islami si̇yasal ki̇mli̇ği̇n dönüşümünde özneleri̇n rolü ve

ISLAMI SİYASAL KİMLİĞİN DÖNÜŞÜMÜNDE
ÖZNELERİN ROLÜ VE
DEMOKRATİKLEŞME SORUNU
Ensar NİŞANCI
İshak TORUN
Doç.Dr. İstanbul Haliç Üniversitesi İşletme Fakültesi
ensarnisanci^gmail.com
Yrd.Doç.Dr., Niğde Üniversitesi, Eğitim Fakültesi,
İlköğretim Bölümü
Giriş: İslamcılığın Kamusal Görünürlüğündeki Artış ve Karşıtlaşan Yorumlar
slamcılık, günümüz Türkiye’sine ilişkin sür­
güncel siyasetle ilişkisi ve reel siyasetin karşı ko­
yasal talepten, başka yaşam tarzlarını dışlamayan
dürülen sosyal ve siyasal içerikli akademik
nulması güç, “taraf tutma” çağrısı karşısında, ye­
bir siyasal anlayışa ve bununla uyumlu bir din an­
ya da medyatik tüm kamusal tartışmaların
rini keskin bir ayrışmaya bırakıyor. Gittikçe çeşit­
layışına doğru bir gelişim gösteriyor.
en önemli referanslarından biri haline gelmiş
lenen ve kimi zaman açıkça karşıtlaşan (zıtlaşan),
Siyasal olarak İslamcılık, bugün, radikal ya
bulunuyor. Gerçekten de çağdaş Türkiye’ye iliş­
birbirleriyle rekabet halindeki bu görüşler kamu­
da ılımlı hegemonya stratejilerindense barışçıl
kin tartışmaların bu uğrağa değinmeden tutarlı
sal tartışma ortam ında kaçınılmaz bir şekilde si­
bir-arada yaşama arayışlarına, milliyetçi (yerel ve
ve yeterince güvenli bir yol izlemeleri pek m üm ­
yasal bir nitelik kazanarak, birbirlerine üstünlük
geleneksel) çerçevede şekillenen bir din algısın-
kün görünmüyor. Zira kamusal alandaki İslami
sağlamaya çalışıyor.
dansa evrenselci ( küreselci) ve (yeni) sivil bir din
İ
görünürlüğünün dramatik artışı ve bu bağlamda
İslamcılığın kamusal alandaki görünürlü­
anlayışına yöneliyor. Son tahlilde, ikinci perspek­
Islami / İslamcı hareketlerin çağdaş Türkiye’deki
ğünün artışını yorumlamayı ve belli bir ‘Türki­
tifte, İslamcı kimliğin dönüşümü, İslami sosyal
yeri ve değişiminin anlamlandırılması, bugünün
ye’ anlayışıyla, İslamcılığın “yönünü” tespit etme­
hareketin demokrasi, sivil toplum ve demokratik­
toplumsal ve siyasal atmosferinin anlaşılmasında,
yi hedefleyen akademik çalışmalarda, kimi zaman
leşmeye yönelik tutum ları bakımından sınanma­
önemli ve ayrıcalıklı bir yer tutuyor.
karşıtlaşan (zıtlaşan), kabaca iki ana yaklaşımdan
ya çalışıldığı söylenebilir. Bu doğrultuda, İslam­
özel
söz edilebilir: Bunlardan ilki, bu görünürlük ar­
cı kimliğin özneleri, artık siyasal söylemlerinin
bir yer verdiğimizi reddetmeden, sözgelimi,
tışını kurucu “muasır medeniyet” hedefine karşıt
merkezine, dini hukukun çağdaş uyarlamaları­
Türkiye’de “sol” ve sosyalist düşüncenin etrafında
bir ilerleyiş, hatta “sızma” ve “ele geçirme” olarak
nı değil, demokratikleşme perspektifini ve anaya­
kümelenen toplumsal hareketlerin değişimi ve ev­
konumlandırarak, İslami görünürlüğü, tanımla­
sal hukukun üstünlüğü prensibini yerleştiriyor­
rimi, küresel temayülle uyumlu biçimde, tartışma
yıcı nitelikleri açısından irrasyonellik, marjinallik
lar1. Tüm bu “yön” tartışmaları ve değişimle ilgili
dışı ya da tartışmanın marjında kalırken, İslam­
gibi yapısalcı-işlevselci analizler bağlamında işlev­
yorumlarında, İslamcıların demokrasi oyununun
Türkiye
tartışmalarında
İslamcılığa
cılık ve İslami siyasi kimlik, tartışmaların merke­
sizliği işaret eden özelliklerle betimliyor (Hung-
kurallarına bağlılıkları, şu pratik ve kesin biçim­
zinde yer alıyor. Şu halde, denebilir ki, İslami ola­
tington, 1996: 174). Bu yaklaşım, Cumhuriyet
de yanıtlanması zor soruyla sınanıyor: İslamcıla­
nı bu tartışmaların önemli bir odağı haline geti­
tarihinin ilk yıllarından miras kalan ve hala gü­
rın demokrasi yanlısı görüntü vermeleri sahici bir
ren şey İslam dini ya da İslam teolojisi değildir.
cünü koruyan “karşı-devrim” temasıyla, İslami si­
demokratik kimliği benimsiyor olmalarından mı,
İslam’ın, bir kimliğin organize edici ilkesi olarak
yasal hareketleri gericilik, “laik rejim düşmanlığı”
yoksa İslamcı hegemonyanın kuruluşu yolunda
ortaya çıkması, özellikle de bu kimlik merkezin­
gibi köktenciliğin damgalayıcı vasıflarını da kap­
gerçek amaçlarını gizlemede demokrasiyi bir araç
de kümelenen toplumsal hareketlerin bir yandan
sayan bir dizi sistem-dışı niteliklerle tanımladı­
olarak kullanmak istemelerinden mi doğuyor?
siyasi ve ekonomik bir güç kazanırken, diğer yan­
ğı gözleniyor. Bu yaklaşımın karşı kutbunda ise,
dan kamusal alandaki görünürlüklerinin artması­
perspektifi itibariyle İslamcı kimliğin tarihselli­
dır. Diğer bir ifadeyle, bu konuya ilişkin sürdü­
ğine ve bu tarihte açığa çıkan değişkenlik ve çe­
rülen tartışmalar İslam dinini değil, Müslüman’ı,
şitliliğe dikkatleri çeken, İslamcı hareket içindeki
kolektif özne konumundaki İslami sosyal hare­
sistem-içi ve sisteme tehdit içermeyen olanakların
ketleri, İslami grup ve cemaatleri ve yaşam dün­
altını çizen bir başka bakış açısı yer alıyor (Yeni-
yasını’ biçimlendiren bir değerler manzumesi ola­
gün, 2006; Öniş, 1997, 2000, 2001; Kuru, 2007;
rak Müslümanlığı konu ediniyor.
Yavuz, 2005).
1
Elbette, sözü edilen dönüşüm, İslam’ı kimliklerinin merke­
zine yerleştirmek isteyen bütün Müslüman aktörler / grup­
lar ya da hareketler açısından doğru değildir. Ancak, günümüz
Türkiye’sinde ekonomik, kültürel, sosyal ve eğitim alanlarında
Islami görünürlülüğün artışına neden olan Müslüman özneler /
gruplar açısından, bir başka ifadeyle burada ana akım diyebile­
ceğimiz kesimler açısından değerlendirildiğinde, böylesi bir dö­
nüşüm oldukça belirgindir. Sözgelimi, Türkiye İşadamları ve Sa­
nayiciler Konfederasyonu (TUSKON), Müstakil Sanayiciler ve
işadamları Derneği (MUSIAD), îş Hayatı Dayanışma Derneği
Akademik yazın ve medyada yer alan kamu­
İslamcı kimliğin tarihsel serüveni içinde­
sal tartışmalarda İslam’ın kamusal görünürlüğü­
ki farklı durakları konu edinmeye çalışan ikinci
nün artışı konusunda ortaya çıkan görüş birli­
perspektif, İslamcı kimliğin çağdaş gelişmelerle
ği, görünürlüğün miktarlandırılması (derecelen­
dönüşlü ilişkisine ve dönüşme kapasitesine işaret
dirilmesi), yönünün belirlenmesi, açıklanıp yo­
ediyor. Bu yoruma göre, İslamcı kimlik devletin
rumlanması söz konusu olduğunda, tartışmanın
ve toplum un İslamlaştırılması yönündeki reel si­
105
(ÎŞHAD) gibi iş adamları örgütleri, Saadet Partisi (FP) ? , Ada­
let ve Kalkınma Partisi (AKP) gibi siyasal partiler ya da basın ya­
yın organlarında İslamcılığıyla ön plana çıkan Zaman, Bugün,
Star, Yeni Şafak gibi söylemsel alanlar olarak gazeteler; Bilim Sa­
nat, Aksiyon, Sızıntı, Köprü, Dergah ?, Tezkire gibi entelektü­
el kamusallığın alanları dergiler; Akra FM, Burç FM, Moral FM
gibi radyo kanalları ve Kanal 5, Kanal 7, Mehtap TV, Samanyolu
TV, Dost TV, Mesaj TV, Ülke TV, TVnet, TV24 gibi görüntülü
medya organları açısından bu dönüşüm yadsınamayacak bir bo­
yuttadır.
İslamcı görünürlükteki artışın işaret ettiği
İşte, post-oryantalist çerçevedeki çözümle­
ayağım İslamcı özneye / gruplara, bir ayağını “ya­
yönü ve bu yönün açıklanmasında öznenin deği­
melerde farklılaşma kendini bu noktada gösterir.
pıya”, bir diğerini ise ahlaki-moral güce yerleşti­
şiminin payını konu edinen bu yazı, genel olarak
Burada, İslamcı kimliğin özcü yorumlarını yerin­
rerek, İslamcı kimlikteki dönüşüm ü titizlikle ele
ikinci perspektifteki yaklaşımın yanında konum-
den etmek amacıyla fotoğraf makinesi (klasik ve
almak gerekir. Ö te yandan, yazının başından bu
landırılabilir. Bu perspektifin bize gösterdiği şey,
neo-oryantalist yaklaşımlar) yerine kamera (yani,
yana yapmaya çalıştığımız gibi, bu türden bir mo­
Türkiye’deki İslamcı kimlikteki dinamizmin ta­
tarihselliği vurgulayan post-oryantalist yaklaşı­
del konuyla ilgili sürdürülen tartışmaların eleştiri­
rihsel serüveninde geldiği son istasyonlardan biri­
mın) seçiminin elzemliği kadar, kameranın ayak­
sinde de işbaşında tutulabilir.
nin modernleşmenin siyasal boyutunu ifade eden
larının hangi noktalara yerleştirileceği de büyük
İslamcı özneyle, İslamcı hareket içinde yer
çağcıl demokrasi (liberal demokrasi) olduğu yö­
önem kazanır. Benzetmeyi bu biçimde sürdürdü­
alan -genelde- grupları ve -özelde- bireyleri kast
nündedir. Eğer, söz konusu yönelişin ana doğrul­
ğümüzde, kameranın üzerinde bulunduğu üçaya­
ettiğimizi söyleyebiliriz. Ahlaki-moral güç ile hem
tularından biri gerçekten demokrasinin yerleşik­
ğın şu noktalara yerleştirilmesi önerilebilir: “yapı”
İslamcı öğretiyi hem de hareket liderlerinin Me-
leştirilmesi (kurumsallaştırılması) ve sınırlarının
olarak ‘fırsat yapısı’, kolektif özne(ler) / gruplar ve
sihvari karizmasından 5 beslenen ve grup içinde
genişletilmesi ise, bu yönelişin açıklanması kadar
ahlaki-moral güç / kutsal dava olarak inançlar4.
gelişen kolektif benliğin sinerjisine gönderme ya­
kapasitesinin de tartışmaya açılması ve hatta gele­
Türkiye’deki İslamcı kimliğin dönüşüm ünü konu
pılıyor. “Fırsat yapısıyla” ise, sadece (Türkiye’deki)
cekteki seyrine yönelik tahminlerde bulunulması
edinen sosyal bilimcilerden bazıları değişkenler­
İslamcı grupların her birinin içinde ya da dışında,
da önem kazanmaktadır.
den (tripotun ayaklarından) sadece birini, bazıları
sözgelimi ülkede veya küreselleşen dünyada orta­
ikisini, diğer bazılarıysa üçünü birden dikkate ala­
ya çıkan ve İslamcı özneleri geliştiren olanakları
rak analizlerini yapmaktalar. Bazıları, sözgelimi
değil, aynı zamanda grup içinde cereyan eden ata­
Bize göre, bu iki yaklaşımdan ilki oryantalist
kamerayı tek bir noktaya sabitleyerek, yapı olarak
erkil nitelikli baskıları ve grup dışından, sözgelimi
ve neo-oryantalist2, İkincisi ise post-oryantalist
‘fırsat yapısındaki’ değişimi ve Türkiye’nin anaya­
devletin çekirdeğinden gelen otoriter baskılar ve
bir düşünce çerçevesi etrafında şekillenmekte­
sal düzeninin /yapısının otoriter, laik niteliğini bu
tehditler de kast ediliyor6. Türkiye’deki İslamcılı­
dir. Daha önce de ileri sürdüğümüz gibi (Nişan­
değişimin temel açıklayıcıları şeklinde öne çıkarı­
ğın tarihî, İslamcı politik kimliğin dönüşüm ünün
cı, 2005: 89-91), metin-merkezli ve yapı-odaklı
yorlar. İslamcı kimliğin dönüşüm yönünün belir­
anlaşılabilmesi bakımından, gerilim ve tehditlerin
anlamlandırmalar
laik­
lenişinde ve bunda ‘fırsat yapısının rolünün ta­
neredeyse imkânlar kadar işlevsel olabildiğini gös­
lik ve rejim düşmanlığı gibi tehditkâr temsiller
yini konusunda bu yaklaşımların önemli bir yeri
termektedir (Torun, 2008). M etnin ilerleyen kıs­
neo-oryantalizmin ana çerçevesini oluştururken,
bulunuyor. Ancak, bu yaklaşımların İslamcı ha­
m ında bu noktaya da değinilecektir.
post-yapısalcı ve özne-odaklı yaklaşımlar post-
reket ve bu hareket üzerinde somutlaşan İslam­
oryantalist bir yaklaşımı işaret eder3.
cı kimlik, Halil İ. Yenigün’ün de vurguladığı gibi,
Oryantalist Göz ve İslamcılığa Bakmak
klasik oryantalizmin,
İslamcı kimliğin yönü konusunda birin­
ci perspektiften çekilen fotoğrafların daha baş­
tan bir kadraj (çerçeveleme) sorunuyla karşılaştı­
ğını belirtmek gerekir. İki-renkli bir objektifle fo­
toğrafları siyah ya da beyaz (Doğulu - Batılı) ola­
rak çeken ve doğası gereği dışsal fenomeni don­
duran, hatta kadrajı (çerçevelemeyi) belli bir eği­
lime göre ayarlayan ve böylece sürekli belirli ka­
relere odaklanarak fenomenin bütünselliğini göz
ardı eden bu yaklaşım, Doğu dünyasını ve her
nedense bu dünyayı temsil işlevi kazanan İslam’ı
ötekileştirilmiş bir öze sabitlemekle ( indirge­
mekle) malûldür. Bu toplumsal fenomenin dina­
mizmini göz ardı eden sözüm ona objektif yak­
laşımda, daha baştan ötekileştirici, kimi zaman
kaba bir oryantalizme varan bir dil iş başındadır.
Gadamer’in işaret ettiği, ufukları kaynaştıran bir
yaklaşım yerine (Barcadurmuş, Nişancı, 2007:
110) onları birbirinden koparan bir tutum anla­
ma etkinliğinin kendisini kolonileştirmekte ve İs­
lamcı özne-ler dilsizleştirilmekte ya da dinamizm­
leri tüm den göz ardı edilmektedir. Oryantalizm­
epifenomenal veya yapı-üstü bir olgu muamelesi
görüyor ve İslam’ın ahlaki-moral gücü ve İslamcı
öznenin m üdahil eli göz ardı ediliyor. Diğer bazı­
larıysa, İslamcı kimliği taşıyanların tutum larının
belirlenmesinde İslami anlayışın ahlaki-moral gü­
cünün altını çiziyor ve inançların statik kategori­
ler olmadığını hesaba katarak analizlerini sürdü­
rüyor. Ancak, bu analizlerde de İslamcı öznenin
bizatihi kendisinin dönüştürücü kapasitesi anali­
zin dışında kalıyor. Hakan Yavuz gibi kimi sos­
yal bilimciler ise, kameranın ayaklarını üçünün
üzerine birden yerleştirerek daha güçlü bir analize
imza atıyor. Nevarki, Yavuz’un çalışmalarında İs­
lamcı grupların, diğer bir ifadeyle kolektif özne­
nin içindeki (cemaatler ya da gruplar arasında de­
ğil, içinde yaşanan) gerilimler önemli bir değiş­
ken muamelesi görmüyor. Oysa İslamcı kimliğin
dönüşüm ünün ve sivilleşmesinin açıklanmasında,
cemaatlerin dışına da akseden cemaat-içi demok­
ratikleşme taleplerinin ve temelde bu grup-içi ge­
rilimin açıklayıcılık kapasitesi de ihmal edileme­
yecek bir öneme sahiptir.
den beslenen okuma biçimleriyle fotoğraf maki­
Hem yukarıda sözü edilen üç temel aya­
nesinin dış dünyayla kurduğu ilişki arasındaki bu
ğa yerleşen dinamik bir bakışı yakalamak hem
analoji eğer uygunsa, post-oryantalist bir tutum u;
de sözü edilen perspektiflerin gözden kaçırdık­
hareketli görüntüleri de alan-aktaran ve kadraj m
ları noktaların altını çizmek çalışmamızın başlı­
buna göre sürekli değiştirebilmesine imkân tanı­
ca ödevi olarak karşımıza çıkıyor. Şu halde, bi­
yan bir kameraya benzetebiliriz demektir.
zim önerimize göre, sözü edilen iki ana yaklaşım­
Ele alınan çerçevede, bir takım sorular can
alıcı bir önem kazanır: İslamcı kolektif özne(ler)
nasıl ortaya çıkmıştır? Kolektif özne(ler) olarak
İslamcı grupların İslam algılayışındaki dönüşüm
nasıl gerçekleşmektedir? Kolektif özne dönüşlü­
lük ilişkisi çerçevesinde, diğer değişkenleri nasıl
etkilemektedir? Daha da önemlisi, İslamcı hare­
ketler içinden demokratikleşme talebini öne çıka­
ran, İslamcı kimliği demokratikleştirmek isteyen
öznelerin hikâyeleri ve özellikleri nelerdir? İslam­
cılar son yıllarda fazlaca iddialı oldukları demok­
rasi dersini ne kadar çalıştılar? Eğer çalıştılarsa, bu
nerede, ne zaman, nasıl ve neden gerçekleşti? De­
mokrasi, önemli karar merkezlerine ve konumla­
rına, kendi dünya görüşünün dışındaki hareket ve
anlayışları taşımış ya da seçmiş olsa, aynı ölçüde
desteklenir mi? İşte bu hayati soruları cevaplaya­
bilmek için, İslamcı kimliği ortaya çıkaran İslam­
cı hareket(ler)i tarihselliği ihmal etmeyen, dina­
mik bir perspektiften değerlendirmek kaçınılmaz
görünüyor. Bu bakımdan, İslamcı kimliğin tari­
hini, tarih boyunca yaşadığı dönüşüm ü çok ka­
baca da olsa bir dönemselleştirmeye tabi tutm ak
5
İslamcı grupların önderleri olarak bilinen Mehmed Zait Kotku,
Süleyman Hilmi Tunahan, Necmettin Erbakan, Said Nursi, Re­
cep Tayyip Erdoğan ve Fethullah Gülen Hocaefendi’nin öncülük
ettikleri gruplar için, Max Weberci anlamda, karizmatik önder­
lerdir denilebir. Bu önderlere yakınlıklarıyla bilinen kişilere de
olağanüstü niteliğe sahip karizma niteliğinin atfedilmesi bilinen
bir konudur.
6
Bu çerçevede altı çizilmesi gereken bir nokta daha bulunuyor: O
ise, İslamcı özneyi ortaya çıkaran imkân ve tehdit tanımlanma­
la eleştirel bir diyalog içerisinde, kameranın bir
larının da özselleştirilmeme gereğidir. Yani, İslamcı özneyi yarat­
4
mada fırsatlar kadar gerilim ve tehditler de önemlidir. Devletin
2
3
Neo-oryantalizmin İslam tasavvuru konusunda bkz, Sadowski
Ancak bu üç noktanın da sabit değişken olmadıkları hatırda tu­
hard core’undan İslamcı gruplara yönelen laisist otoriter uygula­
(1993:14-40).
tulmalıdır: Onların her biri bir diğeriyle etkileşim halindedir. Şu
maların İslamcı grup içindeki paternal nitelikli baskılara karşı ka­
Post yapısalcı ve özne odaklı yaklaşımlar sosyal inşacı yaklaşımı
halde, sözünü ettiğimiz üç değişkenden her birinin birbirleriyle
dirşinas itaatsiz bir tavırla mücadele eden grup-içi (younger gene-
ana perspektif olarak kullanırlar. Bu konuda bkz, Yavuz (2003:
ilişkisinde hem değiştirme hem de değişme ilişkisi söz konusu­
ratİons) kesimler -k i bu kesim demokrasi talep eden İslamcı öz­
20-28 ve 2006) ve Kuru (2005).
dur; değişkenler de doğaları gereği tarihselleşiyor.
nedir- için son tahlilde bir imkâna dönüşebilmektedir.
106
gerekiyor:
dinidir; sonra da Müslümanlık, dindarlıktır .
için davaya hizmetin sınırı yok gibidir: Dini geniş
1980 öncesi ve sonrası. İslamcılığa ilişkin ça­
Jakoben elitlerce idealleştirilerek, devletin
kesimlere yaymaya adanan bu kişiler için İslam­
lışmalarda da sıklıkla rasdanabileceği üzere, bu
sponsorluğunda, toplum a vaz edilen kültürel içe­
cı bir ütopyadan, dünyevi bir cennetten bile söz
iki dönem de kendi içinde ikici bir dönemselleş-
rikli çağdaşlaşma projesine karşı, sivil itaatsizliği
edilebilir: Bu ütopya, başta Türkiye olmak üze­
tirmeyi icap ettiriyor: 1923-1950, 1950-1980,
çağrıştıran, deyiş yerindeyse pasif bir direniş ser­
re, çeşitli ulusların, hatta dünyanın önemli bir ke­
1980-1997, 1997-2007. Birinci dönemi kendi
gileyen bu hareket(ler)in öncüleri ve bu öncüle­
siminin “huzur” ve “kurtuluşun” “yegâne kayna­
içinde detaylandırmayı gerekli görmüyoruz; çün­
rin sadık takipçileri, hedeflerine ulaşmak ama­
ğı” İslam’la “şereflenmesi” ve toplumların kitle­
kü İslami görünürlükteki radikal artış 1980 son­
cıyla, devletçi tekelin dışındaki alanları bir tür sı­
ler halinde Müslümanlaşmasıdır. D önem in Jako­
rasına denk geldiği gibi, bizim ele aldığımız dö­
ğınak, barınak olarak görmüşlerdir, işte bu yüz­
ben aydınlarınca ötekileştirilerek geriliğin temel
nüşüm ve bu dönüşüm ün özneleri gene bu zaman
den, İslamcı hareket(ler)in ilk yaşama mekânları,
sorumlusu olarak damgalanan bu özne/hareketle­
aralığında daha belirgin hale geliyor.
bu amaç doğrultusunda işlevselleştirilen cemaate
rin bünyesinde böylesi bir ütopyanın gelişebilme­
ait ev ve daireleridir. İslamcılar açısından bu evler
si, dinin ahlaki-moral gücünün yanı sıra, kişileri
çok fonksiyonludur: hem bir ikametgâh (özellik­
mobilize etme gücüne de işaret ediyor.
1923 Sonrası Dönemde İslamcı
Hareketin Betimlenmesi
le üniversite öğrencileri için) hem dinsel öğreti ve
Ö te yandan, İslamcı değerleri içselleştiren
Her ne kadar devletin bürokratik teşkilatlan­
değerlerin tatbik edilebildiği sera(lar), hem dinsel
özneler ve kolektif öznelerin değerler dünyasın­
ması içinde, cami-merkezli din hizmetlerini sağ­
ibadetlerin yapıldığı bir mescit, hem de felsefi, si­
da, habitus düzeyinde ve kimliklerinde bir dö­
lamak üzere, Diyanet İşleri Başkanlığı adı altında
yasal ve sosyal içerikli tartışmaların yapılabildiği
nüşüm ün varlığı ne kadar doğruysa, bu aktörle­
iri cüsseli bürokratik bir organ ihdas edilmiş olsa
bir yarı-kamusal alandır. (Yavuz, 2005:165-171).
rin öncülüğündeki İslamcı hareketin / kimliğin
da, Türkiye’deki İslamcı hareket devlet-merkezli,
Genel olarak bürokratik devletin otoriter müda­
“dünyaya” girdikçe dönüşlü değişmesi de o öl­
siyasal bir hegemonya projesi çerçevesinde değil,
halesine bağışık kalan bu evler, iç toplum un ko­
çüde yadsınamaz. İslamcı kimlik geniş anlamıy­
toplumsal bir hareket olarak konumlandırılarak
runaklı ve mahrem mekânı haline gelmiş, televiz­
la dünyayı, dar anlamıyla kişisel dünyayı, toplu­
anlaşılabilir. Zira bu teşkilat sosyal, siyasal, kül­
yon, radyo ve gazete gibi dış dünyanın yumuşak
m u ya da sistem dünyasını dönüştürm ek ve var­
türel alanlar üzerinde dinsel bir kontrol sağlamayı
iktidar araçlarına da çoğunlukla kapalı kalmışlar­
lık alanını / iç toplum unu genişletmek üzere ken­
ya da toplum un dindarlaştırılmasını hedeflemi­
dır. Alenileşmeme, mahremiyet ve dış dünyadan
di “kapalı” dünyasının dışına çıktıkça, ‘dış dün­
yor. Aksine, cami-merkezli din hizmetleriyle, sivil
nispeten soyutlanma gibi özellikler sivilleşme ve
yadaki’ karşılaşmalarından, imkân ve tehditler­
nitelikli alternatif dini yapılanmayı engellemek ve
demokratikleşmeye engel teşkil etmiştir. Ancak,
den kaçınılmaz bir biçimde etkilenir. Dönüştü-
potansiyel tehditleri tetikleyebilecek bir güç ola­
aşağıda analiz edileceği üzere, bu özellikler bir ter­
rücülük rolü üstlenen kimse, girdiği ilişki sonu­
rak dini, vaftiz edilmiş bir bürokrasinin denetimi
cihin sonucundan çok, seçeneği kalmamış olma­
cunda kendisi de kaçınılmaz olarak dönüşüm sü­
altında tutm ak gibi bir misyona sahiptir. Tekrar
nın kaçınılmaz sonucudur.
recine girer (Spivak, 1990:1). İslamcı gruplar iç
Gerek siyasal gerekse sivil tüm ideal değer­
toplumlarının sınırlarını genişlettikçe ister iste­
merkezli gelişmediği gibi, dinsel kimliğin tarih­
lerin kaynağı olarak görülen İslam “davalaştırıl­
mez hem geniş anlamda “dünyayla”, sözgelimi dil
selliği içindeki serüveni de bu bürokratik teşki­
mış”, “yüceltilmiştir.” “Dava” haline gelen İslam,
dünyasıyla, zihniyet dünyasıyla, yaşam dünyasıy­
latlanmanın dışında, gayri-resmi, devlet-dışı bir
‘iç toplum ’ dışında kalanlar için bir “çağrıya” dö­
la, kısaca dünyanın kendisiyle hem de bu dün­
mecrada ilerler. Gerçi, kimi zaman cuma namazı
nüşmüştür. Ancak, bu çağrı kitlelere yönelik ol­
yadaki yapılarla, sözgelimi laik anayasal düzenle
sonrasında Beyazıt Camisi gibi bazı camilerde kit­
maktan çok, tek tek bireylere yöneldiğinden çağ­
veya neo-liberalleşmenin yarattığı fırsat yapılarıy­
lesel eylemler gözlenmektedir. Ancak bunlar cami
rının kendisi ve yöntemi de buna uygun biçim
la karşılaşırlar.
etmek gerekirse, İslamcı hareket Türkiye’de cami-
cemaatinin organizasyonundan daha çok, cami
kazanmıştır. Devletçi ideolojinin toplumsal ala­
Yukarıda resmedilen tabloya karşın, devletle
içindeki sivil Islami hareketlerin organizasyonu
na neredeyse totaliter düzeyde hükmettiği bu dö­
İslamcı gruplar arasındaki ilişkiyi, tekdüze bir şe­
olarak görülmelidir.
nemde, Ahm et însel’in kavramlaştırdığı şekliyle iç
kilde cereyan eden ve devlet elitlerinden İslamcı
Ahmet İnsel (2007)’in Türkiye’de devlet-
toplum yaratmaktan başka yolu kalmayan İslam­
gruplara yönelen bir antagonizmayla tanımlamak
toplum ilişkilerini resmetmek üzere geliştirdiği
cı hareketler, toplumla ilişkilerini müesses dinsel
doğru olmaz; bu tablo devlet elitleri ve İslam­
“iç toplum yaratmak” kavramsallaştırması, İslam­
kurumlar, gazete ve dergi gibi yazılı metinler üze­
cı gruplar arasındaki ilişkinin sadece bir veçhesi­
cılığın 1923 sonrası yapılanması açısından açık­
rinden değil, her bir kişiyle doğrudan ve yüz yüze
ni ve belli bir dönemini tanımlayabilir. Zam an ve
layıcı olabilir. Buna göre, bu hareket(ler) yöneti­
iletişimle gerçekleştiriyor, ideallerin biçimlendiri-
konjonktürdeki değişkenlik, değişen tehdit algı­
ci elitlerin 1923-1950 döneminde devreye soktu­
ci ilkeler olarak iş başına geçtiği, bu yeni ve bir
larına ve dolayısıyla değişen ilişki biçimlerine yol
ğu otoriter laikleş (tir) me projesine hilafen, siya­
kale görünüm üne sahip farklı İslamcı (toplum­
açar. Nitekim ikinci Dünya Savaşı sonrasındaki
sal, kültürel ve ekonomik alanlar üzerindeki dev­
sal) hareketler kendi iç toplumlarını genişleterek
demokratikleşme dalgası Türkiye’yi de içine alıp,
letçi tekele karşı bir hayatta kalma, varolma, tu­
“kutsal İslamcı davaya hizmet” etmek ve böylelik­
bürokratik tahakküm ü öngören tek parti yöne­
tunm a stratejisi etrafında yaşam bulurlar. Bu stra­
le “kurtuluşa erişmek” yüksek gayesini güderler.
timi son bularak çok partili yaşama geçildiğinde
teji ilkin, İslam’ı ve İslam’ın değerler sistemini,
Oluşan bu iç toplum un İslamcı, sadakatli üyeleri
bu ilişki değişir: İslam’ı ötekileştirmeyen D P ’nin
iktidarıyla, İslamcılar üzerindeki otoriter (ve kıs­
yeni yaratılacak steril bir ‘iç toplum da yeniden
canlandırmayı ve güçlendirmeyi hedefler. Ardın­
dan, ‘yaşam dünyasında ve siyasal alanda Müslü­
man gövdenin güçlü bir şekilde boy göstererek,
hegemonik bir konum a gelmesini sağlamak hede­
fi gelir. Kabaca resmedildiğinde, Nakşîlik, Nurcu­
luk ve Süleymancılık şeklinde üç ayrı ve rakip ana
kola ayrılan İslamcı toplumsal hareketin öncü ak­
törlerine göre, öncelikle korunması gereken İslam
7
Bu dönemde dinin inanç özü ve değerler sisteminin savunuldu­
ğunu görüyoruz. D inin ilerlemeye engel teşkil etmediği, aksine
onu teşvik ettiği, dinsel öğretinin unintelligible bir nitelik gös­
termediği gibi karşı argümanlar İslamcıların ilgi odağını oluştur­
men totaliter) baskı, bürokrasiden gelen tepkilere
rağmen gevşemiştir.
1950 sonrası dönemde müesses devlet düze­
muştur. Ö te yandan, bu işlevleri kendisine görev edinen yukarı­
da kategorize edilen İslami hareketler geçmişten farklı olarak ne
ni için varoluşsal tehlikenin bir başka kaynaktan
iktidara yönelik siyasi bir hareket, ne de tarikatlar gibi içe dönük
geldiği düşünülür: Komünist yayılmacılık. Böy­
sivil toplum hareketidir. Yaygın olarak “cemaat” diye adlandırılan
bu hareketler, tarikatlerden farklı olarak, toplum İçindeki İslami
lesi bir konjonktürde, İslamcı gruplar üzerindeki
değer ve sembollerin savunusu ve tahkimi için çalışan dışa dönük
otoriter laikçi baskı sadece göreli olarak gevşetil­
toplumsal organizasyonlardır. Bu tarihten sonra tarikat adıyla or­
taya çıkan hareketler bile cemaat niteliklidir. Tarikat, cemaat ve
mekle kalmaz, aynı zamanda bu gruplar solcu ha­
sivil toplum kavramları konusunda karşılaştırmalı bir analiz için
reketlerle mücadeleleri ölçüsünde devlet aktörle­
bkz, Torun (2009: 255-258).
107
rince kimi zaman örtülü, kimi zaman açık bir şe­
nin doğuşuna zemin hazırlayan Calvinist ruhun
re sağlanan her türlü imkânlar karşılığında, onlar­
kilde desteklenir. Öyle ki, Necmettin Erbakan li­
mobilize edici gücüne benzer bir güç burada da
dan “karizmatik cemaate” sadakat ve kutsal dava­
derliğinde, İslamcı bir hegemonya peşinde olan
görülebilir. İslamcı grupların üyeleri bu anlayış­
ya hizmet etmeyi istediler. Ekonomik faaliyetlere
İslamcı bir partinin (M NP) 1970 yılında kurul­
la, fırsat alanlarına atılmayı bir ödev bilmiş ve “İs­
kâr ve kazanç ötesinde “manevi” bir anlam yükle­
masına izin verilir. Bu parti 1971 ele kapatılsa da,
lamcı davaya hizmet” için aralarında yüksek bir
yen İslamcı gruplar, profesyonel meslekler söz ko­
aynı kadroların kurduğu MSP 1973’de kurulan
dayanışma sergilemişlerdir. Tarihin bu aralığında,
nusu olduğunda da işin “hizmet” veya “ibadet”
koalisyon hüküm etinin ortağıdır. Komünizmi
İslamcı şenliğe katılanların sayısının hızla arttığı­
yönüne vurgu yaptılar.
kendi değerleri açısından büyük bir tehdit olarak
na tanıklık edilirken, İslamcı var oluşun sınırları
Ne var ki, İslamcı toplumsal hareketler iç
algılayan İslamcı gruplar, devletle gönüllü ittifak
iç toplum dan (yani, parçalı kamusal alandan) dış
toplum çeperlerini bu surette genişletip, yeni ve
ederler ve komünizme karşı mücadelede devletin
toplum a (yani, ortak kamusal alana) doğru kaçı­
daha donanımlı dava adamını artırm ak isterken,
yanında yer alırlar.
nılmaz bir şekilde genişlemiştir. Bu genişleme, iç
hareketin dönüşüm ü açısından çok önemli bir rol
toplumla dış toplum arasındaki belirgin sınırların
oynayacak beklenmedik bir sonuçla karşı karşıya
giderek silikleşmesinin önünü de açacaktır.
kaldılar: Yeni nesillerle eskilerin arasında ortaya
Devletle İslamcı gruplar arasındaki koalis­
yonların varlığı, devletle İslamcı hareket arasın­
daki ilişkileri tanımlayan yegâne unsurun müsa­
Bu dönemde, İslamcı davaya hizmet amacı­
çıkan paternal9 gerilim. Gerilimin kaynağında,
maha ve örtük destek olduğunu göstermez; dev­
nı güden İslamcı gruplar neo-liberal yeniden ya­
yeni nesil kategorisindeki gençlerin İslamcı dava
letin bu gruplarla ittifakının sadece bir alana in­
pılanma süreçlerinin getirdiği fırsat alanlarından
adına bireysellik ve özgürlüklerinin göz ardı edil­
hisar ettiğini ve olumsallıkla sınırlı kaldığını ha­
maksimum düzeyde yararlanmasını bildiler. Ö r­
mesine karşı duydukları rahatsızlık bulunuyor.
tırda tutm ak gerekir. Nitekim bu dönemde M N P
neğin, ekonomik alanda İslamcı bir burjuvazinin
Grup içindeki enformel, fakat keskin hiyerarşi bi­
kapatılır ve devletin çeşitli kademelerinden ve un­
oluşum undan söz edilebilir; Anadolu kökenli İs­
reyselliklerin ve özgürlüklerin aşırı sınırlandırıl­
surlarından İslamcı hareketin mensuplarına kar­
lamcı iş adamları bu dönemde MÜSIAD çatısı
ması sonucunu yaratıyor. Eski nesiller, davalaş­
şı kovuşturmalar başlatılır. Burada dikkat çeken
altında örgütlendiler. İslamcı iş adamları sadece
tırdıkları bir din anlayışıyla, yeni nesillerin talep­
husus, taraflar arasındaki ilişkide güvensizliğin
iç piyasalardaki fırsat alanlarından yararlanmak­
lerini kimi zaman gereksiz ve önemsiz, kimi za­
yegâne unsur olmadığıdır. Taraflar gerektiğinde
la kalmadılar ve başta O rta Asya Cumhuriyetleri
mansa zararlı buluyorlardı. Eşitsizlik ve özgürlük­
işbirliğine de gidebilmişlerdir.
olmak üzere, Avrupa’dan Afrika’ya kadar uzanan
lerin sınırlandırılması sorunu sadece grup içi en­
İslamcı hareketlerin iç toplum larında daha
pek çok coğrafyada önemli yatırımlara giriştiler.
formel hiyerarşi dolayısıyla değil, manevi olarak
rahat yaşama ve cemaatlerini genişletme fırsatı­
Medya alanında kamu tekelinin zayıflamasıyla/
Islam-Müslüman ilişkisinin konumlandırılmasıy­
nı buldukları bu konjonktürde, bugün karşılaştı­
zayıflatılmasıyla, İslamcı gruplar bu alanda da ha­
la da ortaya çıkıyordu: İslam ya da cemaat için
ğımız dönüşüm ün temelleri atılmış ve bu dönü­
tırı sayılır bir varlık göstermeye başladılar. Başta
feda edilmesi gereken bireysel özgürlükler ve fark
şümdeki katkıları azımsanamayacak yeni bir ke­
Zam an ve Yeni Şafak olmak üzere, ulusal ve ulus­
talepleri. Oysa eski neslin emeği ve fedakârlığıyla
sim doğmaya başlamıştır. Bu yeni nesil, farkında
lararası düzeyde yayımlanan pek çok gazeteyle bu
m odern dünyaya entegre edilen yeni nesil için ko­
olsun ya da olmasın, çoğu zaman adını bizim ka­
alanın hatırı sayılır aktörleri haline gelen İslamcı
runması gereken sadece din değildir; aynı zaman­
dar net koymadan, İslamcı kimliği sivilleştirme
gruplar, radyo ve televizyon kanalları aracılığıyla
da özgürlük ve bireysellik talepleri de amaçlar ara­
taleplerinde bulunm uştur İslamcı hareketin kade­
da önemli bir izleyici kitlesine hitap eder durum a
sındadır.
rini belirleyen kimi kanaat önderleri ve entelektü­
ulaştılar. İlk kez bu dönemde, Türkiye’de Kuveyt
Yeni nesil, dinsel değerlere yakın, ama birey­
el özneler bu nesle mensuptur8.
Türk, Faysal Finans, Albaraka Türk, Anadolu Fi-
sellik ve özgürlüğe gerekli özeni göstermeyen bir
nans gibi faizsiz bankacılığın örnekleri ortaya çık­
din anlayışına mesafeli durmaya çalışan bir tu­
1980 Sonrasında Islami Siyasal Kimlik
ve Dönüşümün Aktörleri Olarak Yeni
Nesiller
1980 sonrası, İslamcı toplumsal hareketin
kamusal alanda artan ivmeyle görünürlük kazan­
dığı bir zaman aralığını işaret eder. Neo-liberal
tı ve İslamcı gruplar finans kuruluşlarından sigor­
tumla karakterize edilebilir. D in başkasına empo­
ta şirketlerine kadar çeşitlenen bir yelpazede ülke­
ze edilemeyeceği gibi, kişinin kendisine de empo­
nin hatırı sayılır yatırımcıları konum una geldiler.
ze edilmemelidir. Nitekim zaman içinde, 1980’li
Kendi idealleriyle yetişmiş yeni bir nesli hedefle­
yılların ikinci yarılarına kadar her şeyin başına,
yen İslamcıların en çok önem verdikleri alanla­
İslam’ı yerleştirerek onu yeniden tanımlama itiya­
rın başında ise, hiç kuşkusuz eğitim alanı geliyor.
dı da yeni nesiller tarafından bu anlayışla bir ke­
küreselleşmenin süreci eğitim, medya ve ekono­
Türkiye’nin dört bir yanında yüzlerce üni­
nara bırakıldı:Artık “İslami toplum ”, “İslami dev­
mi olmak üzere, başka pek çok alanda devlet(ler)
versiteye hazırlık kursu, onlarca kolej ve ülke için­
let”, “İslami siyaset”, “İslami ekonom i”, “bilgi­
in tekelci iktidarını zayıflattıkça, sivil toplum ve
de ve dışında sayıları onu bulan üniversite, yüz­
nin İslamileştirilmesi” gibi makro konularda ya­
onun içindeki İslamcı hareketler için yeni “fırsat
lerce öğrenci yurdu ve binlerce cemaat evine sa­
pılan çıkarımlar, yerini İslam’ı da kuşatan demok­
yapıları” ortaya çıkar (Göle, 2000: 91-117). İs­
hip İslamcı gruplar yeni bir nesil yetiştirme he­
rasi tartışmalarına ve İslam’ın daha mikro ve bi­
lamcı özneler açığa çıkan yeni fırsatlardan yarar­
deflerine hızla ilerlediler. Diğer yandan, İslamcı
reysel düzlemdeki sorunlara getirdiği açıklamala­
lanırken, bu fırsatlara davaya hizmetin bir aracı ve
gruplar özel eğitim kurum lan kadar kamu öğre­
ra bırakıyor.
parçası anlamı yükleyip ve böylelikle artan etkin­
tim kurum larına da büyük önem verdiler. Prestijli
İslamcı gruplar içinde eleştirel bir yönelimin
liklerini “öz çıkarı” aşan bir mertebeye yerleştirir­
devlet üniversitelerindeki iyi eğitim olanakları İs­
doğmasına yol açan bu (hayırhah) paternal geri­
ler. Dava İslam ’ olunca, bu davaya hizmet konu­
lamcı gruplar için önemli bir fırsat alanıydı: Başa­
limin, varlığı kadar boyutu da önemlidir. Gerili­
sundaki her girişim İslam’ın ahlaki-moral gücü­
rılı öğrencileri Türkiye’nin en iyi üniversitelerine
m in boyutu eski ve yeni nesiller arasındaki ilişki­
nü de arkasına alıyor. Max Weber’in ileri sürdü­
yönlendirip insan kaynağı açısından zenginleştik­
nin şekillenmesinde önemli bir role sahiptir. N i­
ğü gibi, ekonomik başarıyı dinsel kurtuluşun bir
leri kadar, öğrencilerinin uluslararası bilim olim­
tekim gerilim kopuşla sonuçlanacak ölçüde güç­
simgesi diye anlamlandırarak, sınaî kapitalizmi-
piyatlarında ve ulusal ölçekte yapılan sınavlarda
lü değildir; çünkü yeni nesiller için grup liderle­
aldıkları başarılı sonuçlarla da dikkatleri çekme­
rinin ve gruba egemen topluluk ruhunun kariz­
Keyman (2006), A k Parti örneği üzerinde yaptığı değerlendirme­
ye başladılar. Öğrencilere burs, barınak ve gayri
masını aşabilmek, ona tam bir karşı duruş sergi­
sinde, geçirdiği İç değişim sonrasında İslamcılığın, cemaat eksenli
resmi rehberlik hizmeti sunan bu gruplar bu yol­
8
taleplerden haklar ve özgürlükler eksenli çok kültürlü demokra­
tik vatandaşlık taleplerine sıçrama yaptığım ve bunda başarılı ol­
la önemli bir imkâna kavuşuyorlardı: Öğrencile­
duğunu belirtiyor.
9
Paternal ilişki eşitsizliği içerse de salt otoriteryanlıkla tanımlan­
maz; eşitsizliği devam ettirdiği halde softlaştırır.
108
leyebilmek neredeyse olanaksız görünüyor. Geri­
rı açısından daha yerleşik eski nesiller (hayırhah)
ri de kendi söylemi içinde konumlandırarak, İsla­
lim huzursuzluk meydana getirse de, radikal kar­
paternal bir otoriteye sahipti. (Hayırhah) Pater­
mi hareketin dönüşüm ü yönündeki tartışmaların
şıtlıklara yol açacak boyuta çoğunlukla taşınmı­
nal otorite, gerilimin cemaat içinde parçalanma­
odağı haline geldi. Bugün, söz konusu yeni nes­
yor. Ancak, gene de vurgulamak gerekir ki, eski
lara yol açmasının önüne geçilse de, artık cemaat
lin mensupları medya organlarında, üniversiteler­
nesiller yeni nesillere oranla çok daha az tolerans-
tek biçimli bir varlık olmaktan çıkmaya başlıyor.
de ve sivil toplum kuruluşlarında etkin bir şekil­
lıdırlar. Eski tüfeklerin ardında grubun gücü ve
İslamcı hareketler, kendi yaşam dünyaların­
de çalışarak, kamusal tartışma ortamında önem­
tavizsiz İslamcı yaşantıları karşısında, yeni nesil­
daki bu gerilime rağmen büyümeye ve toplum ­
li bir rol oynuyor. İslami kimliğin dönüşümünde
ler, küreselleşme sürecinin yenidünya düzeninin
sal alanın her noktasında görünürlülüklerini hızla
rol sahibi olan ve yukarıda kısaca hikâyesini / tari­
önemli bir parçasını oluşturan “Ilımlı İslam” ve
artırmaya devam ediyor. Öyle ki, 1996 yılında İs­
hini anlatmaya çalıştığımız bu kesimin, cemaatle­
“Dinler arası Diyalog” gibi konjonktürel politika­
lamcı grubun siyasal kanadı, siyasal iktidarı elin­
rinin ve Türkiye’nin demokratikleşme tarihi üze­
larla eklemlenmek suretiyle büyük ölçüde cemaat
de tutan koalisyon hüküm etinin büyük ortağı ol­
rindeki etkisi yadsınamaz.
etkinlikleriyle ilgili inisiyatifi ellerine almaya baş­
mayı başarmış ve başbakanlık koltuğuna İslamcı
Anlaşılacağı üzere Türkiye’de İslamcı gele­
lamışlardır. Henüz tam anlamıyla rüştlerini ispat
lider Erbakan oturmuştu. Ancak, İslamcı iktidar,
nekten gelen kesimlerin demokratikleşmelerin­
edememiş, organize olamamış ve eskiler karşısın­
İslamcı hareketin geldiği noktayı kendi varlığına
de iki unsur ön plana çıkmıştır: Cemaat içindeki
da tam olarak üstünlük kuramamışlardır.
büyük bir tehdit olarak algılayan devlet iktidarı
(hayırhah) paternal gerilim ve Devletin bu kesim­
Yerleşik bir yapıya sahip İslamcı gruplarda,
tarafından, post-modern bir darbeyle 1997 yılın­
lere karşı otoriter tutum ve uygulamaları. Hem
yeni nesil üyelerin grup içi etkinlikleri çoğun­
da uzaklaştırıldı. Akabinde, yaşam dünyasında İs­
(hayırhah) paternal gerilim hem de otoriter uygu­
lukla öğrencilik yıllarıyla sınırlı olmayıp, özellik­
lamcı hareketlere karşı sıkı bir kontrol ve otoriter
lamalar İslamcı gelenekten gelenler için demokra­
le yurt dışı okullardaki yönetim ve eğitim başa­
uygulamalar devreye sokuldu ve nihayet, Refah
sinin, bireyselleşmenin ne kadar önemli unsurlar
rıları ile kendilerine önemli bir konum elde et­
Partisi Anayasa Mahkemesince kapatıldı. İlk ba­
olduğunu kavramalarına yardım etti. Böylelikle
mektedirler. Gençler gerilime neden olan kişisel
kışta, İslamcılar açısından travmatik sonuçlara sa­
hem İslamcı politik kimliğin demokratikleşmesi
hikâyelerini birbirleriyle paylaşsalar da, tam da
hip bu darbe, aslında yeni kuşakların önünü açtı.
için bir olanak doğarken, hem de Türk politik sis­
manevi bağlılıkları nedeniyle organize olup kar­
İslamcı gruplar erken kutlamalarda bulun­
teminin demokratikleşmesi için gerekli özne ih­
şıt bir cephe kurmaya yanaşmazlar. Tek sığınak­
duklarını anladılar ve bu grupların aslında görün­
tiyacını karşılayacak önemli bir potansiyel orta­
ları entelektüel kaynaklara erişim kapasiteleri, bi­
düğü gibi güçlü olmadıkları ortaya çıktı. Bu du­
ya çıktı. Bu potansiyelin devamı hiç kuşkusuz söz
rikimlerini tartışmalarda kullanma becerileri ve
rum , eski nesillerin iktidarını tartışmaya açtı ve
konusu öznelerin demokratik kültürü içselleştir-
eski nesillerin muhtemel başarısızlıklarıdır. Dola­
elbette bu tartışmaların aktörleri yeni nesiller­
melerine bağlıdır. Bunu zaman gösterecek.
yısıyla, grup içindeki organik bütünlük yaşama­
di. Cemaatlerinin güçlerini sorgulamaya başla­
Kaynakça
ya devam etse de, İslamcı kimliğin eşitsizliği bes­
yan yeni nesiller, daha önce dile getirdikleri talep­
•
leyen yönleri eleştirilme ve aşınma sürecine gir­
leri, farklı yöntem önerilerini daha yüksek sesle
miştir. Şu halde, denebilir ki, 90’lı yıllara kadar
dile getirme imkânı buldular ve bu kez, cemaat­
İslamcı gruplar arasındaki gerilim azalırken, grup
içi gerilim tırmanıyor. Kuşkusuz bu yılların ön­
N : 21 January. ss.l 10-131.
ki bu gerilimin getirdiği en önemli yenilik, dev­
letin otoriter baskılarına maruz kalan İslamcı ke­
cak bu gerilimlerin doğası farklıydı; her şeyden
simlerin temel sorunların çözümünde demokra­
önce gerilimler kuşaklar arası değildi ve karşıtlık­
sinin gücünü ve küreselleşme sürecinin desteği­
lar taliydi. Bu tali karşıtlıklar kişi ile grup arasın­
nin ne kadar etkili olacağını keşfetmeleriydi. Böy-
da değil, grubun içindeki alt-gruplar arasında ce­
lece, yeni nesillerin grup içi demokratikleşme ve
reyan ediyordu. Kaynağında tali karşıtlıklar ol­
özgürlük talepleri ile dışarıya açılma arzuları da
masına karşın, bu gerilimler grup içi parçalanma­
daha olumlu karşılanmaya başlandı.
reket kendi içinde Fetullah Gülen cemaati, Yeni
Asya Cemaati, Yeni Nesilciler, Yazıcılar, Meşveretçiler vb fraksiyonlara bölünüyorlardı. Bu nedenle,
İslamcı hareket çok parçalıydı, fakat parçalanan
grupların dinle ilişkilerini biçimlendiren zihniyet
dünyası ortaktı: ataerkil zihniyet. Yeni gerilimler
ise parçalanmayla sonuçlanmadığı gibi, daha çok
kuşaklar-arası bir gerilim şeklinde cereyan etti.
İslam’ın değerler sistemini benimseyen, ama
•
leri içinde daha fazla öne çıkmaya başladılar. Bel­
cesinde de grup iç gerilimler söz konusuydu, an­
lar olarak sonuçlanıyordu. Sözgelimi Nurcu ha­
lus, N : 129, N o .l,ss.9 1 -1 1 7 .
Hungtington, S. (1996). The Gashes o f Civilisations and The
Rermaking ofWorld Order, N ew York: Simon and Schuster.
•
İnsel, A. (2007). Türkiye Toplumunun Bunalımı, Yeniden Ba­
sım, İstanbul: Birikim Yayınları
•
Keyman, E.F. (20. 10. 2006). “Kimlik Siyaseti ve Kürt Soru­
nu”, Radikal iki
•
K U R U -PSQ .pdf 20.03.2007
•
•
lamlandırmaya çalışan bu kesimler, eski nesillerle
çoğunlukla değer tartışması değil, usul ve yöntem
tartışmalarına girerek özgürlüklerini kazanmayı
hedefliyorlardı. Genelde üniversite eğitimi alan
ve sözlü kültürdense literatüre, yazılı kültüre aşina
olan bu yeni nesiller, gruba karşı bireysellikleri­
ni koruma mücadelesini çoğunlukla yalnız başla­
rına vermeye başladılar. Grup içindeki konumla­
“Klasik
Oryantalizm den
Neo-
O niş, Z . (1997). “T h e Political Econom y o f Islamic Resurgen-
O niş, Z . (2000). “Neo-liberal Globalization and the Democracy Paradoxs: T heTurkish General election o f 1999 "Journal
o f InternationalAffairs, N : 54
•
O niş, Z . (2001). “Poliitcal İslam at the Crossroads : From Hegemony to Co-existence”, Contempoprary Politics 7, December
belli çatılar altında daha organize görüntü verme­
yasal partiler gibi.
(2005).
ce in Turkey: T h e Rise o f Welfare Party in Perspective”, Third
Wold Quarterly Vol.:18 N o:4 September pp.743-766
yırhah) paternal iktidarından bir ölçüde sıyrılan
ye başladılar: Gazeteler, dergiler, dernekler ve si­
E.
Sayı:3, Eylül-Ekim-Kasım-Aralık, 2001, ss. 88-112.
•
ya başlandığı bir dönemi ifade ediyor. Bu dönem ­
yeni nesiller başta medya organları olmak üzere,
Nişancı,
Oryantalizme: İslam, Demokrasi ve Büyük O rta D oğu Proje­
si Üzerine”, Avrasya Dosyası, Avrasya Bir Vakfı Yayını, Cilt: 11,
nün ve çok kültürlülüğün öneminin kavranma­
de, benzer hikâyelere sahip ve eski nesillerin (ha­
Kuru, A. T. (2003). “Globalization and diversification o f Islamic movements: T hree Turkishcases,” Political Science Qııarterly 120(2), 253-274, hhh://www-rohan.sdsu.edu/akuru/
İslamcı kesimler için 28 Şubat, sonuçla­
rı itibariyle, demokrasinin, hukukun üstünlüğü­
Göle, N . (2000). “Snapshots o f Islamic M odernities”, Daeda-
•
pp 282-298.
•
Sadowski, Y. (1993). The Neıv Orientalism and The Democracy
Debate, M iddle East Report, N : 183, ss.l4-40.
•
bu değerlerle kendilikleri arasında bir hiyerarşi
kurmak yerine, İslam’ı anlamaya ve yeniden an­
Barcadurmuş, E., E. Nişancı (2007). “Meeting: İslam and Democracy” (Karşılaşma: İslam ve Demokrasi) Düşünen Siyaset,
Spivak, G .C . (1990). “Criticism, Feminism and T h e Institution,” The Post-Colonial Critic: Intervieıvs, Strategies, Dialogues, edited by. Sarah Harasym, 1 edition, New York: Routledge
Sonuç
•
Torun, İ. (2008). “Cem aatten Kideye Kideden Ö rgütlü Top­
luma: Türkiye’d e Cum huriyet ve Demokrasi,” Cumhuriyetçilik,
AK Parti, eski nesillere m uhalif bir tavırla
ed.NafızTok, Ankara: O rion Kitabevi, ss.229-269.
meydan okuyuşu, onlardan koparak yeni bir olu­
•
Yavuz, M .H .(2005). Islamic PoliticalIdentity in Turkey, Oxford
•
Yavuz, M . H . (Ed.). (2006). The emergence o f a neıv Turkey: De­
şum içinde ortaya çıkması ve siyasal söylemiy­
le tüm bu sürecin neredeyse kusursuz bir örne­
University Press
mocracy and the A K Parti, Salt Lake City: University o f U tah
ği olarak görülebilir. AKP İslamcı hareket için­
de yeni neslin eski nesil karşısında kazandığı zafe­
Press.
•
Yenigun, H . İ. (2006). “Islamism A nd Nationalism in Turkey:
A n Uneasy Relationship” http://www.virginia.edu/politics/
rin bir sembolü olmakla kalmadı, som ut bir şekil­
grad_program/print/wwdop-2006-paper-yenigun.pdf,
de İslamcı hareketin yeni neslinden gelen taleple­
tarihi: 21/06/2009 ■
109
erişim
INDIVIDUALS ROLE IN TRANSFORMATION
OF ISLAMİC POLİTİCAL IDENTIFICATION AND
DEMOCRATIZATIONISSUE
Ensar NİŞANCI
İshak TORUN
Assoc.Dr., İstanbul Haliç University, Management Faculty,
ensarnisanci^gmail.com
Asst.Assoc.Dr.; Niğde University, Education Faculty,
Primary Education Department
Entrance: Increase in public visibility of Pan-lslamism and interpretations that are opposed to each other.
an-islamism becomes to be one o f the
P
eling o f the visibility, determining of the direc-
it can be said that in second perspective conver­
most important references o f ali the
tion, against the discussions relations with todays
sion of Islamist identity and Islamic social move-
public discussions of academic and com-
policy and the real policy’s irresistable appeal o f
m ents attitudes towards democracy, civil society
munication instruments with social and
“advocacy”, it gives its place to a sharp seperation.
and democratization. In this direction, subjects of
These ideas that are getting more and more varipolitical thematic that is going on about modern
Islamist identity now settle the principle o f consti-
Turkey. Indeed, it doesn’t seem quite possible that
ous and opposites and become more competitive,
tutional laws superiority and democratization per­
the discussions about the modern Turkey would
gain an irresistable political identifıcation in pub­
spective in the çenter o f their political discourses
be logical and safe enough without mentioning
lic discussion area, try to get superiority to one
rather than contemporary adaptations o f religious
this issue. Because, the dramatic increment of
another.
law1.In their discussion o f “direction” and com-
Islamic visibility in public area and in this con-
(Hungtington, 1996: 174). It is seen that
text, the place o f Islamic movements in modern
this approach defıned Islamist political move­
rules of democracy game is tested with this prac-
Turkey and naming the innovations, have a pre-
ments with “counter-revolution” contact that was
tical question that is hard to ansvver in a defınite
ments regarding change, Islamists’ fıdelity to the
rogative and important role in understanding of
inherited from the fırst years o f Republic history
manner: Does Islamists’ giving an pro-democracy
Today’s social and political atmosphere.Without
and that stili retains its power with a set o f off-
image rise from their adapting a real democratic
rejecting that we give a special importance to
system qualities covering stigmatizing character-
identity or else their wish to use democracy as a
Pan-lslamism among the discussions about Tur­
istics of radicalism like reaction, “secular regime
means in hiding their actual purpose in the way of
key, for example, in Turkey, while the change and
hostility”. O n the cross polar of this approach
establishing Islamist hegemony?
the evalution of the social movements, which are
lays another point o f view that draws attention
Being about the direction pointed by the in­
clustered around the socialist idea, are out o f the
to historicity of Islamist identity in respect o f its
crease in Islamist visibility and share o f subjects
discussions or at the interference o f the discus­
perspective and variabilities and diversity that
change in the explanation o f this direction, this
sions , coherent to the global trend, Pan-lslamism
emerged at this time, a point o f view that under-
study can be positioned next to the approach in
or the Islamic identifıcation is at the çenter o f the
lines the facilities not including threat to system
second perspective in general. W hat this perspec­
discussion. So, we can say that, the thing that
in Islamist movement. (Yenigun, 2006; Onis,
tive shows us is that one o f the last stations that
take the Islamic one to the çenter o f attraction is
1997, 2000, 2001; Kuru, 2007; Yavuz, 2005).
not The religion o f İslam or the Islamic theology,
the thing is appearing o f İslam as an organizer of
an identifıcation, especially,on the one hand the
social movements that are clustered around the
çenter o f this identifıcation gain politicqal and
economical power, on the other hand increasing
of the visibilith o f them in public area. In other
words, the discussions about this issue, treat being a Müslim as a system of worths that shapes
the “living world” and the islamic groups and
The second perspective that tried to make
different stops in historical adventure o f Islam-
mocracy (liberal democracy) that ex-presses po­
ist identity points reflexive relation o f Islam-
litical dimension o f modernization.
ist identity with modern developments and its
conversion capacity. According to this comment,
Islamist identity begins to turn into a political
viewpoint not insulating other lifestyles and a religious understanding in harmony with this from
real political demand aiming at making the State
and society Islamist.
In the public discussions that take place in
media and academical literatüre, the appeared
consensus about the increase o f the visibility of
İslam in public, when the issue became to be lev-
1
O f course, mentioned conversion is not true on behalf o f ali
Müslim actors/groups or movements that want to settle İslam
at the centre o f their identities. However, when it is evaluated
on behalf o f Müslim subjects/groups leading to increase Islamic
visibility in economic, cultural, social and educational fıelds in
today’s Turkey, in other words on behalf o f sections we could
cali main stream such a conversion is quite obvious. For example, are this conversion is at an incontrovertible level in terms
o f businessmen associations such as Confederation o f Turkey
Businessmen and Industrialists (TUSKON), Association of In-
communities, islamic public movements, not the
İslam religion.
the dynamism in Islamist identity in Turkey came
throughout its historical adventure is modern de­
dependent Industrialists and Businessmen (MUSIAD), Associa­
Politically, Islamism directs to peaceful quests
tion o f Business Life Solidarity (ISHAD), political parties such
for living together rather than radical or moderate
as Welfare Party (FP) Justice and Development Party (AKP) or
hegemony strategies and to universalist (globalist)
Şafak that come in forefront with their Islamism in press organs;
and a (new) civil sense of religion rather than a re­
magazines that are the fields o f intellectual publicity like Bilim
ligion perception being shaped in nationalist (local
like Akra FM, Burç FM, Moral FM and visual press organs like
and traditional) framework. In the last analysis,
110
else newspapers as discursive fields like Zaman, Bugün, Star, Yeni
Sanat, Aksiyon, Sızıntı, Köprü, Dergah ?, Tezkire; radio channels
Kanal 5, Kanal 7, Mehtap TV, Samanyolu TV, Dost TV, Mesaj
TV, Ülke TV, TVnet, TV24.
If one of the main directions o f said orien-
lamist identity. If the analogy is maintained in this
both Islamist tenet and synergy o f collective self
tation is actually settling (institutionalizing) de­
way, the tripod camera stands could be proposed
that feeds from Mahdi-like charisma o f move­
mocracy and expanding its borders, opening the
to be settled on these points: ‘opportunity struc-
m ent leaders’ and develops within the group are
capacity of this orientation to discussion and even
ture’ as “structure”, collective subject(s)/groups
referred. W ith “opportunity structure” not only
making predictions concerning its course in the
and beliefs as ethical-moral power/sacred issue4.
facilities that emerge inside our outside o f each
future obtains as much importance as explaining
Some of the social scientists working on Islamist
of Islamist groups, for instance in the country or
this orientation.
identity s conversion in Turkey make their analy­
globalizing world and that develop Islamist sub­
sis considering only one o f the variables (out of
jects, but also patriarchal-quality pressures occur-
tripod stands), some consider to and some con-
ring inside and outside o f the group, for example
According to us, the fîrst of these two ap-
sider three both. Some o f them, for example, fıxes
authoritarian pressures and threats from the core
proaches takes shape around an orientalist and
the camera on a single point and put fonvard the
o f state are also meant6The history o f Islamism
neo-orientalist 2thought and second one around
change in “opportunity structure” as structure
in Turkey shows that the tensions are as much
a post-orientalist thought. As we previously put
and authoritarian, secular quality of constitution-
functional as facilities in terms of understanding
forward (Nişancı, 2005: 89-91), while text-ori-
al order/structure of Turkey as basic explanatories
Islamist political identity (Torun, 2008). This
ented and structure-focused namings constitute
o f this change. In determination of conversion di­
point will be underlined in proceeding parts of
the main frame of orientalism and threatening
rection o f Islamist identity and role o f “opportu­
the text.
representations like secularism and regime hostil-
nity structure” in here, these approaches take an
W ithin the handled frame, some questions
ity constitute the main frame o f neo-orientalism,
im portant place. However, Islamist identity that
gain vital importance: How did Islamist collec­
post-structuralist and subject-focused approaches
becomes concrete on these approaches, Islamist
tive subject(s) occur? How does the conversion in
point a post-orientalist approach3.
movement and this movement is treated as an
İslam understanding of Islamist groups as collec­
Looking at Orientalist Eye and Islamism
It should be stated that the photographs taken from the First perspective regarding the direc­
tion o f Islamist identity encountered a problem
o f framing at the very beginning. Taking photos
as white or black (Eastern-Western) with a bicolor objective and freezing external phenomena
as per its nature, even setting the framing as per
a certain inclination and thus ignoring totality of
phenomena by focusing on certain squares, this
approach is invalid because of stabilizing (reducing) İslam which somehow gained the function
o f representing eastern world and this world to
a otherized core. In so-called objective approach
ignoring the dynamism o f these societal phenom ­
ena, a language otherizing at the very beginning
and sometimes reaching to a rude orientalism is
in charge. An attitude breaking the horizons from
each other rather than an approach combining
them as Gadamer puts, (Barcadurmuş, Nişancı,
2007: 110) colonizes the activity o f understand­
ing on its own and Islamist subjects are made
epipehenomal or supra-structure phenomenon
tive subject(s) realize? How does collective sub­
as Halil I. Yenigun puts and ethical-moral power
ject affect other variables in the frame of reflexive
o f İslam and intervening hand of Islamist subject
relation? More importantly, what are the stories
are ignored. Some others underline ethical-moral
and characteristics of subjects that highlight
power of Islamist perspective in determination
democratization demand out o f Islamist move­
o f attitudes having Islamist identity and main-
ments and wish to democratize Islamist identity?
tain their analysis considering that beliefs are not
How did Islamists study the democracy lesson in
statical categories. However, convertor capacity of
which they were extremely assertive? If they did,
Islamist subject itself remains out of analysis in
where, how and when did this come true? If de­
these analysis. Some social scientists like Hakan
mocracy moved or selected the movements and
Yavuz undersign a powerful analysis by settling
understandings out of its own worldview to im­
tripod on both three. But, the tensions in Islam-
portant decision centers and positions, would it
ist groups, in other words in collective subject
be supported to the same extent? Here in order to
(not among communities or groups, lived inside
answer these vital questions, it looks inevitable to
them) are not treated as im portant variables.
examine Islamist movement(s) that put forward
However, intra-community democratization de-
the Islamist identity from a dynamic perspective
mands that also reflect outside the communities
that does not ignore historicity. In this respect, it
and capacity of explanation of this intra-group
is necessary to subject the history o f Islamist iden­
tension basically have nonignorable signifîcance
tity and the conversion it went through during
in the explanation o f Islamist identity s conver­
history to a periodization even if roughly:
sion and becoming civil.
Before and after 1980. As can often be en­
dum b or their dynamisms are ignored at ali. This
It is the fundamental duty o f our study to
countered in studies regarding Islamism, these two
analogy between reading forms fed by orientalism
catch a dynamic look settled on above-mentioned
periods necessitates a dualist periodization within
itself: 1923-1950, 1950-1980, 1980-1997, and
and the relation camera establishes with exterior
tripod and to underline the points mentioned
world can be resembled to a post orientalist at­
perspective miss. In this case, according to our
1997-2007. We don t fînd detailing the fîrst period
titude; a camera that takes-transmits movable im-
proposal, the conversion in Islamist identity
within itself; because while radical ascend in Islamic
ages and enables to change the framing continu-
should meticulously be handled by settling one
visibility corresponds to after 1980, the conversion
ously as per this.
o f camera stands on Islamist subject/groups, one
and subjects of this conversion we handle become
on “structure” and one on ethical-moral power.
more evident in time range too.
Here, differentiation in analysis in post-ori­
entalist frame shows itself at this point. In here
where the camera stand will be put obtains as
m uch importance as the essentialness o f cinecamera selection (namely, post-orientalist approach
O n the other hand, as we tried to do since the
beginning o f the study onwards, it can be used
5
Known as the leaders o f Islamist groups M ehmet Zait Kotku,
Süleyman Hilmi Tunahan, Necmettin Erbakan, Said Nursi,
in the criticism o f discussions maintained with
Recep Tayyip Erdoğan and Fetullah Gülen are charismatic lead­
respect to such a model subject.
ers in Max Weberian sense. It İs a known issue that the persons
known with their closure to these leaders are attributed to have
emphasizing historicity) rather than camera (clas-
We can say that we meant groups -gener-
sic and neo-orientalist approaches) for the pur-
ally- taking place in Islamist movement and -spe-
pose of displacing essentialist interpretations Is-
cifically- individuals. W ith ethical-moral power
extraordinary charisma quality.
6
In this scope there is one more point that should be underlined:
T hat is the requirement o f not customizing the definitions of
facilities and threats revealing Islamist subject. T hat means,
tensions and threats are as much important as opportunities
in creating Islamist subject. T he secular authoritarian applica-
2
3
Regarding Neo-orientalizm s İslam vision, see Sadowski (1993:
However, it should be noted that these three points are not the
tions directing to Islamist groups from the hard core of state can
14-40).
fîxed variables. They are ali in interaction with one another. In
turn into an opportunity İn the final analysis for the İntragroup
Post structuralist and subject oriented approaches use social constructive approach as main perspective. See, Yavuz (2005: 20-28
this case, there is a relation o f both changing and amending in
the relation o f three mentioned variables with each other; vari­
sections (younger generations) fighting against paternal quality
pressures within Islamist group with a grateful disobedient at­
and 2006) and Kuru (2005).
ables also become historical by their very nature.
titude
4
111
Description of Islamist Movement After
1923
Although a bulky bureaucratic organ named
Directorate o f Religious Affairs was established in
order to serve religious affairs within bureaucratic
organization o f State, Islamist movement in Turkey can be understood not in a frame o f political
hegemony project but by positioning as a societal
movement. Because this organization does not
aim to ensure a religious control över cultural
fıelds or make the society devout. O n the contrary, it has a mission to keep religion under the
control o f bureaucracy as a power that can prevent civil quality alternative religious construct
and trigger potential threats. To repeat, while Islamist movement does not develop mosque-centered in Turkey, its adventure within historicity of
religious identity proceeds on an informal, nonstate course out o f this bureaucratic organization.
Though, sometimes mass protests are observed
around some mosques like Beyazit Mosque.
However, these should be seen as organization of
Islamist movements within mosque rather than
the organization o f mosque community.
Conceptualization o f “creating inner society”
that Ahm et Insel (2007) developed to describe
state-society relations could be explanatory in
terms o f Islamisms construct after 1923. As per
this, this movement(s) spring to life around a
strategy o f survival, existence, holding on against
a statist monopoly över political, cultural and
economic fıelds in contravention o f authoritarian
secularization project put in effect administrator
elites in 1923-1950 periods. This strategy fırstly
aims to reanimate and strengthen İslam and Islam’s ethos in a sterile “inner society” that will
be newly created. Then, it is aimed that Müslim
body comes to a hegemonic position by showing up in “life-world” and political fıeld. Roughly
described, according to leading actors o f Islamist
societal movement that divides into three different and rival branches as Naksilik, Nurculuk and
Suleymancilik, what should fîrst be protected is
İslam religion; then come Muslimism and devoutness7.
these movements and loyal followers o f these
tive agents internalizing the Islamic values, it can
leaders have seen the fıelds out o f statist m o­
not be denied that Islamic movement vvill change
nopoly as a shelter. Here therefore, the fîrst liv-
reflexively under the leadership o f these actors.
ing places o f Islamist movement(s) are the houses
As long as the Islamic identity goes beyond its
and flats belonging to comm unity and function-
ovvn “closed” vvorld for the purpose o f converting
alized in direction o f this purpose. These houses
the vvorld in the vvidest sense, personal vvorld in
are multi-functional on behalf o f Islamists: both
the narrovv sense, the com m unity and the system
a residence (especially for university students)
vvorld and expanding its realm o f existence/ inner
and glasshouse(s) where both religious doctrine
community, it vvill be inevitably affected by the
and values are carried out, a small mosque where
potentiality and threats o f the encounters o f the
both religious worships are enforced and semi-
outer vvorld. Anyone taking the role o f conver-
public fıeld where philosophical, political and
sion becomes to convert itself inevitably (Spivak,
social content discussions are conducted. (Yavuz,
1990:1). As the Islamic groups vviden the borders
2005:165-171). Being generally dependent on
o f their inner communities, they encounter both
authoritarian intervention o f bureaucratic State,
vvith the vvorld in the vvidest sense, for instance
these houses became protected and confidential
languages o f the vvorld, spirits o f the vvorld, in
place o f inner society, and generally stood closed
short vvith the vvorld itself vvilly-nilly and vvith
to soft power means o f outer world such as televi-
the structures, for instance, secular constitutional
sion, radio and newspaper. Characteristics such
order or the opportunity structures o f neo-liber-
as not being public, confidentiality and relatively
ation.
being abstracted from outer world constituted
the relationship betvveen the government and Is-
However, as can be analyzed below, these char­
lamic groups occurring unvaryingly and vvith an
acteristics are the results o f having had no other
antagonism, leading from government elites to
option rather than the result o f a preference.
Islamic groups; those mentioned can define only
İslam, seen as a source o f both political and
one aspect and a specific part o f the relationship
civil ideal values was “made an issue” and “canon-
betvveen the government elites and Islamic groups
ized”. İslam, which has become issue, has turned
Variation betvveen the time and conjuncture
into a cali for people out o f the “inner comm u­
leads to changing threat perceptions and accord-
nity”. However, since this cali was for individuals
ingly changing forms o f relationship. As a matter
instead o f being for the mass o f people, the cali
o f fact, vvhen the vvave o f democratization after
and its method have taken the appropriate shape.
the W orld War II included Turkey and single
In the period in vvhich the inner government rule
party rule prescribing the bureaucratic manage-
över the social sphere on the totalitarian level,
m ent ends and m ulti-party life starts, this rela-
Islamic movements, as Ahmet Insel conceptu-
tion changes: vvith the povver o f the D P vvhich
alized, had no way instead o f creating an inner
does not otherize the İslam, authoritarian( and
community. Islamic movements communicate
partially totalitarian) pressure on Islamists was
with the comm unity directly and face to face
loosen despite the reaction o f bureaucracy.
rather than on established religious institutions
and written materials such as journals and bulletins. These new and different Islamic movements
(communities) on the shape o f fortress, for vvhich
the ideals came to povver as formative principles,
aims to service to “Holy Islamic lavvsuit” by enlarging their own inner com m unity and thus give
birth to themselves. It seems likely that, there is
Exhibiting a resistance that recalls civil diso-
no lim it in the service to the lavvsuit for the Is-
bedience, as the phrase is a passive resistance
lamist, loyal members o f the inner community:
against cultural content modernization project
for those people vvho are devoted to expand the
idealized by Jacobean elites and imposed to so­
religion, it is possible to mention an Islamic uto-
ciety in the sponsorship o f State, the leaders of
pia and even secular paradise. This utopia is the
7
In this period, we see that belief core and system of values o f re­
ligion are defended. Opponent arguments such as that religion
does not constitute an obstacle to development, on the contrary
religious teaching does not display an unintellegible quality became
the çenter o f attention o f Islamists. O n the other hand, the Islamist movements cathegorized above vvhich undertake these functions
are neither a political movements towards political power nor an
introvert civil society movement like sects. Called generally as “com­
munity” these movements are extrovert societal movements working for defence and strenghtening of Islamic values and symbols in
society different from sects. The movements revealed with the name
only source o f the peace and liberation for the
most parts o f the vvorld, especially Turkey. It is an
honor for those people to convert into Müslim.
Grovvth o f such a utopia vvithin the body of these
agent movements, stigmatized as main responsible o f deficiency by the Jokoben intellectuals o f
It is thought that existential danger comes
from another source for established State order
in period after 1950: Com m unist expansionism.
In such a conjuncture, authoritarian secularistic
pressure över Islamist groups is not only relatively
loosened, but also these groups are supported
by state actors sometimes implicitly, sometimes
explicitly to the extent o f their fight against leftist movements. Such that, under the leadership
o f Necm ettin Erbakan an Islamist party (MNP)
pursuing to establish an Islamist hegemony is allovved to be established in 1970. Although this
party is closed in 1971, MSP (National Welfare
Party) established by the same persons as M N P in
1973 becomes a partner o f coalition government.
Perceiving communism as a big threat on their
behalf, Islamist groups ally vvith state voluntarily and take place next to state in fight against
communism.
the period, marks the povver to mobilize people as
vvell as the religion’s ethic-moral povver.
Presence o f coalitions betvveen state and
Islamist groups does not display that the only
o f sect after this time are even community quality. For a comparative
analysis regarding sect, community and civil society concepts see,
Notvvithstanding, it vvill be untrue to define
obstacle to becoming civil and democratization.
Moreover, in the vvorld o f agents and collec-
Torun (2009: 255-258).
112
element defining relations betvveen state and Is-
lamist movement is tolerance and implicit sup-
In this period, the Islamist groups that served
equipped issue men, they came across an unex-
port; it should be noted that the alliance of state
the purpose of serving Islamist action knew uti-
pected result that will take an im portant role in
with these groups is restricted to only one fıeld
lizing opportunity fields that processes of neo-
terms of conversion o f movement: the paternal9
and limited with contingency. As a matter of
liberal reconstruction brought at maximum level.
tension that emerged between new generations
fact, M N P (National Order Party) is closed in
For example, formation o f an Islamist bourgeoi-
and old generations. W hat underlies the source
this period and prosecutions are started against
sie in economic field can be mentioned. Anatolia
of tension is the discomfort the youngsters in the
members of Islamist movement. W hat attracts at-
origin businessmen organized under the roof of
category of new generation feel against ignorance
tention in here is unreliability is not the only ele­
MUSIAD (Association of Independent Industri-
of their individualism and freedoms in favor of
ment in the relation between parties. Parties have
alists and Businessmen) in this period. Islamist
Islamist issue. The informal but sharp hierarchy
been able to cooperate when necessary.
businessmen not only utilized the opportunity
within the group leads to the consequence of ex-
The foundations of todays conversion were
fields in domestic markets, but also they made
cessive limitation o f individualism and freedoms.
laid in this conjuncture where Islamist move­
substantive investments in many geographies
Old generations found the demands of new gen­
ments had a chance to live more comfortably in
ranging from Europe to Africa especially in Mid-
erations sometimes unnecessary and insignificant
their inner societies and to expand their commu­
dle Asia Countries. W ith weakening/depontiat-
and sometimes harmful with a religious under­
nities and a new segment whose contributions to
ing o f public monopoly in media fıeld, Islamist
standing. Problem o f inequity and limitation of
this conversion cannot be underestimated began
groups made their presence felt notably in this
freedoms not only occurred due to the hierarchy
to raise. This new generation, whether conscious-
field either. Beginning with Zaman and Yeni Şa­
in the group but also positioning Islam-Muslim
ly or unconsciously demanded to make Islamist
fak newspapers, the Islamist groups became nota-
relation morally: Individual freedoms and differ-
movement civil without putting its name as clear
ble actors of this field with many other newspa-
ence demands that are required to be sacrificed
as we did. Some belief leaders who determined
pers published at national and international level
for İslam or community. However, what should
the destiny o f Islamist movement and intellectual
and they became accessible to a significant audi-
be protected for the new generation that is inte-
subjects belong to this generation 8
ence mass via radio and television channels. For
grated to the world with the endeavor and sacri-
the fîrst time in this period, interest free bank-
fice of old generation is not religion; also freedom
New Generations as the Actors of Political
identity and Conversion After 1980
ing such as Kuveyt Turk, Faysal Finans, Albaraka
and individualism demands are among the aims.
After 1980, during this time Islamist social
movement attracted attention in public field. As
Neo-liberals globalization process weakened monopolist power of the government in especially
education, media and economy as well as many
other fields new “opportunity constructs” arise
Turk, Anadolu Finance emerged in Turkey and
New generation can be characterized with an
the Islamist groups became reputable investors
attitude trying to remain distant from a religious
o f the country in a range from finance founda­
understanding that is close to religious values but
tions to insurance companies. W hat the Islamist
does not take the necessary care for individualism
groups that aim a new generation brought up
and freedom. While religion cannot be imposed
with their own ideals place importance the most
to someone else, it should also not be imposed the
is undoubtedly education.
individual himself. As a matter of fact, the habit to
redefine everything by putting “İslam” in front of
for civil society and , , Islamist movements within
T he Islamist groups that have hundreds of
it ( Gole,2000,91-117 ). W hile Islamist profıles
university preparation courses natiomvide, tens
them till the second half of 1980s was put aside with
benefıt from the newly arising opportunities,
of colleges and tens o f universities both in the
this understanding by new generations. Now the in-
they attribute this opportunity the meaning of
country and abroad, hundreds of dormitories
ferences made in macro issues like “Islamist Com ­
being a part and means o f the service and settle
and thousands of comm unity houses proceeded
munity”, “Islamist state”, “Islamist politics”, “Islam-
their increasing activities to a position exceeding
quickly to their aim of rising a new generation.
ist economic”, “Making information Islamist” leave
“self benefıt”. W hen the issue is İslam, any at-
O n the other hand, Islamist groups paid atten­
their place to democracy discussions besieging İslam
tem pt to serve this issue is backed up by ethical
tion to public education institutions as well as
and the explanations İslam bring to problems at a
and moral power o f İslam. As Max Weber sug-
private education institutions. Good education
more micro and individual level.
gests, showing the economic success as a symbol
facilities in prestigious state universities were
The level of this (benevolent) paternal ten­
of religious liberty, a power similar to the one
a significant field of opportunity for Islamist
sion leading to rise o f a critical orientation in
mobilizing Calvinist soul that laid the ground for
groups. W hile they became rich in terms o f hu-
groups is much im portant as its presence. The
the rise of industrial capitalism. W ith this under­
man resource by directing successful students to
level of tension has an important role in shaping
standing, members of Islamist group considered
the best universities o f Turkey, they also attracted
the relation between old and new generations. As
launching into new opportunity fields as a duty
attention with successful results they obtained
a matter o f fact, the tension is not so strong as to
and exhibited a high solidarity among them for
in international Science Olympics and exams at
result in disengagement; because it seems almost
“serving Islamist action. W hile it is witnessed
national level. Providing scholarship, shelter and
impossible for young generations to exceed the
that the ones participating Islamist festival in
informal guidance to students, these groups ob­
charisma o f group leaders and comm unity soul
this interval of history, the boundaries o f Islam-
tained a considerable facility in this way. In return
dominating group and adopt an opponent man-
ist existence has expanded from interior society
for any facility provided to students, they wanted
ner. Even if tension causes discomfort, it is gener-
(namely, from partial public fıeld) to exterior so­
loyalty “charismatic community” and service to
ally not moved to a level to lead radical opposi-
ciety (namely, common public field) inevitably.
sacred issue. Attributing a “moral” meaning to
tions. However, it should anyway be emphasized
This expansion will also lead to increasing disap-
economic activities beyond profıt and earnings,
that old generations are less tolerant compared to
pearance of obvious boundaries between interior
Islamist groups emphasized “service” and “wor-
new generations. Against the power of group and
society and exterior society.
ship” aspect of business considering professional
uncompromising Islamist livings new genera­
occupations.
tions, began to handle the initiative in their hands
8
In his evaluation över AKP example, Keyman (2006) States that
after the internal change it went through, Islamism jumped to
multicultural democratic citizenship demands with the axis of
freedoms and rights from sect axis demands and became succes-
However, while Islamist societal movements
wanted to expand walls of interior society in this
way and increase the num ber of newer and more
ful at this.
regarding community activities to a large extent
9
Even if paternal relation includes inequality, it is not defıned
merely with authoritarianness; İt becomes soft when it maintains
inequalities.
113
by joining with countercyclical policies such as
societal field despite this tension in their own liv­
sion by working in media organs, universities and
“Moderate İslam” and “Interfaith dialog” that
ing world. Such that, political wing o f Islamist
non-governmental organizations effectively. The
constitute an im portant part o f new world order
group achieved to become a big partner of coa-
effect o f this fraetion and its communities that
of globalization process. They have not proven
lition government retaining political governance
played a role in conversion o f Islamist identity
their majority, become organized and achieved
in 1996 and Islamist leader Erbakan took the
över democratization history o f Turkey cannot
superiority against old ones yet.
prime ministry chair. However, Islamist govern­
be ignored.
In Islamist groups that have a settled struc­
ance was alienated by government power that
As can be understood, two elements come
ture, intra-group activities o f new generation
perceived the point Islamist movement reached
into forefront democratization of fractions com­
members are generally not limited to years o f pu-
as a big threat to itself with a post-modern coup
ing from Islamist tradition in Turkey: the (be­
pilage, they gain an im portant position with man-
d’etat in 1997. Following this, a tight control and
nevolent) paternal tension within the community
agement and education achievements in abroad
authoritarian implementations against Islam-
and authoritarian attitude and implementations
schools. Although youngsters share their personal
ist movements were put in effect and eventually
o f the state against these fractions. Both (benevo­
stories causing tension, they don’t draw close to
Welfare Party under the leadership o f Erbakan
lent) paternal tension and authoritarian imple­
being organized and establishing a contrary front
was elosed by Constitutional Court. At fîrst look,
mentations helped the ones coming from Islamist
due to their moral fîdelity. Their only shelter is
this coup d’etat that had traumatic results on be­
tradition understand how im portant elements de­
their capacity to access intellectual resources, to
half o f Islamist groups indeed paved the way for
mocracy and individualism were for them. Thus,
use their savings in discussions and probable fail-
new generations.
while a chance for democratization o f Islam-
ures o f old generations. Therefore, although the
Islamist groups understood that they began
ist political identity rose, on the other hand an
organic unity in the group maintains to live, the
celebrations early and found out that they were
im portant potential to meet the required subject
aspects o f Islamist identity that feed the inequal-
not as powerful as thought within these groups.
need of democratization o f Turkish political sys­
ity went into the process o f being criticized and
This case opened the power o f old generations
tem also raised. The maintenance of this potential
eroded. Then, one could say while the tension
to discussion and o f course the actors o f these
is undoubtedly bound to said subjects’ internaliz-
between Islamist groups reduced till 90s, intra-
discussions were new generations. Beginning to
ing democratic culture. Time will show this.
group tension ascends. Undoubtedly, there were
question the powers o f their communities, new
Bibliography
intra-group tensions before these years; before ali
generations had the chance to utter their different
tensions were not between generations and con-
m ethod proposals and demands they mentioned
mocracy” (Karşılaşma: İslam ve Demokrasi) D üşünen Siyaset,
frontations were subordinate. These subordinate
beforehand and this time they gained more
N : 21 January. ss.l 10-131.
confrontations did emerge not between person
prominence in their communities. Maybe, the
and group but between sub-groups within the
most im portant innovation this tension brought
group. Although there were subordinate confron­
was that the Islamist groups that were exposed au­
tations in its source these tensions resulted in in­
thoritarian pressures o f state discovered the power
tra-group disintegrations. For example, Fethullah
of democracy how influential globalization proc­
Gülen comm unity within Light (Nurcu) move­
ess could be in the solution o f basic problems.
m ent disintegrated into fractions such as New
Thereby, new generations’ demand o f intra-group
Asia Community, New Generation Community,
democratization and freedom and wish to open
Writers, and Consultants ete. Hence, Islamist
abroad were welcomed more positively.
movement was multi-part, but the mindset word
For Islamist Groups, February 28 expresses
forming the relations o f disintegrated groups with
a period when the significance o f democracy,
religion was the same: patriarchal mindset. While
superiority o f law and multiculturalism was un­
new tensions did not result in disintegration, it
derstood. In this period, the new generations
occurred more like an inter-generational tension.
that had similar stories and got rid o f (benevo­
Adopting value system of İslam, but trying
lent) paternal power o f old generations began to
to understand and remake sense İslam rather
be to appear more organized under certain roofs,
than establishing a hierarchy betvveen these val-
especially media organs: Newspapers, magazines,
ues and themselves, these groups aimed to gain
associations and political parties.
•
Barcadurmuş, E., E. Nişancı (2007). “Meeting: İslam and De­
Göle, N . (2000). “Snapshots o f Islamic Modernities”, Daeda-
lus, N : 129, N o .l, ss.91-117.
•
•
H ungtington, S. (1996). The Clashes o f Civilisations and The
RermakingofW orld Order, N ew York: Sim on and Schuster.
İnsel, A . (2007). Depression o f Turkish Society, Re-print,
İstanbul: Birikim Publishing
•
Keyman, E.E (20. 10. 2006). “identity Policy and Kurdish
Problem”, Radikal İki
•
Kuru, A. T. (2005). “Globalization and diversification o f Islamic movements: T hree Turkishcases,” Political Science Quarterly
120(2), 253-274, hhh://ww w-rohan.sdsu.edu/akuru/K URU PS Q .pdf 20.03.2007
•
Nişancı, E. (2005). “From Classical Orientalism to NeoOrientalism: M üslim,Democracy and onto Great M iddle East
Project”, EuroAsia File,EuroAsia O n e Organization Publish­
ing, V o lu m e:ll, N um ber:3, Sepember,October,November,De
çember, 2001, ss. 88-112.
•
Oniş, Z . (1997). “T h e Political Econom y o f Islamic Resurgence in Turkey: T h e Rise o f Welfare Party in Perspective”,
ThirdW old Quarterly Vol.:18 N o:4 September pp.743-766
•
Oniş, Z. (2000). “Neo-liberal Globalization and the Dem oc­
racy Paradoxs: T h e Turkish General eleetion o f 1999 i Journal
o fInternationalAffairs, N: 54
•
Oniş, Z. (2001). “Political İslam at th e Crossroads : From H e­
gemony to Co-existence”, Contempoprary Politics 7, December
pp 282 -2 9 8 .
•
their freedoms by discussing not values generally,
but discussing procedures and methods with old
•
Sadovvski, Y. (1993). The Neıv Orientalism and The Democracy
Debate, M iddle East Report, N : 183, ss. 14-40.
Conclusion
•
generations. Having often taken university edu­
Justice and Development Party (AKP) can be
cation and being familiar with literatüre, written
seen as a challenge to old generations with an op-
culture rather than verbal culture these genera­
ponent attitude, emergence in a new formation
tions began fıghting to protect their personali-
by departing from old generations and a perfect
ties against group mostly on their own. The old
example o f this process in political words. N ot
generations that were more settled in terms of
only AKP stood as a symbol o f victory that new
their positions in the group had a (benevolent)
generation won against old generation, but also
paternal authority. Even if (Benevolent) Paternal
became the focus point o f discussions in direction
Spivak, G .C . (1990). “Criticism, Feminism and T he Institution,” The Post-Colonial Critic: Intervieıvs, Strategies, Dialogues,
edited by. Sarah Harasym, 1 edition, N ew York: Roudedge
•
Torun, I. (2008). “From Religious C om m unity to Mass to
Mass Organized Society:Republic and Democrarcy in Tur­
key,” Republicanism, ed.Nafiz Tok, Ankara: O rion Bokkstore
s.229-269.
•
Yavuz, M .H .(2005) • Islamic Political identity in Turkey, Oxford
•
Yavuz, M . H . (Ed.). (2006). The emergence o f a neıv Turkey:
University Press
Democracy and the TTKParti, Salt Lake City: University o f Utah
Press.
•
Yenigun, H . İ. (2006). “Islamism A nd Nationalism in Turkey:
authority avoided tensions leading to disintegra­
of Islamist movements conversion by positioning
An Uneasy Relationship” http://www.virginia.edu/politics/
tions within community, now comm unity begins
the demands coming from Islamist movements
grad_program/print/wwdop-2006-paper-yenigun.pdf, erişim
to get out o f being a uniform entity.
new generation in its own discourse concretely.
tarihi: 21/06/2009 ■
Islamist movements rapidly continue grow-
Today, members o f said generation play an im­
ing and raising their visibility at every point of
portant role in the environment o f public discus­
114
DİE ROLLE DER SUBJEKTEIN DER WANDLUNG DER
ISLAMISCHEN POLITIK-IDENTITÂT UND
DAS DEMOKRATISIERUNGSPROBLEM
Ensar NİŞANCI
İshak TORUN
Doz.Dr., İstanbul Haliç Universitât, VVirtschaftliche Fakultât
ensarnisanci(a;gmail.com
Ass.Doz.Dr., Niğde Universitât,
Erziehungs Fakultât
Eınführung: Die Erhöhung der Öffentlichkeits Sichtbarkeit des Islamismus und Kontrâre Kommentare
I
das “Lebens-Welt” formen.
geworden. Wahrhaftig sieht es unwahrscheinlich lams, die in akademischen Schriften und Medien
aus, dass die Diskussionen betrefflich der zeitgevorkommen, gibt seinen Platz einer scharfen Zer-
keine Drohung auf das System und seinen In-
nössischen Türkei, einen konsequenten und aus-
setzung; gegenüber einem unwiederstreblichen
2001; Kuru, 2007; Yavuz, 2005).
slamismus, İst zu einer der zentralen Referen-
islamistischen Identitât, grundsâtzlich seiner Per-
zen aile der beibehaltenen, akademischen und
Die aufkommende Ubereinstimmung zu
spektive und auf die Variabilitât und Mehrfâltig-
medialen öffentlichen Diskussionen über die
den öffentlichen Diskussionen, zum Them a der
keit, die zu diesem Zeitpunkt aufkam, zieht; die
Türkei, mit sozialem und politischem Inhalt,
Erhöhung der öffentlichen Sichtbarkeit des Is-
Möglichkeiten, die im islamistischem Bewegung
halt, darstellt (Yenigün, 2006; Öniş, 1997, 2000,
reichend sicheren Weg verfolgen können, ohne
“Partei ergreifen” Appell des aktüellen Politik-Be-
Die zvveite Perspektive die versucht, verschie-
diesen “O rt” zu berühren. Denn, die dramatische
ziehung und der realen Politik; wenn die Ausmes-
denen Stationen innerhalb der historischen Aben-
Erhöhung der islamischen Sichtbarkeit im öffent-
sung (Abstufung) der Sichtbarkeit, Festlegung
teuer des islamistischen Identitâts zuThematisieren,
lichem Gebiet und in diesem Zusammenhang;
der Richtung, Erlâuterung und Interpretation be-
weiftt auf die reflexive Beziehung mit den zeitgenös­
der Lage und Veranderung der islamischen / is-
troffen sind. Die Ansichten, die sich zunehmend
sischen Entwicklungen des islamistischen Identitâts
lamistischen Bewegungen in der zeitgenössischen
diversifizieren und manchmal deutlich , die
und auf die Konvertierungskapazitât, hin. Dieser
Türkei, eine Bedeutung messen, halt einen wich-
miteinander konkurrieren; versuchen eine, auf
Interpretation zufolge zeigt die islamistische Iden-
tigen und priviligierten Platz beim Verstândnis
unvermeindliche weise politische Beschaffenheit
titât, eine Entwicklung von der realen politischen
der heutigen gesellschaftlichen und politischen
im öffentlichen Diskussions-Platform erlangend,
Forderung, gerichtet an die Islamisierung des Staa-
Atmosphâre, ein.
sich gegenseitig zu überflügeln.
tes und der Gesellschaft; zu einer politischen Ver­
Ohne zu leugnen, dass wir bei den Diskus­
In den akademischen Studien die, die Inter-
stândnis, die andere Lebensstile nicht ausschlieBt
sionen in Türkei, dem Islamismus einen beson-
pretation der Sichtbarkeitssteigerung des Islamis-
und hiermit sich zur, mit diesem harmonierendem
deren Platz geben: Wâhrend die, Beispielsweise,
mus im öffentlichen Bereich und die Richtungs-
Religions-Verstândnis richtet.
Wandel und Evolution der gesellschaftlichen Be-
festlegung der Islamismus, m it einem bestimmten
Als politisch wendet sich die Islamismus
wegungen, m it der globalen Trend harmonierend,
“Türkei” Verstândnis beabsichtigen; können grob
heute, anstatt der radikalen oder gemâftigten
sich um den “linken” und sozialistischen Gedan-
gesagt zwei konfliktvolle Haupt-Ansâtze genannt
hegemonialen Strategien, der Suche nach ver-
ken in der Türkei gruppieren; ausserhalb oder am
werden: Die erste davon beschreibt die Sicht­
söhnlichem Zusammenleben und anstatt einer
Rande der Diskussion stehen, befinden sich die
barkeitssteigerung als Anti-Ziel-Progression der
religiösen Wahrnehmung, die sich im (lokal und
Diskussionen über Islamismus und islamische
Gründer “zeitgenössische Zivilisation; und sogar
traditionell) nationalistischem Rahmen formt, ei­
Politik-Identitât, im Mittelpunkt. In diesem Fail
diese als “sickern” und “erlangen” positionierend,
nem neuen(sphârisch) universellen und (neu) zivi-
kann man sagen, dass es nicht die Religion İslam
beschreibt er die islamische Sichtbarkeit mit, auf
len, Religionsverstândnis zu. Es kann in der letzten
oder die islamische Theologie sind, was diese
seine Dysfunktion deutenden Besonderheiten
Analyse/ zweiten Perspektive gesagt werden, dass die
islamischen Diskussionen bedeutend machen,
wie Irrationalitât, Marginalitât, im Rahmen der
islamistische Identitâtswandlung mit seiner islami­
sondern dass das İslam als eine, die Identitât or-
strukturalistisch-funktionalistischen
Analysen
schen Sozialbewegung, hinsichtlich seiner an die
ganisierende Prinzip aufkommt; auch vor allem
(Hungtington, 1996: 174). Es wird beobachtet,
Demokratie, Zivilgesellschaft und Demokratisie-
weil die gesellschaftlichen Bewegungen die sich
dass dieses Ansatz m it dem, von den ersten Jah-
rung richtenden Verhalten, versucht wird zu testen.
im M ittelpunkt dieser Identitât gruppieren, wâh-
ren der Republik-Geschichte vererbten und seine
In dieser Hinsicht stellen die Subjekte der islamis­
rend sie einerseits politische und ökonomische
Macht weiterhin bewahrenden “Konterrevolu-
tischen Identitât, nicht mehr die zeitgenössischen
Macht erlangen, andererseits ihre Sichtbarkeit im
tions” Them a, die islamische Politik-Bewegung
Anpassungen der religiösen Rechtswesen, sondern
öffentlichem Gebiet erhöht wird. Anders ausge-
mit einer Reihe von auftersystemischen Beschaf-
die Demokratisierungs-Perspektive und die Über-
drückt behandeln die, über dieses Them a gepfleg-
fenheiten wie Reaktionalitât, “sâkulare Regime
legenheitsprinzip des Staatsgrundgesetzes, in den
ten Diskussionen, nicht die islamische Religion,
Feindseligkeit”, welche auch die abstempelnden
Mittelpunkt der politischen Diskurse1. In ali diesen
sondern den Muslimen, die islamischen sozialen
Eigenschaften des Radikalismus mitinschlieften,
Bewegungen im Status des kollektiven Subjektes
defîniert. Im Gegenpol dieses Ansatzes dagegen
und die Muslimismus als Poesie der Werte, die
befindet sich ein weiterer Aussichtspunkt die, die
die islamischen Gruppen und Gemeinden und
Aufmerksamkeit auf die Geschichtlichkeit der
115
1 Natürlİch İst die erwâhnte Umstellung, İm Bezug auf aile muslİmischen Schauspieler/Gruppen oder Bevvegungen, die das İslam
in den Mittelpunkt ihrer Identitâten stellen wollen, nicht richtig.
Doch, wenn dies hinsichdich der muslimischen Subjekte/ Grup­
pen, die in der heutigen Türkei verantwortlich fur die islamische
“Richtungs” Diskussionen und Interpretationen,
ersten Perspektive aufgenommenen Bilder zur
drei beachtend. Einige stellen z.B., das Kamera
betrefflich der Verânderung, wird die Anhânglich-
Richtung der islamistischen Identitât, noch am
an einer einzigen Punkt befestigend, die Verân­
keit der Islamisten an die Demokratie-Spielregeln,
Anfang einem Rahmen (einrahmung) Problem
derung in der “Gelegenheits-Struktur” als Struk­
m it dieser praktischen und schwierig zu beantwor-
gegenüberstehen. Dieses Ansatz, das m it einer
tur und die autoritâre, sâkulare Beschaffenheit
tenden Frage, geprüft: Kommt die pro-Demokra-
zwei-farbigen Objektiv, die Bilder als Schwarz
der verfassungsmâBigen O rdnung / Struktur, als
tische Sichtbarkeit der Islamisten von einer wirk-
oder WeiB (Ostlich-Westlich) aufnim m t und
grundlegende Beschreiber dieses Wandels, in den
lichen Aneignung einer demokratischen Identitât
aufgrund seiner Natur, das âuBerliche Phânomen
Vordergrund. Die Ansâtze haben bei der Festset-
oder von dem Wunsch, die Demokratie als Mittel
einfriert, sogar den Rahmen (Einrahmung) einer
zung der W andels-Richtung des islamistischen
zu venvenden, um ihre eigentlichen Absichten im
bestimmten Tendenz anpasst und somit sich kon-
Identitâts und bei der Bestimmung der ‘Gelegen-
Gründungsweg der islamistischen Hegemonia aus-
tinuierlich in bestimmte Standbilder konzetrie-
heits-Struktur’ Rolle von diesem, einen wichtigen
zublenden, auf?
rend die Gânzlichkeit dieses Phânomens ausser
Platz. Doch wie auch Halil I. Yenigün betont,
Dieses Artikel, das die Richtung, in welche
Acht lâsst; İst damit invalid, die östliche Welt und
wird die islamistische Bewegung und über diese
die Sichtbarkeitserhöhung der Islamisten deuten
irgendwie das İslam, das eine “diese Welt” ver-
Bewegung konkretisierte islamistische Identitât,
und des Subjektes Wandelanteil, bei der Erklârung
tretende Funktion gewann, in einen anders be-
als ein epifenomenales oder überstrukturelles
dieser Richtung, behandelt; kann im allgemeinen,
handelten Subjekt, festzusetzen (verringern). In
Faktum behandelt und die ethisch- moralische
neben dem Ansatz der zweiten Perspektive, posi-
diesem angeblich objektiven Ansatz die, den Dy-
Macht des Islams und die beteiligende H and
tioniert werden. Was uns diese Perspektive zeigt
namismus der gesellschaftlichen Phânomen igno-
des islamistischen Subjektes, ignoriert. Einige
İst es, das einer der zuletzt erreichten Stationen in
riert; wird eine, noch von Anfang anders behan-
andere unterstreichen den ethisch-moralischen
der historischen Abenteuer des Dynamismusses in
delnde, manchmal bis zur groben Orientalismus
Macht des islamistischen Verstândnisses bei der
der islamistischen Identitât in Türkei; die moderne
reichende Sprache angewendet. Anstatt eine, von
Haltungsbestimmung der islamistischen Identi-
(liberale) Demokratie İst, die den politischen Aus-
Gadamer gedeutete, die Horizonte verschmelzen-
tâtstrâger und setzen ihre Analysen, berücksich-
maB der Modernisierung beschreibt. Falls einer der
de Ansatz (Barcadurmuş, Nişancı, 2007: 110);
tigend dass Glauben keine statischen Kategorien
Hauptlinien der fraglichen Orientierung, die Inte-
kolonisiert eine, diese voneinender abreiBende
sind, fort. Doch auch in diesen Analysen bleibt
grationalisierung (Institutionierung) und Grenzen-
Haltung, den Erfassungstâtigkeit selbst und die
die Selbst-Transformationskapazitât des islamis­
Enveiterung der demokratie, İst; gewinnen auch die
islamistischen
“verstumm t”
tischen Subjektes, auBerhalb der Analyse. Einige
Subjekte werden
“zur Diskussion eröfFnen” der Kapazitât dieser Ori­
oder dessen Dynamismus wird gânzlich igno-
der Soziahvissenschaftler wie Hakan Yavuz dage­
entierung und sogar die vorhersagen dessen künfti-
riert. Das heiBt: Falls die Analogie zwischen dem
gen, unterzeichnen eine noch krâftigere Analyse,
gen Zeitlauf, an Bedeutung.
Fotoapparat, m it seinen sich von Orientalismus
indem sie die StandfüBe der Kamera, auf aile drei
ernâhrenden Lesestilen, m it der Verbindung zur
aufstellen. Jedoch, in den Studien von Yavuz wer-
AuBenwelt entsprechend İst; können wir eine
den die islamistischen Gruppen; anders ausge­
post-orientalistische H altung m it einer Kamera
drückt, die (nicht zwischen den Gemeinden oder
vergleichen, die bewegliche Bilder aufnim m t und
G ruppen, sondern in ihnen erlebten) Spannun-
übertrâgt und die Möglichkeit bietet, den Rah­
gen innerhalb der kollektiven Subjekt; nicht als
men hiernach stândig zu verândern.
bedeutende Variable behandelt. Jedoch, bei der
Orientalistische Auge und die
Islamismus Betrachten
Aus unserer Sicht, form t sich die erste dieser
zwei Ansâtze, im Rahmen der orientalistischen
ve neo-orientalistischen2, der zweite dagegen
im Rahmen der post-orientalistischen Gedan-
N un, in diesem Punkt zeigt sich die Verânde­
Erklârung der W andlung und Zivilisierung des
ken. W ie wir auch vorher behaupteten (Nişancı,
rung bei den Analysen imd post-orientalischem
islamistischen Identitâts, trâgt auch die ‘inner-
2005: 89-91): W âhrend die text-basierten und
Rahmen. Genauso wie die Wesentlichkeit einer
Gemeindlichen
Demokratisierungsforderungen
struktur-orientierten Bedeutungs-Ermessungen,
Kamera Auswahl (klassische und neo- orienta­
und die Erklârbarkeits-Kapazitât der, im Grunde
den Hauptrahm en der klassischen Orientalismus;
listische Ansâtze) anstatt einem Fotoapparaten
Gruppen-internen Spannung, die sich auch au-
die drohlichen Vertreter wie Sâkularismus und
(also, die Geschichtlichkeit betonende post-
Berhalb der Gemeinden reflektieren, eine nicht
Regime-Feindseligkeit, den Rahmen der Neo-
orientalistische Ansatz); m it der Absicht die es-
zu vernachlâssigende Bedeutung.
Orientalismus, bilden; deuten die Post-struktu-
sentialistischen Kommentare zur islamistischen
Die Unterstreichung sowohl der Erfassung
ralistischen und subjekt-orientierten Ansâtze, auf
Identitât zu stützen; gewinnen hier auch die
der oben envâhnten dynamischen Sicht, die
einen Post-Orientalistischen Ansatz hin3.
Punkte, auf die die StandfüBe der Kamera posi-
sich in die drei Haupt-StandfüBe “eingewutzelt”
tioniert werden sollen, an Bedeutung. W enn wir
haben, sowie auch der übersehenen Punkte in
diesen Vergleich auf diese Weise fortsetzen, kann
diesen envâhnten Perspektiven, kom m t unserer
folgende Platzierung der Stativ (StandfüBe) am
Studie als Hauptaufgabe entgegen. In diesem
Bildungsgebieten, sind; anders ausgedrückt, wenn dies hinsicht-
Kamera, vorgeschlagen werden: Die “Gelegen-
Fail, ist es unserem Vorschlag zufolge erforderlich
lich der hier als “Haupt-Strom” benennbaren Segmente, bevvertet
heitsstruktur” als ‘Struktur’, kollektive Subjek­
in einer, die genannten zwei Haupt-Ansâtze kri-
Es soll beachtet werden, dass die aus der
Sichtbarkeitssteigerung in ökonomischen, kültürellen, sozialen und
wird; İst eine solche Umstellung âufierst signifikant. Beispielsweise
İst diese Umstellung, hinsichtlich der Wirtschaftsorganİsationen
te / Gruppen und ethisch- moralische M acht /
tisierenden Dialog einen StandfuB der Kamera,
wie Bund der Kaufleute und Industriellen (TUSKON), Bund der
Glauben als heiliger Prozess4. Einige der Sozial-
auf den islamistischen Subjekt / Gruppen, einen
Solidaritât im Berufsleben (IŞHAD); politische Parteien wie Saadet
wissenschaftler, die die W andlung der islamisti­
FuB auf die “Struktur”, einen anderen dagegen,
Partei (FP), Adalet ve Kalkınma Partei (AKP) oder Zeitungen als
schen Identitât in der Türkei behandeln, machen
auf die ethisch-moralische M acht aufstellend,
Orgel mit ihrer Islamismus in Vordergrund treten; Zeitschriften
ihre Analysen , nur einen der Variablen (Stativ/
den Wandel in der islamistischen Identitât sorg-
der intellektuellen Offentlichkeitsgebiete wie Bilim Sanat, Aksiyon,
StandfuBe) beachtend; einige von ihnen, zwei
fâltig zu behandeln. A uf der anderen Seite, wie
davon beachtend; einige andere dagegen, aile
wir schon seit Anfang dieses Artikels versuchen:
Unabhângİgen Kaufleute und Industriellen (MÜSIAD), Bund fîir
diskursive Felder wie Zaman, Bugün, Star, Yeni Şafak, die in Presse-
Sızıntı, Köprü, Dergah, Tezkire; Radiosender wie Akra FM, Burç
FM, Moral FM und Bildmedien Organe wie Kanal 5, Kanal 7,
Mehtap TV, Samanyolu TV, Dost TV, Mesaj TV, Ülke TV, TVnet,
TV24, in einem nicht zu leugnenden Ausmafl.
2
3
Über die islamischen gedanken der Neo-Orientalismus siehe,
Auch in der Kritik der beibehaltenen Diskussi­
4
Jedoch sollte beachtet werden, dass auch diese drei Punkte keine
konstanten Variablen sind: Jeder eine davon interagiert m it den
Sadowski (1993: 14-40).
anderen. In diesem Fail ist sowohl die Bezİehung zueinander, als
Die post-strukturale und subjekt-orientierten Ansâtze, benutzen
auch die Umvvandlung und Wandels Verhâltnis jeder einzelnen,
die sozial-konstruktive Ansatz als Haupt-Perspektive. Zum The­
der envâhnten drei Variablen, fraglich; und die Variablen werden
ma siehe, Yavuz (2005: 20-28 ve 2006) und Kuru (2005).
aufgrund ihrer Natur, historisiert.
116
onen betrefflich einer solchen Modell-Thema,
kann bei der Tâtigkeit gehalten werden.
W ir können sagen, dass wir m it dem islami-
schem Subjekt, die an islamistischen Bewegun-
dynamischen Perspektive zu bewerten. In dieser
tens-Strategie gegen den statistischen Monopol,
gen beteiligten, -normalerweise- Gruppen und
Hinsicht ist es erforderlich, die Geschichte der is­
in politischen, kültürellen und ökonomischen
-insbesondere- Einzelpersonen, meinen. M it der
lamistischen Identitât, dessen durchlebte Wand-
Gebieten. Diese Strategie beabsichtigt anfangs,
ethisch-moralischen M acht wird sowohl m it der
lung im Laufe der geschichte wenn auch nur
die İslam und das Werte-System des Islams in der
islamistischen Lehre als auch m it der Synergie des
grob, einer Periodisierung zu unterziehen:
neu erschaffenen, sterilen ‘Innen-Gesellschaft’
kollektiven Egos, dass sich von der heiligen Cha­
Vor und nach 1980. Wie auch in Studien be-
wieder zu beleben und diesem, M acht zu verlei-
risma’ der Bewegungs-Führer ernâhrt und sich
trefflich der Islamismus schon oftmals begegnet
hen. D ann kom m t das Ziel zu sichern, dass das
in der Gruppe entwickelt, eine Verbindung eta-
wurde, verlangen auch diese zwei Perioden, eine
muslimische Leib im ‘Lebenswelt’ und im poli­
biliert. M it der “Gelegenheitsstruktur” dagegen,
zweite Periodisierung in sich selbst: 1923-1950,
tischen Gebiet, auf mâchtige Weise aufstehend,
wird nicht nur die innerhalb oder aufierhalb jeder
1950-1980, 1980-1997, 1997-2007. W ir sehen
eine hegemoniale Lage erreicht. Grob aufgezeich-
einzelnen islamistischen Gruppe (in der Türkei),
keinen Bedarf für eine Detaillierung der ersten
net: Den Hauptdarstellern der islamistischen
Beispielsweise im Land oder in der globalisier-
Periode in sich; denn wie die radikale Erhöhung
Gesellschaftsbewegungen, die sich als Nakşı, N ur
ten Welt aufkommenden und die islamistischen
in der islamischen Sichtbarkeit in die Zeit nach
und Solomonismus in drei unterschiedliche, kon-
Subjekte entwickelnden Möglichkeiten; sondern
1980 zutraf, wird auch die von uns behandelte
kurrierende Hauptzweige trennen; zufolge, ist
zugleich auch die altvâterlich qualifizierten Un-
Wandlung und die Subjekte dieser W andlung wi-
İslam die Religion, die in erster Linie beschützt
derum in dieser Zeitraum deutlicher.
werden soll; danach auch die muslimische Reli-
terdrückungen, die innerhalb den Gruppen vor-
gionitât.
gehen und die aufierhalb den Gruppen, Beispielsweise autoritâre Unterdrückung und Drohungen
die vom Kern des Staates kommen, gemeint6.
Die Islamismus-Geschichte der Türkei zeigt, dass
Spannung und Drohungenfast genauso funktional wie die Möglichkeiten, hinsichtlich der
Verstândnis des islamistischen Politikldentitâtswandlung, sein kann (Torun, 2008). Im Verlauf
des Textes werden wir diesen Aspekt behandeln.
Die Beschreibung der islamistischen
Bewegung in der Periode nach 1923
7
Die Pioniere und dessen treue Nachfolger
dieser Bewegung, die zivile Ungehorsamkeit as-
Wie sehr auch in der bürokratischen Rati-
sozierend einen passiven W iderstand aufvviesen,
onalisierung des Staates unter dem namen Amt
sahen; gegenüber dem Modernisierungsprojekt
für Religiöse Angelegenheiten, ein bürokratisches
m it kulturellem Inhalt, die von den Jakobiner
Organ m it grofiem leib hervorgebracht wurde
Eliten idealisierend im Sponsoring des Staates,
um Moscheen-zentrierte Gottesdienste zu bie-
der Gesellschaft gepredigt wurde; die Gebieten
ten; die islamistischen Bewegungen in der Türkei
aufierhalb der statistischen Monopol, als eine Art
Eine Reihe von Fragen gewinnen im be-
können nicht im Rahmen der Staatzentrierten,
Unterkunft / Obdach an. Genau deshalb sind die
handelten Rahmen, eine entscheidende Bedeu-
politischen Hegemonia-Projekt, sondern als ge-
an erster stelle kommenden Lebensflâchen der
tung: Wie karnen die islamistischen kolleftiven
sellschaftliche Bewegung positionierend verstan-
islamistischen Bewegungen, Hâuser und Woh-
Subjekt(e) auf? Wie verwirklicht sich die Wand-
den werden. Diese Organisation beabsichtigt
nungen die der Gemeinde gehören, die zu diesem
lung in der İslam Erkenntnis der islamistischen
nicht eine religiöse Kontrolle über die sozialen,
Zweck funktioniert wurden. Aus der Sicht der Is-
Gruppen als kollektive Subjekte? Wie beeinflusst
politischen, kültürellen Gebiete sicherzustellen
lamisten sind diese Hâuser multifunktional: diese
der kollektive Subjekt die anderen Variablen im
oder die Religiösierung des Gesellschaftes. Im
sind sowohl Residenze (vor allem fur Studenten)
Rahmen der Reflexions-Beziehungt Und noch
Gegenteil hat dieser m it seinen Moscheenzen-
als auch Gewâchshâuser die zur religiösen Lehre
wichtiger, was sind die Geschichten und Merk-
trierten Gottesdiensten die Mission, die Struk-
und Anwendung der Werte genutzt werden als
male der Subjekte, die die Demokratisierungs-
turierung des alternativen Religions m it ziviler
auch Moscheen, in der religiöse Gottesdienste
forderung aus den islamistischen Bewegungen
beschaffenheit zu verhindern und die Religion
errichtet werden und auch halb-öffentliche Ge­
in den Vordergrund stellen und die islamistische
als ein Macht, welches potanzielle Drohungen
biete, worin Diskussionen m it philosophischem,
Identitât demokratisieren wollen? Wie sehr ha­
anfechten kann, unter der Kontrolle des getauf-
politischem und sozialem Inhalt geführt werden
ben Islamisten in den letzten Jahren die Lektion
ten Bürokratie zu halten. Um es zu wiederholen:
können (Yavuz, 2005:165-171). Diese Hâuser,
‘Demokratie’, in der sie zu ehrgeizig sind, gelernt?
Wie die islamistische bewegung in der Türkei
die im allgemeinen imm un gegen den autoritâren
Eingriff des Staates, blieben; sind geschützte und
Und wenn ja, wo, wann, wie und warum ist dies
sich nicht Moscheenzentriert nicht entwickelt;
zustande gekommen? Würde die Demokratie in
schreitet auch das Abenteuer im Geschichtlich­
abgeschiedene Orte des innen-Gesellschafts ge-
gleichem Mafi unterstützt werden, wenn dieser
keit des religiösen Identitâts, aufierhalb dieser
worden und verschlossen sich oftmals, gegenüber
den wichtigen Entscheidungszentren und deren
bürokratischen Organisation, inoffiziell, aufier-
den sanften Herrschaftsmedien des Aufiemveltes
Status eine andere Bewegung und Verstândnis,
staatlich, vor. Obwohl, manchmal werden nach
wie Fernseher, Radio und Zeitung. Besonderhei-
als das ihrer eigenen Welt-Anschauung tragen
den Freitagsgebeten, in Moscheen wie die Beyazit
ten wie Privatsphâre und relative Isolation vom
oder wâhlen würden? N un, für die Beantwortung
Moschee, Massen-Demonstrationen beobachtet.
Aufienwelt, bildeten einen Hindernis zur Zivili-
dieser lebenswichtigen Fragen scheint es unver-
Doch diese werden mehr, als Organisationen von
sierung und Demokratisierung. Doch wie auch
meindlich die islamistischen Bewegungen, die
zivilen islamistischen Bewegungen, anstatt Orga­
unten analysiert wird; diese Besonderheiten sind
die islamistische Identitât aufbrachten; von einer,
nisationen der Moscheen-Gemeinde angesehen.
m ehr das unübenvindbare resultat der Options-
die Geschichtlichkeit nicht vernachlâssigenden,
5
losigkeit, als die der Wahl..
tualisierung, die von Ahmet Insel (2007) in der
İslam, die sowohl politisch als auch zivil, als die
kan, Said Nursi, Recep Tayyip Erdoğan und Fetullah Gülen, die
Türkei, fur die Aufzeichnung der Staat - Gesell­
Quelle aller idealen Werte angesehen wird; wurde
als Führer von islamistischen Gruppen bekannt sind; sind fur die
schaft Beziehungen entwickelt wurde; kann hin­
“prozessiert”, “sublimiert”. İslam, das in die Lage
Führer. Auch die Unterstellung der charismatischen Eigenschaft
sichtlich der Strukturierung des Islamismus nach
7
mit auBergewöhnlicher Eigenschaft an die Personen, die mit İhrer
1923, erklârend sein. Dem zufolge finden diese
Mehmet Zait Kotku, Süleyman Hilmi Tunahan, Necmettin Erba­
Gruppen die sie fuhren, im Sinne von Max Weber, charismadsche
'N âhe' zu diesen Führern bekannt sind, ist ein bekanntes Thema.
6
Die “innere Gesellschaft erschaffen” Konzep-
In diesem Rahmen ist noch ein Punkt vorhanden, das unterstreicht werden muss: Und diese ist der Bedarf an Nicht-Essentialisierung, der Defınitionen von Möglichkeiten und Dro­
Bewegungen, im Gegensatz zu dem autoritâren
Sâkularisierungsprojekt, die die herrschenden
hungen, die das islamistische Subjekt aufbringen. Also, bei der
Eliten im Zeitraum 1923-1950 einschalteten;
Erschaffung des İslamistischen Subjektes sind auch Spannung
Leben , um den überlebens-, existenz-, festhal-
Wahrend dieser Zeit beobachten wir, das Wesen des religiösen Glaubens und Wertesystem verteidigt wird. Religion ist kein Hindernis
fur den Fortschritt, im gegenteil ermutigte ihn, das religiöse lehren
keine Eigenschaften zeigen sowohl bildeten den schwerpunkt der
Argumente gegen islamisten. Auf der anderen Seite, die oben genannte İslamischen Bewegung hat sich die fimktionen als auftrag
genommen anders als in der Vergangenheit weder die Macht,
Gemeinde und der Zİvİlgesellschaft über das konzepete fiir eine
vergleichende Analyse siehe, Torun(2009:255-258).-
und Drohungen, genauso wie die Gelegenheiten, bedeutsam.
117
des “Prozesses” kam, wandete sich fur die aufienste-
enveitern, treffen sie wenn auch ungewollt, so-
der Kontingenz begrenzt bleibt. Allerdings vvird in
henden der ‘innen Gesellschaft’ in ein “Appell” um.
wohl im breiten Sinne “auf die Welt”, Beispiels-
dieser Periode M N P ausgeschaltet und Strafver-
Doch, da dieses Appell eher an einzelne Individuen,
weise Sprachwelt, Mentalitâtswelt, Lebenswelt,
folgungen gegen die Mitglieder der islamistischen
anstatt an Massen gerichtet war, gewann das Appell
kurz gesagt m it der W elt selbst; sowie auf die
Bevvegungen aus verschiedenen Ebenen und Ele­
selbst und dessen Methode, einen entsprechenden
Strukturen dieser Welt: Beispielsweise auf die
memen des Staates, gestartet. Die hier auffallende
Format. In dieser Periode, in der die Statist Ideo-
sâkulare, verfassungsmâfiige O rdnung oder den
Angelegenheit ist es, dass das Misstrauen nicht das
logie dem gesellschaftlichen Gebiet in einer nahezu
Gelegenheitsstrukturen, die die Neo-Liberalisie-
einzige Element der Beziehung zvvischen den Par-
totalitâren Ebene herrschte, realisierten die islamis­
rung aufbringen, zu.
teien ist. Die Parteien konnten bei Bedarf auch ko-
tischen Bewegungen; denen kein anderer Weg als
Im Gegensatz zu der oben verbildlichten Tabel-
die Erschafîung einer innen-Gesellschaft, in der von
le, ist es nicht richtig die Beziehung zwischen dem
In dieser Konstellation, in der die islamisti­
Ahmet Insel konzeptualisierten Form, blieben; ihre
Staat und den islamistischen Gruppen mit einer,
schen Bevvegungen einen konfortableren Leben
operieren.
Beziehung zur Gesellschaft, nicht über schriftliche
“auf einheitliche Weise” verlaufenden und von den
in ihrer innen-Gesellschaft und die Möglichkeit
Texte wie z.B. religiöse Trâger Institutionen, Zei-
Staats-Eliten an die islamistischen Gruppen gerich-
zur Ervveiterung ihrer Gemeinden, finden; vvur-
tungen und Zeitschriften, sondern indem sie mit
teten Antagonismus, zu defınieren; diese Tabelle
den die Fundamente der heute begegneten Um-
jeder Person direkt, von Angesicht zu Angesicht
kann nur einen Aspekt und eine bestimmte Periode
vvandlung gelegt und die Entstehung einer neuen
kommunizierten. Die neuen und über das Ausse-
der Beziehung zvvischen den Staatseliten und isla­
Masse, dessen Beitrâge in dieser Umvvandlung
hen einer Festung verfugenden unterschiedlichen,
mistischen Gruppen defınieren. Die Variabilitât im
nicht unterschâtztvverden darf, begann. Diese
islamistischen (Gesellschafts-) Bewegungen, die sich
Zeit und Konstellation fiihrt zu wandelnden Dro-
neue Generation stellte bevvusst oder unbevvusst;
als verformbare Prinzipien der ideale, an die Arbeit
hungswahrnehmungen und somit zu wandelnden
meistens dies nicht so deutlich vvie vvir benen-
machten; verfolgen die hohe Absicht, ihre eigene in­
Beziehungsarten. Allerdings ândert sich diese Be­
nend; Forderungen, die islamistische Identitât
nen-Gesellschaft enveiternd, dem “heiligen islamis­
ziehung, wenn die Demokratisierungswelle nach
zu Zivilisieren. Manche Meinungsführer und
tischen Prozefi” zu dienen und somit “Erlösung zu
dem 2. Weltkrieg auch die Türkei einschliefiend,
intellektuelle Subjekte, die den Schicksal der isla­
erreichen. Es ist als ob, für die islamistischen Treue-
die Einzelpartei-Venvaltung - die die bürokratische
mistischen Bevvegung bestimmen, sind zu dieser
Mitglieder dieser entstandenen innen Gesellschaft,
Herrschaft vorsieht - endend, in ein Mehrparteii-
Generation zugehörig8.
keine Grenzen des Dienstes an diesen Prozefi vor­
sches Leben gewechselt wird: Das autoritâre (und
handen wâre. Für diese Leute, die dem verbreiten
teilweise totalitâre) Druck auf den Islamisten, wurde
der Religion in gröfiere Massen gewidmet wurden,
mit der macht von DP die das İslam nicht anders
kann sogar von einer islamistischen Utopia, einer
behandeln; trotz der Reaktionen vom Bürokratie,
weltlichen Himmel, die Rede sein: Diese Utopia
entspannt.
ist die “einzige Quelle” der “Ruhe” und “Erlösung”,
“Beehrung” der İslam und Muslimisierung der Gesellschaften in Massen, der verschiedenen Nationen,
darunter zuvor in der Türkei und sogar einer vvichtigen Teil des Weltes. Den Jakobiner Weisen dieser
Periode zufolge, deutet die Entwickelbarkeit einer
solchen Utopia, in der Struktur; der anders behandelnd als Haupt-Verantwortlicher der Retardierung
wurde; neben dem ethisch-moralischen Macht der
Die islamistische Politik-Identitât
nach 1980 und neue Generationen als
Darsteller der Wandlung
Die Zeit nach 1980 deutet auf einen Ab-
Es wird angenommen dass in der zeit nach
schnitt, in der die islamistische Bevvegung m it
1950, für die Trâger-Staatsordnung, die existen-
einer steigenden Beschleunigung im öffentlichen
zielle Gefahr von einer anderen Quelle droht:
Gebiet, Sichtbarkeit gevvann. Je m ehr das Neo-
Die kommunistische Expansion. In solch einer
liberale Globalisierungsprozess in Bildung, Media
Konstellation bleibt es nicht nur dabei, dass das
und Okonomie, sovvie vielen anderen Gebieten,
autoritâre Sâkular-Druck auf den islamistischen
die monopole M acht der Staaten schvvâcht;
Gruppen relativ entspannt wird; zugleich werden
kom m en für die Zivilgesellschaft und der isla­
diese Gruppen, im Umfang ihrer Kâmpfe gegen
mistischen Bevvegungen in dessen, neue “Gele­
die linken Bewegungen, von Staatsdarstellern
genheitsstrukturen” auf (Göle, 2000: 91-117).
manchmal in bedeckter, manchmal auch öffent-
W âhrend die islamistischen Subjekte diese auf-
Andererseits, wie richtig auch eine Wand-
licher Form, unterstützt. So, die G ründung einer
kommenden, neuen Gelegenheiten nutzen; be-
lungs-Existenz in der Habitus Stand und Identi-
islamistischen Partei (M NP), welches in der Füh­
lasten sie diesen Gelegenheiten, eine Bedeutung
tâten, im W erte Welt der kollektiven und die is­
rung von Necm ettin Erbakan, hinter einer isla­
von Mittel und Teil des Dienstes an diesen Pro-
lamistischen Werte verinnerlichten Subjekte, ist;
mistischen Hegemonia ist, wird in 1970 gestattet.
zess und positionieren somit ihre steigende W ir-
ist auch die reflexive Verânderung der islamisti­
Auch wenn diese Partei 1971 ausgeschaltet wird,
kung, in einen den “Eigennutz” überschreitenden
schen Bewegung / Identitât in der Führung dieser
ist MSP, das von der gleichen Belegschaft gegrün-
Grad. Da das Prozess die ‘İslam’ ist, verfolgt jede
Schauspieler, je mehr dieser in die Welt eingeht,
det wird, der Partner des in 1973 gegründeten
Initiative über dem Dienst zu diesem Prozess,
im gleichen Mafie unbestreitbar. Je m ehr die is­
Koalitionsregierung.
Religion, auch die Mobilisierung der Personen, an.
lamistische Identitât aufierhalb seinen geschlos-
islamistische
Gruppen
auch die ethisch-moralische M acht des İslam.
die das Kommunismus als eine grofie D rohung
Wie Max Weber behauptet, kann auch hier; die
senen Welt austritt um im breiten Sinne “die
auf ihre eigenen Werte aufnehmen, verbünden
ökonomische Erfolg als ein Zeichen des religiösen
Welt”; im engen Sinne, die individuelle Welt,
sich frehvillig m it dem Staat und nehmen beim
Befreiungs erkennend; eine Macht, vergleichbar
Gesellschafts- oder System-Welt umzuwandeln
Kam pf gegen die Kommunismus ihren Platz ne­
vvie die mobilisierende M acht des calvinistischen
und seinen Existenzgebiet / innen Gesellschaft zu
ben dem Staat ein.
Geistes, die dem G eburt der industriellen Kapi-
enveitern; wird dieser, von seinen Begegnungen,
Möglichkeiten und D rohungen im Aufienvvelt, in
unvermeindlicher Weise beeinflusst. Jem and der
die Umwandlerrolle übernim m t, tritt auch selbst
im Resultat der eingegangenen Beziehungen, auf
unvermeidlicher Weise, in ein Wandlungsprozess
ein (Spivak, 1990:1). Je mehr die islamistischen
Gruppen die Grenzen ihrer innen-Gesellschaft
Die Existenz der Koalition zvvischen Staat und
talismus den Weg ebnet, gesehen vverden. M it
islamistischen Gruppen zeigt nicht, dass die einzi-
diesem Verstândnis vvussten die Mitglieder der
gen Bestandteile, die die Beziehung zvvischen dem
islamistischen Gruppen, den Sturz in Gelegen-
Staat und die islamistische Beziehung defınieren,
heitsgebiete als ihre Aufgabe und demonstrier-
Toleranz und implizite Unterstützung sind. Es ist
auch erforderlich im Hinterkopf zu behalten, dass
8
Keyman (2006), die AK-Partei Fail auf, dass die Bewertung nach
den internen Austausch von Islamismus, die Rechte und Frei-
die Verbündung des Staates mit diesen Gruppen,
nur in einem bereich eingeschrânkt vvird und mit
heiten der Gemeinschaft Nachfrage-Achse orientiert sich an den
Forderungen der demokratischen Bürgerschaft direkt übergeben
wird, multikulturell, und die besagt, dass Erfolg.
118
ten eine hohe Solidaritât untereinander, fiir den
lichen Universitâten, waren für die islamistischen
Religionsverstândnis, zu diesem Abstand haltenden
“Dienst zur islamistischen Prozess”. Wâhrend
Gruppen, ein bedeutender Gelegenheitsgebiet:
Haltung charakterisiert werden. Wie die Religion
wir in dieser Spalte der Geschichte, Zeuge der
Sie fıngen an m it Ergebnissen wie Bereicherung
einem anderen nicht imprâgniert werden kann,
rapiden Erhöhung der Teilnehmerzahlen am isla­
hinsichtlich der H um an Ressourcen, indem sie
sollte dieser auch nicht dem Person selbst imprâg­
mistischen Feier werden; wurden die Grenzen der
erfolgreiche Schüler in die besten Universitâten
niert werden. In der Tat, m it der Zeit wird der bis
islamistischen Existenz, vom innen-Gesellschaft
von Türkei steuerten; sowie auch m it erfolgrei-
zur zweiten Hâlfte der 80’er Jahre anhaltenden Be-
(also, geteilte öffentliche Gebiet) zur auBen Ge­
chen Ergebnissen deren Schüler, die in internati-
darf, an aller anfang das İslam positionierend , dies
sellschaft (also, “gesamt” Gesellschaftsgebiet) auf
onalen Wissenschaftsolympiaden in Prüfungen in
erneut zu defınieren; mit diesem Verstândnis der
unvermeidliche Weise erweitert. Diese Erweite-
nationalem MaB erziehlten, Aufsehen zu erregen.
neuen Generationen, bei Seite gelassen: N un über-
rung wird dazu führen, dass die deutlichen Gren­
Diese Gruppen, die den Studenten Stipendien,
lassen die Schlüsse, die in den Makro-Themen wie
zen zwischen der innen und auBen Gesellschaft,
Unterkunft und inoffızielle Beratungsdienste
“islamistische Gesellschaft”, “islamische Staat”, “is­
zunehmend verblassen.
bieten, erreichen auf diesem Wege eine wichti-
lamische Politik”, “islamische Okonomie”, “Islami-
In dieser Periode wussten die islamistischen
ge Gelegenheit: Im Gegenleistung für jede Art
sierung des Wissens” gemacht werden; ihren Platz,
Gruppen, die die Absicht verfolgten dem isla­
Möglichkeiten, die sie den Studenten anboten,
den Demokratie Diskussionen und den Erlâterun-
mistischen Prozess zu dienen; die Gelegenheits-
erwarteten sie von ihnen Treue zur “karizmatik
gen zu Problemen des Islams, in noch Mikro- und
gebiete, die die neo-liberale, erneute Strukturie-
charismatischen Gemeinde” und Dienst zur heili-
individuelleren Ebene.
rungsprozesse mitbrachten, auf maximaler Ebene
gen Prozess. islamistische Gruppen, die den öko­
W ie die Existenz ist auch der AusmaB der vâ-
zu nutzen. Z.B. kann im ökonomischen Gebiet,
nomischen Aktivitâten jenseits der Gewinne und
terlichen Spannung, was in islamistischen Grup­
von der Bildung einer islamistischen Bourgeosie
Ertrâge, eine “geistliche” Bedeutung ermessen;
pen die Geburt einer kritisierenden Orientierung
die Rede sein; Geschâftsleute m it anatolischer
betonten die “Dienst” oder “Gottesdienst” Seite,
aufbringt, wichtig. Das AusmaB dieser Spannung
Herkunft organisierten sich in dieser Periode,
wenn es um professionelle Berufe ging.
spielt eine wichtige Rolle in der Formung der Be­
unter dem Dach der MÜSIAD. Die islamisti­
Allerdings, wâhrend die islamistischen gesell­
ziehung zwischen der alten und neuen Generati­
schen Geschâftsleute haben nicht nur von den
schaftlichen Bewegungen, die Mauern ihrer in­
on. In der Tat, diese Spannung ist nicht so stark
Gelegenheitsgebieten des Innenmarktes profîtiert
nen-Gesellschaft auf diese Weise erweiternd den
um m it einem Riss zu resultieren; denn für die
und sie sind, anfangend von den Zentral-Asien
Anzahl neuer und noch ausgestatterer “Dienst-
neuen Generationen sieht es nahezu unmöglich
Republiken, in vielen Geographien von Europa
mânner” erhöhen wollten; standen sie einem
aus, das Charisma der Gruppenführer und der
bis Afrika reichend, Investitionen eingegangen.
unerwarteten Resultat, die hinsichtlich der Um-
Gesellschaftsgeist, welche über die gruppe herr-
M it der Schwâchung/Schwâchen des öffentli­
wandlung der Bewegung eine wichtige Rolle spie-
schen, zu überwinden und diesem Gegenhaltung
chen Monopols im medialen Gebiet, fıngen die
len wird, gegenüber: Die vâterliche9 Spannung
zu demonstrieren. Auch wenn diese Spannung
islamistischen Gruppen an, in diesem Gebiet
zwischen den neuen und den alten Generationen.
Unruhe bringt, erreicht es keinen AusmaB was
eine erhebliche Existenz zu zeigen. Die islamis­
Die Quelle dieser Spannung ist die Umvohlheit
zur radikalen Differenzen führen könnte. Doch
tischen Gruppen, die anfangend von Zaman und
der neuen Generation gegenüber dem Ignoranz
trotzdem sollte nochmals betont werden; alte
Yeni Şafak, mit vielen im nationalen und inter-
ihrer Individualitâten und Freiheiten, im namen
Generationen sind im Gegensatz zu den neuen
nationalen Stand veröffentlichten Zeitungen, zu
der islamistischen Prozess. Die informelle doch
Generationen weniger tolerant. Gegenüber der
bedeutenden Darstellern dieses Gebiets wurden;
scharfe Hierarchie innerhalb der Gruppe, re-
Gruppenmacht und kompromiBlosen Lebenssti-
erreichten auch, mittels Radio- und Fernsehsen-
sultiert mit einer übermâBigen Begrenzung der
le der alten Waffen, nahmen die neuen Generati­
dern eine wichtige, den Publikum ansprechende
Individualitâten und Freiheiten. Die alten Ge­
onen im groBen MaBe die Gemeinde-Aktivitâten
Lage. Das erste mal in dieser Periode enstanden
nerationen m it einer prozessierten religiösen Ver­
betreffenden Initiativen durch artikulieren mit
zinslose Bankwesensbeispiele in der Türkei, wie
stândnis, empfanden die Forderungen der neuen
konstellativen Politiken wie “moderate İslam”
Kuveyt Türk, Faysal Finans, Albaraka Türk, Ana­
Generationen manchmal unnötig und unbedeu-
und “zwischenreligiöse Dialog”, die den wichti-
dolu Finans und die islamistischen Gruppen wur-
tend, manchmal auch gefâhrlich. Die Ungleich-
gen Teil der neuen W elt-Ordnung des Globalisie-
den in einer diversifızierten Spektrum von Finanz
heit und das Begrenzungsproblem der Freiheiten,
rungsprozesses bilden, in die Hânde. Diese konn-
Institutionen, bis zu Versicherungsgesellschaften,
karnen nicht nur wegen einer informellen Hie­
ten noch nicht im ganzen Sinne, ihre Mündigkeit
respektable Investoren des Landes. Am Anfang
rarchie in der Gruppe, sondern auch wegen der
beweisen; waren unorganisiert und den alten ge­
der Gebiete dagegen, auf die die Islamisten, die
Positionierung der Islam-Muslime Beziehung als
genüber noch nicht ganz überlegen.
eine m it eigenen Idealen ausgebildete neue Gene-
geistlich, auf: Die Individualitâts-Freiheiten und
Die Aktivitâten der neuen Generationsmit-
ration erzielen wollen, Wert leğen; kom mt ohne
Unterschiedsforderungen, die für den İslam oder
glieder innerhalb der Gruppe in den islamisti­
Zweifel das Bildungsgebiet.
die Gemeinde geopfert werden müssen. Aller­
schen Gruppen, die über eine geregelte Struktur
dings ist für die neue Generation, die mit Mühe
verfügen, ist meistens nicht m it deren Studiker-
dut-
und Opfer der alten Generationen, in die moder­
Jahren begrenzt; diese erreichen vor allem mit
zenden Collegen und Universitâten im und
ne Welt integriert wurde, nicht nur die Religion
ihrer Führungs- und Bildungserfolge in den aus-
ausserhalb des Landes, dessen Anzahl rund zehn
die beschützt werden soll. Zugleich sind auch die
lândischen Schulen, einen wichtigen Stand. Auch
sind, hunderten Studenten W ohnheimen und
Freiheits und Individualitâts-Forderungen, unter
wenn diese Jugentlichen ihre persönlichen Erfah-
tausenden Gemeindehâusern verfügen; beweg-
dessen Absichten.
rungen, die die Spannung veranlassen, miteinan-
Die islamistischen Gruppen, die über hunderten
Universitâts-Vorbereitungskursen,
ten sich schnell zu ihrem “Aufzucht” Ziel, einer
Die neue Generation kann mit einer, den reli­
der teilen; können sie gerade wegen ihrer geist-
neuen Generation. A uf der anderen Seite legten
giösen Werten nahen, doch der Individualitât und
lichen Abhângigkeit nicht, sich organisierend
die islamistischen Gruppen auch auf die staatli-
Freiheit, nicht die erforderliche Sorgfalt zeigenden
einer Gegenfront G ründung nâhern. Ihr einziger
Unterschlupf ist ihre intellektuelle Quellen Er-
chen Bildungsinstitute, genau so wie die privaten
Bildungsinstitute, groBen Wert. Die guten Bildungsmöglichkeiten in den rennomierten öffent­
9
Auch wenn die vâterliche Beziehung eine Ungleichberechtigung beinhaltet wird dieser nicht m it einer absoluten Autoritât
definiert; wenn dies die Ungleichkeit fortsetzt, wird dieser “ervveicht”.
119
reichungs-Kapazitât, ihre Amvendungsfâhigkeit
ihrer Akkumulationen in den Diskussionen und
die eventuelle Erfolgslosigkeit der alten Generati-
Stand der islamistischen Bevvegung als eine groEe
Debatte. Heute haben jede Mitglieder der neuen
onen. Daher, auch wenn die organische Ganzheit
Drohung zu seinem Existenz empfand; m it einer
Generation von Media-organen, Universitâten
in der Gruppe weiterlebt, gingen die Ungleichheit
post-modernen Schlag im Jahre 1997, entfernt.
und organisationen der Zivilgesselschafft durch
ernahrenden Seiten der islamistischen Identitât,
Im Anschluss vvurde eine strenge Kontrolle gegen
ein effektiven Arbeit spielten eine vvichtige rolle
in eine Kritisierungs- und Abriebsprozess, über.
die islamistischen Bevvegungen im Lebensvvelt
in der öffentlichen Debatte. Eine Rolle bei der
In diesem Fail kann gesagt vverden, dass wâh-
und autoritâre Anvvendungen in Kraft gesetzt
Vervvandlung der islamischen Identitât und den
rend die Spannung zwischen den islamistischen
und die Refah Partei vom Verfassungsgericht
oben gennanten Geschichte dieses Teils, die wir
Gruppen, bis zu den 90’er Jahren abnimmt; die
ausgeschaltet. Dieser Schlag, det im ersten Blick,
zu erklâren vefsuchen, kann die Gemeinschaft
Spannung in der Gruppe steigt. O hne Zweifel
hinsichtlich der islamistischen traumatische Re-
und die Ausvvirkungen auf die Demokratisierung
war auch in den früheren Jahren die Rede von
sultate hervorbrachte, öffnete eigentlich den Weg
der Türkei nicht geleugnet vverden,
gruppeninternen Spannungen, doch die Natur
der neuen Generationen.
W ie zum verstehen ist in der Türkei, sind in
dieser Spannungen war anders; vor allem waren
Die islamistischen Gruppen begriffen, dass sie
der traditionellen demokratischen zwei Elemen­
diese Spannungen nicht zvvischen den Generati-
sich in frühen Feiern beftnden und es kam auf dass
te im Vordergrund: dieser Spannung in der ge­
onen und die Gegensâtze waren sekundâr. Diese
diese Gruppen eigentlich nicht so mâchtig sind vvie
meinschaft und autoritâre Einstellungen der staat
sekundâre Gegensâtze fanden nicht zvvischen Per-
sie scheinen. Diese Lage öifnete die Macht der alten
gegenüber. Sovvohl Spannungen und Autoritâren
son und Gruppe, statt. Obvvohl in dessen Quelle
Generationen zur Diskussion und natürlich vvaren
Prakdken der Demokratie hat der islamischen
sekundâre Gegensâtze vorhanden sind, resultier-
die Darsteller dieser Diskussionen, die neue Genera­
Tradition gehollen, vvie vvichtig einzelne Faktoren
ten diese Spannungen m it gruppeninternen Zer-
tionen. Die neuen Generationen , die anfingen die
zu verstehen sind. Somit, vvurde für die D em o­
splitterungen. Beispielsvveise teilte sich die N ur
Mâchte ihrer Gemeinden zu hinterfragen, fanden
kratisierung der islamischen politischen Identitât
Bevvegung sich in Franktionen vvie Fetullah G ü­
die Möglichkeit ihre zuvor geâuSerten Forderun­
eine Möglichkeit geboren, ebenso vvie die D em o­
len Gemeinde, Neu-Asien Gemeinde, Neu-Ge-
gen, Empfehlungen anderer Methoden, doch lauter
kratisierung des politischen System der Türkei
nerationâre, Schreiber, Konsultationâre usw. Aus
zu âufiern und diesmal fingen sie an, in ihren Ge­
auf die Notvvendigkeit für einen möglichen Ge­
diesem G rund vvar die islamistische Bevvegung
meinden noch mehr in den Vordergrund zu treten.
genstand gerecht entstanden. Kein Zvveifel, die
viel teilig; doch die Mentalitâtsvvelt, die die re­
Vielleicht ist die vvichtigste Erneuerung, was diese
Fortsetzung dieses Potenzial des Subjekts in Frage
ligiöse Beziehung der zersetzten Gruppen formte
Spannung hervorbrachte; die Entdeckung vvie wirk-
hângt von Verinnerlichung des demokratischen
vvar die gleiche: Das altvâterliche Mentalitât. Wie
sam die Macht der Demokratie in der Analyse der
Kultur. So vvird es sich zeigen.
die neuen Spannungen dagegen, nicht m it einer
Hauptprobleme der islamistischen Massen, die den
Zersplitterung resultierten, fanden diese eher als
Quellenverzeichnis
autoritâren Druck des Staates ausgesetzt vvaren und
eine Spannung zvvischen Generationen statt.
die Unterstüztung der Globalisierungsprozess, sein
Democracy” (Begegnung: D ie İslam un d die Demokratie)
Islams Werte System verinnigende doch an-
vvird. Somit vvurden auch die Wünsche der neuen
Düşünen Siyaset, N : 21 Januar. S. 110-131.
statt einer Hierarchie zvvischen diesen Werten
Generationen, mit Gruppeninternen Demokratisie-
und ihnen selbst zu erstellen, İslam zu verstehen
rungs und Freiheitsforderungen sich nach aussen zu
und neue Bedeutung zu zufügen versuchende
öifnen, noch positiver entgegengenommen.
Massen; beabsichtigen ihre Freiheiten zu gevvin-
Für die islamistischen Massen drückt der 28.
nen, indem sie m it den alten Generationen, keine
Februar, hinsichtlich seiner Resultate eine Phase,
Werte-Diskussionen, sondern meistens Verfah-
in der die Bedeutung der Rechtsvvesensüberle-
rens und M ethoden Diskussionen eingingen.
genheit und Multikulturalismus begriffen vvurde,
Diese neuen Generationen, die in der Regel eine
aus. In dieser Periode fingen die neuen Genera­
hochschulische Ausbildung haben und anstatt
tionen, die vergleichbare Vorgeschichten haben
der vvörtlichen Kultur, m it der Literatur/schrift-
und den vâterlichen Macht der alten Genera­
lichen Kultur vertrauter sind; fıngen, den Indi-
tionen, in einem bestimmten Mal? entgangen
vidualitâtsschutz-Kampf gegen die Gruppe meis­
sind, an; anfangend von Medien-Organisationen,
tens alleine zu führen, an. Die alten geregelten
unter bestimmten Dâchern noch organisierter
Generationen hatten hinsichtlich ihrer gruppen­
sichtbar zu vverden: vvie Zeitungen, Zeitschriften,
internen Lage einen vâterlichen Autoritât. Auch
•
•
Gemeinde, vorbeugt; nun kom m t die Zeit in der
die Gemeinde kein einheitliches Wesen mehr ist.
Göle, N . (2000). “Snapshots o f Islamic Modernities”, Daeda-
lus, N: 129, N o .l, ss.91-117.
•
H ungtington, S. (1996). The Clashes o f Civilisations and The
Rermaking ofW orld Order, N ew York: Sim on and Schuster.
•
İnsel, A. (2007). Die Krise der türkischen Gesellschaft, N eue Auflage, İstanbul: Birikim Veröffentlichungen
•
Keyman, E.F. (20. 10. 2006). “Identitâts-Politik und Kürden
•
Kuru, A. T. (2003). “Globalization and diversifıcation o f Isla-
Problem”, Radikal İki
mic movements: Three Turkishcases,” Political Science Quarterly, 120(2), 253-274, hhh://ww w-rohan.sdsu.edu/akuru/
K U R U -PS Q .pdf20.03.2007
•
Nişancı, E. (200 5). “Vom Klassischen O rientalismus zum NeoOrientalismus: Ü ber İslam, Dem okratie u n d das grosse NaherO sten Projekt”, Eurasien Akte, Veröffentlichung der Eurasien
Eins Stiftung, Band:l 1, N r:3 , September-Oktober-NovemberDezember, 2001, S. 88-112.
•
Onİş, Z. (1997). “T h e Political Econom y o f Islamic Resurgence in Turkey: T h e Rise o f Welfare Party in Perspective”,
ThirdW old Quarterly Vol.:18 N o:4 September pp.743-766
•
Vereine und politische Parteien.
Oniş, Z . (2000). “Neo-liberal Globalization and the Democra­
cy Paradoxs: T h e Turkish General election o f 1999 "Journal o f
vvenn die vâterliche Autoritât gegen eine, von der
Spannung herbeigeführte Zersplitterung in der
Barcadurmuş, E., E. Nişancı (2007). “Meeting: İslam and
InternationalAffairs, N : 54
Fazit
•
Oniş, Z. (2001). “Poliitcal İslam a t the Crossroads : From H e­
gem ony to Co-existence”, Contempûprary Politics 7, December
pp 282-298.
Die AK-Parteis herausforderung zu der âlte•
ren Generation m it der oppositionellen Haltung,
Die islamistischen Bevvegungen setzen ihren
und die Trennung für einer Bildung zu neuen
W achstum, trotz dieser Spannung in ihrem eige-
politischen Diskurs und die Entstehung ali dieser
nen Lebensvvelt und steigern ihre Sichtbarkeit, in
Prozesse kann als ein fast perfektes Beispiel ge-
jedem Punkt des gesellschaftlichen Gebietes, fort.
sehen vverden. Im islamistische Bevvegungen hat
So, dass es in 1996 den politischen Flügel der isla­
das neue Generation gegen den âlteren Genera­
mistischen Gruppen gelang, der groöe Partner des
tionen nicht nur ein sieg des symbols, sondern,
Koalitionsregierungs, der die politische M acht in
auch in einem konkureten vveg zur forderungen
seinen Handen hielt, zu vverden und der islamis­
an die neue Generation des islamistischen be­
tische Führer Erbakan setzte sich auf den Prâsi-
vvegungen die durch positionierung innerhalb
•
Sadovvski, Y. (1993). The Neıv Orientalism and The Democracy
Debate, M iddle East Report, N : 183, ss. 14-40.
Spivak, G .C. (1990). “Criticism, Feminism and T he Institution,” The Post-Colonial Critic: Interviews, Strategies, Dialogues,
edited by. Sarah Harasym, 1 edition, N ew York: Routledge
•
Torun, I. (2008). “Von der Gem einde zur Masse, von der M asse zur organisierten Gesellschaft: Republik u n d Dem okratie
in der Türkei,” Republikanismns, ed.Nafîz Tok, Ankara: O rion
Buchhandlung, S.229-269.
•
Yavuz, M .H .(2005). Islamic Political identity in Turkey, Oxford
University Press
•
Yavuz, M . H . (Ed.). (2006). The emergence o f a neıv Turkey:
Democracy and the A K Parti, Salt Lake City: University o f Utah
Press.
•
Yenigun, H . I. (2006). “Islamism A nd Nationalism in Turkey:
dentenstuhl nieder. D och die islamistische M acht
Diskurse, richtung der transformation der isla-
A n Uneasy Relationship” http://www.virginia.edu/politics/
vvurde vom staatlichen Macht, der den erreichten
mische bevvegung vvurde zum m ittelpunkt der
grad_program/print/wwdop-2006-paper-yenigun.pdf,
120
gangsdatum: 21/06/2009 ■
zu-