leskoro angluno aktiviteto pal o roma

XUDOZHESTVENO DOKUMENTALNO
LIL PAL O TRAJOS E SHAKIR
PASHOVESKORO XRAMOSARDO PAL
O SEBEPI KAJ
NAKHLE 105 BISH BERSH KATAR
LESKORO
BIJNDIPE
(05.10.1898 - 20.10.1981)
IKALDO E FINANSKONE
MAZHUTIPASA KATAR I FONDACIJA
“NEXT PAGE”/”PALUNI PATRIN”
© Autori: Lili Kovacheva
© Literaturikani redakcia: Veneta Hadghiiska
© Kompujterno dizaini: Todor Georgiev
© Angluni patrin: Mihail Georgiev
© Ikaldipe: “KXAM”, 2003
LILI KOVACHEVA
O DILINO TRAJOS E GOGJAVERUNE SHAKIR
PASHOVESKORO
“Pralalen thaj phenjalen, pakivale amalalen, o zhanibe
pal amare kulturate, lakoro vazdipe, thaj o sikavipe amare
ch’avengoro, ka anel amen zhik ki po-uch’i thaj lach’i pozicja.
Amare ch’avengoro trajos ka avel po-lach’o amarestar, te
kergjam adavka. Tume korkoro ashti te dikhen savo si o trajos
amare romengoro so si sikavde, dikhen sar trajinen von…”
Lafja katar o Shakir Pashov ko kidiba
e romenca ando o Kustendili - 1923 bersh
Isi purane gilja, save giljaben pes.
Gogjaver lafija save ikeras ki godi
Thaj aktiviteta save na bistren pes.
Lili Kovacheva
Shakir Pashov
ANGLUNE PHERESA
Na ikerav shuzh’es me gogjate kava dives, siomas pandzhe,
vaj shove bershengiri, mo dad thaj mi daj sine loshale. Azharenas
te avel ovka dives amende misafiri jekh baro manush. Aj kana
alo amende nanajs but uch’o, baro manush, sas jekh sar savore
manushende amare mahalatar o roma. Avka manush ulo e shunde
anaveskoro romano poeto Usein Kerim. Ando vakeribe me dadesa
ov, phengijas but drom o anav Shakir Pashov. Pal pale kana
shunavas o anav Shakir Pashov me davas man godi e bare
anaveskere romane poetoske Usin Kerim.
Ando nakhavdo periodo, pal 1989 bersh, bijandile but
romane organizacies, savengiri buti sine tele, upre sar e partiengiri.
O po-bare romane organizacies dikhenas katar o po-bare gazhikane
parties. Vi ko gazhikane sas o modelo e duje rigengoro.
Ando 1990 bersh, andi diz Sofja bijandili jekh romani
organizacija so savakoro anav si “Demokratikano ejkhethanipe e
romengoro” o sherutno kale organizacijakoro sas alosardo o
penzharutno rezhisioro, o dramaturgo thaj o kidutno e romane
folkloreskoro o Mustafa Aliev, panda shundo sar Manush
Romanov. Kalkja organizacija kergjas kolaboracija e gazhikane
organizacjasa so savakoro anav si “Jekhethanipe e demokratikane
zorienge” Ando akava vakto 1992 bersh, sas bijandi jekh aver
romani organizacija so bushol “Konfederacja e Romengeri andi
Bulgaria”, lakoro sherutno sas alosardo o Petər Georgiev. Kakja
organizacja si andi kolaboracja e gazhikane organizacjasa Socialistikani partija andi Bulgaria. Palpale sas bijande but cikne
romane organizacies, save kerenas koalicja e cikne gazhikane
partiencar.
Nanashti te keras chachuni analiza pal e romengo trajos andi
Bulgarja, te na penzharasa amen akalesa, so kergjas o rajos Shakir
Pashov, te lach’arel thaj te vazdel e romengiri pozicja.
Vov “zhangavgjas” thaj vazdingjas bute romengeri godi, save
7
Shakir Pashov
te ahalioven po than mashkar avere manushende. O Shakir Pashov
sas jekh shuzho, pakivalo manush. Leskere pherjasa zhanas ando
ilo manusheske thaj irinelas i pakiv e romengeri, save nashlgesas
la. Vov sas jekh bare ileskoro manush, savo bikengjas po motori
thaj e lovenca kergjas romano teatro. Zhanelas sar te phiravel pes
e manushenca, sas les bari karizma te kidel, te vazdel thaj ingalel
naangle e romen. O roma pakjanas les, sostar leskere pherjasa sas
chachune.
O rajos Shakir Pashov sas alosardo and o 1924 bersh sar
angluno rom ando dizutno divani (obshtestven səvetnik) andi unija
mashkar ko komunistija thaj tarlale 1(manusha save keren buti e
phuvijasa) so phenelas pes “Edinnja front”/”Jekethanutno fronto”.
Sar manush ando dizutno divani, vov phirelas ando dizja thaj
reselas pes romencar avre dizjendar.
Leskiri sine i ideja te keren romani organizacja, savi te vazdel
i kultura thaj o sikavipe, o zhanipe mashkar o roma ando 1931
bersh, vov ikalelas o angluno romano nevimaskoro lil “Trebie”.
Leskiri sine i inicjativa te keren romano reatro. Phirelas gav
gavestar, diz dizjatar te vakerel e romenge davka soste vov pakjalas
thaj soske vov dingjas po sasto trajos - amen o roma, korkore te
sikliovas pal amende, pal amare kulturate thaj te vazdas la. Phendo
avre lafjenca - te dasa amenge amen korkore pakiv, vi okola
manusha ka den amenge pakiv. Kava sas leski generalno idea an
leskoro trajos, savi si aktualno vi akale disende
Biskaj sines zhivdo varesave roma, kerde leske bilach’ipe,
butvar ulo internirime katar lengere xohavipendar. Palpale o
xohavipeta iklile, thaj vov ulo reabilitirime. Kana mulo leskere
amala lile peske lestar ertipe.
Loki te ovel leskiri phuv
Lili Kovacheva
8
Shakir Pashov
O CIKNIPE THAJ O SIKAVNUNE
BERSHA E SHAKIRESKERE
Aj savo shudripe daje - phenel i phuri Pemba - ko mashkar
ko oktobro, aj baro shil ka ovel akava ivend, bare iva ka peren ka
parnjaren sa avrjal.
- Ushti mo ch’avoro, ushti babakoro rakloro, dislilo avri te
papus dukhan o changa, zha ki baraka te anes talashi, te thares o
koftori, i jagori te takjarel amen. Dimi zhanes, ka thoves i rolik
ko mashkar te kerel xev, te shaj te lel pes i jag.
- Sovla pes mange ch’e babo…
- Ushti be khanduneja xas me borjakoro khul!
- Ka zhav ch’e babo, ma cide man
- Ma ch’alav o udar, te na zha’ngaves te bibja, sasti rat na
suti bahtali, ser sila dukh’a, ka bjanel akha disa i chorori. Ake
chukorja mo ch’avo, phande o zembeleki, kana lel pes i jag thaj
thov upral o koftori i kakavi e panjesa te takjol te thovas amen.
- Ajde babo takilo o pani, te ch’orav tuke te thoves tut?
- Ch’or mange mo ch’o, aj Devla te arakhes savoren katar o
khanilipe, te des baht thaj sastipe sarenge em maj-palal amenge
da. Te uhtaves me gudle bororja, te saskjares me naboreme romes.
Aj mo ch’o, tuda te thoves tut, baba ka ch’orel tuke. Aj ikal akana
katar o moxto i senja e skrobosa te takjol, biskaj ushtel to papus
te xas. Neno dikh ta mo ch’avo soske bashel i zhukli avrjal koj
avla.
- Babo mi baba i Nadira avla.
- Eh te avel mo ch’o, o Devel bich’alel la, leskere bahtasa
avela, loko te ovel lakoro piro.
I Nadira si i po-cikni phen e Pembakiri. Voj sines i majshukar ch’aj andi sasti mahala. Iklelas li bijavende o manush’a
irinenas te dikhen la. Pe jakha na huljavenas latar. O Murati e
kale mustakengoro katar o zhambazja, but mangelas la, kamelas
la sar pe jakha. Na ulo baht te len pes, o bibahtalo sebepi, kaj vov
9
Shakir Pashov
sine katar o zhambazija. E Nadirakoro papus o phuro Ibraimi sas
katar o Kovachja. O Ibraim na kamelas te shunel ashal e
zhambazenge, kana so resenas pes andi mehana e Nadirakoro
papus thaj e Murateskoro, sa chingar kerenas, zhik ko maribe
avenas. Ama o Murati but kamelas e Nadira. Jekh dives jekhe
bijaveste alo te bashalel e shunde anaveskoro fligornisto o Ferati,
katar o okova gav, dikhljas e Nadira thaj but dehangjas la. Zhik
ko kurko bich’algjas pe dades thaj pe daja te mangljaren e Nadira.
O phuro Ibraim dingjas la dure, te na dikhel la o Murati. Bash ko
bijav lenge o Murati umlavgjas pes, nashtine te dikhel e Nadira
avre murshesa. Ake isi la shov chave akana - shtar mursha thaj
duj ch’aja thaj voj bahtali phurili, ama pi shuk na mekel. Shukar
da urjavel pes. Lakere bare sumnakale chenja, lakere angrustika.
O shukar shamies ojadenca khonik na phiravel. Si uch’i, zorali
kana phirel i phuv khelel telal lakere pirende. Lakoro rom si
bashalno thaj gilavno o maj-shuzhe gilja giljabela ashal e shuzhe
Nadirake.
- Ach’e phenjorie, so keresa, khere na avesa, arjat dikhliom
tuke suno, phenava, jata me te zh’av te dikhav e Penba so kerela?
- So te kerav phene, xava mi xoli, o rom nasvalilo, i bori i
Eda e Mahmudeskiri romni si khamni, azh’arel te lokjol alkha
disa, nikhate na zhava, khere mange beshava. A tumen sar sien,
so kerela mo zhamutro, o ch’ave sar si? O duripe, koripe phenjake.
- Sar te phenav tuke, to zhamutro si lach’es, akharen les
bijavende, tritone rakjende bashalel, anel ikalel amenge isi amen
sa, so mangas, shukar sijam. Ama bari dukh isi man phene - dikhel
karik ko ch’avo.
- Neno aj mo ch’o zh’a te dajate, o ch’ave na te shunen
salka bukja. Savi si ti dukh mori phene? Phen mange te shunav!
- Kana sines mi ch’aj deshutrine-bershengiri o romnja andi
mahhala, sa phenenas mange - “Aaj Nadire shukar ch’aj isi tut,
ka ach’ovas xenamika” - ulo bijaveste, ulo barishtate, ulo
hamameste. Akana mi Zhemila ach’ili deshushove-bershengiri,
nikhoj po muj na putrela ni pa mo vudar te mangela la. Panda
10
Shakir Pashov
jekh, duj bersh na prandengjas li pes ka phurjol, epteni ka ovel
phares te lel romes. So bari rat na sovava, so alo me shereste,
nisar na umdingjom, kaj mire ch’ajsa achuka ka ovel. Dikhava ki
mahala but po-zhungale, bange-kore, nisave ch’aj prandenge pes,
aj miri ch’aj naj. Mo ilo bilal kana dikhav la. So te kerav phene?
- Aj bengjani buti, Devla!
- Ingalgjom la pash ki Nazhja, te dikhljarav lake, so te phenav,
i romni so ch’ivgjas o kartes, phengjas, kaj si lake kerdi kali magija,
romeste te na zhal. Phanlo si lakoro prandebnaskoro drom. Trebe
te aravas kaja kali magja, te na bari lach ka cidav phene, ka merav
terni.
- Ma xa xoli Nadire, shun phenja, ka ingalav tut pashal me
sasakere phenjate. Phivli romnori si ka des la duj levakja, xari
pares si, ka kines lake jekh shukar shamja odaenca da. Voj
penzharela o charja, bute manushenge dingjas zor, vi amenge ka
zhutinel. Ka bich’alas la te kidel sarandujekh ch’arja, ka tavel len
andi piri, e panjesa ka thovel e Zhemila, nag-nangi dejatar bijandi
andi balani. O pani ka kidel thaj ka ch’ivel les andi len kate kidel
pes kupate o pani. Te ingalgjovel o khanilipe, te aravgjovel i kali
magja. Kana ka shuzharas e ch’aja, ka zh’as ki khangiri, ka des e
rashajes panch levja te del o klichos ki Zhemila te phutrel o vudar
e khangirjakoro. Te phenel: “Devla sar putergjovela o vudar,
achuka te putergjovel mi baht karik ko prandeba”. Ker davka,
zhik ko duj kurke te na ale tumende mushtiries te mangljaren te
ch’eja, tu te xiles me moste.
- Lele phenjorie putergjan mo vogi, ka kerav, sa so phengjan
mange te zhanes.
- Ajde besh te xas maro, pa ka zhas tuke.
- E akana o maro pelo me ileste. Aj mekav tumen sastipnasa.
O Devel te arakhel tumen. Pa te ovela sa shukar, sar so phengjan,
te prandenav e Zhemila, ka keras baro bijav, ka ch’inas gruvnja, o
Murzhos ka ovel kirvo, ka xas, ka pias, te pharjoven o dushmanja,
kola kerde i magja me ch’ajke. Parno dives te na dikhen, pire
ch’aven andi kali phuv te thoven - dur kalke kerestar. Aj ach’oven
11
Shakir Pashov
Devlesa, sastipnasa.
- Vi tumen te arakhel o shukar baro Devel.
*
*
*
Devla bareja, te memelendar te xav, kos me phenjakiri dukh,
te prandenel e Zhemila, te dikhel unukon latar, te bistrel o
khanilipe. So bashel kaja pusto zhukli.
- Uuu ama si shil avri, a andre si tatoro. Mamo kaj si mi teta
i Nadira o Nenos phengjas mange kaj ali? Me keravas marikli
khere, azhargjom te pekjol, te anav tumenge te xan.
- Ali mi ch’aj, ama geli peske, isi la bare xolja. Tumen sar
sien dajake?
- So te phenav tuke daje, magja li si amenge kerdi, peravde
li sjam jakhendar, na zhanav, ama phanli si amari baht. Sar
arakhljom i mulikani phuv anglal o vudar, nanazhal amenge
naangle, sa dasa amen e romesa, sa xasa amen. O rom zhala
bukjate, ama na ikala amenge. O roma pala leste zhana, ahtarna
buti. Ov ach’ilo celo kurko chucho zhala, chucho avla. Irati geljom
ki khangiri thargjom memeli bahtake thaj sastipnaske, angjom
svunto pani. Daje tu dingjanas man jekh char angle sine amenge
but bahtali isi li tut latar te des amen?
- Shun mi ch’aj, o komshides dikhena, kaj trajnena lach’es,
thaj pekjaren tumari bokoli, o pani sovla, o dushmani na sovla.
Koj tumenge kerla, te perel leske ko shero. Kojka e bare shereskiri
Dacha, voj mangelas lakiri ch’aj te lel te romes, nazhanav, na
dikhljom, te na thovav bezeha me vogeste. Te si voj o shukar
baro Devel ka sikavel amenge. Anglal te merel ka xal pe khulendar,
pa ka del vogi. I magja si maj-baro bezehalipe mi ch’aj.
Ake tuke kajka char, ka kides trine cheshmendar pani. O
cheshmes trebel te dikhen karik ko kham. Ka thoves i char ando
pani jekhe bare chareste. O charo ka thoves avrjal telal o cherhenja,
te ratkjarel trin rakja. Ka dikhes o machkes te na prech’iven pes
12
Shakir Pashov
upral o pani, kaj nanaj shukar. Ko shtarto dives ka kides o pani
jekhe shisheste. Sabalinjasa ka des te romes te thovel pe jakha
lesa, tuda ka thoves tut, ka ch’ives ando kher, upral o thana, ando
agora, te isi varesavi magja ka aravgjovel. Akatar i char, ka des te
romes te thovel ande pe poskjate te arakhjoven o love andre.
- Shun mi ch’aj so mangav tutar, kana zh’al to rom bukjate,
kana dikhes ti kerutni buti, te aves amende. Alkha disa ti bori ka
bijanel. Te thovas o kotora, te shuzharas o kher, kaj ka aven amenge
manusha, te na prasan amenge.
- Lach’es mi daj, ka avav, ajde thov tuke thaj me dadeske te
xan katar i marikli sar si tati.
- Aj ka rodav te borja e Eda vi voj te xal.
Ki tasjarin ulo 20.10.1898 bersh i puri Penba geli ko dukjani
(kovachnica) te ingalel xabe pe ch’avenge thaj pe romeske. Kana
irisajli arakhljas pe borja e Eda te kidel pes ando than katar o
dukha. Ozaman thovgjas i Penba o pani te takjol, ikalgjas o kotora,
bich’algjas te akharen e romnja kaj bijankjarel e romjen.
Aj murshoro si e babakoro rakloro, hhal i baba leskere pele,
savo si shukaroro. Kidisajle o phure e thernengere, savo anav ka
den e ch’aveske aj te ovel o Shakiri, upral pe dadeskere kakeskoro
anav. Te ovel bahtalo pe anavesa, xenamike ma te phenes te
endanjenge o anav biskaj na keras trinto rat. Te aven o orisnices
de den leskiri nafaka. Ch’ingjas o sastro jekhe bakrishnja, liljas o
papus jekh kasa mol thaj jekh damazhana rakija.
Kidisajle o duj soja, xale pile, khelde sasti rat. Aj sako so
pielas phenelas, te del o Devel baro manush te ovel, te loshankjarel
pe dades, em pe daja, o romnja phenenas te del les o Devel jekhe
lach’e romnja. Savore gindinenas, so o amin kushi ka nakhel te
shunel ovka vakhti thaj o orisnices da ka shunen. I daj sasti rat na
suti te shunel, so ka phenen o orisnices e ch’aveske, ama khanchik
ni shungjas.
Ko jekh bersh thaj duj ch’on o Shakir liljas te phirel, kerde
leske pita, vov trin drom dolgjas sa o kalemi 2 (molivi), savore
13
Shakir Pashov
lile te maren pe vasta. Phende sikavno manush ka ovel o Shakiri.
Kana ulo efta bershengoro leskoro dad kergjas kher andi
Konjovica, andi romani maxala, Sofjate. Odothe bijandili leskiri
phen thaj leskere phrala. Kana mulo leskoro papus, leskoro dad o
Mahmud ach’ilo korkoro te kerel buti ko dukjani. Leskoro dukjani
sas ando mashkar e dizjake. O gazhe avenas pashal leste te
petalonen pe grasten, te keren thovera, kakavja katar o gava. Sines
les jekh phuro gazho amal katar o Chelopech, kana avelas te lel
petala, sa anelas misirja, kompirja, akhora e ch’avenge o Baj
Georgis. Vov phenelas e Mahmudeske kaj o trajos ando gav si
pharo, leskere kakoskoro ch’avo siklkilo te ovel advokato, thaj
kerel buti andi diz thaj si baro rajos. Vi o Baj Georgjas mangel
leskoro raklo te avel rajos, ka bich’alel les andi diz te sikljovel
andi sikavni, baro manush te ovel. Kana irisajlo katar i buti o
Mahmudi phenelas me romnjake, so phengjas leske o Baj Georgis,
a o Shakir shunelas puterde kanenca.
Kana ulo enja bershengoro o Shakir phengjas pe dajke, kaj
mangela te zhal ki sikljovni te sikljovel. Odova vakti o romane
ch’ave na zhanas andi sikljovni, nanas normalno, pal lengere
gogjate sas dilipe. Leskiri daj phengjas leskere dadeske so mangel o Shakir. Leskoro dad bich’algjas les loshaljasa ki sikljovni.
Kingjas leske neve shehja, kalemi, lila. Shukar ama o romane
ch’ve lile te maren muj e Shakireske phenenas leske: “Aj manges
te oves baro gazho”. Vov phenelas lenge, kaj kamel pes vi ola te
zhan ki sikliovni te sikljoven. Nanas loko e Shakireske, numa sas
lach’o andi sikljovni. Achuka agoringjas ohtoto klaso. Dikhljas
kaj leskere amala, o gazhikne ch’ave zhan maj-dur te sikljoven
ando tehnikomo. Alo leske pharo vov te na zhal. Andi rat kana
alo leskoro dad katar i buti o Shakir phengjas leske:
- Dade savore mire amala zhana ki bari sikljovni, vi me
mangav te zhav, tu so ka phenes?
- Shun mo ch’avo, ka ovel amenge phare, tumen barilen,
palal ko duj trin bersh ka prandenen, kamel pes te kerav tumenge
bijava, tu te geljan ki sikljovni ka kamel pes tuke shukar shehja,
14
Shakir Pashov
kava si lovengeri buti.
- Dade, me kana avav katar i sikljovni, ka avav pashal tute
te kerav buti, nanaj ka ovel doborom phare. Dimi zhanes, so
phenelas tuke to amal o Baj Georgjas, vov kamel leskoro raklo te
ovel baro manush.
- Shukar Shakir, kana avesa vi tu te keras buti, shaj te na
ovel doborom phare, thaj kana isi tut bari mangin te sikljoves naj
ka ulavav tut. Vi te ovel amenge phare mo ch’avo, tu ka oves
sikljarno manush. Si chachipe e Baj Georgjas, sostar te na ovel
tiro trajos maj-loko mirestar. Savi sikljovni ka trades mo ch’avo?
- Dade miro maj-lach’o amal zhal ki sikljovni kate sikaven
len te traden o treno 3 (vlaki, mashina), vi me mangav te zhav
odothe.
- Lach’es mo ch’avo, ka phenav te dajake thara te zhal tusa
ki sikljovni, te ahtares tut, akana zha te soves tuke.
- Aj dehav tut dade! Nisar nanaj ka lazhavkjarav tut, te
zhanes! - gelo te sovel, ama tari loshali sojba na liljas les, kaj zhal
te sikljovel ki bari sikljovni.
Devla, lach’e ch’avores dingjan man, anglal te phirel, ki pita
kalemi dolgjas, salkja si leskiri nafaka, so te kerav, shaj tu Devla
achuka te manges.
Jekhvardan o romane ch’ave lile te dikhen e Shakires bare
pakivjasa, savore ch’ave leskoro bogdashi mangenas te oven
leskere amala. Sa zhanas te puchen les kana sas len varesave
problemja, so te keren, kaj vov si gogjaver, zhal ki bari sikliovni.
Leskeri daj thaj leskoro dad loshanenas thaj kerenas barikanipe e
Shakiresa. Avenas li lengere endanja avre themendar, sahakjenca
vakerenas pal ko Shakir. Sigate shundilo leskoro anav mashkar o
roma avre themendar.
O Shakir kamelas pe romane amalen, numa sas les amala
katar o gazhe da. Sikliovelas but bukja katar o gazhikane amala.
Leskoro maj-lach’o gazhikano amal sas o Stefani, lach’o rakloro,
15
Shakir Pashov
beshelas jekhe thane e Shakiresa andi sikljovni.
Jekh dives sar iklile katar i sikljovni dikhle jekhe romes,
mato te marel pe romnja thaj te akushel la. O Shakir prastanilo te
uhtavel len thaj phenel:
- Ma be kako, ma ch’alav la, nanaj shukar te mares achuka,
shunes li man? Dolgjas leskere vasta thaj i romni nashti. O rom
xoljasajlo upral leste liljas te akushel em te chalavel les. O Shakir
cidingjas pes lestar thaj gelo pe amaleste ko Stefani.
- Shukar kergjas tuke, so rodes te zhas te uhtaves len phengjas leske o Stefani.
- Na dikhesa li, kaj si mato shaj te ch’alavel te mudarel la.
- A te chalavelas tut te mudarel tut, so ach’ola?
- Mo dad ka mudarel les.
- Dikhesa, tu zhas ko mumorja, to dad ko phanlibe, ashal
jekhe mate manusheske, akava li mangesa tu?
- Na, shun Stefane, me sinjom rom, me dehhav e romen,
zhanesa li?
- Shukar, to dad vaj tu ka keren li akava, so vov kerel, piel,
thaj te marel pe romnja ko drom, na pakjav te keren adava, kozom
penzharava tumari familja. Zhanes so si e romengoro problemo,
kaj nanaj sikavde sar tute. Te mangljan te des dumo e romenge
kamel pes te trades len te zhan ki sikljovni, te aven sikavde
manusha sar tute. Dikhes ki sikljovni savore zhanen, kaj tu sjan
rom, numa savore kamen tut, sostar tu sjan sar amende. Sijan
shukar urjavdo, trajnes sar amende, vi ola te ovena achuka naj ka
ovelen gasave problemja. On dikhen kaj lengoro trajos so si pharo,
sostar bijanen doborom ch’aven. Dikh amen e gazhen naj amen
but chave, tumen si but sostar? Ma xoljane mange Shakir, tu sijan
lach’o manush, ti familja si lach’i, tumen na sien sar okole
romende, tu sijan mo amal me kamav tut, alkheske phenav tuke
kalka bukja. Te dukhavgjom tut ertin mange.
O Shakiri bangjargjas po shero thaj phengjas:
- Va shaj te si tut chachipe, Stefan,
Agoringjas i sikljovni, baro loshalipe sas ando kher lenge.
16
Shakir Pashov
Kidisajle savore endanja leskere dajkere, leskere dadeskere, xale
pile thaj gele peske. Andi javin leskiri dajori kergjas xabnaske
thaj azharel te ushtel o Shakir te xal. A leskiri dajori ch’orel leske
tato thud thaj phenel:
- Aj mo ch’avo, baro loshalipe dingjan amen te sikajbasa.
Me thaj to dad em savore endanja loshanas tuke ch’edo.
17
Shakir Pashov
O TERNIPE THAJ O PRANDIBA
LESKORO
Shun mo ch’avo Shakir, ajrat te dadesa phenas, kaj alo o
vakti te prandenas tut, te keras tuke shukar bijav anglal te zhas
askeri mo ch’o. Ti phen da barili, lada mangena jekh lach’i familja,
amaro esnafi, kovachja. Ama tu sjan po-baro mo ch’o, biskaj na
keras tuke bijav ti phen mashti te zhal romeste. Me thaj to dad
dehangjam jekha ch’eja, te mangesa zhik ko kurko te zhas te
mangljaras la. Ti bibi ch’ivgjas xorata lakere dejake, te dikhel so
ola gndinena, ka kandinen chedo, voj phengjas - o terne te kamena,
amen o phure nanaj kate te zhas. I ch’aj si lach’i chedo, vi la isi la
cikni sikavni, gogjaver si. Si shuzhi sasto dives avri na ikljol,
shuzharel o kher, xabe kerel, zhanel sa pi kherutni buti. Ti bibi
vakerela, kaj muj isi la ch’ip nanaj la, nashti te shunes latar khanili
pherjas te ikljol. Vi lakere manusha si lach’e, bukjarne. O dad na
piel i daj si hhari ch’ibali, numa amen sar ka sikavas la amenge,
asalkja ka ovel, amare khereskoro tertipi ka lel. Me ka dehav la
sar mi ch’aj chedo, tire sebepjestar, kana tut kamava, vi te romnja
ka kamav. Ka ingalav la ki bari charshja, ka lav lake maj-shukar
shalvarja, save na ule nikhate zhik akana. Kon ka dikhel pa te
irinel te dikhel. O bashalibe bijaveske ka ovel katar i Serbja ka
anas e maj-lach’e bashalnen. Ka keras bijav savo na ulo zhik akana.
Biskaj sjom upral pirende, biskaj ikerel o Del mo vogi chedo,
te arakhav tumenge ch’avoren tuke da, te phenjake da, pa te merav
da mi jakh te na ovel puterdi.
- Daje ki sikljovni isi jekh rakli, but kamel man, vi me kamav
la, numa voj daral te phenel pe dajke thaj pe dadeske ashal mange,
sostar ola na kamena romen.
- Aj mo ch’o, lach’es si te merav, te mostar kava te na shunav,
savi lach ka thoves amenge, gadzhi me khereste biskaj sjom zhivdi
te na xulel. Nanaj ka del man te dolav te ch’aven, nanaj ka del te
vakeras amen romanes te ch’avenca, nanaj ka avel tusa ko romane
18
Shakir Pashov
bijava. Me zhanav, dimi te kakoskoro e Feroskoro ch’avo liljas
gadzhja, na mukle les te avel pe dejakoro meribe te dikhel. Vov si
parno em zhanel shukar i gazhikani ch’ip, thaj ola na phenena pe
endanienge, kaj vov si rom. Garavena les, vov kana dikhel romen
ki charshija thaj si pe romnjasa, irinel po muj na odori te na vakeren
pes lesa o roma romanes. Phare vogengere si o gazhe, nanaj len
romano ogi. O Devel ach’uka mukljas bakro - bakresa, balich’o balich’esa te ovel. Bakro thaj balich’o jekhe thane nanashti te
oven. Shun mo ch’o, te ikales te gogjatar kalke gadzhja, te bistres
la, ka las tuke amare romane ch’aj, alkhja ch’aj so phenel ti bibi,
voj ka ovel, me dehangjom la borjake, voj si po-shuzhi, po-lach’i
gadzhjatar, o kher amaro ka prepel latar.
- Te na ovel e Patakiri ch’aj ch’e daje i Sabrija?
- Va mo ch’avo voj si, kamesa li la, mo ch’avo, shuzhi si
dimi, olkha bare kale bala lakere uch’aren lakoro dumo, kana asal
galiba o kham pekhel.
- Irati dikhljom la andi charshija pe dajasa sas, iringjas
dikhljas man thaj asanili em ladzhanili, lakere chamja lolile sar
lole phabaja.
- Zhik kurke ka bichalav te bibja te puchel lakere deja, kana
te zhas te dadesa te mangljaras la tuke. Tu kavka kurko ka keres
te dadesa butori, te ikalen pares, kaj bare xarchija azharen amen.
Te keras pita e borjake, ka thovas sofra, bashalnenge, shehija e
borjake, te phenjakhe, te dadeske, mange, tukhe. Shukir e Devleske
sa ka ovel. Mi phen ka kerel e borjake jekh shalvarja pestar, me
kergjum lakere borjake, akana oj ka kerel mirake. Te dadeskoro
amal o Baj Georgis phengjas, kaj kana ka prandenes tut, vov ka
del jekh damazhana rakija pestar katar o gav, vov korkori pekela
la katar o khiljava.
Pal duj kurke ande e borja e Sabrija ando kher. I sasuj
azhargjas la anglal o vudar, dingjas la maro thaj shishes pherdo
panjesa. Te avel i bori bahtasa thaj pherdi ando kher. Andi bevel
keden pes o po-terne prandeme mursha, save si endanija e
ch’aveske te sikaven les sar te sovel e romnijasa. O phure bibija
19
Shakir Pashov
kiden pes thaj len katar i bori o angrustika thaj chenja em den la
parno nevo gadoro. Sikaven la sar te beshel. O endanija azharen
avrijal te shunen o davuli. Kana o terne agorinen pi buti andre
xulen i sasuj thaj duj bibija i maj-phuri mashkar lende ch’orel
rakja upral o rat te ovela shukar lolo phenela “i bori si pe moste,
sar guli si”. Thaj o davuli marela zorales savore te ahaven kaj i
bori si shuzhi. Te nanaj o davoli na marela e borja irinene lakere
dadeskere khereste. Thaj salkija zhuvli genjol sar mukli nanashti
te lel biprandeme murshes.
Dolgjas pes i sasti familja e Shakireskiri e bijavesa. O endanja
lengere zhana avena, katar i parni javin, zhik i kali rat. Leskere
tetes thaj o bibija sivljarge peske stadika, savende hramonde lole
thaj galbenone puliencar mashala, leskiri phen sivljrgjas peske
lach’e sh’ehja sar thagaraskiri ch’aj. Shuzharde o kher, makhle
kirechi, thovde lach’e lulugja, shukar perdedes katar o Xorahanipe.
O therne zhuvlja kushle pe muja, thovde kəna pe balende. Nana
ahavde sar alo o dives e bijaveskoro, katar o deshto zhik ko
deshutrinto dzhulaj ando 1916 bersh.
Odova vakti o romane bijava kerenas pes shtar dives, katar
i parasti 4 (petək) zhik ko luine 5 (ponedelniki). Kerde palatka
anglal o kher, te arakhel ataro birshim em katar o kham. Ki
parastuine pal o mesmeri (akshamdan) karik ko shtar - panch o
sahati avile o zhuvlja e sasake ando kher. Ikalde senjende e
borjakere shehja (Modra shalvarja ki avin e anglune alaeske;
gulengiri boja shalvarja ashal ko dujto alaj, thaj parne shalvarja
ashal o trinto alaj. E parne shalvarenca ach’ol i bori zhik ki bevel).
Jekh terni zhuvli, savi si dejasa thaj dadesa thovla e borjake
kəna ko shero, okola romnja giljabena e kənakiri gili. Pal i kəna,
terne ch’ja khelindos anglal o bashalne ingalen e borjake ko kher
o senjes, kate ka urjaven e borja, a othar anena e zhamutreskere
shehja seniende. Ki tasjarin i daj thaj i sasuj kerena gudle pogaches
thaj ingalen e borja ko xamami te thoven lakoro sh’ero katar i
kəna. O ch’aro, kaj ch’orena pani, si nevo, kinela les i sasuj thaj
ach’ol e borjake kana avel ko xamami les te kulandinel. O zhuvlja
20
Shakir Pashov
giljabena e borjake biskaj thovena la.
O bashalne azharena len upral o drom kerena xoros ko
mashkar i sasuj khelela e borjasa. Pal alkheste o bashalne phirena
kher kherestar, o zhamutro vaj leskoro dad xulela ando khera e
romenge thaj akharela len bijaveste rakjasar. Kola si o po-pashe,
o po-dure o bashalne phirena thaj vikinena: “Ch’avalen, romalen,
o Mahmud kerel bijav pe ch’aveske e Sh’akireske, akharel tumen
savoren, kon mangela te avel te xal te piel”. Pal dalkheste kidena
pes o terne mursha te keren e bijaveskoro katuni 6 (palatka) anglal
o kher e zhamutrskoro.
Ko kurko si o bash bijav, karik ko deshujekh o sahati i bori
si lach’ardi pe dejate, azharel e zhamutres e kirvenca e bajraktaresa
thaj e bashalnenca te aven te len la. Khelena jekh xoros e dajake
anglal o vudar thaj ingalen la e sasake ko kher. Voj ahtarel
dizginjenca - grastengere, pe borja thaj pe ch’aves del len maro
thaj avgin, te ovel guglo lengoro trajos, thaj dingjarel len andre.
Ko deshuduj o sahati keren o alaj andar i mahala. Duj shaferkes
dolna e borja telal o kaka thaj phiravena la, a okola khelena o
turjal late. Pal ko alaj urjavena e borja o rozova shalvarja, kerena
xoros ko mashkar e maxalake, thaj zhana te keren o dujto alaj.
Pal dalkheste anen e borjakoro daros katar i daj lake. Karik ko
trin o sahati keren o trinto alaj e parne shalvarenca. Ko mashkar
ko alaj o terne ch’ave aravena o bajraki te len o trin phabaja, save
si makhle bronzesa, thaj dikhjon sar sumnakale te si galbeno o
bronzi vaj rupuvale te si parno o bronzi. Kon lel o trinda phabaja
katar o terne, sigo ka prandenel. Ch’inen o phabaja thaj den e
biprandemen te prandene vi ola. Katar o shtar zhik ko panch thaj
ekvash o sahati, kerena bashalibe ko mashkar e mahalake khelena
i sasuj thaj i daj pe romencar, o xenamika. Kerena barikanipe pe
ch’avenca. Katar o shov o sahati o manusha lena te aven ko katuni.
O sastro resela len pijbasa, o manusha bahtaljaren o bijav thaj
beshena ki mesali. Thovena lenge xabe, pijbe, khelena thaj karik
ko enja o sahati nakhela i bori te chumidel o vasta e manushengere
thaj te daruvinel len. E murshenge gada e zhuvlenge zhuvlikano
21
Shakir Pashov
teluno gad. O manusha dena po daros - tahhtaja, roja, ch’are. O
maj pashe eri dena charshafija, sheranda, organija so si po-kuch
bukja. O po-pashe eri varesave lendar ach’oven te hhan te pien te
matjoven zhik ki javin.
Na nakhlo pes but akatar o bijav ko anglunipe e ivendeske
avilo lil o Shakir te zhal askeri. Mukhljas pe terne, shukare romnja
pe dajte thaj pe dadeste em gelo. Sines lenge pharo ko angluno
bersh. Ko dujto bijandilo lenge mursh thovde leskoro anav Alch’o
e Shakireskere papuskoro anav. Baro loshalipe ulo. Ando agor e
dujtone bersheske lile te mukhen les sako kurko. Biskaj sas askeri
leskere thaj e Sabrjakere manusha dikhle, arakhle e ch’aves. Shukir
e Devleske jekh lach’o nilaeskoro dives alo peske katar o askerəki.
Liljas te zhal bukjate pe dadesa, kerelas buti po but tar po dad.
Phenelas leske:
- Dade tu kergjan buti kana sjanas terno, kegjan kana siomas
askeri, akana tu besh me ka kerav kaj siom terno thaj zoralo.
- Shukar mo ch’avo, numa so te kerav khere, me amala avena
te dikhen man othothe ki buti, sigate nakhela mo vakti. Vi me ka
avav, me ka kerav i loki buti, tu ka keres i phari buti.
- Shukar dade, sar phenesa tu, achuka ka ovel. Me tiro lafi
donde nisar nanaj te phagav, sar tu miro na phagljan, kana
mangljum te zhav ki sikljovni. Dade tu arakhljan me romnja thaj
me ch’aven biskaj siomas askeri, nashtine te des me phenja dumo,
akana kana me aliom mange, mangav te zhutinas me phenjada
xari. Lakoro rom si lach’o, numa so zhanav jekh dives shaj te
phenel lake to dad thaj ti daj dikhena, numaj te phraleske. Dikhav
kaj dolde te keren peske cikno kheroro, duje odaejengoro. Me ka
lav lenge mandar o vudara, aj tu te mangesa lelenge duj zhamja.
- Lach’es mo ch’avo, loshanav te shunav tutar asalka shukar
pheresja, pheresa mo vogi loshaljasa, ch’edo. Vi me mangava te
phenav tuke adavka, numa shukar si, kaj tuke da perel ki godi vi
ti phen. Voj but kamel tut em te romnja, kana sijanas askeri, sa
avelas te dikhel te romnja thaj te ch’aveske anelas thudoro. Aj
kher kerela, ama lenda na bistrelas.
22
Shakir Pashov
Zhalas bukjate o terno Shakiri, dikhelas pe familjake, pe
endanjenge, vi ola kamenas les but, kerenas lesa barikanipe.
Phenenas e gazhenge, kaj si len romano ch’avo, kaj ashti te tradel
mashina, kaj si baro manush, sikljardo, buzhando. Kaj dikhljovel
sar gazho, te dikhel les manush nanaj ka phenel kaj si rom. Sa si
urjavdo, lach’e shehja sar gazhengere. Kana sas e romen varesave
problemja e gazhenca, zhanas pashal leste te puchen pes lestar so
te keren.
23
Shakir Pashov
LESKORO ANGLUNO AKTIVITETO
PAL O ROMA
Panda ando milja enjashel thaj deshuenjato (1919) bersh,
kana irisajlo katar o dujto lumjano maribe o Shakir thaj varesave
leskere amala katar i socialistikani partija kerde jekh partjakiri
grupa mashkar o roma. Thaj o Shakir sas o sekretaro e partjnone
grupakoro. Ando 1919 vov kerelas buti, tradelas o lokomotivo,
shukar ama odothe phanljas pes e komunistenca, ola kerde jekh
chingar te den len po-but love. Vi o Shakiri sas e organizatorenca.
I ch’ingar sas mudardi, nana dinde po-but love vaj o manusha
kola sas e organizatorenca dindelen avri katar i buti. Mashkar
lende sas vi o Shakir Pashov. Kava so ach’ilo lesa na bangjargjas
les, numa dingjas les maj-but zor te phanliol e komunistencar,
sostar ola dikhenas e ch’ororenge aj o roma sas ch’orore.
Ando 1920 bersh vov thaj leskiri sasti grupa kerena baro
aktiviteto pal e bikherutnengiri akcja. Zhutinge e manushenge,
kaj nanaj len khera te den len. Von kidinde e romen saven nanaj
len khera thaj gele ko protesto, numa ale o ch’urjale upral grastende
thaj ipalde len. Odovka vakti i policja rodelas les thaj leskere
amalen te phanden len, sostar von gindisarenas averutnes lendar,
sas len aver idees. Lengi filosofja sas kaj savore manusha te aven
jekhe niveleste. Te na aven but barvale thaj but chorore manusha.
Jekh dives i Sabrija phengjas leske kaj o churijale ale andi
mahala thaj kato nakhle lengere kherestar, dikhle na andre thaj
phende vareso, numa voj nanashtine te shunel. Shungjas la o Shakir
shukar thaj phengjas pe amalengeda. Adalkheske, vov gelo te kerel
buti ando Kustendili, kate kerelas pes i bari banka thaj vov kergjas
buti sar armaturisto odothka. Ikalgjas othe sasto nilaj e 1923 bersh.
Leski familja ach’li andi Sofja.
Kidelas e romen, save mangenas te aven leskere grupate - o
Arsos, o Zhesaris, o Demir, o Zhuches. Kergjas vi odothka jekh
zorali grupa. Vakerelas lenge pal i chachuni situacja e romengiri.
24
Shakir Pashov
Thaj te na avena organizirime nashti te lach’argjovel lengeri
situacja. Leskere amala katar i Sofja, thaj specjalno leskoro sikavno
o Vəlch’o Ivanov sines but loshalo leskere politikane bukjatar.
Dalkheske thovde leskoro anav ando spisako ko “Edinnja front”/
”Jekhethanutno fronto”. Kate o komunistja thaj o tarlale manusha
(zemedelcja) ale kupate thaj ando 1924 bersh vov sines alosardo
katar e komunistengiri rig sar angluno rom ande Bulgarjakoro
divano, kava sines jekh istorikano momento e romenge andi
Bulgarja.
Loshanenas o roma, kaj si len lengoro manush ando divano,
isi pashal kaste te zhan te puchen pes kana si len varesave
puchipeta. Biskaj sas ando divano na nakhelas dives te na resel
pes romenca, te keren diskucja pal e romengeri situacja. Pashal
leste avenas roma katar o Sliven, Pernik, Ferdinand (avdisutno
Montana), Vidin, Kustendil thaj aver thema. Ando po-bare dizja
kerdile salka politikane romane grupes, kola khelge bari rolja pal
ko bish - trijanda bersh olkhe selbershimaske, kana buhljarelas
pes i romani kultura thaj o sikavipe mashkar o roma andi Bulgaria.
Prezal ko atentato anglal i khangeri “Sveta Nedelja”/ ”Svunto
kurko” ko 16.04.1925 bersh, o ch’urjale ahtarde les, inglge les
ande ch’urjalengoro kher phanle les, zorales marde les. Othar
phanleles andi sikljovni “Konstantin Fotinov”, thaj mukle les pal
ko trin ch’on. Mukhle les ama thovde manushen te dikhen kaj
zhal, so kerel, kasa resel pes. Odovka periodo vov ahtargijasas
pes bukjate ko trenija (vlakija) numa kana phanleles ch’ivde les
katar i buti. Kana avenas ando maxales o ch’urjale, sostar o khera
e romengere sas thovde jekh zhik jekheste. Lenca avenas salka
paratorja (predatelja save zhanas ki policja te vakeren so keren
lengere komshides), thaj ola phiren e ch’urjalenca te sikaven lenge
e romengere khere, saven roden o ch’urjale te phanden len.
Jekh avin i policja katar o trinto lokalno ch’urijalengoro kher
7 (uchastka, rajonno) ali andi romani maxala ki Konjovica te rodel
e Shakires, o romano ch’avo, o paratori dikhljas leskere romnja
25
Shakir Pashov
andi avlin. Vov phengjas jekhe cikne ch’aveske, te shunel e
Shakireskiri romni, romane ch’ibjate, “phen te romeske te nashel
palal, ashal leske avasa”. O ch’urjalo puchel les - so phenes kalke
cikne ch’aveske? Aj vov iringjas - puchav les kaj beshel o Shakiri?
Iklilo o Shakir katar o zhami, gelo pashal pe amalende o advokato
Aleksandər Lambrev, Nikola Milev thaj Angel Bojadzhijata thaj
phengjas lenge kaj o ch’urjale roden les. On phenge leske, kaj
maj-shukar avela te isi les varesave endanja avrjal katar i Bulgarja,
te zhal xari pashal lende te beshel, biskaj o churjale te barungjoven.
Thaj achuka o Shakir Pashov gelo ando Xorahhanipe. Vi odothe
ov reselas pes romencar katar i Jugoslavija, interesuvinelas pes
sar beshena, sar si lengoro trajos ko Xorahhanipe thaj ki Sərbija.
Katar o Xorahanipe irisajlo andi Bulgarija ando 1929 bersh,
thaj ahtagjas pes te kerel zorales buti pe amalenca ande pe
partjakere grupate. O Shakir organizirinelas e romen kana sas
izborja, kana sas manifestacies ko 1-to Maj, savo si
mashkarthemutno dives e bukjarne manushengoro. Leski grupa,
kaj kerelas buti e romenca lelas sa angluno than pal i organizacja.
Ando 1931 bersh o Shakir Pashov thaj leskere amala puterde
romani organizacja - kulturno prosvetna organizacija. E Pashoves
isine informacja, kaj o thagar, o Boris - trinto o dad e Simioneskoro
Sakskoborgotski, kaj si primiero akana e Bulgarjakoro, kamel e
romen te ovel len lengeri organizacija. Kana bijandilo o Simeoni
e thagaraskoro raklo savore grupes manusha - xoraxaja, armencja,
zhuta thaj avera, nakhle anglal e thagaraskoro kher te bahtaljaren
e thagareskere cikne ch’avores. Maj-palpale adalkhe grupende
sines i romani grupa - terne shukar ch’ajorja urjavde parne
shalvarende, phanle shamienca odajende em khelenas em
giljabenas. Kana dikhljas len e thagaraskiri daj mangljas te zhanel
save manusha si ola. O thagar vazdingjas po vast thaj i romani
grupa ach’ili te khelel maj-but. Seko grupa sina la panch minutes,
vaj e romane grupake sines deshupanch minute. I thagarni
phengjas pe ch’aveske, kaj ki paluni grupa sines o maj loshale
manusha, maj-but len dehangjas.
26
Shakir Pashov
Ki tasjarin e thagaraskere manusha akharde e sherutnen e
grupengere, save nakhle ko angluno dives te bahtaljaren e thagaras
thaj dinde len varesave lovore te zhutinen pe kulturna ansabalja.
Mashkar ko alosarde ashal e romane grupake sines akhardo o
Shakir Pashov. Alkhe lovenca kerde kostumija e khelavnenge,
save khelenas ko romano ansabali e zuvlenge shalvarija thaj
shamies aj e murgenge elekija thaj sharime gada. Pal pale ando
1946 bersh kana dikhle o Vəlcho Ivanov, ov sas o sikavno andi
ideologija e Shakireskeri thaj o Georgi Dimitrov vi vov sas leske
amal, adavka ansambali dehende les but. Em kana o Shakiri
rodingjas love te kerel o angluno romano teatro andi Bulgarija
dinde les love. Sas les but amala mashkar o gazhe save ikerenas
leskiri rig em zhutinenas leske ki buti. Sines les bari pakiv vi
katar o roma andar o romane mahales. Kana sas o dujto lumijano
maribe sine kerdi bukjarni mobilizacija, kidenas e murshen te zhan
te keren buti dur katar pi familja. Sostar e Shakires sine lach’e
amala mashkar o komisies so kidenas e murshen odovka vakti
vov kaske sashtine zhutingjas te mukljarel les katar i mobilizacja.
Kava si jekh baro sebepi o roma kaj denas leske pakiv. Sines
varesave roma kola mangenas te oven leskere pozicijate.
Jekh sabalin leskiri romni i Sabrija geli karik pe dejate thaj
pe dadeste, te dikhel len so kerena o phure. Voj sas khamni ko
panchto chavo. Sinela Trin mursha o Alchos, o Nenos, thaj o
Stefkos em jekh zhuvlori i Pata. Mangelas te ovel la panda jekhori
zhuvli te ovel e Pata phenori. O baro Devel shungjas laki mangin
pal ko duj ch’on biangjas zhuvlja thovde lakoro anav Imet.
- Shun mi ch’aj, - phengjas lake lakiri daj - te romes but
roma dehana, kamena les, ama i buti kaj kerela, si varesave roma,
kaj na kamen les, mangena te oven ola leskere thaneste, ama naj
len karizma te oven asalka manusha. Amaro zhamutro si sikavno,
gugle cherhenjakoro si, vi o gazhe kamen les but. Vov si pedantno,
shukar urjavel pes, shukar phiravel pes e manushenca, penzharela
i gazhikani da etiketa. Si shuzho manush vov, o gazhe naj dile, na
xale pi godi, zhanena on so kerena, kana les akharde te kerel kaja
27
Shakir Pashov
buti, nanaj roj sekone moske. Shungjom, kaj isi jekh kalo, thulo
rom, o manusha na kamen les. Vov kvskandinel te romes, sa zhal
pashal ko ch’urjale te vakerel upral te romeste hohavimata te
phanden les. Te vakeres te romeske, kaj si les dushmanja, kaj
mangen leskoro khanilipe, te arakhel pes lendar, te na avel
varesavo bibahtalipe, te chorjargjoven tumare ch’avore.
- Ka phenav leske mi daj, vov sasto dives kerel buti ando
dukjani me sastreske.
Iklel andi javin, avel peske andi rat. Irati geljom te ingalav
leske xabnaske othka, avile but manusha vi roma, vi gazhe, o
gazhe sa lach’es urjavde. Anen leske varesave lila, thaj vakerena
te garavel len shukar. Te putrel pe jakha, kaj ka avel aver gazho
leste te del ekvash katar o lila. Te na avela o gazho te tharel o lila
te na peren ando vasta e ch’urjalenge, kaj but manusha katar lengiri
grupa ka den ando phanlibe. Liljas man dar, dae ka phenav leske,
tu so phengjan mange. Zhanav, kaj mo rom si gogjaver, vov zhanel
pi buti.
- Phen leske mi ch’aj, vov ka zhanel sar te arakhel pes. Aj
mamakere raklore save barile, xal i mama lengere buke. Akana
mama ka thovel tumenge te hhan sarmades. Dikhen tumaro papus
so angjas tumenge gavestar. Siamas okova kurko ando gav. To
dad thaj to phral xranle e gazhengeri bahhcha. Me thaj ti bori
thovgjam o shehja andi len thaj kosljam o zhamija. I gazhi dingjas
man misirja, phabaja thaj akhora em dingjas duj elekja.
Geli i phuri andi aver odaj, angjas khuvde poshomale elekja,
urjavgjas e chavoren thaj chumidingjas len.
- Mami, but si shukar kalka elekja, aj me dajake thaj me
dadeske liljas li mo papus? - puchljas o Alchos.
- Kana zhal aver drom ko kurko ka lel vi lenge, mamakere
raklore. Sostar phanljon te jakha mi ch’aj, ch’iv tut te soves.
- Aj mi daj so te phenav tuke, arjat sasti rat na sukjom, i
cikni shudrili sasti rat xasanili, lolilo lakoro kərlo, makhlom la
rakija te takjarel la thaj xarichka suti ama panda xasala.
- Zhan so ka keres lake e xaseske, ka taves e akhorengere
28
Shakir Pashov
cherupkes, thaj ka ch’ives andre desh bonbonja katar o thare lukcheta ka keravgjoven desh minute. Ka azhares te shudriol xari
o pani thaj ka des te piel - ovka othe ka ach’ol. Me ka dav tut
katar o akhora so dingjas man i gazhi, ach te dav tut, ka phages o
ch’ave ka xan o jadkes, aj okova ka taves.
Geli peske i Sabrija khere, aj do jalhenca azhargjas te avel
peske bukjatar o Shakir te phenel leske, so vakhergjas lake lakiri
daj. O Shakiri shungjas la thaj palpale phengijas lake:
- Shun romnie me na kergiom vareso sostar te darav, sa
dikhliom so siom kadəri te zhutinav e romen. Me nikhaske na
kergiom khanilipe.
Dolgjas pes o Shakiri te kerel kher ando Emil Markov akana
aj gata sas Bojana. Mangelas leskoro panchto chavoro te
bijangiovel ando nevo kher.
Nakhle duj trin bersh sar bijandili i Imet dolde pes o Shakir
thaj i Sabrija te roden borija e Nenoske aj o Alchos sas prandeme.
Barile o averda chave savoren prandengjas, savorenge zhutingjas
sas les unukja. Phares sas o zhivdipa andi sasti Bulgarija vi o
gazhe, vi o roma sas but chorore. I ikonomikani situacija sas but
phari ando trin, shtar bersh pal ko dujto lumijano maribe. Sines
baro chororipe aj laches zhuvinelas peske e Shakireskiri familja
biskaj jekh “kali” sabalin na ale o ch’urjale ko vudar te phanden
les.
29
Shakir Pashov
O BIBAHTALE BERSHA E
SHAKIRESKERE - INTERNIRIME
THAJ REABILITIRIME
1950 - 1956, 1959-62
O maj-cikno zhamutro e Shakireskoro o Cecos kerelas buti
andi ch’urjalengoro kher. Leskiri buti sines te zhal ki charshija te
kinel emishi - bobos, kompirija, purum, shah, piperi te anel e
manushenge kaj keren o xabe. Jekh dives vov dikhlijas e kale
thule romes te hulel e maj-bareske andi odaj. Vov da gelo zhik ko
vudar thaj bangilo te kosel pe potingja, te ashti te shunel so ka
phenel o rom e gazheske. Shungjas o Cecos so shungjas thaj katar
i buti na gelo khere peste, aj gelo pash pe sastreste ko Shakir thaj
phengjas leske:
- Shun te phenav tuke baba avdives so shungiom…akhe
chuka si i buti te zhanes koj meljarela to pani.
- Me phengiom leske anglal ko duj trin bersha, so phengijas
mange mi daj ashal alkhe romeske, numa vov na apakjal. Phenel
me na kegiom nikhaske bilachipe - phengijas i Sabrija.
- Aj ma xan tumari xoli, nanaj sostar te darav, adavka so
giljabgjas e gazheske sa vov kergjas les. O manusha zhanena vi
les, vi man. Mange mo ilo si shuzho. Me ka mukav ko shukar,
baro Devel. Vov sa dikhela, sa zhanela, mandar ne nakheleske,
katar o Devel te na nakhel leske. Na nakhlo pes duj trin kurke
dolgjas pes jekh bibahtalo periodo ando zhivdipa e Shakireske.
Jekh “kali” javin ando 07. 04. 1950 bersh o ch’urjale ande
leske lil te zhal pash o maj-baro e ch’urjalenge, gata ahtargiajs
pes o bilach’ipe. Gelo o Shakir pashal ko gazho, o gazho so
dikhlijas les phengjas leske:
- Shun me zhanav tut but shukar, penzharav vi ti buti, zhanav
kaj sian lach’o manush, em si man bari pakiv karik tute. Anlal ko
duj kurke ale duj roma pashal mande te khuljaren tut. Me phengiom
30
Shakir Pashov
kaj ko nange pheresja na ahtarav man, kamela pes varesave
dokumentija savendar te dikhiol pes o chachipe. On irinde anglal
ko duj dives thaj ande mange signatures (podpiska) katar o
manusha em varesave fotkes, kate tu sian versave zhuvlenca. Kana
isi mande gasave dokumentorija me kamel pes te ahtarav i
procedura tusa. Te na kerava les on ka zhan pashal mire sherutneste
thaj ka ovel khanilo vi mange. Na mangav te nashalav me
ch’avengoro maro, ahaliovesa li man. Me dikhav kaj si zhungale
manusha, nanaj so te kerav.
- Dikh so ka phenav tuke, me tut but shukar ahaliovav, numa
vi tu mangav te shunes man shukar thaj te ikeres te gogjate. Kavka
so phenge tuke ashal mange, si sa xohavipe, naj-khanchik
chachipe. Kalka signatures si sa kidime lengere endaniendar i
situacija e fotkenca si lach’ardi lendar, dikh kaj si okole disestar o
fotkes, kana tu phengijan lenge, kaj kamel pes dokumentorija lenge
pelo ki godi te keren kavka melalipe mancar. Shun me siom
chachuno manush, sasto vakti uluom zhuzhe chekatesa me bukjate.
Akana ili palpale o chachipe ka iklel.
Ahtarde i procedura lesa, sako rat lende avenas leskere
endanija thaj leskere amala, numa khanchik nanashtine te keren.
Xanas pi xoli thaj phari arman denas e manushen kola kerde
adavka e Shakireske.
Jekh dives ande leske o lil, kaj vov thaj leskiri familja si
internirime ando gav Rogozina, ko urpuno kotor e Bulgarijake,
trine bershenge - katar o 1950 zhik ko 1953 bersh. Ki sabalin ale
savore komshides, endanija te bich’alen len. Savore rovenas em
denas len vareso te ingalen peske. E Shakireskiri bibi sas i majphuri voj maj-but xalijas xoli, irat o dives delas armanija,
huljavelas pi shamija pe sherestar thaj achuka delas phare armanija
thaj sa phenelas ka resen len kalka armanija, soske o Shakiri si
shuzhe vogeskoro.
-Te meren ko droma, te na meren pe khereste, te meren katar
o naj-phare dukha, te xan pe khulendar, pa te den vogi kola kerde
kavka e Shakireske.
31
Shakir Pashov
Bich’alelas lila pe amalenge, kaj sas shuzhe manusha pe
romnijasa, sigate penzharde pes odote e manushenca, ach’ile lach’e
amala. Othar ande but rupuvale pendares. Kana irinde pes andi
Sofia pal ko trin bersh o manusha katar i Rogozina lile te roven
lenge. Irisajle Sofiate, numa o Shakir panda trin bersh sines ki
izolacija katar o politikano zhivotos. Leskere amala na rodenas
les. Varesave phure romnorija avenas irat pashal leste. Chumidenas
leskere vasta em bahtaljarenas les, blagoslovinenas les te phuriol,
phenenas leske:
- Shakir te phurijarel tut o Devel, biskaj sijanas tu okhe
thaneste, shukaripe keresas e romenge. Tu na dingjan mo ch’avo
te zhal ki mobilizacija, shukaripe dikhlijam tutar, nisar naj ka
bisteras tiro lach’ipe. Akana kalka kaj si tire thaneste, savo
bibahtalipe kerde e romenge. Ch’ivde len katar o mashkar e
dizijake ando gav ko Filipovci. Bich’alena e terne murshen ko
phanlipe te shaj te soven lengere romnienca, te ertines man kaj
phenav tuke adavka zhungalipe mo ch’avo. O Devel lenca te kerel,
bute romane familien rovljarde, nanaj ka oven lenge kalka asvija
shukaripnaske.
Sar kaj phenena o manusha, akana vaj palpale o chachipe
iklela upral, achuka ulo vi e Shakiresa. Pal ko shov bersha
bigogjaverutno ipaldipe, arakhile manusha, save kosle lestar kavka
zhungalipe. Ando 1956 bersh ko Aprilikano pleniumi mekena e
Shakires katar o Belene. O Shakiri sines reabilitirime katar o
divano. Kana ilijas te resel pes pe purane amalenca, ola sa phende
leske, kola manushasa, so kerdeleske bilach’ipe.
Kidisajli i sasti familja leskiri ki bevel leste khere, ale ch’aja,
ch’ave, borija, zhamutre, unukja. I baba Sabrija kergijas marikli
xale pile, thaj o Shakir phengijas lenge:
- Shunen me ch’avore, me zhivotoste isines man but phare
em but loshale momentija. Kana agorindem mi sikljovni, kana
prandengiom man, kana bijandile me ch’ave, kana kergiom lenge
bijava, kana bijandile me unukja, sa sines me but lach’e momentija
me zhivdipnaste. Akhe akana pal ko shov bersh hohavno kalipe
32
Shakir Pashov
avdives xuljavdilo mandar. O phareda momentija nanaj-xarichaka,
ka phenav tumenge o maj-pharo momento sines mange kana o
gazhe phende mange - Shakire tire manusha o roma, kaj tu lenge
doborom ikeres bikinde tut, sa so alo tuke o khanilipe alo tuke na
katar o gazhe, vaj katar o roma. Te zhanen kaj adavka si mange
maj-pharo ande mire trajoste. Kana phende mange me amala o
gazhe adavka, kerelas pes mange te phariolas i phuv thaj me te
garavgiovav andre.
Sines les jekh “cheni” ko kan, kaj katar o roma ashti te azharel
khanilipe. Ama kavka na mudargjas leskiri mangin te zhutinel e
romenge. Akhja buti leskiri angjas les zhik ke Bulgarijakoro
parlamenti sar angluno rom deputato. Sar deputato akharde les te
kerel i angluni xev e sikljonjake andi romani maxala “Fakulteti”.
Reselas pes bute romencar. Ikalelas artikalija ando romano
nevimasko lil “Neve roma”. Kidelas terne romane chaven katar o
romane mahales te khelen fudbolna turnitija. Dolgias pes zorales
e romane teateresa. Lesa sines o Angel Blagoev (o dad e Simo
Blagoeveskoro, kaj si akana eksperto ando ministerstvo pal i
kultura), o Emin Eminov (o dad e Sasho Emiloveskoro) thaj
leskoro ch’avo o Nenos, vov sas o kasieri e teatereskoro. Xarne
vakteske iringijas pi pozicija sar kaj sines peske. Loshanelas,
pakivalo manush sas, rodelas palpale pe kontaktija e romane
grupencar avre themendar, soske biskaj sas internirime sas andi
izolacija. Dikhle leskere dushmanija kaj si sa lach’es turijal leste,
thaj lile te khuljaren leskoro pani. Lile te bich’alen lila mamuj
leste, te xoxaven, numaj te peraven les. Kana kidisajle but liladonosija mamuj leste e paretijakere manusha phende e Karlo
Lukanoveske ov sines baro manush e komunistengoro (o dad e
Andrej Lukanoveskoro) te kerel rodiba-ispekcija pal ko lila o
raporto kaj kerdilo ulo bilach’o e Shakireske.
Achuka ando 1959 zhik ko 1962 si o dujto “kalo” periodo e
Shakireskoro, bich’alena les ando Belene. Leskiri unukina i
Snezha, (katar leskiri maj-cikni ch’aj i Imet, savi dikhljas pe dades
thaj pe daj o sebepi, so o Shakir lela apartamenti ando 1970 andi
33
Shakir Pashov
Druzhba ko 6-to blokos, kate beshen zhik avdives but roma em
leskiri unukina) del pes godi thaj phenel:
- Me siom bijandi 1949 siomas deshe bershengiri, amaro
kher sas pashe zhik me papuskereste, ki Bojana, akana Emil
Markov, ando 1970 bersh aravde o khera amare te kheren blokja,
thaj dinde amen andi Druzhba. Amen o ch’ave sa siamas me
papuste thaj me mamjate. Jekh sabalin mi mama thovgjas amenge
te xas - shutli zumi. Xalijam thaj liljam amare gone te zhas ki
sikljovni, ko vudar ach’iljam ale ch’urijale andre thaj phende kaj
kamela pes te keren obiska. Mi mami sines but bidaravni zhuvli,
lilas te del pes e ch’urijalencar. Phenel lenge na lazhana li so kerena
avka anglal ko ch’ave. Amen na mudargjam, na chingjam, soske
kerena achuka amenca. O ch’urijalo iringjas dikhlijas amen thaj
phenel - soske nanaj kalka chave ki sikljovni? Aj iklenas te zhan
kana tumen dingien andre - phengjas mi mama. Amen daraniljam
but phanle me papuskere vasta thaj ingalde les ke ch’urjalengoro
kher. Palpale mi daj phengjas mange kaj varesave roma (amen
zhas len but shukar kola si, on but kerde me papusa, ama resleles
peske katar o Devel) phende e ch’urijalenge kaj me papuske ko
ker isi e thagarnijakiro thaj e thagaraskoro portreti. Adavka sines
achuka, on irinde o kher e pirenca na upre nanashtine te arakhen
len. Mi baba i Sabrija thovgijasas len ando khas ko tavani. O
ch’urijale iklile upral, ama na arakhle len. Sar kerde, so kerde
nazhanav, pal ko duj dives bich’alde me papus ando Belene. Mo
papus phenelas amenge, kaj po-lach’ipe pe trajoste dikhlijas katar
o gazhe koborom katar o roma. Sar me papuste manush nanas,
vov sines but lach’e vogeskoro. But sines bari disciplina leste.
Uriavlas pes sa kostumende, thovelas peske pe menjate vr<ska,
leske minies sa sines shuzhe. Me siomas ch’avo, dav man godi
mo papus nana zhalas sekone thaneste te piel kafes. Leskoro than
sines ko Balkan turist akana si Sheraton, zhik ko Centralno
Universalno Magazini - CUM. Kidelas pes odothe pe amalenca,
but amala sines me papus. Kana sines internirime ki Rogozina
xramosarelas peske pe amalenca. Isi amen jekh gono leskiri
34
Shakir Pashov
korespondenija, fotografies, nevimaskere lila, ov dehelas te arakhel
pe lila, phenelas kaj si leskiri arhiva. But dehales, kana amen zhasas
ki sikavni. Sa phenelas amenge te ovas sikavne thaj bukjarne.
Biskaj sas zhivdo mo papus, sa tradelas e manushen katar o bloki
te shuzharas, kerelas pes Lenineskoro savatune 8 (səbota). O
komshides but kamenas me papus, vov kerelas organizirinelas sa
ekskurzies, maj-reguljarno zhasas ko Rilko manastiri. Kana sine
e komshijan bilo savo puchipe, sa avenas te puchen me papus.
Nanaj manush, kova te rovel pes me papustar, kaj kergijas leske
khanilipe. Dehanas les vi roma vi gazhe.
- Miro papus mulo peske katar o phuripe, sines 83 bersh,
kana mulo, kaj leskoro ilo sas shuzho, na xalas katar o roma
armanija. But manusha ale leske ko meribe te len peske lestar
xalali. Mashkar lende sines o Jashro Malikov, (o dad e Andel
Malokoveskoro) o Manush Romanov but runo thaj ov phenelas
me papuske - Pasha etrin amenge Pasha. Vov phengias ko
mumurija kaj ka ikalel lil ashal me papuske. A alkha kaj kerde
maj-baro khanilipe me papuske von mule sar rikone, but aram
xale katar o phure romnija. But gazhe da ale me papuske ko meribe.
Bich’alde lila zhik amende, bich’alde venecija, lulugja, But, but
roma ale ko mumurija, dehanas me papus.
35
Shakir Pashov
DOKUMENTIJA THAJ
FOTOGRAFIES E SHAKIR
PASHOVESKERE
Mesali e Shakireske katar e nevimasko lil “Nevo drom/ Nov
p ə t”, ikaldo katar o nacionalno konsili pal ko dadeskere
themeskoro fronti numero 11/01.11.1974 bersh. I mesalin phenel
pes “Manish, kova sa vereso kherel” katar o Ivan Vapirev
Nakhavdo katar i gazhikani ki romani ch’ip - Lili Kovacheva
Zhanav, kaj si eftavardesh thaj panch bersh, numa kana
dikhav les avel mange kaj si po-terno. Si ucho, bibangjardo katar
o pharipe e bershenge, ahaliovel pes i zor leskiri.Vakerela javash,
javash, lokeste, numa but shuzhes thaj gogjaver.
Shunav i mesalin leskere trajoske - pharo, zoralo, pherdo
bute kerkibnasa, thaj gndisarav - so tradingjas les da zhivinel
gasavo pharo trajos, te lel riski thaj te rodel pi “beljas”, po
bilach’ipe. Sines les peske lach’i buti, savi te del les te na barvalo,
barema lach’o loko standarto ko zhivdipa. Numa nana manglijas
savka trajos o terno Shakiri Pashov. Na na mangljas adavka leskoro
vogi.
Kalkija jag tharde o komunistja leste, lengere idejes te avel
barbaripe thaj phralipe mashkar o manusha, o bukjarne. Zhik kalke
idejende e komunistengere anenles leskoro trajos korkoro - katar
i jekh rig, vov sar bukjarno, ahaliovel i xoli thaj dikhel so keren o
kapitalistija, save keren eksploatacija e manushenge, vaj okole
rigatar leskiri xoli asshal e romenge, save si eksplotirime thaj
diskriminirime. Thaj sasto piro trajos o Shakiri zumavela te
phandel e Romen katar i Sofia e ideenca e komunistengere thaj e
bukjarnengiri klasa, te zhangavel lende xoli thaj bikamipe karik
ko kapitalistija save ikerena tele e manushen, te uhten o roma te
“msren pes” e kapitalistenca.
36
Shakir Pashov
O generalna momentija e manushengere andi Bulgaria prezal
ko palune 20 bersha katar akava shelbershipe si generalna
momentija vi katar o personalno trajos e Shakir Pashoveske da.
O bersh 1919 amaro nijamos ikerel pe gogjate sar bersh e
bare chingarijakoro e manushenca save kerena buti ko trenija kava sas jekh “maribe” e bukjarnenge andi Bulgarija te trainen
po-lach’o trajos. Odovka vakti o Shakir Pashov ulo manush so
tradel o lokomotivos em phanlijas po trajos e komunistikane
partijasa. Vov sas mashkar o manusha save organizirinde thaj
khelde aktivno rolja ki chingar. Kava sas leskioro angluno
aktiviteto sar bukjarno thaj partijkoro funkcioneri.
I chingar agoringjas but bilach’es, bute ratesa. O borzhoacija
na dena o chachipe e bukjarnengoro te maren pes po-lach’e
trajoske. O Shakir Pashov da lela po “amini” - ipaldo si bukjatar.
Numa adavka na daravela e terne Shakires, nana shudarla les katar
o komunistikane idees. Leskoro gogjaveripe, thaj comperativno
uch’o intelekto, leski emocija sar aktivisto anenaleske simpaties
katar o roma so beshena andi romani mahala “Koniovica”. Andi
romani mahala si kerdi partijno grupa.
E bukjarnengiri partija loshales resela i oktomvrijsko
socialistikani revolucija. Palpale kana avrune thaj andrune zorija
peravde i ikonomika e terne socialistikane themeskiri, thaj o ruska
manusha sines bokhale, andi Bulgaria buhlilo savka movumento
savo kidelas zhutimas e therne themeske. Mashkar ko zhutimos
so cidinde katar i Bulgaria zhik ki phralutni savetsko rashtra, sines
vi cikni zhutimos katar o roma e Sofiakere. O organizatorija e
akcijakere sas o roma - komunistija.
Ando 1929 bersh. O Septemvrijsko uhtibe, sar so zhanel
pes, nanas shunjardo andi Bulgarija, numa o reakcionno divano
kergjas hajka mamuj ko progresivna manusha ando sasto them.
O Shakir Pashov da sas mashkar o manusha so kamelas pes te
nashel katar i Sofia thaj te garavel pes.
Ando 1924 bersh. Merela o manush so kergjas i Bulgarikani
komunistikani partija o Dimitar Blagoev - o Papus. Pal ko
37
Shakir Pashov
mudaripe e Septembrijskone uhtavipaske, o paruba e Dimitar
Blagoeveskoro irisajlo andi bari manifestacija e bukjarnengiri.
Adavka sikavgjas vi e amalenge, vi e dushmanenge, kaj e bukjarni
Sofija nanaj humime. Mashkar ko lulugja thovde upral o mimoras
e Papuske, isines venecos katar o roma, thovdo katar terne ch’aorja
urijavde ando romane shehija. Organizatori kalke demonstracijake
savi sikavela o pashipe e romengoro e komunistenca sas o rajos o
Pashev. Vov si kandidato ando parlamento katar e komunistengiri
thaj e zemedelcengiri lista. Numa e fashistengoro divano, ni
mukljas len te den ando parlamento.
Ando 1925 bersh palena si zhungalipeta kerde upral o
komunistija. Mashkar o ahtarde thaj phanle manusha si vi o Shakir
Pashev. Pal ko aresti, kana mukhleles, vov kamelas pes palena te
mukhel i Sofia, te ashti te ahakhel pes katar o “chalavimata”. Kana
irinela pes ando 1929 bersh, andi Sofia, si kerdi Bulgarikani
bukjarnengiri partija, savi si puterdi, legalno, vaj e komunistengiri
partija sas garavdi, nelegalno. O Shakir Pashev phandela pes
palena pe partijakere amalenca, vaj palpale pal leskere inicijativate
iklela e nevimasko lil “Trebie” (sikavipe/vazpitanie)
E nevimasko lil em sas pal i kulturno prosvetna prganizacija
e romengiri andi Bulgarija, numa sines telal i “phak” e Bulgarikane
bukjarnijakiri partija. Ashal e haraktereske e nevimaskere lileske
dikhelpes katar akava, kaj pal ke fashistengoro prevrato predal
ko 1934 bersh o palune patrinja e neviamskere lileskoro kamelas
pes te iklion tele-upre garavdes.
O muklipe amare nijamoskoro katar o monarhofashistengoro
phanlibe ko Enjato septemvri 1944 bersh o Shakir Pashev resela
sar piro personalno nakhavipe, vereso, so vov chirla kamelas thaj
azharelas. Te phuravgijovel o trajos e romengoro, te aven mashkar
o pakivale manusha, te oven barabar okole manushenca ando
sosajati, te aven aktivna kerutne e socialistikane sosjateske - kava
sas leskoro suno.
E nijamoskiri vlast dingjas shajdipe savore manushenge
amare trajostar te sikavel pite preoritetija, thaj te resel e manushen
38
Shakir Pashov
sar manusha, save ashti te keren vareso, so si len kvaliteta, na
dalkhestar, kon savo si, thaj save si leskere darhija.
Numa te ashti te sikaven pe kvaliteta thaj pe preoriteta o
roma, mangela pes te ch’iven pestar varesave purane
harakteristikes, te kosen pestar akava negativno imizhos, savo
thovgjas lenge i borzhoazija bershencar, thaj cikno gndipe. Kalke
bukjasa dolgje pes o aktivistija mashkar o roma, odothka si vi o
Shakir Pashev pire diline temperamentosa - kerela romano teatro,
ikalela nevimasko lil, kerela kidipeta, manifestacies thaj mitingja.
E manushikani vlast dikhela leskiri buti thaj leskoro phanlibe
e socialistikane ideenca thaj putrela leske o drom zhik ko majuch’o nivelo - e nijamoskoro kidipe - o parlamento, kerel lestar
manushes so kerela o kirsi thaj savo ingalela e manushen naangle.
Sar seko mahushes kaj isi varesave momentija ando trajos
thaj dehel da te del pes godi ashal lenge thaj te vakerel puterde
ilesa. Salka momentija isi vi e Shakir Pasheves. Numa kobor te
ovel bi apakjamnaske leskere shukar momentija ando vakti kana
ulo deputato ando parlamenti, savo sigurno si o maj-uch’o nivelo
leskere activitende. O maj-uch’o nivelo leskere trajoste si leskere
kidipe e bare sikavnesa amare nijamoske o Geogi Dimitrov.
Vi vov korkoro phareste vakerela pal i magija thaj o
barikanipe savo iklelas katar o rajos Georgi Dimitrov. Shaj te si
leskiri revolucionno jag, vaj shaj te si adovka tato, manushikanipe,
savo o Georgi Dimitrov sikavelas karik ko Shakir Pashev thaj
leskere amala. Gasavi relacija mashkar manushende, kaj si pherdi
pakivasa thaj dehabnasa karik ko manhush.
Eftavardesh thaj panch bersha si jekh puripe, kana e
manushes isi les chachipe te beshel te na kerel buti, palal asalkhe
diline bukjarne trajoste. Adalkhe bershende si normalno o interesi
karik ki lumija avere manushenge ciknijol, sostar but ach’ovena
o personalna angazhimentija. Numa e Shakir Pashovesa nanaj
achuka. Vov si akana pencioneri, numa te ovel aktivisto, savo ulo
sasto piro trajos, khonikh nanashti te ch’inavel les. Thaj khonikh
mangel lestar adavka. Akana vov kerel aktivno buti ande dadeskere
39
Shakir Pashov
themeskoro fronteskiri organizacija andi mahala late beshela thaj
loshanel e romenge save bariona, uchona ando savore riga pire
buhljapnaste, e roamenge save si aktivna ando keribe e
socializamoske, sakone romane tehnikoske, doktoraske,
inzhinereske. Ande kalke sikavne terne manushende, o aktivna
kerdutne e socijalizmoskere vov dikhel pire realizirime sune katar
piro lungo thaj dilimaskoro trajos.
40
Autobiografia e Shakireskiri bi e anglune e patriniakiri
Afishi ashal koncerteske savo ulo organizirime kataro Shakiri
Personalno dokumento e Shakireskoro, kaj margajas pes
mamuj ko fashizmo thaj kapitalizmo
O Shakiri sar deputato ando Parlamento
Lokhi te ovel leskiri puf
Lokhi te ovel leskiri puf
O Shakiri sar askeri
O Shakiri familnone amalentsa
O Shakiri pe amalentsa
O Shakiri pe matoresa
Leskere amala bichhalena les ando foro Lom
O Shakiri kerel alo saripe
Mukena love te keren romano teatro
O Shakiri mashkar po elektorato
O Shakiri ki manifestatsia
O Shakiri pe saratnikontsa
O Shakiri thaj Sabria
O Shakiri pe romnjasa thaj pe chajasa
O Shakiri pe romnjasa thaj pe chajasa ando gav Rogozina
O Shakiri pe familjasa
O Shakiri pe romnjasa ando gav Rogozina
O Shakiri
Portreto e Shakireskoro
HARNE VAKERIMATA KATAR O
AUTORI
Pachivale giljavutnalen,
Pakjav kaj o lil “O apostoli e romengoro katar i Bulgaria”,
ka sikavel tumenge jekh patrin katar e romengoro zhivdipa, jekh
tele-upre, lokeste bisterdi istorija katar o roma. Sekone nijamos
isi les leskere manusha, kolen bijanel len o vakti, thaj alkha
manusha hramosaren e istorija pire nijamoskiri, savi so jekh kotor
katar i bari manushikani istorija. Vi e romen isi gasave manusha
jekh lendar si e shunde anaveskoro SAKIR PASHOV, saves
penzharen but manusha, numa te na hramosarasa palal leste i
generacija savi avela ka bisterel les.
I generalno ideja e lilskiri si o gilavutne te penzharen pes e
trajos e Shakir Pashoveskeresa. Leskere aktiviteta, save leskere
vakteske si but barvale, te na ach’oven garavde e terne
generacienge. O lil sikavel e ternenge sar te den pakiv e phurenge,
kola dinde baro kotor katar po trajos te zhangaven e romengiri
godi, te lach’are i situacija e romengiri, te vazden lengiri edukacija
thaj othar lengiri pozicja ando sosajti. O trajos e Shakireskoro si
jekh ajnas, kolestar varesave terne shaj te len piro drom. Vov si
jekh manush, savo nana bangjol anglal ko phare situacies, o
“bavalja” thaj o “birshimda” save resena les ande leskere dromeste
na ch’inavena les. Phirel po drom biskaj na agorinel pe idees.
Jekh trajos savesa leskere endanija thaj savore roma ashti te keren
barikanipe.
Mangav sa ilestar te najsarav e manushenge save zhutinge
man te hhramosarav akava lil. Maj-anglal najsarav e d-r Elena
Marushijakovake thaj d-r Veselin Popoveske, save dinde man
kurazhi te hramosarav.
Najsarav e Neno Pashoveske e Shakireskoro ch’avo, (savo
nanaj mashkar o zhivde, loki te ovel leskiri phuv) kaj dingjas
man pe dadeskiri arhiva.
Najsarav e Snezha Cecovake, e Shakireskiri unukina, savi
dingjas man 45 fotografies e Shakireskere thaj leskere familjakere.
Najsarav e Fondacijake “Next page”, savi finansiringjas o
ikaldipe e lileskoro. Maj-palal najsarav me amalenge Misho thaj
Mitko Georgievi, Vasil Vladov thaj Zhoro, savo si penzhrdo ando
Fakulteti panda sar Zoro, adalheske kaj dinde man informacija
pal ko romane adetija andi Sofia, save si hhari po averutne katar o
romane adetija ando Kyustendili.
Saikeripe
Angluni vorba .................................................................. 7
O ciknipe thaj o sikavnune bersha e Shakireskere ....... 9
O ternipe thaj o prandiba leskoro ................................ 18
Leskoro angluno aktiviteto pal o roma ........................ 24
O bibahtale bersha e Shakireskere - internirime thaj
rehabilitirime
1950 - 1956, 1959-62 .............................................. 30
Artikalija, interviuta katar o Shakir Pashov thaj
fotografies ................................................................. 36
Harne vakerimata katar o autori ................................. 70