ED RNE`N N FETH

EDIRNE'NIN FETHI
(rg6r)
Her,ir, INALCIK
Edirne'nin ne zaman ve nasrl fethedildi!'i meselesi, son defa Bulgar
I. H. Uzungargrh tarafindan tartrgma konusu
tarihEisi A. Burmov ve
yaprlmrgtrr.
Burmov'a gcirel, Edirne, Qirmen muharebesinden (26
Eylfil rgTr)
hemen sonra, yani rgTr yrlrrun Eylfrl sonlarrnda veya Ekim baglarrnda
fethedilmiq olmahdrr 2.
O, birbirinden tamamiyle ba$rmsrz iig kaynaSrn, Srrp kroniklerinin, Chalkokondyles'in ve Luccari'nin kayrtlarrna dayanarak bu
tarihi tespite gahgrr ve ewelA Srrp kroniklerindeki qu krsa kaydr nakleder : "Sultan Otman Kral Vukasin'i ae Despot Ugjcsa'1n Makedonya'da
Mertg
bo2unda
tildiirdu ae Edirne'yi aldt".
Chalkokondyles de, aynr lekilde, Osmanhlann Qirmen savagrndan
sonra Edirne'yi aldr$rnr bildirmektedir. Nihayet, bugiin kayrp bir Bulgar
kroni$ini kullanmrq gortinen Luccari de, Edirne zapunr, Qirmen savayna
ba$lamaktadrr. Ancak son iki kavnak, Edirne'vi alan Osmanh kumandanr
olarak Stileyman Paqa'yr zikretmektedirler. Burmov'a g<ire bu kaynaklar,
yalmz bu isimde yarulmrglardrr.
Burmov, o zamanki genel durumu gozden geEirerek olaylann ytirtiytigtintin de, r37r tarihini teyit etmekte olduSu sonucuna varmr$trr. Ona
gdre, Srrp prenslerinin Qirmen'e Ani olarak gelmeleri ve hususiyle o zaman
Arnavutluk'ta meggul bulunan Vukagin'in acele kardegi Ugljega ile gelip
birleEmesi, bu tarafta gok cinemli hAdiselerin vukubulmakta olmasiyle
agrklanabilir. Bagka bir deyimle, rgTr de vuku buian Merig (Qirmen)
1 A. Burmov, Tiirkler Edirne'1,i ne uakit aldrlar? Ti.irkge terc. H. Eren, Belleten,
No. 49 (rg+g), 97-ro6; I. H. Uzungargrh, Osmanh Tarihi,I, z. baskr, Ankara r96r,
s. r63. En son olarak
Nurettin Ormancr,
Edirne'ninFethi Tarihine
Dair,Tii.rk San'atr
Tarihi Aragtrrma ve lncelemeleri, Istanbul Gi.izel San'atlar Akademisi, Tiirk
San'atr Tarihi Enstitiisii Yayrnlarr: r (r963), s. 495-4gB; yazrsrnr gdyle bitirmektedir:
w zaman fetfudildilini bugiin igin tiyin ue ksbit edemiyorul".
2 Bu savaq hakkrnda son olarak G.$krivani(, Vitka na Maritsi,
"Edirne'nin
Voynoistorijskog
Glasnika g (rg6g), s.7r-94. Srrp kaynaklanndan ve yavrnlarrndan beni haberdar
ve terciimeler yapan Dr. D. Lukai -
Bojanic'e
eden
burada bilhassa tegekkiir etmek isterim.
r38
HALIL
lNelcrr
EDIRNENIN
muharebesi, Edirne'yi Ttirklerden kurtarmak igin yaprlmrq
Srrplar yenilince, qehir, Ttirkler'in eline di.igmiigtiir.
Burmov'un
bir
seferdir.
ileri stlrdti$ti deliller bizi kesin bir hiikme goti.irecek
Srrp kronikleri, Osmanltlar'tn Balkanlar'da
ilerleyiqi hakkrnda verdikleri bilgilerde gok defa biiyiik hatalara dtiqmektedir. Bu kayna$rn verdi$i kronolojiyi di$erlerine tercih igin sebep
yoktur.a Eserini r4Bo tarihlerinde yazmr! olan Chalkokondyles'de
ise kronolojik kangrkhk malfimdur.5 Di$er taraftan, onun ve Luccari'nin bu sava! miinasebetiyle Siileyman Paga'dan bahsetmeleri dikkate de$er. Zira, Si.ileyman Paga'nrn l35z sonbahannda Kantakuzenus'a yardrm igin Edirne'ye geldi$ini ve Srrplar'la garprqtr$rnr biliyoruz.6
mahiyette de$'ildir. 3 Eweli
C h a I k o k o n d y les, Srrplarla Osmanhlar arasrnda I 35e- r 37 r yrllarr arasrnda
yaprlmrq olan miiteaddit savaglarr birbirine kanqtrrmrq gortinmektedir.
Nihayet Burmov'a gcire, hAdi-selerle Ea['daE bulunan iki Bizans\ yazar,
yani Kantakuze nus ? ile Demetrius Kydones'in, Edirne'nin diigme-
sinden hig bahsetmemeleri dikkati gekmektedir. $ayet Edirne, rgTt den
once dtiqmtiq olsaydr, bu onemli hAdise onlartn yazrlannda mutlaka bir
yankr brrakrrdr. Fakat unutmamahdrr ki, Kantakuzenus hAtrratrnda
kendi mtidafaasrnr yapmaktadrr; o, Osmanhlar'rn Trakya'da yerleqmesinden sorumlu tutuldugundan, kendisini ve o$lu Mateos'u btisb{ittin
suElu duruma dtigi.iren bu hidiseden hig sdz agmamayr belki tercih etmigtir.
Kydones ise, mektuplannda ve di$er yazrlannda miinferit hidiselerden
ziyade durumun genel bir tablosunu yaparak beligat tirne$i verme$e
gahgmaktadrr. $unu da ilive edelim ki, miihim hAdiseler hakkrnda do$ru
3
s.
G. Ostrogorsky
(Hist.
of the Byzantine
Hussey, Oxford, 1956,
.., is ccrtainl2 incorrcct"
Burmov'a kargr M. Tichomirov ve F. Babinger de itiraz'
478, not 3), Burmov'un nazariyesi hakkrnda
hiikmiinii vermektedir.
lar iine siirmiiglerdir.
J.
State, trans.
"This suggcstion
a I. Bogdan'rn yayrnladt$t Bulgar Kronigi, Gelibolu'nun da r37l Merig savagrndan
sonra diigtiigi"inii kaydeder (bak. C. Jireiek, Archiv fi.ir slavische Philologie,
XVIII,
s. 264).
6 Bak. G. Ostrogorsky, s. 416.
6 Ostrogorsky, 472. Osmanh kaynaklarrndan Ahmedi - $iikrullAh - Ruhi grupunda
Siileyman Paga'nrn Srrplarla bu savapr hakkrnda tafsilAt vardtr. Dilstfrrndme'nin (M. H.
Yrnang neqri, s. 84) Edirne fethini Siileyman PaSa'ya atfetmesi de bu hidiseyle ilgili
olabilir. Her halde Osmanhlardan Edirne'ye ilk defa giren Siileyman Paga'drr (Kanta-
kuzenus'un miittefiki olarak). Ahmedi-Ruhi rivAyeti igin bak. benim, "The Rise of
Ottoman Historiography", Tlu Historians of tlu Middle Eas!, yayn B. Lew'is- P. M.
Flolt, London 1962, r59 - 16z.
7 Kantakuzenus'un hitrralarr r364 yrhna kadar gelir.
FETHI
r3e
bir kronoloji veren Bizans Kua Kronikler'i| de Edirne'nin dtiqmesinden
bahsetmezler. Ozetle diyebiliriz ki, Burmov'un, Edirne'nin rgTt MeriE
muharebesinden sonra dtiqti.i$iine dair tezi kesin delillere dayanmamaktadrr.
Burmov'dan <ince C. Jiredek, Edirne
fethi igin umumiyetle kabul
edilmiq olan r36I tarihini reddederkene, Orhan'rn r36z de oldtigii hakkrnda
Bizans Ktsa Kronikler'inde verilen tarihi esas ahyor ve baban 2erine Sultan
olan l. Murad'rn, Edirne'yi, ancak o tarihten sonra, her halde 1363 de
fethetmig olaca$rnr ileri siiri.iyordu. Sonralarr Jiredek, eserini XV. asrrda
yazmrf olan M. Panare tus'un bir kaydrna dayanarak,l0 Edirne'nin, rg62
Mart'rnda hentiz Bizanshlarrn elinde bulundu$unu ve qehrin r363 de Ttirklerin eline geEtigi hakkrnda tahmininin bununla kuwetlendiS'ini yazmrqtrr.
I. H. Uzungarqrh tistadrmrz, Edirne'nin fethi tarihini, Jiredek gibi,
Orhan'tn dltimti tarihini esas alarak tAyin etmese Eahqmaktadrr. Bugtin,
orhan'rn r36z yrhnda oldti$ti kesin olarak ispat edilmigtir.ll uzunEargrh'ya gcire, orhan 136z de oltince, I. l\4urad tahta grkmrg, kardeglerinin
isyanr ile kargrlagmtg, onlarr tenkil etmek ve Ankara'yr itaat altrna sokmak
iEin do$uya bir sefer yapmak zorunda' kalrnrqtrr. 12 Murad'rn ciiltrsundan
sonra ar^ya bu gibi hAdiseler girmig oldu$unu giizdni.ine alan yazar, Edir8 Bak.
XIII
s
P. Charanis,An
important
Short Chronicle o1[ the Fourteenth Centur2,
Byzantion
(r938), 335-6a.
Geschichtc
der Bulgaren, Prag rB7B, s.
bulgarische Chronik,
10 Bu kayda gore, veba grkmasr
lmparatoru
III.
3:r; yine onun /ur
Archiv ftir slav. Philologie, XIV
i.izerine l36z Mart'rnda Edirne'de bulunan Trabzon
Yuannis Komnenus oradan Sinop'a
rift, XVIII (rgog),
Wi)rdigung der wucntdecktzn
(r89r-92), s. 255-56.
kagmrgtr (Jiredek,
Byz. Zeitsch-
s. 5Bz).
1r Bizans Krsa Kronili (Charanis, Ibid.
, 35o) 687o yrhnda biiyi.ik bir veba salgrnr
olduiunu ve o yrhn Mart ayrnda (M. r36z Mart) Orhan'rn oldtistinii kaydeder. Charanis,
bu tarihi ba;ka kaynaklarla, M. Villani'nin Eafdag ltalyanca kroni$i ve Ankara Alieddin
cimii timir kitabesiyle kargrlagtrrarak teyit etmektedir. Bagka ba$rmsrz bir kaynak olan
Ze yn'ul-Mi.ineccim'in H. lZg tarihli takviminde (O. Turan neSri, Tarihi Takuimler,
Ankara t954, s. 7e) Orhan'rn ciliim tarihi olarak H. Z6S yrh (3r Ekim r36r-zr Evliil r36z)
gbsterilmiqtir.AlAeddincAmii kitabesiiginbak. N{.ustaIa Akdag, Ankara Sultan
Aldeddin Cdmii Kapt.snda Bulunan H.Z6S t. bir KitabeninTarihi 1nemi, Tarih Vesikalan,
XVIII, S66-gZS ve ileride not 69.
r2 Uzungarqrlr,bu seferin tarihiolarakbiryerde r363bagkabiryerde r36z tarihini
verir (Osmanh Tarihi, I, z. baskr, s. I64 ves. r65 not z). Sivaslr Zeyn'ul-Miineccim'in
takvimi (O. Turan, s.7z) Eretna o$lu Mehmed Bey'in Ankara i.rzerine gitmesini
H. Z6S $ewil sonlarrnda (I364 Temmuz sonlarr) gosterir. Eretna o$lu'nun seferi hakkrnda
bak. ilerde s. r8-zo.
EDIRNENIN TNTTTI
HALIL INRICTX
r40
ne'nin fethiyle biten sefere I. Murad'rn ancak r363, hatta daha sonralarr
r964 veya r365 de giriqmiE olabilece$ini dtigiinmektedir. 13
Gerek Jiredek gerek Uzungargrh, Edirne'nin, Orhan iildiiktcn ac Murad
tahta gegtikten sonra fethedildi$ini ewelA bir gergek olarak kabul etmekte,
Orhan'rn 136z de ijltimi.inti tesbit ederek fethin de bundan sonra olmast
tabii bulundu$u sonucuna varmaktadrrlar. Fakat bu kaziyenin birinci
krsmr, yani Edirne'nin Orhan iildiikten sonra fethedildigi htikmi.i, isbat edilmig
de$ildir. Onlar, bir meghfilti baqka bir meqhirlle ispat etme$e EahEmaktadrrlar. Edirne'nin, I. Murat tara{indan, Osmanh tahtma pkttktan sonra fethedildi$ini, tarih hususunda yanhg buldu$umuz aynl kaynaklar soylemektedirler. Onlarrn bu noktada da yanrldrklarr ve Edirne'yi Stileyman Paga'run
oltimtinden sonra Orhan'ln sa$lrgrnda EehzAde Murad'rn almrE olmast
ihtimali tizerinde hig durulmamrftrr.
Burmov'a giire, geqitli tarihler veren ve esasen karrgrk ve masahmsr
olan Osmanh vekAyinimelerine gtivenilemedi$inden, bunlar bu meselede
bir tarafa brrakrlmahdrr.la Bagkalan ise, Agrk Pagazi,de'den Hayrul-
lah Efendi'ye kadar btitiin Osmanh yazarlarrnrn Edirne fethi
hak-
krnda verdikleri tarihleri srrahyarak H. 759, 76o,76t,762,763 tarihlerinden birisini seEerler veya meseleyi tamamiyle agrk brrakrrlar. Fakat gimdiye kadar kimse bu Osmanh riviyetlerinin sistematik bir tahliline giriqmemigtir.
Biz qimdilik bu tarihler ur.r,*. Olr-ukrrrrn, Osmanh kaynaklarrnda
verilen bilgileri Bizans kaynaklariyle karErlagtrrarak, eweli h6.diselerin
hakiki seyrini ve bu hidiselerden hengilerinin tarihlerini kesin olarak
tesbit edebilece$imizi aragbrahm.
Hareket noktamrz, Stileyman PaEa'nrn oltimii ve gehzide Halil'in
esareti olacakur.
Stileyman'rn oli.im tarihi igin eski Osmanh riviyetlerinden Agrk
Pagazide H.758 (N{.25. XII. 1356 da baglar) Anonimler ve Oruc
13
S. 163 not 2, s.
164-5.
r{ Feridun Bef'de (Mi)nSedtu's-Sel6ttn,I, Ist. t 274, 9o-96) Edirne fethine dair Karaman oiiu'na .rre uveys Han'a gonderildigi iddia olunan mektuplar (birincisi I RebitilAhir 767, Llr:eys Han'rn gonderdigi cevap eviil-i ZilkAde 763) bu miingeXt mecmuasrnda I. Bayezid'den onceki difer vesikalar gibi uydurmadrr (karq. M. H. Yrnang,
Feridfrn Be! fuIi)nSedtr, TOEM, XI-XIII, r6r; XIV, 37,95,1r6). Uveys Han'a (qtiphesiz
CelAyirilerden, H. 757-j76 arasrnda Sultan olan $e yh Uveys BahAdrr Han) gonderilen mektup, vekif inAmelerdeki rivAyetin bir hevesli tarafindan Farsca mektup gekline
sokulmuq bir geklinden ibarettir.
H.
ZSg
(M. tg. XII.
1357 de baqlar)
r4r
tarihini verirler. Ruhi, Stileyman'rn
Rumeli'de altr yrl gazd yaptrktan sonra oldiigiinti iqaret eder ki, onun H.
7$lM. r35z de Cinbi'yi (Tzympe) aldr$'rnr g<izcintinde tutarsak, Ruhi'ye
H. 758 tarihini Stileyman'rn tiltirnti tarihi olarak kabul etmek
gcire de,
ldzrm gelir. Takvimlerden biri 15 Orhan'rn Stileyman'dan beq yrl sonra
oldiigtinii kaydeder. Orhan'rn H. 763/M. r36e Martta rildiigtinii bildifimize gtire, bu da 758 tarihine isabet eder. Bizansh gafdaq tarihEi N. Gre'
goras'rn ifadesi, bu tarihi teyit eder. Ona gcire, Siileyrnan'rn ciliimti, Halil'in esir edildi$i yrl iginde bu hAdiseden az sonra vuku bulmuEtur. Halil'in esareti ise rZ57 yazrndadrr. ro $u halde Stileyman'rn rg57 yazrnda veya son baharrnda olmiig olduSunu siiyliyebiliriz. Ha
lil'in esaretten kurtarrlmasr dolayrsiyle Nikeforus Gregoras'rn verdi$i ta{:.
silit, Osmanhlarrn bu srralardaki durumunu anlamak bakrmrndan gok
cinemlidir.
Orhan'rn r I yaqrndaki o$lu Halil, denizde Foga'h korsanlar tarafindan
yakalanrp Foga'ya kaErrrlmrgtr. Orhan onu kurtarmak iEin Bizans Imparatoruna baEvurmaktan bagka gare bulamadr. Durumdan dzami derecede
faydalanmak isteyen Imparator V. Yuannis Palaeologus, Orhan'la
elveriqli bir anlaqma yapmrya muvaffak oldu. Buna gore, Osmanh hiiktimdan, Bizans topraklarrna karqr her tiirlti taarruzu durdurarak barrq yapmayl
taahhiit ediyor, aynca Foga'hlara kargr gonderilecek gemilerin masra{inr
iizerine ahyor, Imparatorun eski borglannr affediyor ve Trakya'da Imparatora kargr duran Mateos Kantakuzenus'a yardrmdan vaz gegerek impara-
toru desteklemeyi vaadediyordu.l? Bu sonuncu madde qok miihimdi.
Osmanhlar, Edirne ve Dimetoka merkez olarak Trakya'da Istanbul'a kargr mticadele eden Yuannis Kantakuzenus'un r 346 den beri sadrk
mi.ittefikleri idiler (Orhan rg46 yaztnda onun krzr Theodora ile evlenmiE
ve damadr olmuqtu) 18. Bu ittifak sayesinde Rumeli'de yerleqmek imkinrnr
bulan Osmanhlar (r352 Cinbi fethi), Yuannis Kantakuzenus tahttan Eekildikten sonra da o$lu Matteos'a yardrm ederek Trakya'da durumlarrnr kuvvetlendiriyorlar ve yeni faaliyet sahalart buluyorlardr. Onlara karqr Istan16 Osmanhlar iizerinde en mufassal bilgi veren Paris Takvimi (O. Turan
negri s. r6, rB).
r0 Gregoras'rn bu kumrnr Tiirkgeye geviren lskender Hoci, bu hidiseyi r356
yazr olarak tesbit eder. Fakat E. de Muralt (Essai dc chronographie bltzantirc, II, St. Petersburg rB7r, 66r) r357 tarihini verir, Gregoras, eserine r359 yrh hidiselerinden Halil'in
kurtuluqiyle son verir (Ostrogonky, +rS). Halil, Fogahlar elinde iki yrl esir kalmrgtrr.
1? Gregoras'r bu noktada Yuannis Kantakuzenus da teyit etmektedir (bak.
ter. M. Cousin, Hist. de Corctantircph, VIII, Paris 1674, 266).
16 Ostrogorsky,472; P. Lemerle, L'hnirat d'Aydtn, Paris 1957, 22o-2r.
HALIL Inelcrr
r42
bul'da Imparator Yuannis
EDIRNENIN FETHI
Palaeologus ise, Srrplarrn ve Burgarlarrn iqbir-
lifiine gi.iveniyordu. Imparatorun gayesi, lstanbul'da biiytik teliE uyandrran
ve rakibi Matteos'u tehlikeli bir rakip haline getiren Osmanh kuwetlerinin ilerlemelerini durdurmak, miimktin ise onlarrn iqgali altrndaolan Trakya qehirlerini boqalttrrmaktr. Bizans kaynaklanna gtire Si.ileyman Paga, Bizans'a karqr daha yumugak bir siyaset gud; hasta ve
ihtiyar babasrndan farkh olarak, bu ftituhata Eiddetle devam etmek azminde
idi re. O, gazimn devamt ve Osmanh devletinin Avrupa'da yayrlmasr bakrrnrndan son derece onemli olan bu ktlprii-baqrnrn tahribine giiz yummanrn ne kadar btiytik bir fedakArhk demek oldu$unu tam minasiyle kavramrE
gtiriinmektedir. MAnah
bir riviyete gore, Stileyman paga
olmeden, cese-
dinin Bolayrr'da gcimi.ilmesini ve aslA dtigman eline brrakrlmamasrnr vasiyet
etmigti
20.
Halil'in Foga'hlar tarafindan
ini
esir edilmesinden sonra Stileyman'rn
ciltimii iizerine hasta ve ihtiyar Osmanh hiiktimdarrnrn nasrl derin bir
keder ve timitsizlik igine diiqttigii Osmanh ve Bizans rivAyetlerinden eyice
anlagrlmaktadrr 2r. Gregoras'rn anlatr$lna g6re, Orhan'rn Imparatorla yaptr$r banq anlagmast Stileyman'rn oltimiinden sonradrr. Bir zaruret altrnda
yaprlan bu anlaEma, Osmanhlar igin btiytik fedakArhk tegkil ediyordu.
Bu, ftitfihatr durdurmak, Osmanh mtittefiki Mateos'un bertaraf edilmesine mi.isaade etmek, Rumeli'de yerleqmiq bir avug Osmanhyr iimitsiz
bir durum iqine atmak demekti. Enerjik liderleri Stileyman paEa'yr kaybeden bu gAziler arastnda o zaman hiiktim stiren kararsrzfuk ve iimitsizlik
anonim riviyetinde iyice bellidir. Bu riviyette, Si.ileyman'rn olfimtinden
tt 1354 de Orhan, Siileyman Paga'ntn Trakya'da iggal etti!'i yerlerin bogaltrlmasr
igin kayrn pederi Yuannis Kantakuzenus ile miizakerelere devam etmit, hatta bu berikinin hitrralarrnda iddia ettifine gcire (VIII, z3o-31) bir tazminit kargrhsrnda bu tahliye
O zarnan buna kargr Siileyman Paga'nrn direndigi Kantakuzenus'un
ifadesinden anlagrlmaktadrr. Chalkokondyles (s.9,rz) Siileyman'r iigiincii Osmanl
hiikiimdarr olarak tasvir eder ve zelzeleden sonra Gelibolu'yu zaptettifi zaman onun
"Avrupa'da kalacaprz. zira bize yolu Allah agtr', dedigini nakleder.
igine razr olmugtur.
20
"Beni bu vilAyette defnedesiz ve eser size kifir geliirse sakrnasrz kagmayasrz. . . .
ve hem gayret edesiz benim tili.imii kAfirlere aldrrmayasuz (Anonim Tcafurth-i Al-i Osm6n.
F. Giese negri, Breslau lgee, s. \ V
21 Gregoras,24r-242, Anonim,
Teadrth, s. r7; bilhassaDilstfirnilmc, 84;sonradan orhan, Bolayrr'da onun mezail yanrnda yaprlan zdviyeyevakrflar tAyin etti. Ruhi'ye gore
"Qun bu haber-i cinsfiz Bursa'da Emir Orhan'a erigti, gok fazd' ve cazd, ediib feryAd u
figAn etti, ammA ne gAre bu musibete tahammiil etmekten gayrr gAre olmayub emretti ki,
Bolayrr'da merhum Siileyman Paqa'yr defnedi.ib ol yerde bir imAret bin6 edeler',. Fatih
Mehmed zamantnda yaprlan bir teftig ile yeniden tanzim edilmig niishasr lstanbul
Tiirk ve lslAm Eserleri Miizesi'nde (No. zr97) bulunan bu miihim vakfiyeyi agrklamalarla neEre hazrrl amaktayv.
r43
sonra diiEmanrn denizden Kavak-Tuzlasr, yani Saros kiirfezi tara{indanz2
ve karadan taarruza yeltendi[i, fakat Osmanhlarrn her ne bahasrna olursa
olsun sava$mlya kararh oldu$unu gtirerek hticum etmeden gekildigi anlatrlmaktadrr 23. Kendi baqrna brrakrlan Mateos.da bu srrada Srrplar tarafindan esir edilerek Imparatora teslim edildi 24.
Yeni qartlar altrnda V. Yuannis'in Bizans tahtr tizerinde durumu
kuwetlenmig oluyordu. Bunun kargrh$rnda gimdi Orhan'rn biittin kaygusu,
o['lu Halil'i esAretten kurtarmaktl. O, Yuannis'i donanma ile (Bizans'rn o
srrada iig kadrrgasr vardr) Fogahlara karqr bizzat gitmiye zorladr. fmparator
ertesi bahar, yani r 35B baharrnda hareket etti. Orhan, FoEahlarr karadan
srkrgtrrmak i.izere Saruhan Beyi llyas Bey ile de anlaqmrg bulunuyordu.
Imparator denizden Saruhan Beyi karadan Foga ontine gidip qehri kugattrlar, fakat bir bagart gcisteremediler. Imparator, Orhan'dan izin almadan
pAyitahtrna dondii. Osmanh Hiiktimdarr, Imparatora, Foga'ya gidip o$lunu
kurtarma gayretlerine devam etmezse, anlagmayr bozacaSlnl ve Bizans
topraklarrna kargr yeniden taarruzlara baglanaca$rnr bildirdi. Imparator,
derhal iki gemi ile Prikonisos limanrna vardr. Orhan'la buluqarak onu
yatrgtrrdr ve aynr 1al iginde Foga'ya hareket etti. Fakat bu sefer de bir sonug
alamadan dtindti. I35g bahartnda Kadrkoy'e gelen Orhan'la, gemiile sahile
yakrn gelen imparator arasrnda elgiler vasrtasiyle bir goriigme yaprldr.
Orhan Imparatorun yeni gartlarrnr kabul etti. Buna giire, qehznde Halil
kurtanhnca Imparatorun krzryla niganlanacak ve iki devlet arasrndaki
barrq daimi olacaktr. Osmanh Htikiimdarr Halil'in kurtarma fidyesi olarak
da ona ytiz bin altrna yakrn bir para teslim etti. O sene yaz ortasrnda Imparator, tekrar Foga'ya hareket ederek bu Eehrin hAkiminden Halil'i teslim
aldr. Halil, Istanbul'a getirilerek burada bir mtiddet kaldr. Btiyiik merasimle
ro yaqrndaki lrini ileniqanlandr.Bunu mi.iteakipgehzAde gemi ile lzmit'e
getirilip orada babasrna teslim edildi. Imparator, Halil'in veliaht yaprlmasrnr da istedi. Gregoras'3 gtire, Orhan buna mtitemiyildi. Halil, kendi
gahsrnda
Osmanlrlarla Bizans arasrnda barrEr temsil etmekte
22 Saros kttrfezinde Kavak kiiytiniin dniinde tabii bir tuzla vardrr. Osmanh devrinde mukataa halinde igletilirdi.
2s Anonim, s. \A: 1357-58 krgrndaimparator ufak donanmastyle Bozcaada'da kaldr.
Bizanshlarrn bu seferlerden birinde Orhan'Ia yaprlan anlagmadan istifade etmek istemeleri
ve Gelibolu yarrmadasrnda Osmanh iggalindeki yerleri teslim alma iimidiyle bir gosteride
bulunmug olmalan gok muhtemeldir. Osmanh rivAyetinde anlatrldrfr gibi, buradaki gAzilerin Stileyman Paga'nrn kararrna sadrk kalarak savaga hazrrlanmalarr iizerine tegebbiislerinden vaz gegmig olmahdrrlar.
2a
Ostrogorsky(s.474) bunun igin l35Ttarihini verir.Gre goras'rnanlatrqrna
gore bu hidise, imparator gemi ile Foga'ya do$ru hareket etti$i zaman, yani r35B bahannda vulu bulmugtur.
HALIL ixerclr
I AA
' 't't
EDIRNENIX TETHI
saltanatr ve devletin umumi idaresine memfrr idi." Bir Srrp
kaynaSrna grire de30 o "daha babasrnrn sailr!rnda iktidarr iizerine aldr ve Batrya yoneldi". orhan'rn btiytik o$lu olan Siileyman
ciltince, Ttirk-Mogol gelene$ine grire o zarr.an en bi.iytik kardeq
olan Murad, lalasr $ahin'le birlikte batrda, Rumeli'deki mtihim uc
biilgesine gcinderildi3r. Siileyman'rn r357 de oltimtinden orhan' rn r36z
Martrnda irltimiine kadar beq yrllrk bir siire iginde Rumeli bolgesinin
idi. Ona karqr her halde, Rumeli'de ftit fihat arzu eden gAzi gevreleri Murad'r tercih e decekle rdi. Halil'in osmanh topraklarrna
dtini.iqti, r 359 Eyltil sonlarrna isabet eder. Orhan, ona tekrar eski viliyetini,
'Iznii"ion.ugr., verdi (burasr daha once Stileyman'a verilmiqti)'
yani
kadar
Gregoras'a gtiie, Siileyman PaEa zamanrnda Istanbul kaprlarrna
ortami.iddetle
yrl
iki
srrasrnda
tutsakh$r
hissedilen Osmanh tehdidi, Halil'in
olmugtur.
hikim
devresi
siikfin
ve
bir
barrq
hakiki
dan kalkmrq ve Trakya'da
**
kendi haline brrakrlmrq olmasr ihtimal drqrndadrr. Dtisttirndma, Stileyman'rn
oltimiinden sonra Orhan'rn, ulu o$lu I\4urad'r gazi bcilgesine gonderdi$ini
ve onun babastnrn sa[h$rnda Rumeli'de ftituhatta bulundu$unu bize
*
osmanhlara gelince, rg57-r359 arasrndaki devre, onlar igin Rumeli
fiitirhatrnda bir duraklama devridir. Fakat iibtir taraftan, bu iki
agrkca bildirir 32.
Ftituhat hamlesi geEici bir qekilde engellenmig olan gizilerin bagrnda
genE $ehzAde saltanata lAyrk oldu$unu gostermeli idi. Kabiliyetli bir ku-
yrl siiresince Anadolu'dan gelen goEmenlerle Rumeli'de kurulmuq bulunan
kuwetler
i<trprti-baqr berkitilmiq ve burada daha btiytik bir hamle iqin yeni
ftituhatiyle
Rumeli'deki
Paqa'mn
Si.ileyman
goriinmektedir25.
toplanmrq
deniz agrrr yeni bir osmanlr sanca$t, osmanlr Rumelisi dofmuq
tamaoluyordu 26. Co$rafi ve asi<eri qartlar, bu biilgeye, Anadolu'dan
iilkeyi
yeni
bu
ewel
Her
idi.
Eeyden
miyle farkh bir lurum kazandrrmakta
Tiirk anayurdundan, Anadolu'dan aylran deniz, Hrristiyanla'n kontrolti
altrnda idi. Daha r36e den itibaren Batr'da HaElr projelerinde, bir
Rumeli'de yardtmsrz
Hagh donanmasrrrtn Bog azlan kesmesi suretiyle 27.
Devletin o zamar{l
kalacak olan Tiirklerin yok edilmesi diiqiintiliiyordu
idaresinde
esas kuwetini tegkil .d.r, gAzilerin onderi Siileyman Paga
bolge
bir
baqrna
baqlr
osmanlr R,r-etisi, Anadolu karqrslnda 2e,
varis-i
28.
"orhan'ln
giire
Stileyman, Gregorag'a
flutirri almrgtr
mandan olan
beklemek demekti. Yayrlmak ve kuvvetlenmek, her giin Anadolu'dan
ahiler ve derviElerle akrp gelmekte olan giiEmenlere yeni yeni yurtlar
agmak, bu yeni iilkede tutunmanln ve yalamanrn tek yolu idi 33. Di$er
taraftan Yuannis Palaeologus, gAzilerin mtittefiki olanBa Mateos'i
Edirne btilgesinden atmr$ ve oralan tekrar dof"rudan do$'ruya kontrol
so labensbeschreibung des Dcspotzn Stelfan Lazareui{ uon
Konstantin dem Philosoplun, rerc.
Atsrz
Siileyman PaSa zamamnda baghyan iskAn siyaseti (karq' Agrk Paqazide'
olmahdrr'Biz
neyi, Osnanlt Tarihtcri, I, lst.s. rz4) onunijli.imiindensonra devam etmig
Tiirkge adlar tagrOrhan,rn Bolayrr'daki ziviyesine vakfedilen koylerin bir goklannrn
Esendiik,
Bulgurlu,
$qh Halil, Tcgen,
arasrnda
drfrnr biliyoruz. Malkara'daki koyler
Pizartu-Bcg, Kara-Ahi, IJlamtS, Sasanlar zikre de$er'
16 Vakfiyeye g6re Si.ileyman Pa5a'nrntiliimiisrrasrndahudut,batrda Kegan ile Ip
sala arasrnda Yayla-Daprndan, ve Malkarailel1laytabolu'yu ayrran dallrk btilgeden
M. Braun,
Wiesbaden 1956. s. 5. Si.ileyman'rn devlet iEinde gok iinemli mevkii igin
bak. Ahmedi, Islwndenimt, Atsrz neSri, Osmanh Tarihleri, f, rz-r3.
3r Orhan'tn
76r $aban (136o Haziran) tarihli vakfiyesinde (Uzungargrh neqri,
Belleten, no. Io7, 442) imzasr giiriilen $ahin b. Abdullah btytik bir ihtimalle Lala
$ahin'in kendisi olup o zaman Anadolu'dadrr.
32 Mir Orhan'zn ulu ollu Murdd- Ol
zaman olubdu kerrdr-i cihdd. (Dfistrtrnime-i Enuert, M.
H, Yrnang negri, metin, Istanbul rga8, s. 84). Chalkokondyles (Fransrzca terc. s. r7)
de, Siileyman 6ltr Olmez kardegi Murad'rn acele Rumeli'ye gegtiIini yazar. Di)strtr-
idi. Marmar" sa=hillerinde Tekfur-Da[r (Rodosto) kasabasr giineyinde Bakave
crk-Tepesi ve Hora hudut teqkil etmekte idi. Si.ileyman'rn Tekfur-da$r, Ipsala
Vize,yizaptetti!.i iddiasr (ROhi) doSru g6riinmemektedir (kar'. Agrk P'z. s. rz5).
Ancak muhtelif seferlerde bu taraflara, hatta Edirne'ye kadar gidildi$ini biliyoruz'
r? O. Hale cki, (Jn empereur de B2zantc d RomerTravaux hist' de la Soc' des Sciences
proet des lettres de Varsovie, Vltl (t93o), 76, t17' Bu plin, I4-I5' asrrlarda biitiin haqh
gegmekte
jelerinin esasr
2s Rumeli Beylerbeylilinin ni.rvesi olarak
I, Ankara
PoSa Sancalr
lalasr $ahin ve tecriibeli uc kumandanlarr Hacr llUegi
ve Evrenuz, rg5g da $ehzide Halil kurtulduktan sonra, ftituhat hareketine
btiyiik bir gayretle yeniden girigtiler. V. Yuannis Palaeologus'un ihtiyar
Orhan'a, Halil meselesi dolayrsiyle kabul ettirdi$i banq ve dostluk anormal
gartlar altrnda imzalanmrEtr; duraklama buradaki gAziler igin yok olmayr
25
olacaktrr. Bak. benim, Fatih Dcai,
r45
gibi o da, Edirne'nin Siileyman Paqa tarafindan zaptedilmig oldufunu kaydeder.
Onun, Enveri ile mi4terek bir Osmanh kaynafr kullanrp kullanmadrpr aynca incelenmelidir' P. Luccari (Copioso Ristrettn degli Annali di Rausa, Libri quattro, Veneria r6o5, s.
ndme
64) de Siileyman'a ait 9u kayrt dikkate de$er:
di Galipoli,
1954, 47'53'
83
lasciando
il
ilk Ttirk
Regno
"fu portato sepelire ne' giardini
i Murat
suo fratello".
kolonizasyonu hakkrnda bilhassa bak. O. L. Barkan,
Istilt deuirlerinin kolonizatdr Tiirk dzraisleri, Vakrflar Dergisi, II (r94e), s. z79-386; benilm, Ottoman Metlwds of Conquest, Studia Islamica II (r95a).
3a Mateos'un Osmanhlar tarafindan devamh gekilde
desteklendigi hakkrnda bak.
Kantakuz€nus, 437; Gregoras, s. e46.
Siileyman PaSa zamantnda
grkmrq olmahdrr'
kurulmug sayrlabilir. BtiyUklir ihtimalle PaSa Sancafu tabiri de o zaman
Murad zamanrnda bilhassa Lala $ahin Paga kumandasrndayaprlan biiyiikftituhattan
sonra Rum eli, PaSa unvanr tatryan bir Beylerbeyi idaresine verilecektir'
2e Iskender Hoci terc. TOEM,l, z4z'
t
t
I
I
Trakya'da
r
EDIRNENIN
HALIL INALCIK
+6
yeni taarruzun
ve hikimiyeti altrna sokmugtu. Bu yiizden Rumeli'deki
saydrkaltrnda
himayeleri
hedefi, osmanlrlarrn eskiden beri
Edirkarqr
Tekvuru"na
"Istanbul
larr bu biilge olacaktr. Osmanhlar,
r 359 da Rugiiriinmektedirler.
benimsemiq
ne,yi, daha fetihten once
harekitr, Bat kaynakmeli gizilerinin gtiri.ilmemiq qekilde y.rri iuuttrr"
istilAsr bu tala'nda da yankr brtakmrqir.. Trakya'nrn sistemli Dimetoka (Didyrihte baqlamrqtrrss. Floransah M. Villani'ye giire36,srrasrnda Tiirklerin
taarruz
meteichon) ilk defa geqici olarak r 359 da bu
Istanbul surla' karyyll
aynr
akrncrlari
ititft
ve
diiqmti!"
eline
38.
srnda gortinmiigtil
Edirne fethiyle
Gerqekte osmanh kaynaklan da, Murad idaresinde
neticelenecek olan
biiyiik taarruzu
onlar'
l6tl I359 yrhna korlar' Ancakhataya
aynr yrt iginde gostermekle
iini.inde andrfr Osmanhlar,
istanbul
da
dtrq.ri.r.
"Istanbul'a
Osmanl kaynaklarrrru iJt". 7fu1ry5g de Murad idaresinde
olmahdrr'
giziler
gelen
yakrn,, bir kaleyiBe ve!orl,, hisartn, kugatmaya
kadar- stiren bu harekatr,
bi.brrE.rt yrl
'Villani\rin
r35g.
'ii4urud,
Istanbui istikametinde Qorlu iizerine yiiriidii$U zaman,-Bizans'ta
qekilde bir yankr
kendini g6steren panik gok *,rht.*.I ltalya'da bu
karqr harekitta
Edirne'ye
asrl
taarruzu,
bu
,yurrarrrrirqtrr. Fakat Muiad
gayesile
gi*r"i isiurrbul tarafindan gelecek bir hi'icuma karEr korumak
Edirne
istanbul
Batr'ya donecek,
]up*uttu idi. Qorlu'yu aldrkian sonragahgacaktrr'
yoi, tirerindeki di$er kaleleri almrya
riviyetleri daha
Bu harek1t tizerinde Osmanll t.luyi.rAmelerindeki
dayanrr ki'
rivayete
ana
iki
ashnda
rivayetler,
yakrndan tahlil edelim. Bu
sonra bir
firiri Aqrk Paga-zide 'nin, difieri ise Ahmedi'nin ve ondan verdikRuhi ile;t\eqri'nin en mufassal versiyonunu
Eoklarrnrn kullandrfr ve
leri riviYettir ao.
ftitfihata
Her iki Osmanh riviyet grupu, Murad'rn Rumeli'de btiytikal'
Fakat
verirler
olarak
giriqtigi tarihi 76r (e3.Xi.r35g da baqlar)
seke,Der|Jebergangder osmanen nachEuropaint4. Jh.,Jahrb.f.d.klass.
+76'5o.4'
Altertum,
30 Fr. Babinerri ir;u,igt, t' 4O (M' Villani 1363 yrhnda 6lmiigtiir)'
36J. Drae
XXXI (t9t3),
s?
oruc,a giire (s. eo) Dimetoka H. z6o
s8
Ostrogorski, 478 (Villani'yi
se
Krt.
ao
Bu iki riviyet grupu
(g.XII.
zikreder)'
Giese negri, s' eo'
Anonim Teodrth,'hakkrnda
r35B
bak. benim, The
s. r5l'r67.
-2+.x.
Rise
of the ottnman Historiograph|,
tz6-271 Anonim Tcuilrth-i Al-; osm6n' Fr' Giese
Osmdn, Fr. Babinger negri, Hannover 1925' s' 20;
.r Arrk pagz. Atsrz negri, s.
negri, s.
Xqri,
ll I Oruc,
Gihanniimrd,
Teudrth-i
Al-i
r359) da fethedilmigtir'
I, Fr- Taeschner ne;ri, Leipzig l95l' s' 52-53'
FETHI
t47
aynr kaynaklar, umumiyetle Murad'rn aynr yll iEinde tahta grkmrg
oldu$unu zannederler. 1359 da Murad'rn, kardegi stileyman ve babasr
Orhan gibi, daha babasrntn sa$h$rnda devletin btiyiik mesuliyetlerini
omuzlanna ytiklenmig olmasr, onlarr bu hataya siirtiklemig olmafudir. Ruhi
riv6Lyetinde ise, I. Murad'rn tahta grktrktan sonra srrplara kargr yap acapt
Rumeli harekAtiyle bu seferin karrgtnlmrq oldu$u dtigtinulebilir a2. AFS'da bu noktalarr tartrgma konusu yapaca$rz. Eweli iki riviyeti verelim.
AErk Paqazade riviyeti krsaca qoyledir: orhan ciltince Murad
"Dc$ru Bursa'ya geldi". Karesi'den ve kendi vilAyetinden asker topladr.
Lalasr $ahin'i yaruna ahp Gelibolu'dan gegti. Do$ru "Ban atoz,, as hisarr
tizerine ytirtidii. savaqsrz aldr. oradan eorlu'ya giderek giddetli bir
savagla zaptetti. Hisarrnr yrktr44. Sonra "Misini" hisarr cintine geldi.
Bu kalenin Tekvuru kaleyi teslim etti a5. oradan gdziler .,8 u r g o s',
(Ltile-Burgaz)'taldrlar. Igindekiler kagmrEtr. Kalt,sini yaktrlar uu (4g. nau;.
a2
Ruhi'nin metni igin bak, s.
as
Agrk Paga-zdde'de (Atsrz negri, rz6-18; Giese negri, s.4B-5r),
I,
52i Unat-Koymen negri,
yazrn,
s. 20 ve Manisa yazm.)
(Taeschner,
Oxford
r4.
basr giineyinde sahilde Panados (bugiin
I,
s. l9a)
):llLl.
:ril.;
j:b.ve
Negri,de
Oruc,da (Babinger negri,
Bu kalenin Tekirdap (Rodosto) kasa-
Tekirda[ il merkezine bafh Barbaros bucagr)
oldug'u tahmin olunabilir (krq. Fr. Babinger, ibid.,
{a Qorlu (eski ga$da X0pa},},ov ve Bizans devrinde43).
T(oupou},},6q, Tupo}.6r1) hakkrnda
1433 de B. de La Broqui dre'in (vo2age d' outremtr, ch. schef., ,r.gri, paris
rg9z, s.
169)
miigahedesi, osmanh kayna[rnr teyit etmektedir: ,,Jc abu d wu uille qrc
l'on nnmme Chourleu qui a csti assis bonru par semblant, car les Turcs I'ont abatue ct cst repeuplle
de
GrccsetdcTurcs". Evliyi Qelebi'dekikayrtiEinbak.H.
J. Kissling,Bcitrdgczur Kenntnis
Thra*bns im t7. Jahrhundnt, Wiesbaden 1956., s. re.
aBAgrk Pgz.ve Negri'dej*. (Misini); orucveAnonimler'de;--.r
tu
,V
(Misin);
devrinde Messene (Meocava) (bak. Babinger, s. 4g-#.; Kissling, s. 15, not 6z). H.
938 tarihine dofru yazrlmrg bir Gelibolu tahrir defterinde (Ba!vekalet Argivi,
Tapu No. 167) Misini kale hakkrnda qu kaydr goriiyoruz: 'a^li
inrj_p ,:lLi7l
Bizans
t..-lLar,sa*' JYJI f ; ,Gr.'-
Bugiin eorlu ilgesine ba[h Misinri,dir. B.de
LaBroquidre'in (s. t&g) Mbterio geklinde
kaydettigi bu kale hakkrnda verdifi bilgi,
Osmanlr riviyetiyle uygunluk halindedir: "dc ld je ala2 d urc aillc qu l,on nommc-Mistrio
qui cst une pctitc place fnmle et n'y demcurcnt qtu Grecz excepti ung Turc ti qui grant
Turc l,a
donnic". Mtibadeleye kadar Rumlarrn oturduSu Misinli, buglin Rumeli gcigmenleri
tarafindan iskAn olunan 3oo haneli bir kiiydiir. Kale duvan halA ayaktadrr. g.[. a. M.
Mansel, Trak2a'nn kiiltiir ae taihi,lst. rg38 lev. XXIII.
'6 Burgaz, sonralarr Qatal-Burgaz ve Liile-Burgaz (isim ve gehrin eski tarihi
igin bak. Kissling, s. 16). B' de La Broquidre Q7o) keza Osmanh rivAyetini teyiden
EDIRNENIN rnrHl
HALIL INALCIK
I4B
fethetti$i "Burgos" ta07
Obtir taraftan Hacr ltUegi Meriq kenarrnda
idi' O' nihayet bu kalenin tekvurunu
yerlegmirs, pirr,.totu;y' "tt'q;tmakta
teslim etmeleri iizerine kendisini serbest
pusuya diiqiiriip .ri, old, ve kaleyi
brraktr.Yinebutarafta,MerigvadisinderGdziEvrenuz'Keganhisarrnr
ipsata'vr srktEtrrmakta idi(aa' Bab)'
il;;;;u'
rs
Eski (Baba-Eskisi)'ye geldi' Hisarr
Murad, n,rrgorl,ur, (Ltiie-Burgaz)
(N.lri veryaktrlar
idir.,.'y. kagrp srg,.,mrqlurdr.
.Kaleyi
".l.hu
oradan
N{urad
iethettiler'
r,irur,
siyonunda). Ci"r;;; ti, ruE
boE
buldu. Halkr
Lalasr
biiyiik kuviizerine gonderdi' Di'iqman Edirne'den
ae' Yenilen di'iqman d<intip
$ahin,i askerle Edirne
Briytik bir savaq 6ldu
vetlerie Erkrp ona;;ut geldi.
Muve Gizi.Evrenuz gelip Sultan
Hacrltuegr
hisarakapandr. B" ,;";"
tagkrn
zama;rr
o
Merig
geldiler'
rad,la buluqtular. Oniine diiqiip Eiirr,.'y.
'ftu|t$a binip kaEtr' Enez'e gittisl'
gec.leyin-lit
vuru50
idi. Edirne TekgJhrin kaprsrnr (oruc, Manisa
sabahleyin bu habe, drry,ri.rrrcu iE.rid.kiler
yrhnda
teslim- ettiler' Bu{etih' 76r
Kumkale Kaprsr'"t)
niishasr:
";;p
oldu (45. Bab).
AnonimlerveOrucburivlyetidahakrsanaklederler.Birkrsrm
srktqtrrarak' boyle'
Anonimler, Ahmedi'nin
der
ki: ,,Et de lit,ie
demeure que
Turcz."
uins
ti
I.
N{urad'a ait krsmtnr araya
unc ville que l'on nomme Pirgasi
Broquidre, buraya
Misterio (Misini) ,e pi.g^ri
qui
n'jt
est aussi tous les murs abbatus el
tuau, g.tiigi yol i-iz.erinde
(Burgaz)
olu.i
geqtigi
yerleri Qorlu'
gdre
osmanh rivayetindeki aynr srraya
zikreder.Istanbul.Edirneyolunun,43ot.,d.deaynigi.rzergihrtakibettisianlagrl.
*"0:10;]*etoka'nrn
yolu iizerinde bulunan Kulelii-Burgaz
hemen dofusunda Edirne
gt8ligti Stltli Burgaz veya llbe!i
bugiin Phltion. Evliyi Qelebi'defV"'
tepedeki biiyiik kule
o*., s. eo, 93) oiabilii iola hakim bulunan
i
K
aIes
1Kar9,
Boulgarophygon'udur (lik. Babinger, 5r-5e
(s'
rToJ B;;t;At" sonra zikredilenZambry'Baba-Eskisi
ling, 4o-4r). Broqui!'"'dt
da yrkrlmrg buldu'
"-1?
ve Kiss-
ffi;l,"oi?jjlr,,,".n
(Babaeski) olmahdrr' O, bu kasabanrn-s"'lu"t'
r4t a) savaq yerini Sazlu-Dere
4s ldris (Hcg BchiSt, Topkapr S' Krit' Hazine t655' v'
bu krsrmda Neqri'yi izler ve
ldris
I,7z).
T6cii,t-Tea6rth,
olarak gosterir (krg. onian alan
zikreder'
ahilerini
her iki riviyeti verir' O, Ne 9ri gibi Ankara
Tekuutu)' Hoca Sa'deddin'de
60
(Manisa niish.) .r.rJN O;tU (Adranos?
Oruc,da
(I,
idi'"
, l'Edirn' Tekvuru6 aJ;'ril (Andrine?) demekle meghur
veya Ino-z . jr'rl)
br Bugiin Kegan'a ba[' Enez bucafr. Keza E,ro:,.lr.o"
veya flotrooBpia
?e)
Atvo6 ve Eski-Qafida 'A{uv$o6
gekillerinde yazrlmaktad,r.-BirurN devrindz
(bak.Babinger,ibid.,49).Edirnel'eMerigvadisininEgedenizinemahreciolanbu
Mora ilhak olunduiu zaman
onemli liman ve tuzlalarrri mukataasr
Fatih ievrinde
DespotDemetriusPalaeologus,atahsisolunmugtu(bak.TV,yeniseriI.l(1955)'134).
iht Co"q"t'o' and his time" Speculum'
Enez,in fethi hakkrnda bak. benim "Mehmed
XXX3'(196o),42'Enez'leEdirnet'u""'dtMerigi"izerindegemiileulaqtrrmayakrn
zamanlara kadar YaPrhYordu'
t+s
ce her iki riviyeti vermiqtir. Yalruz Oruc'un Manisa ntishasr, Edirne
fethi igin yukandaki riviyeti izliyerek H. 76r tarihini, fakat aynr zamanda
Takvimlere giire H. 762 tarihini verir.
Agrk Paga zdde riviyeti l\,Iurad'rn 76r/r35g de kardegi Siileyman Paqa yerine Rumeli'deki ug kulryetlerinin bagrna gegtikten sonra
giriqtigi sistemli ftituhat hareki.trnr nakletmektedir ve burada olaylar
tamamiyle mantrki bir srra takib etmektedir. $6yle ki, I\4urad, tarihi
Istanbul - Edirne yolu tizerinde belli baqh kaleleri, yani Istanbul cihetinden
baqhyarak Qorlu, Misini, Burgos (Liile-Burgaz) kalelerini alrrken, Edirne'yi giineyden MeriE vadisi i.izerinden koruyan kaleler ve baqhca Dimetoka (Didymoteichon) da uE beyleri tara{indan baskr altrnda tutulmakta
idi. HarekAtrn ikinci ve son safhasrnda Murad, Edirne'ye 55 Km. kadar
uzakhkta Baba-Eskisi'nde karargAhrnr kurmuq, oradan Lala $ahin'i
Edirne tizerine gondermiq, ona kargr Edirne'de toplanmrq olan Bizans kuvvetleri Osmanhlan ptiskiirtmek iEin kaleden grkarak bir savaq vermigler, fakat
yenilerek Edirne kalesine gekilmiglerdir (Murad'rn, halkr tara{indan terkeve Baba-Eskisi
dilmig kaleleri neden sistemli bir gekilde tahrip ettigi
- Qorlu
gibi
kolayca anlaqrhr. Osmanh ftit0hatrnda sistemli bir qekilde_uygulanan
bu ustrl sayesinde, kalelerin, Osmanhlar uzaklaqtr$r zaman tekrar bir mukavemet noktasr halini almasr dnlenmiE oluyordu). Sazlu-dere'de baqarr
ile sonuglanan bu denemeden sonra Murad, Edirne'ye karqr son taarrvz
harekAtrna girigmek tizere bi.iti.in kuwetlerini toplama$a karar vermiq,
Keqan da$hk b<ilgesi ve Merig vadisinde f;aaliyette bulunan Hacr itUegi
ve Evrenuz kumandasrndaki uE kuwetlerini ga$rrmrgtrr. Bunlar, IVfurad'rn
ordusryle birlegmigler ve cincti kuwetlerini tegkil etmiglerdir. Btittin ordu,
ondan sonra Edirne i.izerine harekete gegmiqtir. Edirne'nin, bir muhasara
savaqr yaprlmasrna hacet kalmadan teslim ahndr$r riviyeti de gerEe$e
uygun goriinmektedir. Sazlu-dere yenilgisinden sonra Edirne halkr iEin,
btittin kuwetleriyle harekete gegen Murad'rn ordusuna karqr bagarr
i.imidi gok azalmtE bulunuyordu. Ondan cince Murad'rn, kendiliginden teslim olan Trakya kalelerini (Banatoz, Misini gibi) ya$ma ve tahripten
korudu$u ve halkr yerinde brraktr$r, fakat itaat etmeyenleri fetihten sonra
va$ma ve tahrip ve halkrnr esir etti$i de 52 malfimdu. Murad, Istanbul-Eciir62 Osmanh devrinde Trakya'da Rum niifusunun biiytik bir mrktara vardr$r kasabalar, denebilir ki, daima sulhan ahnmrq yerlerdir. Meseld teslim olan Miire fte'de H.
gz5 tarihli tahrir defterine gcire (Bagv. Argivi, Tapu Def. No 75, s.3BB) ro7 Hrristiyan hanesine kargrhk 4 Mixliiman hane vardr. Miirefte ve onun gibi bir krsrm
Hrristiyan kdyleri vergi bakrmrndan da farkh bir muameleye tibi tutulmuglardrr.
'anuaten, yani zorla ahnmrg yerlerin, umumiyetle, ger'an halkr esir edilmig ve toprafr
ve emlAkr Mi..isliimanlara gegmig oldugundan, bu gibi yerler siiratle Miisltiman kasabaiarr
HALIL INALCIK
I5O
EDIRNENIx
ne yoluna tamamiyle hikim bir duruma geldi$inde Insianbul'dan bir
yardrm gelmesi iimidi yoktu. RivAyete grire Bizansh kumandan Merig
iizerinden Enez limaruna kaEmrgtrr. Gergekten burasto o zaman Edirne'den
Istanbul'a kagabilmek igin kalan tek yoldu. Nihayet yukarrda giister'
digimiz gibi, ihtiva ettigi toponimik ve topografik veriler ve bunlarrn
B. de La Broquidre'in grizlemlerile uy$unlu$u, bu riviyetin gtivenilir bir
kaynak oldu$unu ortaya koymaktadrr.
Ikinci rivAyet grupunun en tam ve mufassal versiyonunu nakleden
53 bize Murad'rn ctiltrsundan sonraki olaylar aynen giiyle
Ruhi'de
anlatrlmaktadrr:
.
.l\& ,;. oFJJI i/.
)ls'
dUIJI
Jlr-l
.rk i
: CUll
-..ltllr
CJ-J a)t-r, cSQ Jrl ,l.rL;> >tT ,-,17-9i 4'. ;t;-.191 l-t>/ OS?
dV dttl- i^-LflJ ly-Yl .rLbL &ul rlll.r,ti olsjs1.r!-l j1.Vl 6s;l
)lf
s }!>ss+{ ^s
U. "r.,.i\ 0tLL ,lt)Ul dtbl- *:{ Jrl
,,"
-dt-
jl)bl t (V;F 6.tlf UJ*
ill-tll ci. )lt, ,SiV
"rl& .,'.
,!rul c-# os+&sl s yJJ,-l :! C;\" d-r?.! ty ?t)r;J{ )J^a|J.-l ,lK,1
d3J-rr a{ 6til rl: [9 ] J*" o\rs s. *-L-t"-l ir;I, csilo dt- >l-2, JUI:ti, e OL, ,lf 0.rrl ,iLit J a\ae c))re *Jrl tlJb lV €"ojlrT
al;:L., sdp,r-ll 9t;{ 6tJ9l JIJ-lYl (W, o Jtll air..,r-l, L.tc; ..,31-el
g;:;-Ul b o1l,?1. o)4?rl"i ofis C-lF r. ?t*-l g )Ui J Ue o>1u31.
A-.,,sJa 7. oJ;7.1 iltr;;l*lfl ,rV 4itJl t i;t,'.l-z.l {il rJti S :I-t;+,
?s'.si ,6s Jt++\4' eLl S"rl ,.-jej J'lt af.S4U- JsV t.s
d1l -lto 4::^l*, 6ltrt t_l*,' t a;l:L- j orIXtiV 9 a^le ;fal ilse
l)b o-,,1r{..,1 ?J{ cL-l ;rt 4r;r Js; orls* i.lJl ,-r cs-t:,.l ,,,12!)
dYJl o4l-tr
r.ernl
,5)6 !Vst.!.,Kt 6rb olrt oJ,,3seriy a(-Kf;o:t:ilJi otf U o.r,l
.-f .,iJJl *e7t ul-p -:{ ,;sl S_ii, *Lle.: ;tf*31_r; oK)ar; ,t,
irJul ,-r . ,!o,29t,Lb- &* orlil.L^ y-l-rr-l cr_tV tSVss.:lK d)<^o
;tj:;l dl-l 4) lt r;Jr,:-)t-ii -l oJ:--Ue ':Jr;t,l Jrl ot- .:l-r, JtH--,
llrf c9Lt" s-i;: dl ekl i, .rF, rg>L_ Jr,J]t eUt tr, 4rul
tstKtt)'r''l&'.r*j tri.: i; a*,-l .lrl f Sr\rr-, ?lsrggi g;)t€i e
oJ;i-r6'+;r- ylJr.l o.r:fty, rlert, allrt ,-el)bl ?:.1,,-l
a-li gly Jri-l
qtlA 4K;l d;lb t u.sV o;irb'
1ss ?JJr.t i. 4r<-*e rJ;<k JyJl
Li c,t\9,[r.l ,.79.1.1 y{ elyt ,-rYll -raV,.-r-2,5,_ i-..
E C'Jsl
f-l_l
jl
tf csJul go ,r;r :tK o;!ie'l JtbI*, rlJl ig.ul Cl 'ori)l yr-Ul
dlll lrt./:$.1
$r(*".lrlf u.6ss.'an,tss 4JJ,..-:ite t rl1y.w"t ig,
. o-tla G:. ui.!I )t 6*. cs-b-l g"l.l-d:rl ?st' 0/*^J -er
-t15
l -,1:.rcr;l J 4tlf a^o^lil 'J .-, dV ;[;:lr^ JtLl-u-)-U g"l-i! ,fr:l -,.e-rrl ,!; l, a:-,ltl ur:, gt- .:lr, dUL os?
AV g. r{.."n j-u{ y.rJr-l !) .-ut- 5 .)ib)ri , ?!)i ci o)lu,r.
n....cSJll +:b 4:^^[l Jt'?s+{ cb-l gl: d:rnf: V:J-l
t'
Negri, bu iki rivAyeti ustaca birbirine eklemig, evvel6. Murad'rn ctiltr-
sundan hemen sonra Ahmedi - Ruhi riviyetini nakletmig, mtiteAkiben
Edirne fethinde AErk Pagazide rivayetindeki olayla.r, k.onol,ojik bakrmdan
ondan sonra vuku bulmug gibi, ona eklemiqtir 5a (onun bu tertipte yaruldr[.rnr
gcisterece$iz). O, Siileyman Paga'nrn oltimiinti
76o olarak dtizeltmek istemig
ve Agrk PaEazide riviyetini "Esahh oldur ki oilu sulq,*an pasa iki a2 tjnden
aefat etmistir" diyerek tekrarlamrq bs ve Edirne fethini yine Agrk paia-ztde
5a
Ruh i ile miigterek (s. St): "Ittifak bir
grin
kavuStu',; ve s. 5z: ,,Legker
Sultan-iiyi.i$ti'ne gelip etrafinr fethedip',. Bu ikincisinde Ruhi
ile miigterek olan kaynafrn daha mufassal bir varyantrnr kullanmrg gciriiniiyor. Kalan
krsrmlar tamamiyle Agrk PagazAde'dendir (Ne;ri, Gihdnnilmd, I, Fr. Taeschner,in trpkr
cem'edip diledi
ki
stiresi iginde olmugtur.
bastmt, Leipzig,
Burada Oxford Bodleian Kiitiiphanesi (Manh MS. no. 3r3) niishasrnr kullanryoruz.J. H. Mordtmann tarafindan Ruhi'ye atfolunan bu niisha ile diler niishalarr
(MOG, II, s. reg-r36) kargrlagtrrmak suretile bu m0stakil riviyetin tam olarak meydana grkmasr Osmanh tarihinin ilk devresi tetkikleri igin zaruridir.
Unat ve M. A. Kiiymen'in metin
I95I, 5I-53).Th. Menzel'in buldu[u
halini almrgtrr (r433 de Burgaz hakkrnda B.de La Broquidre'in dikkate deSer miiqahedesi
igin bak. yukarrda not 46). Tabii sonralan, baqka Amillerin etkisi altrnda, Miisliiman
veya Rum niifusu gof'unluk kazanmrg kasabalar da vardrr. Fakat bu, uzun bir
68
zarr,an
r5r
B9B tarihli bu mi.ihim niisha, F. R.
tesisi yohyle yayrnladrklan metinde (Kitdb-t Cihanniimd, Ankara lg49) kullanrlmamrgtrr. Biz burada daima Menzel niishasrnr zikredece$iz.
56 A$rk PagazAde (Fr. Giese nepri,
Leipzig tgzg,s. 46).
rr.er:f J'rl dTJsl i.r;l
$:l {::3, J} 7-t
n
r52
HALIL
lNerctr
riviyetine gdre nakletmigtir. Ancak burada da tarihi 762 olarak diizeltmiqtir. Negri, g{iphesiz Siileyman PaEa'mn oltim tarihi olarak Aqrk Paqazide'deki gibi 758 tarihini vermiq olsa, ondan iki ay sonra oldti$tini.i soyledi$i
Orhan'rn da o tarihte dlmtiq olmast ve Murad'rn 758 de tahta gtkmastnt
kabul etmesi gerekirdi. Halbuki o, 758 tarihini, yine Agrk Pagazide'nin bir
ntishasrndan alarak Bolayrr fethi tarihi olarak gcistermiqtir; ondan sonraki
ftittrhat igin "Bilctimle mezkfiritrn fethi tamam bir yrlda oldu" diyerek
bir yrl kabul etmiq ve Siileyman'rn vefatrnr ise mtiteakip 76o yrh olarak
tesbit etmigtir. Murad'rn ctilirsu ve Ankara seferini Ruhi'den ahp ilAve
etti$inden buna da bir yrl ayrrmrq ve ondan sonra Rumeli'ye gegiP Edirne'yi
fethetmesi tarihi olarak 762 yi kabul etmiqtir. Neqri'nin bagka yerlerde de
bu qekilde kaynaklarr arasrndaki uyuqmazh$r gidermiye gahqtrfirnr biliyoruz. Bu suretle eski iki riviyet, yani gerek Agrk Paqazide gerek Ahmedi Ruhi rivAyeti Edirne fethi tarihi olarak 76r tarihinisG verdikleri halde
Negri bu riviyetlerden ayrrhp 762 tarihini ortaya gtkarmrqtrr 5?.
Bu noktayr iqaret ettikten sonra, qimdi Ahmedi - Ruhi riviyet grupunu
tahlile gahqahm. Ruhi rivAyetinde esas olaylar qoyle srralanmrqttr:
r. Orhan oltince devlet biiyiikleri o$lu Murad'r tahta gegirdiler.
- Ctiltrsunun ilk giinlerinde ona karqr isyan edenler sonra itaat
2
ettiler. Durum dtizeldi.
3. Murad Kapluca'da bir imiret ve medrese yaptrrdr.
4. Ondan sonra istedi ki, Rumeli'ne gegip "IJngurus'a gazi ede"
($iikrullih Bchcetti't - Teadrih'de "Laz ve Ungurus"). Fakat o srrada
"Yukaru Rtrm'da olan miiteferrik Be$ler"in (Behcetii't'Teudrih, Mehmed
b. Hacr Halil ve Negri'de "etrAfin miilfikti"), kcndisi Rumeli'ne
gegince Bursa'ya taarruz edeceklerini iigrendi.
5. Bunun tizerine ordusryle "ti R0m haddine yetigtip z2rhir olan a'diyr
kesredtip il ve vilAyet" zaptetti. Ankara'yr fethetti. Oradan Sultan- Oyti!ii'ne
(Sultan - Onii, Eskiqehir) gelip onu da fethetti ve Bursa'ya dtindii.
6. Tekrar asker tophyarak Rumeli'ne gegti. "Srrf legkerin sryup Edirne'yi fethetti yedi ytiz altmq birinci yrlda."
66 Anonim Teudrih-i At-i Osmdn (Fr. Giese neqri, Breslau 1922, s.
3r) ve Oruc
(Babinger ne;ri, s.2r,93) 76r tarihini verirler. Daha yeni bir kompilasyon devresini
temsil eden Ke mal Pagaz6.de, Negri'yi takib eder (Siileyman'rn kaz avlarken
olmesive iiliim tarihini Neqri gibi H. 76o olarak vermesi, bak. Nuriosmaniye k0ti.ip.
yazma 3o7B). Bu tarihci, Anonim'leri de kullanmr$trr (Siileyman Pa;a'nrn vasiyyeti ve
"kiiffirrn" Kavak-Tuzlasr'na grkmasr riviyeti). Idr is, Negri'ye tibi olmug ve 764 yrhnr
vermig, Ati lKtinha'l-ahbdr, V, +S-+g) ve Cennibi (eyi bir niisha Edirne Selimiye Ktit.
no. r569 v. 7oo) Ruhi'yi takibetmiqlerdir.
6? Oruc'un da Manisa niishasrnda
762 tarihini verdigini g6rmiiqtiik. Negri ile Oruc
arasrnda bir mi.inasebetten ziyide her ikisi igin Takvimlerin kaynak oldufu dii]iini..ilebilir.
EDIRNE'NIX
rnrHl
r53
7 . Ondan sonra o$iu Yrldrrrm BAyezid'i lalasr Timurtaq Bey'le Bursa'da
koyarak tekrar Rumeli'ne sefer yaptr ve "Srrf iklimine mtteveccih oldu".
Neqri, bu riviyeti daha krsa nakleder ve Ankara Ahilerinin nasrl
karErladrklarrna dair bir rivAyeti (Menzel yazmasr s. 52: "derler ki. . .
krrrhgursrz") buna ekler. Ahmedi, $iikrullah ve Mehme t b. Hacr
Halil, I\4urad'rn ci.iltrsunda Halil-i Qenderi'yi vezirlige getirdigini
ki, bu Ruhi'de
yoktur 58. Di['er taraftan, Ruhi'de G ve 7
numaralarda iizetledi$imiz olaylar da Ahmedi, $iikrullih ve Mehmet b.
Hacr Halil'de yoktur. Yani, onlar Ankara ve Sultan - Oyiifii fethinden
sonra hemen Karaman seferine gegerler ve Srrplar'a karqr bir seferden ve
Edirne'nin fethinden bahsetmezler. Ruhi ile birlikte btittin bu kaynaklarrn
mtiqterek olduklan noktalar r. Murad'rn ctiltrsunda kendisine karqr itaatsizliEe sapanlan tedip etti$i,2. Sonra do$uya "serhadd-i Rfim'a" hareket
ederek Ankara'yr ve Sultan - Oytigti'nii fethetti$idir. Mtiqterek kaynaSrn
kaydetmiglerdir
baghca bu olaylarr ihtiva ettigi dtigtintilebilir.
Murad'rn tahta ctilfisunda kendisine karqr gelenler, Ahmedi'de:
"Oldular yagr ana kardaElarr
Kamunun bitti elinde iqlefi"re
geklinde ifade edilmigtir.
uzunEarErh'ya giire, burada "kardaqlar"dan maksat, Nfurad'rn kardeqleridir60. o, Murad tahta Erktr$r zaman $ehzade Halil'in ve lbrahim'in hayatta olduklanm ve Anadolu'da muhalefete kalkrqtrklarrnr tahmin
etmektedir. Halil'in ne zaman oldtigti hakkrnda kaynaklarda bir bilgi
yokturcr. o, e$er bu tarihte sa$ ise 16 yaqrnda olup lznik sanca$rnda
bulunmug olmahdrr 62. Osmanhlarda, eski Ttirk inanrErna gcire hfiktimdarhgn kime aid oldu$unu Tann tayin cder 63. orhan'rn ciltimiinde
68 Negri, Bursa Kadrsr Hayreddin'in "Kadr askerlige" getirildi$ini
siiyler, b<tylece bu noktada Aqrk Pagazdde'yi takibeder. Ahmedi ve Mehmed
Hacr Halil
ise Qandarlt'ntn "Vezirete" getirildigini iraydederler. Bu ihtilAf igin bak. ilerde Mehmed
b._ Hacr Halil,
-bu tevcihte, Abdiilkadir GilAni hulefAsrndan Mevlina $eyh Fahreddin'in
b.
rol oynadrirnr belirtir.
50 Atsrz nqri, Osmanh Tarihleri, I, lst. 1949, s. r5.
60 Osmanh Tarihi, I, e. baskr, Ankara 196o, s. 16o. P. lVittek'e gore
((ur
Cle-
schichte Angoras im llliltelalter, Festschrift G.Jacob, Leipzig, r932, s.352-3) kardaglardan
maksat Milsli)man komsulardr.
tt N. Jorga (GOR, I, zoz) Halil'in, babasr Orhan'dan once Oldti$iini1 yazarsa da,
bu htikme nasrl vardrfr belli deSildir.
6? Bak. N. Gregoras; H.
77 de vazrlmrg bir Takuim (O. Turan negri, 72)
Orhan ile Halil isminde birinin aynr yrlda, 763 de dldiiklerini kavdeder. Ancak O . T u r an
.4 UT 'UT J+ i "Atabeg Halil ASa" okumuqtur. Bunu kontrol edemedik.
03 Bak, benim, Osmanlilarda Saltanat Verdset Usfilii ae Tijlk Hakimj,et
Tetilkkisi\le llgisi,
Siyasal Bilgiler Fak. De rgisi, XIV - I (igSg).
t5+
EDIRNENIW
HALIL lNarCte
(Mart r36z) Halil'itutan grupun,onu, babastrun yerine Sultan ilin etmiS
olmalarr tabiidir. Yukarrda iqaret etti$imiz gibi, Bizans Imparatoru da
tabiatiyle Halil'in Osmanh tahtrna oturmasrnr istiyenler arastndadtr.
Obtir tarafta, o zarnan 36 yagrnda olan Murat 6a, Rumeli'de devletin esas
kuwetleri bagrnda bulunuyordu. O, Trakya ftitfihatiyle biiytik bir tin salml$tr, ve giiphesiz Bizans'a kargr saval ve fiitfihat politikasrnt temsil ettiginden gAzi gevreleri tarafindan desteklenmekte idi. Ozetle, o zamanki
Eartlar, kardeqler arasrnda Osmanh tahtl iEin bir mi.icadele cereyan etmig
olabilecegi di.igiincesini hakh gosterebilir. Ancak, Murad'la Halil arasrnda
taht igin mtcadele oldu$u bir tahminden ileri gidemez. Kayna$rmrzrn
aErkca bildirdifi'i ye$Ane qey, Murad'rn ciiltrsu srrasrnda Anadolu'da kargaqahklar Erktr$rdrr. Bu riviyetin manztm ve krsa bir versiyonunda (Ahme-
di) bu isilerden
kardeSler geklinde bahsedilnr.iq
olmasr, geqitli yorumlara
elveriEli oldu$undan kesin bir delil sayrlamaz.
Orhan'rn oli.imti, di$er taraftan, Ankara'yt kendi .hAkimiyet sahasr
bir firsat sayrlmrq olmahdrr. Eretna
o$lunun hareketi hakkrnda daha kesin bilgilere sahip bulunmaktayn.
iqinde sayan Eretna-o$lu tarafindan
Ankara, Osmanh iqgaline kadar Eretna devletinin hAkirniyet sahast iEinde
sayrhyor ve burada Melik NAsrreddin BahtiyAr Be$ isminde biri hAkim
bulunuyordu6s. Eretna'ntn oli.imtinden (t352) uu sonra o$ullan arastnda
mi.icadele grkmrq6? ve Osmanhlar bundan yararlanarak t35+ de68 ilk defa
Si.ileyman Paqa idaresinde Ankara'ya bir sefer yapmr$ qehri hikimiyetleri altrna almrglardrr. Ankara'da Sultan Alieddin CAmii tizerinde
Orhan zamantnda Lu'lu' (yahut Lulu) Paga'ntn koydurdu$u H. 16Z
tarihli kitabe 6e, Ankara'ntn, her halde r 362 Martrndan once heni.iz
Yeni bulunan Takuimler (bak. Tarihi Takuimler, O. Turan neqri, Ankara t954,
s. 16,5e) onun dofum yrh olarak gclsterilen I3c6 yrhnr teyit etmektedir'
05 H. Edhem,Diluel-i Isl6mi7e, Ist. r9zl, s.384; H. Hilsameddin, Amasjta Tarihi,
III, Ist. 1927, s. 4o, 63, 65'
0a
A.
H.
H.
60
Hiisameddin, ibid.' 42.
Tevhid, Beni Ertena, TOEM, IV, s. 16'
6?
Tevhid, ibid., s. rB.
Hrisameddin, ibid., s.
68 Bak. P. Wittek,
NdsrGeschichtz Angoras,
347. Eretna'nrn kiigi.ik
/ur
M; A.
s,
oflu
reddin Mehmed Bey babasrnrn yerine Sultan oldu ise de, H. 754 sonlarr veya 755 yrh
(rf:+) baglarrnda kardeqi CAfer, Kayseri'de beyliSini ilin etti. Karaman o$lu Siileyman,
Ir{ehnred Beyi destekledi (H. Hiisameddin, 48-49). Ankara'nrn Orhan zamantnda
fethedilmig oldu$una dair gu resmi kaydr (H.867 tarihli Ankara mufassal defteri, Bagv Ar;iv.
Tapu No. g) nakledelim : "Ayaq'ta Ahi BAyezid giftligi, kadimt'l-eyyimdan vakf ohgelmig, elinde merhOm Orhan Bey ve Gizi HtdAvendigAr ve Sultan Mehemmed bitileri
vardrr. Elhileti.i hdzihi Ahi BAvezid oglu Ahi Elvan vakfiyyet iizere mutasarrtfttr."
og Bak. N{. Akdag , Ankara Suttan Alileddin Camii Kapunda Bulunan Hicri 7fu Tarihli
bir Kitabenin Tarihi Arumi, TV, yeni seri l-3 (196r),372, levha II. Kn' M. Galib, Ankara,
I, Ist. t14t, 47.Ug satrrhk bu kitAbenin tam metni gudur:
FErnl
r 55
Osmanlrlara tabi oldu$unu kesin bir Eekilde ortaya koymaktadrr. Halbuki Osmanh rivAyetine gcire, Murad, Ankara'yr bir sefer neticesinde yeniden fethetmek zorunda kalmrgtrr. O halde, Ankara, rg1z Martrndan sonra Osmanh hakimiyetinden Erkmrq bulunuyordu. Bu da, agikar
surette, Orhan'rn ciltimtinden sonra Osmanh tilkesinde kendini gosteren
kararsrz durumla
ilgili
olmahdrr.
Hiiseyin HtisAmeddin'in bu tarihlerde Orta Anadolu ve Ankara ile
ilgili olarak verdi$i bilgiler durumu oldukga aydrnlatmaktadrr.
H. ZSg yrhnda 70 Karaman-o$lu AlAeddin, Eretna-o$lu Mehmed'i
beyligine geri getirdi. Bciylece Karaman-o$ullariyle Eretna-o$lu Mehmed
Orta Anadolu'da tekrar i.isttin bir duruma gelmiq oluyorlardr. Bu esnada
eski Ankara Beyi BahtiyAr Bey de Ankara'yr veniden ele geEirdi ve Osmanh
topraklarrna taarruza bagladr ?r. BahtiyAr B.y, Karamanhlardan tegvik
girrmekte idi. Hiiseyin Hiisimeddin, bunun Orhan'rn dltimti ve Murad'rn
ctiltrsu tarihine rastladr$rnr kabul etmektedir
?2.
Yeni Osmanh Sultanr N,Iurad'rn do$u seferi, Ruhi rivAyetine gcire
"yukaru Rtrm'da olan mtiteferrik Beyler"e 73 karqr yaprlmrgtrr. Bilindi$i
gibi, Osmanhlar Eretna devletine ait sahayt Rfrm adiyle adlandrrmakta
idiler ve 15. asrrda bu bcilgedeki Beylerbeyli$e R,ilm Be2terbeytili veya
Rrtm uila2eti adr verilmigtir ?a. Hiiseyin Hi.isameddin'e gdre, Murad'rn
tjl..t
Lu'lu' (Lulu)
Paga'ntn
J, lJLtl .,t+ l.b ,r .l
d&Yl iULJI d;Il irll ilr. .i cJrr l: .2
Uh-, t4:, t .ijti i:- .ii 4fu .llrb JBrrl .3
Gelibolu'da Egreflti koyi.inde bir mezraayr kervansarayrna vakfet-
tigine dair Fatih Mehmed devrine ait bir tahrir defterinde (Bagv. Argivi, Tapu def.
No. I2, s. 196) bir kayrt vardrr. T. Gokbilgin'in (Edirne ae Pasa Liaan,lst. rg52, 29r)
onu II. Murad devrinde giistermesi dofru olmamah.
?o H. Hiisameddin,
T6z tarihini verirse de Sivas'da yazrlmrg gagdag bir takvim
(O. Turan negri, s. 72) 7Sg tarihini gosterir.
tr H. Hiisameddin, s. 64-65. O, bu bahiste Miineccimbagr'nrn Cdmi'u'd-duue|ini
ve bizim tayin edemedifimiz kaynaklarr kullanmaktadrr.
?2 Ancak o, Orhan'rn <iliim tarihini
76r Recebi olarak gcisterir. Orhan'rn oltim
tarihi r36z Marttrr (bak. yukarrda not I r).
?3 Ankara bolgesinde yalmz BahtiyAr Bev de$il, r5. asrr Osmanh
tahrir defterlerindeki evkaf kayrtlarrndan isimlerini O$rendigimiz bir takrm mahalli beyler vardr. H. 867
tarihli Ankara tahrir defterine gdre (Bagv. Arqivi, No. g) Ye$en Beg oSullarr, Diindar Bey
o$ullarr, Emir Yakub o$ullan, Kozan Bey ofullarr, IJlu Bey ogullan, Bikiri Bey, Abdullah
Bey, Siileyman Bey, Mahmud Bey o$ullarr Osmanlr fethinden 6nce Ankara bcilgesinde
tanlnml$ ailelerdi.
?a Bak. Negri, Taeschner negri, I., s. 87, t++. H. Hiisameddin'e
gbre
(s. r42, r45) ilk vali, H.7BB de gehzade Yrldrrrm Bdyezid, ilk beylerbeyi 789 da
156
EDIRNENIN
HALIL lxRt-ctr
deger).
Eretna-o$lu'nun bu seferi, besbelli, bir yrl once N{urad'tn "serhadd-i
seferine bir karqrhk olarak yaprlmrq olmahdrr. Onun hedefi Ankara'yr
Osmanhlardan geri almaktt 76.
Ozetle, Ahmedi - $tikrullah - Mehmet b. Hacr Halil riviyetinde, Murad'rn gerEekten ciilfisundan, yani I36z Martrndan sonraki ha'
diseler anlatrlmtEtrr. Edirne, ondan iince fethedilmiq bulundu$undan,
orijinal rivAyeti aksettiren bu kaynaklarda, Murad'm ciililsundan sonraki
hddiseler suasmda Edirne Jethinden tabiatiyle bahsedilmemiqtir. Buna kargrhk
bir derleme olup Ruhi'ye atfolunan Bodeleian ntishasrnda Edirne fethi,
Srrplara kargr bir seferle birleqtirilerek ilive olunmug giirtinmektedir. Yukarrda girstermiye Eahgtr$rmrz gibi, Aqrk Pagazdde rivdyetinde ise, Murad'rn
ctilirsundan cince Edirne fethiyle neticelenen Trakya ftituhAtr hakkrnda
tafsilAt vardrr. Aqrk Paqaz2tde rivdyetinde (a7. Bab) I\4urad'tn Lala $ahin'e
Rumeli Beylerbeyligini, Evrenuz'a Uc Beyligini vermesi ci.iltrs ile ilgili
hAdiseler olmahdrr. O, bu tAyinleri yaparak Rumeli'yi emniyet altrna
almrq ve aynr riv6:yete gole, Gelibolu'dan geqip Bursa'ya gelmiE ve o krg
Rtrm"
ihtiva' ettikleri sa$lam tarihi bilgiler gerEek de$erini kazanmaktadrr.
$imdi, Edirne'nin fethi tarihi meselesini yeniden ele alabiliriz.
***
ki, Edirne'nin fethini
I. Murad'rn I36z de tahta ctilirsu tarihine ba$lamak gerekmez.
Osmanh riv6yeti, Edirne'nin fethi tarihini H. 76r ( z3 Kasrm rg5g- 13
Yukarrdaki agrklamalarla gosterme$e gahgtrk
mutlaka
Ekim r36o) olarak vermi$tir. Bu tarih, yukanda iqaret etti['imiz gibi, Hatil'in
kurtulmasrndan sonra Rumeli'de $ehzAde Murad idaresinde giriqilen yeni
ftituhat harekAtrnrn baqlangrg tarihidir. Bu harekAtrn hedefi Edirn'e idi.
Devatdir Ahmed Paga'drr. Bolgenin Rilm uil$teti geklinde adlandrnlmasr hakkrnda
bak. P. Wittek, Le Sultan de Rfim, Annuaire de I'Institut Oriental, VI, Briiksel
Osmanh kayna$r, yalnrz Edirne'nin aynr yrl iginde diigtii$iinti kabul etmekle yanrlmrgtrr. Edirne'nin H. 762 tarihinde diiEtti$tinii bildiren bir
Osmanh rivAyeti de vardtr. Oruc'un Manisa ntishasrnda (Muradiye KUttiphanesi, yazma 1373, v. 4ra) aynen fu kaydr buluruz: "Kum - kalesi
kaprsrnr agrp kaleyi (Edirne kalesi) verdiler; ol yrl iginde gtineE tutulup
yrldrzlar tamam gtiri.indti, Hicretiin sene 762 Edirne fetholundu. Hicrettin
938'
Zeyni.j'l-Nliineccim b. Si-ileyman'rn 7n Muharreminde Sivas'da
aldrsr Takaim, O. Turan negri, s. 7l:
75
r57
Bursa'da krqlamrqtir. O zaman Bursa'da Kadrasker olan Kara Halil'in
"vezirli$e" tAyin edilmesi de bu hAdiseler srrasrnda zikredilir. Gerkegten
Ahmedi - $tikrullah rivAyetine gore de, Murad'rn ctiltrs eder etmez ilk igi
Kara Halil'i "vezArete" getirmek olmugtur. Kadrasker srfatiyle devlet
merkezinde idarenin en tinemli qahsiyeti durumunda bulunan Kara Halil'i
yeni Sultan kendi tarafina kazanmak mecburiyetinde idi. Kara Halil'in
ve Qandarhlarrn, bundan sonra devlet iginde i.isti.in ntifuzu, kuwetli bir
ihtimalle, onun bu srrada tahtr Murad'a sa$lamak hususunda yardrmrndan ileri gelmig olsa gerektir. Kayda de$er ki, $ehzide Halil'e ait olan
Iznik, Qandarhlarrn merkezi haline gelmiqtir.
Yine Agrk Pagazide riv1yetine giire (48 ve 49.Biblar), Murad, Bursa'ya
geldikten sonra H.766 (zB Ekim 136+- rg Agustos 1365) tarihine kadar
Rumeli'ye geEmemiqtir. Edirne'ye taarruz eden Srrplara kargr harekAtr, Lala
$ahin yalnrz bagrna idare etmek zorunda kalmrgtrr. Murad'rn, ctil0sundan
sonra Anadolu'da ne gibi gailelerle u$raqtr$rnr (r362 Ankara seferi, r363
veya rg6+ de Eretna oSlunun Ankara tizerine ytirtimesi) Ahmedi - Ruhi
rivAyet grupundan ri$renmekteyiz 77.
Osmanh rivAyetlerinin, bciylece, konumuz bakrmrndan bir tahlilini
yaptrktan sonra diyebiliriz ki, bu rivAyetler kronolojik srraya konunca,
kumandanlarrndan Sunkur Paga gelip Ankara'yt sarmlq, BahtiyAr Beyden memnun olmryan Eehir halkr kaleyi ona teslim etmiEler ve Osmanh
Htiki.imdarrnrn hdkimiyetini tanrmrqlardtr. Bahtiyir B.y, Amasya' ya
kaEmrgtrr. Murad'rn fetihten sonra gehre merasimle girerken ahiler
taralindan nasrl kargrlandr$r Negri'de anlatrlmaktadrr.
Di$er taraftan inanrlrr ga$daq bir kaynak 75 Eretna-o$lu Mehmed'in
ertesi yrl,yani H. Z6S de (ro Ekim 1363 de baglar) Ankara tizerine yi.iri.idii$tinti bildirmektedir (Eretna-o$lu'nun merkezi Sivas'ta yazrlmrq olan
bu kaynagrn Orhan GAzi'nin oltimiinii de bilhassa kaydetmiq olmasr dikkate
I
FETHi
kaleme
;: J., jl (f :1 Jle-;r f:t ;l 1t;i\ : q-,r*tr )-e t, S)c l
-t--:ie ,..r "r^ill ,5! p;.1 J j.-y 1-3 n, ;J-l: tlLll 3 --l- 'J21 J) ,,b". JLr s
j;.,', j;LLi J- il'iil ^j t ,iai J
n
1-* fl gtorit J3-: i
Ifretna oglu i\{ehmed'in mezar kitAbesi (tarihi H. 16ll igin bak. H. Edhem, Ka)'serit't,e
)le) ;ljl
ist. I334, s. t I3.
t6 TBzlr38,o yrhna do$ru Eretna o$ullarrnrn Osmanhlarla mi-inasebetlerinin hali
diigmanca oldu$unu Bazm u Razm'deki bir ka-vrttan (s. r86) anhvoruz. Kadr BurhAned-
$ehri,
?? Ba$rmsrz iigiincii bir riviyet, Dtistilndrnc-i Enoni'de (s. B+) bulunmaktadrr. Yukarrda igaret etti$imiz gibi, bu kaynak, Siileyman'm Oliimiinden sonra Orhan'rn saf,!$nda
$ehzide Murad'rn Rumeli'deki faaliyetlerinden babseder. Bu kaynafrn, Edirne'yi Silleyman
Paga'nrn fethettifiine dair kaydr haRrnda bak. not 6. Di)sfindme, Orhan'rn tiliimi.inden
sonra H. 765 tarihinde Srrplarrn Sazlu-Dere'de bir yenilgisini de kaydeder.
din, Eretna o$ullannrn mirasrna konunca Osmanhlara kargr bu drigmanca politikayr devam
ettirmigtir. Kadr'nrn bir arahk hiicumlannr Ankara'ya kadar ilerlettiiini de bilil'oruz
(bak. Bazm u Ra4n, 3go, 4o8).
I
HALIL lltRt-ctr
r5B
sene 76r
viki' oldu" 78. Burada bilhassa dikkati
EDIRNENIN
geken
nokta, Edirne'nin
giineq tutulduSu yrlda fethedilmig oldugu kaydrdrr. Itt aea Fr. Babinger,
bu noktaya dikkati gekmiq ve yaprlan hesaba giire bu gtineg tutulmasrnrn
5 Mayrs 136r tarihine rastladr$r tesbit edilmiqtir?e. Oruc, bu kaydr
Takvimlerden ahp Aqrk Paga zdde riviyetine eklemig, biiylece onun
tarafindan Edirne fethi iEin H. 76r ve H. 762 yillan yan yar,a zikredilmigtir 80. GtineE tutulmast hakkrnda
Osmanh takvimlerinin verdi$'i
bilgisl Zeyni'l-Mtineccim'in 779 cle yazdrfir takvimdes2 Eoyledir:
t o;, -;: -;l:1*r?'o:v- )t& ) J> t),,a-!, J"ciA^ u&
Ja,;^ 4^t, ;) glttT "H
(( u t rk:'
Burada
FETH1
Edirne fethi igin Oruc'un verdigi
I59
H. 76z,yarn M. 136r tarihini
yukarrda Osmanh rivAyetinin tahlilinden grkardr$rmrz neticeler de teyit
etmektedir 83. Di$er taraftan O. Halecki 84, Venedik kaynaklanna gtire,
Edirne zaptr haberinin bu qehre r4 Mart 136I de ulaqmrq oldu$unu kaydeder. $ayet bu yanhg bir haber deg'ilse 8s, Edirne bu tarihten bir mtid-
det dnce, herhalde I36r yrh iginde, Meriq nehrinin taqkrn oldugu bir
mevsimde, Muradoa teslim olmuEtur.
-lyJrr
, d[;rl &U-l
"|.tt
ktisfif-i tamim iEin verilen Hicri 762 tarihi Miladi r r Kasrm
s> gtr
l36o - z Ekim r36r tarihleri arasrna rastlar. Babinger'in bu gtineE tutulmasr
iEin hesapladr$r 5 Mayrs 136r tarihi de aynr H. 762 yrh igindedir.
Di$er taraftan Zeyn.i'l-Miine ccim, Orhan'rn giineq tutulmaki, bu tarihin de do['ru-
srndan bir yrl sonra, 763 de iildiigtinti kaydeder
lu!'una yukanda temas etmigtik.
7t Oruc'un Oxford niishasrnda (Fr. Babinger neqri, s. z3) "bu yrl iginde
giineg ki.illi tutuldu, tamam yrldrzlar gdriindii, Edirne fetholdu, Hicretin
yediyiiz altmrg birinde". Cambridge niishasr (Babinger, s. 93) "gehir kavrni kale kaprsrnr
agrp kaleyi verdiler, Edirne fetholdu Hicretin yedi yiiz altmrq birinde . . . . . Evrenos BeS
dahi lpsala'yr fethetti. Hicretin yedi yi.iz altmrg [giinde, bu yrlda giineg dutuldu ilem
karafiuluk oldu".
z0 Bumeseleyi eweli 19z6da Mitteilungen zur osmanischen Geschichte'de
(II, s. 3r r v. d.) inceledikten sonra rg44 de yayrnladr$r Beitrdge zur Friihgeschichtz der Tiirknherrschaft in Rumelien (t4. - ,5. Jahrhundert), Briinn-Miinchen-Wien, 1944, s. 46-47, tekrar
ele almrg ve nihayet Revue des Etudes Byzantines'de (VII, rg5o, s. zo5) r36r baharrnrn Edirne'nin fethi tarihi olarak oldukga kesin bir gekilde kabul edilebilecelini belirtmiptir.
80 Giineg tutulmasrnr, bir yerde 762, bagka bir yerde
763 olarak vermesi, Takvimlerdeki tarihleme us0liiniin sebep oldu!'u bir hata olsa gerek. Takvimler, hidiselerin
tarihini yaz/rdrpl tarihten geriye doSru verirler (bak. benim, Fatih Dcari,l, Ankara 1954,
s. 23 ve levha I). Eserini bir kag defa yeniden yazdrSr anlaqrlan (bu nokta bilhassa Manisa niishasrnrn incelenmesiyle meydana grkmaktadrr) Oruc, Takvim'deki tarihlemeyi
Hicri tarihe uygularken hataya di.i;miiq olmaltdrr.
81ir--;1,
'-U
&
ytlJ j:rL *Jrl f lt t r-rdli-1r Jt.-,5f ')
y. JI*.IL r r. . . . .rr.-yL .r;l dt .ittL r
JJrl ilLL-r.r.rllyl
rr .rJ.r-
(Bak. Osman Turan, Tarihi Takaimler, s. 44). Gergekten Mrsrr Meml0k Sultanr An-
N6srr NAsrru'd-Din Hasan, r36r Martrnda Yal-Boga tarafindan esir ahndr.
Takvimdeki Melik NAsrr vaka s r bu h6dise olmahdrr.
82
O. Turan, ibid., s. 72.
88 Negri'nin de aynr
762 tarihini bagka diiqiincelerle tercih etmig olacafrnr yukanda gcistermiye gal4trk. Ilegt Behigt de, Hacr llbegi'nin Merig kenarrnda Burgos'u
almasrnr, Sazlu-dere sava;rnr ve Edirne fethini H.762 de kabul eder.
8a Un empncur dc Bltzarce it Rome, Travaux hist.
de la Soc. des Sciences et des Lettres
Vargova r93o, 75. Halecki, (r. z6-z) Edirne'nin suk0tu iizerine
Venedik'in, r36a Martrnda imparatora Tiirklere kargr ittifak teklif etti$ne, Istanbul'a
kadrrga ile bir elgi g6nderdiSine iqaret eder. Miigterek donanma igin Bizans 4, Venedik
ve Ceneviz ikiger kadrrga vereceklerdi.
86 O zamanlar elverigli havada bir haberci lstanbrrl'dan Venedik'e l3 giinde
varabilirdi. ltalya'ya Istanbul'un diigtiilii hakkrnda da zaman zamarr yanhq haberler gittiSini biliyoruz. Matteo Villani'ye grire (Halecki, 75; Babinger, Beitrdge,46) Dimetoka
t36t Kasrmrnda kesin olarak Tiirklerin eline di-igmiigti.ir. Fakat aynr kaynak, Orhan'rn
iiliimi.inii, yanhp olarak 136r de giisterir.
de Varsovie, vol.
VIII,