea level relative to land
Key messages
• The number and duration of storms at the coast
with wind speeds in excess of 15 metres per second appear to be decreasing year-on-year in the
South East Baltic. There is some evidence from
Lithuania that storms of greater intensity, that is,
above 25 metres per second, are occurring more
frequently but this phenomenon is not reported in
either Pomorskie or Kaliningrad Oblast.
• Mean sea level has risen in the South East
Baltic by as much as 14 cm over the past one
hundred years. At least in Lithuanian waters, it
appears that mean sea level has risen at an
increasing rate during the last thirty years compared to the previous seventy.
• Fluctuations in mean sea level from one year to
the next have more than halved during the first six
years of this century compared to the previous
seven years from an average of 8.9 cm per year
to 3.4 cm.
Why monitor sea level rise and extreme weather
conditions?
Fig. 25.1: Maximum wind speed across Lithuania on 14-15 January, 2007
Rys. 25.1: Maksymalne prędkości wiatru nad Litwą, 14-15 stycznia 2007
Much of the coastal area in the South East Baltic is
low-lying and therefore vulnerable to the predicted
increase in flooding, inundation and erosion which is
expected as a result of thermal expansion of seawater and a melting of the ice caps as a consequence
of climate change. Built-up settlements and coastal
frontages are particularly susceptible to storm
surges. Most damage to coasts is caused by
extremes of sea levels during storm surges. In South
East Baltic waters, onshore waves are among the
strongest in the entire Baltic and hence a crucial
issue in the assessment of safety levels of protective
structures. There is a need to monitor the frequency
of extreme weather in order to improve risk assessment and management schemes in coastal zones.
25.1 Ilość oraz intensywność dni sztormowych
25.2 Wzrost poziomu morza względem lądu
• Dane wskazują, że ilość i czas trwania sztormów
z wiatrami o prędkościach przekraczających 15 m/s
ulega z roku na rok pewnemu zmniejszeniu na
obszarach przybrzeżnych południowo-wschodniego
Bałtyku. Natomiast ilość sztormów w ciągu roku
z wiatrami przekraczającymi prędkości 25 m/s na
wybrzeżu litewskim wykazuje tendencję wzrastającą,
czego nie zanotowano w województwie pomorskim
ani obwodzie kaliningradzkim.
Where does the data come from?
Wind speed data for Klaipeda County were obtained
from the Lithuanian Hydrometeorological Service;
for Kaliningrad Oblast from the Meteorology
Laboratory of the Institute of Oceanology at the
Russian Academy of Sciences; and for Pomorskie
Voivodeship from the Unified Model for Poland
Area, a mesoscale numerical weather prediction system (http://new.meteo.pl).
Sea levels are measured by a number of tidal gauges
located along the coast. A gauge at Kronstadt in the
Gulf of Finland acts as the reference level for the
entire region. In Lithuania, data is collected and
analysed by the Centre for Marine Research, an outpost of the Ministry of the Environment. In Kaliningrad Oblast, data from four gauges are combined annually to produce a single figure; and in
Poland, measurements are taken from a number of
monitoring stations managed by the Institute of
Meteorology and Water Management, accessible via
the Permanent Service for Mean Sea Level
(www.pol.ac.uk/psmsl).
25 Wzrost poziomu
morza i ekstremalne
warunki pogodowe
Fig. 25.2: Number of days with wind speed in excess of 15 m/s and 25 m/s,
Klaipeda County, 1984-2005
Rys. 25.2: Ilość dni o prędkości wiatru przekraczającej 15 m/s i 25 m/s, okręg kłajpedzki, 1984-2005
VII – TO RECOGNISE THE THREAT TO COASTAL ZONES POSED BY CLIMATE CHANGE AND TO ENSURE APPROPRIATE AND ECOLOGICALLY RESPONSIBLE COASTAL PROTECTION VII – ROZPOZNAĆ I UZNAĆ ZAGROŻENIA SPOWODOWANE ZMIANAMI KLIMATU I ZAPEWNIĆ WŁAŚCIWĄ I EKOLOGICZNIE ODPOWIEDZIALNĄ OCHRONĘ BRZEGÓW
• Średni poziom morza na południowo-wschodnim
Bałtyku wzrósł o około 14 cm w ciągu ostatnich 100
lat. Przynajmniej u wybrzeży litewskich wzrost średniego poziomu morza w ostatnich 30 latach był
szybszy niż w poprzedzających je 70 latach.
• Wahania średniego poziomu morza między
poszczególnymi latami podczas pierwszych sześciu
lat XXI wieku zmniejszyły się w porównaniu z poprzedzającymi je siedmioma laty o ponad połowę,
średnio od 8,9 cm do 3,4 cm.
25. Sea level rise and extreme weather conditions
Dlaczego należy monitorować wzrost poziomu morza
i ekstremalne warunki pogodowe?
Znaczna część wybrzeży południowo-wschodniego
Bałtyku jest nisko położona i stąd są one wrażliwe na
prognozowany wzrost częstości powodzi sztormowych i erozji brzegów, jaki jest spodziewany
w wyniku rozszerzalności termicznej wody morskiej
i topnienia lodów arktycznych, w rezultacie zmian klimatu. Budowane zabudowania i konstrukcje nadbrzeżne są szczególnie podatne na wezbrania sztormowe. Większość uszkodzeń brzegów powstaje przy
ekstremalnie wysokim poziomie morza podczas
wezbrania sztormowego. Na południowo-wschodnim Bałtyku występuje silne falowanie i z tego względu niezbędne jest uwzględnienie tego zjawiska przy
projektowaniu zabezpieczeń brzegu i konstrukcji
hydrotechnicznych. W tym rejonie istnieje potrzeba
monitorowania częstości występowania skrajnych
warunków pogodowych aby poprawić trafność
oceny ryzyka i usprawnić systemy zarządzania
obszarami przybrzeżnymi.
Dane o prędkości wiatru w okręgu kłajpedzkim
zostały uzyskane od Służby Hydro-Meteorologicznej
Litwy, dla obwodu kaliningradzkiego z Pracowni
Meteorologicznej Instytutu Oceanologii Rosyjskiej
Akademii Nauk, a dla województwa pomorskiego
z obliczeń mezoskalowego numerycznego modelu
prognozy pogody UMPL (http://new.meteo.pl).
Poziom morza jest mierzony przy pomocy mareografów
umieszczonych w różnych punktach wybrzeża. Jako
poziom odniesienia dla całego regionu przyjęto rzędną
zera mareografu w Kronsztadzie w Zatoce Fińskiej.
Na Litwie dane są zbierane i analizowane przez Ośrodek Badań Morskich, samodzielną placówkę Ministerstwa Środowiska. W obwodzie kaliningradzkim celem
otrzymania reprezentatywnych wielkości analizuje się
dane z czterech mareografów. W Polsce pomiary wykonuje Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, a wyniki dostępne są w bazie PSMSL (Permanentna Służba
Średniego Poziomu Mórz, www.pol.ac.uk/psmsl).
25 Wzrost poziomu morza i ekstremalne warunki pogodowe
VII TO RECOGNISE THE THREAT
TO COASTAL ZONES POSED
BY CLIMATE CHANGE AND
TO ENSURE APPROPRIATE
AND ECOLOGICALLY
RESPONSIBLE COASTAL
PROTECTION
VII ROZPOZNAĆ I UZNAĆ
ZAGROŻENIA
SPOWODOWANE ZMIANAMI
KLIMATU IZAPEWNIĆ
WŁAŚCIWĄ I EKOLOGICZNIE
ODPOWIEDZIALNĄ
OCHRONĘ BRZEGÓW
25 SEA LEVEL RISE AND EXTREME
WEATHER CONDITIONS
25 WZROST POZIOMU MORZA
I EKSTREMALNE WARUNKI
POGODOWE
25.1 Number and intensity of
stormy days
25.1 Ilość oraz intensywność dni
sztormowych
25.2 Rise in mean sea level
relative to land
25.2 Wzrost poziomu morza
względem lądu
26 COASTAL EROSION AND
ACCRETION
26.1 Rate of erosion and accretion
26.1 Tempo erozji i odbudowy
26.2 Length of protected coastline
26.2 Długość chronionej linii
brzegowej
26.3 Volume of sand nourishment
26.3 Wielkość sztucznego
zasilania brzegów
27 NATURAL AND HUMAN ASSETS
AT RISK FROM FLOODING
27 ZASOBY NATURALNE, LUDZKIE
I EKONOMICZNE ZAGROŻONE
POWODZIAMI MORSKIMI
27.1 Number of people, area of
protected sites and economic assets within flood
risk zones
27.1 Ilość ludzi, powierzchnia
i wartości gospodarcze
w obszarach zagrożenia
powodziami morskimi
Winds blowing at a speed of ten metres per second
are strong enough to erode soils. Such winds blow in
eastern Lithuania on average for 108 hours during
the months of April and May and for 100 hours during
the months of September and October. But at the
coast they blow on average for 168 hours and 164
hours respectively.
Figures 25.2 (Klaipeda County), 25.3 (Kaliningrad
Oblast) and 25.4 (Pomorskie Voivodeship), suggest
that the number and duration of storms with wind
speeds in excess of 10-15 m/s are decreasing yearon-year in the South East Baltic. However, in
Lithuania it appears that when such storms do occur,
their intensity is greater than in previous decades – in
Klaipeda County the number of days with winds in
excess of 25 m/s has crept up over the past decade.
This trend, though, is not repeated on either the
Polish or Russian coasts (although we need recent
data from Kaliningrad Oblast to be more certain),
probably because cyclone trajectories have changed
in the past ten years or so.
Analyses of changes in mean sea levels reveal that
levels in the South East Baltic have risen over the past
century by as much as 14 cm, although the increase
is by no means uniform either temporally or geographically.
For the past thirty years or so, at least in Lithuanian
waters, sea levels have been rising at an increasing
rate. During the 1950-1975 period, the average
level relative to land rose by 3 mm per year (measured at the Klaipeda Strait station) but at 5 mm per
year during the 1976-2005 period. A similar but
later shift occurred in the Baltiysk Strait but it is hard
to detect any similar movement in Polish waters.
Fluctuations in the amount of sea level change from
one year to the next are quite striking. Between 1991
and 1998, the average annual change in sea level
in Russian waters was 9.5 cm, in Polish waters 8.7 cm
and in Lithuanian waters, 8.5 cm. But during the period
between 1999 and 2006, there was a marked reduction
in year-on-year changes – 4 cm in Russia, 3.5 cm in
Lithuania and 2.8 cm in Poland. It is possible that
these fluctuations are associated with variability in
the so-called North Atlantic Oscillation but further
research to fully understand the relationship between
local and regional systems is called for.
Fig. 25.3: Number of days with wind speeds of 15-20 m/s, 20-25 m/s and >25
m/s, Kaliningrad Oblast, 1992-2001
Rys. 25.3: Ilość dni o prędkości wiatru w przedziałach 15-20 m/s, 20-25 m/s
i >25 m/s, obwód kaliningradzki, 1992-2001
Fig. 25.5: Change in mean sea level relative to land,
Klaipeda Strait, 1898-2005
Rys. 25.5: Zmiany średniego poziomu morza w cieśninie kłajpedzkiej, 1898-2005
management?
If predictions are correct and the South East Baltic
coast is increasingly threatened through a combination of higher sea levels and more severe storms,
then the implications are profound. At present, much
of the low-lying coast is protected by sand dunes but
as they are undermined and rendered ineffective,
decisions will have to be made about whether to
introduce artificial barriers and flood defences or to
let nature take its course knowing that this could
mean saline contamination of groundwaters, the loss
of agricultural land and tourist resources, and the
abandonment of exposed settlements. Within two
generations, it is possible that the Hel Peninsula and
the Vistula and Curonian Spits could be breached
irreparably.
Fig. 25.4: Number of days with wind speed in excess of 10, 15, 20 and 25 m/s
at the Pomorskie coast and across the Polish EEZ
Rys. 25.4: Ilość dni o prędkości wiatru przekraczającej 10, 15, 20 i 25 m/s w strefie
przybrzeżnej województwa pomorskiego i nad polską wyłączną strefą ekonomiczną
Fig. 25.6: Change in mean sea level relative to land, Baltiysk
Strait, 1990-2006
Rys. 25.6: Zmiany średniego poziomu morza, Cieśnina Piławska,
1990-2006
150
140
130
120
110
100
90
Fig. 25.7: Change in mean sea level relative to land, Pomorskie
coast, 1970-2005
Rys. 25.7: Zmiany średniego poziomu morza, województwo
80
There is a plethora of data, often going back to the
turn of the twentieth century. We do not necessarily
need more data but we do need a standardised system
for collecting, collating and describing statistical
material so that we may begin to paint a single South
East Baltic regional canvas rather than rely on one
made up of three national views.
70
60
50
40
30
20
Wiatry wiejące z prędkością powyżej 15 m/s są na tyle
silne, że mogą zrywać kable elektryczne, stanowić
zagrożenie dla promów pasażerskich, dla ruchu powietrznego i drogowego, powodować uszkodzenia
zabudowań i w pewnych sytuacjach – lokalne podtopienia rejonów przybrzeżnych. Takie wiatry występują średnio przez 30-35 dni w roku na wybrzeżu południowo-wschodniego Bałtyku, w porównaniu do średniej wynoszącej 5-9 dni na obszarach w głębi lądu.
Rysunek 25.1 wyraźnie przedstawia spadek intensywności sztormu ze wzrostem odległości od wybrzeża.
Wiatry wiejące z prędkością 10 m/s są wystarczająco
silne, by powodować erozję podłoża. Takie wiatry
wieją we wschodniej Litwie przeciętnie przez 108
godzin w kwietniu – maju oraz przez 100 godzin we
wrześniu – październiku, lecz na wybrzeżu litewskim
wieją one odpowiednio przeciętnie przez 168 i 164
godziny.
Rysunki 25.2 (okręg kłajpedzki), 25.3 (obwód kaliningradzki) i 25.4 (województwo pomorskie) wskazują,
że liczba przypadków i czas występowania wiatrów
przekraczających 10-15 m/s na południowo-wschodnim Bałtyku zmniejsza się z roku na rok. Jednakże gdy
występują sztormy, ich intensywność jest większa niż
w poprzednich dekadach – w okręgu kłajpedzkim ilość
dni z wiatrami o prędkości powyżej 25 m/s w ostatniej
dekadzie wzrosła, natomiast brak potwierdzenia
takiego trendu dla polskiego i rosyjskiego wybrzeża
(chociaż potrzebne są dokładniejsze dane z obwodu
kaliningradzkiego), być może ze względu na zmiany
torów cyklonów w ostatnich dziesięciu latach.
Analizy zmian średnich poziomów morza wykazują, że
poziom na Bałtyku południowo-wschodnim w okresie
ostatniego stulecia wzrósł o 14 cm, chociaż wzrost ten
nie jest jednakowy ani w czasie, ani w przestrzeni.
10
0
1998
sea
coast
Winds blowing at a speed of fifteen metres per second
are strong enough to bring down electricity cables,
disrupt ferry, air and road traffic, cause structural damage
to property and whip up large enough waves at the
coast to cause localised flooding. Such winds occur on
average 30-35 days a year along the South East Baltic
coast, compared to an average of 5-9 days in inland
areas. Figure 25.1 clearly demonstrates the declining
intensity of a storm as it moves away from the coast.
sea
coast
1999
2000
Speed >10m/s
2001
2002
Speed >15m/s
2003
2004
Speed >20m/s
2005
2006
2007
Speed >25m/s
Przez ok. 30 ostatnich lat średni poziom morza rósł
coraz szybciej, przynajmniej u wybrzeży Litwy. W latach
1950-1975 średni poziom rósł o 3 mm w ciągu roku
(pomiary prowadzone na stacji w Cieśninie Kłajpedzkiej), lecz w latach 1976-2005 o 5 mm w ciągu
roku. Podobne tempo wzrostu notowano w Cieśninie
Piławskiej w latach 1990-2006, natomiast w polskich
wodach zjawisko takie nie daje się zauważyć.
25. Sea level rise and extreme weather conditions
Wahania wielkości zmian średniego poziomu morza
z roku na rok są zastanawiające. W latach 1991-1998 średnie roczne zmiany poziomu morza na
wodach Rosji wynosiły 9,5 cm, na wodach Polski 8,7 cm
i na wodach Litwy 8,5 cm. Jednakże w okresie między
1999 i 2006 wystąpiło znaczące zmniejszenie zmian
amplitudy wahań w kolejnych latach – 4 cm w Rosji,
3,5 cm na Litwie i 2,8 cm w Polsce. Może się to wiązać
ze zmiennością tzw. wskaźnika NAO (North Atlantic
Oscillation), co mogą wyjaśnić dalsze badania
zależności między układami lokalnymi i regionalnymi.
Jeżeli prognoza jest prawidłowa, a wybrzeże Bałtyku
południowo-wschodniego jest coraz bardziej zagrożone
wspólnym efektem wzrostu poziomu morza i coraz
groźniejszych sztormów, jego następstwa będą
poważne. Obecnie większość nisko leżących wybrzeży
zabezpieczona jest przez piaszczyste wydmy, lecz są
one podmywane, przez co wydają się być nieefektywnym zabezpieczeniem. Trzeba będzie zatem podjąć
decyzję, czy wprowadzać sztuczne bariery i umocnienia przed powodzią lub zdać się na naturę,
wiedząc, że rozwiązanie takie mogłoby oznaczać
zasolenie wód gruntowych, utratę ziemi rolniczej
i ośrodków turystycznych oraz konieczność
opuszczenia wystawionych na działanie żywiołów
osad. W ciągu dwóch pokoleń Półwysep Helski,
Mierzeja Wiślana i Kurońska mogłyby zostać trwale
przerwane.
Dostępnych jest wiele danych, często od przełomu
XIX i XX wieku. Najważniejszym wyzwaniem obecnie
jest nie tyle uzyskanie większej ilości danych ale
wypracowanie znormalizowanego systemu zbierania,
porównywania i opisu materiału statystycznego tak,
aby można było rozpocząć tworzenie wspólnego
obrazu Regionu a nie tylko polegać na wnioskach
otrzymywanych niezależnie w każdym z trzech subregionów.
25 Wzrost poziomu morza i ekstremalne warunki pogodowe
AND ECOLOGICALLY
RESPONSIBLE COASTAL
PROTECTION
ZAGROŻENIA
KLIMATU IZAPEWNIĆ
ODPOWIEDZIALNĄ
OCHRONĘ BRZEGÓW
WEATHER CONDITIONS
POGODOWE
stormy days
sztormowych
relative to land
względem lądu
ACCRETION
brzegowej
zasilania brzegów
POWODZIAMI MORSKIMI
risk zones
powodziami morskimi
26 Coastal erosion and
accretion
26 Erozja i odbudowa
brzegu
26.2 Długość chronionej linii brzegowej
26.3 Wielkość sztucznego zasilania brzegów
Fig. 26.1: Coastline dynamics of the South East Baltic region
Rys. 26.1: Dynamika linii brzegowej w regionie południowo-wschodniego Bałtyku
Key messages
• The rate of coastal erosion has been increasing
steadily along the entire length of the South East
Baltic coast for the past two centuries or more but
the pace of change has quickened over the last
three or four decades.
Fig. 26.2: Coastline dynamics, Klaipeda County, 1990-2003
Rys. 26.2: Dynamika linii brzegowej, okręg kłajpedzki, 1990-2003
• Erozja brzegów na całej długości południowo-wschodniego Bałtyku przybierała na sile przez
ostatnie dwieście lat lub nawet dłużej, lecz tempo
tych zmian nabrało przyspieszenia w ciągu ostatnich trzech lub czterech dekad.
• Not only is the rate of retreat increasing, so,
too, is the length of coast subject to retreat. Over
three quarters of the Polish coast is retreating,
a greater proportion than in any other European
country.
• Nie tylko wzrosła prędkość cofania się linii brzegowej, ale również długość wybrzeża podlegającego cofaniu. Ponad trzy czwarte polskiego
wybrzeża podlega temu procesowi i jest to procent
wyższy niż w którymkolwiek kraju europejskim.
• The greatest rate of erosion can be found in
Kaliningrad Oblast where the length of eroding
coast increased from 50 percent in 1995 to 73
percent in 2005.
• Największą prędkość wzrostu erozji zaobserwowano w obwodzie kaliningradzkim, gdzie długość erodującego wybrzeża wzrosła z 50 procent
w roku 1995 do 73 procent w roku 2005.
• Roughly 23 percent of the South East Baltic
coast is protected by hard structures, principally
ports and harbours. The longest continuous
stretch of coast protected by hard structures is
between Kaliningrad city and Baltiysk on the
north shore of the Vistula Lagoon.
• Około 23 procent wybrzeża południowowschodniego Bałtyku, głównie przystanie i porty,
zabezpieczone jest konstrukcjami trwałymi.
Najdłuższe ciągłe wzmocnienie brzegu trwałymi
konstrukcjami znajduje się między Kaliningradem
i Bałtyjskiem na północnym brzegu Zalewu
Wiślanego.
Fig. 26.3: Coastline dynamics, Kaliningrad Oblast, 1995-2005
Rys. 26.3: Dynamika linii brzegowej, obwód kaliningradzki, 1995-2005
• The aim of coastal policy is to mimic natural
processes by balancing erosion and accretion,
principally through ‘beach nourishment’, that is,
replacing sand washed or blown away by wave
and wind action.
• Celem strategii ochrony brzegów jest naśladowanie naturalnych procesów poprzez zrównoważenie erozji i akumulacji, głównie przez sztuczne
zasilanie brzegu, co oznacza uzupełnianie piasku
wymywanego przez fale i zdmuchiwanego wiatrem.
26 Coastal erosion and accretion
26 Erozja i odbudowa brzegu
AND ECOLOGICALLY
RESPONSIBLE COASTAL
PROTECTION
ZAGROŻENIA
KLIMATU IZAPEWNIĆ
ODPOWIEDZIALNĄ
OCHRONĘ BRZEGÓW
WEATHER CONDITIONS
POGODOWE
stormy days
sztormowych
relative to land
względem lądu
ACCRETION
brzegowej
zasilania brzegów
POWODZIAMI MORSKIMI
risk zones
powodziami morskimi
Why monitor coastal erosion and accretion?
Erosion and accretion are naturally occurring phenomena which can often exist without human disturbance in a dynamic equilibrium. However, increasing human activity at the coast has accelerated erosion processes in many areas while causing accretion and sand shoaling in others. When erosion
threatens economic and social interests, defensive
measures are taken. Historically, ‘hard’ engineering
techniques have been employed – seawalls, dykes,
breakwaters, jetties and armoured revetments which
aim at protecting maritime assets from assault by the
sea. But bitter experience has often shown us that
some of the measures adopted to avoid or minimise
erosion have in turn caused even greater problems
further down the coast.
Material for Klaipeda County was obtained from
aerial photos (ORT 10 LT) for 1995-1999 and
2005-2006 supplied by State Enterprise „GIS-centras”. Monitoring data was collected from the
Institutes of Geology and Geography, and Coastal
Research and Planning, at the University of Klaipeda.
For Kaliningrad, expert opinion was provided by V.L.
Boldyrev and V.P. Bobykina; and data by the
Laboratory for Coastal System Study of AB IORAS.
Information about Poland was supplied by the
Maritime Office in Gdynia as well as by the Eurosion
project.
Dlaczego należy monitorować erozję i odbudowę
brzegu?
Photo: E. Gurova
Erozja i akumulacja są zjawiskami naturalnymi, występującymi często w równowadze dynamicznej bez
ingerencji człowieka. Jednakże wzmożona działalność
ludzka na wybrzeżu przyspieszyła procesy erozji
w wielu miejscach, w następstwie czego w innych
miejscach następowała akumulacja lub wypiętrzanie
podwodnych form piaszczystych. Gdy erozja zagraża
interesom gospodarczym i społecznym, podejmuje
się środki zaradcze. Historycznie rzecz ujmując, jako
pierwsze zostały wdrożone trwałe techniki inżynierskie
– opaski brzegowe, wały ochronne, falochrony, pirsy
i zbrojone umocnienia skarp, których celem jest
zabezpieczenie obiektów przed atakami morza. Lecz
przykre doświadczenia często wykazywały, że niektóre środki zastosowane dla uniknięcia lub zminimalizowania erozji spowodowały z kolei nawet
jeszcze większe problemy w sąsiednich rejonach
wybrzeża.
Hence attention has turned in recent years to ‘soft’
engineering which essentially tries to reinstate natural processes and bring the coast back into some sort
of equilibrium. Techniques include restoring by-pass
systems for sediments, rebuilding sand bars, reinforcing cliffs with geomembranes, but the most effective
method is sand nourishment, that is, replacing sand
eroded by wave and wind action.
Informacje o obwodzie kłajpedzkim otrzymano ze
zdjęć lotniczych (ORT 10 LT) obejmujących okresy
1995-1999 oraz 2005-2006, dostarczone przez
przedsiębiorstwo państwowe „GIS-centras”. Dane
z monitorowania zostały zebrane przez Instytuty
Geologii i Geografii oraz Badań i Planowania
Przestrzennego Wybrzeża Uniwersytetu w Kłajpedzie.
Dla Kaliningradu opinia ekspercka została wykonana przez W. L. Bołdyrewa i W. P. Bobykina; a dane
pochodzą z Pracowni Systemów Brzegowych Oddziału
Atlantyckiego Instytutu Oceanologii RAN. Informacje
o Polsce pochodzą z Urzędu Morskiego w Gdyni jak
również z projektu Eurosion.
ZAGROŻENIA
KLIMATU IZAPEWNIĆ
ODPOWIEDZIALNĄ
OCHRONĘ BRZEGÓW
WEATHER CONDITIONS
POGODOWE
stormy days
sztormowych
relative to land
względem lądu
Stąd w ostatnich latach, starając się przywrócić naturalne procesy i doprowadzić brzeg z powrotem do
swego rodzaju równowagi, uwagę zwrócono na
środki „miękkie”. Techniki te obejmują przywracanie
systemów służących akumulacji osadów i odbudowie
wałów podwodnych, wzmacnianie klifów geowłókniną, lecz najbardziej skutecznym środkiem jest
sztuczne zasilanie piaskiem, tj. uzupełnianie piasku
erodowanego przez fale i działanie wiatru – nowym.
The three measurements describing the indicator will
help us work out whether or not defensive policies
are succeeding.
AND ECOLOGICALLY
RESPONSIBLE COASTAL
PROTECTION
ACCRETION
brzegowej
zasilania brzegów
Trzy miary opisujące wskaźnik pomogą nam
stwierdzić czy działalność ochronna przynosi pożądane efekty, czy też nie.
POWODZIAMI MORSKIMI
risk zones
powodziami morskimi
Coastal erosion has been increasing steadily along
the entire length of the South East Baltic coast for the
past two centuries or more but the pace of change
has quickened over the last three or four decades
(fig. 26.1). For example, between 1885 and 1979,
observations of the open coast in Pomorskie
Voivodeship revealed that the rate of retreat was
0.12 metres per year. Between 1971 and 1983,
however, the rate had risen to 0.9m/year. Not only
is the rate of retreat increasing in Poland, so, too, is
the length of coast subject to retreat. The average
annual length under retreat during the 1885 to
1979 period was 61 percent whereas between 1973
and 1981, the annual figure had shot up to 74 percent. The proportion of the Polish coastline eroding
is now greater than that of any other EU country.
A similar situation prevails in Klaipeda County where
the length of eroding coastline jumped from 18% to
27% between 1990 and 2003. By contrast, the proportion of accreting coast fell from 40% to just 11%
over the same period while the amount of stable
coastline rose from 42% to 61% (fig. 26.2).
The greatest rate of erosion is to be found in
Kaliningrad Oblast where the length of eroding
coast increased by one quarter from 50% in 1995 to
73% in 2005 (fig. 26.3). It is estimated that erosion
in the Oblast at present amounts to a physical loss of
70 hectares per year at a financial cost of 60-100
million euro/year.
Over time, beach profiles can alter dramatically. At
Palanga in Klaipeda County, for instance, the beach
has been reduced in width by over 60% to 60-80
metres since the middle of the 19th century. Equally
impressive is the amount of material that can be
shifted by storm action. In just four years between
1995 and 1999, the Palanga area lost 120 m3 from
each metre of coastline. On the north Pomorskie
coast near Łeba, measurements show that during a
moderate storm surge, dune cliff erosion is capable
of removing some 60,000 tons of sand (i.e. some
33,000 m3) along each 1 km stretch of shoreline.
But those statistics pale into insignificance when
compared to the 2.5 million cubic metres removed
by ‘hurricane’ Anatol from the Lithuanian coast at
the end of 1999.
Fig. 26.4: Hard structures in Kaliningrad Oblast (structures on the open coast are
mainly groynes, together with sea walls some hundreds of metres long around
Svetlogorsk)
Rys. 26.4: Konstrukcje trwałe w obwodzie kaliningradzkim (kilkaset metrów
brzegu w okolicy Svetlogorska chronione jest głównie przy pomocy ostróg
i falochronów)
Erozja wybrzeża przybierała na sile wzdłuż całej długości południowo-wschodniego Bałtyku przez ostatnie
dwieście lat lub nawet dłużej, lecz tempo zmian
nabrało przyspieszenia w ciągu ostatnich trzech lub
czterech dekad (rys. 26.1). Dla przykładu, między
latami 1885 i 1979 obserwacje otwartego wybrzeża
w województwie pomorskim wykazały, że prędkość
cofania się wynosiła 0,12 m na rok. Jednakże w latach 1971-1983 wielkość ta wzrosła do 0,9 m na rok.
Nie tylko prędkość cofania wzrosła w Polsce, ale
również długość wybrzeża podlegającego cofaniu.
Średnia roczna długość, na której zauważono
cofanie się w latach 1885-1979, wynosiła 61% podczas, gdy w latach 1973-1981 roczne długości
erodowanych odcinków wybrzeża sięgały 74%.
Liczby te są obecnie wyższe niż we wszystkich innych
krajach Unii Europejskiej.
It is possible to reduce the rate of erosion, if not stop
it completely. Approximately 28 percent of the Polish
coastline, 20 percent of the Lithuanian and perhaps
12 percent of the open and lagoon coasts of
Kaliningrad Oblast are protected by hard structures.
Ports and harbours account for the largest share of
such defences, the remainder being made up of
seafront promenades, jetties, quays and revetments.
The longest continuous stretch of coast protected by
hard structures is that between Kaliningrad city and
Baltiysk (including the Kaliningrad Marine Canal) on
the north shore of the Vistula Lagoon (fig. 26.4).
Podobna sytuacja przeważa w okręgu kłajpedzkim,
gdzie długość linii brzegowej podlegającej erozji
wzrosła z 18% do 27% w latach 1990-2003. Dla
kontrastu, udział brzegów podlegających akumulacji
spadł z 40% do nieco ponad 11% w tym samym czasie, podczas gdy długość stabilnej linii brzegowej
wzrosła z 42% do 61% (rys. 26.2).
Najwyższy wskaźnik erozji zanotowano w obwodzie
kaliningradzkim, gdzie długość zerodowanego
brzegu wzrosła o prawie jedną czwartą długości
całego wybrzeża, z 50% w roku 1995 do 73%
w roku 2005 (rys. 26.3). Szacuje się, że obecnie erozja
w obwodzie równa się fizycznej utracie powierzchni
70 hektarów na rok, a wartość utraconych obszarów
wynosi 60-100 mln euro/rok.
Groynes are the most prolific hard defensive structures. They are used on almost one fifth of Poland’s
500 km open coast and on just over 15% of the
coast of Kaliningrad Oblast.
The length of protected coast in the South East Baltic
has crept up over the past decade or so but this has
been largely because of port expansion rather than
because of hard coastal defences built to withstand
erosion.
Photo: E. Gurova
Z biegiem lat profile plaż mogą zmienić się w sposób
istotny. Np. w Połądze w okręgu kłajpedzkim szerokość
plaży zmniejszyła się o ponad 60% do 60-80 m
w porównaniu z połową XIX wieku. Równie imponująca jest ilość materiału, który może ulec przemieszczeniu w wyniku działania sztormu. W okresie zaledwie
czterech lat między rokiem 1995 i 1999 Połąga
utraciła 120 m3 piasku z każdego metra długości
brzegu. Na północnym wybrzeżu województwa
pomorskiego w pobliżu Łeby pomiary wykazują, że
podczas umiarkowanego wezbrania sztormowego
erozja klifu wydmowego zdolna jest to usunięcia
około 60 000 ton piasku (tj. ok. 33 000 m3) na
każdy kilometr linii brzegowej. Lecz wielkości te bledną w porównaniu z 2,5 mln m3 usuniętych z wybrzeża
Litwy przez huragan Anatol w końcu1999 r.
Jest możliwe ograniczenie tempa erozji, jeżeli nie jej
całkowite zatrzymanie. Około 28% polskiej linii brzegowej, 20% litewskiej i może 12% wybrzeży otwartego
morza i zalewów w obwodzie kaliningradzkim zabezpieczonych jest przez konstrukcje trwałe. Przystanie
rybackie i porty posiadają największy udział w tego
rodzaju działaniach ochronnych, pozostałe to nadmorskie promenady, mola, falochrony, nabrzeża
i umocnienia skarp. Najdłuższa ciągła linia wybrzeża
zabezpieczona przy pomocy trwałych konstrukcji znajduje się pomiędzy Kaliningradem i Bałtyjskiem
(w tym Kaliningradzki Kanał Morski) na północnym
wybrzeżu Zalewu Wiślanego (rys. 26.4).
Ostrogi są najczęściej używanymi konstrukcjami
trwałymi. Stosowane są one na prawie jednej piątej
500-kilometrowego polskiego wybrzeża otwartego
morza oraz na ponad 15% wybrzeża obwodu kaliningradzkiego.
Długość chronionego wybrzeża południowo-wschodniego Bałtyku wzrastała powoli w ciągu mniej więcej
ostatniej dekady, jednakże raczej ze względu na
ekspansję portów niż na „twardą” ochronę brzegów
przed erozją.
W ostatnich latach zwrócono uwagę na konstrukcje
„miękkie”, charakteryzujące się stabilizacją wydm
czołowych przy pomocy faszyny i nasadzeń trzcinnika
leśnego oraz przez sztuczne zasilenie plaż.
Techniki nietrwałe (nasadzenia trzcinnika leśnego
oraz inne bio-techniki budowania wydm) są stosowane
od wielu lat wzdłuż wybrzeża województwa pomorskiego. Pierwsze próby sztucznego zasilania plaż podjęto
pod koniec lat siedemdziesiątych w Kuźnicy na
Półwyspie Helskim. Od 1989 roku rozpoczęto systematyczne zasilanie wzdłuż półwyspu, używając piasku
wydobytego z Zatoki Puckiej, później z otwartego
morza. W rezultacie powstała stosunkowo trwała
sztuczna wydma o wysokości przynajmniej 4,5 m z szeroką plażą rozciągającą się na długości 20 km. Od
1989 roku ponad 8 milionów metrów sześciennych
piasku zasiliło plażę i wydmę.
AND ECOLOGICALLY
RESPONSIBLE COASTAL
PROTECTION
ZAGROŻENIA
KLIMATU IZAPEWNIĆ
ODPOWIEDZIALNĄ
OCHRONĘ BRZEGÓW
WEATHER CONDITIONS
POGODOWE
stormy days
sztormowych
relative to land
względem lądu
ACCRETION
brzegowej
zasilania brzegów
POWODZIAMI MORSKIMI
risk zones
powodziami morskimi
Rather than hard structures, attention has turned in
recent years to soft engineering characterised by fixing the fore dunes with brushwood and marram
grasses, and by sand nourishment.
Soft engineering techniques (planting marram grass
and other biotechnical dune-building techniques)
have been used for many decades along the
Pomorskie coast. First attempts at artificial nourishment started at the end of the 1970s at Kuźnica on
the Hel Peninsula. From 1989, systematic nourishment along the length of the peninsula commenced,
using at first sand dredged from Puck Bay and later
from the open sea. The outcome is a relatively stable
artificial dune at least 4.5 metres high together with
wide beaches stretching for 20 kms along the peninsula. Since 1989, over eight million cubic metres of
sand have been supplied into the foreshore, beach
and dune.
management?
Zasilanie piaskiem w okręgu kłajpedzkim rozpoczęło
się w roku 2006, kiedy fragment plaży o długości
800 m otrzymał 40 000 m3 piasku z kopalni w głębi
lądu. Wiosną 2008 r. rozpoczęto zasilanie piaskiem
morskim – około 110 tys. m3 piasku narzucono na
prawie 3 km długości plaży w Połądze.
Theoretically, it should be possible to re-engineer the
coastline so that, over a regeneration cycle, erosion
and accretion are brought back into equilibrium.
That, of course, can only be done if coastal engineers have an adequate understanding of the
processes involved, and that is not always the case.
More importantly, a successful re-engineering can
only occur if human and natural processes are in
harmony. In other words, we have to learn to work
with nature rather than against it, and that is often
difficult if important economic and social assets are
at risk. Hence in planning our future coast we should
decide collectively which assets – human and natural – we treasure and will fight to keep, and which, if
necessary, we are prepared to lose.
Teoretycznie odbudowa linii brzegowej powinna być
możliwa w taki sposób, aby po okresie odbudowy
erozję i akumulację przywrócić do stanu równowagi.
To oczywiście może nastąpić tylko wtedy, gdy
inżynierowie zajmujący się brzegiem rozumieją proces, w który są zaangażowani, a nie zawsze ma to
miejsce. Co ważniejsze, odbudowa może tylko wtedy
być skuteczna, gdy działalność człowieka i procesy
naturalne będą zharmonizowane. Innymi słowy,
musimy raczej nauczyć się współpracować z naturą
niż się jej przeciwstawiać, a to często jest trudne, gdy
wartości ekonomiczne i społeczne są narażone na
ryzyko. Stąd planując przyszłość naszego wybrzeża
musimy wspólnie zdecydować, jakie wartości –
ludzkie i naturalne – są najwyższej wagi i o które
będziemy walczyć, a jakie, jeżeli będzie to konieczne,
można będzie poświęcić.
Nourishment in Klaipeda County did not begin until
2006 when a segment of beach 800 metres long
received 40,000 m3 of sand from an inland quarry.
In spring 2008, nourishment using sea bottom sand
began – around 110,000 m3 of sand has been
placed on the almost 3 kms long Palanga beach.
Over 200 shoreline monitoring points are in place
along the South East Baltic coast. Measurements are
taken systematically each year at the same time in
spring to avoid short-term seasonal changes.
However, these data are not easily accessible in
electronic format.
Wzdłuż wybrzeża południowo-wschodniego Bałtyku
znajduje się ponad 200 punktów monitorowania linii
brzegowej. Pomiary są wykonywane systematycznie
każdego roku o tym samym czasie na wiosnę w celu
uniknięcia wpływu krótkookresowych zmian sezonowych. Jednakże dostęp do tych danych w formie
elektronicznej nie jest prosty.
Szczególnie potrzebna jest bardziej precyzyjna ocena
trendów długookresowych (100-letnich) w zmianach
brzegu i korelacji tych zmian z aktywnością sztormową w całym regionie południowo-wschodniego
Bałtyku. Potrzebne są również dokładne długoterminowe pomiary, obejmujące co najmniej kilka cykli
erozji i akumulacji, gdyż w innym przypadku dane
z obserwacji mogą odzwierciedlać jedynie skutki
sztormów i występujących w ich następstwie krótkotrwałych okresów akumulacji.
AND ECOLOGICALLY
RESPONSIBLE COASTAL
PROTECTION
ZAGROŻENIA
KLIMATU IZAPEWNIĆ
ODPOWIEDZIALNĄ
OCHRONĘ BRZEGÓW
WEATHER CONDITIONS
POGODOWE
stormy days
sztormowych
relative to land
względem lądu
ACCRETION
brzegowej
zasilania brzegów
A more precise evaluation of secular trends in coastal
changes and a correlation of these changes with
storm activity throughout the entire South East Baltic
Region are critically needed. We also need to carry
out accurate long-term measurements covering at
least a few erosion and regeneration cycles, otherwise
observation data may reflect only the consequences
of storms and subsequent short-term accretion.
POWODZIAMI MORSKIMI
risk zones
powodziami morskimi
27 Natural and human
assets at risk from
flooding
Why monitor natural and human assets at risk from
flooding?
27.1 Number of people, area of protected
sites and economic assets within flood
risk zones
Increasingly sophisticated attempts are being made
to assess that risk, in terms of both the likelihood and
the severity of inundation. But we also want to know
what damage to natural and human resources will
be caused should flooding occur, and with what regularity, so that we can plan appropriately.
27.1 Ilość ludzi, powierzchnia obszarów
chronionych i wartości gospodarcze
w obszarach zagrożenia powodziami
morskimi
‘Planning appropriately’ means, inter alia, striking
the right balance between the cost of sea defences
and their accruing benefits; preventing further development in areas at risk of flooding; mitigating the
worst effects of overtopping and inundation by wellpracticed emergency procedures; and, ultimately,
deciding which assets to abandon to the encroaching sea.
• Powodzie rzeczne są zjawiskiem regularnym na
obszarach południowo-wschodniego Bałtyku, szczególnie na wiosnę gdy rzeki wezbrane roztopami
z głębi lądu napotykają wezbrania sztormowe w ujściu. Jednakże te dobrze znane zjawiska mogą wkrótce
zaniknąć z powodu zmian klimatycznych. Podczas
gdy z jednej strony będzie to z radością witane przez
mieszkańców terenów zagrożonych, takich jak np.:
delta Niemna, z drugiej strony należy pamiętać, iż taki
coroczny cykl powodziowy przynosi również wiele
korzyści dla środowiska.
Key messages
• Fluvial flooding is a regular feature of the South
East Baltic, especially in spring when melt water
from the interior coincides with storm-driven seas.
However, this familiar event may soon cease
because of climate change. Whereas this might
be welcomed by residents, in some places, such
as the Nemunas/Neman Delta, much of the
nature conservation interest derives from the
annual flood cycle.
• The cost of annual flooding does not appear to
be excessive, except in certain localities where
properties or infrastructure are under threat.
Fig. 27.1: Population of the Nemunas river flood risk zone
Rys. 27.1: Populacja zamieszkująca strefę zagrożoną powodziami w delcie Niemna
Rising sea levels and an increase in the frequency of
stormy weather as a consequence of climate change
are exacerbating the risk of flooding along many
stretches of coast in the South East Baltic region.
Hence the measurement should tell us about the
number of people living in ‘at risk’ or vulnerable
areas, and the value of threatened natural and economic assets.
• Koszty strat powodziowych wydają się być
niewielkie, oprócz pewnych rejonów gdzie bezpośrednio zagrożone zniszczeniem jest mienie czy infrastruktura.
• The threat of inundation by the sea would seem
to be greatest on the Hel Peninsula in Pomorskie
Voivodeship.
• Zagrożenie powodzią sztormową wydaje się być
największe na Półwyspie Helskim w województwie
pomorskim.
• Although a number of individual studies to
assess flood risk have been carried out, and there
are well-formulated flood defence plans throughout
the region (with the partial exception of Pomorskie
Voivodeship), there does not seem to be a comprehensive regional analysis which includes climate change scenarios and adaptation strategies
(although the EU Interreg IIIb project, ASTRA,
reviews a number of discrete initiatives).
27 Zasoby naturalne,
ludzkie i ekonomiczne
zagrożone powodziami
morskimi
Dlaczego należy monitorować zasoby naturalne,
ludzkie i ekonomiczne zagrożone powodziami
morskimi?
Podnoszenie się poziomu morza oraz wzrost częstotliwości i intensywności sztormów, będące skutkami
zmian klimatycznych, zwiększają znacznie ryzyko
powodziowe wzdłuż wybrzeża południowo-wschodniego Bałtyku.
W celu oszacowania ryzyka (zarówno pod względem
prawdopodobieństwa występowania jak i zasięgu)
powodzi wprowadzane są coraz bardziej zaawansowane metody. Należy również zbadać, jakie
zniszczenia zasobów naturalnych i ludzkich mogą
spowodować powodzie i z jaką regularnością będą się
one pojawiać, by móc prowadzić tam odpowiednie
planowanie.
”Odpowiednie planowanie” oznacza między innymi znalezienie równowagi między kosztami ochrony a płynącymi z niej korzyściami, zapobieganie dalszemu zabudowywaniu obszarów zagrożonych, łagodzenie najgorszych skutków podtopień i powodzi przez dobrze
działający system zarządzania sytuacjami kryzysowymi
i w końcu decydowanie, jaki majątek pozostawić na
pastwę wdzierającego się morza.
Dlatego też wskaźnik ten powinien dać nam informację o wielkości populacji zamieszkującej obszary
zagrożone lub potencjalnie narażone na zalania,
a także oszacować wartość zagrożonych dóbr,
zarówno naturalnych jak i gospodarczych.
• Mimo, że przeprowadzono wiele indywidualnych
analiz oceniających ryzyko powodziowe oraz pomimo
istnienia dobrze przygotowanych planów przeciwpowodziowych w całym regionie (z częściowym
wyjątkiem województwa pomorskiego), wydaje się, że
brakuje kompleksowej regionalnej analizy, biorącej
pod uwagę scenariusze zmian klimatycznych i strategie adaptacji (chociaż projekt ASTRA, Interreg III B,
wymienia pewną liczbę cząstkowych inicjatyw).
27 Natural and human assets at risk from flooding
27 Zasoby naturalne, ludzkie i ekonomiczne zagrożone powodziami morskimi
AND ECOLOGICALLY
RESPONSIBLE COASTAL
PROTECTION
ZAGROŻENIA
KLIMATU IZAPEWNIĆ
ODPOWIEDZIALNĄ
OCHRONĘ BRZEGÓW
WEATHER CONDITIONS
POGODOWE
stormy days
sztormowych
relative to land
względem lądu
ACCRETION
brzegowej
zasilania brzegów
POWODZIAMI MORSKIMI
risk zones
powodziami morskimi
Many countries have produced assessments of the
likely impact on natural and human assets of flooding at the coast. The general practice is straightforward – determine the extent of the area at risk and
then measure the value of the assets contained within that area – but a single, widely-accepted methodology has not yet emerged. The area at risk from
flooding is often defined in fairly arbitrary terms – all
parts of the coastal zone below 10 or 2.5 metres, for
example – but as observed values are added to
hypothetical scenarios, models are predicting more
accurately where flooding is most likely to occur, and
with what regularity (which is a crucially important
factor in computing the costs and benefits of building protective structures).
There is a history of flooding in all three sub-regions
of the South East Baltic. The Nemunas river in
Lithuania, for example, has flooded each spring
since at least the early Middle Ages. The river has a
reputation for flooding on a major scale once every
one hundred years. The last such event was in 1958
when 1,300 km2 were inundated. Although one person was killed in 1994, serious incidents are rare
because of an extensive protective polder and dyke
system perfected over centuries. Similarly, the city of
Königsberg was flooded memorably in 1621, 1825,
1894 and 1936, and as Kaliningrad in 1951, 1958,
1983 and 1994. Marks on walls in Gdansk indicate
the highest point – 3.36 metres above mean sea
level – reached by flood waters in the great flood of
1829 when three quarters of the contemporary city
was under water.
The Lithuanian National Flood Plan contains a considerable amount of information about areas at risk,
especially the Nemunas river system. Data regarding
protected areas were obtained from the Association
of Lithuanian State Parks and Reserves, and the
National Survey of Protected Territories under the
Ministry of Environment: www.vstt.lt. Information
about Pomorskie Voivodeship was sourced from the
Maritime Office in Gdynia and the Polish Geological
Institute via Astra (2007), an Interreg IIIB project, and
from Eurosion (2003), an EU sponsored research
programme.
Fig. 27.2: Protected areas within the Nemunas river flood risk
zone
Rys. 27.2: Tereny chronione w strefie zagrożonej powodziami
w delcie Niemna
Powodzie we wszystkich trzech subregionach południowo-wschodniego Bałtyku mają swoją historię. Dla
przykładu rzeka Niemen wylewa każdej wiosny przynajmniej od wczesnego średniowiecza. Rzeka ta jest
znana z większych powodzi występujących raz na sto
lat. Ostatnia taka sytuacja miała miejsce w 1958
roku, kiedy to został zalany obszar 1300 km2. Mimo,
że jedna osoba zginęła w 1994 roku, takie poważne
wypadki są rzadkie, gdyż od wieków istnieje dobrze
rozwinięty i ciągle udoskonalany system ochronny
polderów i wałów ochronnych. Podobnie Królewiec
był poważnie zalewany w latach 1621, 1825, 1894
i 1936 i jako Kaliningrad w 1951, 1958, 1983
i 1994. Znaki na ścianach domów w Gdańsku
wskazują najwyższy poziom wód powodziowych –
3,36 m n.p.m. – podczas wielkiej powodzi w 1829
roku, kiedy to trzy czwarte ówczesnego miasta
znalazły się pod wodą.
Litewski Plan Przeciwpowodziowy zawiera sporo
informacji o obszarach zagrożonych, szczególnie
położonych w zlewni Niemna. Dane dotyczące
obszarów chronionych otrzymano ze Stowarzyszenia
Litewskich Rezerwatów i Parków Narodowych oraz
z Krajowej Agencji Obszarów Chronionych przy
Ministerstwie Środowiska www.vstt.lt. Informacje
o województwie pomorskim otrzymano z Urzędu
Morskiego w Gdyni, z Polskiego Instytutu Geologicznego przez projekt ASTRA (2007) programu
Interreg III B oraz z unijnego programu badawczego
Eurosion (2003).
Such floods are not usually caused by rising sea levels or by storms and waves driving water onshore.
Rather they principally occur when the rivers (typically the Nemunas and Vistula in Klaipeda County and
Pomorskie Voivodeship respectively), swollen with
melted snow, meet storm-driven seas; when drifting
ice (of either riverine or marine origin) blocks a river
mouth; or when winds push water in the Vistula
Lagoon up the Pregolya River in Kaliningrad Oblast.
Some floods, however, do result from overtopping of
defences by seawater driven ashore by storm winds,
often at places made vulnerable by long term erosion. Perhaps the most celebrated example at present is the Hel Peninsula in Pomorskie. An exceptional case occurs on the south western shores of the
Vistula Lagoon on the border between WarmianMasurean and Pomorskie voivodeships. When the
wind is blowing strongly from the north east, a surge
can build in a few hours because the lagoon is relatively shallow. Taking preventive measures demands
precise weather forecasting.
Wiele krajów opracowało oceny prawdopodobnego
wpływu powodzi sztormowych na zasoby naturalne
i ludzkie. Zazwyczaj procedura jest prosta – określenie
zasięgu obszaru zagrożonego a następnie oszacowanie wartości zasobów występujących na tym terenie
– jednak nie została jeszcze stworzona jedna, szeroko akceptowana metodologia. Obszar zagrożony
powodzią jest często definiowany w sposób dość
umowny – np.: wszystkie obszary wybrzeża położone
poniżej 10 m czy 2,5m n.p.m. – lecz gdy do hipotetycznych scenariuszy wprowadzić wielkości obserwowane, modele dokładniej określają, gdzie
powódź jest najbardziej prawdopodobna, a także
z jaką okresowością (co jest czynnikiem kluczowym
w obliczeniach kosztów i zysków budowy struktur
ochronnych).
Takie powodzie nie są zazwyczaj powodowane tylko
przez rosnący poziom morza czy przez wezbrania
sztormowe. Zazwyczaj mają one miejsce, gdy rzeki
(zazwyczaj Niemen w okręgu kłajpedzkim i Wisła
w województwie pomorskim) wezbrane wiosennymi
roztopami napotykają spiętrzony lód czy wezbrania
sztormowe w ujściu, kiedy wiatr wpycha wody Zalewu
Wiślanego do rzeki Pregoła w obwodzie kaliningradzkim. Szczególnym rodzajem powodzi sztormowych
są krótkotrwałe lecz groźne wezbrania na południowozachodnich brzegach Zalewu Wiślanego na granicy
województw warmińsko-mazurskiego i pomorskiego.
Gdy wieje silny wiatr z północnego wschodu,
wezbranie powstaje w ciągu zaledwie kilku godzin,
gdyż Zalew jest stosunkowo płytki. Z tego względu
dla działań zapobiegawczych bardzo ważna jest
wczesna i dokładna prognoza wiatru.
Jednakże niektóre powodzie są rezultatem zatapiania konstrukcji ochronnych przez wody morskie
popychane przez sztormowe wiatry na ląd, często
w miejscach podatnych na zagrożenie przez długotrwałą abrazję. Zapewne najbardziej znanym obecnie przykładem jest Półwysep Helski w województwie
pomorskim.
AND ECOLOGICALLY
RESPONSIBLE COASTAL
PROTECTION
ZAGROŻENIA
KLIMATU IZAPEWNIĆ
ODPOWIEDZIALNĄ
OCHRONĘ BRZEGÓW
WEATHER CONDITIONS
POGODOWE
stormy days
sztormowych
relative to land
względem lądu
ACCRETION
brzegowej
zasilania brzegów
POWODZIAMI MORSKIMI
risk zones
powodziami morskimi
The annual Nemunas floods have been studied
extensively. The area vulnerable to flooding extends
over approximately 550 km2 in Lithuania and contains some 7,000 residents spread across 40 mainly
small settlements who are theoretically ‘at risk’.
Roughly 60 percent of the flood risk zone is agricultural land and a further 18 percent is forests. As figure 27.2 shows, around half of the zone is subject to
nature conservation regulations.
The annual damage caused by the Nemunas floods
is small. Occasionally there is minor damage to
roads, bridges and electricity transmission lines, and
sometimes drinking water is contaminated. But
because of the sparse population, and a landscape
and fauna and flora attuned to (indeed, dependent
on) regular flooding, the costs incurred by the
Nemunas floods are negligible compared to the
amount of money it would take to improve flood
defences. Besides, there is some evidence that since
the 1980s, the volume of spring floodwater has been
reducing, probably as a result of warmer temperatures that cause snow to melt more or less continuously through the winter months, which in turn
reduces the amount available to recharge the river in
spring.
management?
Coroczne wylewy Niemna są starannie badane.
Obszar narażony na zalanie rozciąga się na około
550 km2 na terenie Litwy i obejmuje około 7000
mieszkańców skupionych w 40 małych osadach teoretycznie zagrożonych. W przybliżeniu 60% obszaru
zagrożonego to tereny rolnicze, dalsze 18% zajmują
lasy. Jak widać na rys. 27.2, środowisko naturalne
około połowy strefy objęte jest ochroną prawną.
The risks associated with flooding are probably
changing. If that proves to be so, the balance
between costs and benefits will change which in turn
means that risk management strategies will have to
adjust to new realities. The difficulty for coastal planners and managers is that a number of little understood phenomena which are probably consequent
on climate change, will need to be factored into the
reckoning. The best approach to modelling, monitoring and measuring the situation in the coming
years would be an integrated approach embracing
stakeholders from all three countries. This is called
integrated coastal zone management.
Zniszczenia powodowane przez coroczne wylewy
Niemna są niewielkie. Z rzadka nieznacznym
uszkodzeniom ulegają drogi, mosty i linie energetyczne, czasami zanieczyszczone zostają zasoby wód
pitnych. Jednakże biorąc pod uwagę słabe zaludnienie rejonu oraz świetne dostosowanie się krajobrazu
oraz flory i fauny do powodzi (a wręcz uzależnienie
od nich), wysokość szkód jest niemalże bez znaczenia
w porównaniu do kosztów ewentualnego udoskonalania zabezpieczeń przeciwpowodziowych. Poza
tym, istnieją dowody, iż od lat 80. ubiegłego wieku
objętość wiosennych wód powodziowych zmniejsza
się, prawdopodobnie na skutek wyższych temperatur
powodujących mniej lub bardziej intensywne topnienie śniegu zimą, co w rezultacie zmniejsza objętość
wiosennych roztopów.
There is an acute need for a reliable and comparative quantitative database describing the economic
value of the risk from floods, coastal erosion and
storm surges in the South East Baltic estuaries.
Istnieje pilna potrzeba utworzenia bazy rzetelnych
i porównywalnych ilościowo danych, opisującej
wartość ekonomiczną ryzyka wywołanego powodziami, erozją brzegów oraz wezbraniami sztormowymi
szczególnie w ujściach rzek regionu.
Potencjalne straty są oczywiście większe na
obszarach miejskich. Dla przykładu, w 2002 roku
Pregoła wylała trzykrotnie w ciągu roku powodując
rozległe powodzie w przemysłowych dzielnicach
Kaliningradu, zalanie mieszkalnej dzielnicy Pregolski
oraz zniszczenie ponad 500 hektarów oziminy.
The potential cost of flooding is obviously greater in
urban areas. In 2002, for example, the River
Pregolya broke its banks three times during the year
leading to extensive flooding in industrial areas of
Kaliningrad, inundation in residential areas of
Pregolsky and the destruction of over 500 hectares
of winter crops.
A wzdłuż Półwyspu Helskiego nie ma obecnie alternatywy dla ochrony erodowanej kosy, ponieważ
przez nią prowadzi jedyna droga kolejowa i kołowa
na resztę półwyspu.
And along the Hel Peninsula, there is little option at
present but to defend the eroding spit because it carries both a railway and the only road accessing the
rest of the peninsula.
Zagrożenia płynące z powodzi prawdopodobnie ulegają zmianie w czasie. Jeśli to się sprawdzi,
równowaga pomiędzy kosztami a korzyściami ulegnie zmianie, co z kolei oznacza, że strategie
zarządzania będą musiały dostosować się do nowej
rzeczywistości. Trudnością w planowaniu i zarządzaniu jest fakt, że wpływ słabo poznanych zjawisk, które
prawdopodobnie są konsekwencją zmiany klimatu,
będzie rosnąć. Najlepszym podejściem do modelowania, monitoringu i pomiaru sytuacji w nadchodzących latach byłoby podejście zintegrowane,
obejmujące wszystkich zainteresowanych z każdego
z trzech krajów. Nosi to nazwę zintegrowanego zarządzania obszarami przybrzeżnymi.
AND ECOLOGICALLY
RESPONSIBLE COASTAL
PROTECTION
ZAGROŻENIA
KLIMATU IZAPEWNIĆ
ODPOWIEDZIALNĄ
OCHRONĘ BRZEGÓW
WEATHER CONDITIONS
POGODOWE
stormy days
sztormowych
relative to land
względem lądu
ACCRETION
brzegowej
zasilania brzegów
POWODZIAMI MORSKIMI
risk zones
powodziami morskimi
REFERENCES
General • Gilbert, C.R. (2008). Making the Coast Visible: an indicators-based approach to measuring the sustainable development of coastal areas. Bruges: Schéma d’Aménagement
Intégré du Littoral;
• Kowalczyk, M. (ed) (2007). Indicators Guidelines: to adopt
an indicator-based approach to evaluate coastal sustainable development. Barcelona: Department of Environment
and Housing, Government of Catalonia;
• Lescrauwaet, A.K., Mees J. and Gilbert C.R. (2006). State
of the Coast of the Southern North Sea: an indicators –
based approach to evaluating sustainable development in
the coastal zone of the Southern North Sea. Oostende:
VLIZ Special Publication 36. Flanders Marine Institute;
• Pankau, F. et.al (2006). Raport o Stanie Zagospodarowania
Przestrzennego Województwa Pomorskiego, ocena realizacji inwestycji. Gdansk: Office of the Marshal of Pomorskie
Voivodeship;
• Regional Data Bank of the Central Statistical Office:
www.stat.gov.pl/bdren_n/app/strona.indeks;
IFS 01 • Department of Statistics of the Government of the Republic
of Lithuania, www.stat.gov.lt;
IFS 05 • Charuta, J., Komorowski, A., Wojcik, A. (2005). Jastarnia:
the cradle of polish sea sailing. International Conference on
Maritime Heritage no2, Barcelona. Southampton: WIT
Transactions on the Built Environment;
IFS 07 • Cхема охраны природы Калининградской области, (2004);
IFS 08 • Czochański, J., Lemańczyk, J. (2007). Aktualizacja opracowania ekofizjograficznego do planu zagospodarowania
przestrzennego województwa pomorskiego. Gdańsk:
Office of the Marshall of Pomorskie Voivodeship;
• Grishanov, D. (2006). ‘Conservation problems of migratory
waterfowl and shorebirds and their habitats in the
Kaliningrad region of Russia’, in Waterbirds around the
world. Boere, G.C., Galbraith, C.A., Stroud, D.A. (eds).
Edinburgh: The Stationery Office;
• Helsinki Commission (2008). Pearls of the Baltic Sea.
Helsinki: HELCOM;
• Ministry of the Environment, Lithuania (nd). National Survey
of Protected Territories under the Ministry of Environment.
www.vstt.lt;
• www.bsap.pl/helcom.html;
IFS 09 • HELCOM Ministerial Meeting (2007). Towards Favourable
Conservation Status of Baltic Sea Biodiversity. Kraków:
HELCOM Overview, 15 November;
• Ingelög, T., Andersson, R., & Tjernberg, M.(1993). Red Data
Book of the Baltic Sea Region. Nyon: International Union for
the Conservation of Nature;
• IInternational Union for the Conservation of Nature:
www.iucnredlist.org; BioDat: www.biodat.ru/index.htm; Red List of
Russian Federation: www.sevin.ru/redbook/index_an.html;
IFS 10• HELCOM (2007). HELCOM Red List of threatened and
declining species of lampreys and fish of the Baltic Sea. Baltic
Sea Environmental Proceedings, No. 109;
IFS 11• Baltic Amber Road (2005): www.balticamberroad.net;
Lithuanian State Department of Tourism (2007). Lithuanian
Tourism Product Manual 2007;
• Polish Ministry of Agriculture and Rural Development,
www.minrol.gov.pl;
IFS 12• Wojewódzki Urząd Pracy (2006), Bezrobocie w województwie pomorskim, rok 2005;
IFS 13• Baltic Sea States Subregional Co-operation (2006). Survey
on the transport infrastructure planning in the Baltic Sea
Region;
IFS 15• European Commission (2003). Basic orientations for the sustainability of European tourism. COM (2003) 716 final;
• www.blueflag.org;
IFS 17• HELCOM (2007). Assessment of the Marine Litter problem in
the Baltic region and priorities for response. Helsinki: May.
• Obserwator Wybrzeża, www.obserwator.org;
IFS 18• Łysiak-Pastuszak, E. et.al. (2006). ‘Preliminary assessment of the
eutrophication status of selected areas in the Polish sector of the
Baltic Sea according to the EU Water Framework Directive’,
Oceanologica, 48 (2);
IFS 19• Обзор результатов экологического мониторинга морского
нефтяного месторождения «Кравцовское» (Д-6) 2006;
• Kostianoy, A.G., Litovchenko, K.T., Lebedev S.A., Stanichny,
S.V., Soloviev, D.M., Pichuzhkina, O.E. (2005). ‘Operational
satellite monitoring of oil spill pollution in the southeastern
Baltic Sea.’ Oceans 2005 – Europe. Volume 1, June;
IFS 20• Bobylev, S.N. and Alexandrova, A.L. (eds) (2007). Human
Development Report 2006/2007 for the Russian Federation.
Moscow: All World.;
• Jehoel-Gijsbers, G. and Vrooman, C. (2007). Explaining Social
Exclusion. A theoretical model tested in the Netherlands. The
Hague: The Netherlands Institute for Social Research;
• Ivanov, A. and Muras, M. (eds) (2006). Social Exclusion and
Integration in Poland, an Indicators-based Approach. Warsaw:
UN Development Programme;
• Strategia polityki społecznej województwa pomorskiego do
2013 (2006). Gdańsk: Office of the Marshall of Pomorskie
Voivodeship;
IFS 21• REAS (2008). Residential Market in Poland, quarterly analysis. www.reas.pl/publications.html;
IFS 23• Greenpeace International (2005). The cod fishery in the
Baltic Sea: unsustainable and illegal. Amsterdam: Greenpeace;
• World Wildlife Fund (2008). Baltic Sea Scorecard, 2008.
WWF Baltic Ecoregion Programme;
IFS 24• Kubicz, G., Musial, R. & Rudzinska, A. (2006). ‘Raport o stanie
zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego’.
Ocena realizacji inwestycji. Gdańsk: Cz. V, Infrastruktura
techniczna i tereny zamknięte;
• Gończ, E. & Kistowski, M. (2004). Is Polish Regional
Sustainable
Development
Measurable?
Vienna:
Interdisciplinary Centre for Comparative Research in the
Social Sciences;
IFS 25• Dailidiene, I., Davuliene, L., Tilickis, B., Stankevicius, A.,
Myrberg, K. (2006). ‘Sea level variability at the Lithuanian coast
of the Baltic Sea’, Boreal Environment Research, 11, April;
• Dailidiene, I., Davuliene, L., Tilickis, B., Myrberg, K.,
Stankevicius A., Parseliunas E. (2005). ‘Investigations of sea
level change in the Curonian Lagoon’. Environmental
research, engineering and management, no. 4 (34);
• Žilinskas, G. (2005). ‘Trends in dynamic processes along the
Lithuanian Baltic coast’, Acta Zoologica Lituanica, vol. 15. no 2;
IFS 26• Pruszak, Z. (2004). ‘Polish coast – two cases of human
impact’. Baltica, vol.17 (1);
IFS 27• Astra project: www.gsf.fi/projects/astra/0_home.html;
• Dumbrauskas, A. (2003). Classification of Klaipeda and
Taurage counties according to flooding probability and
development of conditions and acts of law for specific human
activities in the flooding areas;
• Eurosion project: www.eurosion.org;
• Taminskas, J. (2002). ‘Number and cost of damage caused
by river flooding’, in ‘Hazards of floods in Lithuania’. Geografijos
metrastis, 35 t.
Instytut Morski w Gdańsku
Długi Targ 41/42
80-830 Gdańsk
tel. (058) 301-18-79
faks (058) 301-35-13
im@im.gda.pl
www.im.gda.pl
ISBN: 978-83-85780-87-8

pobierz wersje pdf - Instytut Morski w Gdańsku

Transcription

Similar documents

Agenda Transport Week 2016

informator pwsip 2014.indd

4. - Pearson

LABEL Magazine

kontak20 - Polskie Echo

Poziom 1 - Wojskowe Studium Nauczania Języków Obcych

T U T A J

silesia-airport-55

Skrypt metodyczny - Wyszukiwarka produktów projektów

silesia - Katowice Airport

silesia - Katowice Airport

Projekt Wykonawczy Stałego gazowego Urządzenia Gaśniczego

Katalog | catalogue | 目录