docEs mag unterschiedlich sein – Leben(s)(Wege) in der Grenzregion
download 
Report Transcription
Es mag unterschiedlich sein – Leben(s)(Wege) in der Grenzregion
Integracja via kompetencję Integration via Kompetenz Es mag unterschiedlich sein – Leben(s)(Wege) in der Grenzregion Begleitband zur Ausstellung und zum Projekt „Integration via Kompetenz“ „Bywa różnie – (Ścieżki) życia w regionie przygranicznym” „Tom towarzyszący wystawie i projektowi „Integracja przez kompetencję” Das Projekt wird aus Mitteln des Europäischen Fonds für Regionale Entwicklung im Rahmen des Operationellen Programms zur grenzübergreifenden Zusammenarbeit Polen (Wojewodschaft Lubuskie) – Brandenburg 2007-2013, Small Project und Netzwerkprojektefonds der Euroregion Pro Europa Viadrina gefördert Grenzen überwinden durch gemeinsame Investition in die Zukunft Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Polska (Województwo Lubuskie) – Brandenburgia 2007-2013, Fundusz Małych Projektów i Projekty Sieciowe Euroregionu Pro Europa Viadrina oraz z budżetu państwa Es mag unterschiedlich sein – Leben(s)(Wege) in der Grenzregion Begleitband zur Ausstellung und zum Projekt „Integration via Kompetenz“ „Bywa różnie – (Ścieżki) życia w regionie przygranicznym” „Tom towarzyszący wystawie i projektowi „Integracja przez kompetencję” Titel // Tytuł: „Es mag unterschiedlich sein – Leben(s)(Wege) in der Grenzregion“ // „Bywa różnie – (Ścieżki) życia w regionie przygranicznym” - Begleitband zur Ausstellung und zum Projekt „Integration via Kompetenz“ // Tom towarzyszący wystawie i projektowi „Integracja przez kompetencję” Herausgeber // Wydawcy: Dr. Gundula Gwenn Hiller Steffanie Vogler-Lipp Adam Wojtkowski Europa-Universität Viadrina Frankfurt (Oder) Zentrum für Interkulturelles Lernen August-Bebel-Str. 12 15234 Frankfurt (Oder) Wissenschaftliche Leitung // Kierownictwo naukowe: Dr. Gundula Gwenn Hiller Projektkoordination // Koordynacja projektu: Adam Wojtkowski Layout und Fotos // Opracowanie graficzne i zdjęcia:www.quitestudio.com Umschlagsgestaltung // Opracowanie graficzne okładki:www.quitestudio.com Übersetzungen // Tłumaczenia: Ewa Bielewicz-Polakowska, Kamila Chilewski, Marek Kłodnicki und Aleksandra Luczak, Szymon Śliwa und Adam Wojtkowski ISBN: 978-3-00-036190-6 Projektseite // Strona projektu: http://www.europa-uni.de/de/campus/hilfen/interkulturelleslernen/Projekte/integration_via_kompetenz/ index.html Redaktionsschluss // Zamknięcie wydania: Oktober 2011 // Pażdziernik 2011 Danksagung Podziękowania Von Bewilligung des Projektes „Integration via Kompetenz“ Ende 2010 bis zur Realisierung der Wanderausstellung im Oktober 2011 ist kaum ein Jahr vergangen. Die Zeit seither war knapp und intensiv, und dennoch ist es uns mit vereinten Kräften gelungen, das Projekt zu organisieren, durchzuführen und abzuschließen. Der Begleitband zur Ausstellung und zum Projekt wäre ohne die engagierte Unterstützung vieler Beteiligter sowie die äußerst tatkräftige studentische Unterstützung nicht realisierbar gewesen. In erster Linie möchten wir uns ganz besonders bei allen Interviewten bedanken, die uns ihre Lebensläufe anvertraut haben. Ohne sie wäre die Ausstellung nicht zustande gekommen. Darüber hinaus bedanken wir uns bei Dr. Sanna Schondelmayer, die von Anfang an viele gute Ideen zum Projekt beigesteuert hat, und die die Seminare, in deren Rahmen die Studierenden, die eben diese Wanderausstellung konzipiert haben, leitete. Unser Dank geht auch an unsere Trainer, Dr. Cecylia Ignar und Tomasz Lis, die die interkulturellen Workshops in der Grenzregion durchgeführt haben. Und wir danken Dr. Justyna Ruczek für die künstlerische Betreuung der Ausstellung. Des Weiteren danken wir von ganzem Herzen Kamila Chilewski, Gerlinde Feller, Aleksandra Luczak und Anna Lange sowie allen Studierenden, die an der Ideenfindung, Organisation und Durchführung teilgenommen haben. Ganz besonders wollen wir uns auch bei Lena Fleck und Charlotte Steinke bedanken, die sehr viel für die Organisation des Symposiums getan haben. Des Weiteren geht unser Dank an Dr. Cecylia Ignar, die wunderbare Interviewauszüge auch zu diesem Band beisteuerte. Nicht zuletzt wollen wir uns bei der Euroregion PRO EUROPA VIADRINA für die finanzielle und bei den Projektpartnern für die ideelle Unterstützung bedanken. Ohne sie wäre dieser deutsch-polnische Austausch nicht realisierbar gewesen. Od przyznania projektu „Integracja przez Kompetencję” pod koniec 2010 roku do realizacji wystawy objazdowej w październiku 2011 minął prawie rok. Czas ten był krótki i intensywny i mimo to udało nam się zjednoczonymi siłami tenże projekt zorganizować, przeprowadzić i ukończyć. Tom towarzyszący wystawie i projektowi nie zostałby zrealizowany bez wsparcia wielu zaangażowanych osób jak i czynnego wsparcia ze strony studentek i studentów. W pierwszej kolejności chcemy szczególnie podziękować wszystkich osobom, z którymi zostały przeprowadzone wywiady, które powierzyły nam swoje życiorysy. Bez nich wystawa nigdy by nie powstała. Ponadto dziękujemy dr Sannie Schondelmayer, która od samego początku wniosła wiele dobrych pomysłówdo projektu, i która prowadziła właśnie te zajęcia, w ramach których studentki i studenci zaplanowali wystawę. Dziękujemy naszym trenerom, dr Cecylii Ignar i Tomkowi Lisowi, którzy prowadzili warsztaty międzykulturowe w regionie przygranicznym. Dziękujemy również dr Justynie Ryczek za artystyczną opiekę nad wystawą. Poza tym dziękujemy z całego serca Kamili Chilewskiej, Gerlinde Feller, Aleksandrze Luczak i Annie Lange, jak i wszystkich studentkom i studentom, którzy brali udział w szukaniu pomysłów, organizacji i realizacji. Szczególnie chcemy podziękować również Lenie Fleck i Charlotte Steinke, które wiele uczyniły dla organizacji sympozjum. Poza tym dziękujemy dr Cecylii Ignar, która wniosła do tego tomu również wiele cudownych fragmentów wywiadów. Wreszcie chcemy podziękować Euroregionowi PRO EUROPA VIADRINA za wsparcie finansowe i partnerom projektowym za wsparcie ideowe. Bez nich ta polskoniemiecka wymiana nie byłaby możliwa. Die Herausgeber, Oktober 2011 4 Wydawcy, październik 2011 Schatzsuche und ExpertisenTransfer innerhalb der Grenzregion W poszukiwaniu skarbów i transfer ekspertyz w regionie przygranicznym Dr. Gundula Gwenn Hiller Dr Gundula Gwenn Hiller Der vorliegende Band stellt ein Begleitbuch zum Projekt „Integration via Kompetenz“ dar, das aus zwei Achsen bestand: Einerseits sollten Studierende sich auf eine Schatzsuche begeben und gelungene Beispiele gelebter interkultureller Kompetenz im Alltag der Grenzregion Viadrina ausfindig machen – viele Einblicke aus der überaus gelungenen Expedition finden sich in diesem Band; andererseits sollte die an der Viadrina in den letzten Jahren durch Forschung, aber auch vielfältige Programme und Workshops entstandene Expertise zum Erwerb interkultureller Kompetenz in die Grenzregion weitergegeben werden. So beruhte unsere Motivation, bei der Euroregion Fördermittel für das Programm „Integration via Kompetenz“ zu beantragen, darauf, „Früchte“ unserer Arbeit bzw. unserer Mission auch in der Euroregion sichtbar zu machen und gleichzeitig unsere Expertise weiterzugeben. Da die Weiterfinanzierung des deutschlandweit renommierten Zentrums für Interkulturelles Lernen (ZIL) der Viadrina aufgrund auslaufender Drittmittel im Jahr 2011 ungewiss ist, bot „Integration via Kompetenz“ einen optimalen Rahmen, das gebündelte Wissen des inzwischen von mehreren Hochschulen in Deutschland adaptierten interkulturellen Kompetenzprogramms auch auf regionaler Ebene, d.h. an andere Hochschulstandorte in der Grenzregion, zu transferieren. Dies geschah in der Absicht, dass im Rahmen des Projekts über den Wissenstransfer hinaus Multiplikatoren ausgebildet werden, deren Kompetenzen dann Früchte tragen würden, etwa durch entsprechende studentische oder auch in Institutionen verankerte Initiativen. Gleichzeitig sollen die gehobenen Schätze, also die Best-PracticeBeispiele für interkulturelle Kompetenz im Alltag der Grenzregion andere Menschen dazu inspirieren, ihren individuellen Beitrag zu einer interkulturellen Integration innerhalb der Grenzregion zu leisten. Bei „Integration via Kompetenz“ handelte es sich also Niniejszy tom stanowi pozycję towarzyszącą projektowi “Integracja przez kompetencję“, który składał się z dwóch części: z jednej strony studenci mieli za zadanie udać się w poszukiwaniu skarbów i znaleźć w życiu codziennym udane przykłady żywej kompetencji międzykulturowej regionu przygranicznego Viadriny znajdujemy w tym tomie wiele wrażeń z udanej jednak ekspedycji; z drugiej jednak strony należało przekazać powstałą w ostatnich latach, na podstawie badań oraz różnorodnych programów oraz warsztatów na Viadrinie, ekspertyzę na temat nabywania kompetencji międzykulturowej w regionie przygranicznym. Nasza motywacja do wnioskowania o dotacje na program “Integracja przez kompetencję“ w Euroregionie opierała się na pokazaniu “owoców“ naszej pracy oraz naszej misji w Euroregionie i jednocześnie przekazaniu ekspertyzy dalej. Ponieważ dalsze finansowanie znanego i renomowanego w całych Niemczech Centrum Nauczania Międzykulturowego (ZIL) Viadriny z racji kończących się w roku 2011 środków stoi pod znakiem zapytania, “Integracja przez kompetencję“ zaoferowała zoptymalizowane ramy by przetransferować otrzymaną i zaadaptowaną już w międzyczasie w większości wyższych uczelni w Niemczech wiedzę o programie międzykulturowej kompetencji na inne regionalne płaszczyzny, t.j. do większości szkół wyższych regionu przygranicznego. Odbyło się to z zamiarem wykształcenia w ramach projektu, poprzez transfer wiedzy, multiplikatorów, których kompetencje miałyby przekazać owoce tej pracy poprzez chociażby odpowiednie inicjatywy studenckie lub też inicjatywy zaszczepione w instytucjach. Jednocześnie zdobyte “skarby“ powinny, jako przykłady Best-Practice dla kompetencji międzykulturowej z życia codziennego w regionie przygranicznym, zainspirować inne osoby do wniesienia własnego wkładu w międzykulturowa integrację w regionie przygranicznym. 5 um ein Netzwerkprojekt zwischen dem Zentrum für Interkulturelles Lernen der Europa-Universität Viadrina und den Netzwerkpartnern Collegium Polonicum (CP) und Förderverein Schloss Trebnitz, das mehrere Komponenten und Veranstaltungsformate umfasste: So wurde eine Serie von interkulturellen Workshops für Studierende aller Hochschulen der Grenzregion konzipiert, und parallel dazu entstand eine von Viadrina-Studierenden konzipierte Ausstellung sowie ein Symposium zum im Projekttitel formulierten Thema. Sowohl Studierende als auch Bürger der Grenzregion wurden in das Projekt mit einbezogen, dessen Bausteine alle die Vermittlung bzw. die Realisierung interkultureller Kompetenz und somit gelungene Integration im Alltag der Grenzregion im Blick hatten. In der Einführungsphase des Projektes im Frühjahr 2011 wurden interkulturelle Trainings von zwei am ZIL ausgebildeten studentischen bzw. promovierenden Trainern, Cecylia Ignar und Tomasz Lis an allen Hochschulen der Grenzregion (Collegium Polonicum in Słubice, Uniwersytet Zielonogórski, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa in Gorzów Wielkopolski, Brandenburgische Technische Universität Cottbus und Hochschule Lausitz) angeboten. Das Angebot wurde sehr positiv an den verschiedenen Standorten aufgenommen, und alle Hochschulen zeigten sich sehr kooperativ bzgl. der Unterstützung bei der Teilnehmergewinnung, Seminarorganisation, etc. Im Endeffekt konnten bis auf einen alle angebotenen Workshops stattfinden und erfreuten sich sowohl in Cottbus als auch an den polnischen Hochschulen guter Resonanz, lediglich in Gorzów fanden sich nicht genügend Teilnehmer. Insgesamt nahmen bislang über 50 deutsche und polnische Studierende an den jeweils zweitägigen Workshops zum Thema interkulturelle Kompetenz in der Grenzregion teil. Aus den Trainings berichtete das Trainerteam Ignar und Lis von sehr engagierten und interessierten Teilnehmern. So fand sich am CP beispielsweise eine interdisziplinär (Jura, Raumplanung, Politologie) und international gemischte Studierendengruppe aus Polen, Russland, Ukraine, Weißrussland und Armenien, die während des Trainings eigene Auslandserfahrungen reflektierte, und sich gerne vertieft mit diesem Themengebiet beschäftigen wollte bis hin zur Durchführung eigener Projekte. 6 W “Integracji przez kompetencję“ chodziło więc o projekt współpracy w sieci pomiędzy Centrum Nauczania Międzykulturowego Uniwersytetu Europejskiego Viadrina a partnerami sieciowymi Collegium Polonicum (CP) oraz Stowarzyszeniem Promocji Zamku Trebnitz, która zawierała wiele komponentów i form spotkań: studiującym wszystkich szkół wyższych stworzono serie warsztatów międzykulturowych i równolegle do tego powstała, stworzona przez studentów Viadriny, wystawa pod takim samym tytułem oraz odbyło się sympozjum. Do projektu zostali włączeni zarówno studenci jak i mieszkańcy regionu przygranicznego, których celem było przekazanie elementów lub realizacja kompetencji międzykulturowej, tak więc i integracja jej w życiu codziennym. W fazie wstępnej projektu, wiosną 2011 roku, dwoje wykształconych w ZIL trenerów, Cecylia Ignar i Tomasz Lis zaoferowało wszystkim uczelniom wyższym regionu przygranicznego (Collegium Polonicum w Słubicach, Uniwersytet Zielonogórski, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Gorzowie Wielkopolskim, Brandenburgische Technische Universität Cottbus i Fachschule Lausitz) treningi międzykulturowe. Oferta została przyjęta w różnych lokalizacjach bardzo pozytywnie i wszystkie uczelnie wyższe wykazały chęć współpracy lub ewentualnego wsparcia w pozyskaniu uczestników, organizacji seminariów itd. W efekcie końcowym, z wyjątkiem jednych, mogły odbyć się wszystkie zaoferowane warsztaty i znalazły zarówno w Cottbus, jaki na polskich uczelniach dobry oddźwięk, jedynie w Gorzowie nie znalazła się wystarczająca ilość uczestników. Łącznie w dwudniowych warsztatach na temat kompetencji międzykulturowej w regionie przygranicznym wzięło udział ponad 50 polskich i niemieckich studentów. Zespół trenerów, Ignar i Lis, informował o bardzo dużym zaangażowaniu uczestników. Przykładowo w Collegium Polonicum znalazła się interdyscyplinarna (prawo, planowanie przestrzenne, politologia) i międzynarodowa grupa studentów z Polski, Rosji, Ukrainy, Białorusi i Armenii, która podzieliła się podczas treningu własnymi doświadczeniami z zagranicy i zgłębiła te zagadnienia włącznie do przeprowadzenia własnych projektów. W Zielonej Górze udział w treningu wzięli polscy studenci, dla których specjalność komunikacji międzykulturowej oraz In Zielona Góra nahmen polnische Studierende am Training teil, für die das Fachgebiet interkulturelle Kommunikation sowie auch das Trainingsformat an sich weitestgehend Neuland war. Die Studierenden in Cottbus waren hingegen wiederum häufig auslandserfahren bzw. engagiert im internationalen Bereich. „Erstaunlich, welche Unterschiede wir an den einzelnen Hochschulen der Grenzregion angetroffen haben, während wir in einzelnen Kursen bei den Grundlagen wie Reflexion der eigenen kulturellen Prägung und Stereotypen beginnen mussten, waren andere bereits sehr erfahren und reflektiert und wollten bereits eine Einführung in interkulturelles Projektmanagement“, so Ignar. Gelegenheit hierzu gab es in einer zweiten Phase des Transferprojekts. So hatten besonders motivierte Teilnehmer aus der 1. Runde im Sommer 2011 die Möglichkeit, an einem einwöchigen Zertifikatsprogramm „Interkulturelle Kompetenz für die Grenzregion Deutschland-Polen“ teilzunehmen. Die zweite Phase des Projektes „Integration via Kompetenz” wurde Anfang August in Form eines fünftägigen Seminars im Bildungs- und Begegnungszentrum Schloss Trebnitz durchgeführt. Jeden Tag hatten die 12 deutschen und polnischen Teilnehmenden aus der Grenzregion Gelegenheit, sich mit den einzelnen Phasen der Projektentwicklung auseinanderzusetzen, indem sie konkrete Aspekte (wie z.B. Projektziele, Zielgruppe, Methoden, Projektfinanzierung, Evaluation, Nachbereitung) auf selbst ausgedachte Projektideen angewendet haben. Die Arbeitsgrundlagen jeder Phase wurden von den Trainern während praktischer Workshops erläutert, die einen Ausgangspunkt für die kreative Gruppenarbeit an konkreten Projektkonzepten bildeten. Im Endeffekt wurden 4 grenzüberschreitende Projektkonzepte entwickelt, die nach entsprechender Antragstellung finanziert und erfolgreich durchgeführt werden könnten. Somit wäre bei Realisierung der Projekte die gewünschte Multiplikatorenwirkung erreicht. Parallel hierzu fanden im Sommersemester 2011 unter der Leitung von Dr. Sanna Schondelmayer zwei Projektseminare für Master-Studierende der kulturwissenschaftlichen Fakultät statt, die sich mit der Konzeption und Vorbereitung einer Ausstellung zum Thema “Die Grenze überschreiten“ befassten. Anhand unterschiedlichster Lebenswege und Formen forma treningu były zupełną nowością. Studenci z regionu Cottbus mieli w przeciwieństwie do kolegów większe doświadczenie zagraniczne lub też byli już zaangażowani na płaszczyźnie międzynarodowej. „Zadziwiające, jak duże różnice napotkaliśmy w poszczególnych uczelniach wyższych regionu przygranicznego, podczas gdy pojedyncze kursy zaczynaliśmy od takich podstaw, jak refleksja nad dominacją własnej kultury i stereotypów, inni posiadali już spore doświadczenie i dzielili się nim oczekując wprowadzenia do zarządzania projektem międzykulturowym”, mówi pani Ignar. Okazja ku temu pojawiła się w drugiej fazie projektu. Szczególnie zmotywowani uczestnicy z pierwszej rundy, z lata 2011 roku, mieli możliwość udziału w programie certyfikacyjnym „Kompetencja międzykulturowa w regionie przygranicznym Niemcy-Polska”. Druga faza projektu „Integracja przez kompetencję” realizowana była w formie pięciodniowego seminarium w Centrum Kształcenia i Spotkań w zamku Trebnitz na początku sierpnia. Każdego dnia 12 polskich i niemieckich uczestników z regionu przygranicznego miało możliwość wzięcia udziału w poszczególnych etapach rozwoju projektu, w którym do własnych pomysłów na projekt zastosowali konkretne aspekty (jak np. cele projektu, grupa docelowa, metody, finansowanie projektu, ewaluacja, opracowanie). Podstawy pracy zostały wyjaśnione przez trenerów podczas praktycznych warsztatów na każdym etapie i stanowiły one punkt wyjścia dla kreatywnej pracy grupowej nad konkretnymi koncepcjami projektów. W ostatecznym efekcie wypracowano 4 koncepcje na transgraniczne projekty, które po złożeniu odpowiednich wniosków mogłyby zostać zrealizowane. Przy realizacji tych projektów zostałby również osiągnięty oczekiwany efekt multiplikatorów. Równolegle do tych działań, w semestrze letnim 2011 roku odbyły się dwa seminaria pod kierownictwem Dr Sanny Schondelmayer dla magistrantów kierunku kulturoznawstwa, który zajmowali się koncepcją i przygotowaniem wystawy pod tytułem „Przekroczyć granice”. Na podstawie różnych dróg życiowych i form spotkań należało pokazać temat międzykulturowej kompetencji i integracji w regionie przygranicznym. Na potrzeby zaanonsowanej na jesień wystawy studenci przeprowadzili z około 20 osobami z Frankfurtu nad Odrą oraz Słubic wywiady i oprócz historii spotkań, na 7 der Begegnung sollte das Thema der interkulturellen Kompetenz und der Integration in der Grenzregion sichtbar gemacht werden. Für die für den Herbst anvisierte Ausstellung führten die Studierenden mit rund 20 Menschen in Frankfurt (Oder) und Słubice Interviews und ließen sich neben deren Begegnungsgeschichten auch die Begegnungswege anhand von mental maps aufzeichnen. Die Beispiele laden zum Nachdenken und Nachahmen sein und machen deutlich, dass interkulturelle Kompetenz und (die Frage der) Integration keine akademischen Schlagworte sind, sondern vielmehr den Alltag der GrenzbewohnerInnen darstellen. Die Ausstellungseröffnung geht einher mit einem Symposium am Collegium Polonicum zum Thema „Interkulturelle Integration in der Grenzregion“, zu dem Akteure aus Wissenschaft, Politik und Gesellschaft eingeladen wurden. Als Projektleiterin stelle ich fest, dass sich von Anfang an abzeichnete, dass durch das Projekt viele neue Impulse entstanden sind, und Dialoge und Partnerschaften zwischen unterschiedlichen Akteuren ins Rollen kamen. Hierzu gehören die Vernetzung der Viadrina mit den Hochschulen in der Grenzregion, das Kennenlernen der deutschen und polnischen Studierenden, die im Sommer auf Schloss Trebnitz gemeinsam grenzüberschreitende integrative Projekte planen sollen, oder auch durch die Studierenden, die Menschen in der Grenzregion interviewten und portraitierten sollten. Auch die Begegnungen von ganz unterschiedlichen Akteuren aus Bildung, Politik und Gesellschaft während des Symposiums, das parallel zur Ausstellungseröffnung stattfinden wird, verdeutlicht die Perspektivenvielfalt zu diesem Thema und soll zu weiteren Diskussionen anregen, gleichwie die Ausstellung und der vorliegende Begleitband. Alles in Allem soll dieses Büchlein Zeugnis darüber geben, welche Schätze im Rahmen des Projekts gehoben wurden und neugierig machen auf weitere Entdeckungsreisen innerhalb der Grenzregion. 8 podstawie map mentalnych zapisali także drogi spotkań. Przykłady skłaniają do refleksji i naśladownictwa i uwidaczniają, że kompetencja międzykulturowa i (pytanie) o integrację nie są tylko akademickimi hasłami lecz o wiele bardziej codziennością życia mieszkańców regionu przygranicznego. Otwarcie wystawy powiązane jest z sympozjum w Collegium Polonicum na temat „Integracji międzykulturowej w regionie przygranicznym”, na które zostali zaproszeni przedstawiciele świata nauki, polityki i społeczeństwa. Jako kierownik projektu stwierdziłam, że od początku projektu pomiędzy różnymi przedstawicielami pojawiło się wiele nowych impulsów, dialogów i partnerstw. Należy tutaj wymienić powiązanie w sieci Viadriny z innymi wyższymi uczelniami regionu przygranicznego, poznanie się polskich i niemieckich studentów, którzy latem powinni wspólnie na zamku w Trebnitz planować transgraniczne projekty integracyjne czy też studentów, którzy przeprowadzili wywiady z osobami w regionie przygranicznym i sportretowali je. Także spotkania różnych przedstawicieli z dziedziny edukacji, polityki oraz ze społeczeństwa podczas sympozjum , które odbywać się będzie równolegle z otwarciem wystawy, uzmysławia wielopłaszczyznowość perspektyw w tym temacie i powinno zachęcać do dalszych dyskusji, jak i wystawa oraz niniejszy tom. Niniejsza książka powinna dać świadectwo, jak wielki potencjał znaleziono w ramach niniejszego projektu i zainspirować do dalszych podroży po regionie przygranicznym. „Integration via Kompetenz“ – Projekt zur Förderung der interkulturellen Kompetenz in der Grenzregion – Ein Überblick „Integracja via kompetencję” – Projekt wspierający kompetencję międzykulturową w regionie przygranicznym – Przegląd Das Zentrum für Interkulturelles Lernen der EuropaUniversität Viadrina führte mit den Netzwerkpartnern Collegium Polonicum und Förderverein Schloss Trebnitz ein Netzwerkprojekt durch, das mehrere Komponenten umfasste, die neue Perspektiven auf interkulturelle Kompetenz in der Grenzregion aufwerfen und Multiplikatoreneffekte generieren sollte. Durch das Projekt sollten nachhaltig neue Netzwerke entstehen, neue bis jetzt nicht vorhandene Partnerschaften geknüpft und Studierende der Hochschulen in der Grenzregion (Collegium Polonicum in Słubice, Uniwersytet Zielonogórski in Zielona Góra, Brandenburgische Technische Universität und Hochschule Lausitz in Cottbus) vernetzt und Wissenstransfer generiert werden. Cent rum Nauc zania Międz ykulturowego Uniwersytetu Europejskiego Viadrina wraz partnerami współpracującymi Collegium Pollonicum i Stowarzyszeniem Promocji Zamku Trebnitz przeprowadziło projekt współpracy sieciowej, który obejmował wiele komponentów stwarzających nowe perspektywy kompetencji międzykulturowej w regionie przygranicznym i powinien generować efekt multiplikatorów. Dzięki projektowi powinno powstać trwałe usieciowienie współpracy studentów, nawiązanie nowego dotychczas nieistniejącego partnerstwa oraz wygenerowanie transferu wiedzy pomiędzy wyższymi uczelniami w regionie przygranicznym (Collegium Polonicum w Słubicach, Uniwersytetu Zielonogórskiego w Zielonej Górze, Brandenburgische Technische Universitaet oraz Hochschule Lausitz w Cottbus). Die Projektziele: - Beispiele der Integration und interkulturellen Projekten in der Grenzregion zu dokumentieren - Vernetzung, Kooperation von Hochschulen, Institutionen und anderen Akteuren in der Grenzregion unter dem Fokus „Steigerung der Interkulturellen Kompetenz in der Grenzregion“ - Foren für Begegnungen und Diskussion bzw. eine gegenseitige Auseinandersetzung zum Thema interkulturelle Kompetenz und Integration in der Euroregion Viadrina zu schaffen, - in der Begegnung ein tieferes Verständnis für kulturelle Unterschiede und Gemeinsamkeiten zu entwickeln, - junge Menschen für die Thematik zu begeistern und motivieren, neue Projekte zu entwickeln. Cele Projektu: - udokumentowanie przykładów integracji i projektów międzykulturowych w regionie przygranicznym - powiązanie w sieć, współpraca szkół wyższych, instytucji i innych przedstawicieli regionu przygranicznego z ukierunkowaniem na „Wsparcie kompetencji międzykulturowej w regionie przygranicznym” - stworzenie forów dla spotkań i dyskusji ew. wzajemna wymiana na tematy kompetencji międzykulturowej i integracji w Euroregionie Viadrina - rozwijanie podczas spotkań głębszego zrozumienia różnic kulturowych i cech wspólnych - zainteresowanie młodych ludzi tą tematyką oraz motywacja do rozwijania nowych projektów. 9 Das Projekt bestand aus mehreren Bausteinen, die alle die Vermittlung bzw. die Realisierung interkultureller Kompetenz und somit gelungene Integration im Alltag der Grenzregion fördern sollten und gleichzeitig bereits existierende Best-Practice-Beispiele sichtbar machen sollten. Im Folgenden werden alle Komponenten vorgestellt: Projekt składał się z kilku modułów, z których każdy miał na celu promocję i realizację kompetencji międzykulturowej, tak więc i udanej integracji w życiu codziennym regionu przygranicznego i jednocześnie wskazanie istniejących już przykładów Best − Practice. Poniżej przedstawiamy wszystkie moduły: Wissenstransfer Transfer wiedzy 1) Interkulturelle Trainings 1) Treningi międzykulturowe Ort: Collegium Polonicum in Słubice, Uniwersytet Zielonogórski in Zielona Góra, Brandenburgische Technische Universität und Hochschule Lausitz in Cottbus Miejsce: Collegium Polonicum w Słubicach, Uiwersytet Zielonogórski w Zielonej Górze, Brandenburski Uniwersytet Techniczny oraz Szkoła Wyższa Lausitz w Cottbus Durchgeführt von: Dr. Cecylia Ignar und Tomasz Lis - Entsendung studentischer Trainer (deutschpolnischsprachiges Tandem) zu den Partnerhochschulen - Durchführung von Trainings - Entstehung und Verfestigung von Kontakten zu den anderen Hochschulen - Wissenstransfer Prowadzący: Dr Cecylia Ignar i Tomasz Lis - w yja zd trenerów s tudenckich (polsko niemieckojęzyzny tandem) do wymienionych szkół, przeprowadzenie treningów - powstanie i umocnienie kontaktów z innymi szkołami wyższymi - transfer wiedzy 2) Zertifikatsprogramm 2) Program certyfikacji „Interkulturelle Kompetenz für die Grenzregion Deutschland-Polen“ „Kompetencja międzykulturowa dla regionu przygranicznego Niemiec i Polski” August 2011 (5 Tage) Schloss Trebnitz Durchgeführt von: Dr. Cecylia Ignar und Tomasz Lis Sierpień 2011 (5 dni) Zamek Trebnitz Prowadzący: Dr Cecylia Ignar i Tomasz Lis - Training von deutschen und polnischen Teilnehmenden (12 Teilnehmer) aus der Grenzregion zu bestimmten Phasen der Projektentwicklung (wie z.B. Projektziele, Zielgruppe, Methoden, Projektfinanzierung, Evaluation, Nachbereitung) in Bezug auf selbst ausgedachte Projektideen - Begleitung und Erläuterung in Form von Workshops durch Trainer - kreative Gruppenarbeit anhand von 4 grenzüberschreitenden Projektkonzepten, die nach entsprechender Antragstellung finanziert und erfolgreich durchgeführt werden könnten - Teilnehmende der Lehrveranstaltung waren Studierende aus der Europa-Universität Viadrina sowie - Trening z niemieckimi i polskimi uczestnikami (12 uczestników) z regionu przygranicznego w odpowiednich etapach rozwoju projektu ( jak np. cele projektu, grupy docelowe, metody, finansowanie projektu, ewaluacja, opracowanie) w odniesieniu do własnych pomysłów projektowych - wspieranie i wyjaśnienia w formie warsztatów prowadzonych przez trenerów - kreatywna praca w grupach na podstawie 4 transgranicznych koncepcji projektowych, które mogłyby, po złożeniu odpowiedniego wniosku, być sfinansowane i zrealizowane z sukcesem - uczestnikami seminariów naukowych byli studenci Uniwersytetu Europejskiego Viadrina oraz wyższych 10 Hochschulen aus der Grenzregion, d.h. Uniwersytet Zielonogórski in Zielona Góra, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa in Gorzów Wielkopolski und Brandenburgische Technische Universität Cottbus. uczelni z regionu przygranicznego, tj. Uniwersytet Zielonogórski w Zielonej Górze, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa Gorzowie Wielkopolskim i Brandenburski Uniwersytet Techniczny w Cottbus. Best-Practice-Recherche Badania Best Practice 3a) Seminar „Die Grenze überschreiten- Lebenswege und-modelle von ‚interkulturellen‘ Menschen in einer Grenzregion“ Blockseminar im Sommersemester 2011 Europa-Universität Viadrina, Frankfurt (Oder) Durchgeführt von: Dr. Sanna Schondelmayer 3a) Seminarium „Przekroczyć granice - drogi i modele osób ‚międzykulturowych’ w regionie przygranicznym” Seminarium blokowe w semestrze letnim 2011 na Uniwersytecie Europejskim Viadrina, Frankfurt n. Odrą Prowadzący: Dr Sanna Schondelmayer In diesem praxisorientierten Seminar wurden zunächst verschiedene Interviewmethoden vorgestellt und eingeübt. Zusammen wurden dann mögliche Zugänge zum Feld durchdacht und Interessensgruppen gebildet, die gemeinsam – um mehrere Perspektiven einzubringen, sich zu unterstützen und verschiedene Methoden auszuprobieren – ins „Feld“ gehen und Geschichten sammeln. Die transkribierten Interviews, gesammelte Objekte und Fotographien sollten die Grundlage für eine Ausstellung zum Thema „Es mag unterschiedlich sein“ bilden. Mit der Konzeption und Durchführung der Ausstellung beschäftigte sich das Seminar „Ausstellungsmacher“, das eng mit diesem Seminar verzahnt war. W tym zorientowanym na praktyczne zastosowanie seminarium przestawiono i przećwiczono na początku metody przeprowadzania wywiadu. Wspólnie przemyślano i stworzono odpowiedni dostęp do pól i grup zainteresowanych, którzy wspólnie, aby wnieść więcej perspektyw, pójdą do grup zainteresowanych „w terenie” i zbiorą historie. Zapisane wywiady, zebrane obiekty i fotografie powinny stworzyć podstawę do wystawy nt. „Bywa różnie”. Koncepcją przeprowadzenia takiej wystawy zajmowało się seminarium „Wystawcy”, które powiązane było z niniejszym seminarium. 3b) Seminar „Die Ausstellungsmacher - Ein Seminar zum Projektmanagement am Beispiel der Planung und Durchführung einer Ausstellung zum Thema ‚Interkulturelle Kompetenz in der Grenzregion‘“ Blockseminar im Sommersemester 2011 Europa-Universität Viadrina, Frankfurt (Oder) Durchgeführt von: Dr. Sanna Schondelmayer - Seminar zum Projektmanagement einer Ausstellung - Entstehung, Organisation und Umsetzung einer Ausstellung (von der Projektidee bis zur Vernissage) - Auseinandersetzung mit Fragen wie: „Wer soll die Zielgruppe sein?“, „Wohin soll die Wanderschaft gehen?“, „Was kostet das alles?“, „Wer trägt die Kosten?“, „Wo und wie wird die Ausstellung beworben, 3b) Seminarium „Wystawcy - Semianrium o zarządzaniu projektem na przykładzie planowania i przeprowadzenia wystawy nt. „kompetencji międzykulturowej regionu przygranicznego”, seminarium blokowe w semestrze letnim 2011 na Uniwersytecie Europejskim Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. Prowadzący: Dr Sanna Schondelmayer - seminarium o zarządzaniu projektem wystawy - powstanie, organizacja i realizacja wystawy (od pomysłu do wernisażu) - dyskusja w zakresie pytań jak: „Jaka ma byc grupa docelowa?”, Dokąd zmierza wędrówka?”, „Ile to wszystko kosztuje?”, „Kto poniesie koszty?”, „Gdzie i jak reklamujemy wystawę, kto sprawuje nad nią opiekę, kiedy będzie można ją obejrzeć?”, 11 wie wird sie betreut, wann ist sie zu sehen?“ wurden beantwortet - thematische Grundidee der Ausstellung: interkulturelle Lebensentwür fe in der deutsch-polnischen Grenzregion sollen auf Wanderschaft gehen - Ausstellungstücke – Interviews, Fotographien, Objekte – wurden im Rahmen des Seminars „Die Grenze überschreiten“ erhoben und gesammelt und den Projektmanagern zur Verfügung gestellt 3c) Wanderausstellung „Es mag unterschiedlich sein – Leben(s)(wege) in der Grenzregion“ Orte: Słubice – Guben - Gorzów Wielkopolski - Cottbus 27. Oktober bis 16. November 2011, Vernissage am 27.Oktober 2011, 18.30 Uhr im SMOK, Słubice - von Viadrina-Studierenden konzipierte und entworfene Wanderausstellung - thematischer Abschluss des Projektes „Integration via Kompetenz“ - Ausstellungsstücke: Interviewfragmente aus den Interviews mit (Grenz-) Bewohnern, Podcast, Portraits, Fotos, Mental Maps 3d) „ By w a różnie – (Ścieżki) ż ycia w regionie przygranicznym”/„Es mag unterschiedlich sein – Leben(s)(wege) in der Grenzregion“ – Begleitbuch zur Ausstellung - Handbuch bzw. dauerhafte Dokumentation der Integration in der Grenzregion - Zusammenfassung des Projektes - Inhalte: Beschreibungen zum Projekt „Integration via Kompetenz“, Interviewausschnitte, Portraits, Fotos, Mental Maps sowie Beiträge von Studierenden Reflexion, Austausch & Vernetzung 3e) Symposium „Interkulturelle Kompetenz in der Grenzregion“ 27.Oktober 2011, 14 bis 18 Uhr Collegium Polonicum, Słubice 12 - temat y zacja pods t awow ych pomysłów na wystawę: międzykulturowe życiorysy w niemieckopolskim regionie przygranicznym powinny być pokazane szerokiemu gronu - obiekty wystawy - wywiady, fotografie, obiekty zostały zebrane i udostępnione menadżerom projektu w ramach seminarium „Przekroczyć granice” 3c) Wystawa objazdowa „Bywa różnie - (Ścieżki) życia w regionie przygranicznym” Miejsca: Słubice - Gubin - Gorzów Wielkopolski Cottbus 27. października do 16 listopada 2011, wernisaż w dniu 27 października 2011, 18:30 w SMOK, Słubice - opracowana i zaprojektowana przez Viadrinę wystawa objazdowa - tematyczne zamknięcie projektu „Integracja przez kompetencję” - Obiekty wystawiennicze: fragmenty wywiadów z przeprowadzonych wśród mieszkańców regionu przygranicznego wywiadów, podcasty, portrety, zdjęcia, mapy myśli 3d) Katalog wystawy „Bywa różnie – (Ścieżki) życia w regionie przygranicznym - wydawnictwo towarzyszące wystawie” - podręcznik ew. trwała dokumentacja integracji w regionie przygranicznym, - podsumowanie projektu - treści: opisy do projektu „Integracja przez kompetencję”, fragmenty wywiadów, portrety, zdjęcia, mamy myśli oraz prelekcje studentów Refleksje, wymiana i powiązanie w sieci 3e) Sympozjum „Kompetencja międzykulturowa w regionie przygranicznym” 27. października 2011, w godz. od 14.00 do 18.00, Collegium Polonicum, Słubice - Zusammenführung von Akteuren der deutschpolnischen Kooperation in der Grenzregion - Ziel: Austausch darüber, was interkulturelle Kompetenz in der Grenzregion bedeutet und welche Nachhaltigkeit und Zukunftsaussichten sie hat - geladene ExpertInnen aus Politik, Gesellschaft, Wirtschaft und Bildung stellen ihre Erfahrungen mit dem Engagement im deutsch-polnischen Kontext vor und tauschen sich darüber aus, wie sie die Zukunft der Entwicklung interkultureller Kompetenz einschätzen - zwei Podiumsdiskussionen: - wspólne spotkanie przedstawicieli polsko-niemieckiej współpracy regionu przygranicznego - Cel: wymiana na temat, co oznacza kompetencja międzykulturowa w regionie przygranicznym, jakie ma perspektywy i trwałość - zaproszeni eksperci z polityki, społeczństwa, gospodarki i edukacji przedstawią swoje doświadczenia w kontekście zaangażowania polsko-niemieckiego i wymienią się poglądami na temat, jak oceniają przyszłość kompetencji międzykulturowej - dwie dyskusje panelowe: a) Best-Practice-Beispiele aus der Region: - Angela Fleischer-Wetzel, RAA - Darius Müller, Schloss Trebnitz - Barbara Krzeszewska-Zmyslony, Germanistin in Zielona Góra - Jan Musekamp, Europa-Universität Viadrina - Roland Semik, Regionalhistoriker a) przykłady Best Practice z regionu: - Angela Fleischer-Wetzel, RAA - Darius Müller, Zamek Trebnitz - Barbara Krzeszewska-Zmyślony, germanistka z Zielonej Góry - Jan Musekamp, Uniwersytet Europejski Viadrina, - Roland Semik, historyk regionalny b) Zukunft der interkulturellen Kompetenz in der Grenzregion: - Bartłomiej Bartczak, Bürgermeister der Stadt Gubin - Katrin Becker, Deutsch-Polnische Gesellschaft Brandenburg - Witold Gnauck, Deutsch-Polnische Wissenschaftsstiftung - Joanna Stepień, EuroRegion PROEUROPA Viadrina, Small Project Fund b) przyszłość kompetencji międzykulturowej w regionie przygranicznym: - Bartłomiej Bartczak, burmistrz Gubina - Katrin Becker, Niemiecko-Polskie Stowarzyszenie Brandenburgia -Witold Gnauck, Niemiecko-Polska Fundacja Nauki -Joanna Stępień, Euroregion PROEUROPA Viadrina, Small Projekt Fund 13 Foto: Katarzyna Kwiatkowska, Integration via Kompetenz – Ein Workshopbericht Integracja poprzez kompetencję – sprawozdanie Dr. Cecylia Ignar und Tomasz Lis Im Frühjahr 2011 startete „Integration via Kompetenz“ – eine Projektinitiative des Zentrums für Interkulturelles Lernen der Europa-Universität Viadrina und Collegium Polonicum sowie des Fördervereins Schloss Trebnitz, die mit finanzieller Unterstützung der Euroregion Pro Europa Viadrina organisiert wurde. Laut der EU-Politik steigt in der letzten Zeit die Bedeutung der Grenzregionen im Prozess der Entwicklung interkultureller Kompetenz, was als Projektziel gestellt wurde. 14 Dr Cecylia Ignar i Tomasz Lis Wiosną 2011 roku wystartował projekt „Integracja poprzez kompetencję“ – inicjatywa Centrum Nauczania Interkulturowago Uniwersytetu Europejskiego Viadrina i Cellegium Polonicum oraz Stowarzyszenia Promocji Zamku Trebnitz, która została zorganizowana przy wsparciu finansowym Euroregionu Pro Europa Viadriny. Zgodnie z polityką unijną, w ostatnim czasie stale wzrasta znaczenie regionu przygranicznego In der ersten Projektphase wurden zweitägige interkulturelle Workshops für Studierende der folgenden deutschen und polnischen Hochschulen durchgeführt: Collegium Polonicum, Słubice (18.-19. März 2011) Universität Zielona Góra (1.-2. April 2011) Brandenburgische Technische Universität, Cottbus (15.-16. April 2011) Hochschule Lausitz, Cottbus (20.-21. Mai 2011) Die Teilnehmenden haben über den interkulturellen Charakter der deutsch-polnischen Grenzregion (und zwar besonders der Euroregionen Pro Europa Viadrina und Spree-Neiße-Bober) reflektiert, die spezifische Kommunikationsbedingungen mit sich bringt. Im Laufe der Workshops hatten sie versucht, miteinander die interkulturelle Kompetenz zu definieren und darüber hinaus herauszufinden, welche Werkzeuge man braucht, um im interkulturellen Studien- oder Arbeitsalltag erfolgreich kommunizieren zu können. Dabei wurden vielschichtige Aspekte der kulturbeding ten Wahrnehmung sowie Bedeutung und Anwendung von Stereotypen im Kommunikationsprozess angesprochen. Die Auseinandersetzung mit diesen Fragen erfolgte im Rahmen zahlreicher praxisbezogener Übungen, zu denen u.a. die Fallbeispielanalyse sowie die Kultursimulation zählte. Während der Workshops wurde auch ein großer Raum den Diskussionen gewidmet. Besonders interessant und spannend an jeder Hochschule waren Reflexionen über den Kulturbegriff und der Versuch, eine eindeutige Kulturdefinition zu formulieren, was mit unterschiedlichen Erfahrungen der Teilnehmenden zusammenhängt. Bereichernd für den Projektverlauf war zweifelsohne die Tatsache, dass die Teilnehmenden nicht nur aus Polen oder Deutschland, sondern auch u.a. aus Armenien, Russland, Weißrussland, China oder der Ukraine kamen. Durch diese Vielfalt haben die Ergebnisse einzelner Übungen und Diskussionen sicherlich an Attraktivität gewonnen. Im Sommer 2011 wurde das Projekt fortgesetzt. Vom 3.-7. August 2011 wurde im Schloss Trebnitz ein fünftägiges Praxisseminar für interessierte Studierende durchgeführt. Im Mittelpunkt stand die praktische Umsetzung der interkulturellen Kompetenz bei der grenzüberschreitenden Projektarbeit. Jeden Tag haben 12 Teilnehmende, die die interkulturellen Workshops w procesie rozwoju kompetencji międzykulturowej, która stała się celem projektu. W pierwszej fazie projektu przeprowadzono dwudniowe warsztaty międzykulturowe dla studentów następujących niemieckich i polskich wyższych uczelni: Collegium Polonicum, Słubice (18.-19. marca 2011) Uniwersytet w Zielonej Górze (1.-2. kwietnia 2011) Brandenburgische Technische Universität, Cottbus (15.-16. kwietnia 2011) Szkoła Wyższa Lausitz, Cottbus (20.-21. maja 2011) Uczestnicy podzielili się swoimi refleksjami dotyczącymi międzykulturowego charakteru niemiecko-polskiego regionu przygranicznego (w szczególności Euroregionu Pro Europa Viadriny i Szprewy-Nysy-Biebrzy), który swoim istnieniem stwarza specyficzne warunki komunikacji. W trakcie warsztatów spróbowaliśmy zdefiniować wspólnie kompetencje międzykulturową i oprócz tego znaleźć narzędzia, by móc skutecznie komunikować się w międzykulturowej codzienności i studiach. Poruszono przy tym wielopłaszczyznowo aspekty postrzegania uwarunkowań kulturowych oraz znaczenie i zastosowanie stereotypów w procesie komunikacji. Dyskusja nad tymi pytaniami odbyła się w ramach licznych ćwiczeń praktycznych, do których należy zaliczyć m.in. analizę przypadku oraz symulacje kulturowe. Podczas warsztatów wiele czasu poświęcono na dyskusje. Szczególnie ciekawe i fascynujące w kazdej wyższej uczelni były przemyślenia nad pojęciem kultury i próba sformułowania jednoznacznej definicji kultury, co zależało od różnorakich doświadczeń uczestników. Cennym dla przebiegu projektu był bez wątpienia fakt, że uczestnicy nie pochodzili tylko z Polski lub Niemiec lecz także m.in. z Armenii, Rosji, Białorusi, Chin lub Ukrainy. Dzięki tej wielorodności wyniki poszczególnych ćwiczeń i dyskusji zyskały na swojej atrakcyjności. Projekt kontynuowano latem 2011 roku. W dniach 3.-7. sierpnia 2011 dla zainteresowanych studentów przeprowadzono w zamku Trebnitz pięciodniowe seminarium praktyczne. W centrum zainteresowań znajdowało się praktyczne przeniesienie kompetencji międzykulturowej na ponad graniczną pracę projektową. Każdego dnia 12 uczestników, którzy uczestniczyli w pierwszej fazie warsztatów międzykulturowych, 15 der ersten Projektphase abgeschlossen haben, an ausgewählten Aspekten der Projektentwicklung gearbeitet. Die Arbeitsgrundlagen jeder Phase wurden von den Trainern während praktischer Workshops erläutert, die einen Ausgangspunkt für die kreative Gruppenarbeit an konkreten Beispielprojekten bildeten. Die Teilnehmenden hatten somit die Möglichkeit, ihre Projektideen aus verschiedenen Blickwinkeln zu betrachten und sie schrittweise zu entwickeln. Dabei haben sie auf Ziele ihrer Projekte, Zielgruppen, Methoden, Finanzierung, Öffentlichkeitsarbeit, Evaluation und Nachbereitung Bezug genommen. Im Endeffekt wurden vier Konzepte der bilateralen Projekte erarbeitet, die auf eine bessere Integration der deutschen und polnischen Bürger in der Grenzregion abzielten. 16 pracowało nad wybranymi aspektami projektu. Podstawy pracy każdego etapu zostały uzupełnione podczas warsztatów praktycznych przez trenerów, co spowodowało, że uczestnicy kreatywnie pracowali w grupie nad konkretnymi przykładowymi projektami. Uczestnicy mieli tym samym możliwość spojrzenia na swoje pomysły projektowe z różnych perspektyw i rozwoju kolejnych etapów. Odnieśli się przy tym do celów swoich projektów, grup docelowych, metod, finansowania, pracy społecznej, ewaluacji i opracowania. W efekcie końcowym wypracowano cztery koncepcje bilateralnych projektów, których celem była lepsza integracja niemieckich i polskich mieszkańców regionu przygranicznego. Was wollen wir eigentlich sagen? – Der Weg von der Idee zur Wanderausstellung Co tak naprawdę chcemy powiedzieć? – Droga od pomysłu do wystawy objazdowej Gerlinde Feller Gerlinde Feller Die Ausstellung wurde im Sommersemester 2011 unter der Leitung von Dr. Sanna Schondelmayer von Studierenden der Europa-Universität Viadrina in Frankfurt (Oder) entworfen. Im Rahmen des Projektes „Integration via Kompetenz“ sollte parallel zu mehreren interkulturellen Trainings an den Brandenburger deutschen und polnischen Hochschulen der Grenzregion eine Wanderausstellung entstehen, die nicht nur den (inter-)kulturellen Austausch in der polnisch-deutschen Grenzregion an der Grenze zwsichenzwischen Deutschland und Polen widerspiegelt, sondern die Besucher auch anregt, selbst mit den Menschen des jeweils anderen Landes in Kontakt zu treten. Ziel des Gesamtkonzeptes ist es, die interkulturellen Kompetenzen in der Grenzregion zu würdigen und weiter zu fördern. Für die Ausstellung arbeiteten wir in zwei Gruppen: Eine Gruppe erarbeitete die konkreten Inhalte der Ausstellung und führte die Interviews (durch?). Die andere Gruppe war für die Konzeption sowie die organisatorische Umsetzung verantwortlich. Aus einer anfangs unüberschaubaren Menge an Ideen und Entwürfen entwickelte sich im Laufe der Monate langsam die reale Ausstellungzu dem, was Sie heute hier sehen. Wystawę przygotowali w trakcie semestru letniego 2011 pod kierownictwem dr Sanny Schondelmayer studenci Uniwersytetu Europejskiego Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. W ramach projektu „Integracja przez kompetencję“, równolegle do licznych międzykulturowych treningów przeprowadzonych na polskich i niemieckich uczelniach regionu przygranicznego miała powstać wystawa, która miała odzwierciedlać nie tylko (między)kulturową wymianę na polsko-niemieckiej granicy, lecz także ma zachęcić zwiedzających, aby sami nawiązali kontakt z mieszkańcami drugiego kraju. Celem całego projektu jest uhonorowanie międzykulturowych kompetencji w regionie przygranicznym i ich dalsze wsparcie. Wystawę przygotowywały dwie grupy. Pierwsza grupa opracowywała konkretne zagadnienia wystawy i przeprowadzała wywiady. Druga grupa była odpowiedzialna zarówno za sam projekt jak i za jego realizację. Z początkowo nie dającej się ogarnąć ilości pomysłów i projektów z biegiem czasu powstała prawdziwa wystawa. Was wollen wir eigentlich sagen? Diese Frage beschäftigte zunächst vor allem die Interviewgruppe. Frankfurt (Oder) hat derzeit etwa 60.000 Einwohner, Słubice ca. 16.000., ganz zu schweigen von den anderen Grenzstädten. Wen soll man da befragen? Wer hat was zu erzählen? Und wessen Geschichten sollen in der Ausstellung gezeigt werden? In Diskussionen wurde uns schnell klar, dass Co właściwie chcemy powiedzieć? Początkowo to pytanie nurtowało przede wszystkim grupę przeprowadzającą wywiady. Frankfurt nad Odrą ma obecnie około 60.000 mieszkańców, Słubice około 16.000, nie wspominając o innych miastach przygranicznych. Kogo należałoby przepytać? Kto miałby coś do powiedzenia? I czyją historię należałoby przedstawić? W trakcie dyskusji szybko uświadomiliśmy sobie, że nie byliśmy zainteresowani tym, aby idealizować polsko-niemieckie stosunki w regionie przygranicznym i pokazać tylko pozytywne przykłady. Nie chodziło też o to, aby przedstawić sytuację zbyt dramatycznie 17 wenig Interesse bestand, die deutsch-polnischen Beziehungen in der Grenzregion zu idealisieren und nur Positivbeispiele aufzuzeigen. Genauso wenig sollte die Situation dramatisiert oder überspitzt dargestellt oder künstliche Probleme geschaffen werden. Stattdessen wollten wir, dass ein vielfältiges Bild entsteht, in dem sich die Besucher wiederfinden können, in dem Engagement für neue und intensive Kontakte genauso deutlich wird wie der ganz ‚normale’ Alltag sowie durch die Grenze entstehende Probleme. Die Menschen, die wir interviewten, haben unterschiedlichste Hintergründe und spiegeln damit nicht nur die Vielfalt der Perspektiven auf die Grenze wider, sondern weisen auch darauf hin, dass jede Geschichte, jede Realität individuell und einzigartig ist. Die Ausstellung kann somit nur einen sehr kleinen Ausschnitt aus dieser Vielfalt zeigen. Vor diesem Hintergrund wurden vier Zielgruppen für die Interviews gewählt: Damals und heute. SeniorInnen erinnern sich an ihr Leben in der Grenzregion Hier ging es uns darum, durch das Nachvollziehen individueller Lebenswege einen persönlichen Einblick in die Geschichte des Lebens in der Grenzregion zu bekommen. Es soll gezeigt werden, wie die Verschiebung der Grenze und ihrer Bedeutung auch das Leben des Einzelnen beeinflusst hat. Hat sich in den vergangenen Jahrzehnten die Wahrnehmung der Grenze und des jeweils „Anderen“ verändert? Und wenn ja, inwiefern? Welche Relevanz hatte die Grenze für den Einzelnen vor 1945, in den Jahren des Kalten Krieges und schließlich nach dem Ende der Sowjetunion? Welche Erinnerungen sind geblieben? Und wie wird auf Grundlage dieser Erinnerungen die heutige Situation, die offene Grenze, bewertet? Menschen mit Gemeinsamkeiten Nach dem Vorbild von „Kowalski trifft Schmidt“, einer deutsch-polnischen Magazinsendung des rbb, wurden in dieser Gruppe Deutsche und Polen interviewt, die irgendetwas gemeinsam haben, z.B. den Beruf. Hierbei ging es vor allem darum, ganz ‚normale’ Menschen finden, die nicht aufgrund ihres Status, ihrer Arbeit oder Herkunft eine besondere Beziehung zu der Grenze haben. Inhaltlich ging es 18 lub stworzyć sztuczne problemy. Zamiast tego chcieliśmy zaprezentować bogaty obraz, w którym zwiedzający mogliby odnaleźć siebie, w którym zaangażowanie w nowe i intensywne kontakty będzie tak samo widoczne jak całkiem „zwyczajne“ życie codzienne oraz problemy powstałe przez granicę. Ludzie, z którymi przeprowadziliśmy wywiady, mają najróżniejsze doświadczenia i przez to odzwierciedlają nie tylko różnorodność perspektyw postrzegania granicy, lecz także wskazują na to, że każda historia, każda rzeczywistość jest indywidualna i wyjątkowa. Dlatego wystawa może zaprezentować tylko bardzo mały wycinek tej różnorodności. Z tego też powodu wybrano cztery grupy docelowe respondentów: Wtedy i dzisiaj. Seniorzy wspominają swoje życie w rejonie przygranicznym W tej grupie chodziło o to, aby poprzez zrozumienie indywidualnych dróg życiowych móc spojrzeć z własnej perspektywy na historię życia w regionie przygranicznym. Chcieliśmy pokazać, jaki wpływ miało przesunięcie granicy i jej znaczenia na życie poszczególnych osób. Czy w ostatnich dziesięcioleciach zmieniło się postrzeganie granicy i mieszkańca drugiego kraju? Jeśli tak, to w jakim stopniu? Jakie znaczenie miała granica dla każdego z nich przed 1945 rokiem, w latach zimnej wojny i w końcu po upadku Związku Radzieckiego? Jakie wspomnienia im zostały? I jak na podstawie tych wspomnień jest oceniana dzisiejsza sytuacja, otwarta granica? Ludzie o podobnych doświadczeniach Wzorując się na „Kowalski trifft Schmidt“, polskoniemieckiej audycji telewizyjnej rbb [niemiecka stacja telewizyjna i radiowa – uwaga tłumacza], w tej grupie przepytaliśmy Polaków i Niemców, którzy mają coś wspólnego, np. zawód. Chodziło tutaj przede wszystkim o to, aby znaleźć ‚zwyczajnych‘ ludzi, którzy ze względu na swój status, pracę czy pochodzenie nie mają szczególnego związku z granicą. W tej grupie wywiadów głównie chodziło o życie codzienne w regionie przygranicznym, kontakty z krajem sąsiednim i o wzajemne postrzeganie. in diesen Interviews dem Thema entsprechend in erster Linie um den Alltag in der Grenzregion, um Kontakte mit dem Nachbarland und um die gegenseitige Wahrnehmung. Polen in Deutschland, Deutsche in Polen: Wohnen auf ‚der anderen Seite’ Warum in einem fremden Land wohnen, wenn die Heimat nur ein paar hundert Meter entfernt ist? Seit der Öffnung der polnisch-deutschen Grenze sind beide Länder auch zum Wohnen füreinander interessant geworden. Die niedrigen Mieten in Słubice einerseits und der große Leerstand in Frankfurt (Oder) andererseits sind zwei der zahlreichen Gründen, warum Deutsche nach Polen und Polen nach Deutschland ziehen. Neben den Beweggründen wurde in den Interviews dieser Gruppe aber auch gefragt, wie es sich in dem anderen Land lebt, was anders und was vertraut ist – und ob man langfristig tatsächlich dort bleiben möchte. Mehr als eine Grenze: AsylbewerberInnen in Frankfurt (Oder) / Słubice AsylbewerberInnen befinden sich in der Grenzregion in einer besonderen Situation. Nicht nur, dass sie durch ihren politisch schwierigen Status einer doppelten Grenze – der nationalen und der ihrer Residenzpflicht – ausgesetzt sind, sie befinden sich auch in einer Art Übergangssituation. Sie sind - auf psychischer Ebene - noch nicht richtig in dem neuen Land angekommen. Die andere Kultur, die fremde Sprache und ggf. eine andere Hautfarbe können außerdem zu einer Distanzierung zwischen den AsylbewerberInnen und ihrer neuen Heimat beitragen und damit weitere Grenzen darstellen. In diesen Interviews werden zum einen nationale Grenzen und deren Konsequenzen unweigerlich hinterfragt, zum anderen wird hier nach Grenzen gefragt, die über die nationalen hinausgehen. Die Interviews Es war nicht einfach, überhaupt Kontakte zu Menschen herzustellen, die an den Interviews interessiert sind. Wie spricht man völlig fremde Leute an? Vor allem persönliche Netzwerke - „ich kenne jemanden, der Polacy w Niemczech, Niemcy w Polsce: mieszkanie ‘po drugiej stronie’ Dlaczego mieszkać w obcym kraju, gdy ojczyzna jest oddalona tylko o kilkaset metrów? Od otwarcia polsko-niemieckiej granicy oba kraje stały się dla siebie bardziej interesujące również jeśli chodzi o zamieszkanie. Niskie czynsze w Słubicach i wiele pustych mieszkań we Frankfurcie nad Odrą to niektóre z wielu powodów, dlaczego Niemcy przenoszą się do Polski, a Polacy do Niemiec. W tej grupie przedmiotem pytań – oprócz powodów przeprowadzki – było również to, jak żyje się w innym kraju, co jest inne, a co znane – i czy rzeczywiście planuje się tam zostać na dłużej. Więcej niż granica: ubiegający się o azyl we Frankfurcie nad Odrą i w Słubicach Ubiegający się o azyl w regionie przygranicznym znajdują się w szczególnej sytuacji. Nie tylko dlatego, że poprzez swój politycznie trudny status muszą zmierzyć się z podwójną granicą – narodową i tą wynikającą z obowiązku rezydencji, znajdują się też w pewnego rodzaju sytuacji przejściowej. Na poziomie mentalnym nie odnaleźli się jeszcze w nowym kraju. Inna kultura, obcy język i ewentualnie inny kolor skóry mogą dodatkowo przyczynić się do stworzenia dystansu pomiędzy starającymi się o azyl a ich nową ojczyzną i przez to tworzyć kolejne granice. W tych wywiadach z jednej strony analizowaliśmy granice narodowe i ich konsekwencje, a z drugiej strony pytaliśmy o granice, które wykraczają poza te narodowe. Wywiady Nawiązanie kontaktów z ludźmi, którzy byliby zainteresowani udzieleniem wywiadu, nie było łatwe. Jak rozpocząć rozmowę z całkiem obcymi ludźmi? Bardzo ważna była dla nas przede wszystkim sieć osobistych kontaktów – „znam kogoś, on zna kogoś, kto mógłby być dla ciebie interesujący”. Oprócz tego na niektórych z respondentów naprowadziły nas analizy i prace badawcze. Metodycznie można podsumować te wywiady jako mniej lub bardziej otwarte wywiady częściowo 19 kennt wen, der für dich interessant sein könnte“ wurden für uns sehr wichtig. Daneben führten auch Recherchen zu einigen Interviewpartnern. Methodisch lassen sich die Interviews als mehr oder minder offene Leitfadeninterviews zusammenfassen. Daten wie Alter, Herkunft, Berufsstand etc. erfassten wir zu Beginn jedes Interviews, aber der weitere Ablauf wurde nur durch einzelne Impulsfragen in Maßen gesteuert. So konnten wir nicht nur weitgehend vermeiden, dass die Antworten übermäßig durch den Interviewenden beeinflusst wurden. Auch eröffneten sich so neue Themen, mit denen wir nicht gerechnet hatten, und der Interviewte konnte selbst entscheiden, welche Themen er als interessant und diskussionswürdig empfand. Auch ermöglichte diese offene Interviewführung einen besseren Einblick in die Denkstrukturen des Interviewten, in ihre Wahrnehmung und ihr Vokabular. Am Ende der Interviews wurden die Gesprächspartner gebeten, eine ‚Mental Map’ zu erstellen, d.h. auf einer Kopie des Stadtplans von Frankfurt (Oder)/Słubice ihre häufigsten Wege einzuzeichnen und gegebenenfalls Orte zu nennen, die sie besonders mögen oder eher vermeiden. Hierbei ging es darum, zum einen zusätzlich auf visueller Ebene das Leben in der Grenzregion zu erfassen, und zum anderen auf Alltagssituationen hinzuweisen, an die die Interviewpartner vielleicht sonst nicht gedacht hätten. Zu guter letzt wurden alle nach drei Wünschen gefragt, die sich für sich selber oder für die Stadt haben. Eine Ausnahme von diesem Ablauf bildeten einige Straßeninterviews, die zum Thema AsylbewerberInnen in Frankfurt (Oder) und Słubice geführt wurden. Diese Kurzinterviews beschränkten sich auf die drei Fragen, a) ob die Leute wüssten, dass es ein Asylbewerberheim in Frankfurt (Oder) gibt, b) ob sie wüssten, dass die Bewohner dort eine Residenzpflicht haben, d.h. ohne Antrag Frankfurt (Oder) nicht verlassen dürfen, und c) was sie davon hielten. Für die Ausstellung wurden alle Interviews teilweise oder vollständig transkribiert und ausgewertet. Das bedeutete, zunächst die Schwerpunktthemen der einzelnen Interviews herauszuarbeiten und zu analysieren. Dazu gehörte aber für die meisten 20 standaryzowane. Dane takie jak wiek, pochodzenie, zawód itp. zbieraliśmy na początku każdego z wywiadów, ale dalszy jego przebieg wynikał w głównej mierze ze spontanicznych pytań. Pozwoliło to uniknąć wywierania wpływu na odpowiedzi przez prowadzącego wywiad. Przez to pojawiały się również nowe tematy, których się nie spodziewaliśmy i respondent sam mógł zdecydować, które z nich były dla niego interesujące i warte przedyskutowania. Takie otwarte prowadzenie wywiadu umożliwiło również lepszy wgląd w struktury myślowe respondenta, jego postrzeganie i słownictwo. Na koniec wywiadu prosiliśmy respondentów, aby stworzyli ‚mapę mentalną’, to znaczy aby na kopii planu Frankfurtu nad Odrą i Słubic narysowali najczęściej uczęszczane drogi, miejsca, które szczególnie lubią lub których unikają. Chodziło o to, aby z jednej strony w sposób wizualny ująć życie w regionie przygranicznym, a z drugiej strony wskazać na sytuacje z życia codziennego, o których respondenci wcześniej nie pomyśleli. Na sam koniec wszystkim zadano pytanie o trzy życzenia, które mieliby dla siebie lub dla miasta. Wyjątkiem od tego schematu wywiadu są niektóre wywiady uliczne, które dotyczyły ubiegających się o azyl we Frankfurcie nad Odrą i w Słubicach. Te krótkie wywiady ograniczają się do trzech pytań: a) czy ludzie orientują się, że we Frankfurcie nad Odrą jest dom dla azylantów, b) czy orientują się, że mieszkańcy tego domu mają obowiązek rezydencji, to znaczy bez stosownego pozwolenia nie mogą opuścić Frankfurtu nad Odrą, oraz c) co o tym sądzą. Dla celów wystawy wszystkie wywiady częściowo lub w całości spisano i ewaluowano. Oznaczało to, w pierwszej kolejności opracowanie podstawowych zagadnień poszczególnych wywiadów i ich analizę. Dla większości reporterów wiązała się z tym refleksja dotycząca własnej roli w wywiadzie, zadawanych pytań i przebiegu rozmowy: Czego chciałem się dowiedzieć? Czy nie za bardzo sprowokowałem tę czy tamtą odpowiedź? Czy w innym miejscu nie powinienem bardziej drążyć temat? I czy może atmosfera była zbyt napięta, tak że odpowiedzi były zbyt skąpe? Dla większości ważne było, aby jeszcze Interviewer auch die Reflexion der eigenen Rolle im Interview, der Fragestellungen und des Ablaufs des Gesprächs: Was wollte ich wissen? Habe ich nicht zu sehr diese oder jene Antwort provoziert? Hätte ich an anderer Stelle nicht noch nachhaken sollen? Und war vielleicht die Stimmung zu angespannt, so dass die Antworten sehr knapp ausfielen? Auch war es vielen wichtig, noch einmal zu reflektieren, warum sie sich für genau diesen Interviewpartner entschieden haben. Eine Ausstellung entsteht Nach und nach wurde das erhobene Material – die Transkriptionen und Reflexionen – an die Gruppe der ‚Ausstellungsmacher’ übergeben. Diese stand vor der Herausforderung, ein ansprechendes Konzept für die Ausstellung zu entwerfen, das dem Material gerecht wird, und anhand dieses Konzeptes die Durchführung von A bis Z durchzuplanen. Verschiedene Gruppen waren verantwortlich für Logistik, Finanzen, Materialien, Konzept usw. Zwei zentrale Probleme waren dabei, dass lange keine Klarheit herrschte, inwiefern die Planung tatsächlich schon in die Umsetzungsphase übergehen sollte und dass die Kommunikation zwischen den Gruppen nicht immer einfach war – geschweige denn, einen Überblick zu behalten. Nichtsdestotrotz konnten wir im Laufe der Zeit ein Konzept entwickeln, das nicht nur verschiedene Voraussetzungen wie Finanzier- und Realisierbarkeit sowie Transportfähigkeit erfüllte, sondern auch unseren inhaltlichen und ästhetischen Ansprüchen entsprach. Die Ausstellung sollte von und für die Menschen der Grenzregion sein. Das bedeutete, dass zum einen gut erreichbare und barrierefreie Räume gefunden werden mussten sowie Ausstellungsorte in Polen und Deutschland, und zum anderen die Inhalte und die Realisierung die Besucher ansprechen und zum Dialog anregen sollten. Folgendes Konzept entstand aus diesen Überlegungen: Die Ausstellung thematisiert einerseits die Grenze als Abgrenzung und andererseits – zumal die Ausstellung zur Kommunikation und Annäherung einladen soll – das Überschreiten von Grenzen. Ein imaginäres Wohnzimmer steht als intimer und raz przemyśleć, dlaczego wybrali tego partnera do przeprowadzenia wywiadu. Powstaje wystawa Stopniowo przekazywano zebrany materiał – transkrypcje i refleksje – grupie pracującej nad wystawą. Przed tą grupą stało wyzwanie, aby wypracować odpowiedni model wystawy, który odpowiadałby zebranym materiałom i na podstawie tego projektu od początku do końca zaplanować organizację wystawy. Za logistykę, finanse, materiały, projekt itd. były odpowiedzialne różne grupy. Mieliśmy dwa podstawowe problemy: długo nie było jasne, w jakim stopniu planowanie ma rzeczywiście przejść w fazę realizacji oraz komunikacja między grupami nie zawsze była łatwa – nie wspominając nawet o ogarnięciu całości projektu. Tym niemniej z biegiem czasu mogliśmy stworzyć projekt, który spełniał nie tylko różne założenia takie jak finansowanie, realizacja czy transport, lecz także odpowiadał naszym wymaganiom, co do treści i estetyki. Wystawa miała być stworzona przez ludzi z regionu przygranicznego dla ludzi z tego regionu. Co oznaczało po pierwsze znalezienie odpowiednich łatwo dostępnych i wolnych od barier pomieszczeń jak i miejsc wystawienniczych w Polsce i w Niemczech, a po drugie, aby treść i realizacja przemawiała do zwiedzających i pobudzała ich do dialogu. Z tych przemyśleń powstał następujący projekt: Wystawa z jednej strony traktuje o granicy jako barierze, a z drugiej strony – zwłaszcza dlatego, że zadaniem wystawy jest zaproszenie do komunikacji i zbliżenia – o przekraczaniu granic. W centrum wystawy znajduje się wyimaginowany pokój jako prywatne i zarazem wspólne pomieszczenie połączone z pozostałymi, tylko częściowo zasugerowanymi pomieszczeniami, których funkcja i znaczenie zostają przejęte symbolicznie. Tylko grupa ubiegających się o azyl zostaje na zewnątrz i jest wyraźnie wydzielona z tej części mieszkalnej. Na samym końcu w wystawę miałyby zostać wplecione pojedyncze, pasujące tematycznie prace polskich i niemieckich artystów. W tym celu spotkaliśmy się z kuratorką, panią dr Justyną Ryczek z Poznania, 21 gemeinschaftlich genutzter Raum im Zentrum der Ausstellung, weitere Räume, deren Bedeutung und Funktion auf symbolischer Ebene übernommen wird, schließen sich, zum Teil nur angedeutet an. Nur der Bereich der AsylbewerberInnen bleibt außen vor und ist von diesem Wohnraum deutlich getrennt. Schließlich sollten einzelne thematisch passende Werke deutscher und polnischer KünstlerInnen in die Ausstellung integriert werden. Dazu trafen wir uns mit der Kuratorin Dr. Justyna Ryczek aus Poznań, die uns die Arbeiten vorstellte, und der wir unser Konzept präsentierten. Das Treffen war wichtig für das Verständnis der jeweils anderen Perspektive, aber eine Entscheidung, welches Werk nun wie in die Ausstellung integriert wird, konnte an einem Nachmittag nicht getroffen werden. Auch sollte die Meinung der KünstlerInnen zu dieser Frage eingeholt werden. która zaprezentowała nam prace artystów i której przedstawiliśmy nasz projekt. Spotkanie było ważne ze względu na zrozumienie perspektywy drugiej strony, ale decyzja, które prace należy włączyć do wystawy, nie mogła zostać podjęta podczas jednego popołudnia. Należało w tej sprawie zasięgnąć opinii samych artystów. Übergabe und Rückblick Mimo że cel postawiony na samym początku przez studentów nie został osiągnięty, na końcu wszyscy byli zadowoleni z uzyskanego rezultatu. Dla większości praca przy projekcie i organizacji wystawy była nowością. Nie tylko zapoznaliśmy się z tą pracą, lecz w końcu sami byliśmy bardzo zaskoczeni, jak z takiej ilości materiału i pomysłów może powstać zajmująca, pouczająca i ogólnie ‘udana’ wystawa. Mit dem Treffen der Kuratorin und der Vorstellung unseres Materials war das Projekt für die Studenten offiziell beendet. Zwar hatten viele am Anfang den Wunsch geäußert, bis zur Realisierung an der Ausstellung mitzuarbeiten, der Zeitaufwand wurde jedoch unterschätzt. Dennoch blieben einzelne Studierende mit den Organisatoren in Kontakt, um die Umsetzung bis zum Ende mitzuverfolgen und zu unterstützen. Obwohl damit nicht das anfangs gesteckte Ziel der Studierenden erreicht wurde, zeigten sich alle am Ende doch sehr zufrieden mit dem Ergebnis. Für die meisten war es die erste Erfahrung mit der Konzeption und Organisation einer Ausstellung. Wir bekamen nicht nur einen guten Einblick in diese Arbeit, sondern waren schließlich selbst erstaunt, wie aus der Fülle an Material und Ideen eine spannende, informative und insgesamt ‚runde’ Ausstellung entstehen konnte. 22 Przekazanie i retrospekcja Spotkanie z kuratorką i prezentacja naszych materiałów oficjalnie zakończyły projekt dla studentów. Co prawda, wiele osób na początku wyrażało chęć uczestniczenia w pracach nad wystawą aż do jej realizacji, jednak nie wzięły one pod uwagę potrzebnego nakładu czasu. Mimo to niektórzy studenci pozostali w kontakcie z organizatorami, aby śledzić i wspierać realizację do samego końca. Die Wanderausstellung – Eine Beschreibung Wystawa objazdowa – opis Gerlinde Feller Gerlinde Feller Die Wanderausstellung „Bywa różnie– (Ścieżki) życia w regionie przygranicznym ”/„ Es mag unterschiedlich sein – Leben(s)(Wege) in der Grenzregion“ besteht aus einem großen Ausstellungsraum, in dessen Mitte das Wohnzimmer aufgebaut ist. Ein großer Teppich, ein Sessel, daneben ein Tisch mit einem Telefon, vielleicht eine Stehlampe, ein Bücherregal und ein paar Stellwände mit Mustertapete sorgen für eine gemütliche Stimmung. Die Einrichtung ist nicht zu modern und neu, sondern ihre Wirkung ist eher bewohnt und familiär. Dieses Wohnzimmer ist das Herz der Ausstellung. Hier werden die Geschichten aus den Interviews untergebracht, die v.a.vor allem über das Zusammenkommen trotz der Grenze berichten werden. An den Wänden hängen eingerahmte Fotos der Interviewten oder und bestimmter Orte in Frankfurt (Oder) und Słubice, mit einzelnen Zitaten. Wenn man den Hörer des Telefons abnimmt, hört man ebenfalls Zitate aus den Interviews, die v.a.vor allem das Überschreiten der Grenze, das Zusammenkommen thematisieren. Im Bücherregal finden sich zahlreiche deutsche und polnische Bücher(z.B. aus Antiquariaten odervon Flohmärkten), die in irgendeiner Form – auch entfernt – mit dem Grenzthema zu tun haben. Dazwischen finden sich Bücher, in denen, thematisch geordnet, längere Abschnitte aus den Interviews transkribiert und ins deutsche bzw. polnische übersetzt sind. Auf dem Wohnzimmertische befindet sich darüber hinaus ein deutsch-polnisches Gästebuch, über das auch die Besucher der Ausstellung miteinander in Kontakt treten können. Um das Wohnzimmer herum sind weitere Räume angeordnet. Je weiter sie sich vom Wohnzimmer entfernen, desto unkonkreter werden diese jedoch. Wände und Gegenstände werden zunehmend nur noch angedeutet und ganz außen nur noch mit Klebeband auf dem Boden markiert. Trotzdem sollte klar sein, um welche Räume es sich handelt. Neben Wystawa objazdowa „Bywa różnie – (Ścieżki) życia w regionie przygranicznym ”/„ Es mag unterschiedlich sein – Leben(s)(Wege) in der Grenzregion“ składa się z dużej przestrzeni wystawienniczej, pośrodku której zbudowano salon. Duży dywan, fotel, obok stolik z telefonem, lampa stojąca, regał z książkami i kilka ścianek ze standardową tapetą zapewniają przyjemny nastrój. Wystrój nie jest ani zbyt nowoczesny ani zbyt nowy, raczej sprawie wrażenie zamieszkałego i rodzinnego. Pokój ten jest sercem wystawy. Tutaj zebrano historie z wywiadów, które przede wszystkim przedstawiają spotkania pomimo istnienia granicy. Na ścianach, w ramkach wiszą fotografie respondentów i konkretnych miejsc we Frankfurcie nad Odrą i w Słubicach z niektórymi z cytatów. Podnosząc słuchawkę telefonu, słychać fragmenty wywiadów, które głównie dotyczą przekraczania granicy, spotkań. Na regale stoją liczne polskie i niemieckie książki, które w jakiś sposób – także pośrednio – dotyczą granicy. Pomiędzy nimi znaleźć można książki, w których znajdują się ułożone tematycznie transkrypcje dłuższych fragmentów wywiadów, przetłumaczone na język polski lub niemiecki. Na stoliku leży polskoniemiecka księga gości, poprzez którą zwiedzający wystawę mogą nawiązać kontakt. Wokół salonu znajdują się dalsze pomieszczenia. Jednak im dalej są od niego położone, tym mniej są konkretne. Ściany i przedmioty są tylko zasygnalizowane i z zewnątrz zaznaczone są jedynie taśmą klejącą na podłodze. Mimo tego, ma być widoczne, o jakie pomieszczenia chodzi. Obok salonu ważną rolę odgrywa kuchnia. Po pierwsze na kuchennym stole znajdują się “mapy mentalne” tzn. rysunki najczęściej uczęszczanych dróg naszych respondentów. Po drugie na ścianach znów wiszą cytaty z wywiadów, jednak przede wszystkim sprzeczne wypowiedzi, o których można porozmawiać przy kuchennym stole. Na jednym z regałów stoją puste butelki oraz papier i długopisy, za pomocą których zwiedzający mogą odebrać i zostawić następnym zwiedzającym 23 dem Wohnzimmer spielt die Küche eine wichtige Rolle. Zum einen werden hier die „Mental Maps“, d.h. die Aufzeichnungen der häufigsten Wege unserer Interviewpartner auf dem Küchentisch gezeigt. Zum anderen hängen an der Wand wieder Zitate aus den Interviews; allerdings vor allem widersprüchliche Aussagen, die am Küchentisch diskutiert werden können. In einem Regal finden sich außerdem ein paar leere Flaschen sowie Papier und Stifte, über die die Besucher per ‚Flaschenpost’ Nachrichten von anderen mitnehmen und wieder neue Nachrichten an den nächsten Besucher verfassen können. Räumlich deutlich getrennt von dieser ‚Wohnung’ gibt es eine Ecke, in der die Perspektive der AsylbewerberInnen intensiv thematisiert wird. Zum einen gibt es einen Podcast zum Thema, zum anderen werden Teile aus den entsprechenden Interviews zitiert. Außerdem verdeutlichen anonymisierte Portraits die schwierige rechtliche Lage dieser Menschen sowie auch ein Stück weit die Blindheit unserer Gesellschaft für deren Problematik. Von außen ergibt sich damit folgendes Bild: in der Mitte des Raumes ragt das Wohnzimmer mit seinen echten Möbeln und Wänden auf, nach außen wird die Installation flacher und nur beim näher kommen erkennt man die durch Linien auf dem Boden und evtl. noch niedrige Wände oder Steine angedeuteten Räume. Etwas abseits ragt der ‚Migrationsraum’ empor. Um die gesamte Installation herum ist freier Raum, die Ausstellung geht also vom sehr Konkreten über das wenig Konkrete ins Nichts über und verdeutlicht damit, dass wir nur beispielhaft einen kleinen Ausschnitt aus der Vielzahl an Realitäten des Lebens in der Grenzregion zeigen. 24 „wiadomość w butelce”. Wyraźnie przestrzennie wydzielony z tego ‘mieszkania’ jest kąt, w którym przedstawiono perspektywę ubiegających się o azyl. Po pierwsze znajduje się tu audycja na ten temat, a po drugie są tu również cytaty fragmentów stosownych wywiadów. Oprócz tego anonimowe portrety uzmysławiają trudną prawną sytuację tych osób jak i częściowo to, że nasze społeczeństwo nie widzi tej problematyki. Z zewnątrz rysuje się następujący obraz: w środku pomieszczenia wyodrębnia się salon z prawdziwymi meblami i ścianami, posuwając się na zewnątrz instalacja staje się płaska i tylko wtedy, gdy podejdzie się bliżej na podłodze da się rozpoznać linie i ewentualnie niskie ścianki lub kamienie sugerujące pomieszczenia. Trochę z boku, w górę wyłania się ‘pokój migracji’. Wokół całej instalacji znajduje się wolna przestrzeń, wystawa przechodzi z bardzo konkretnego poprzez mniej konkretne w nicość i przez to unaocznia, że prezentujemy przykładowo jedynie mały wycinek z dużej liczby rzeczywistości życia w regionie przygranicznym. Kurzvorstellung der Interviewten Agata, aus Wrocław, polnische Studentin, seit 4 Jahren an der Europa-Universität Viadrina (Bachelorstudium und jetzt Masterstudium). Anna Kuntze, 28, Absolventin der Viadrina, Masterstudium der Soziokulturellen Studien, seit Mai 2011 Integrationsbeauftragte der Stadt Frankfurt (Oder), kommt aus Berlin und wohnt jetzt in Frankfurt (Oder) Charlotte, 16 Jahre, deutsche Schülerin am KarlLiebknecht-Gymnasium in Frankfurt (Oder), wohnt in Liebbenichen. Dagmar Driebe, 77 Jahre, seit 1959 lebt sie in Frankfurt (Oder), Rentnerin, davor 44 Jahre im Gesundheitswesen tätig. Eugenia, polnische Fotografin, arbeitet in Słubice Fritz Max Krause, 86 Jahre, Oberbürgermeister von Frankfurt (Oder) von 1965-1990. Jetzt wohnhaft im Seniorenheim, wohnhaft in Frankfurt (Oder). Jürgen Paulig, Fotograf, kommt aus Dresden, seit 10 Jahren in Frankfurt (Oder), eigenes Fotostudio in Frankfurt (Oder). Michel Garand, 50 Jahre, aus Quebec, kam erst nach Westdeutschland, später Ostdeutschland wegen der Arbeit, Stadtplaner, arbeitet heute als IT-Sicherheitsbeauftragter der Stadt Frankfurt (Oder), seit 1995 lebt er in Frankfurt (Oder). Paulina, 20 Jahre, polnische Schülerin am KarlLiebknecht-Gymnasium in Frankfurt(Oder), wohnt in Słubice Susan, 47 Jahre alt, kommt aus den USA, lebt in Frankfurt (Oder), Lehrbeauftragte am Sprachenzentrum und Masterstudentin an der Viadrina Tom, 26 Jahre, gebürtiger Berliner, Masterstudent an der Europa-Universität Viadrina. Krótka prezentacja osób, z którymi przeprowadzono wywiad. Agata, z Wrocławia, studentka z Polski, od 4 lat na Uniwersytecie Viadrina (studia licencjackie, aktualnie studia magisterskie). Anna Kuntze, 28, absolwentka Uniwersztetu Viadrina, studia magisterskie w zakresie socjokultury, od maja 2011 delegatka ds. integracji miasta Frankfurt n. Odrą, pochodzi z Berlina i aktualnie mieszka we Frankfurcie n. Odrą. Charlotte, 16 lat, uczennica w niemieckim gimnazjum im. Karla Liebknechta we Frankfurcie n. Odrą, mieszka w Liebbenichen. Dagmar Driebe, 77 lat, od roku 1959 mieszka we Frankfurcie n. Odrą, z tego 44 lata pracy w służbie zdrowia. Eugenia, fotograf z Polski, pracuje w Słubicach Fritz Max Krause, 86 lat, burmistrz miasta Frankfurt n. Odrą w latach 1965-1990. Aktualnie mieszkający w domu seniora we Frankfurcie n. Odrą. Jürgen Paulig, fotograf, pochodzi z Drezna, od 10 lat we Frankfurcie n. Odrą, własne studio fotograficzne we Frankfurcie n. Odrą. Michel Garand, 50 lat, z Quebec, początkowo przyjechał do zachodnich Niemiec, później do Niemiec wschodnich z powodu pracy, planista miejski, pracuje dzisiaj jako specjalista informatzk ds. zabezpieczeń, od 1995 mieszka we Frankfurcie n. Odrą. Paulina, 20 lat, uczennica z Polski w gimnazjum im. Karla Liebknechta we Frankfurcie n. Odrą, mieszka w Słubicach. Susan, 47 lat, pochodzi z USA, mieszka we Frankfurcie n. Odrą, wykładowca w Centrum Językowym i studentka studiów magisterskich na uniwersytecie Viadrina. Tom, 26 lat, rodowity Berlińczyk, student na Uniwersytecie Viadrina. 25 26 27 Alltag in der Grenzregion: Wohnen, Einkaufen, Kommunizieren In Polen wohnen und die Kinder in Deutschland zur Schule schicken, in Deutschland leben und in Polen einkaufen: dies sind nur zwei sehr klischeehafte Beispiele, wie ‚normal’ in der Grenzregion zwischen den beiden Ländern hin- und hergependelt wird. In diesem Teil wird dieser binationale Alltag einiger Bewohner von Frankfurt (Oder) und Słubice widergespiegelt. Viele Deutsche und Polen werden sich sicher darin wiederfinden. (Gerlinde Feller) 28 Życie w regionie przygranicznym: mieszkanie, zakupy, komunikacja Mieszkać w Polsce i posyłać dzieci do szkoły w Niemczech oraz żyć w Niemczech i robić zakupy w Polsce: to są dwa bardzo stereotypowe przykłady, jak „zwyczajnie” kursuje się w tę i z powrotem między dwoma krajami w regionie przygranicznym. W tej części zostaje przedstawione to dwunarodowe życie codzienne niektórych mieszkańców Frankfurtu nad Odrą i Słubic. Wielu Niemców i Polaków z pewnością odnajdzie tu siebie. (Gerlinde Feller) Wohnen/Leben Mieszkanie/Życie Agata: „Es war billiger in Słubice – für ein Wohnheim zahlst du da 100 Euro (400 zł) und hier (in Frankfurt (Oder)) bezahlst Du das Doppelte.“ Agata: „W Słubicach było taniej – za akademik płacisz 100 Euro (400 zł), a tutaj (we Frankfurcie nad Odrą) płacisz dwa razy tyle.” Tom: „Ich merke schon, dass ich „der Deutsche in Polen“ bin: dass kriegt man mit, nicht negativ, aber vor allem durch die Sprachbarrieren, die da sind. Man sitzt auf dem Hof und wird eigentlich permanent damit konfrontiert, dass man die Sprache nicht spricht. Wie gesagt, das ist nichts Negatives. Man ist trotzdem super integriert, man unterhält sich auf Englisch. Manchmal versuche ich auch, ein zwei, drei Wörter Polnisch zu reden und dann lockert das alles auch ganz schön auf.“ Tom: „Zauważam, że jestem „Niemcem w Polsce”: to się odczuwa, nie w sensie negatywnym, ale przede wszystkim poprzez barierę językową, która istnieje. Siedząc na hofie (dziedzińcu – przypis tłumacza) jest się nieustannie konfrontowanym z tym, że nie zna się języka. Jak już mówiłem, to nic negatywnego. Mimo to jest się super zintegrowanym, rozmawia się po angielsku. Czasami próbuję dwa, trzy słowa po polsku i to od razu rozluźnia atmosferę.” Charlotte: „Frankfurt ist einfach meine Heimat. Also ich kann mir auch vorstellen, dass andere Leute die jetzt z.B. aus Potsdam oder so hierherkommen und einfach nur denken ‚Was ist das eigentlich für ein Kaff’. [...] wir haben Kleist. Ich persönlich finde es jedenfalls total schön hier. Ich mag das einfach alles. Ich finde, die Uni kann sich sehen lassen. Und finde, für eine Kleinstadt haben wir uns ganz schön rausgeputzt. Und die Schulen sind schön und ich finde wir haben echt schöne Grünanlagen, es gibt auch grüne Flächen... Also ich mag es total. Und Słubice hat eine total schöne Pizzeria, Pizzeria Europa heißt die.“ Susan: „Mit dem polnischen Problem mit dem Wohnraum in Słubice, dass fand ich immer interessant, weil in Słubice teilweise die Miete höher ist als in Frankfurt Oder, so das in dem Sinn das Argument keinen Sinn hat. Tom: „Das einzige wäre noch die wünschenswerte Straßenbahnlinie über die Brücke hier, dann wäre das hier noch besser angebunden.“ Anna: „Irgendwie habe ich nicht das Gefühlt, dass ich die Grenzen irgendwann mal so richtig wahrgenommen habe, wenn Charlotte: „Frankfurt jest po prostu moją ojczyzną. Mogę sobie również wyobrazić, że inni ludzie, np. z Poczdamu albo z innego miasta, myślą sobie‚ co to za dziura zabita dechami’ [...] To przecież oni są miastem kultury. Ale my mamy Kleista. Osobiście bardzo mi się tu podoba. Lubię tu po prostu wszystko. Moim zdaniem, uniwersytet ma się czym poszczycić. I uważam, że jak na małe miasto, ładnie zostało upiększone. Szkoły są ładne i mamy tutaj piękną zieleń, tereny zielone... Bardzo to lubię. A Słubice mają niesamowicie ładną pizzerię, nazywa się Pizzeria Europa.“ Susan: „Problem braku mieszkań w Słubicach zawsze uważałam za interesujący, gdyż czynsz w Słubicach jest częściowo wyższy niż we Frankfurcie nad Odrą, tak że w tym sensie argumentacja nie ma sensu.” Tom: „Jedynym, co by się przydało to połączenie tramwajowe przez most, wtedy akademik miałby lepsze połączenia.” Anna: „Jakoś nie mam wrażenia, że kiedykolwiek idąc mostem zauważałam granicę. Ale poza tym też nieszczególnie, w końcu po drugiej stronie można mówić po niemiecku i także płacić w Euro.” 29 man über die Brücke geht. Aber auch ansonsten nicht besonders, letztendlich kann man drüben auch Deutsch sprechen und auch mit Euro bezahlen.“ Einkaufen Agata: „Ich pendle da zwischen Frankfurt (Oder) und Słubice. Ich hab’ da meine Lieblingsläden, weil ich auf manche polnische Lebensmittel nicht verzichten möchte. Oder manchmal möchte ich essen gehen oder besuche Freunde im Wohnheim oder gehe zum Friseur. Das ist in Słubice billiger und den Friseur kenn’ ich schon. (lacht)“ Tom: „Das Verhalten von Tanktouristen, die auf den Bazar gehen, macht mich manchmal wütend. Das grenzt schon manchmal ans Respektlose. In Deutschland würden diese Menschen nie so arrogant zu den Verkäufern sein. Ich kriege das dann live auf dem Bazar mit und finde es dann immer traurig.“ Eugenia: „Und da die Grenzen offen ist, da kann eigentlich jeder herfahren, der möchte... Aber vielleicht lohnt es sich nicht für alle, aus Berlin bloß um der Zigaretten willen zu kommen.“ Jürgen: „Es gibt polnische Fotografen, die machen ihre Arbeit für 10 Prozent von dem, was ich verlange, und sind dadurch im Marktvorteil an so einer Grenze. Ich habe bloß einen Kundenradius von 180 Grad, während ein anderer 360 Grad hat. […] Das ganze öffentliche Leben ist über der Brücke um die Hälfte und mehr preiswerter zu haben und das ist natürlich ein Wirtschaftsfaktor, der weggeht. Das macht natürlich dem Mittelstand extreme Schwierigkeiten, weil er einfach nicht mithalten kann, selbst wenn er das will. Es geht einfach nicht, es funktioniert nicht.“ Tom: „Es ist nicht der interessierte Kulturwissenschaftler, der nach Warschau zum Austausch fährt, sondern das ist der Deutsche, der mal preiswert einkaufen gehen möchte.“ 30 Zakupy Agata: „Kursuję między Frankfurtem nad Odrą a Słubicami. Mam tam ulubione sklepy, gdyż nie chcę zrezygnować z niektórych polskich produktów. Czasami chcę coś zjeść lub odwiedzam przyjaciół w akademiku lub idę do fryzjera. W Słubicach jest taniej i tam mam już mojego fryzjera. (śmiech)” Tom: „Zachowanie turystów paliwowych, którzy idą na bazar, doprowadza mnie czasami do szału. To czasami graniczy prawie z brakiem szacunku. W Niemczech ci ludzie nigdy nie byliby tacy aroganccy w stosunku do sprzedawców. Widzę to na żywo na bazarze i zawsze jest to dla mnie smutne.” Eugenia: „A ponieważ granica jest otwarta, to właściwie każdy, kto chce, może przyjechać... Ale możliwe, że nie dla wszystkich się opłaca, przyjechać z Berlina tylko po papierosy.“ Jürgen: „Są polscy fotografowie, którzy pracują za 10 % mojej stawki i przez to tu na granicy są konkurencyjni. Mam klientów tylko z połowy rynku, podczas gdy ktoś inny ma klientów z całego regionu. Przez to te stosunki gospodarcze są całkiem zniekształcone. I tak też jest w innych obszarach: czy jest to fryzjer, czy chodzi o uroczystości czy relaks. Całe życie publiczne za mostem jest tańsze o połowę lub więcej i jest to coś, co się sprzedaje. Oczywiście przynosi to ekstremalne trudności klasie średniej, która nie może dać sobie z tym rady, nawet gdy bardzo chce. Nie da rady, to prostu nie działa.” Tom: „Nie jest to zainteresowany kulturoznawca, który jedzie do Warszawy na wymianę, lecz Niemiec, który chce zrobić korzystne cenowo zakupy.” Kommunizieren Komunikacja Tom: „Ich stell auch mittlerweile fest, dass man an der Viadrina und auf der deutschen Seite doch relativ wenig von Polen mitkriegt und Polen gar nicht so wirklich vorkommt.“ Tom: „Z upływem czasu stwierdzam, że na Viadrinie i po niemieckiej stronie ma się relatywnie mały kontakt z Polską i Polski wcale tak nie widać.” Agata: „Die Sprache ist auch ein Problem, da es meistens einseitig ist: viele Deutsche können, und wollen auch kein Polnisch lernen und sprechen. Ich find’s schade, wenn man selbst beim Einkaufen in Słubice deutsch spricht und kein „dziękuję“ sagen kann, aber erwartet, dass man dort verstanden wird. Hier in der Grenzregion sollten Kinder von klein auf Polnisch und Deutsch lernen, damit das ganz natürlich für sie ist.“ Agata: „Także język jest problemem, gdyż przeważnie jest jednostronny: wielu Niemców nie może i nie chce uczyć się polskiego i mówić po polsku. Szkoda, że nawet samemu robiąc zakupy w Słubicach mówi się po niemiecku i nie znając „dziękuję” oczekuje się, że będzie się zrozumianym. Tutaj, w regionie przygranicznym dzieci od małego powinny uczyć się polskiego i niemieckiego, aby było to dla nich całkiem naturalne.” 31 „Das Andere“: Vorurteile, Stereotypen und Konflikte „Inność“: uprzedzenia, stereotypy i konflikty Deutsche wohnen in Polen, Polen wohnen in Deutschland. Man reist in das Nachbarland, macht einen Sprachkurs oder engagiert sich in einem der zahlreichen EU-Projekte, die sich um die Zusammenarbeit und den Kontakt der beiden Länder bemühen. Diese Entwicklung ist sehr positiv, aber nicht alle Probleme sind gelöst. Nach wie vor gibt es Konflikte und auf beiden Seiten Vorurteile und Unverständnis für das ‚Andere’. In welcher Form, haben wir in diesem Teil gesammelt. (Gerlinde Feller) Niemcy mieszkają w Polsce, Polacy mieszkają w Niemczech. Podróżujemy do kraju sąsiada, uczęszczamy na kurs językowy i angażujemy się w jeden z licznych projektów UE, w których chodzi o współpracę i kontakt między dwoma krajami. Ten rozwój jest bardzo pozytywny, lecz nie wszystkie problemy udało się rozwiązać. W dalszym ciągu po obu stronach istnieją konflikty i uprzedzenia oraz niezrozumienie dla ‚inności’. W tej części przedstawiliśmy w jakiej formie się one przejawiają. (Gerlinde Feller) Das ist doch irgendwie anders Charlotte: „In Słubice sieht man das total, wenn man über die Brücke geht, finde ich, dass das eine andere Bauweise ist. Ich finde das schön. Und man muss sofort aufpassen, 32 To jest jakoś inaczej Charlotte: „W Słubicach widać to bardzo, gdy przejdzie się przez most, moim zdaniem, jest inna architektura. Podoba dass Zebrastreifen eigentlich keine Zebrasteifen sind, weil keiner in Polen sich an die Regelung hält.“ Tom: „Also ich muss ehrlich sagen, von allen Ländern Europas, die ich je kennengelernt habe, ist mir dieses doch sehr ausgeprägte Nationalbewusstsein, was teilweise nicht negativ ist, etwas neu. Selbst die Franzosen, denen man das nachsagt, sind nicht so extrem patriotisch wie die Polen. Man gewöhnt sich dran. Es war natürlich für mich gerade als Deutschen wahrscheinlich das krasseste Gegenteil. Dadurch ist das schon ein bisschen befremdlich.“ Dagmar: „Die Polen sind ja unheimlich musikalisch. Und ich glaube, ich weiß es nicht, vielleicht nehmen die dis Leben och ’n bisschen leichter und passen sich schneller einer Situation an und machen dis Beste draus. Dis macht der Deutsche nicht so sehr. Der fängt eher an sich zu bedauern.“ Paulina: „Klar, es ist ein anderes Land, eine andere Nationalität, andere Menschen, und die Toleranz ist eben viel größer […].“ Agata: „Und in Polen ist es stark verbreitet, dass man unter Landsleuten leben möchte.“ Stereotypen und Vorurteile Paulina: „[…] die Spontaneität, das liebe ich an den Polen, dass sie Etwas aus Nichts erschaffen können. Wenn die Deutschen vorher keinen Plan haben, wenn sie etwas vorher nicht durchdacht haben, dann sind Sie nicht in der Lage, etwas auszutüfteln. Agata: „Weiterhin ist in den deutschen Köpfen verankert – ich muss mein Fahrrad im Keller abschließen, weil... na ja sie wissen schon... die Grenze ist jetzt offen. Und die Meldungen bei der Polizei zeigen das auch.‘ Es wird zwar nie explizit gesagt, aber alle wissen, dass es sich um Polen handelt. Die Vorurteile spielen auf mi się. I od razu trzeba zwracać uwagę, że pasy dla pieszych nie są przejściem dla pieszych, ponieważ w Polsce nikt nie trzyma się tego przepisu.” Tom: „Muszę szczerze przyznać, że ze wszystkich krajów europejskich, które poznałem, to silnie wykształcone poczucie narodowej tożsamości, co nie jest złe, jest dla mnie nowe. Nawet Francuzi, którym się to przypisuje, nie są tak ekstremalnie patriotyczni jak Polacy. Można się do tego przyzwyczaić. Dla mnie jako Niemca było to najbardziej jaskrawe przeciwieństwo. Przez to jest to trochę osobliwe.” Dagmar: „Polacy są niesamowicie muzykalni. I uważam, nie wiem, że życie biorą trochę bardziej na luzie i szybciej dopasowują się do sytuacji i wyciskają z niej najlepsze, co się da. Niemiec tak nie robi. Raczej najpierw zaczyna narzekać.” Paulina: „Jasne, to jest inny kraj, inna narodowość, inni ludzie i właśnie tolerancja jest o wiele większa. […]“ Agata: „W Polsce jest to powszechne przyjęte, że mieszka się wśród swoich.” Stereotypy i uprzedzenia Paulina: „[…] spontaniczność, lubię to u Polaków, że mogą zrobić coś z niczego. Niemcy jeśli wcześniej nie mają planu, jeśli wcześniej czegoś nie przemyśleli, to nie są w stanie nic wykombinować.“ Agata: „Nadal w niemieckich głowach jest zakorzenione – muszę zamknąć mój rower w piwnicy, ponieważ,... no wiecie... granica jest teraz otwarta. I zgłoszenia na policji to potwierdzają’. Co prawda, nigdy wyraźnie tego nie powiedziano, lecz wszyscy wiedzą, że chodzi o Polaków. W każdym razie uprzedzenia mają jeszcze znaczenie.” 33 jeden Fall noch eine Rolle.“ Eugenia: „Na, die Deutschen lieben zum Beispiel Wochenmärkte, sie lieben es, sich mit Menschen zu unterhalten, die auf Märkten arbeiten – sie lieben diese Atmosphäre des Wochenmarktes. Sie essen gerne ein Schaschlik, spülen mit Bier nach, dann kehrt so einer nach Hause, hat dies und das eingekauft […].Und eine polnische Frau kauft eben am Samstag eifrig ein, bereitet ein leckeres Abendessen zu, einen leckeren Mittag am Sonntag, so ist es, anstatt dass es Erholung sein sollte, sie ist ordentlich müde nach so einem Wochenende. “ Konflikte Fritz: „In der ersten Zeit nach dem Krieg war das Verhältnis zwischen Polen und Deutschland sehr schlecht. Zum einen war es natürlich so, das wissen Sie besser als ich, dass nicht die Polen uns zunächst kriegerisch angegriffen haben, sondern dass es die Deutschen waren. Zweitens muss man sehen, dass nach dem Krieg natürlich auch die Polen in dem heutigen Słubice ein anderes Regime aufgebaut hatten, und deshalb war es auch aus staatlicher Sicht oder gesellschaftlicher Sicht völlig anders dort.“ Paulina: „Außerdem glaube ich, dass die Deutschen hier in dieser Gegend genug von den Polen haben. Sie haben uns satt, so wie wir sie satt haben. Im Süden Deutschlands sieht das völlig anders aus.“ 34 Eugenia: „Hm... Niemcy na przykład lubią jarmarki, lubią rozmawiać z ludźmi, którzy pracują na jarmarku – lubią tę atmosferę jarmarku. Zjedzą szaszłyka, popiją go piwem i potem wrócą do domu, kupiwszy to czy tamto […]. A polska żona w sobotę robi szybkie zakupy, przygotowuje smaczną kolację, smaczny obiad w niedzielę, tak to jest, a to powinien być wypoczynek, właściwie to ona jest zmęczona po takim weekendzie.“ Konflikty Fritz: „W pierwszych latach po wojnie stosunek między Polską a Niemcami był bardzo zły. Z jednej strony to było naturalne, to wie Pani lepiej niż ja, że to nie Polacy jako pierwsi zaatakowali, lecz Niemcy. Po drugie trzeba zauważyć, że po wojnie także Polacy w dzisiejszych Słubicach stworzyli inny reżim i dlatego także z państwowego jak i społecznego punktu widzenia było tam całkiem inaczej.” Paulina: „Oprócz tego wydaje mi się, że Niemcy w tej okolicy mają dość Polaków. Przejedli się nami, tak jak my nimi. Na południu Niemiec wygląda to całkiem inaczej.“ „Wir sind doch alle nur Menschen“: Gemeinsamkeiten, Freundschaften, Sympathien Die Grenze als Thema wird zumindest unmittelbar in erster Linie mit Distanzierung und Konflikten assoziiert. Tatsächlich war der deutsch-polnische Kontakt im Laufe der Geschichte alles andere als unkompliziert. Nichtsdestotrotz gibt es heute und gab es auch in den letzten Jahrzehnten über die Grenze hinweg zahlreiche Freundschaften, Begegnungen und Bemühungen um einen guten Kontakt zum Nachbarland aufrechtzuerhalten. In diesem Teil haben wir teils alltägliche, teils bewundernswerte und rührende Geschichten zu diesem Thema gesammelt. (Gerlinde Feller) „Wszyscy jesteśmy tylko ludźmi“: wspólne cechy, przyjaźnie, sympatie Granica jako temat przede wszystkim kojarzy się przynajmniej bezpośrednio z dystansowaniem się i konfliktami. I rzeczywiście polsko-niemiecki kontakt w przebiegu historii był wszystkim innym niż nieskomplikowanym. Tym niemniej ponad granicami istnieją dziś i istniały również w ostatnich latach liczne polsko-niemieckie przyjaźnie. Spotkania i starania, aby utrzymać dobry kontakt z krajem sąsiednim. W tej części zebraliśmy codzienne, także godne podziwu i wzruszające historie na ten temat. (Gerlinde Feller) Agata: „Uważam, że sposób myślenia Polaków i Niemców dziś już tak bardzo się nie różni. Oczywiście niektóre 35 Agata: „Ich finde auch, dass die Mentalitäten von Polen und Deutschen jetzt gar nicht so sehr unterschiedlich sind. Einige Verhaltensweisen sind natürlich verschieden, aber es sind jetzt keine exotischen Kulturkreise.“ Paulina: „ […] weil sich die Jungs zum Beispiel sehr mit den Deutschen integriert haben, durch gemeinsames Rauchen in den Pausen oder irgendwelche sportlichen Wettkämpfe. Man sieht die Integration wirklich, dass sie sich gut verstehen, sich die Hand geben, zusammen quatschen.“ Fritz: „Mich hat mal der damalige Botschafter aus Amerika gefragt, wie denn die Menschen jetzt nach dem Krieg so schnell zusammen kamen und ich habe dann etwas scherzhaft gesagt: ‚Am schnellsten kamen die jungen Leute zusammen, die auf jedem Tanzboden – ob Deutschland, ob Polen – schnell bei der Sache waren.’ “ Charlotte: „Meine Oma ist eigentlich in Polen geboren, weil es damals ja noch Deutschland war. Da war ich auch mal irgendwo... auch im Grenzgebiet. Sie wollte noch mal das Haus angucken, von damals. Das steht noch. Ist jetzt bewohnt von polnischen Menschen. Da ist sie damals aufgewachsen, solange bis der Krieg angefangen hat.“ Eugenia: „ […] es gibt wahrhaft wunderbare Menschen. Übrigens, wunderbare Menschen gibt es überall […] ich bin nicht der Meinung, dass sich die Menschen so teilen sollen, denn manchmal weiß man es gar nicht, wer das ist, ob ein Pole, ein Ukrainer oder ein Deutscher – na sei es auch die Studenten, nicht, sie sind doch wunderbar, nicht, und verschiedene Nationalitäten […].“ Jürgen: „Frankfurt (Oder) und Słubice sind jetzt schon mehr oder weniger eins und werden auch eins bleiben, genauso wie es auf der anderen Seite Richtung Holland ist. Es ist Alltag dort. Da gibt es die Grenze 36 zachowania się różnią, ale nie są to dziś egzotyczne kręgi kulturowe.“ Paulina: „ […] ponieważ chłopcy na przykład bardzo zintegrowali się z Niemcami, poprzez wspólne palenie papierosów na przerwach lub jakieś zawody sportowe. Naprawdę widać integrację, że oni dobrze się dogadują, podają sobie ręce, razem gadają.” Fritz: „Były ambasador z Ameryki spytał mnie kiedyś, jak ludzie po wojnie tak szybko się spotkali i wtedy trochę żartobliwie mu odpowiedziałem: ‚Najszybciej dogadali się młodzi ludzie, którzy na każdym parkiecie do tańca – wszystko jedno czy w Niemczech czy w Polsce – szybko przechodzili do rzeczy’.” Charlotte: „Moja babcia urodziła się właściwie w Polsce, bo kiedyś to były jeszcze Niemcy. Gdzieś tam też byłam... też w rejonie przygranicznym. Chciała jeszcze raz zobaczyć tamten dom. Dom jeszcze stoi, mieszkają w nim Polacy. Wtedy tam dorastała, dopóki nie zaczęła się wojna.” Eugenia: „ […] trafiają się naprawdę cudowni ludzie. Zresztą cudowni ludzie są wszędzie […] nie jestem zdania, że ludzi powinno się dzielić w ten sposób, czasami nie wiadomo, kto to jest, czy Polak, Ukrainiec lub Niemiec – hm... weźmy też studentów, nie, oni są przecież cudowni, nieprawdaż, i różne narodowości. […]“ Jürgen: „Frankfurt nad Odrą i Słubice już teraz mniej lub bardziej są jednym (miastem – przypis tłumacza) i tak też zostanie, tak samo jak to jest po drugiej stronie w kierunku Holandii. Tam to codzienność. Tam nie ma już granicy, w ogóle nie zauważa się, że tam kupuje się ser. I tak też jest tutaj. Jednak tutaj granica jeszcze troszeczkę istnieje, częściowo poprzez budynki. To nie wygląda ładnie, gdy się przez nią przejeżdża.” Fritz: nicht mehr, da merkst du gar nicht, dass du da jetzt Käse kaufst. Und so ist es hier auch. Hier gibt es aber noch ein bisschen die Grenze, teilweise durch die baulichen Gegebenheiten. Es sieht einfach nicht schön aus, wenn du da herüber fährst.“ Fritz: „Die Begegnungen der Menschen untereinander waren zu DDR-Zeiten ziemlich stark entwickelt bis hin in die kulturelle Szene und vieles mehr. Besonders auch im kirchlichen Raum.“ Dagmar: „Wir durften damals den Polen nichts geben. Hätten wir uns strafbar gemacht. […] Und 1954, im Mai als der Zusamm’bruch war, kam‘ etliche Polen zu uns und brachten uns was zu essen und bedankten sich nochmal und die hatten dann wohl gute Verpflegung für unterwegs und davon brachten sie uns und gaben uns was ab. Polen sind unheimlich dankbar, wenn man ihnen Gutes tut.“ Charlotte: „Ich finde es schön, wenn man sich mal bewusst macht, wie normal und selbstverständlich man hier schon mit einer anderen Kultur und einem anderen Land umgeht. [...] Auch mit den Menschen – man kann einfach rüber gehen [A.d.R. nach Polen], dann können die herkommen und man kann sich alles angucken und hier essen und da einkaufen und da hingehen und so weiter. Ich finde das total cool.“ „Spotkania ludzi za czasów NRD były bardzo mocno rozwinięte aż do sceny kulturalnej i o wiele szerzej. Szczególnie też w kręgu kościelnym.” Dagmar: „Wtedy nie mogliśmy nic dawać Polakom. Zostalibyśmy ukarani. [...] I w 1954, w maju, gdy nastąpiło załamanie systemu, przyszło do nas kilku Polaków, przynieśli nam jedzenie i jeszcze raz podziękowali i mieli ze sobą prowiant na drogę i z tego dla nas przynieśli i nam trochę oddali. Polacy są niezmiernie wdzięczni, gdy zrobi im się coś dobrego.“ Charlotte: „Uważam, że to dobre, gdy się sobie uświadomi, jak zwyczajnie i w sposób oczywisty obchodzi się tutaj z inną kulturą i innym krajem. [...] Także z ludźmi – można po prostu pójść tam [do Polski – uwaga reportera], oni mogą przyjść tu i wszystko można sobie obejrzeć, zjeść tutaj, zakupy zrobić tam, tam pójść i tak dalej. Uważam, że to jest bardzo fajne.” Michel: „Słubfurt to sposób na życie, dla jednych jest inną rzeczywistością, to miasto bez dzielącej je granicy, [...] dla mnie nie jest ani polski ani niemiecki, jest po prostu miejscem spotkań różnych ludzi, tam gdzie się żyje, oddycha ...” Michel: „Słubfurt ist einfach eine Lebensweise, es ist für andere eine Realität, es ist eine Stadt ohne Grenzen in der Mitte, [...] für mich ist es weder Deutsch noch Polnisch, es ist einfach ein Ort der Begegnung von vielen verschiedenen Menschen, wo man lebt, atmet...“ 37 Die Grenze Granica So eindeutig festgelegt die Grenze scheint, so vielfältige Konnotationen hat sie für die Menschen. Die politische Bedeutung kommt einem als erstes in den Sinn - sie kann Einschränkung und Sicherheit, Abgrenzung und den Wunsch, sie zu überschreiten bedeuten. Auch ist sie selektiv: nicht alle haben das gleiche Recht, sie zu passieren. Im Fall der polnisch-deutschen Grenze ist diese fast gleichzusetzen mit der Oder. Wie wird diese wahrgenommen? Ist sie ein deutscher oder ein polnischer Fluss? Und welche Bedeutung kommt den Brücken zu, die diesen Fluss und damit die Grenze überwinden? Und schließlich gibt es die persönlichen Grenzen, die manchmal viel realer, wichtiger und unmittelbarer wahrgenommen werden als die nationalen. Grenzen zwischen Menschen, Sprachgrenzen oder Grenzen der eigenen Möglichkeiten werden ebenso in diesem Teil thematisiert. (Gerlinde Feller) Tak samo jak jednoznaczna wydaje się być granica, tyle różnorodnych powiązań ma dla ludzi. Jako pierwsze przychodzi do głowy znaczenie polityczne – może ona oznaczać ograniczenie i bezpieczeństwo, oddzielenie i życzenie jej przekroczenia. Także jest selektywna: nie wszyscy mają to samo prawo, aby ją przekroczyć. W przypadku polsko-niemieckiej granicy można ją prawie utożsamiać z Odrą. Jak jest ona postrzegana? Czy jest to polska czy niemiecka rzeka? I jaki znaczenie mają mosty, które tą rzekę i zarazem granicę pokonują? I na koniec czy istnieją granice osobiste, które czasami są postrzegane jako o wiele bardziej realne, ważne i bezpośrednie niż krajowe. W tej części zostały również poruszone granice między ludźmi, bariery językowe lub granice własnych możliwości. (Gerlinde Feller) 38 Fluss und Brücke Rzeka i most Charlotte: „Eigentlich sollte man denken, dass der Fluss und die Brücke eine besondere Bedeutung haben. Aber ich finde es grade schön, dass man fast nicht mehr drüber nachdenkt, wenn man rüber geht. Das ist eigentlich auch ein Stückchen von Heimat. Man geht dann einfach rüber und [...] es ist fast normal. Und der Fluss... ich finde es schön, beide Städte sind Hansestädte. Schön immer am Wasser.” Charlotte: „Właściwie powinno się myśleć, że rzeka i most mają jakieś szczególne znaczenie. Ale uważam, że to dobrze, że już się o tym tak nie myśli idąc po moście. To też jest taki mały kawałek ojczyzny. Po prostu idzie się na drugą stronę [...] to prawie takie zwyczajne. I rzeka... podoba mi się, oba miasta to miasta hanzeatyckie. Zawsze pięknie nad wodą.“ Paulina: „Ich gehe einfach einen normalen Weg entlang, die Brücke ist nur ein einfacher Weg.“ Jürgen: „Die Brücke ist eigentlich nur Mittel zum Zweck. Wir haben das Pech, dass wir an einem Fluss leben und eine Brücke brauchen. […] Hier machen natürlich der Fluss und die Brücke dieses Grenzenhafte aus, was dadurch auch immer grenzenhaft bleiben wird, logisch. [...] Der Fluss hat natürlich das Abgrenzende und die Brücke das Verbindende.“ Fritz: „Die Oder war während der Zeit meiner Jugend ein vielfach genutzter Badeort. Dann kam aber die Grenzziehung und deshalb war Schluss mit der Baderei.“ Politische Grenze Fritz: „Vom Beginn meiner Tätigkeit 1965 an eigentlich bis zum Ende meiner Amtszeit 1990 war es ein ehrliches, offenes Verhältnis mit den Kommunalpolitikern auf der anderen Seite. Wir besprachen uns zu vielen Fragen miteinander; […] es ging damals darum, ernsthafte Überlegungen anzustellen, um die Wasserversorgung gemeinsam besser hinzukriegen. Auf der anderen Seite gab es natürlich ein unterschiedliches Denken und Handeln, was die Märkte betrifft. […] Bei uns war die maschinelle Situation gegenüber Polen stärker entwickelt. […] In Polen spielte die Landwirtschaft eine große Rolle und brachte auch uns einen großen Nutzen.“ Paulina: „Idę po prostu wzdłuż zwykłej drogi, most jest tylko zwyczajną drogą.“ Jürgen: „Most jest właściwie tylko środkiem do celu. Mamy pecha, bo mieszkamy nad rzeką i potrzebujemy mostu. [...] Tutaj most i rzeka tworzą całe to otoczenie granicy, przez co to zawsze będzie graniczne.”, logiczne. [...] Rzeka oczywiście dzieli, a most łączy.” Fritz: „Odra za mojej młodości była często uczęszczanym kąpieliskiem. Potem przyszła zmiana granic i był koniec z kąpielą.” Granica polityczna Fritz: „Od początku mojej pracy zawodowej w 1965 i właściwie do końca urzędowania w 1990 istniało szczere, otwarte porozumienie z lokalnymi politykami po drugiej stronie. Rozmawialiśmy na wiele tematów; [...] wtedy chodziło o to, aby poważnie zastanowić się, aby wspólnie wypracować lepszą gospodarkę wodną. Po drugiej stronie oczywiście był inny sposób myślenia i działania, jeśli chodzi o rynki. U nas scentralizowana myśl spółdzielczości, państwowej spółdzielczości, obywatelskiej spółdzielczości była bardziej powszechna niż w Polsce. […] U nas sytuacja maszynowa w przeciwieństwie do Polski była silnie rozwinięta. Lecz [...] w Polsce dużą rolę odgrywało rolnictwo i to też przyniosło nam duże korzyści.“ 39 Die persönliche Grenze Granica osobista Fritz: „Mein Vater wohnte dort oben jetzt auf der Höhe gerade von unserem heutigen Krankenhaus und er konnte zwar rüber gucken nach Polen damals, aber es war nicht mehr seine Heimat. Und ich persönlich habe dann in meiner Dienstzeit einmal eine Begegnung gehabt, die mich irgendwie sehr berührt hat: Ich kam an die Oder. [...] Da saß ein älterer Mann mit seiner Dame auf der Bank und beide weinten. Als ich dann fragte, sagten sie: ‚Wir gucken uns unser Haus an, das wir da drüben sehen. Wir mussten raus damals, und sind hier zwar jetzt einigermaßen untergebracht, aber es ist jetzt eben nicht unsere Heimat, es ist nicht unser Zuhause.” Fritz: „Mój ojciec mieszkał tam u góry, na wysokości naszego dzisiejszego szpitala i co prawda mógł wtedy spoglądać na Polskę, ale wtedy to już nie była jego ojczyzna. I ja osobiście podczas mojej pracy miałem jedno takie spotkanie, które bardzo mnie poruszyło. Poszedłem nad Odrę. [...] Siedział tam starszy pan ze swoją damą na ławce i oboje płakali. Gdy spytałam, powiedzieli: „Spoglądamy sobie na nasz dom, który widzimy po drugiej stronie. Wtedy musieliśmy go opuścić i co prawda teraz już się tu zadomowiliśmy, ale nie jest to nasza ojczyzna, nie jest to nasz dom.” Anna: „Grenze allgemein bedeutet ja immer irgendeine Einschränkung, egal in welcher Hinsicht. Die ersten Grenzen waren für mich die Grenzen der eigenen Eltern. Es ist ganz normal in der Erziehung. Das sind die ersten Grenzen die man erfährt, denke ich.” Paulina: „Ich nutze das Wort Grenze eher, wenn ich nach Poznań (Posen) fahre, oder irgendwohin, und sage, dass ich aus Słubice bin, dann weiß niemand wo das ist, und wenn ich sage, dass ich im Grenzgebiet lebe, wissen sie wo. Ich denke, dass das doch super ist, das es so nah ist.“ Michel: „Słubfurt, das ist eine Stadt, die weder Polnisch noch deutsch ist, es ist einfach eine Stadt an der Grenze. Aber aus meiner Sicht gibt es keine Grenze, sie ist nur in den Köpfen der Menschen. Und die bürokratische, die politische Grenze. Wir haben so viele verschiedene Grenzen in Deutschland, Ländergrenzen Stadtgrenzen, Grenzen religiöser Gemeinschaften [...].” Susan: „Eine große Veränderung war, dass jetzt keine Kontrollen an der Grenze sind, das war ein großer Schritt – für die Frankfurter auf jeden Fall glaube ich, weil auch wenn es relativ einfach war auf die andere Seite durchzugehen […], war immer diese Grenze da 40 Anna: „Ogólnie rzecz biorąc granica zawsze oznacza jakieś ograniczenie, wszystko jedno w jakiej kwestii. Dla mnie pierwsze granice to były te wyznaczane przez rodziców. To normalne w wychowaniu. To pierwsze granice, które się poznaje, tak myślę.” Paulina: „Słowa granica używam raczej, gdy jadę do Poznania, albo gdzieś indziej i mówię, że jestem ze Słubic, wtedy nikt nie skąd, gdzie to jest, a gdy powiem, że na granicy, to już wiedzą gdzie. Myślę, że to jest super, że jest tak blisko.“ Michel: „Słubfurt, to miasto, które nie jest ani polskie ani niemieckie, to jest po prostu miasto na granicy. Z mojego punktu widzenia nie ma granicy, ona istnieje tylko w głowach ludzi. I granica biurokratyczna, polityczna. Mamy tyle różnych granic w Niemczech, granice landów, granice miast, granice wspólnot religijnych [...].“ Susan: „Dużą zmianą jest to, że teraz nie ma kontroli na granicy, to był duży krok naprzód – szczególnie dla frankfurtczyków moim zdaniem, ponieważ mimo że relatywnie łatwo można było udać się na drugą stronę […], granica zawsze istniała a teraz, gdy już tak nie jest, ludzie o wiele częściej chodzą do Słubic. […]“ und jetzt, da das nicht mit so ist gehen die Leute viel öfter nach Slubice. […]“ Meine Grenzerfahrung Anna: „Bei meiner Ankunft in Frankfurt (Oder) war erstmal die Uni das Allerwichtigste ich hatte wenig Zeit für andere Dinge. […] Ich habe die Grenze gar nicht wahrgenommen.“ Paulina: „Es war auch lustig als wir in der 10. Klasse noch nicht im Schengenabkommen waren, als man Pässe hatte, da kam es oft vor, dass man den Pass vergass und man nach Hause zurückzukehren musste... Einmal bin ich über die Grenze gegangen, und konnte nicht mehr zurück. Dann musste ein Mitschüler meinen Pass holen.“ Anna: „Die erste Erfahrung, bei der ich die Grenze wahrgenommen habe, war, als ich eine bengalische Familie aus Berlin bei mir ins Studentenwohnheim eingeladen hatte. Sie wohnen schon seit über zehn Jahren in Deutschland. Ich wollte ihnen unbedingt Polen zeigen. [...] Wir sind dann rüber gegangen und dann haben sie erstmal alle angestarrt, da die Frau einen Sari getragen hat. Der war auch noch pink, also richtig auffällig.” Moje doświadczenie z granicą Anna: „Gdy przybyłam do Frankfurtu nad Odrą najpierw najważniejszy był dla mnie uniwersytet – nie miałam czasu na inne sprawy. [...] W ogóle nie odczuwałam granicy.” Paulina: „To było śmieszne, gdy byliśmy 10 klasie i nie byliśmy jeszcze w Schengen i nosiło się paszporty, często zdarzało się nam zapomnieć paszportu i trzeba było wrócić do domu... Raz przeszłam granicę i nie mogłam wrócić. Jeden z kolegów ze szkoły musiał mi go przynieść.” Anna: „Pierwsze doświadczenie, podczas którego dostrzegłam granicę było wtedy, gdy zaprosiłam do siebie do akademika bengalską rodzinę z Berlina. Oni mieszkają już od ponad 10 lat w Niemczech. Chciałam im koniecznie pokazać Polskę. [...] Przeszliśmy na drugą stronę i najpierw wszyscy się na nas gapili, ponieważ ta pani nosiła sari. Do tego ono było różowe, czyli rzucało się w oczy. [...]” 41 42 Frankfurt (Oder) Bahnhof, Frankfurt nad Odrą, Dworzec kolejowy 43 „Wenn ich drei Wünsche hätte …“ „Gdybym miał/a trzy życzenia …“ Was wünschen Sie sich für sich selbst, für Ihre Freunde, Bekannten, Verwandten, für Frankfurt (Oder)? Nachdem wir unsere Interviewpartner zunächst in erster Linie nach der aktuellen Situation und individuell erlebten Geschichten des Lebens in der Grenzregion befragten, schlossen wir die Interviews mit dieser Frage nach der Zukunft, nach den Möglichkeiten, ab. Ein sehr breitgefächertes Bild entstand, das sicherlich interessante Impulse für eine weitere Entwicklung der Grenzregion gibt. (Gerlinde Feller) Czego życzycie sobie Państwo dla siebie, swoich przyjaciół, znajomych, krewnych, dla Frankfurtu nad Odrą? Po przepytaniu naszych respondentów na początku w kwestiach dotyczących aktualnej sytuacji i indywidualnie przeżytych historii podczas życia w regionie przygranicznym, wywiad zamknęliśmy pytaniem dotyczącym przyszłości oraz możliwości. Powstał szeroki obraz, który z pewnością daje interesujące impulsy dla dalszego rozwoju regionu przygranicznego. (Gerlinde Feller) Tom: „Eine Straßenbahn nach Słubice. Und für Słubice wünsche ich, dass sich die Stadt ein bisschen mehr emanzipiert und selbstständiger wird im Bereich Kulturleben. Dass der Austausch mit FFO vielleicht Tom: „Tramwaju do Słubic. Jeśli chodzi o Słubice, to życzę miastu, aby było bardziej wyemancypowane i stało się bardziej samodzielne w zakresie życia kulturalnego. Żeby wymiana z Frankfurtem jeszcze 44 noch enger wird, aber dass es auch eine Stadt für sich zum Leben wird. Denn für die meisten Studenten heißt es „hier wohnen und dann in Frankfurt (Oder) sein Zeug machen“. Ich wünschte mir, dass Słubice zu einer eigenständigen Stadt wird, die auch ohne Frankfurt überlebensfähig wäre, auch ohne Bazar, ohne Tankstellen, ohne Zigarettenmärkte.“ Dagmar: “Ja, für die Stadt würd’ ich mir wünschen, dass man den alten Bürgermeister Fritz Krause nochmal jung machen könnte. Das war der beste Bürgermeister, den Frankfurt hatte.“ Fritz: “Für die Stadt habe ich viele Wünsche. Man möge erstens Schluss machen mit dem Streit um die Kultur, und stattdessen sich zu bestimmten Prämissen, die man sich selbst setzt, entscheiden. Die Prämissen sind für mich, dass sich nach Möglichkeit ein immer größerer Teil der Bürger der Stadt für ein kulturvolles Leben entscheidet.“ Paulina: “Dass die Toleranz steigt […] die ist gut für alle.“ Anna: “1. Als Basis ein Umdenken der Bundesregierung und eine Gesetzesänderung, dass Menschen die Potential, egal aus welchem Land, in Deutschland ein selbstbestimmtes Leben führen dürfen. 2. Von Menschen gemachte, in unseren Köpfen so fest verankerte, geographische Grenzen, die aber veränderbar sind, auflösen. Dass sich die Grenzen in den Köpfen der Menschen ändern. 3 . Da s s D eu t s chla n d l er nt M en s ch en m i t Migrationshintergrund als Chance für dieses Land zu sehen um es weiterzubringen, als Potential, von denen man etwas lernen kann.“ bardziej się zacieśniła, ale też również by stało się miastem do życia. Gdyż dla większości studentów Słubice oznaczają „mieszkać tu, a swoje sprawy załatwiać we Frankfurcie nad Odrą”. Życzyłbym sobie, żeby Słubice stały się samodzielnym miastem, które mogłoby funkcjonować bez Frankfurtu, także bez bazaru, bez stacji benzynowych, bez sklepów z papierosami.” Dagmar: „Tak, dla miasta życzyłabym sobie, żeby można było odmłodzić starego burmistrza Fritza Krausego. To był najlepszy burmistrz, jakiego miał Frankfurt.“ Fritz: „Jeśli chodzi o miasto, to mam wiele życzeń. Niech się wreszcie skończy kłótnia o kulturę i zamiast tego zdecyduje się na konkretne, samodzielnie ustalane cele. Te cele to dla mnie, aby w miarę możliwości coraz większa liczba mieszkańców miasta wybrała życie pełne kultury.” Paulina: „Że tolerancja wzrasta […] jest dobra dla wszystkich.“ Anna: „1. Jako filar zmianę myślenia rządu federalnego i zmianę ustaw, aby ludzie mogli wykorzystać swój potencjał, prowadzić swoje życie w Niemczech, wszystko jedno z jakiego kraju pochodzą. 2. Aby zniknęły, stworzone przez ludzi, zakorzenione w naszych głowach granice geograficzne, które można zmieniać. Aby granice zmieniały się w głowach ludzi. 3. Aby emigranci w Niemczech byli postrzegani jako szansa dla tego kraju na rozwój, jako potencjał, od których można się czegoś nauczyć.“ 45 Wie ist es? – Es ist unterschiedlich Jak jest? – Bywa różnie Dr Justyna Ryczek Dr. Justyna Ryczek Die Nachbarschaft ist eine komplexe und veränderbare Relation. Gegenseitige Beziehungen zwischen den Parteien spielen sich unterschiedlich ab. Die Nachbarschaft an der Grenze ist zusätzlich durch die Geschichte belastet. Die Verschiebung der Grenzlinie, die Zugehörigkeit der Städte, politische Spielereien, militärische Konflikte – all das formt gegenseitige Beziehungen der auf beiden Seiten der Grenze lebenden Bürger. Die Geschichte ist oft schwierig und nicht eindeutig. Selbst wenn die Grenze immer mehr verschwommen erscheint, viel einfacher zu überschreiten ist, so werden paradoxerweise immer mehr Unterschiede sichtbar. Die Grenzgebiete sind Gegenstand von Untersuchungen, auch künstlerischen Untersuchungen. Die polnischdeutsche Nachbarschaft wird auch eingehend analysiert. Zurzeit finden in Berlin zwei Ausstellungen statt – „Gute Nachbarschaft?“; „Tür an Tür. Polen Deutschland. 1000 Jahre Kunst und Geschichte“1. Diese Letzte ist ein großes Vorhaben, verbunden mit der Präsidentschaft Polens in der Europäischen Union, jedoch wichtig sind solche kleinen Initiativen, die in lokalen Gesellschaften geschehen, denn auf dieser Ebene spielen sich die alltäglichen Beziehungen und das menschliche Leben ab. Die Ausstellung ist ein Bestandteil des Projektes über die deutschpolnische Zusammenarbeit in Brandenburg und der Region Lubuskie. Die Arbeiten der Künstler werden gemeinsam mit den Materialien die ein Ergebnis der Arbeit der Gruppe von jungen Menschen sind, Sąsiedztwo to relacja złożona i zmienna. Wzajemne stosunki pomiędzy stronami rozgrywają się różnorodnie. Sąsiedztwo przygraniczne dodatkowo obciążone jest historią. Przesuwanie linii granicznej, przynależność miast, rozgrywki polityczne, konflikty zbrojne – to wszystko kształtuje wzajemne relacje obywateli mieszkających po obu stronach. Często historia jest trudna i niejednoznaczna. Także jeżeli granica coraz bardziej się zaciera, jest coraz prostsza do przekroczenia, wtedy paradoksalnie, ujawnia więcej różnic. Obszary przygraniczne są tematem badań, również badań artystycznych. Sąsiedztwo polsko-niemieckie jest także wnikliwie analizowane. Obecnie w Berlinie odbywają się dwie wystawy –Dobre sąsiedztwo?; Obok. Polska - Niemcy. 1000 lat historii i sztuki.1 Ta ostatnia jest wielkim przedsięwzięciem, związanym z prezydencją Polski w Unii Europejskiej, jednak ważne są także małe inicjatywy, dziejące się w społecznościach lokalnych, przecież na tym szczeblu zachodzą codzienne relacje i rozgrywa się ludzkie życie. Wystawa jest elementem projektu dotyczącego współpracy polsko-niemieckiej Brandenburgii i regionu lubuskiego. Prace artystów prezentujemy wspólnie z materiałami będącymi efektem aktywności grupy młodych osób działających przez kilka miesięcy, wspólnie Niemców i Polaków. Wystawa nosi tytuł Bywa różnie. Chciałam żeby miała w sobie lekkość i refleksję. Była bardziej osadzona w dziś, chociaż nie przekreślała kontekstu historycznego. Ważna jest tytułowa niejednoznaczność, która dodatkowo w kontekście styku dwóch narodów nabiera nowego 1 Dobre Sąsiedztwo? Wątki niemieckie we współczesnej sztuce polskiej/ wątki polskie we współczesnej sztuce Obok Polska- Niemcy. 1000 lat historii w sztuce, 23.09.2011- 09.01.2012, Martin-Gropius-Bau Niederkirchnerstraße 7/ Stredemannstraße 110, 10963 Berlin, 25.09.201123.10.2011, Kunstraum Kreuzberg/Bethanien am Mariannenplatz 2, 10997 Berlin, (http://www. kunstraumkreutberg.de); 1 Dobre Sąsiedztwo? Wątki niemieckie we współczesnej sztuce polskiej/ wątki polskie we współczesnej sztuce Obok Polska- Niemcy. 1000 lat historii w sztuce, 23.09.2011- 09.01.2012, Martin-Gropius-Bau Niederkirchnerstraße 7/ Stredemannstraße 110, 10963 Berlin, 25.09.201123.10.2011, Kunstraum Kreuzberg/Bethanien am Mariannenplatz 2, 10997 Berlin, (http://www. kunstraumkreutberg.de); 46 Deutschen und Polen, die über einige Monate aktiv waren, präsentiert. Die Ausstellung trägt den Titel „Es mag unterschiedlich sein“. Ich wollte, dass sie eine Leichtigkeit und Reflexion in sich birgt. Sie sollte mehr in der heutigen Zeit verankert sein, obgleich der historische Kontext nicht vergessen werden sollte. Wichtig ist die im Titel der Ausstellung enthaltene Mehrdeutigkeit, die im Zusammenhang mit der direkten Nachbarschaft beider Völker eine zusätzliche Dimension bekommt. „Es mag unterschiedlich sein“, wie wir alle wissen, ist auch eine typisch polnische Einstellung zu der Realität. Die Ausstellung ist auch eine eigenartige Lebensgeschichte, eine Wiederspiegelung des Schicksals eines Menschen, der besonders in das geschichtliche Wirrwarr verwickelt ist, was den Einwohnern von Słubice und Frankfurt (Oder) sicherlich nicht fremd erscheint. Zwei Städte, die der Fluss, die Oder trennt. „Für mich war und ist die Oder immer eine natürliche Grenze zwischen Deutschland und Polen. Selbst jetzt, wenn die Grenze offen ist, es gibt keine Kontrollen bleibt der Fluss und spielt die Rolle einer Grenze“. – sagt Marc Tobias Winterhagen, ein deutscher Künstler, der in Polen lebt. In seiner Arbeit beruft er sich auf die Breite des Flusses und die Zahl der Opfer, die in der Oder ertrunken ist. Er bedient sich hier eines Seiles, das auf Schiffen gebraucht wird und der Rettung von Menschen dient. Das Projekt markiert die physische Gefahr eines großen Flusses, konzentriert sich aber auf den Grenzfluss, stellt auch eine Reflexion über die Trennlinie dar. Es verdeutlicht gemeinsame Erfahrung der Menschen von beiden Seiten des Ufers aber auch eine versteckte Möglichkeit der Differenzierung/ Trennung. Welche Bedeutung hat die Grenze heute, wenn wir uns frei bewegen, reisen können und sogar in einem anderen Land leben? Wer bleibt weiterhin der ungewollte Bürger? Auf beiden Seiten der Grenze leben Menschen. Sie sind auf anderen Seiten, müssen aber miteinander zusammenarbeiten, indem sie gleichzeitig ihre Eigenständigkeit und Identität bestimmen. Es ist oft ein gewisser Kampf, der unterschiedliche Formen annehmen kann, von nicht nur feindlichen Einstellungen. Wie in dem Film von Anna Tyczyńska, in dem sich zwei Menschen einfach gegenüber stehen. Sie kommen aufeinander zu, indem sie auf einem wymiaru. „Bywa różnie”, jak wszyscy wiemy, jest także typowym polskim nastawieniem wobec rzeczywistości. Wystawa to również swoista droga życia, lustro losów człowieka, szczególnie wplątanego w wir historii, co prawdopodobnie nie jest obce mieszkańcom Słubic i Frankfurtu nad Odrą. Dwóch miast, które rozdziela graniczna rzeka - Odra. „Dla mnie rzeka Odra była i zawsze będzie naturalną granicą pomiędzy Niemcami i Polską. Nawet teraz, kiedy granica jest otwarta, nie ma kontroli, to rzeka zostaje i odgrywa rolę granicy.” - mówi Marc Tobias Winterhagen, niemiecki artysta mieszkający w Polsce. W swojej pracy odwołuje się do szerokości rzeki i liczby ofiar, które utonęły w Odrze. Wykorzystuje naturalną linę używaną na statkach, służy ona również do ratowania ludzi. Projekt zaznacza fizyczne niebezpieczeństwo dużej rzeki, ale skupiając się na rzece-granicy stanowi refleksję nad linią podziału. Uzmysławia wspólne doświadczenie ludzi z obu jej brzegów, ale także ukrytą możliwość różnicowania/segregacji. Jakie znaczenie ma dzisiaj granica gdy swobodnie przemieszczamy się, podróżujemy a nawet zamieszkujemy w innym kraju? Kto nadal pozostaje obywatelem niechcianym? Po obu stronach granicy mieszkają ludzie. Są po przeciwnych stronach, ale muszą ze sobą współpracować, jednocześnie określając swoją odrębność i tożsamość. Często to swoisty pojedynek, który może przybrać różne formy, nie tylko wrogich zachowań. Jak w filmie Anny Tyczyńskiej, w którym naprzeciwko siebie staje po prostu dwoje ludzi. Zbliżają się ku sobie, balansując na chybotliwej równoważni. Jak są do siebie nastawieni, czego od siebie wzajemnie wymagają albo odwrotnie na co mogą liczyć? Na początku nic nie wskazuje międzynarodowej konfrontacji. Ot para osób. Ale drobne gesty, ruchy, a przede wszystkim słowa, powodują że zaczynamy dostrzegać odmienności. Inny język, odmienna reakcja na sytuację zdradzają różnice narodowe, jednak niezbędna okazuje się wzajemna pomoc. Ważna dla obu stron, konieczna do przetrwania. Prosty film o relacjach międzyludzkich, na które nakładają się aspekty międzynarodowe. O wzajemnych niejasnych relacjach mówi również kolejna praca. Ich liebe dich to billboard prezentowany na ulicach Warszawy w 2002 roku. Widzimy na nim trójkę młodych osób patrzących przed siebie. Stoją na dachach miasta. Kim są młodzi ludzie? Czy 47 wackligen Schwebebalken balancieren. Wie sind sie zueinander eingestellt, was erwarten sie voneinander oder womit können sie rechnen? Am Anfang deutet nichts auf eine internationale Konfrontation hin. Ein Menschenpaar. Aber kleine Gesten, Bewegungen und vor allem Worte zeigen, dass wir einen Unterschied bemerken. Andere Sprache, andere Reaktion auf die Situation, die die nationalen Unterschiede aufzeigt, eine gegenseitige Hilfe wird aber unentbehrlich. Wichtig für beide Seiten, notwendig, um zu überleben. Ein einfacher Film über menschliche Relationen, in den auch internationale Aspekte ein Bestandteil haben. Über gemeinsame, nicht klare Beziehungen, spricht auch eine weitere Arbeit. Ich liebe dich ist ein Billboard, das seit 2002 auf den Straßen von Warschau präsentiert wird. Wir sehen dort drei junge Personen, die einander sehen. Sie stehen auf den Dächern der Stadt. Was sind diese jungen Menschen? Ist die Stadt das während des Krieges zerstörte Warschau oder eine gegenwärtige Metropole? Wie sollen sensible Worte, besonders auf den Straßen der polnischen Städte, empfunden werden? Wahrscheinlich gibt es dafür keine eindeutige Antwort, und sie hängt von unserem Erfahrungsschatz ab. Einige finden in diesem Schaffen ein höhnisches Kommentar zur schwierigen Vergangenheit, andere wiederum einen positiven Blick in die Zukunft. Mit Sicherheit provoziert sie, um sich Gedanken über die auf beiden Seiten vorhandenen Stereotypen zu machen, denn „man kann sich überzeugend darüber streiten, ob so etwas, wie der nationale Charakter existiert, aber es darf absolut außer Zweifel stehen, dass so etwas wie nationale Stereotypen existiert“2. In der Ausstellung finden sich auch noch zwei Arbeiten, deren Interpretation im gegenseitigen Kontext sehr ansprechend ist, obwohl es völlig andere Relationen sind. Erinnerungen aus der Stadt L. (Erinnerungen aus der Stadt L; M. Kowalska, G. Kowalski, Z. Sejwa) ist 2 A. Dundes, in: B. Dziemidok, O potrzebie tożsamości narodowej, nacjonalizmie oraz integracyjnej i dezintegracyjnej roli artystycznych środków przekazy w zjednoczeniu Europy, w: Integracyjna i dezintegracyjna rola artystycznych środków przekazu w kształtowaniu tożsamości narodowej i jednoczeniu Europy, red. B. Dziemidok, Gdańsk 2001, 38 S. 48 miasto to Warszawa zniszczona w czasie wojny, czy współczesna metropolia? Jak odbierać czułe słowa, szczególnie na ulicach polskich miast? Prawdopodobnie nie mamy jednej odpowiedzi i zależy ona od bagażu doświadczeń. Jedni w pracy Twożywa znajdą szyderczy komentarz do trudnej przeszłości, inni pozytywne spojrzenie w przyszłość. Z pewnością prowokuje ona, aby zastanowić się nad obustronnymi stereotypami, bowiem „Można przekonująco spierać się czy istnieje coś takiego jak charakter narodowy, ale absolutnie nie może być najmniejszej kwestii, że istnieje coś takiego jak stereotypy narodowe.”2 Na wystawie znajdują się jeszcze dwie prace, ich odczytanie we wzajemnym kontekście jest bardzo intrygujące, chociaż są to diametralnie odmienne realizacje. Wspomnienia z miasta L. (Erinnerungen aus der Stadt L; M. Kowalska, G. Kowalski, Z Sejwa) to powrót do krainy dzieciństwa. Jednak wspomnienia dziecięcej sielanki łączą się z opowieścią o brutalności wojny. Opowieści snują wypędzeni z Landsbergu (Gorzowa) Niemcy, ich prywatne relacje przywołują nieistniejące miasto i zakończony czas, który w szczególny sposób nie posiada kontynuacji. Iza Kowalczyk pisząc o tym filmie zauważa: „Film gorzowskich artystów opowiada o historii z perspektywy jednostki, a nie z perspektywy zbiorowości, mówi o pozornie nieznaczących wydarzeniach, tropi historię na jej marginesach. Wskazuje zatem, jak wielki wpływ mają historyczne wydarzenia na zwykłych ludzi i ich prywatne światy.”3 Indywidualna perspektywa, również w kontekście pamięci i ciągłości kulturowej, znajduje się w pracy Tomasza Opani, Niemieckie dzieci polskich rodziców. Prosta w formie, odwołująca się do prywatnego, domowego otoczenia realizacja dość dobrze komentuje dzisiejszą sytuację. Pokazuje zmiany jakie dokonały 2 A. Dundes, podaję z B. Dziemidok, O potrzebie tożsamości narodowej, nacjonalizmie oraz integracyjnej i dezintegracyjnej roli artystycznych środków przekazy w zjednoczeniu Europy, w: Integracyjna i dezintegracyjna rola artystycznych środków przekazu w kształtowaniu tożsamości narodowej i jednoczeniu Europy, red. B. Dziemidok, Gdańsk 2001, s.38 3 I. Kowalczyk, Podróż do przeszłości, Warszawa 2010, s.312 eine Rückkehr in die Kindheit. Die Erinnerungen aus der Kindheitsidylle verbinden sich hier mit einer Erzählung über die Brutalität des Krieges. Die Erzählungen kommen von den Vertriebenen aus Landsberg (Gorzów). Die Deutschen, ihre privaten Relationen rufen eine nicht mehr existierende Stadt und eine abgeschlossene Zeit hervor, die auf eine besondere Art und Weise keine Fortsetzung hat. Iza Kowalczyk, indem sie über diesen Film schreibt, bemerkt: „Ein Film, der Künstler von Gorzów erzählt von der Geschichte aus der Perspektive einer Einheit und nicht von der Perspektive der Gemeinschaft, spricht von Ereignissen, die scheinbar keine Bedeutung haben, verfolgt die Geschichte an ihrem Rande. Es wird damit darauf hingewiesen, welch einen großen Einfluss historische Ereignisse auf einfache Menschen und ihre eigen Welt haben“3 . Eine individuelle Perspektive, ebenfalls im Zusammenhang der Erinnerung und einer kulturellen Kontinuität finden wir in der Arbeit von Tomasz Opania, Deutsche Kinder polnischer Eltern. Eine in der Form einfache, sich auf private, häusliche Umgebung berufende Arbeit kommentiert sehr gut die heutige Situation. Sie zeigt die Änderungen, die sich über sechzig Jahre vollzogen haben, weist gleichzeitig aber auch auf die unvermeidbaren daraus resultierenden Konsequenzen hin. Sie verbindet das Positive mit dem Negativen. Sie zeigt auch eine Reflexion über die Vergangenheit und erlaubt es, heutige Umwandlungen von der Perspektive vergangener Jahre zu sehen. Vor einigen Wochen habe den ganzen Tag in einer internationalen Gesellschaft verbracht. Unter vielen Gästen aus Spanien, Kanada, Deutschland war auch ein kleines Mädchen, das ich nach seiner Nationalität gefragt habe. Es war schwierig, darauf eine eindeutige Antwort zu bekommen. Ihre Mutter ist Spanierin, der Vater Niederländer aber sehr berlinerisch. Sie leben in Berlin, an die kleine wenden sie sich in drei Sprachen, spanisch, niederländisch und deutsch. Wer ist sie? Was für ein Kind, von welchen Eltern? Dies wird eine immer schwierigere Frage, deswegen ist es sinnvoll, sich darüber Gedanken zu machen, ob es sinnvoll diese Frage zu stellen… In der gegenwärtigen Welt ist es unterschiedlich. 3 I. Kowalczyk, Podróż do przeszłości, Warszawa 2010, 312 S. się poprzez sześćdziesiąt lat, a jednocześnie wskazuje na nieuniknione konsekwencje, jakie te zmiany pociągają. Łączy pozytywne z negatywnym. Pobudza także refleksję, dotyczącą przeszłości i pozwala na dzisiejsze przeobrażenia spojrzeć z perspektywy lat minionych. Kilka tygodni temu spędziłam cał y dzień w międzynarodowym towarzystwie. Pośród wielu gości z Hiszpanii, Kanady, Niemiec była mała dziewczynka, gdy spytałam o jej narodowość trudno było uzyskać jednoznaczną informację. Jej mama jest Hiszpanką, ojciec Holendrem, ale bardzo berlińskim. Mieszkają w Berlinie, do małej mówią w trzech językach, po hiszpańsku, holendersku i niemiecku. Kim jest? Jakim dzieckiem, jakich rodziców? To coraz trudniejsze pytanie, więc może warto zastanowić się nad sensem jego zadawania… Przecież we współczesnym świecie bywa różnie. Mieszają się narody, mieszają się opowieści. Warto je znać. Warto zadawać pytania historii i prowadzić pogłębioną refleksję. Warto także nie zatrzymywać się jedynie na tym. Nasze relacje różnie się układają. Bywa pozytywnie, ale bywa źle. Zawsze bywa różnie i zawsze jesteśmy odpowiedzialni za to, co się wokół nas wydarza. Współodpowiedzialni. Wystawa jest pretekstem. Jej wpisanie w dom wzmacnia prywatny, indywidualny przekaz. Nie chcemy głosić prawd ogólnych, pokazujemy jednostkowe relacje i oczekujemy osobistego odbioru. Nie chcemy znosić różnic, a jedynie pokazać ich bogactwo. Umiemy dostrzec wartość w tym, że bywa różnie. Die Völker mischen sich, es mischen sich auch die Erzählungen. Es ist aber wertvoll, diese zu kennen. Es loht sich, Fragen zu stellen und eine vertiefte Reflexion zu führen. Es ist auch sinnvoll, nicht nur an dem Einen festzuhalten. Unsere Relationen gestalten sich unterschiedlich. Es ist mal positiv, mal schlecht. Immer ist es unterschiedlich und wir sind verantwortlich dafür, was um uns geschieht. Gemeinschaftlich verantwortlich. Die Ausstellung ist ein Anlass dafür. Ihre Einprägung zu Hause stärkt private, individuelle Vermittlung. Wir wollen keine allgemeinen Wahrheiten bekannt machen, wir zeigen einzelne Relationen und erwarten eine persönliche Entgegennahme. Wir wollen nicht die Unterschiede aufheben, sondern deren Reichtum zeigen. Wir sehen auch einen Wert darin, dass es unterschiedlich ist. 49 Tomasz Opania „Polnische Eltern deutscher Kinder“, 2004 Tomasz Opania „Polscy rodzice niemieckich dzieci“, 2004 50 Monika Kowalska, Grzegorz Kowalski, Zbigniew Sejwa Erinnerungen aus der Stadt L. Dokumentarfilm 47 Min, 2004 Monika Kowalska, Grzegorz Kowalski, Zbigniew Sejwa Wspomnienia z miasta L. Film dokumentalny 47 Min, 2004 51 Marc Tobias Winterhagen 183 Meter, 2011 Marc Tobias Winterhagen 183 metry, 2011 52 Anna Tyczyńska, Susanne Krell, Confessions, 2008 Anna Tyczyńska, Susanne Krell Wyzania, 2008 53 Kurzvorstellung der Künstler Twożywo –in 1996 gegründete Künstlergruppe, die seit 1998 aus Krzysztof Sidorek (1976) und Mariusz Libel (1978) besteht. Ihre Arbeiten präsentierten sie hauptsächlich im öffentlichen Raum, sowie im Internet (u.a. „Kapitan Europa“ – eine Serie von hinterhältigen Animationen, die den ungezügelten Konsum kritisierten), wo sie Andere ermutigten, sich zu beteiligen. Sidorek und Libel schufen Plakate, Billboards, Wandmalereien und Pressebilder. Diese Werke zeichnen sich durch ein hohes Maß an Engagement in sozialen Fragen aus. Im Jahr 2006 hat die Gruppe Twożywo die Auszeichnung „Paszporty Polityki“ in der Kategorie der bildenden Kunst erhalten. Mit der Wirkung vom 1. März 2011 hat die Gruppe Twożywo ihre Aktivitäten eingestellt. Anna Tyczyńska Geboren in Warschau. Arbeitet in den Bereichen der Installationen, Fotografie und der Kunstobjekte. In den Jahren 1985-1990 studierte sie an der Akademie der Künste in Poznań (Posen), wo sie 1990 ihr Diplom in Malerei und Zeichnung in den Werkstätten von Prof. Jerzy Kałucki und Prof. Wojciech Muller mit Auszeichnung verteidigte. Seit 1990 arbeitet sie an der Heimathochschule an der Fakultät für Kunsterziehung. Seit 1994 leitet sie die Magister-Werkstatt für Zeichnung an der „EA-SZ“-Fakultät und seit 2008 die Werkstatt für Zeichnung als Professorin der Akademie für Künste. Si e nah m a n m eh reren in di v i du ell en u n d Gruppenausstellungen in Polen und im Ausland teil. Neben ihrer eigenen künstlerischen Tätigkeit übernimmt sie oft die Arbeit der Kuratorin und Animateurin bei verschiedenen künstlerischen Veranstaltungen. Viermalige Preisträgerin des Stipendiums des Ministeriums für Kultur und Kunst (1989, 1991, 1997, 2002). Lebt und arbeitet in Poznań. Marc Tobias Winterhagen Geboren 1977 in Frankfurt am Main. Cutter und 54 Sylwetki artystów Twożywo – grupa artystyczna działająca od 1995 roku., od 1998 tworzyli ją Krzysztof Sidorek (1976) i Mariusz Libel (1978). Swoje prace prezentowali głównie w przestrzeni publicznej, również internetowej (m.in. „Kapitan Europa” – seria przewrotnych animacji krytykujących niepohamowaną konsumpcję), w której zachęcali innych do uczestnictwa. Tworzyli plakaty, billboardy, murale i ilustracje prasowe. Prace te cechuje duża doza zaangażowania w społeczne problemy. W 2006 Grupa Twożywo została laureatem nagrody Paszport Polityki w kategorii sztuki wizualne. Z dniem 1 marca 2011 grupa Twożywo zakończyła swoją działalność. Anna Tyczyńska Urodzona w Warszawie. Pracuje w zakresie instalacji, fotografii i sztuki obiektu. W latach 1985-1990 studiowała w ASP w Poznaniu, gdzie w 1990 roku obroniła z wyróżnieniem dyplom w zakresie malarstwa i rysunku w pracowniach prof. Jerzego Kałuckiego i prof. Wojciecha Mullera. Od 1991 pracuje na macierzystej Uczelni na Wydziale Edukacji Artystycznej. Od 1994 prowadzi magisterska pracownię rysunku na Wydziale EA-SZ, a od 2008 pracownię rysunku na stanowisku prof. ASP. Brała udział w wielu wystawach indywidualnych i zbiorowych w Polsce i zagranicą. Obok własnej działalności artystycznej często podejmuje się pracy kuratorki i animatorki różnorodnych wydarzeń artystycznych. Czterokrotna laureatka stypendium Ministra Kultury i Sztuki (1989, 1991, 1997, 2002). Mieszka i pracuje w Poznaniu. Marc Tobias Winterhagen Urodzony w Frankfurcie nad Menem w 1977 r. Montażysta i asystent produkcji w Monachium (1999-2001). Reżyser, scenograf, operator kamery w Indiach (2002). Asystent reżysera w Narodowym Teatrze w Oldenburgu (2002-2004). Studia na wydziale Intermediów w Lipsku (2004-2007). Studia na wydziale Komunikacji Multimedialnej Produktionsassistent in München (1999-2001). DoP, Regisseur und Produktionsdesigner in Indien (2002). Regieassistent am Oldenburgischen Staatstheater (2002-2004). Studium der Medienkunst an der Hochschule für Grafik und Buchkunst Leipzig (20042007). Studium der Multimedia-Kommunikation an der Akademie der Schönen Künste Poznań (Posen) (2007-2010). Diplom bei Prof. Kurka und Prof. Kozlowski im Juni 2010. Assistent bei Prof. Tyczyńska an der Universität der Künste in Poznań (seit 2011). Lehrer für Kinder und Jugendliche auf internationalen Filmworkshops (seit 2004). Lebt und arbeitet in Poznań und Berlin. www.4bluehorses.net mtwinterhagen@gmail.com Tomasz Opania Geboren 1970 in Gliwice (Gleiwitz). Er beschäftigt sich mit Skulpturen, Performance und Design/Entwürfen. Er studierte an der Staatlichen Hochschule für Bildende Künste in Wrocław (Breslau) (gegenwärtig Akademie der Künste) – Diplom in der Werkstatt für Skulptur von Prof. Leon Podsiadły in 1994. Wissenschaftlicher Mitarbeiter an der Fakultät für Malerei und Skulptur, wo er die Werkstatt für Skulpturen leitet. Autor vieler individueller Ausstellungen und Teilnehmer zahlreicher Gruppenausstellungen. Erinnerungen aus der Stadt L. Über die Autoren: Zbigniew Sejwa Hat ein Studium an der Hochschule für Film, Fernsehen und Theater in Łódź (Lodz), Höhere Schule für Fotografie MKiS/ZPAF in Warschau und der Pädagogischen Hochschule (Kulturanimation) in Zielona Górze (Grünberg) absolviert. Mitglied des Verbands der Polnischen Kunstfotografen, d e s Le b u s e r Ve re i n s z u r Fö rd e r u n g d e r Zeitgenössischen Kunst. Gründer und Kurator (in Jahren 2003-2007) der Galerie für Neue Medien in Gorzów Wielkopolski (Landsberg). Er beschäftigt sich mit der Fotografie, Installation, dem Objekt, Video und Dokumentarfilm. Dreifacher Gewinner des Kulturpreises des Präsidenten der Stadt Gorzów Wielkopolski (1998, 2004 und 2008). w Poznaniu (2007-2010). Dyplom u Prof. Kurki i Prof. Kozłowskiego w Czerwcu 2010r. Asystent u Prof. Tyczyńskej na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu (od 2011 r.). Prowadzi zajęcia z dziećmi i młodzieżą na międzynarodowych warsztatach filmowych (od 2004 r.). Mieszka i pracuje w Poznaniu i Berlinie. www.4bluehorses.net mtwinterhagen@gmail.com Tomasz Opania Urodzony w 1970 roku w Gliwicach. Zajmuje się rzeźbą, performance, projektowaniem. Ukończył Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych we Wrocławiu (obecnie ASP) – dyplom w Pracowni Rzeźby prof. Leona Podsiadłego w 1994 roku. Adiunkt na Wydziale Malarstwa i Rzeźby, gdzie prowadzi Pracownię Rzeźby. Autor wielu wystaw indywidualnych i uczestnik dużej ilości wystaw zbiorowych. Wspomnienia z miasta L., O autorach filmu: Zbigniew Sejwa Ukończył Państwową Wyższą Szkołę Filmową, Telewizyjną i Teatralną w Łodzi, Wyższe Studium Fotografii MKiS/ZPAF w Warszawie oraz Wyższą Szkołę Pedagogiczną (animację kultury) w Zielonej Górze. Członek Związku Polskich Artystów Fotografików, Stowarzyszenia Lubuska Zachęta Sztuki Współczesnej. Założyciel i kurator (w latach 2003 - 2007) Galerii Nowych Mediów w Gorzowie Wlkp. Zajmuje się fotografią, instalacją, obiektem, video i filmem dokumentalnym. Trzykrotny laureat Nagrody Kulturalnej Prezydenta Miasta Gorzowa Wlkp. (1998, 2004 i 2008 r.) Monika Kowalska Absolwentka matematyki na UAM w Poznaniu oraz studiów podyplomowych w zakresie Zintegrowanej Edukacji Artystycznej na ASP w Poznaniu. Animatorka kultury, inicjatorka działań artystycznych łączących różne dziedziny sztuki. Jest współautorką filmów 55 Monika Kowalska Mathematikabsolventin an der Adam Mickiewicz Universität in Poznań (Posen) und eines Aufbaustudiums im Bereich der Integrierten Kunstedukation/ Kunsterziehung an der Akademie der Künste in Poznań. Kulturanimateurin, Initiatorin künstlerischer Aktivitäten die verschiedene Felder der Kunst verknüpfen/verbinden. Koautorin der Dokumentarfilme: „Wspomnienia z miasta L.” („Erinnerungen aus der Stadt L.”), „Opowieści z miasta G.” („Erzählungen aus der Stadt G.”) und „Czerwiak”. Gewinnerin des Kulturpreises des Präsidenten der Stadt Gorzów Wielkopolski (Landsberg), ausgezeichnet mit der Medaille der Lebuser Kunstanimateurin. Grzegorz Kowalski Germanist, Übersetzter, Hochschullehrer. Absolvent der Akademie der Künste in Poznań (Posen) und der Schule der Übersetzer und Fremdsprachen der Adam Mickiewicz Universität in Poznań, danach Hochschullehrer an dieser Schule. Zurzeit Freiberufler – vereidigter und schriftlicher Konferenzübersetzer der deutschen Sprache. 56 dokumentalnych: „Wspomnienia z miasta L.”, „Opowieści z miasta G.” i „Czerwiak”. Laureatka Nagrody Kulturalnej Prezydenta Miasta Gorzowa, uhonorowana Medalem Lubuskiego Animatora Kultury. Grzegorz Kowalski Germanista, tłumacz, wykładowca. Ukończył UAM w Poznaniu, oraz Szkołę Tłumaczy i Języków Obcych UAM w Poznaniu, potem wykładowca w tej szkole. Obecnie „wolny strzelec” – tłumacz przysięgły, pisemny i konferencyjny języka niemieckiego. Auf der Suche nach Initiativen in der deutschpolnischen Grenzregion W poszukiwaniu inicjatyw w polsko-niemieckim regionie przygranicznym Dr. Cecylia Ignar Dr Cecylia Ignar Die deutsch-polnische Grenzregion bietet einen Raum für Entwicklung von unterschiedlichen Projektideen, die eine bessere Integration der deutschen und polnischen Bürger zum Ziel haben. Es stellt sich heraus, dass gerade auf diesem Gebiet viele Leute das Bedürfnis empfinden, sich in deutsch-polnische Initiativen verschiedener Art ehrenamtlich zu engagieren. Im Laufe des Projekts Integration via Kompetenz hatte ich die Möglichkeit, Interviews mit einigen engagierten Personen durchzuführen, die aus reinem Interesse und purer Leidenschaft unterschiedliche bilaterale Projekte realisieren. Wenn man sich auf ein Interview vorbereitet, ist man gespannt, wie das Gespräch ablaufen wird, welche Informationen man erfährt, zu welchen Ergebnissen man kommt. Dies war auch bei dem Projekt Integration via Kompetenz der Fall. Wie es sich herausgestellt hat, war jedes Interview ein außergewöhnliches Erlebnis. Sehr bereichernd war es zu erfahren, wie unterschiedlich die Wege der einzelnen Personen zur Entwicklung ihrer Projektideen waren, welche Impulse sie zum Engagement geführt haben sowie zu welchen Ergebnissen sie durch ihre Tätigkeit gekommen sind. Für die Bereitschaft, ihre Lebenswege im Laufe der Interviews darzustellen, sowie für ihre zahlreichen Kommentare und Vorschläge für die Durchführung deutsch-polnischer Projekte möchte ich mich bei allen interviewten Personen ausdrücklich bedanken. Wenn man noch bedenkt, ob ehrenamtliches Engagement in bilaterale Initiativen überhaupt einen Sinn macht, soll sich unbedingt mit den Erfahrungen der interviewten Personen vertraut machen. Aber Vorsicht! Das kann auch eine ansteckende Wirkung haben! Polsko-niemiecki region przygraniczny jest obszarem rozwoju różnorodnych projektów mających na celu lepszą integrację mieszkańców Polski i Niemiec. Okazuje się, że właśnie w tym zakresie wielu mieszkańców odczuwa potrzebę zaangażowania się pro bono w najróżniejsze polsko-niemieckie projekty. W trakcie projektu Integracja przez kompetencję miałam możliwość przeprowadzenia wywiadów z kilkoma zaangażowanymi osobami, realizującymi z samego zainteresowania i prawdziwej pasji różnorodne dwustronne projekty. W trakcie przygotowań do wywiadu jest się ciekawym, jak będzie przebiegać rozmowa, jakie informacje uda się uzyskać, do jakich dojdzie się wyników. Tak samo było w przypadku projektu Integracja przez kompetencję. Jak się okazało, każdy wywiad był wyjątkowym przeżyciem. Wzbogacającym doświadczeniem było wiedza, jak różnorodne były drogi poszczególnych osób do realizacji ich pomysłów, co dało im impuls do zaangażowania się oraz jakie wyniki udało im się osiągnąć. Pragnę gorąco podziękować wszystkim respondentom za gotowość przedstawienia w trakcie wywiadów swoich dróg życiowych, jak i za liczne komentarze i propozycje realizacji polsko-niemieckich projektów. Jeżeli ktoś jeszcze się zastanawia, czy zaangażowanie pro bono w bilateralne projekty w ogóle ma sens, powinien koniecznie zapoznać się z doświadczeniami osób, z którymi przeprowadziliśmy wywiady. Ale proszę zachować ostrożność! To może być zaraźliwe! An dieser Stelle sollen diese interessanten Geschichten kurz vorgestellt werden. W tym miejscu należałoby krótko przedstawić te interesujące historie. Od Bogusława Mykietów ze Stowarzyszenia Regionalistów „Środkowe Nadodrze” dowiedziałam się, że corocznie, razem ze swoim znajomym, historykiem z Uniwersytetu Zielonogórskiego organizuje konferencję na temat historii Kostrzyna 57 Vo n B o g usł aw M y k ietów aus dem Verein Stowarzyszenie Regionalistów „Środkowe Nadodrze“ habe ich erfahren, wie er mit seinem Bekannten, Historiker aus der Universität Zielona Góra, jährlich eine Konferenz zur Geschichte von Kostrzyn und der Umgebung organisiert. Um ihrer Projektidee einen breiteren Rahmen zu verleihen sowie zusätzliche Teilnehmer in diese Initiative zu integrieren, haben sie Kontakt auch mit einem deutschen Partner, Martin Rogge aus dem Verein für die Geschichte Küstrins e.V., aufgenommen. Dadurch gewann ihre Veranstaltung einen deutsch-polnischen Charakter und somit auch ein breiteres Publikum. Den geschichtlichen Fragen widmete sich auch Zbigniew Czarnuch. Sein besonderes Interesse lag in der Untersuchung der Geschichte von Witnica. Kurz vor seiner Pensionierung begann er, sich mit der Frage auseinanderzusetzen, was nach der Vertreibung im Jahre 1945 in dieser Region passiert ist. Dies war ein Impuls für die Kontaktaufnahme mit den ehemaligen deutschen Einwohnern und ihren Kindern. Diese Tätigkeit war für Zbigniew Czarnuch auch der Ausgangpunkt für viele zusätzliche Initiativen. Ein Beispiel dafür stellt der Park der Wegweiser und der Meilensteine der Zivilisation in Witnica dar. Motivationsgründe für das Engagement in deutschpolnische Initiativen können unterschiedlich sein. Dorota Rutka, Lehrerin und Bibliothekarin aus der Schule Zespół Szkół Licealnych im. Z. Herberta in Słubice, hat zunächst nach interessanten Freizeitangeboten für sich selbst und ihre Familie in Frankfurt an der Oder gesucht. Sie hat dann auch die Informationen über solche Veranstaltungen in der Schule präsentiert und im Laufe der Zeit begann sie, deutsch-polnische Projekte für die Schüler in Zusammenarbeit mit Lehrern und Projektleitern jenseits der Oder zu organisieren. Im Rahmen von Jugendprojekten arbeitet auch Michael Dembowski aus der Organisation Kinder- und Jugendfreizeitzentrum „FRIZZ- Seelow“, der in seiner Tätigkeit gemeinsame Initiativen u.a. mit Partnern Myślibórz oder Gorzów durchführt. Als Manuela Demel vor einigen Jahren Frankfurt 58 i okolic. Aby inicjatywa nabrała rozmachu oraz aby zdobyć dodatkowych uczestników nawiązali oni kontakt z niemieckim partnerem, panem Martinem Rogge, ze Stowarzyszenia Historii Kostrzyna. W ten sposób konferencja zyskała polsko-niemiecki charakter oraz także szerszą publiczność. Zagadnieniom historycznym poświęcił się również Zbigniew Czarnuch. Jego szczególne zainteresowania koncentrowały się na badaniu historii Witnicy. Krótko przed swoją emeryturą zaczął zajmować się tematem, co wydarzyło się w tym regionie po wysiedleniach w 1945 roku. To było impulsem do nawiązania kontaktu z byłymi niemieckimi mieszkańcami oraz ich dziećmi. Dla Zbigniewa Czarnucha ta działalność była również punktem wyjścia dla szeregu dodatkowych inicjatyw. Ich przykładem jest Park Drogowskazów i Słupów Milowych Cywilizacji w Witnicy. Powody zaangażowania się w polsko-niemieckie inicjatywy mogą być różnorodne. Dorota Rutka, nauczycielka i bibliotekarka z Zespołu Szkół Licealnych im Z. Herberta w Słubicach na początku szukała dla siebie i swojej rodziny ciekawych ofert dotyczących spędzenia wolnego czasu we Frankfurcie nad Odrą. Następnie informowała o takich imprezach w szkole i z czasem zaczęła organizować polsko-niemieckie projekty dla uczniów we współpracy z nauczycielami i kierownikami projektów zza Odry. Również Michael Dembowski z organizacji Centrum dla Dzieci i Młodzieży „FRIZZ-Seelow” pracuje w ramach projektów młodzieżowych, które organizowane są wspólnie m.in. z partnerami z Myśliborza lub Gorzowa. Kiedy Manuela Demel przed kilkoma laty odwiedziła Frankfurt i Słubice w ramach obozu Eurocamp, była zachwycona okolicą i potencjałem regionu. To dało jej impuls do podjęcia studiów na Uniwersytecie Europejskim Viadrina jak i do organizacji różnorodnych polsko-niemieckich projektów młodzieżowych, m.in. Sommercamp. Obecnie pracuje z grupą zaangażowanej młodzieży z Frankfurtu i Słubic nad utworzeniem Polsko-Niemieckiego Parlamentu Młodzieży. W podwójnym mieście Frankfurt-Słubicach swoją działalność pro bono rozpoczęła również Gunhild und Słubice im Rahmen von Eurocamp besucht hat, war sie von der Umgebung und Potenzial dieser Region begeistert. Dies motivierte sie zum Studium an der Europa-Universität Viadrina sowie auch zur Organisation von diversen deutsch-polnischen Jugendprojekten, u.a. Sommercamp. Mit einigen engagierten Jugendlichen aus Frankfurt und Słubice arbeitet sie jetzt an Gründung des Deutsch-Polnischen Jugendparlaments. In der Doppelstadt Frankfurt-Słubice begann ihre ehrenamtliche Tätigkeit auch Gunhild Strauch, die zusammen mit ihren Bekannten den Verein Kunstgriff e.V. gegründet hat. Das Ziel dieser Organisation ist es, Frankfurter und Słubicer Bürger mit den Studenten durch Kultur zusammenzubringen sowie Kulturprojekte zu fördern. 2007 entschied sich Katrin Becker, als aktives Mitglied der Deutsch-Polnischen Gesellschaft Brandenburg zu arbeiten. Während dieser Tätigkeit organisierte sie u.a. einen deutsch-polnischen Tandemsprachkurs in Frankfurt und Słubice sowie auch einen deutschpolnischen Stammtisch. Für Helga Grune war es auch wichtig, sich an deutschpolnischen Initiativen zu beteiligen. Aus diesem Grunde begann sie, sich in die Arbeit des Vereins My Life erzählte Zeitgeschichte e.V. zu engagieren, der biografische Erzählungen verschiedener Art sammelt und im Archiv für die Nachwelt aufbewahrt. 2007 wurde der Verein als „Ausgewählter Ort im Land der Ideen“ im Rahmen der Initiative „Deutschland Land der Ideen“ ausgezeichnet. Wichtig ist, dass diese Organisation von Dr. Krzysztof Wojciechowski gegründet wurde, der sich auch in viele andere Maßnahmen zur Förderung der deutsch-polnischen Integration in der Grenzregion, u.a. im Rahmen von der Stiftung für das Collegium Polonicum, einsetzt. Ein weiteres Beispiel für bilaterale Initiativen in der Grenzregion stellt zweifellos auch die Tätigkeit der Deutsch-Polnischen Seniorenakademie dar, die von Henryk Rączkowski vor elf Jahren initiiert wurde. Vor elf Jahren hat er gemerkt, dass viele ältere Menschen in Frankfurt und Słubice noch aktiv sein und sich an unterschiedlichen Initiativen beteiligen möchten. Diese Überlegung motivierte ihn zur Gründung der Strauch, która razem ze swoimi znajomymi utworzyła stowarzyszenie Kunstgriff e.V. Celem tej organizacji jest zbliżenie poprzez kulturę mieszkańców Frankfurtu i Słubic ze studentami oraz wspieranie projektów z dziedziny kultury. W 2007 roku Katrin Becker rozpoczęła pracę jako aktywna członkini Towarzystwa Polsko-Niemieckiego Brandenburgii. W czasie tej działalności zorganizowała m.in. polsko-niemiecki tandemowy kurs językowy we Frankfurcie i Słubicach jak i polsko-niemieckie regularne spotkania Stammtisch. Dla Helgi Grune także ważny był udział w polskoniemieckich inicjatywach. Z tego powodu zaangażowała się w pracę w stowarzyszeniu My Life Erzählte Zeitgeschichte e.V., które zbiera biograficzne opowieści różnego typu i przechowuje je w archiwum dla potomności . W 2007 roku Stowarzyszenie zostało wyróżnione jako „Wybrane miejsce w kraju pomysłów” w ramach inicjatywy „Niemcy krajem pomysłów”. Ważne jest to, że tę organizację utworzył dr Krzysztof Wojciechowski, który także angażuje się w wiele różnych działań wspierających polsko-niemiecką integrację w regionie przygranicznym, m.in. w ramach Fundacji na rzecz Collegium Polonicum. Kolejnym przykładem bilateralnych inicjatyw w regionie przygranicznym jest działalność Polsko-Niemieckiej Akademii Seniorów, zainicjowanej przed 11 laty przez Henryka Rączkowskiego. Przed 11 laty zauważył on, że wiele starszych osób we Frankfurcie i w Słubicach jest nadal aktywnych i chce brać udział w różnego rodzaju inicjatywach. Te przemyślenia dały mu impuls do utworzenia Akademii Seniorów, która od początku swojej działalności organizuje regularne wykłady na temat historii i bieżących problemów w Niemczech i Polsce. Popularność Polsko-Niemieckiej Akademii Seniorów nie ustaje. Na organizowane zajęcia wciąż przychodzą słuchacze z Frankfurtu, Słubic i okolic, zainteresowani uzyskaniem informacji o regionie. Historie poszczególnych osób pozwalają unaocznić sobie, że te pozornie drobne działania mogą przyczynić się do wzajemnej integracji i współpracy. W dalszej części chcę przedstawić fragmenty wywiadów. 59 Seniorenakademie, die seit Anfang ihrer Tätigkeit regelmäßig Lehrveranstaltungen zur Geschichte und zu aktuellen Zeitfragen in Deutschland und in Polen organisiert. Die Popularität der DeutschPolnischen Seniorenakademie lässt nicht nach. Immer wieder kommen zu ihren Veranstaltungen Besucher aus Frankfurt, Słubice und Umgebung, die etwas Interessantes von der Grenzregion erfahren möchten. Wie sich an den Geschichten der einzelnen Personen veranschaulichen lässt, können solche scheinbar kleine Schritte zur gegenseitigen Integration und Zusammenarbeit beitragen. Nun sollen die Teile aus den Interviews vorgestellt werden. 60 Katrin Becker, DeutschPolnische Gesellschaft Brandenburg (DPG) Katrin Becker, NiemieckoPolskie Towarzystwo (DPG) Seit 2007 ist sie aktives Mitglied in der DPG. Seit 2011 ist sie Vorstandsmitglied und leitet die Außenstelle in Frankfurt (Oder). Sie organisiert deutsch-polnische Tandemsprachkurse in Frankfurt und Słubice, einen Tandemstammtisch, etc. Sie ist seit 10 Jahren in Frankfurt (Oder), Alumna der Viadrina. Od roku 2007 jest aktywnym członkiem Towarzystwa. Od roku 2011 członek zarządu i kierownik oddziału zamiejscowego we Frankfurcie nad Odrą. Organizuje niemiecko-polskie tandemowe kursy językowe we Frankfurcie nad Odrą i Słubicach, koło spotkań, itd. Mieszka od 10 lat we Frankfurcie nad Odrą. Jest absolwentką Viadriny. Über ihre Arbeit Der Tandemkurs richtet sich an Menschen beiderseits der Oder, die Vorkenntnisse in Bezug auf Deutsch bzw. Polnisch haben. Der Kurs richtet sich an Menschen abgesehen vom Alter, Geschlecht. Keine Einschränkungen. Es ist so konzipiert, dass die Leute sich einmal im Monat an verschiedenen Orten treffen und dort Freitag und Samstag zusammen verbringen. Das beginnt am Freitagnachmittag. Sie können dann Jej praca Kurs tandemowy skierowany jest do osób z obydwu stron Odry posiadających już wstępną znajomość języka niemieckiego lub polskiego. Kurs skierowany jest do osób niezależnie od wieku i płci. Nie ma żadnych ograniczeń. Koncepcja kursu jest spotkanie osób jeden raz w miesiącu w dowolnym miejscu, gdzie spędzają razem piątek i sobotę. Rozpoczyna się to 61 die Sprache kennen lernen, in Tandem arbeiten, sich auch gegenseitig kennen lernen.“ „ … ein Tandemstammtisch […]. Leute treffen sich einmal im Monat, meistens auch ohne bestimmte Themen oder so. Es kommen Leute aus der Region, d.h. Frankfurt, Słubice, von weiter weg, die sich austauschen, die einfach miteinander über diverse Themen sprechen, diskutieren. Das sind schon nette Begegnungen daraus entstanden, also einmal wurden wir zum Beispiel eingeladen nach Świecko, zu dieser gemeinsamen Polizei- und Zolldienst. Das war eben jemand, der bei dem ersten Treffen dabei war und dann für uns in Świecko eine kleine Führung gemacht hat.“ w piątek popołudniu. Uczestnicy mogą poznawać język, pracować w tandemie, wzajemnie się poznawać.“ „ … koło spotkań tandemowych […]. Ludzie się spotykają raz w miesiącu, również bez jakiejkolwiek określonej tematyki lub tak dla siebie. Przyjeżdżają osoby z regionu Frankfurtu, Słubic, z o wiele dalszych zakątków, którzy się wymieniają, rozmawiają na różne tematy, dyskutują. Są to miłe spotkania, raz zostaliśmy zaproszenie do Świecka, do wspólnej siedziby policji i służb celnych. To był ktoś, kto był na pierwszym spotkaniu i później oprowadził nas po siedzibie w Świecku.“ Gründe für ihre Projektinitiative „Z racji faktu, że tutaj mieszkam, że pracuję, że mieszka tutaj cała moja rodzina , ważne jest dla mnie aby się również tutaj zaangażować i na miejscu, w regionie coś zainicjować.“ „Dadurch, dass ich hier lebe, dass ich meinen Lebensmittelpunkt hier habe, dass ich hier arbeite, dass meine Familie hier wohnt, ist es mir wichtig, dass ich mich auch hier engagiere und vor Ort, in der Region etwas bewegen kann.“ Interessante Situationen aus ihrer Tätigkeit „Schön ist die Situation immer, wenn man das, was man realisieren wollte, funktioniert, z.B. wenn Leute zu den Veranstaltungen gekommen sind.“ Bedürfnisse „Vielleicht generell würde ich mir wünschen mehr gegenseitiges Interesse füreinander, mehr Information ist auch wichtig, damit Leute wissen könnten, was zum Beispiel in Słubice passiert, welche Themen gerade in Polen diskutiert werden. Ich denke, dass auch bei den Medien mehr grenzüberschreitend getan werden kann, z.B. dass man in der Märkischen Oderzeitung finden könnte, was gerade in Polen aktuell ist. Wichtig ist auch mehr Sprache. Ohne Sprache funktioniert die Kommunikation nicht.“ Motivation für ihr Engagement „Es ist mir auch wichtig, selbst Initiative zu ergreifen und einfach das zu realisieren, wo man sonst nicht die Möglichkeit hat.“ 62 Powody zainicjowania projektu Ciekawe sytuacje z jej działaności „Sytuacja ciekawa jest wówczas, kiedy to co sie chciało zrealizować, zafunkcjonuje, np. kiedy ludzie przychodzą na spotkania.“ Potrzeby „Może generalnie życzyłabym sobie więcej wzajemnego zainteresowania, potrzebnych jest więcej informacji, aby ludzie wiedzieli, co się np. dzieje w Słubicach, na jakie tematy aktualnie dyskutuje się w Polsce. Sądzę, że również media mogą zrobić o wiele więcej zakresie ponadgranicznym, np. by w Märkische Oderzeitung można znaleźć, co aktualnie dzieje się w Polsce. Ważne jest by znać więcej języka. Bez języka komunikacja nie funkcjonuje.“ Motywacja do działania „Dla mnie jest ważne aby samemu wziąć inicjatywę w swoje ręce i to po prostu realizować, podczas gdy gdzie indziej nie miałoby się tej możliwości.“ Zbigniew Czarnuch Zbigniew Czarnuch Zbigniew Czarnuch ist pensionierter Geschichtslehrer und seit vielen Jahren befasst er sich mit der Geschichte dieser Stadt und dieser Region. Dies hat zur Folge, dass er riesige Bereiche der deutsch-polnischen Verhältnisse überquert hat. Der Anfang entstand aus der Geschichte, jetzt funktionieren sie auf ganz anderen, eigenständigen Ebenen der gesellschaftlichen, wissenschaftlichen, touristischen u. ä. Kontakten. Zbigniew Czarnuch jest emerytowanym nauczycielem historii i od wielu lat zajmuję sięhistorią tego miasta i regionu. To spowodowało, że przeszedłem ogromny obszar relacji polsko-niemieckich. Początek brał się z historii, a teraz funkcjonują one na zupełnie innych samodzielnych płaszczyznach kontaktów i towarzyskich, i naukowych, turystycznych, itd. Motivation für seine Tätigkeit „In Anbetracht dessen hat mich der Slogan „Proletarier aller Länder, vereinigt Euch!“ fasziniert, weil, wie Marx sagte, die Arbeiter keinen Vaterland haben und ihre Kraft darin liegen kann, dass sie grenzübergreifend arbeiten können. Das war für mich der erste Schritt in den Beziehungen zu den Deutschen, die Abkehr von dem Schema der Feindseligkeit ihnen gegenüber, dem Schema, das mir trotz der Offenheit, die ich vom Hause herausgetragen habe, später infolge der Sozialisierung und pädagogischer Erziehung in Motywacja dla jego pracy „Wobec tego zafascynowało mnie hasło: „Proletariusze wszystkich krajów łączcie się!”, bo ono przez sformułowanie Marksa, że robotnicy nie mają ojczyzny, a ich siła może polegać na tym, żeby pracować ponad granicami. To był mój pierwszy krok w relacjach z Niemcami, odejście od schematu wrogości wobec Niemców, schematu, który mimo otwartości wyniesionej z rodziny, potem w wyniku socjalizacji i pedagogicznego wychowywania szkoły, kościoła, prasy, propagandy, literatury, malarstwa, Niemiec był uosobieniem wszystkiego, co najgorsze.” 63 der Schule, Kirche, Presse, Propaganda, Literatur, Malerei eingeprägt worden ist, dass der Deutsche das Allerschlimmste verkörpert.“ „Deshalb dieser Internationalismus, der mir in dem Russen, dem Tschechen, dem Litauer, dem Deutschen keinen Feind suchen ließ, weil er ein gleiches Opfer der Manipulation ist, wie ich. Damals habe ich viele großartige Kontakte mit Deutschen geknüpft.” „Schrittweise fing ich an, weiter zu gehen und so fing der riesige, wundervolle Abschnitt der das betrifft, was mir in diesem Bereich gelungen ist.“ Und jetzt erscheint die Kategorie des Menschenrechts als eine Gegenüberstellung zu dem Paradigma des Rechts der Nation. Dies erlaubte mir einen anderen Blick auf die deutsch-polnischen und ukrainischpolnischen Verhältnisse zu werfen.“ „Der Weg verbindet uns mit der Welt. Über diesen Weg erreichen uns verschiedene Sachen.“ Interessante Begebenheiten aus seiner Arbeit „Ich habe mich an meine Bekannten gewandt, die von den Deutschen besucht worden sind, die früher in ihrem Haus gewohnt hatten. Ich sagte: ‘Hör mal, Du hast Kontakte. Ich würde gerne mit diesen Deutschen eine Bekanntschaft schließen, die haben vielleicht irgendwelche Bücher’. So bekam ich eine Reihe von Publikationen.“ Thematische Schwerpunkte seiner Arbeit „Dieses Buch hat folgendes zum Inhalt: auf diesem Gebiet, insbesondere innerhalb der letzten zwanzig Jahren, hat sich etwas Besonderes vollgebracht. Ich habe für mich selbst eine mir bisher unbekannte Welt der sechziger, siebziger und achtziger Jahre entdeckt, in der die vertriebenen Deutschen von der anderen Oderseite kamen, um sich ihre Häuser durch den Zaun anzuschauen. Typische Reaktion, typische Situation – der Deutsche steht hinter dem Zaun, der polnische Hauseigentümer kommt entgegen und fragt: „Wen suchen Sie?“ (nach dem Krieg konnten viele Polen sich noch auf Deutsch verständigen). 64 „Stąd ten internacjonalizm, który mi nie kazał ani w Rosjaninie, ani w Czechu, ani w Litwinie, Niemcu szukać wroga, bo to jest taka ofiara manipulacji jak i ja. Wówczas nawiązałem wiele fantastycznych kontaktów z Niemcami.” „Stopniowo zacząłem iść dalej i rozpoczął się ogromny, piękny rozdział dotyczący tego, co udało mi się zrobić na tej niwie.” „A teraz pojawiła się kategoria prawa człowieka jako przeciwstawienie dla paradygmatu prawa narodu. To pozwoliło mi zupełnie inaczej spojrzeć na stosunki polsko-niemieckie, polsko-ukraińskie.” „Droga nas łączy ze światem. Drogą docierają rozmaite rzeczy.“ Ciekawe sytuacje z jego pracy „Zwróciłem się do moich znajomych, do których przyjeżdżali Niemcy, którzy mieszkali w tym domu. Powiedziałem: „Słuchaj, ty masz kontakty. Ja bym chciał z nimi, z tymi Niemcami nawiązać znajomość, może mają jakieś książki”. Dzięki temu dostałem szereg publikacji.“ Główne zakresy jego działalności „Ta książka jest następująca: dokonało się coś niezwykłego na tym terenie, w ostatnich dwudziestu latach w szczególności. Ja odkryłem tu dla siebie nieznany mi dotąd świat, że przez lata sześćdziesiąte, siedemdziesiąte, osiemdziesiąte Niemcy zza Odry, ci, którzy byli przepędzeni, przychodzili zobaczyć tę swoją chałupę zza płotu. Typowa reakcja, typowa sytuacja - Niemiec stoi za płotem, wychodzi Polakgospodarz i pyta: „Państwo do kogo?” (po wojnie jeszcze mnóstwo Polaków potrafiło się dogadać po niemiecku). Po chwili rozmowy polski gospodarz zaprasza Niemca, stawia kawę, herbatę, wódkę i w bardzo wielu przypadkach zaczynała się przyjaźń, kontakty trwające latami. To był masowy ruch, o czym my nie wiemy. Nie słyszałem, żeby ktoś wcześniej o tym pisał kiedykolwiek.” Nach einem kurzen Gespräch lädt der polnische Hauseigentümer den Deutschen zum Kaffee, Tee oder Schnaps ein und in vielen Fällen entstehen dabei langjährige Freundschaften. Das war eine massenhafte Bewegung, von der wir nichts wissen. Ich habe nie gehört, dass jemand bisher irgendetwas darüber geschrieben hat.“ 65 Michael Dembowski, Organisation Kindervereinigung Frizz Seelow Michael Dembowski, Organizacja stowarzyszenia dzieci Frizz Seelow Michael Dembowski ist ursprünglich Diplomingenieur, hat sich 1994 als Sozialmarketingfachkraft (mit der Zusatzqualifikation Erlebnispädagogik) in Müncheberg in einem mehrjährigen Studium weiterqualifiziert. Dort hat er als Praktikumsprojekt einen Jugendklub gegründet. Der Organisation Frizz ist er vor zweieinhalb Jahren beigetreten. Sie veranstalten Ferienprojekte mit Kindern, vor allem Integration- und Demokratisierungsprojekte und deutsch-polnische Begegnungen, u.a. existieren Partnerschaften mit Kostrzyn, Mysliborz und Gorzów. Michael Dembowski jest przede wszystkim dyplomowanym inżynierem, w roku 1994 kształcił się dalej na kolejnych studiach jako specjalista ds. marketingu społecznego (wraz z dodatkowymi kwalifikacjami w zakresie pedagogiki). Tam założył w ramach praktyki klub młodzieżowy. Do Organizacji Frizz przystąpił przed dwoma i pół laty. Organizują projekty wakacyjne z dziećmi, przede wszystkim integracyjne i demokratyzacyjne oraz niemieckopolskie spotkania, m.in. partnerstwa z Kostrzynem, Myśliborzem i Gorzowem. Gründe für seine Initiative Powody jego inicjatywy 66 „Ich habe über den Vater meines Vaters, der aus Polen ist, einfach Sympathie für das Nachbarvolk. Mir war immer auch die polnische Sprache wichtig und ich wollte sie auch lernen. Das ist einfach aus meiner Herkunft. Daher interessiert mich das.“ „Poprzez ojca mojego ojca, który jest z Polski, mam sympatię do narodu naszych sąsiadów. Zawsze ważny był też dla mnie język polski i chciałem się go także uczyć. Wynika to z mojego pochodzenia. Dlatego też mnie to interesuje.“ Motivation Motywacja „Nachhaltigkeit. Es begeistert mich, den jungen Menschen zu helfen, dass sie Standpunkt im Leben haben und sie verteidigen können und nicht gleich von dem ersten Problem gleich anknicken sondern einfach auch Optimismus zeigen und immer wieder aus jedem Tag das Beste herausziehen.“ „Ich möchte meine Arbeit so lange machen, wie das noch geht, damit die Jugendlichen einfach partizipieren, dass sie in ihren Städten oder Gemeinden teilhaben, durch Projekte, Initiativen beflügelt werden.“ „Ich mache diese Integrationsmaßnahmen, um die Menschen in gewissem Maße für andere Völker und Kulturen zu sensibilisieren.“ „Wytrwałość. Zachwyca mnie zawsze pomaganie młodym ludziom, że mają swój punkt widzenia w życiu i że mogą go bronić i nie załamują się od razu przy pierwszych problemach lecz posiadają także optymizm i zawsze starają się uczynić z dnia to co najlepsze.“ „Chciałbym wykonywać swoja pracę tak długo, jak tylko to będzie możliwe aby młodzi ludzie uczestniczyli w tym, by w swoich miastach lub gminach mieli udział, poprzez projekty, inicjatywy, by to ich uskrzydlało.“ „Pracuje w tych działaniach integracyjnych by wyczulić ludzi w pewnym sensie na inne narody i kultury.“ Interessante Situationen aus seiner Tätigkeit „Was mich auch beeindruckt hat, war die Liebe und Hingabe, wie die polnischen Gastgeber dieses Projekt auf ihrer Seite vorbereitet haben, mit uns gemeinsam durchgeführt haben, ausgewertet haben.“ Schwierigkeiten „Es ist immer wieder schwierig, Fördermittel zu bekommen. Man muss immer mehrere Anträge schreiben. […] Es ist leider manchmal so, dass eine Maßnahme überhaupt nicht stattfinden kann, weil man ans Geld einfach nicht kommt.“ Ciekawe sytuacje z jego działalności „To co mnie zadziwiło, to wielkie zamiłowanie i oddanie, z jakim nasi polscy gospodarze przygotowali po swojej stronie projekt, wspólnie z nami przeprowadzili go i ocenili.“ Trudności „Zawsze jest trudno znaleźć środki na promocję. Trzeba zawsze wypisywać coraz to nowe wnioski. […] Niestety czasami tak bywa, że dane projekty nie odbywają się w ogóle, ponieważ po prostu nie można zdobyć pieniędzy.“ 67 Manuela Demel, Deutsch-Polnisches Jugendparlament (Frankfurt (Oder) – Słubice) Manuela Demel, Niemiecko-Polski Parlament Młodzieży (Frankfurt nad Odrą – Słubice) 23 Jahre alt, studiert an der Viadrina seit dem Sommersemester 2008 Kulturwissenschaften. Sie leitet viele Projekte, u.a. in Frankfurt, die mit der Internationalität zu tun haben. Aktuell ist sie Gesamtkoordinatorin von einem deutsch-polnischen Sommercamp, aus dem heraus sich das deutschpolnische Jugendparlament gegründet hat. 23 lata, studiuje na Viadrinie od semestru letniego 2008 kulturoznawstwo. Prowadzi wiele projektów, m.in. we Frankfurcie, które wiążą się z międzynarodową współpracą. Aktualnie jest główną koordynatorką niemiecko-polskiego obozu letniego , z którego również powstał Niemiecko-Polski Parlament Młodzieży. Anfänge Es ist schwierig, das zusammenzuhalten, gerade auch am Anfang, wenn das noch nicht etabliert ist. Deswegen hoffe ich, dass wir so schnell wie möglich dieses Jugendparlament etabliert bekommen. Dann bekommt das eine Gestalt. Ziele ihrer Tätigkeit „Es gibt auch diesen Stereotyp, von den Polen, die immer prügeln wollen oder von den Deutschen, die nach Słubice kaufen gehen und sind arrogant. Es geht uns also auch darum, solche Stereotype abzubauen. Ich glaube, dass man durch persönliche Kontakte sehr viel davon abbauen kann und darum geht es auch, dass man sich kennen lernt, dass die Freundschaften auch daraus entstehen, dass man sich gegenseitig auch hilft, dass sich jeder weiter entwickeln kann.“ „Es geht auch um diese große Idee, die wurde vor drei Jahren, glaube ich, entwickelt, diese Stadt 2020, diese deutsch-polnische Doppelstadt. Es geht also darum, sich daran zu beteiligen, hier einen Stadtraum zu schaffen, der zwar in zwei Ländern liegt, aber das es trotzdem möglich ist, hier einen gemeinsamen Raum zu schaffen, um gemeinsam Projekte zu entwickeln, sich zu treffen.“ 68 Początki Trudno jest utrzymać coś, co jeszcze nie wykształciło się do końca. Dlatego mam nadzieję, że ten parlament młodzieżowy ukształtuje się tak szybko jak tylko będzie to możliwe. Wówczas będzie miał on już swoja formę. Cele jej działania „Istnieje zawsze ten stereotyp o Polakach, którzy są nastawieni bojowo lub o Niemcach, którzy idą do Słubic na zakupy i są aroganccy. Nam chodzi również o to, by eliminować takie właśnie stereotypy. Wierzę, że poprzez osobiste kontakty można wiele można wyeliminować. Chodzi więc o to by poznawać się, aby przyjaźnie, które z tego wynikają pomagały wzajemnie się rozwijać.“ „Chodzi również o ten wielki pomysł, który powstał przed trzema laty, jak sądzę, podwójne niemieckopolskie miasto w 2020 roku. Chodzi o wzięcie udziału w stworzeniu przestrzeni miejskiej , która co prawda leży w dwóch krajach, czyni jednak możliwym stworzenie wspólnej przestrzeni miejskiej, by tworzyć wspólne projekty, rozwijać je, spotykać się.“ „Głównym celem jest stworzenie przestrzeni, w której ludzie z Frankfurtu i Słubic ale też ludzie z uniwersytetu i z miasta będą mogli się spotkać.“ „Das Hauptziel ist einen Raum zu schaffen, in dem sich Menschen aus Frankfurt und Słubice, aber auch Menschen aus der Uni und der Stadt zusammen kommen können.“ Motivation „Als ich vor sechs Jahren zu ersten Mal in Frankfurt war und über diese Brücke gegangen bin, war ich so fasziniert von diesem Ort.“ Zukunftspläne „Problem ist, dass wir Nachwuchs brauchen. Wir brauchen neue Leute, die zu uns kommen, weil diejenigen, die schon lange dabei sind, mit der Schule fertig sind und zum Studieren auch irgendwohin gehen möchten. Wir brauchen Leute aus Frankfurt und Słubice, die da sind und die Lust dazu haben. Das ist die Aufgabe für das nächste Jahr, das Jugendparlament zu etablieren und neue Mitschreiter zu finden.“ Grenzregion „Wir leben in der Grenzregion, die polnischen Leute mehr als die deutschen, weil die hier zu einer deutschen Schule gehen. Dadurch, dass wir aber miteinander zu tun haben, leben wir auch in zwei Räumen, zwei Stadträumen, zwei Ländern und das ist die Realität hier und da möchten wir uns jetzt beteiligen. […] Also gut, ich war auch fasziniert von diesem Ort.“ Ihre Vorschläge für andere Engagierte „Mein Tipp wäre auch nicht aufgeben und darauf eingehen, dass ein Projekt auch dynamisch verlaufen kann. Manchmal kann ein Projekt am Ende vielleicht nicht so aussehen, wie man sich am Anfang überlegt hat. Aber so ist es, sonst wäre das kein Beteiligungsprojekt.“ Jej Motywacja „Kiedy byłem przed 6 laty pierwszy raz we Frankfurcie i przechodziłem przez most byłem tak zafascynowany tym miejscem.“ Plany na przyszłość „Problemem jest to, że potrzebujemy kolejnego pokolenia. Potrzebujemy nowych ludzi, którzy przyjadą do nas, ponieważ ci, którzy są z nami długo, ukończyli szkoły i chcieliby pójść gdzieś na studia. Potrzebujemy ludzi z Frankfurtu i Słubic, którzy są na miejscu i mają chęć współpracować. To jest zadanie na następny rok, by ukształtować parlament młodzieżowy i znaleźć nowych współpracowników.“ Region przygraniczny „Żyjemy w regionie przygranicznym, Polacy więcej aniżeli Niemcy, ponieważ chodzą tutaj do niemieckiej szkoły. Poprzez fakt, że mamy ze sobą do czynienia, żyjemy w dwóch przestrzeniach, w dwóch obszarach miejskich, dwóch krajach i taka jest rzeczywistość i w niej też chcemy uczestniczyć. […] Dobrze, ja byłem także zafascynowany tym miejscem.“ Jej propozycje dla innych zainteresowanych „Moja rada to nie poddawać się i podejmować te wyzwania, by projekt mógł przebiegać dynamicznie. Czasami projekt na koniec być może nie wygląda tak, jak na początku zakładaliśmy ale tak to już jest. Inaczej nie byłby to projekt, w którym uczestniczymy.“ 69 Helga Grune, My Life e.V. Helga Grune wohnt in Frankfurt (Oder) und ist Renterin. Sie arbeitet ehrenamtlich für den Verein My Life, wo sie erzählte Lebensgeschichten verschiedenster Art sammeln. Der Verein hat ein Archiv im Collegium Polonicum. My Life veranstaltet u.a. Erzählnachmittage in der Stadtbibliothek in Frankfurt (Oder). Über ihre Arbeit Wir sind sehr dankbar, dass wir im CP unser Archiv haben können, wo wir diese Lebensgeschichten auch aufbewahren. Das ist eigentlich der große Rahmen. Wir sind eher ein kleiner Verein, wir haben einige Mitglieder, die aber mehr oder weniger aktiv sind. Projektentwicklung „Das hat sich so ergeben. Als Frankfurterin bin ich der Ansicht, dass die Brücke als Brücke gedacht ist und nicht als Trennlinie. Das ist schon eine Einstellung.“ Motivation für ihr Engagement „Als Frankfurterin bin ich der Ansicht, dass die Brücke als Brücke gedacht ist und nicht als Trennlinie. Das ist schon eine Einstellung. Von daher bin ich vielleicht auch darauf gekommen. Ich habe in der Zeitung ein Inserat gelesen, dass der Verein interessierte Mitglieder sucht. Das war mein Ansatz. Dann fand ich hier eine sehr interessierte Gruppe, deutschpolnische Gruppe vor.“ „Erstmal ist das der Kontakt mit den verschiedenen Menschen. Jedes Leben ist anders. Jedes Mal erlebt man eine Überraschung. Das ist schon furchtbar interessant! Es ist eine tolle Rentnerbeschäftigung.“ Schwerpunkte ihrer Tätigkeit „Das ist immer noch schwer, so ein Interview durchzuführen. Wir machen das nicht so, dass wir uns irgendwelche Fragen überlegen, sondern wir lassen den Leuten frei erzählen. Das ist schon sehr schwer. Man muss in dem Moment auf das Leben eingehen. 70 Helga Grune, Stowarzyszenie My Life Helga Grune mieszka we Frankfurcie nad Odrą i jest rencistką. Pracuje charytatywnie dla Stowarzyszenia My Life, gdzie gromadzi opowiedziane różnego rodzaju historie życiowe. Stowarzyszenie posiada archiwum w Collegium Polonicum. My Life organizuje miedzy innymi wieczorki z opowiadaniami w bibliotece miejskiej we Frankfurcie nad Odrą. Jej praca Jesteśmy bardzo wdzięczni, że w CP możemy mieć nasze archiwum, gdzie przechowujemy te życiowe historie. To jest właściwie ten duży zakres. Jesteśmy małym stowarzyszeniem, mamy kilku członków, którzy sa mniej lub bardziej aktywni. Rozwój projektu „To wyszło ta po prostu. Jako mieszkanka Frankfurtu jestem zdania, że most pomyślany jest jako most a nie linia dzieląca. Takie jest nastawienie.“ Motywacja dla jej zaangażowania „Jako mieszkanka Frankfurtu jestem zdania, że most pomyślany jest jako most a nie linia dzieląca. Takie jest nastawienie. Dlatego też właśnie chyba na to wpadłam. Przeczytałam w gazecie ogłoszenie, że stowarzyszenie szuka osób zainteresowanych. Takie było moje założenie. Później spotkałam tutaj bardzo ciekawą grupę, polsko-niemiecką.“ „Po pierwsze to kontakt z różnymi ludźmi. Każde życie jest inne. Za każdym razem człowiek przeżywa niespodziankę. To jest niesamowicie interesujące! Jest to świetnym zajęciem dla rencistki.“ Główne zakres działalności „Jest jeszcze trudno przeprowadzić wywiad. Nie robimy tego w taki sposób, by wymyślać jakieś pytanie. Powalamy ludziom po prostu opowiadać. To jest już bardzo trudne. W tym momencie trzeba Darauf kann man sich vorher nicht vorbereiten. Da muss man einerseits mitdenken, andererseits weiterdenken oder schon vorausdenken. „Wir sind hier in der Region, wir sind auch ein deutschpolnischer Verein. Wir haben deutsche und polnische Mitglieder. Die Personen, die wir interviewen, sind auch deutsch oder polnisch. Es ist unser Anliegen, dass wir einfach zusammen arbeiten.“ Interessante Situationen aus ihrer Arbeit „Wenn jetzt ein Pole hört, was ein Deutscher erlebt hat und wenn der Pole erzählt, dass er auch vertrieben ist von weiter weg, dann ist das manchmal für die Deutschen neu. Die Vertreibungsgeschichte ist aber gleich. Das vereint.“ Bedürfnisse „Wenn jetzt eine Straßenbahn über die Oder fährt oder eine Verkehrsanbindung entwickelt wird, die jetzt im Gespräch ist, wäre sehr gut. Das hätte schon längst passieren sollen.“ porozmawiać o życiu. To jest już bardzo trudne. Do tego nie można się wcześniej przygotować. W takim przypadku należy już z jednej strony myśleć, z drugiej strony sięgać myslami dalej lub tez nawet przewidywać. „Jesteśmy tutaj w regionie, jesteśmy polsko-niemieckim stowarzyszeniem. Mamy niemieckich i polskich członków. Osoby, z którymi przeprowadzamy wywiad są również Niemcami lub Polakami. Naszym zadaniem jest po prostu współpracować ze sobą.“ Ciekawe sytuacje z jej pracy „Jeśli Polak słyszy teraz co przeżył Niemiec a jeśli Polak opowiada, że także został przesiedlony z innego dalekiego miejsca, wówczas jest to czasami dla Niemca nowe. Historia przesiedleńców jest jednak jednakowa. To jednoczy.“ Potrzeby „Jeżeli teraz przez Odrę będzie przejeżdżał tramwaj lub zostanie zrealizowane połączenie komunikacji miejskiej, na temat którego aktualnie toczą się rozmowy, to byłoby to bardzo dobrze. Powinno to być już dawno zrealizowane.“ 71 Bogusław Mykietów Bogusław Mykietów Bogusław Mykietów ist selbständig. Er verkauft und gibt Bücher heraus. Außerdem beschäftigt er sich mit der Organisation der historischen Tagungen über Küstrin und Umgebung mit Teilnehmern aus Deutschland und Polen. Bogusław Mykietów prowadzi własną działalność gospodarczą. Zajmuje się sprzedażą i wydanictwem książek. Poza tym zajmuje się on organizowaniem sesji historycznych na temat Kostrzyna i okolic z udziałem gości z Polski i Niemiec Über seine Arbeit Jego praca „Alles begann mit Międzyrzecz (Meseritz). Wir haben drei Tagungen durchgeführt, eine pro Jahr, danach kam das Angebot aus Kostrzyn (Küstrin). Die haben mit den Küstriner Festungstagen angefangen. Außer der Unterhaltung für die Besucher, also z.B. ritterlichen Jahrmarkt, Kanonenschießen, fehlte ihnen eine populärwissenschaftliche, historische Tagung über die Stadt und die Festung Kostrzyn.“ „Od tego zaczęliśmy, od Międzyrzecza. Zrobiliśmy trzy sesje, co roku jedna, i później przyszła propozycja z Kostrzyna. Oni zaczęli organizować Dni Twierdzy Kostrzyn. Poza zabawami dla ludzi, czyli np. jarmarkiem rycerzy i strzelaniem z armaty, brakowało im popularno naukowej sesji historycznej na temat miasta i twierdzy Kostrzyn.” 72 Projektentwicklung Rozwój projektu „Diese Interessen waren schon früher da, aber erst später haben sie die Früchte in der Form einer Zusammenarbeit und Veranstaltung historischer Tagungen mit den Deutschen getragen. In dem Moment, als wir mit der Veranstaltung der Tagungen in Küstrin angefangen haben, dann habe ich - um dies an ein breiteres Publikum und an viele Autoren zu richten, - auch dem deutschen Verein für die Geschichte Küstrins, dessen Vorsitzende Herr Martin Rogge ist, die Teilnahme vorgeschlagen. Damals kontaktierte ich ihn und schlug eine Zusammenarbeit bei der Vorbereitung dieser Tagung vor, die darauf beruhen sollte, Texte für diese Tagung anzumelden. Daher werden an unseren Tagungen auch die Teilnehmer aus Deutschland vertreten und Herr Martin Rogge lädt auch unsere Leute zu seinen Vorlesungen ein.“ „Te zainteresowania już wcześniej były, ale dopiero później zaowocowały współpracą i organizowaniem sesji historycznych z Niemcami. W momencie gdy zaczęliśmy organizować sesje w Kostrzynie to wtedy, żeby skierować to do szerszej publiczności, do wielu autorów to zaproponowałem też udział niemieckiemu Stowarzyszeniu na rzecz Historii Kostrzyna, którego prezesem jest pan Martin Rogge. Wówczas skontaktowałem się z nim i zaproponowałem udział w organizacji tej sesji, która miała polegać na zgłaszaniu przez nich tekstów, które w trakcie sesji miały być wygłaszane. Stąd w naszych sesjach biorą udział również uczestnicy z Niemiec, a pan Martin Rogge zaprasza również ludzi od nas do siebie na wykłady.” Interessante Begebenheiten aus seiner Arbeit „Aus Deutschland sind Menschen imstande, aus tausend Kilometer Entfernung zu uns zu kommen. Wir haben einen Kollegen, der uns besucht. Angefangen hat es so, dass er einmal von mir ein Buch von der Küstriner Tagung über das Internet gekauft hat. (…) Seit damals arbeiten wir eben auf diese Weise zusammen. Er nimmt Urlaub, kommt aus Deutschland nach Polen, besucht hier auch seine Familie, und bei Gelegenheit können wir uns dann seine neuen Sammelstücke ansehen.“ Thematische Schwerpunkte der Tätigkeit bzw. Ziele seiner Tätigkeit „Dies gefällt mir, weil wir einen Zweiklang haben. Es wird niemals ein gemeinsames Lehrbuch für Geschichte entstehen, obwohl es solche Ideen gegeben hat. Dies wird meiner Meinung nach nicht gelingen. Das Einladen von Polen und Deutschen zu der Tagung bildet einen bestimmten Zweiklang. Wir können uns nicht einig sein, dies bildet aber ein Diskussionsfeld. Die Geschichte wird immer aus verschiedenen Blickwinkeln, Perspektiven gesehen, von der deutschen und von der polnischen Seite.“ Ciekawe sytuacje z jego pracy „Z Niemiec potrafią przyjechać ludzie tysiąc kilometrów do nas. Mamy takiego kolegę, który do nas przyjeżdża. Zaczęło to się tak, że kupił on raz ode mnie książkę z kostrzyńskiej sesji przez Internet. (..) Od tamtej pory współpracujemy właśnie na takiej zasadzie, że on bierze sobie urlop, przyjeżdża do Polski z Niemiec, odwiedza również swoją rodzinę tutaj, a przy okazji my możemy wówczas zobaczyć jego nowe zbiory.” Główne zakres jego działalności „Mi się to podoba, dlatego że mamy dwugłos. Nigdy nie powstanie jeden wspólny podręcznik historii, chociaż takie pomysły były. Nie uda się to moim zdaniem. Zapraszanie na sesje Polaków i Niemców tworzy pewien dwugłos. My możemy się ze sobą nie zgadzać, ale to jest pole do dyskusji. Historia zawsze będzie widziana z różnych punktów, perspektyw, z punktu widzenia Niemców, z punktu widzenia Polaków.” Motywacja dla jego zaangażowania „Jeśli chodzi o Kostrzyn, widzę, że od dobrych dziesięciu, może nawet dwudziestu lat, Polacy zaczynają się identyfikować z tą przeszłością niemiecką Kostrzyna. Widzą, że jest to historia naszego miasta.“ 73 Motivation für sein Engagement „Wenn es um Kostrzyn geht sehe ich, dass seit gut zehn oder sogar zwanzig Jahren die Polen angefangen haben, sich mit der deutschen Vergangenheit von Kostrzyn zu identifizieren. Sie merken es, dass dies die Geschichte unserer Stadt ist.“ 74 Henryk Rączkowski, Deutsch-Polnische Seniorenakademie Henryk Rączkowski, Niemiecko-Polska Akademia Seniorów Er ist der Initiator und Mitgründer der Seniorenakademie. Jest inicjatorem i współzałożycielem akademii seniorów. Gründe für die Initiative „Als die Seniorenakademie noch nicht gegründet war, hat Frau Gesine Schwan ein Interview gegeben. In dem Interview hat sie einen kleinen Satz gesagt, dass auch eine Seniorenakademie gegründet werden soll. Das war ein Ansporn.“ „Dann habe ich mir geschworen, dass wenn ich Rentner sein werde, werde ich nichts aus Pflicht machen. Ich wollte zeigen, dass man keine Paragraphen braucht, dass man das machen kann. Wenn es um die Seniorenakademie geht, haben die Leute aber nicht geglaubt, dass das klappen wird. Professoren aus der Viadrina und viele andere Leute haben nicht geglaubt. Geglaubt hat aber Frau Gesine Schwan und das hat mir gefallen.“ Über seine Arbeit „Unsere Organisation ist ungewöhnlich. Eine einzigartige deutsch-polnische Seniorenakademie, die kein Statut hat, die kein Geld braucht. Alles ist ehrenamtlich. Während unserer Treffen tragen Referenten, also Professoren, Präsidenten der Hochschulen, Doktoren, usw. vor.“ Ziele seiner Tätigkeit „Wir wollen uns einfach verbreiten und zeigen, was wir tun und welche Ergebnisse wir haben. Wir bauen eine gute Nachbarschaft. Ich bin der lebendige Zeuge. Ich war früher großer Feind gegen den Deutschen. Jetzt bin ich einfach Freund.“ Motivation für sein Engagement „ […] ich fühle, dass ich noch nötig bin. Wenn ein Professor eine Doktorandin zu mir schickt und Powody inicjatywy „Kiedy nie było jeszcze Akademii Seniorów, pani Gesine Schwan udzieliła wywiadu. W wywiadzie powiedziała, że powinna powstać taka akademia. To było impulsem.“ „Poprzysiągłem sobie wówczas, że kiedy zostanę juz emerytem, nie będę robił nic z obowiązku. Chciałem pokazać, że nie potrzeba żadnych paragrafów, by to zrobić. Jeśli chodzi o akademię seniorów, ludzie jednak nie wierzyli, że to się uda. Nie wierzyli profesorowie z Viadriny i wiele innych osób. Wierzyła jednak pani Gesine Schwan i to mi się spodobało.“ Jego praca „Nasza organizacja jest nietypowa. Jedyna w swoim rodzaju Niemiecko-Polska Akademia Seniorów, która nie posiada statutu, nie potrzebuje pieniędzy. Wszystko jest charytatywne. Podczas naszych spotkań wykładają profesorowie, dyrektorzy szkół wyższych, doktorzy itd.“ Cele jego pracy „Chcemy sie rozwijać i pokazać, co robimy i jakie mamy wyniki. Budujemy dobre sąsiedztwo. Ja jestem tego żywym przykładem. Wcześniej byłem przeciwko Niemcom. Dzisiaj jestem po prostu przyjacielem.“ Motywacja do zaangażowania „ […] czuję, że jestem jeszcze potrzebny. Jeśli profesor wysyła swoja doktorantkę do mnie i mówi: ‘Niech Pani pójdzie do Pana Raczkowskiego z Akademii Seniorów. Jeśli on Pani nie może pomóc osobiście to poszuka również dla Pani odpowiednich osób kontaktowych‘. 75 sagt: ‚Gehen Sie zu Herrn Rączkowski aus der Seniorenakademie. Wenn er Ihnen persönlich nicht helfen kann, dann sucht er Kontaktpersonen für Sie‘. Das ist auch schön, dass man anerkannt wird. Man hat dann auch Kontakt mit den jungen Menschen. Ich lerne, was die jungen Leute meinen, wie sie denken. Das ist für mich immer eine gute Möglichkeit, mit den Menschen zu diskutieren und von ihnen zu erfahren.“ „Ich bin glücklich, dass so viele Hörer kommen, dass die Leute sich dafür interessieren. Das bedeutet, dass meine Idee gut war, dass meine Mission erfüllt wurde. […] Ich lobe mich nicht, das Zeugnis ist die zehnjährige Tätigkeit und die Tatsache, dass so viele Leute, Hörer kommen. Das macht mich glücklich, dass das Interesse besteht.“ Schwierigkeiten „ […] mein Motto: ‚Wenn die Beamten nicht helfen können, dann sollen sie bitte zumindest nicht stören‘. Die zweite Sache: die Beamten glauben nicht, dass man etwas Kostenloses organisieren kann, dass die Leute allein kommen, ohne sich auf eine Liste einzutragen.“ 76 To miło, że cieszę się jeszcze uznaniem. Jest kontakt z młodymi ludźmi. Uczę się tego, o czym i jak myślą młodzi ludzie. To dla mnie dobra możliwość dyskusji z ludźmi i zasięgnięcia u nich języka.“ „Jestem szczęśliwy, że przychodzi tak wielu słuchaczy, że ludzie się tym interesują. Oznacza to, że mój pomysł był dobry, że moja misja została spełniona. […] Nie chwalę się, świadectwem jest dziesięcioletnia działalność i fakt, że przychodzą ludzie, słuchacze. To sprawia, że jestem szczęśliwy, że jest jednak zainteresowanie.“ Trudności „ […] moje motto: ‚Jeżeli urzędnicy nie mogą pomóc, to powinni przynajmniej nie przeszkadzać’. Druga sprawą jest: urzędnicy nie wierzą, że można zorganizować coś bezpłatnego, że ludzie przyjdą sami, bez potrzeby wpisywania się na listę.“ Dorota Rutka Dorota Rutka Dorota Rutka arbeitet als Bibliothekarin in dem Oberschulzentrum in Słubice. Von der Ausbildung her ist sie auch Sportlehrerin. Außerdem ist sie in ihrer Schule Koordinatorin für deutsch-polnische Zusammenarbeit. Dorota Rutka pracuje w Zespole Szkół Licealnych w Słubicach jako bibliotekarz. Z wykształcenia jest również nauczycielem wychowania fizycznego. Oprócz tego jest ona koordynatorem współpracy polsko-niemieckiej w jej szkole. Über ihre Arbeit Jej praca „Ich habe mir diese Aufgabe teilweise selbst auferlegt, am Anfang nämlich habe ich einfach für mich selbst, für meine Familie und Bekannte interessante Ereignisse gesucht, die in Frankfurt stattgefunden haben. Als ich über etwas Interessantes erfahren habe, was die Schüller interessieren und bereichern könnte, schlug ich es dem Direktor vor. (…) Nach einiger Zeit ist es selbstverständlich geworden, dass ich die Vermittlerin, Koordinatorin bin, wenn in unserer Schule ein deutsch-polnisches Vorhaben realisiert wird oder jemand eine Gruppe von Schüller für ein Projekt sucht. (…) Sehr oft bin ich die erste Vermittlerin in der Vorbereitungsphase verschiedener Projekte.“ „Częściowo sama sobie wyrobiłam taką funkcję, bo na początku szukałam po prostu dla siebie, dla swojej rodziny, znajomych ciekawych rzeczy, które się działy we Frankfurcie. Jak zauważyłam, że dzieje się coś ciekawego, co mogłoby być ciekawe, rozwijające dla uczniów, proponowałam to dyrektorowi. (...) Po pewnym czasie stało się tooczywiste, że jeśli dzieje się jakieś przedsięwzięcie polsko-niemieckie u nas w szkole lub gdy ktoś przychodzi z propozycją, że szuka grupy uczniów do jakiegoś projektu, to wtedy ja jestem takim pośrednikiem, koordynatorem. (...) Bardzo często w fazie przygotowawczej jestem pierwszym pośrednikiem.“ Bedürfnisse Potrzeby „Es hat damit begonnen, dass ich auf andere Menschen neugierig bin und weiß, dass man von den Menschen sehr viel lernen kann. Ich wusste dass es nicht wahr ist, dass wir völlig anders als die Deutschen sind. Ich wusste, dass es auf der anderen Seite, ebenso wie bei uns, mehr oder weniger interessante Menschen gibt. Ich bin mir bewusst, dass es egoistisch klingen mag, aber ich habe immer interessante Menschen gesucht, die mir etwas geben können.“ „Zaczęło się to od tego, że ja jestem ciekawa ludzi i wiem, że od ludzi można się bardzo wiele nauczyć. Wiem, wiedziałam, że nie ma tak, że my jesteśmy tak zupełnie inni od Niemców, że tak jak i u nas są bardziej i mniej ciekawi ludzie, tak samo jest po drugiej stronie.Zawsze szukałam ciekawych ludzi, którzy mi, może zabrzmi to trochę egoistycznie, mi mogą coś dać.” Ziele ihrer Arbeit „Es fing damit an, dass ich bemerkt habe, dass viele sehr interessante und bereichernde Dinge geschehen, die stark die Horizonte des Denkens erweitern und die Sprachfertigkeit verbessern. So war es auch in meinem Fall.“ Cele jej działalności „To się od tego zaczęło, że otworzyły mi się oczy, że dzieje się bardzo dużo bardzo ciekawych i rozwijających rzeczy, bardzo poszerzających horyzonty myślowe i poprawiających sprawność językową. Tak było też w moim przypadku.“ 77 Motivation für ihr Engagement Motywacja dla jej zaangażowania „Bestimmt der Eifer und bestimmt der Wille, den Schülern zu zeigen - was vielleicht eine aussterbende Eigenschaft ist - dass unabhängig davon, wie viel Arbeit man in etwas investieren muss, die Hauptsache ist, dass etwas interessantes und wertvolles entsteht, was den Schülern die Augen auf die Welt, andere Menschen oder eine andere Kultur öffnet. Zum Schluss solcher Projekte sehe ich immer wie die Schüller, die an solcher Exkursion, an solchem Treffen Teilgenommen haben, die Möglichkeit bekommen, ihr Wissen, ihre Horizonte zu erweitern und ihren Blick auf die Nachbarn von der anderen Oderseite zu ändern. (…) Dann sieht man wirklich, welchen Veränderungen sie unterliegen, wie sie danach anders über den Nachbar denken und sprechen.“ „Na pewno zapał i na pewno chęć pokazania uczniom, taka może wymierająca to cecha, że nie ważne, ile pracy trzeba w coś włożyć, ważne, że powstanie coś ciekawego, wartościowego, co otworzy uczniom oczy na świat, na innych ludzi, na inną kulturę. Zawsze na zakończenie takich projektów widzę, jak uczniowie, którzy wzięli udział w takim wyjeździe, w takim spotkaniu, mają możliwość poszerzenia wiedzy, horyzontów, spojrzenia na sąsiada zza Odry. (...) Wtedy widać naprawdę, jakie zmiany w nich zachodzą, jak później inaczej myślą i mówią o sąsiedzie.” Zukunftspläne „Eine gute Idee ist auf jeden Fall die Teilnahme an Schulungen, die einem nahe legen, was für die Realisierung eines Workshops oder eines ganzen Projekts möglich ist. Aber am meisten lernen wir wahrscheinlich aus Beispielen schon durchgeführten Projekten.“ 78 Plany na przyszłość „Na pewno dobrym pomysłem jest wzięcie udziału w jakichś szkoleniach, które podpowiadają, co jest możliwe do realizacji warsztatów czy całego projektu. Najwięcej chyba uczymy się jednak, patrząc na przykłady przeproawdzonych już projektów.” Gunhild Strauch, Kunstgriff e.V. Gunhild Strauch, Stowarzyszenie Kunstgriff Der Verein Kunstgriff hat sich 2007 aus der Uni heraus gegründet. Frau Strauch ist seit Herbst Vorsitzende des Vereins. Sie hat ihren Bachelor Kulturwissenschaften und dann ihren Master Kulturmanagement an der Viadrina absolviert. 2009 machte sie ihren Abschluss. Stowarzyszenie Kunstgriff powstało w 2007 roku na uniwersytecie. Pani Strauch jest od jesieni jego prezesem. Ukończyła studia licencjackie na kierunku kulturoznawstwo a następnie studia magisterskie w zakresie zarządzania kulturoznawstwem. Studia ukończyła w 2009 roku. Projektentwicklung „Das auf deutsch-polnisch zu machen und sowohl die Bürger, als auch die Studenten zusammenzubringen das hat sich erst im Rahmen des Studiums entwickelt. Ich zusammen mit vielen anderen habe gemerkt, dass eben immer noch so ein schlechtes Verhältnis von Bürgern und Studenten da ist dadurch, dass die Universität relativ jung ist, verstehen die Słubicer und Frankfurter nicht so genau oder kommunizieren nicht so gern mit den Studierenden. Es ist einfach Rozwój projektu „Robienie tego po polsku i po niemiecku oraz zebranie zarówno mieszkańców jak i studentów razem wynikło dopiero w trakcie studiów. Wraz z innymi osobami zauważyłam, że istnieją nadal złe relacje między mieszkańcami a studentami, ponieważ uniwersytet jest jeszcze względnie młodą uczelnią, mieszkańcy Słubic i Frankfurtu nie rozumieją się do końca ze studentami lub nie komunikują się z nimi. Nie ma po 79 kein Miteinander da. Daher ist auch Frankfurt noch nicht eine Studentenstadt. Das ist also mein Anliegen, Frankfurt und Słubice als Doppelstadt weiter zusammenzubringen.“ prostu współistnienia. Dlatego też Frankfurt nie jest jeszcze miastem studenckim. Moim założeniem jest dalsze zbliżenie Słubic z Frankfurtem i rozumienie ich jako „podwójnego miasta.”“ Ziele ihrer Tätigkeit Cele działalności „Unser Ziel ist Menschen zusammenzubringen und zwar durch Kultur und zwar einerseits die Frankfurter und Słubicer Bürger mit den Studenten zusammenzubringen und aber auch innerhalb der Universität, Kulturprojekte zu fördern, Lobby für Kultur zu machen.“ „Naszym celem jest zbliżenie ludzi poprzez kulturę, z jednej strony zbliżenie mieszkańców Frankfurtu i Słubic ze studentami oraz promowanie także w ramach uniwersytetu projektów kulturowych, stworzenie lobby dla kultury.” Thematische Schwerpunkte ihrer Tätigkeit „Innerhalb der Universität war das erste Projekt ViaMusical, was wir 2008 als Trägerverein organisiert haben. Das ist schön beispielhaft. Eine junge Studentin ist zu uns reingetreten, die gesagt hat, sie würde gerne ein Musical aufführen aber sie weiß nicht wie. Sie hat nur einen Text und eine Projektidee aber sie hat kein Geld und keine Leute. Wir haben ihr sozusagen die Kontakte besorgt, d.h. zum Orchester und zum Chor, zu den verschiedenen Verantwortlichen an der Universität. Dann haben wir ihr geholfen, Sponsoren zu finden, Geld dazu zu akquirieren und haben ihr dann bei der Durchführung geholfen. Das war unser erstes großes Projekt und war ein großer Erfolg schlussendlich. Wir haben dabei auch viel gelernt. Das war für uns so ein Modelprojekt.“ Interessante Situationen aus ihrer Arbeit „Ansonsten bin ich immer sehr froh, wenn eine Veranstaltung, so wie jetzt das Musikfestival, wirklich losgeht. Der Moment: „Der Vorhang auf“ und man weiß: „Jetzt geht’s los! Wir haben das gut vorbereitet“. Das ist immer eine schöne Sache zu sehen, wenn man weiß, dass man viel daran gearbeitet hat.“ Motivation für ihr Engagement „Was mich motiviert, was mir auch an Frankfurt so gefällt, ist, dass ich merke, dass ich mit dem, was ich selber tue, auch selbst etwas verändern kann, dass ich wirklich dazu beitragen kann, dass die Leute näher 80 Główny zakres tematyczny działalności „Pierwszym projektem, który zorganizowaliśmy jako inicjator w ramach uniwersytetu w2008 roku, był projekt Via-Musical. Jest to bardzo dobry przykład. Młoda studentka przyszła do nas i powiedziała, że chętnie przedstawiłaby musical ale nie wie jak. Ma ona tekst i pomysł na projekt ale nie ma pieniędzy i ludzi. Pomogliśmy jej w nawiązaniu kontaktów z orkiestrą i z chórem, z różnymi osobami odpowiedzialnymi na uniwersytecie. Następnie pomogliśmy jej znaleźć sponsorów, pozyskać pieniądze i pomagaliśmy jej w realizacji. Ostatecznie był to nasz pierwszy duży projekt , który był również dużym sukcesem. Wiele się również przy tym nauczyliśmy. Był to dla nas projekt modelowy.“ Ciekawe sytuacje z Pani pracy „Poza tym zawsze się cieszę, jeżeli taka impreza, jak teraz festiwal muzyczny rzeczywiście ruszają. Moment, kiedy kurtyna się podnosi i wiemy, że teraz to rusza a my zrobiliśmy to dobrze. Zawsze miło jest widzieć coś, nad czym się sporo pracowało.“ Motywacja dla Pani zaangażowania „To co mnie motywuje, co podoba mi się we Frankfurcie, to to, że zauważam, że tym co sama robię, mogę też sama coś zmienić, wnieść wkład w to, że ludzie się spotykają, stają się sobie bliżsi, ze pewne pomysły na projekt stają się rzeczywistością. Móc to widzieć jest piękną motywacją do tego, by działać dalej. Wiem, że projekty bez mojej pomocy nie zostałyby zrealizowane. zusammenkommen, dass sie sich treffen, dass eine Projektidee in die Tat umgesetzt wird. Das zu sehen ist eine schöne Motivation, weiterzumachen und daran zu bleiben. Ich weiß, dass die Projekte ohne meine Hilfe nicht stattgefunden hätten. Wenn das auf Resonanz stößt, ist das immer ein besonderer Lohn der ehrenamtlichen Tätigkeit.“ Vorschläge für andere Engagierte „Ein Tipp wäre: ‚Lernt auf jeden Fall Polnisch, wenn ihr Deutsche seid‘. Ich bin auch nicht so gut, ich muss immer noch Polnisch lernen. Wenn man aber hier in der Grenzregion irgendetwas unternehmen möchte, ist das auf jeden Fall sehr sinnvoll, wenn man auch Polnisch kann. Wenn man in Frankfurt Kultur machen will, ist das immer wichtig, nicht auf den ersten Blick zu vertrauen, sondern erstmal um die Ecke zu gehen. Ich habe festgestellt, dass wenn man hier ist vielleicht der erste Eindruck nicht so gut sein kann... wenn man aber ein Stückchen weiter geht, dann hat diese Stadt sehr viel Potenzial und sehr viel anzubieten. Deswegen immer neugierig sein und nicht erst von dem Negativ ausgehen.“ Schwierigkeiten: „Es ist wichtig, dass man anhält und sagt: „Wir müssen jetzt diesen Konflikt klären, bevor wir weitermachen“. Dann habe ich gemerkt, dass es wichtig ist, bevor man Projekt startet, zu sehen, wie viel Arbeit für das Projekt gewidmet werden soll, wie viel Zeit das in Anspruch nimmt.“ Jeżeli natomiast spotyka się to z odzewem to jest to zawsze szczególnym wynagrodzeniem działalności charytatywnej.“ Propozycje dla innych chętnych „Pewną podpowiedzią byłoby: „Zdecydowanie uczcie się polskiego, jeżeli jesteście Niemcami”. Ja też nie jestem taka dobra, muszę się jeszcze uczyć języka polskiego. Jeżeli chce się tutaj w regionie przygranicznym cokolwiek zrealizować, to w każdym przypadku ma to sens, kiedy zna się język polski. Jeżeli chcemy we Frankfurcie robić kulturę to zawsze na pierwszy rzut oka ważne jest, by nie patrzeć na wszystko z zaufaniem lecz spojrzeć nieco dalej, co jest za rogiem. Stwierdziłam, że jeśli się tutaj jest to być może pierwsze wrażenie nie jest zbyt dobre… jeśli się jednak pójdzie kawałeczek dalej, wówczas widać, że to miasto ma spory potencjał i wiele do zaoferowania. Dlatego właśnie należy być zawsze ciekawskim i nie powinno się wychodzić od negatywnych stron.“ Trudności „Ważne jest by zatrzymać się i powiedzieć: „Musimy rozwiązać ten konflikt, zanim zaczniemy działać dalej.” Później zauważyłam, że ważne jest, zanim wystartujemy z projektem, aby zobaczyć ile pracy należy poświęcić na taki projekt, ile zajmie to czasu.“ 81 Dr. Krzysztof Wojciechowski Dr Krzysztof Wojciechowski Krzysztof Wojciechowski ist der Verwaltungsdirektor des Collegium Polonicum. In seiner Freizeit, und auch darüber hinaus, engagiert er sich für die deutschpolnischen Beziehungen und beschäftigt sich u.a. damit, das kulturelle Leben zu fördern und die Entwicklung der Region und der Zivilgesellschaft zu unterstützen. Gründer des Vereins My Life – Erzählte Zeitgeschichte e.V. Im Jahr 2002 gründete er die Stiftung für das Collegium Polonicum. Krzysztof Wojciechowski jest dyrektorem administracyjnym Collegium Polonicum. W czasie wolnym i nie tylko zajmuje się działalnością na rzecz stosunków polsko-niemieckich, działalnością stanowiącą animację kultury, animowaniem rozwoju regionalnego, społeczeństwa obywatelskiego i kilkoma innymi rzeczami dodatkowo. Założyciel stowarzyszenia My Life Historia Opowiedziana - My Life Erzählte Zeitgeschichte e.V. W 2002 roku założył Fundację na rzecz Collegium Polonicum. Über seine Arbeit „My Life ist eine Organisation, die eine bestimmte Idee hat, die lautet: „Wenn wir in 200 Jahren ein Archiv der menschlichen Schicksale haben, in dem es 30 000 Biographien gibt, dann ist das ein Wissensspeicher über die Zeitgeschichte.“ Stellen Sie sich vor, dass 82 Jego praca „To jest stowarzyszenie, które ma pewną ideę - ideę, która mówi: „Jeśli za dwieście lat będziemy mieć archiwum ludzkich losów, które będzie miało trzysta tysięcy biografii to wtedy będzie rezerwuar wiedzy wir so ein Archiv aus dem Mittelalter hätten, dann hätten wir ein völlig anderes Bild über diese Zeit.““ Über deutsch-polnische Werte „ [...] Das ist der ideelle Hintergrund dieses Projektes. Später fiel mir dann im Rahmen meiner deutschpolnischen Tätigkeit auf, dass wir in verschiedenen Kulturen leben, mit verschiedenen Alltagswelten und Wertesystemen aufwachsen und dass in deutschpolnischen Diskussionen immer ein Punkt erreicht wird, an dem die Meinungen auseinandergehen, da eben diese grundlegenden Werte sich unterscheiden.“ Lebensansichten „Den Menschen kommt es so vor, als ob der Frieden etwas absolut Gegebenes sei, dass Freiheit und Wohlstand selbstverständlich sind und dass in unserem Leben eigentlich nichts mehr passieren wird. Aber das stimmt nicht, denn sowohl Frieden als auch Wohlstand und Sicherheit können im Laufe von zwei drei Jahren verloren gehen, wenn die Menschen sich nicht darum bemühen.“ Ziele seiner Tätigkeit „Es geht auch darum, die Kenntnisse der Menschen übereinander und über die verschiedenen Generationen zu erweitern. Wenn ich etwas über meine Großmutter weiß, und dann über ihre Mutter usw., fühle ich mich viel eher als Teil einer Familie. Diese Kenntnisse gehen heute in den verschiedenen Informationsstrukturen unter und werden durch die lärmenden Zeiten und die Mobilität der Menschen nicht mehr gehört. Deshalb richten wir uns an alle Menschen und haben keine besondere Zielgruppe.“ o cechach współczesnych.”” O polsko-niemieckich wartościach „ [...] To był taki humanistyczny zarodek tego pomysłu. Potem w swojej działalności polsko-niemieckiej na tym terenie zauważyłem, że wyrastamy z różnych odmiennych kultur i odmiennych kultur życia codziennego, odmiennych systemów wartości i zawsze wdyskusjach polsko-niemieckich osiąga się taki punkt, w którym stanowiska się różnią ze względu właśnie na owe podstawowe wartości.” Spojrzenie na życie „Ludziom się wydaje, że pokój jest absolutnie zagwarantowany, dany na zawsze, że dobrobyt jest czymś oczywistym, że wolność jest czymś oczywistym i tak dalej, że właściwie za naszego życia nic się nie wydarzy. A to jest nieprawda, tzn. i pokój, dobrobyt, bezpieczeństwo mogą być utracone w ciągu dwóch, trzech lat, jeśli się człowiek o nie nie stara.” Cele jego działalności „Jest to też coś, co wzmacnia więzy międzyludzkie, międzypokoleniowe. Jeśli ja wiem coś o mojej babce i jej matce i tak dalej to ja się czuję znacznie bardziej członkiem rodziny. Te więzy się dzisiaj roztapiają wśród różnych struktur informacyjnych, szumu świata, mobilności ludzi, itd. Stąd grupą docelową są dla nas wszyscy ludzie.“ 83 „Mental Maps“ „Mapy mentalne“ Die Studierenden führten Interviews in Frankfurt (Oder) und Słubice durch. Die Interviewten ließen sich neben deutsch-polnischen Begegnungsgeschichten auch ihre Begegnungswege anhand von mental maps aufzeichnen. Gemeint ist damit eine kognitive Landkarte. Die GrenzbewohnerInnen sollten ihre ganz persönlichen (Alltags-) Wege zur Arbeit, zum Büro, zu Freunden, zur Familie, zum Sport, zu öffentlichen Plätzen, etc. in Frankfurt (Oder) und Słubice aufzeichnen. So werden Parallelen, Überschneidungen oder gar Begegnungspunkte im Leben der GrenzbewohnerInnen sichtbar. Studenci przeprowadzili wywiady we Frankfurcie nad Odrą i w Słubicach. Respondenci oprócz polskoniemieckich historii spotkań przedstawili również za pomocą map mentalnych swoje ścieżki spotkań. Chodzi tu o mapę kognitywną. Mieszkańcy regionu przygranicznego mieli za zadanie narysować swoją drogę do pracy, biura, przyjaciół, rodziny, na sport, place publiczne itp. we Frankfurcie nad Odrą i w Słubicach. W ten sposób widoczne stają się podobieństwa, przecięcia czy punkty styczności w życiu mieszkańców regionu przygranicznego. Entdecken Sie selbst! 84 Zapraszamy do zapoznania się! 85 86 87 88 89 90 91 Streiflichter aus der Grenzregion - Gäste des Symposiums „Interkulturelle Kompetenz in der Grenzregion“ melden sich zu Wort Best-Practice-Beispiele aus der Region Angela Fleischer-Wetzel, RAA Brandenburg – Regionale Arbeitsstellen für Bildung, Integration und Demokratie, Brandenburg Was bedeutet interkulturelle Kompetenz in dieser Grenzregion? In einer Grenzregion zu leben, braucht ein Verständnis von Heterogenität und eine Willkommenskultur auf beiden Seiten der Grenze. Notwendig sind die Auseinandersetzung mit Vorurteilen und der eigenen „Kultur“ sowie die Schaffung von Gelegenheiten zu wirklicher Begegnung. Interkulturelle Kompetenz ist eine Schlüsselkompetenz, die den BewohnerInnen der Grenzregion erlaubt mit den jeweils anderen zu agieren, von bestimmten Ressourcen zu partizipieren und gemeinsame Anliegen umzusetzen. Fehlt diese Kompetenz werden Abschottung, Missgunst und vorurteilsbehaftetes Handeln vorherrschend bleiben. 92 Najważniejsze wydarzenia z regionu przygranicznego – goście sympozjum „Międzykulturowa kompetencja w regionie przygranicznym” zabierają głos Przykłady ”Best Practice” z regionu przygranicznego Angela Fleischer-Wetzel, Regionalne Ośrodki Działania na Rzecz Edukacji, Integracji i Demokracji, Brandenburgia (RAA Brandenburg) Co oznacza kompetencja międzykulturowa w regionie przygranicznym? Życie w regionie przygranicznym wymaga zrozumienia heterogenności i kultury gościnności po obydwu stronach granicy. Konieczne jest niejako rozprawienie się z uprzedzeniami i własną „kulturą” oraz stworzenie okazji do prawdziwych spotkań. Kompetencja międzykulturowa to kompetencja kluczowa, która pozwala mieszkańcom i mieszkankom regionu przygranicznego współdziałać z innymi, mieć swój udział w pewnych zasobach i realizować wspólne sprawy. Jeśli jej brakuje, to pozostanie izolacja, brak życzliwości i działania obciążone uprzedzeniami. Was ist Ihr persönlicher Bezug /Beitrag zu interkultureller Kompetenz? Co jest Pani osobistym wkładem, jakie jest Pani odniesienie do kompetencji międzykulturowej? Meine Erfahrungen beziehen sich vorrangig auf Projekte und Angebote der RAA Brandenburg und ihren Partnern, die von ihrer Ausrichtung, ihren Zielen und ihrer Dauer unterschiedlich konzipiert warne bzw. sind. Ein langjähriges Projekt ist Spotkanie – ich lerne deine Sprache – hier fanden Spracharbeitsgemeinschaften für Grundschulkinder auf beiden Seiten der Oder statt, ein- oder mehrtägige Begegnungen motivierten die Kinder zusätzlich weiter zu lernen. Eltern und Lehrer/ innen wurden dabei auf beiden Seiten der Grenze aktiv einbezogen und kooperierten miteinander. Nach dem Auslaufen der Förderung ist nur eine „Schmalspurvariante“ des Projektes erhalten geblieben. Dennoch wird dadurch der Wille deutlich, Erprobtes und Bewährtes aufrechtzuerhalten. Das RA A - Projekt Netzwerkstelle „razem zusammen - regionalna siec wspólpracy miedzy kulturami – regionales Netzwerk für interkulturelle Zusammenarbeit” arbeitet an der Erreichung von folgenden Zielen: Impulsgebung für Austausch und Dialoge über gemeinsame lokalpolitische Strategien, die das Leben vor Ort lukrativer machen. Bildung eines Netzwerkes für deutsch-polnische Zusammenarbeit. Im Focus stehen die Bündelung von Erfahrungen, die Nutzung von Synergien und die Stärkung von Multiplikatoreneffekten. Die Initiierung sowie die Begleitung von Partnerschaften zwischen unterschiedlichen Einrichtungen und Akteuren der Gemeinwesen im Rahmen des Projektes und später durch Engagierte des Netzwerkes. Moje doświadczenia odnoszą się przede wszystkim do projektów i ofert RAA Brandenburgia i ich partnerów, którzy z racji swojego ukierunkowania, swoich celow i okresu trwania miały rózne koncepcje. Wieloletni projekt to Spotkanie – uczę się twojego języka – tutaj odbyły się prace grup językowych dla dzieci w wieku szkolnym po obydwu stronach Odry, jedno- lub kilkudniowe spotkania motywowały dzieci do dalszej nauki . Rodzice i nauczyciele/nauczycielki zostali aktywnie włączeni do działania po obydwu stronach granicy i intensywnie ze sobą współpracowali. Po zakończeniu dotacji projekt pozostał w wersji „odchudzonej“. Pomimo tego pozostała wyraźna chęć utrzymania wypróbowanych i sprawdzonych działań. Projekt RAA – „razem - zusammen - regionalna siec wspólpracy miedzy kulturami – regionales Netzwerk für interkulturelle Zusammenarbeit” wypracowuje następujące cele Impulsy dla wymiany i dialogu na temat wspólnych lokalnych politycznych strategii, które uczynią życie bardziej atrakcyjnym. Utworzenie sieci dla niemiecko-polskiej współpracy. Główny nacisk kładziemy na powiązanie doświadczeń, wykorzystanie synergii i wzmocnienie efektu multiplikatorów. Inicjacja oraz towarzyszenie partnerskim kontaktom różnych instytucji i aktorów tego współistnienia w ramach projektu a następnie poprzez osoby zaangażowane w sieci. Schwierig ist es, diese Ziele mit geringen Ressourcen und in einer sehr kurzen Laufzeit umzusetzen. Kontakte und Kooperationen entwickeln sich langsam, stagnieren hin und wieder und brauchen Begleitung auf sprachlicher und struktureller Ebene sowie im Hinblick auf die Entwicklung und Reflexion interkulturelle Kompetenz. Eine Willkommenskultur, die von der jeweiligen Verwaltung bzw. von politischer Seite ausgeht, kann das Klima langfristig und nachhaltig verändern. Dafür ist ein Prozess wirksam, der interkulturelle Öffnung Trudno jest zrealizować te cele przy niewielkich zasobach i krótkim okresie trwania. Kontakty i współpraca rozwijają się powoli, ulegają okresowej stagnacji i wymagają wsparcia na płaszczyźnie językowej i strukturalnej oraz pod katem rozwoju i refleksji kompetencji międzykulturowej. Kultura gościnności, która wychodzi od danej administracji ew. ze strony politycznej, może trwale i długofalowo zmienić klimat polityczny. Potrzebny jest tutaj skuteczny proces, który będzie promował otwartość między kulturami. Zarząd miasta Frankfurt nad Odrą rozpoczął taki proces. Dotychczas przeprowadzone przez nas seminaria były ukierunkowane na status miasta granicznego. 93 fördert. Die Stadtverwaltung in Frankfurt (Oder) hat so einen Prozess begonnen. Die Seminare, die wir bisher dort durchführten, waren auf den Status als Grenzstadt fokussiert. Welche Methoden/Herangehensweisen haben sich in diesem Zusammenhang als Best- Practice herauskristallisiert? Methoden, die mir geeignet erscheinen, differieren im Hinblick auf Ziele und Zielgruppen, die angesprochen werden sollen. Während in den Verwaltungen Fortbildungen und Prozesse interkultureller Öffnung notwendig und geeignet sind, können im Kontext schulischer und außerschulischer Bildung vorrangig Begegnungen, Seminare und Partnerschaften den Zuwachs an interkultureller Kompetenz fördern. Dazu braucht es aber PädagogInnen und andere MultiplikatorInnen, die diese Aktivitäten vorbereiten, durchführen und mit den TeilnehmerInnen reflektieren. Ähnliche Ansätze sind für fast alle Altersgruppen geeignet. Ein ebenfalls zweckdienlicher Zugang ist gemeinsame Anliegen zu formulieren und umzuset zen. Beispielsweise deutsch-polnische Feuerwehrübungen, die Einladung von Interessengruppen aus dem Nachbarland zu Veranstaltungen sind Türöffner, die allerdings Begleitung brauchen könnten im Hinblick auf eigene Vorurteile und den Umgang miteinander. Es sind Fragen, wie die Gestaltung der deutsch-polnischen Treffen, des gegenseitigen Kennenlernens und die Überwindung der Sprachbarriere, die nach Antworten suchen, die alltagstauglich und mit vorhandenen Ressourcen umsetzbar sind. Können Sie positive oder negative Aspekte der interkulturellen Kompetenzentwicklung sehen bzw. beschreiben? Negativ ist aus meiner Sicht, dass die Wahrnehmung dafür fehlt, wie notwendig es ist, sich mit eigenen und fremden Werten und Haltungen auseinanderzusetzen. Interkulturelle Kommunikation ist ein Stiefkind, dem man oft mit Dolmetschern allein gerecht werden will. Die Überprüfung der eigenen interkulturellen Kompetenz findet in den wenigsten Fällen statt. Vermeintliches Fehlverhalten wird oft mit der Prägung 94 Jakie metody/sposoby działania okazały sie być tą Best Practice? Metody, które wydają mi się odpowiednie, różnią się pod względem celów i grup docelowych. Podczas gdy w administracji konieczne i odpowiednie są kształcenie i procesy otwarcia międzykulturowego, to w kontekście kształcenia szkolnego i pozaszkolnego kształcenie wzrostu kompetencji miedzykulturowej mogą promować przede wszystkim spotkania, seminaria i partnerstwa. Potrzebni sa do tego pedagodzy i inni multiplikatorzy, którzy przygotują takie działania i przeprowadzą je z uczestnikami. Podobne założenia należy przyjąć dla prawie wszystkich grup wiekowych. Podobnym, przydatnym dla realizacji działaniem jest kwestia wspólnego formułowania spraw i ich realizowania. Przykładowo niemiecko-polskie ćwiczenia straży pożarnej, zaproszenie zainteresowanych grup z kraju sąsiada na imprezy to niejako klucz do otwarcia drzwi, który wymagałby wsparcia, chociażby pod kątem wzajemnych uprzedzeń i wzajemne stosunki. Są to takie kwestie, jak organizowanie niemieckopolskich spotkań, wzajemne poznawanie się oraz przezwyciężanie bariery językowej, które szukają odpowiedzi, daja się tez przy pomocy istniejących zasobów zastosować w codziennym życiu. Czy dostrzega Pani lub też może opisać pozytywne lub negatywne aspekty rozwoju międzykulturowej kompetencji? Negatywnym z mojego punktu widzenia jest brak postrzegania, że konieczne jest zajmowanie się również własnymi i obcymi wartościami i stanowiskami. Kompetencja międzykulturowa to niejako pasierb, któremu chce się często pomóc tylko w osobie tłumacza. Sprawdzenie własnej kompetencji interkulturowej odbywa się w bardzo niewielu przypadkach. Rzekome błędne podejście tłumaczy się, toleruje się często z racji nawyków i „kultury“ innych lub też dochodzi do ograniczenia i umocnienia się uprzedzeń. Także inflacyjne obchodzenie się z takimi pojęciami, jak kompetencja międzykulturowa, komunikacja, otwarcie itd. stanowi często bardziej barierę niż wsparcie. und der „Kultur“ der anderen erklärt, toleriert oder es kommt zu Abgrenzung sowie zur Verfestigung von Vorurteilen. Auch der inflationäre Umgang mit den Begriffen, wie interkulturelle Kompetenz, Kommunikation, Öffnung etc. stellt eher eine Hürde dar als dass er förderlich wäre. Positiv sind AHA-Effekte und Erfahrungen, die zum Beispiel bei Begegnungen und Seminaren oder durch Reflexion entstanden sind und die weitergegeben werden. Veränderungen, die dadurch bewirkt werden, sind besonders nachhaltig. Insbesondere Menschen, die in interkulturellen Kontexten Erfahrungen gemacht haben, sind wirkungsvolle Multiplikatoren. Oft fehlen aber in Schulen, im Gemeinwesen und auch in den Verwaltungen Räume und Ressourcen dafür, dies zu thematisieren. Woran könnte interkulturelle Kompetenzvermittlung im Grenzgebiet scheitern? Gehen wir davon aus, dass durch Begegnungen interkulturelle Kompetenz vermittelt werden sollte, könnte aus meiner Sicht die Sprachbarriere ein Problem sein. Die Bereitschaft die Sprache der anderen zu lernen weist auf polnischer Seite ein deutliches „Über“gewicht auf. Die BRINGE – Mentalität auf deutscher Seite ist dabei ein störender Faktor. Eine andere Gefahr hatte ich zuvor schon angedeutet. Bei der Beschäftigung mit den Alltagsthemen steht die Entwicklung der eigenen interkulturellen Kompetenz nicht an erster Stelle. Eine Messbarkeit und damit Möglichkeiten der Einschätzung/Bewertung der eigenen Fähigkeiten in interkulturellen Kontexten agieren zu können, sind nicht sofort greifbar und befördert damit Überschätzung, fehlende Einsicht in die Notwenigkeit bzw. Abschottung im eigenen Sozialraum. Wie sehen Sie die Zukunft interkultureller Kompetenz in der Grenzregion? Woran müsste die Region/die Politik/die Bewohner/etc. konkret arbeiten? Zunächst sollten Begriffe geklärt und transparent gemacht werden. Es braucht wirkungsvolle Programme und Angebote, die auf Zielgruppen und deren Pozytywne są tzw. efekty i doświadczenia „AHA“, które powstają podczas różnych spotkań i seminariów lub poprzez refleksję i które są przekazywane dalej. Zmiany, które wywołują takie działania, są szczególnie trwałe. W szczególności osoby, które zdobyły doświadczenia w kontekście kompetencji międzykulturowej, są skutecznymi multiplikatorami. Często brakuje jednak w szkołach, w obiektach użyteczności publicznej a także w administracjach pomieszczeń i zasobów, by podejmować tę tematykę. Co mogłoby przeszkodzić w przekazywaniu kompetencji międzykulturowej? Załóżmy, że podczas spotkań powinno się przekazywać kompetencję międzykulturową, to jednak barierą, z mojego punktu widzenia mógłby być problem językowy. Gotowość do uczenia się innego języka wykazuje po polskiej stronie wyraźną „nadwagę“. Mentalność typu „przynieś“ jest z kolei po stronie niemieckiej szkodliwym czynnikiem. Innym niebezpieczeństwem, o którym wspomniałam już wcześniej, jest to, że przy rozmowach o codziennych sprawach, rozwój kompetencji międzykulturowej nie jest stawiany na pierwszym miejscu. Możliwość zmierzenia a tym samym możliwości oceny własnych kompetencji w kontekście międzykulturowym nie są namacalne od ręki i z tego względu dochodzi często do nadinterpretacji, niewłaściwego poglądu na własne ograniczenia w swojej przestrzeni kulturowej. Ja postrzega Pani przyszłość kompetencji międzykulturowej w regionie przygranicznym? Nad czym muszą pracować konkretnie region/polityka/ mieszkańcy itd.? Na początku należy wyjaśnić pojęcia i uczynić je przejrzystymi. Potrzebne są skuteczne programy i oferty, które skierowane są do grup docelowych i odpowiednich zasobów. Kompetencja międzykulturowa powinna - jako kompetencja kluczowa - uzyskać dostęp do bycia elementem życia w kształceniu szkolnym i zawodowym. Konieczność zajmowania się kwestiami kompetencji międzykulturowej oraz „reklama“ poprzez i z pozytywnymi doświadczeniami powinny stać się coraz bardziej popularne. 95 Ressourcen ausgerichtet sind. Interkulturelle Kompetenz sollte als Schlüsselkompetenz Zugang zu Curricula in der schulischen und beruflichen Bildung bekommen. Die Notwenigkeit der Beschäftigung mit interkulturellen Aspekten und die „Werbung“ durch und mit positiven Erfahrungen müssen populärer werden. LehrerInnen sollen fortgebildet werden, um mit den SchülerInnen und Auszubildende arbeiten zu können. Sie brauchen handhabbare Materialien sowie fachliche Beratung und Begleitung bei außerschulischen Aktivitäten. Des Weiteren muss ihr Engagement gewürdigt und mit Ressourcen ausgestattet werden. Begegnungsprojekte sollen zum Bildungs - Alltag gehören und themenspezifisch und langfristig vorund nachbereitet durchgeführt werden. 96 Nauczyciele/ nauczycielki powinni być kształceni w tym zakresie, by móc pracować z uczniami. Potrzebują oni odpowiednich materiałów oraz specjalistycznego doradztwa i wsparcia w działalnościach pozaszkolnych. W kolejnym etapie zaangażowanie to powinno zostać docenione i zabezpieczone przez odpowiednie zasoby. Projekty spotkań powinny być codziennością w kształceniu i być przygotowywane oraz przeprowadzane w sposób określony tematycznie, długofalowo a następnie opracowywane. Darius Müller, Schloss Trebnitz, Bildungs- und Begegnungszentrum e.V. Darius Müller, Zamek Trebnitz, Centrum Kształcenia i Spotkań Interkulturelle Begegnungen in Schloss Trebnitz Spotkania międzykulturowe w Zamku w Trebnitz „Wahre Begegnung findet nur beim Arbeiten statt.“ Eugen Rosenstock-Huessy „Prawdziwe spotkania odbywają się tylko podczas pracy.“ Eugen Rosenstock-Huessy An einer intensiven und nachhaltigen grenzüberschreitenden Kooperation im Bereich der Jugendarbeit und der Bildung in der deutschpolnischen Grenzregion mangelt es auch 7 Jahre nach der großen Erweiterung der EU immer noch (siehe SWOT-Analyse PLBB-Programm). D er G renzre g io n dro ht ein e p er ma n ente Abwanderungsbewegung vor allem von qualifizierten Jugendlichen bzw. jungen Erwachsenen. Daher ist eine positive Identifikation mit der Heimat nicht weniger bedeutend als wirtschaftliche Rahmenbedingungen. Ebenso ist das Erkennen von Chancen und Möglichkeiten auf beiden Seiten der Grenze für die zukünftige Entwicklung der Region von immenser Bedeutung. Das Beseitigen von Barrieren bei grenzübergreifenden Kontakten ist der erste Schritt in diese Richtung. Die geringe interkulturelle und sprachliche Kompetenz vor allem auf der deutschen Seite ist ein Haupthinderungsgrund bei der Entwicklung einer lebenswerten Grenzregion mit einem einheitlichen Wirtschaftsraum. Schloss Trebnitz e.V. trägt mit seinen grenzübergreifenden, interkulturellen Begegnungsprojekten dazu bei, die Identifikation mit und die Verantwortung für die Oderregion beiderseits des Flusses zu fördern. So entwickeln und realisieren deutsche und polnische Jugendliche beispielsweise gemeinsam im Rahmen der Jugendagora Projekte, die ihrer Meinung nach die Attraktivität der Region steigern. So wurde eine Musikveranstaltung in Müncheberg organisiert oder der Oderjugendrat für Kostrzyn, Seelow, Boleszkowice und Letschin ins Leben gerufen. Dabei haben die jungen Menschen eine ganze Menge an organisatorischen und interkulturellen Kompetenzen auf eine lebensnahe und jugendadäquate Również po 7 latach od wielkiego rozszerzenia Unii Eurpoejskiej widać brak intensywnej i trwałej ponadgranicznej kooperacji w pracach z młodzieżą i w zakresie kształcenia w niemiecko-polskim regionie przygranicznym. (patrz analiza SWOT programu PLBB). Region przygraniczny zagrożony jest stałym odpływem przede wszystkim wykwalifikowanej młodzieży względnie młodych dorosłych. Dlatego też pozytywna identyfikacja z ojczyzną, w pojęciu małej ojczyzny nie jest bez znaczenia tak jak gospodarcze warunki ramowe. Również rozpoznanie po obydwu stronach granicy szans i możliwości przyszłego rozwoju regionu ma ogromne znaczenie. Eliminowanie barier w ponad granicznych kontaktach jest pierwszym krokiem w tym kierunku. Słaba kompetencja międzykulturowa, przede wszystkim po niemieckiej stronie, jest główną przyczyną hamującą rozwój wartościowego regionu przygranicznego o jednolitym obszarze gospodarczym. Centrum Kształcenia i Spotkań Zamku Trebnitz wnosi, dzięki międzykulturowym, transgranicznym projektom, swój wkład w promocję zarówno tożsamości jak i odpowiedzialności regionu Odry po obydwu jej stronach. Niemiecka i polska młodzież tak właśnie rozwija przykładowo projekty w ramach Jugendagora, które ich zdaniem podnoszą atrakcyjność regionu. Tak właśnie zorganizowano imprezę muzyczną w Müncheberg oraz powołano do życia młodzieżową radę Odry dla Kostrzyna, Seelow, Boleszkowic i Letschin’a. dzięki temu młodzi ludzie, w sposób życiowy, praktyczny i w młodzieżowym stylu, uzyskali sporą komptenecję organizacyjną i międzykulturową. Ponieważ najdłużej zachowujemy to, czego nauczyliśmy 97 Art gewonnen. Denn am längsten behält man das, was man praktisch erfahren oder selbst gemacht hat. Mit den interkulturellen Kompetenzen wird es wohl nicht anders sein. Es muss vielleicht nicht unbedingt ein gemeinsames Arbeiten sein, um auf das Eingangszitat zurückzukommen, aber eine gemeinsame Aktivität ist sicherlich der beste Weg zu interkulturellen Kompetenzen. 98 się w praktyce lub co wykonaliśmy samodzielnie. Z kompetencją międzykulturową nie wygląda to wcale inaczej. Nie musi to być może być wspólna praca, by nawiązać do przytoczonego na początku cytatu, jednak wspólna aktywność jest najlepszą drogą do międzykulturowej kompetencji. Mit den interkulturellen Kompetenzen wird es wohl nicht anders sein. Dr. Jan Musekamp, EuropaUniversität Viadrina und Institut für angewandte Geschichte Dr Jan Musekamp, Uniwersytet Europejski Viadrina i Instytut Historii Stosowanej Mit Geschichte Grenzen überwinden Deutsch-polnisch-jüdische Beziehungsgeschichte und die Grenzregion Przezwyciężyć granice dzięki historii Niemieckopolsko-żydowskie stosunki historyczne i region przygraniczny Aus Sicht des Historikers drückt sich interkulturelle Kompetenz darin aus, jungen Erwachsenen aus Polen, Deutschland und anderen Staaten die miteinander verflochtene deutsch-polnische Geschichte im europäischen Kontext näher zu bringen und ihre Präsentation im Alltag (Denkmäler, Schulunterricht, Medien) jenseits überlieferter Stereotypen kritisch zu hinterfragen. Ich organisiere zu diesem Zweck praxisorientierte Seminare mit regionalem Bezug, in der Studierende unterschiedlichster Herkunft an konkreten Themen arbeiten. Als ein Beispiel kann die Begleitung der Stolpersteinverlegungen in Słubice und Frankfurt 2009 und 2010 gelten und die in diesem Zusammenhang erfolgte Erstellung deutsch-polnischer Informationsbroschüren zu persönlichen Schicksalen. Problematisch ist der künstliche Charakter dieser Grenze, in der die zugezogenen Bewohner sowohl links als auch und in verstärktem Maße rechts der Oder die schwierige Geschichte der Stadt und Region nicht als die eigene annehmen. Hinzu kommt die chronische Schwäche beider Seiten bezüglich der Sprachkenntnisse. In Zukunft müssen die Bewohnerinnen und Bewohner der Region diese noch stärker als Einheit verstehen, in der sowohl die deutsche als auch die polnische Seite ihre gemeinsamen Interessen auch gegen die Zentralregierungen vertreten müssen. Die Geschichtswissenschaft kann dabei ihren Beitrag zur Entstehung einer grenzüberschreitenden euroregionalen Identität leisten. Z punktu widzenia historyka kompetencja międzykulturowa wyraża się w przybliżeniu młodym, dorosłym mieszkańcom z Polski, Niemiec i innych krajów powiązanej ze sobą polsko-niemieckiej historii w kontekście europejskim i zaprezentowania jej w życiu codziennym (pomniki, zajęcia w szkołach, media), poza jakimikolwiek przekazywanymi krytycznymi stereotypami. Organizuję w tym celu praktyczne seminaria o charakterze regionalnym, na których studenci różnego pochodzenia pracują nad konkretnymi tematami. Jako przykład może posłużyć towarzyszenie akcji ustawiania kamieni historycznych w latach 2009 i 2010 i powstałe w związku z tym niemiecko-polskie broszury informacyjne, które opisują osobiste losy ludzi. Problematyczny jest sztuczny charakter granicy, gdzie ludność napływowa, zarówno ta z lewej jak i w większym zakresie z prawej strony Odry nie utożsamia się z tą trudną historią miasta i regionu. Do tego dochodzi chroniczna słabość obydwu stron w zakresie znajomości języka. Mieszkańcy regionu muszą w przyszłości zrozumieć to jeszcze bardziej jako jedność, w której zarówno strona niemiecka, jak i polska musi wspólnie reprezentować swoje interesy także w odniesieniu do władz centralnych. Nauka historii może wnieść tutaj swój wkład do powstania europejskiej regionalnej ponad granicznej tożsamości. 99 Roland Semik, Regionalhistoriker Roland Semik, Historyk regionu I. Interkulturelle Kompetenz in der Grenzregion ist für mich vor allem ein höheres Niveau der Integration von Bewohnern der beiden Völker, die zwar unterschiedliche Sprachen, Kultur, Sitten oder vielleicht eine andere Einstellung zu der gemeinsamen Geschichte haben, die aber dadurch auch viel miteinander verbindet. Es ist eine Sensibilität gegenüber diesen kulturellen Unterschieden, ein hohes Bewusstsein dieser Differenzen und deren Berücksichtigung in Ihren Handlungen. Letztendlich ist es auch eine Fähigkeit, unter den beiden kulturellen Umständen zu existieren, eine funktionierende interkulturelle Kommunikation, Verständnis für anderes, ergo: die Fähigkeit „sich schön zu unterscheiden“ und diese Unterschiede, das, was teilt zu nivellieren. I. Międzykulturowa kompetencja w regionie przygranicznym to dla mnie wyższy poziom integracji pomiędzy przedstawicielami obydwu narodów, których wprawdzie dzielą różne języki, kultura, obyczaje, czy nieco inne zapatrywanie na wspólną historię, ale których to jeszcze więcej łączy. To uwrażliwienie na różnice kulturowe, wysoka świadomość tych różnic i uwzględnianie ich w swoich działaniach. To wreszcie zdolność funkcjonowania w różnych okolicznościach kulturowych, sprawna komunikacja międzykulturowa, wyrozumiałość dla odmienności, ergo: umiejętność „pięknego różnienia się” i niwelowania tego, co dzieli. II. Meine persönliche Beteiligung an der internationalen Kompetenz von Słubice und Frankfurt an der Oder ist kurz gefasst: - die Einwohner von Słubice über die Vorkriegsgeschichte ihrer Stadt zu informieren; polnischsprachige Artikel, hauptsächlich gestützt auf deutschsprachige Quellen; die Stärkung der regionale Identität der Bewohner, die zum größten Teil zugewandert sind und keine größere Bindung zu ihrem Wohnort empfinden; - die Einwohner von Frankfurt über interessante Ereignisse in der Geschichte von Słubice, über gemeinsame Geschichte und gemeinsames lokales, kulturelles und geschichtliches Erbe zu informieren; - Organisation und Teilnahme an zweisprachigen kulturellen Veranstaltungen, die sich sowohl an die Bewohner von Słubice als auch an die Bewohner von Frankfurt wenden; - Lobbying zugunsten der Zweisprachigkeit in der Öffentlichkeit; ein Musterbeispiel ist hierfür da zur Zeit durchgeführte Programm einer zweisprachigen Bildung über die historischen Orte von Słubice. III. Meine konkreten Handlungen im Zusammenhang mit Best Practice sind u.a.: - Juni- Juli 2010: Ausstellung der Graphiken über die Vorkriegsarchitektur von Słubice 100 II. Mój osobisty udział w międzynarodowej kompetencji Słubic oraz Frankfurtu nad Odrą to najkrócej ujmując: - informowanie mieszkańców Słubic o przedwojennej historii ich miasta; artykuły po polsku głównie w oparciu o źródła niemieckojęzyczne; wzmacnianie tożsamości regionalnej wśród słubiczan, którzy w zdecydowanej większości są ludnością napływową i nie czują mocnej więzi z miejscem, w którym żyją; - informowanie mieszkańców Frankfurtu o ciekawych wydarzeniach dotyczących historii Słubic; wspólna historia i wspólne lokalne dziedzictwo kulturowohistoryczne; - organizowanie/ udział w dwujęzycznych wydarzeniach kulturalnych adresowanych zarówno do mieszkańców Słubic jak i Frankfurtu nad Odrą; - lobbing na rzecz dwujęzyczności w przestrzeni publicznej; sztandarowy przykład takiego działania to realizowany właśnie projekt dwujęzycznej ścieżki edukacyjnej po historycznych miejscach Słubic. III. Moje konkretne działania w kontekście Best Practice to m.in.: - czerwiec- lipiec 2010: wystawa szkiców przedwojennej architektury Słubic - od sierpnia 2010: projekt „Ścieżka edukacyjna po historycznych miejscach Słubic” - od września 2010: autorski dział historyczny „Słubice wczoraj i dziś” na Słubickim Portalu Informacyjnym Słubice24.pl - seit August 2010: ein Projekt „Bildungswege über die historischen Orte von Słubice” - seit September 2010: eigenes historisches Kapitel „Słubice gestern und heute” auf dem Informationsportal im Internet unter Słubice24.pl - Oktober 2010: Mitgestaltung des Kalenders „Słubfurt 2011” - November 2010: Teilnahme am Jury des Wettbewerbs für Fotokunst „Słubicer Bezirk im Kameraobjektiv” - April 2011: Teilnahme an der Veranstaltung „Transkultura” – Akteure des kulturellen Lebens in der deutsch-polnischen Grenzregion - Juni 2011: Durchführung einer Diskussion während der XIII. Sommerakademie der Bertelsmannstiftung („Das Leben der Juden in Frankfurt (Oder) und in Słubice”) - Juli- August 2011: zweisprachige Ausstellung von Ansichtskarten über Słubice aus der Vorkriegszeit „die Ziegelsteinbrücke an der Oder, Kleistturm... Słubice auf Ansichtskarten aus der Vorkriegszeit...” - September 2011: zweisprachiger landeskundlicher Ausflug „Słubice – städtische Touristenroute. Besichtigung und Entdeckung historischer Orte von Słubice über die Wege der zukünftigen Bildungsroute”. IV. Ich sehe viele positive Aspekte für die Entwicklung der interkulturellen Kompetenz. Die Entwicklung dieser Kompetenz ist ein natürliches Ergebnis der Globalisierung. Die Menschen werden, zumindest theoretisch, offener, verständnisvoller gegenüber anderen. Sie lernen gegenseitig Toleranz und Vielseitigkeit zu schätzen. Diese Fähigkeit ist in der heutigen Zeit der wirtschaftlichen Beziehungen, bei Aufnahme neuer geschäftlicher Partnerschaften, bei Studienbeginn, bei der Arbeitssuche im Ausland unentbehrlich geworden. Sie erfüllt eine unwahrscheinlich große Rolle bei allen zwischenmenschlichen Kontakten auf internationaler Ebene. - październik 2010: współtworzenie kalendarza „Słubfurt 2011” - listopad 2010: zasiadanie w jury konkursu fotograficznego „Powiat słubicki w obiektywie” - kwiecień 2011: udział w spotkaniu projektu „Transkultura” - aktorów życia kulturalnego na pograniczu polsko-niemieckim - czerwiec 2011: poprowadzenie dyskusji panelowej podczas XIII Letniej Akademii Fundacji Bertelsmanna („Życie żydowskie we Frankfurcie nad Odrą i w Słubicach”) - lipiec- sierpień 2011: dwujęzyczna wystawa przedwojennych pocztówek Słubic „Kamienny most na Odrze, wieża Kleista i nie tylko... Słubice na przedwojennych pocztówkach” - wrzesień 2011: dwujęzyczna wycieczka krajoznawcza „Słubice – miejski szlak turystyczny. Zwiedzanie i odkrywanie historycznych miejsc Słubic po trasie przyszłej ścieżki edukacyjnej”. IV. Widzę wiele pozytywnych aspektów rozwoju międzykulturowej kompetencji. Rozwój tej kompetencji jest naturalnym efektem procesu globalizacji. Ludzie, przynajmniej teoretycznie, stają się bardziej otwarci i wyrozumiali dla innych. Uczą się nawzajem tolerancji i poszanowania odmienności. Ta umiejętność stała się niezbędna we współczesnych stosunkach gospodarczych, przy nawiązywaniu nowych kontaktów biznesowych, w podejmowaniu studiów czy poszukiwaniu pracy za granicą. Pełni nieocenioną rolę we wszelkich innych kontaktach międzyludzkich na poziomie międzynarodowym. 101 Zukunft der interkulturellen Kompetenz in der Grenzregion Bartłomiej Bartczak, Bürgermeister der Stadt Gubin In der heutigen globalisierten Welt allgegenwärtiger Medien und des Internet s scheint eine Kontaktaufnahme zwischen Menschen verschiedener Länder und unterschiedlicher Kulturen einfach und unproblematisch zu sein. Doch führt diese Form der Kommunikation meiner Meinung nicht immer automatisch zu einem Verständnis kultureller Unterschiede. Daher bieten gerade die spezifischen Gegebenheiten einer Grenzregion einzigartige Bedingungen für die Entwicklung interkultureller Kompetenz, die als Offenheit gegenüber Vielfalt, Akzeptanz von Verschiedenheiten und gegenseitigem Verständnis zu verstehen ist. Die Eigenheit von Grenzstädten wie Gubin und Guben, in denen sich Deutsche und Polen in alltäglichen Situationen treffen: in Geschäften, in Restaurants und beim Friseur, erzwingt auf natürliche Weise eine kontinuierliche Notwendigkeit mit kulturellen Unterschieden, sowie mit Vorurteilen, festgefahrenen Meinungen und Stereotypen zurechtzukommen. Die Häufigkeit der Interaktion zwischen Polen und Deutschen wirkt sich zweifellos positiv auf die Entwicklung interkultureller Kompetenz aus. Mit Sicherheit wird diese Interaktion vor allem durch das Durchbrechen einer der grundlegenden Kommunikationsbarrieren begünstig t - der Sprachbarriere. Um dies zu unterstützen, findet seit Jahren eine Vielzahl von Projekten in Gubin und Guben statt, die dem Erlernen der Sprache des Nachbarn gewidmet sind – beginnend bei Kindern im 102 Przyszłość kompetencji międzykulturowej w regionie przygranicznym Bartłomiej Bartczak, Burmistrz miasta Gubin Wydaje się, że w dzisiejszym zglobalizowanym świecie powszechnych mediów i Internetu łatwość nawiązywania kontaktów przez ludzi mieszkających w różnych krajach i różnych kulturach nie stanowi żadnego problemu. Jednak taka forma komunikacji w moim przekonaniu nie zawsze prowadzi do zrozumienia odmienności. Dlatego też specyficzna rzeczywistość rejonów przygranicznych stwarza niepowtarzalne warunki do rozwijania kompetencji interkulturowych rozumianych jako otwartość na odmienność, akceptacja różnic i wzajemnie zrozumienie. Charakter przygranicznych miejscowości takich jak Gubin i Guben, w których Niemcy i Polacy spotykają się w codziennych sytuacjach: w sklepie, w restauracji i u fryzjera, w sposób naturalny zmusza do ciągłej konieczności radzenia sobie z różnicami kulturowymi, własnymi uprzedzeniami, utartymi opiniami i stereotypami. Częstotliwość wzajemnych interakcji Polaków i Niemców niewątpliwie służy rozwijaniu kompetencji interkulturowych. Oczywiście warunkiem sprzyjającym owym interakcjom jest przełamywanie podstawowej bariery komunikacyjnej – bariery językowej. Temu celowi służy bardzo wiele przedsięwzięć i projektów realizowanych od wielu lat w Gubinie i Guben, poświęconych nauce języka sąsiada – od przedszkolaków poczynając na uniwersytecie trzeciego wieku kończąc. Wydaje się, że w tej dziedzinie wciąż jeszcze mamy bardzo wiele do zrobienia. Z własnego doświadczenia edukacyjnego – szkołę średnia i studia wyższe kończyłem w Niemczech – wiem jak bardzo umiejętności językowe sprzyjają otwartości na kulturową odmienność. Bez wątpienia najlepszą metodą poznawania Kindergartenalter hin bis zu Universitätsabsolventen. Es scheint, dass wir in diesem Bereich noch jede Menge zu tun haben. Aus meiner eigenen Schullaufbahn – ich besuchte das Gymnasium und studierte in Deutschland weiß ich, wie sehr sprachliche Fähigkeiten die Offenheit gegenüber kultureller Vielfalt begünstigen. Der direkte Kontakt ist ohne Zweifel die beste Methode die kulturelle Vielfalt des Nachbarn kennenzulernen - in diesem Bereich sammeln die Ausführenden der deutsch-polnischen Projekte seit Jahren Erfahrungen von hohem Wert. Dazu gehören sowohl Kindergärten, Schulen und kulturelle Einrichtungen als auch Sportvereine, Angler, Schrebergärtner und Rentner-Organisationen Es sind gerade ihre Projekte die die spezifische Kultur des Grenzgebiete gestalten. Dabei werden sie meistens dank der finanziellen Unterstützung von Institutionen wie der „Euroregion Spree-Neiße-Bober” durchgeführt. Gerade in der derzeitigen Art und Weise der Finanzierung solcher Unterfangen wie z.B.: das Fehlen von Vorauszahlungen oder sehr lange Abrechnungsverfahren, sehe ich eine Gefahr für die Entwicklung grenzüberschreitender Kontakte. Gemeinsame deutsch-polnische Projekte, basierend auf einer Initiative „von unten“, sind meiner Meinung nach der effektivste Weg zur Verbesserung interkultureller Kompetenz im Grenzgebiet. odmienności kulturowej sąsiada jest bezpośrednie z nim spotkanie – bezcenne doświadczenia w tej dziedzinie zdobywają od lat realizatorzy projektów polsko –niemieckich. Są to zarówno przedszkola, szkoły, instytucje kultury jak i kluby sportowe, wędkarze, działkowcy, organizacje emeryckie. Ich projekty są właśnie przedsięwzięciami budującymi specyficzną kulturę pogranicza. W wielu wypadkach są realizowane głównie dzięki finansowemu wsparciu instytucji takich jak „Euroregion Sprewa-NysaBóbr”. Właśnie w obecnym sposobie finansowania tego typu przedsięwzięć, związanym np. z brakiem zaliczkowania bądź bardzo długimi procedurami rozliczeniowymi, widziałbym zagrożenie dla rozwoju kontaktów transgranicznych. Wspólne, polskoniemieckie, przedsięwzięcia o charakterze inicjatyw oddolnych, są moim zdaniem najskuteczniejszą metodą podnoszenia kompetencji interkulturowych w rejonie granicznym. 103 Katrin Becker, DeutschPolnische Gesellschaft Brandenburg e.V. – Außenstelle Frankfurt (Oder) Interkulturelle Kompetenz in der Grenzregion Die deut sch -polnische Grenzregion als eine gemeinsame Region zu begreifen und dementsprechend zu handeln – das scheint eines der wichtigsten Ziele in naher Zukunft. Von zentraler Bedeutung ist dabei die Verständigung und damit die Kenntnis der Nachbarsprache, die für eine gute Zusammenarbeit unerlässlich ist. Seit vielen Jahren engagiert sich deshalb die Deutsch-Polnische Gesellschaft Brandenburg für die Etablierung, den Ausbau und die qualitative Verbesserung des Polnischunterrichtes an Brandenburger Schulen. Denn die Begegnung mit fremden Sprachen bereits im frühen Alter legt nicht nur das Fundament für die Entwicklung der fremdsprachlichen Kommunikationsfähigkeit, sondern fördert auch die Sensibilisierung für sprachliche und kulturelle Vielfalt. Sich in der Grenzregion verständigen zu können, bedeutet auch, die Gegebenheiten im anderen Land zu kennen und Zusammenhänge verstehen zu können. In diesem Sinne kommt auch den Medien in der Grenzregion eine bedeutende Rolle zu: Denn sie sind es, die Informationen – sei es aus Politik, Wirtschaft oder Kultur – grenzübergreifend vermitteln und damit zu einem besseren, auch interkulturellen, Verständnis beitragen können. 104 Katrin Becker, NiemieckoPolskie Stowarzyszenie Brandenburgia – Wydział we Frankfurcie nad Odrą Kompetencja międz ykulturowa w regionie przygranicznym Zrozumienie polsko-niemieckiego regionu przygranicznego jako regionu wspólnego i odpowiednie działanie w tym kontekście wydają się być dla najbliższej przyszłości jednym z najważniejszych celów. Główne znaczenie ma przy tym wzajemne zrozumienie a więc i znajomość języka sąsiadów, które są nieodzowne dla dobrej wzajemnej współpracy. Niemiecko-Polskie Stowarzyszenie Brandenburgia zaangażowane jest od wielu lat w stworzenie, rozbudowę i jakościowa poprawę zajęć z języka polskiego w szkołach Brandenburgii. Spotkania z językami obcymi we wczesnym wieku stwarzają nie tylko fundamenty dla rozwoju obcojęzycznej kompetencji komunikacji lecz wzmacniają również wrażliwość na językową i kulturową różnorodność. Umieć porozumiewać się w regionie przygranicznym oznacza również znajomość okoliczności w danym kraju i umiejętność zrozumienia wzajemnych zależności. W tym sensie znacząca rola przypada tutaj również mediom, ponieważ to one przekazują informacje – czy to z polityki, gospodarki lub kultury – w sposób transgraniczny i dzięki temu wnoszą swój wkład w lepsze wzajemne zrozumienie, również międzykulturowe. Witold Gnauck, Geschäftsführer, Deutsch-Polnische Wissenschaftsstiftung Witold Gnauck, Dyrektor wykonawczy, Polskoniemiecka Fundacja na Rzecz Nauki Zukunftsperspektiven interkultureller Kompetenz in der deutsch-polnischen Grenzregion Perspektywy kompetencji międzykulturowej w polskoniemieckim regionie przygranicznym Die Entwicklung interkultureller Kompetenz steht in einer Wechselwirkung zu den tatsächlichen Kontakten zwischen Menschen aus verschiedenen Kulturen: Einerseits ist die Kompetenz eine Voraussetzung dafür, dass solche Kontakte gelingen, andererseits steigern die Kontakte die Motivation zur Verbesserung der Kompetenz. Im Falle der deutsch-polnischen Grenzregion ist der Weg zu einer intensiven Nachbarschaft mit zahlreichen und regelmäßigen Kontakten noch weit. Zwar hat die jüngste Vergangenheit die Rahmenbedingungen fundamental positiv verändert, erwähnt seien nur die Überwindung der Diktaturen 1989 und die Aufhebung der Grenzkontrollen 2007. Die europäische Normalisierung setzt sich auch fort: erstmals wurde ein Pole zum Präsidenten des Europaparlaments gewählt, und die Durchführung der Fußball-Europameisterschaft in Polen und der Ukraine 2012 bedeutet die Durchbrechung einer weiteren wesentlichen Barriere im öffentlichen Bewusstsein. Mit diesen Veränderungen wurde jedoch vor allem der Entwicklungsrückstand des deutsch-polnischen Verhältnisses gegenüber den Beziehungen zu den „westlichen“ Nachbarn der Deutschen schrittweise aufgeholt. Nun werden Asymmetrien und Unterschiede offenbar, die nicht „von oben“ durch politische Entscheidungen relativ schnell beseitigt werden können. Nach wie vor erscheint die Motivation, sich beruflich oder privat mit dem Nachbarland zu beschäftigen, insbesondere auf der deutschen Seite als gering, vor allem wenn es um den Erwerb von Sprachkenntnissen geht. Die weitere deutsch-polnische Annäherung in der Grenzregion wird zudem erschwert durch einen ungünstigen demographischen Trend und Rozwój kompetencji międzykulturowej powiązany jest z wzajemnymi, rzeczywistymi kontaktami ludzi z różnych kultur: z jednej strony kompetencja jest warunkiem, by takie kontakty były owocne, z drugiej strony takie kontakty zwiększają motywację do podniesienia kompetencji. W przypadku polskoniemieckiego regionu przygranicznego droga do intensywnego sąsiedztwa z licznymi i regularnymi kontaktami jest jeszcze daleka. Wprawdzie najmłodsza historia zmieniła warunki ramowe znacząco w kierunku pozytywnym, należałoby wymienić chociażby przezwyciężenie dyktatur w 1989 roku i zniesienie kontroli granicznej w 2007 roku. Normalizacja europejska jest jest nadal kontynuowana: po raz pierwszy wybrano Polaka na prezydenta Parlamentu Europejskiego, a przeprowadzenie w 2012 roku w Polsce i na Ukrainie Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej stanowi przełamanie kolejnej znaczącej bariery w świadomości społecznej. Dzięki takim zmianom nadrobiono przede wszystkim krok po kroku zastój w rozwoju stosunków polskoniemieckich w porównaniu do relacji z „zachodnimi“ sąsiadami Niemiec. Uwidaczniają się jednak dysproporcje i różnice, których nie da się usunąć względnie szybko poprzez „odgórne“ decyzje polityczne. Nadal widoczny jest brak motywacji do zainteresowania się krajem sąsiada, czy to na płaszczyźnie zawodowej, czy też prywatnej, w szczególności po niemieckiej stronie, chociażby przede wszystkim w kwestii zdobywania kompetencji ze znajomości języka obcego. Dalsze zbliżenie polskoniemieckie w regionie przygranicznym utrudnione jest jeszcze dodatkowo poprzez niekorzystny trend demograficzny i rosnące poczucie niepewności co do gospodarczej i politycznej integracji Europy. Prędkość 105 die wachsende Verunsicherung über die weitere wirtschaftliche und politische Integration Europas. Die Geschwindigkeit der deutsch-polnischen Annäherung war in den letzten 20 Jahren sehr hoch. In den nächsten Jahren werden jedoch die „Mühen des Alltags“ das Zusammenleben in der Grenzregion prägen. 106 polsko-niemieckiego zbliżenia była w ostatnich 20 latach bardzo duża. Kolejne lata współistnienia regionu przygranicznego będą jednak zdominowane przez „trudy codzienności.” Joanna Stepień, Euroregion PROEUROPA Viadrina Joanna Stepień, Euroregion PROEUROPA Viadrina Die Euroregion Pro Europa Viadrina fördert im Rahmen des „Operationellen Programms zur grenzübergreifenden Zusammenarbeit Polen (Wojewodschaft Lubuskie)Brandenburg 2007-2013“ deutsch-polnische Begegnungsprojekte mit Mitteln aus dem Europäischen Fonds für Regionale Entwicklung von bis zu 15.000 EUR. Für sog. Netzwerkprojekte können bis zu. 51.000 EUR gewährt werden. Insbesondere werden Maßnahmen unterstützt, die zur Verbesserung der grenzübergreifenden Zusammenarbeit zwischen Bürgern, Vereinen und Behörden in den Bereichen Kultur, Sport, Tourismus, Jugend, Qualifizierung, Wissenschaft, Umweltschutz und Wirtschaft beitragen. Natürlich nehmen an den Projekten hauptsächlich Personen teil, die eine entsprechend positive Einstellung gegenüber dem Nationalen, Sprachlichen und Kulturellen des jeweiligen Nachbarn haben. Dabei wird die Teilnahme von Deutschen, bzw. Polen an verschiedenen Veranstaltungen, wie Konferenzen, Sportfeste, Workshops, als Bereicherung angesehen, die eine andere Sichtweise und Wahrnehmung verschiedener Gegebenheiten und Aspekte ermöglicht, den eigenen Horizont erweitert und den Erwerb neuer Kenntnisse und Erfahrungen fördert. Allerdings ist zu sagen, dass allein Kenntnisse und Verständnis anderer Kulturennicht ausreichend sind, mit Menschen anderer Kulturen erfolgreich zu agieren. Entscheidend bleiben die Sprachkenntnisse. Aus diesem Grund kommt Projekten, deren Zielgruppe Kinder sind, eine besonders wichtige Rolle zu. Diese Projekte fördern zum einen den Spracherwerb und zum anderen gehen Kinder unvoreingenommen in die Begegnung. Im Idealfall muss gegen Vorurteile nicht angekämpft werden, denn sie entstehen erst gar nicht. Die Grenzregionen verfügen im Bereich der Mehrsprachigkeit über ein breites Handlungsfeld, da die Grenzlage einen freien Austausch von Schülern sowie den Einsatz von Muttersprachlern als Lehrer ermöglicht. Diese wesentlich günstigsten Voraussetzungen für die Mehrsprachigkeit und damit auch für den Erwerb von interkulturellen Kompetenzen sollten genutzt werden. Euroregion Pro Europa Viadrina wspiera w ramach „Operacyjnego programu transgranicznej współpracy Polska (województwo lubuskie) Brandenburgia 20072013“ polsko-niemieckie projekty spotkań środkami z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego do wysokości 15.000 EUR. Dla tzw. Projektów sieciowych mogą zostać zapewnione środki do wysokości 51.000 EUR. W szczególności wspierane są projekty przyczyniające się do usprawnienia transgranicznej współpracy między mieszkańcami, związkami i urzędami w zakresie kultury, sportu, turystyki, młodzieży, kwalifikacji, nauki, ochrony środowiska i gospodarki. W projektach biorą oczywiście udział osoby, które mają pozytywne nastawienie do kraju, języka i kultury sąsiada. Udział Niemców lub Polaków w różnych imprezach, jak konferencje, festyny sportowe, warsztaty postrzegany jest jako wzbogacenie umiejętności, które umożliwiają inny pogląd i odbiór różnych okoliczności i aspektów, poszerzają własne horyzonty i wspierają zdobywanie nowej wiedzy i doświadczeń. Należy jednak powiedzieć, że sama znajomość i zrozumienie innych kultur są niewystarczające by efektywnie współdziałać z ludźmi innych kultur. Decydującym czynnikiem jest znajomość języka. Z tego właśnie powodu projektom, których grupą docelową są dzieci, przypisuje się szczególnie ważną rolę. Projekty te, po pierwsze, wspierają uczenie się języka a po drugie dzieci wychodzą naprzeciw spotkaniom bez jakichkolwiek uprzedzeń. W idealnym przypadku nie trzeba zwalczać jakichkolwiek uprzedzeń, ponieważ one w ogóle nie powstają. Regiony przygraniczne dysponują w zakresie wielojęzyczności szerokim polem działania, ponieważ położenie przy granicy umożliwia swobodną wymianę uczniów oraz zatrudnianie native speaker’ów jako nauczycieli. Należy więc wykorzystać te o wiele bardziej korzystne uwarunkowania dla wielojęzyczności a tym samym dla zdobycia kompetencji międzykulturowych. 107 Index 4Danksagung 4Podziękowania 5 5 Schatzsuche und Expertisen-Transfer innerhalb der Grenzregion W poszukiwaniu skarbów i transfer ekspertyz w regionie przygranicznym 9 9 „Integration via Kompetenz“ – Projekt zur Förderung der interkulturellen Kompetenz in der Grenzregion – Ein Überblick „Integracja via kompetencję” – Projekt wspierający kompetencję międzykulturową w regionie przygranicznym – Przegląd 14 14 Integration via Kompetenz – Ein Workshopberich Integracja poprzez kompetencję – sprawozdanie 17 17 Was wollen wir eigentlich sagen? – Der Weg von der Idee zur Wanderausstellung Co tak naprawdę chcemy powiedzieć? – Droga od pomysłu do wystawy objazdowej 23 23 Die Wanderausstellung – Eine Beschreibung Wystawa objazdowa – opis 25 25 Kurzvorstellung der Interviewten Krótka prezentacja osób, z którymi przeprowadzono wywiad. 28 28 Alltag in der Grenzregion: Wohnen, Einkaufen, Kommunizieren Życie w regionie przygranicznym: mieszkanie, zakupy, komunikacja 32 32 „Das Andere“: Vorurteile, Stereotypen und Konflikte „Inność“: uprzedzenia, stereotypy i konflikty 35 35 „Wir sind doch alle nur Menschen“: Gemeinsamkeiten, Freundschaften, Sympathien „Wszyscy jesteśmy tylko ludźmi“: wspólne cechy, przyjaźnie, sympatie 108 38 Die Grenze 38Granica 44 44 „Wenn ich drei Wünsche hätte…“ „Gdybym miał/a trzy życzenia…“ 46 46 Wie ist es? – Es ist unterschiedlich Jak jest? – Bywa różnie 54 54 Kurzvorstellung der Künstler Sylwetki artystów 57 57 Auf der Suche nach Initiativen in der deutsch-polnischen Grenzregion W poszukiwaniu inicjatyw w polsko-niemieckim regionie przygranicznym 61 61 Katrin Becker Katrin Becker 63 63 Zbigniew Czarnuch Zbigniew Czarnuch 66 66 Michael Dembowski Michael Dembowski 68 68 Manuela Demel Manuela Demel 70 70 Helga Grune Helga Grune 72 72 Bogusław Mykietów Bogusław Mykietów 75 75 Henryk Rączkowski Henryk Rączkowski 77 77 Dorota Rutka Dorota Rutka 79 79 Gunhild Strauch Gunhild Strauch 82 82 Dr. Krzysztof Wojciechowski Dr Krzysztof Wojciechowski 84 84 „Mental Maps“ „Mapy mentalne“ 109 92 92 Streiflichter aus der Grenzregion - Gäste des Symposiums „Interkulturelle Kompetenz in der Grenzregion“ melden sich zu Wort Najważniejsze wydarzenia z regionu przygranicznego – goście sympozjum „Międzykulturowa kompetencja w regionie przygranicznym” zabierają głos 92 92 Przykłady ”Best Practice” z regionu przygranicznego Best-Practice-Beispiele aus der Region 92 92 Angela Fleischer-Wetzel Angela Fleischer-Wetzel 97 97 Darius Müller Darius Müller 99 99 Dr. Jan Musekamp Dr Jan Musekamp 100 100 Roland Semik Roland Semik 102 102 Zukunft der interkulturellen Kompetenz in der Grenzregion Przyszłość kompetencji międzykulturowej w regionie przygranicznym 102 102 Bartłomiej Bartczak Bartłomiej Bartczak 104 104 Katrin Becker Katrin Becker 105 105 Witold Gnauck Witold Gnauck 107 107 Joanna Stepień Joanna Stepień 110
