Rapport Energie in Nederland 2011

Transcription

Bronnen / Sources
APX-ENDEX
CBS
EDSN
Eurelectric
Eurogas
Eurostat
Gasunie
Geschillencommissie Energie en Water
TenneT
Colofon
Ontwerp en illustraties / Design and illustrations
2D3D
Drukwerk / Printed by
Zalsman Zwolle B.V.
2011
i n h o u d s o p g av e
contents
inleiding
introduction
1 energie algemeen
energy
2 o r g a n i s at i e
o r g a n i z at i o n
14
3 p r o d u c t i e / b r a n d sto f f e n
p ro d u c t i o n / f u e ls
22
4 infrastructuur
infrastructure
34
5 levering
s u p p ly
46
6 energieverbruik huishoudens
household energy consumption
54
7 energiekosten
e n e r g y r at e s
60
8 milieu
the environment
66
bijlagen
appendices
76
–
4
6
general
Energy in the Netherlands 2011
3
inleiding
introduction
De energiebranche is door de liberalisering
As a result of liberalization, the energy sector
de afgelopen jaren ingrijpend veranderd.
in the Netherlands has undergone far-reaching
Productie, handel en verkoop van energie
change. Production, trading and retailing of energy
zijn commerciële activiteiten geworden,
have become commercial activities, while the
terwijl het beheer van de netten meer in
operation of energy networks has increasingly
dienst van de marktwerking is komen staan.
become a factor in establishing and maintaining
Energie in Nederland voorziet in de behoefte
free markets. Energy in the Netherlands
van een totaaloverzicht van de Nederlandse
provides a comprehensive overview of the
energieketen, van herkomst, productie
Dutch energy chain, including energy sources,
en transport tot eindverbruik. Energie in
production, transport and consumption. Energy
Nederland geeft de actuele stand van zaken
in the Netherlands presents information about
weer en bevat een groot aantal gegevens
the energy chain for the current year, as well as
over de daaraan voorafgaande jaren. De
containing a considerable amount of information
gegevens zijn afkomstig van de Nederlandse
concerning previous years. Sources for this
energiebranche zelf, zusterorganisaties en
information include the Dutch energy sector
andere nationale en internationale bronnen.
and related organizations, and a number of other
national and international sources.
De voorliggende uitgave is volledig
geactualiseerd. Internationale cijfers zijn
Energy in the Netherlands contains the most
waar mogelijk opgenomen voor de
up to date information available about the Dutch
volledige EU-27. Voor de overzichtelijkheid
energy sector. Wherever possible, international
zijn de landen in internationale grafieken
data for the entire EU 27 have been included.
naar regio gerangschikt.
To simplify presentation, graphs and data are
grouped by region.
Energie in Nederland is een uitgave van
de Energiezaak in samenwerking met de
Energy in the Netherlands is a publication
brancheorganisaties Energie-Nederland,
of Energiezaak, in collaboration with Energie-
de vereniging van energiebedrijven in
Nederland (Association of Energy Companies
Nederland en Netbeheer Nederland, Vereniging
in the Netherlands) and Netbeheer Nederland
van Energienetbeheerders in Nederland.
(Association of Network Operators in the
Netherlands).
Arnhem, augustus 2011
Arnhem, August 2011
4
Energie in Nederland 2011
s u m m a r y o f k e y data
s a m e n vat t e n d o v e r z i c h t
2009
2010
wijziging
2010/2009
change
2010/2009
algemeen
general
aantal vergunninghouders *
number of licence holders *
33
36
9,1%
aantal netbeheerders
number of network operators
11
11
0,0%
aantal productiebedrijven
number of production companies
7
7
0,0%
aantal werknemers
number of staff
22.544
25.159
11,6%
omzet in miljoenen EUR
turnover (EUR millions)
38.249
32.693
-14,5%
25.264
25.415
0,6%
14.096
14.727
4,5%
119.817
123.833
3,4%
568
496
-12,7%
74.659
83.944
12,4%
44
49
12,1%
productie
production
opgesteld elektrisch vermogen in MW
installed generating capacity (MW)
hoogste belasting hoogspanningsnet in MW ** maximum load high-voltage network
(MW **)
elektriciteit in miljoenen kWh
electricity (million kWh)
maximale dagafgifte in miljoenen m3
peak daily supply (million m3)
gas in miljoenen m3
gas (million m3)
warmte in PJ
heat (PJ)
lengte netten in km
n e t wo r k s
elektriciteit
electricity
297.741
309.502
4,0%
gas
gas
130.071
135.229
4,0%
warmte
heat
4.711
4.894
3,9%
a a n ta l a f n e m e r s
(x
1. 0 0 0 )
(km)
n u m b e r o f c u sto m e r s
(1,0 0 0)
elektriciteit
electricity
8.097
8.110
0,2%
gas
gas
7.239
7.252
0,2%
warmte
heat
290
295
1,7%
-0,4%
verbruik
consumption
elektriciteit in miljoenen kWh
electricity (million kWh)
109.736
109.351
kleinverbruik
small consumers
36.001
36.170
0,5%
grootverbruik
large consumers
73.735
73.181
-0,8%
12,2%
gas in miljoenen m3
gas (million m3)
46.265
51.919
kleinverbruik
small consumers
15.025
15.198
1,2%
grootverbruik
large consumers
31.240
36.721
17,5%
warmte in TJ
heat (TJ)
37.148
41.703
12,3%
g e m i d d e l d e e n e r g i e ta r i e v e n
av e r a g e e n e r g y p r i c e s f o r s m a l l
vo o r k l e i n v e r b r u i k e r s i n e u r
consumers in eur
(incl.
e n e r g y ta x a n d vat )***
gas
r e b e n b t w ) ***
( e u r / m 3)
gas
(incl.
r e g u l at o r y
( e u r / m 3)
kleinverbruik
small consumers
0,55
0,49
-10,9%
w.o. huishoudens
of which households
0,54
0,48
-11,1%
elektriciteit
( e u r / kWh )
electricity
( e u r / kWh )
kleinverbruik
small consumers
0,29
0,27
-6,9%
w.o. huishoudens
of which households
0,28
0,26
-7,1%
32,12
30,11
-6,3%
wa r m t e
(eur/gj)
gemiddeld
* per 1 januari van het
daaropvolgende jaar
* per 1 January of the following year
h e at
(eur/gj)
average
** De hoogste belasting van het door TenneT waar-
*** Tarieven per 1 januari
genomen productievermogen plus de import.
*** Tariffs as on 1 January
** The highest output of generation capacity
(as observed by TenneT) plus imports
5
-
energie algemeen
energy
general
Het finaal energieverbruik in Nederland
Total energy consumption in the Netherlands
bedraagt 2865 PJ. Deze energie wordt niet
in 2010 was 2865 PJ. This energy is consumed
alleen gebruikt in de vorm van elektriciteit
not only in the form of electricity and gas, but
en gas maar ook in de vorm van brandstof
also as motor fuel for transport. Almost all this
voor vervoer. Vrijwel alle energie is afkomstig
energy originates from either gas, coal, oil or
van de energiebronnen gas, kolen, olie en
uranium. Thanks to its own extensive natural gas
uranium. Dankzij de Nederlandse aardgas-
reserves, the Netherlands can provide for most
velden kan Nederland voor een aanzienlijk
of its domestic demand for energy.
deel in de eigen energiebehoefte voldoen.
energy balance
balansen
Electricity
Elektriciteit
In 2010, 126.6 billion kWh of electricity were
In Nederland ging in 2010 126,6 miljard kWh
produced in the Netherlands. Of that amount
om. Daarvan is – na aftrek van netverliezen
– after subtracting grid losses and exports
en export – 109,4 miljard kWh ook werkelijk
– 109.4 billion kWh were actually consumed
in Nederland verbruikt, 0,4% minder dan in
in the Netherlands, 0.4% less than in 2009.
2009. Hiervan wordt 95,1 miljard kWh geleverd
Energy companies delivered 95.1 billion kWh
door de energiebedrijven, het overige deel
of that amount; the remainder was generated
produceren grote industriële bedrijven en
by large industrial firms and horticultural
tuinders voor eigen gebruik met warmtekracht-
(greenhouse) producers that have installed their
centrales. Het importsaldo (import minus
own combined heat and power generators.
export) bedroeg in 2010 2,5% van het verbruik.
In 2010 the excess of imports over exports was
Tot 2009 bedroeg dit percentage doorgaans
2.5% of domestic consumption. Prior to 2009,
15% tot 20%.
this excess was usually in the range of 15 to 20%.
Gas
Natural gas
Het totaal geproduceerde gasvolume bedroeg
The total volume of natural gas produced in the
in 2010 83,9 miljard m3. Na aftrek van het
Netherlands in 2010 amounted to 83.9 billion m3.
uitvoersaldo (export minus import) bedroeg
Subtraction of net total exports (exports minus
het verbruik 51,9 miljard m3, 12,2% meer dan
imports) gives a total gas consumption of 51.9
in 2009. Kleinverbruikers verbruikten in 2010
billion m3, 12.2% more than in 2009. In 2010,
1,2% meer, grootverbruikers 21,0% meer en
small-scale users consumed 1.2%, large-scale
elektriciteitscentrales 9,5% meer dan in 2009.
users 21.0% and power stations 9.5% more gas
than in 2009.
Warmte
Op tientallen plaatsen wordt in Nederland
Heat
warmte geleverd aan zo’n 300 duizend klanten,
Heat is supplied to scores of locations throughout
in 2010 in totaal 41,7 PJ – een toename van
the Netherlands to reach a total of 300,000
12,3% ten opzichte van 2009. De warmte
customers. In 2010, 41.7 PJ of heat, representing
wordt gebruikt voor verwarming van huizen,
an increase of 12.3% as compared to 2009,
gebouwen en kassen. De grootschalig gepro-
was distributed for use in homes, buildings
duceerde warmte kopen warmtebedrijven
and greenhouses. This heat, which is produced
kopen in bij de elektriciteitsproductiebedrijven
on a large scale, is purchased from electricity
of produceren deze warmte zelf in warmte-
generation companies or produced by heat
krachtcentrales. Afvalverwerkers en de
companies with their own combined heat and
industrie zijn andere warmteproducenten.
power generators. Waste processing companies
and other industries also sell heat on the energy
market.
7
finaal energieverbruik
b r e a k d ow n o f f i n a l c o n s u m p t i o n
p e r s e c to r
o f e n e r g y by s e c to r
overig
other
huishoudens
households
transport
transport
industrie
industry
3.000 PJ
2.500
2.000
1.500
1.000
500
2009
2010
2009
2010
2008
2007
2006
n at u r a l g a s i n t h e n e t h e r l a n d s
nederland aardgasland
2005
2000
1995
1985
1975
1965
0
cumulative sales
gecumuleerde afzet
estimated reserves (Dutch territory)
voorspelde voorraad (Nederlands grondgebied)
6.000 miljard m3 billion m3
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
8
2008
2007
2006
2005
2000
1995
1985
1975
1965
0
s u p p ly a n d d e m a n d o f e l e c t r i c i t y
elektriciteitsbalans
production power stations
productie elektriciteitscentrales
WKK
cogeneration
import
imports
export
exports
netverlies
network losses
autoconsumption producers
eigen verbruik producenten
kleinverbruik
small consumers
grootverbruik
large consumers
130.000 miljoen kWh million kWh
120.000
10.564
68.383
110.000
12.808
71.088
4.405
4.450
15.110
14.279
36.001
36.170
100.000
90.000
80.000
70.000
60.000
58.625
50.000
58.902
39.870
39.937
15.452
15.584
40.000
30.000
20.000
10.000
2010
2009
0
9
s u p p ly a n d d e m a n d o f g a s
gasbalans
productie
production
import
imports
export
exports
elektriciteitscentrales
power stations
kleinverbruik
small consumers
grootverbruik
large consumers
110.000 miljoen m3 million m3
83.944
56.433
100.000
74.659
52.717
90.000
80.000
70.000
60.000
50.000
10.257
9.371
40.000
15.198
15.025
30.000
20.000
24.323
21.869
26.464
24.408
10.000
10
2010
2009
0
s u p p ly a n d d e m a n d o f h e at
wa r m t e b a l a n s
productie elektriciteitsproducenten
production by electricity generating companies
overige productie
other production
netverlies / meetverschillen
network losses / measurement discrepancies
kleinverbruik
small consumers
grootverbruik
large consumers
55 PJ
50
7,7
46,5
45
41,5
6,9
40
16,1
35
14,3
30
25
25,6
22,8
20
15
10
5
2010
2,9
2,6
2009
0
11
12
en
S
en Fin
em lan we
de
ar d
ke Fin n
Lu
n
la
xe
nd
D
e
m Ierl
bu an nm
ar
d
rg
k
I
O Lu rela
x
os
te em nd
bo
nr
ur
Fr ijk
G
D ank Au g
ro
ui
st
r
i
ot
ts
jk
ri
l
an
Br
Fr a
itt
d
a
a
Be G nce
N nn
e
lg
r
ed ië
ië ma
er
n
B
la Un
nd ite elg y
Th d K ium
in
e
gd
N
e
o
Cy the m
pr rla
us
nd
s
C
G
rie Ma yp
ru
lt
ke
s
nl a
M
Po an
al
rt d
ta
ug G
al ree
c
Sp Por e
an tug
je
al
Sp
ai
Es Ita
tla lië n
Bu
n
Ita
lg d
l
Li ari Est y
to
je
on
uw
Bu ia
en
lg
a
Le Lith ria
tla ua
nd ni
a
Po
La
Ts Slo le
tv
n
je
v
i
Po a
ch en
ië
ië
la
Sl nd
C
Ro ze
o
em ch ven
R
ia
e
Sl ni epu
ow ë
bl
R
i
ak
om c
H
on ije
a
ga
Sl nia
ov
rij
e
a
H kia
EU un
g
27 ar
y
EU
27
D
Zw
ed
finaal energieverbruik
b r e a k d ow n o f f i n a l e n e r g y c o n s u m p t i o n
i n e u r o pa (20 09)
in europe (2009)
overig
other
warmte
heat
elektriciteit
electricity
olie
oil
kolen
coal
gas
gas
100 %
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
energy price development
energieprijsontwikkeling
stookolienotering
fuel oil quotation
gasolienotering
gasoil quotation
kolennotering
coal quotation
gasprijs kleinverbruik (excl. belastingen)
gas price small consumers (excluding all taxes)
elektriciteitsprijs kleinverbruik (excl. belastingen)
electricity price small consumers (excluding all taxes)
420 indexcijfers (2000 = 100) indexed (2000 = 100)
390
360
330
300
270
240
210
180
150
120
90
60
30
g e m i d d e l d e c o 2 - e m i s s i e va n e e n h u i s h o u d e n
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
av e r ag e c o 2 - e m i s s i o n o f a h o u s e h o l d
gasverbruik
gas consumption
elektriciteitsverbruik
electricity consumption
vervoer
traffic and transport
2010 (8.160 kg per huishouden per household)
13
o r g a n i s at i e
o r g a n i z at i o n
De Nederlandse energiemarkt is per 1 juli 2004
The energy market in the Netherlands
geheel geliberaliseerd. De liberalisering is
was completely liberalized on 1 July 2004.
het directe gevolg van Europese regelgeving.
Liberalization is a direct consequence of EU
Daarin is vastgelegd dat per 1 juli 2007 de
electricity and gas directives, which require
energiemarkten in alle EU-landen moeten zijn
that the energy markets of all EU member
vrijgegeven.
states be completely open by 1 July 2007.
Om keuzevrijheid mogelijk te maken zijn
To ensure freedom of choice, actual supply and
levering en het beheer van de netten van
the management of the supply networks were
elkaar gescheiden. Klanten kunnen zodoende
legally separated. This makes it possible for
kiezen tussen verschillende leveranciers.
customers to choose their own supplier. The
Het schema op pagina 16 geeft de diverse
diagram on page 16 indicates the relationships
relaties weer. De liberalisering van de
among various players in the energy sector in the
Nederlandse energiemarkt is vastgelegd
Netherlands. Liberalization of the energy market
in de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet.
in the Netherlands is laid down in the Electricity
De energiesector biedt vandaag de dag werk
Act 1998 and the Gas Act. Currently the energy
aan ruim twintigduizend mensen.
sector in the Netherlands employs more than
20,000 people.
Het eigendom van de Nederlandse energie
bedrijven was tot 1999 volledig – direct of
Until 1999, Dutch energy companies were
indirect – in handen van de Nederlandse
owned – directly or indirectly – by municipalities
gemeenten en provincies. Nadien is een aantal
and provincial governments. Since then, several
productie- en leveringsbedrijven overgegaan
production and supply companies have passed
in buitenlandse handen. Ook heeft een aantal
into the hands of foreign owners. In addition,
nieuwe levereringsbedrijven zich sinds de
since liberalization, a number of new supply
liberalisering op de energiemarkt begeven.
companies have joined the market.
De netbeheerder en de netten die worden
Under Dutch law, from 2011 onwards,
beheerd, tot 2009 veelal in handen van
network operators and the networks under
een energieconcern, mogen volgens de
their supervision – until now mostly owned by
Nederlandse wetgeving vanaf 2011 niet meer
an energy company – may no longer belong to
tot een energieconcern behoren dat ook
a company that also supplies or produces energy.
energie levert of produceert. De eigendom
Ownership must be transferred to the public
moet worden overgedragen aan de publieke
shareholders of the company. In this manner,
aandeelhouders van het energieconcern.
network operators will acquire a completely
De netbeheerders krijgen daarmee in
independent role in the Dutch energy market.
Nederland een geheel zelfstandige positie
op de energiemarkt.
15
o r g a n i s at i e va n d e e n e r g i e m a r k t
o r g a n i z at i o n o f t h e d ut c h
in nederland
energy market
elektriciteitsproductie
landelijk transportnet
e l e c t r i c i t y g e n e r at i o n
n at i o n a l t r a n s p o r t g r i d
p r o g r a m m av e r a n t w o o r d e l i j k e n
balance responsables
r eg i o n a l e n e t t e n
regional grids
brokers
apx-endex
leveranciers
klanten
m e e t v e r a nt wo o r d e l i j k e n
suppliers
c u s to m e r s
metering responsables
handelaren
traders
r eg i o n a l e n e t t e n
r e g i o n a l n e t wo r k s
shippers
shippers
gasproductie
landelijk transportnet
gas production
n at i o n a l t r a n s p o r t n e t wo r k
Vraagrichting van de handelsstroom. Afhankelijk
Direction of demand for traded energy. Depending on demand,
van de vraag wordt elektriciteit geproduceerd,
electricity is generated and imported, and gas is produced,
geïmporteerd of verhandeld dan wel gas gewonnen,
imported or exported.
geïmporteerd of geëxporteerd.
Fysieke transport van elektriciteit en gas
Physical transport of electricity and gas
Bemiddelingsfunctie broker
Intermediary role of broker
Uitwisseling meetgegevens
Exchange of meter readings
Uitwisseling van gegevens tussen programma
verantwoordelijken/shippers en netbeheerders
voor balancering van het net.
16
Exchange of data between balance responsables/shippers and
network operators to maintain the balance of the network.
l eg e n da
Elektriciteitsproductie
Landelijk transportnet (TenneT)
• Grootschalige elektriciteitsopwekking door
De onafhankelijke beheerder van het hoogspanningsnet
enkele marktpartijen.
• Elektriciteitsopwekking via warmtekrachtkoppeling,
is sinds oktober 2001 voor 100 procent in handen van
de rijksoverheid. TenneT bewaakt ook de balans van het
duurzame energie uit wind, water, zon en biomassa
elektriciteitsnet, verzorgt de interconnectie met buitenlandse
door vele marktpartijen.
netten en veilt de beschikbare importcapaciteit.
• Import.
Landelijk transportnet (GTS)
Gasproductie
Gastransport Services (GTS) verzorgt het transport van
• Gaswinning uit het Groningenveld bij Slochteren. Gas
aardgas over het 11.000 kilometer lange hogedruknet voor
afkomstig van de diverse kleine velden op de Noordzee,
gas in Nederland, beheert het leidingsysteem en de installa-
de Maasvlakte etcetera heeft voorrang om zo de gas
ties en bewaakt de balans van haar landelijk transportnet.
voorraad van Nederland te sparen (kleineveldenbeleid).
Winning vindt plaats door de Nederlandse Aardolie
Regionale netten
Maatschappij (NAM) en kleinere producenten.
De regionale netbeheerders maken aansluitingen voor
Het gas wordt op de markt gebracht door Gasterra.
klanten en verzorgen het transport van elektriciteit en/of
• Import. Nederland is echter ook belangrijk exportland.
gas. De netbeheerders zijn in Nederland wel onderdeel van
hetzelfde concern als waartoe de traditionele leveranciers
APX-ENDEX
behoren, maar zijn juridisch en qua bedrijfsvoering
De APX-ENDEX is de energiebeurs, waar kan worden
(unbundling) afgescheiden. Zij zijn onafhankelijk om eerlijke
gehandeld in elektriciteit en gas.
toegang voor derden te garanderen.
Handelaren
Programmaverantwoordelijken
Zij laveren tussen vraag en aanbod van elektriciteit en gas,
Zij stemmen de vraag en aanbod van elektriciteit voor de
proberen zo scherp mogelijk in te kopen en te verkopen.
volgende dag op elkaar af om onder/overbelasting van het
Een aantal leveranciers en producenten heeft inmiddels
transportnet te voorkomen en bij te dragen in de balans van
een eigen handelsvloer, anderen besteden dit uit aan
het voorzieningssysteem. Dit vloeit voort uit een wettelijke
externe partijen.
verplichting voor de aangeslotenen op het elektriciteitsnet.
Deze rol kan door iedere partij op zich worden genomen,
Leveranciers
maar wordt in de meeste gevallen vervuld door handelaren
Zij zijn het administratieve en commerciële aanspreek-
en/of leveranciers. Hierdoor kunnen de netbeheerders het
punt voor de klant: degene die het product energie levert
transport faciliteren en kan TenneT de onbalans corrigeren
en afrekent. De meeste bedrijven leveren zowel gas als
en de kosten daarvan in rekening brengen.
elektriciteit. Er zijn 13 ‘traditionele’ leveranciers in Nederland
(doorgaans in handen van provincies en gemeenten) en
Shippers
een groeiend aantal nieuwkomers, waaronder ‘dotcom
Net als bij programmaverantwoordelijken is shipper een
bedrijven’ en buitenlandse partijen. Een producent kan ook
rol die door de leverancier, handelaar of klant op zich kan
een leverancier zijn.
worden genomen. De shipper is veelal een leverancier. Hij
contracteert transportcapaciteit en heeft een verantwoorde
Brokers
lijkheid in de balans van het voorzieningssysteem van gas.
Deze treden namens marktpartijen op als bemiddelaar
Ook Gasterra is een shipper.
(makelaar) tussen vraag en aanbod; zij hebben in tegen
stelling tot een handelaar geen positie in de markt.
Meetverantwoordelijken
Zij plaatsen meters, verrichten meteronderhoud en zorgen
Klanten
voor het doorgeven van meterstanden aan de net
• grootverbruikers voor elektriciteit zijn vrij sinds januari
beheerders. Soms treedt de netbeheerder zelf op als
1999 en voor gas sinds augustus 2000
meetverantwoordelijke. De netbeheerders geven de
• klanten voor groene elektriciteit zijn vrij sinds 1-7-2001
meetgegevens door aan de leveranciers en – bij elektriciteit –
• middelgrote (zakelijke) klanten zijn vrij sinds 1-1-2002
aan de programmaverantwoordelijken, bij gas aan shippers.
• huishoudelijke en kleinzakelijke klanten zijn vrij sinds
1-7-2004.
For translation see page 80.
17
netbeheerders
n e t wo r k o p e r ato r s
aansluitingen
connections
gas
elektriciteit
nummer op kaart
pagina 19
number on map
gas
page 19
Cogas Infra en Beheer B.V.
138.000
53.000
1
Delta Netwerkbedrijf B.V.
187.000
207.000
2
Endinet***
451.000
106.000
3
Enexis B.V.
1.908.000
2.631.000
4
148.000
-
5
2.156.000
2.914.000
6
102.000
32.000
7
1.946.000
2.054.000
8
52.000
55.000
9
Intergas Energie B.V.****
Liander N.V.***
RENDO Netbeheer B.V.
Stedin B.V.
Westland Infra Netbeheer B.V.
TenneT TSO B.V.
Gas Transport Services B.V.
*
1.100
* Landelijk netbeheerder elektriciteit (zie kaart op pagina 36)
* National network operator electricity (see map on page 36)
** Landelijk netbeheerder gas (zie kaart op pagina 37)
** National gas network operator (see map on page 37)
*** Onderdeel van Alliander
*** A business unit of Alliander
**** Intergas Energie B.V. is op 1 juni 2011 gefuseerd met Enexis
**** Intergas Energie B.V. was acquired by Enexis on 1 June 2011
18
electricity
**
elektriciteitsnetwerken
e l e c t r i c i t y n e t wo r k s
( m e d i o 2011)
( m i d - 2 011 )
4
7
1
6
9
8
2
3
gasnetwerken
g a s n e t wo r k s
( m e d i o 2011)
( m i d - 2 011 )
4
7
1
3
6
9
8
5
2
3
13
19
g r o o t s c h a l i g e p r o d u c t i e - e e n h e d e n i n 2 011
Delta / EDF
E.ON Benelux
Electrabel Nederland
l a r g e - s c a l e g e n e r at i o n u n i t s , 2 011
Elsta
Eneco
EPZ
Essent
Nuon
Nuon / Shell
Rijnmond Energie
Air Liquide / Shell
Akzo Nobel
Windpark Westereems 156 MW
Eemshaven Eemscentrale 2.469 MW
Delesto 530 MW
Bergum 664 MW
afvalcentrale
wast processing plant
Offshore Windpark Egmond aan Zee 108 MW
Velsen 846 MW
Prinses Amalia Windpark 120 MW
IJmond 144 MW
AEB/HRC Amsterdam 160 MW
Amsterdam
1.229 MW
Den Haag 78 MW
WKC Klazinaveen 63 MW
WKC Erica 63 MW
Lelystad Maximacentrale 880 MW
Purmerend 69 MW
Harculo
356 MW
Almere WKC 118 MW
Salinco 60 MW
Diemen 249 MW
WKC Enschede 60 MW
HVC Alkmaar 94 MW
Leiden
81 MW
Delft 93 MW
Utrecht Merwedekanaal 416 MW
Utrecht Lage Weide
247 MW
Maasvlakte 1.052 MW
RoCa 269 MW
UCML 80 MW
AVR Botlek 124 MW
PerGen 300 MW
Rijnmond Energie 790 MW
Nijmegen
Rotterdam Galileïstraat 209 MW
Geertruidenberg
Gelderland centrale 590 MW
Amercentrale 1.245 MW
Moerdijk
339 MW
Borssele 915 MW
waarvan: 480 MW Kernenergie
Dongecentrale 121 MW
Sloecentrale 870 MW
Terneuzen Elsta 405 MW
Buggenum 253 MW
Maasbracht Clauscentrale 1.280 MW
Geleen Swentibold 231 MW
Productielocaties met een opgesteld vermogen
groter dan 60 MW
Production sites with an installed capacity greater
than 60 MW
20
e m p l oy m e n t
w e r k g e l eg e n h e i d
werknemers Nederland
employees in the Netherlands
werknemers energiesector
employees in the energy sector
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
0
21
p r o d u c t i e / b r a n d sto f f e n
p ro d u c t i o n / f u e ls
Elektriciteit
Electricity
De elektriciteit in Nederland wordt voor het
Most electricity produced in the Netherlands
merendeel grootschalig geproduceerd door
comes from five large-scale generation companies
de elektriciteitsproductiebedrijven Electrabel
– Electrabel Nederland, E.On-Benelux, Essent,
Nederland, E.On-Benelux, Essent, Nuon, en
Nuon and EPZ – while the rest is generated
EPZ. Daarnaast wordt elektriciteit decentraal
decentrally. As compared to other countries,
opgewekt. In vergelijking met het buitenland
the proportion of installed decentralized capacity
is het aandeel opgesteld decentraal vermogen
in the Netherlands is very high. Much of this
in Nederland bijzonder hoog. Dit decentrale
capacity is attributable to cogeneration plants in
productievermogen staat opgesteld als warmte
industry and horticulture. Waste processing plants
kracht bij de industrie en de glastuinbouw.
also produce electricity. Sustainable generation
Daarnaast produceren ook afvalverwerkers
capacity in the Netherlands produces electricity
elektriciteit. Duurzaam elektriciteitsvermogen
from sun, wind, water (hydropower) and biomass.
in Nederland produceert energie uit zon, wind,
These sources provided 9.1% of electricity
waterkracht en biomassa. In 2010 was dit
consumed in 2010. Prior to 2009 between
9,1% van het elektriciteitsverbruik. Tot 2009
15 and 20% of the electricity consumed in
werd tussen de 15% en 20% van het totale
the Netherlands was imported. In 2009 and 2010,
Nederlands verbruik per saldo geïmporteerd.
however, this proportion was much lower:
In 2009 en 2010 lag dit percentage echter veel
in 2010 2.5%. Increasingly, trading in electricity
lager, in 2010 op 2,5%. De handel in elektriciteit
takes place on the Dutch spot market, the
vindt voor een steeds groter deel plaats op
APX-ENDEX. The total amount of electricity
de Nederlandse spotmarkt van APX-ENDEX.
traded on the exchange in 2010 was equivalent
In 2010 bedroeg de totale handel 31% van het
to about 31% of electricity consumption in the
Nederlandse elektriciteitsverbruik.
Netherlands.
Gas
Gas
Nederlands aardgas is niet alleen afkomstig
In the Netherlands, natural gas is not only
van de Nederlandse gasvelden maar wordt
extracted from Dutch fields but is also imported:
ook geïmporteerd: in 2010 24,4 miljard m3
in 2010, some 24.4 billion m3. However, annually
aardgas. Er wordt jaarlijks echter meer gas
more gas is exported than imported: in 2010
geëxporteerd: in 2010 83,9 miljard m3 aardgas.
the difference amounted to 83.9 billion m3.
De maximale dagafgifte vindt meestal plaats
The highest daily consumption usually occurs
op de koudste dag van het jaar. Het record
on the coldest day of the year. The record is
dateert van 2 januari 1997; op die dag werd
558 million m3, consumed on 2 January 1997.
558 miljoen m3 aardgas geleverd.
Heat
Warmte
Heat is purchased primarily from the electricity
De ingekochte warmte is afkomstig van de
generation branch, and to a small extent from
elektriciteitsproductiesector en voor een klein
the waste processing industry. Heat suppliers
deel van afvalverwerkers en de industrie.
also produce heat themselves, in smaller
De warmteleveranciers produceren ook zelf
cogeneration units. Auxiliary heat boilers
warmte in kleinere warmtekrachtcentrales.
provide a backup during peak demand for heat,
Hulpwarmteketels voorzien in de piekvraag
for example during extremely cold weather.
tijdens koude dagen.
23
origin of electricity consumed
herkomst elektriciteit
importsaldo
import surplus
WKK (incl. duurzame energie)
cogeneration (sustainable energy generation included)
nucleaire productie
nuclear generation
thermische productie
thermal generation
120 miljard kWh billion kWh
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
productie elektriciteitscentrales
import surplus
WKK
cogeneration
2001 (108 miljard kWh billion kWh)
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
1999
1998
1997
2000
production by power stations
importsaldo
2010 (119 miljard kWh billion kWh)
24
1996
1995
1994
1993
1992
1991
0
origin of gas consumed
herkomst gas
import
imports
winning
extraction
110 miljard m3 billion m3
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
gasveld in Groningen
Groningen gas field
velden op zee / overige velden
offshore fields
import
2010 (108 miljard m3 billion m3)
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
0
imports
2001 (95 miljard m3 billion m3)
25
opgesteld elektrisch productievermogen
c atag o r i e s o f i n s ta l l e d g e n e r at i n g
n a a r c at e g o r i e
c a pac i t y
elektriciteitscentrales
power stations
WKK
cogeneration
duurzaam
sustainable
30 duizend MW thousand MW
25
20
15
10
5
w k k e . d . n a a r c at e g o r i e
chemische industrie
chemical industry
horticulture
aardolieraffinaderijen
oil refineries
afvalverbrandingsinrichtingen
waste incineration
papier en karton industrie
food and tobacco industry
voedings- en genotmiddelen industrie
paper and board industry
overige
other
gezondheidszorg
public health
other industries
rioolwaterzuivering
sewage purification
2010 (39.937 miljoen kWh)
2010 (39,937 million kWh)
26
2010
2009
s e c to r c o n t r i b ut i o n s to c o g e n e r at i o n
glastuinbouw
overige industrie
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0
g e m i d d e l d e m a a n d e l i j k s e dag vo l u m e
av e r ag e m o n t h ly day - vo l u m e o f   e l e c t r i c i t y
op de apx
traded on the apx
piekuren
peak hours
daluren
off-peak hours
100.000 MWh MWh
90.000
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
12-2010
11-2010
9-2010
10-2010
7-2010
8-2010
6-2010
5-2010
4-2010
3-2010
1-2010
2-2010
11-2009
12-2009
9-2009
10-2009
8-2009
7-2009
6-2009
5-2009
4-2009
3-2009
1-2009
2-2009
0
gemiddelde maandelijkse prijzen
av e r ag e m o n t h ly p r i c e s o f e l e c t r i c i t y
op de apx
traded on the apx
piekuren
peak hours
daluren
off-peak hours
all hours
alle uren
170 EUR/MWh EUR/MWh
160
150
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
12-2010
11-2010
9-2010
10-2010
8-2010
7-2010
6-2010
5-2010
4-2010
3-2010
1-2010
2-2010
11-2009
12-2009
10-2009
9-2009
8-2009
7-2009
6-2009
5-2009
4-2009
3-2009
1-2009
2-2009
0
27
import and export of gas
i m p o r t e n e x p o r t va n g a s
import
imports
export
exports
20.000
10.000
0
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
60.000
import and export of electricity
i m p o r t e n e x p o r t va n e l e k t r i c i t e i t
import
imports
export
exports
27.500 miljoen kWh million kWh
25.000
22.500
20.000
17.500
15.000
12.500
10.000
7.500
5.000
2.500
0
2.500
5.000
7.500
10.000
28
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
12.500
m a x i m u m l oa d h i g h - vo ltag e n e t wo r k
h o o g s t e b e l a s t i n g h o o g s pa n n i n g s n e t
16.000 MW MW
15.000
14.000
13.000
12.000
11.000
10.000
9.000
8.000
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0
p e a k day - vo l u m e o f g a s s u p p l i e d
maximale dagafgifte gas
600 miljoen m3 million m3
550
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0
29
30
xe
m
bu
D
rg
en
Lu
x
Ie em
em rlan bo
ur
ar d
ke
Ire g
n
la
Fi
nd
D
nl
e
an nm
ar
Be d
k
N
F
ed
O lgië inla
o
er
Be nd
la ste
G
n
nr
lg
ro
d
iu
ot
Th ijk
m
Br
e
A
us
N
itt
e
Z
an
th tri
w
ed er a
ni
la
ë
e
n
U n
ni
Sw d s
te
e
Fr d K de
D ank ing n
ui
ts rijk dom
la
nd Fr
a
G nce
e
M rm
a
an
Cy lta
y
G
rie pru M
al
ke
s
t
nl
Cy a
pr
Po an
us
rt d
ug G
al ree
c
P
Sp or e
an tug
je
al
Sp
It
a
Le alië in
tla
I
Es nd tal
y
t
Sl lan Lat
ov d
vi
Li en Est a
ië
to
o
uw S nia
lo
e
Sl
Ts
ow n L ven
je
ak ith ia
ch
H
is
on ije uan
ch
ga
ia
Sl
e
ov
Re
B ri
ak
pu ul je
bl ga Hu ia
r
ng
ie
k ije
a
Bu ry
C
Ro ze
l
em ch gar
R
ia
en
e
ië pu
Ro blic
Po
m
le
an
n
i
Po a
la
nd
Lu
opgesteld elektrisch vermogen
i n s ta l l e d g e n e r at i n g c a pac i t y
i n e u r o pa (20 09)
in europe (2009)
overig
other
wind
wind
waterkracht
hydro
nucleair
nuclear
conventioneel
conventional
contribution of renewable capacity to total
aandeel duurzaam vermogen in totaal
140 duizend MW thousand MW
aandeel share %
130
120
110
100
100
90
90
80
80
70
70
60
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
ro
o
Lu
N
oo
Fi
nl
an
t B xe rw d F
rit mb ege in
la
ur
ta
n
nd
N
N nn g
Lu or
ed ië
xe wa
er
la Un
nd ite mb y
o
Th d K ur
g
in
e
g
N
O
os et do
te he m
rl
n
Zw rijk an
ds
ed
A
en us
t
Ie
Sw r i a
rla
nd ed
D
en
en Bel
I
em gië rel
an
ar
B
k
el d
D
gi
ui en
um
ts
la De
nd nm
Fr
ar
an Ge
k
kr rm
ijk an
y
G
Fr
rie
an
ke Ita
lië ce
n
Po lan
Ita
rt d
ug G ly
al ree
c
Sp Por e
an tu
Cy je gal
pr
S
us pa
i
Cy n
Li
M
to
p
uw alta ru
s
e
H
M
on n
a
ga Lit lta
h
rij
e uan
H
ia
L
Sl etl un
ow an ga
ry
ak d
L
ije
at
Sl via
P
Sl ole ova
ov
ki
n
Po a
Ro en
Ts
la
em ië
n
je
en Slo d
ch
ve
ië
is
ch
Es
Ro nia
e
t
la
m
Re
an
pu Bul nd
bl ga
Es ia
r
ie
to
k ije
Cz B nia
ec ulg
h
a
Re ria
pu
bl
ic
G
ro
o
tB
rit
t
an
ni
D
ui
ts
la
nd
Fr
a Ge
ë nkr rm
a
ij
U
ni k F ny
te
d ra
Be Ki nce
n
O lgië gd
os
om
B
te
nr elg
ij
iu
Ie k A m
rla
us
tr
Fi nd
ia
nl
an Irel
Lu
an
xe Zw d
d
ed Fi
m
nl
b
e
D urg n S and
en
N
w
L
ed
e
er ma uxe ede
la
n
nd rke mb
n
o
T
D urg
e
N he
oo N nm
rw eth
ar
k
eg er
en lan
N ds
o
Ita rwa
lië y
S
Po pan
Ita
j
r
l
G tu g e S y
rie
al
pa
ke
i
nl Por n
an
tu
Cy d G gal
pr
r
us ee
ce
M Cyp
Ts
al
je
ta rus
ch
H Po
is
on le Ma
ch
n
lta
g
e
Re Sl arij Po
la
pu ow e
n
H
d
a
bl
ie kij ung
e
k
ar
Cz Sl
y
Li
ov
e
c
to
uw h R akia
ep
e
Bu n
ub
L
l
lg
ar ith ic
ije ua
n
Le Bu ia
Sl tla lga
ov nd
ria
en
ië Lat
Es
Sl via
Ro tla
o
em nd ven
en
Es ia
ië
to
Ro nia
m
an
ia
G
i m p o r t e n e x p o r t va n g a s (2010)
i m p o r t e n e x p o r t va n e l e k t r i c i t e i t (2010)
i m p o r t a n d e x p o r t n at u r a l g a s ( 2 010 )
import
imports
export
exports
3.000
2.000
1.000
0
2.000
1.000
3.000
4.000
5.000
i m p o r t a n d e x p o r t o f e l e c t r i c i t y ( 2 010 )
import
imports
export
exports
40
60 miljoen kWh million kWh
20
0
20
40
60
80
31
32
Zw
ed
e
Fr n
D a n k Sw
ui
e
ts rijk de
la
n
nd Fr
a
Fi
G nce
er
nl
a
m
O
n
an
D ost d
y
en
Fi
e
G
n
em nr
ro
ijk lan
ot
ar
Br
ke Au d
itt
n
s
an
Be D tria
ni
lg enm
ë
i
U ë B ar
ni
k
N
te elg
ed
d
iu
er
Ie Kin m
la
r
n
g
l
a
Lu d
do
xe Th nd
m
e
m
I
bu Ne rela
th
nd
rg
e
G
rie Lu rla
ke xe nd
m
s
n
bo
Po lan
ur
rt d
ug G g
al ree
c
Sp Por e
an tug
je
al
Sp
I
Cy tali ain
pr ë
Ts
us Ita
je
l
ch
M
Cy y
al
is
ch
ta pru
e
Po M s
Re
S
pu lo len alta
*
bl ven
P
ie
ië ola
k
Cz Sl nd
o
ec
ve
Es h R ni
a
e
t
Bu lan pub
lic
lg d
Sl arij Est
on
ow e
Bu ia
Li aki
je lga
to
uw
Sl ria
Ro
o
e
em n L vak
en ith ia
H
ua
on ië
ga Ro nia
m
rij
an
e
Le Hu ia
tla ng
nd ar
y
EU La
27 tvi
a
EU
27
p r o c e n t u e l e v e r d e l i n g b r a n d s t o f f e n pa k k e t
b r e a k d ow n o f f u e l s o u r c e s
v o o r d e t o ta l e e l e k t r i c i t e i t s p r o d u c t i e i n
f o r tota l e l e c t r i c i t y g e n e r at e d
e u r o pa (20 09)
in europe (2009)
overig
other
wind
wind
waterkracht
hydraulic
uranium
uranium
olie
fuel oil
kolen
coal
aardgas
natural gas
100 %
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
*n
iet beschikbaar
* not available
33
infrastructuur
infrastructure
De kilowatturen, kubieke meters gas en giga-
Kilowatt hours of electricity, cubic metres
joules lijken als vanzelf de stopcontacten, gas
of natural gas and gigajoules of heat appear
kranen en radiatoren te bereiken. In Nederland
to reach wall sockets, gas taps and radiators
wordt die gedachte nog eens versterkt doordat
by themselves. In the Netherlands, this idea
de netten ook grotendeels onzichtbaar zijn: de
is reinforced by the fact that the distribution
in totaal 400.000 km leidingen en kabels liggen
networks are usually invisible: most of the
voor het overgrote deel onder de grond. Daar-
pipelines and cables (a total of 400,000 km)
door zijn de netten minder gevoelig voor weers-
are installed underground. As a result, these
invloeden. Bovendien is door een fijne verma-
networks are less sensitive to adverse weather.
zing van de netten en een uitgekiend stelsel van
What is more, because of the networks’
beveiligingen de bedrijfszekerheid van de netten
high density and advanced systems of safety
bijzonder hoog. Het Nederlandse gasnet behoort
facilities, their operational reliability is extremely
tot de meest fijn vermaasde ter wereld.
high. The natural gas network in the Netherlands
is one of the densest in the world.
Het elektriciteitsnet
Het Nederlandse elektriciteitsnet bestaat uit een
Electricity grid
landelijk net, beheerd door TenneT, dat de regio-
The electricity network in the Netherlands
nale netten en de meeste elektriciteitscentrales
comprises a national grid that connects
met elkaar verbindt. Het landelijke net heeft
the regional grids and the electricity power
hoogspanningsniveaus van 380 en 220 kilovolt.
stations with each other. The national grid uses
Op iets lagere hoogspanningsniveaus – 150,
voltages of 380 and 220 kilovolts.
110 en 50 kilovolt – wordt de elektriciteit naar
The electricity is transmitted within the regions
de regio’s getransporteerd.
at lower levels of high voltage – 150, 110 or
Op middenspanningsniveau – 3 tot 25 kilovolt –
50 kilovolts – from which it is supplied to bulk
wordt elektriciteit aan grootverbruikers
users at medium voltages – 3 to 25 kilovolts.
geleverd en verder gedistribueerd naar de
Distribution to households and smaller large-
laagspanningsnetten (230/400 volt), waarop
scale users is done at low voltages through the
met name huishoudens maar ook kleinere
low-tension (230/400 volts) network.
grootverbruikers aangesloten kunnen zijn.
Natural gas network
Het gasnet
After natural gas was discovered in 1963,
Na de vondst van aardgas in 1963 zijn de
adjustments were made to the existing networks
bestaande netten voor transport van aardgas
to make them suitable for transporting natural
geschikt gemaakt. Toen is ook gestart met
gas. A start was also made with the construction
de aanleg van het landelijke net waarop de
of the national gas network, to which the regional
regionale netten zijn aangesloten. Het hoofd-
networks were connected. Gas is transported
transportnet, beheerd door Gas Transport
in the national gas network at a pressure of 67
Services (GTS), wordt bedreven onder een druk
bar, and in the regional networks at 16 to 40 bar.
van 67 bar, de regionale netten staan onder een
(For practical safety, the typical odour associated
druk van 16 tot 40 bar. Bij de overdracht aan de
with natural gas, which has no odour itself,
regionale netten wordt het van nature reukloze
is added as the gas passes into the regional
aardgas uit veiligheidsoverweging van de
network.) Gas is transported further at 4 or 8 bar.
typische gaslucht voorzien. Verder transport
The pressure is reduced to 0.1 bar at regulation
vindt plaats onder een druk van 4 of 8 bar.
stations, after which the gas is transported
In overslagstations wordt de druk gereduceerd
through gas mains and service pipelines in the
naar 0,1 bar, waarna het gas door hoofd- en
streets to consumers. In homes the pressure
dienstleidingen in de straten naar de afnemers
is further reduced to 0.03 bar.
stroomt. In de woningen wordt de druk teruggebracht naar 30 millibar (0,03 bar).
Heat network
Water is used as the medium of transport in
Het warmtenet
heat networks. It is transported at a pressure
In de warmtenetten wordt water als transport-
of 10 bar and a temperature of 100 °C. The
medium gebruikt. Het water wordt onder een
heat is transferred from the transport network
druk van 10 bar en een temperatuur van 100 °C
to distribution networks in substations.
getransporteerd. In onderstations wordt de
warmte van het transportnet aan de distributienetten overgedragen.
35
e
Hengelo
Gronau
(Duitsland)
Doetinchem
Wesel
(Duitsland)
Rommerskirchen
(Duitsland)
transport en distributie elektriciteit
t r a n s m i s s i o n a n d d i s t r i b ut i o n o f e l e c t r i c i t y
380 kV-station/bovengrondse verbinding/kabel
380 kV substation overhead line cable
grensoverschrijdende verbinding
cross border line
Zeekabel NorNed
sea cable to Norway
Zeekabel project
sea cable project
projecten 380 kV-verbinding
projects 380 kV connection 380 kV-station/bovengrondse verbinding/kabel
project 220 kV-verbinding Vierverlaten-Hessenweg
project 220 kV connection Vierverlaten-Hessenweg
regiokantoor
regional office
hoofdkantoor
headquarters
grensoverschrijdende verbinding
Zeekabel NorNed
Siersdorf
Zeekabel project
(Duitsland)
projecten 380 kV-verbinding
NorNed
project
220 kV-verbinding Vierverlaten-Hessenweg
(Noorwegen)
offshore
verbinding
NorNed
2
(Noorwegen)
hoofdkantoor
COBRA
regiokantoren
(Denemarken)
naam van het station
Eemshaven
Weiwerd
Bergum
Diele
Vierverlaten
Louwsmeer
Meeden
(Duitsland)
Zeyerveen
Oudehaske
Hoogeveen
Ens
Hessenweg
Zwolle
Lelystad
Beverwijk
Hengelo
Diemen
Gronau
(Duitsland)
Arnhem
Bleiswijk
Wateringen
BritNed
Doetinchem
Dodewaard
Maasvlakte
(Groot-Brittanië)
Waddinxveen
Krimpen
Wesel
Crayestein
(Duitsland)
Geertruidenberg
Boxmeer
Eindhoven
Borssele
Weert
Van Eyck
(België)
Zandvliet
(België)
Maasbracht
Gramme
(België)
Rommerskirchen
(Duitsland)
Siersdorf
(Duitsland)
36
hoofdtransportnet gas
m a i n g a s t r a n s m i s s i o n sys t e m
leiding – Groningen-gas
pipeline – Groningen gas
leiding – hoogcalorisch gas
pipeline – high-caloric gas
leiding – laagcalorisch gas
pipeline – low-caloric gas
leiding – ontzwaveld gas
pipeline – desulphurized gas
leiding – stikstof
pipeline – nitrogen
voedingsstation(s)
feeder station(s)
compressor and blending station
compressor- en mengstation
compressorstation
compressor station
mengstation
blending station
underground gas storage
installatie voor ondergrondse opslag
exportstation
export station
LNG facility
installatie voor vloeibaar aardgas
stikstofinjectie
nitrogen injection
Geplande uitbreidingen
Planned extensions
leiding – hoogcalorisch gas
pipeline – high-caloric gas
installatie voor ondergrondse opslag
underground gas storage
BBL
37
lengte transport- en distributienetten
l e n g t h o f t r a n s p o r t a n d d i s t r i b ut i o n
(in km)
n e t wo r k s ( k m )
2009
2010
wijziging 2010/2009
change 2010/2009
De lengtes elektriciteits
electricity
elektriciteit
koppelnet (220/380 kV)
national grid (220/380 kV)
2.685
2.685
circuitlengtes. De circuit
bovengronds
overhead
2.682
2.682
0,0%
lengte in km is de som
ondergronds
underground
3
3
0,0%
netten in km betreft de
van de lengtes van de
afzonderlijke verbindingen
transportnet (50/110/150 kV)
transmission (50/110/150 kV)
9.252
9.836
6,3%
bovengronds
overhead
5.492
5.839
6,3%
ondergronds
underground
middenspanning distributienet
medium-voltage network
(3 t/m 25 kV)
(3-25 kV)
ondergronds
underground
laagspanning distributienet
low-voltage network
(0,4 kV)
(0.4 kV)
(km). The circuit length is
bovengronds
overhead
the sum of the lengths
ondergronds
underground
of each individual cable
totaal elektriciteitsnet
entire electricity grid
297.741
gas
gas
transportnet
transmission network
distributienet
supply network
lagedruknet (t/m 0,1 bar)
low-pressure (< 0.1 bar)
die op een tracé voorkomen.
(tracélengte is de geogra
fische lengte in km afstand)
The length of electricity
networks are circuit lengths
0,0%
3.760
3.997
6,3%
101.965
101.275
-0,7%
101.965
101.275
-0,7%
183.839
195.706
6,5%
174
102
-41,4%
183.665
195.604
6,5%
309.502
4,0%
0,0%
in each section of the network
(section length = the physical
distance between the
two ends of the section).
12.050
123.179
4,4%
94.671
98.808
4,4%
23.350
24.371
4,4%
130.071
135.229
4,0%
midden- en hogedruknet
medium- and high-pressure
totaal gasnet
entire gas network
wa r m t e
h e at
transportnet
683
705
3,2%
distributienet
supply network
4.028
4.189
4,0%
totaal warmtenet
entire heat network
4.711
4.894
3,9%
l e n g t h o f h e at n e t wo r k
l e n g t e wa r m t e n e t
distributienet
supply network
transportnet
6 duizend km thousand km
5
4
3
2
1
2010
2005
2000
1995
1990
0
38
12.050
118.021
l e n g t h o f l ow - vo ltag e e l e c t r i c i t y n e t wo r k
l e n g t e e l e k t r i c i t e i t s l a a g s pa n n i n g s n e t
bovengronds
overhead
ondergronds
underground
20
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
2010
2005
2000
1990
1980
1970
1960
1950
1940
1930
1920
200
l e n g t h o f g a s n e t wo r k
lengte gasnet
distributienet
supply network
transmission network (Gastransport Services)
transportnet (Gastransport Services)
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
2010
2005
2000
1995
1990
1985
0
39
gemiddelde tijdsduur per onderbreking
av e r ag e d u r at i o n p e r fa i l u r e
elektriciteitsnetwerk
o f e l e c t r i c i t y   n e t wo r k
laagspanning
low-voltage network
middenspanning
medium-voltage network
hoogspanning
high-voltage network
gemiddelde 2006-2010
average, 2006-2010
gemiddelde middenspanning 2006-2010
average, medium-voltage network 2006-2010
gemiddelde hoogspanning 2006-2010
average, high-voltage network 2006-2010
240 minuten minutes
Gemiddelde tijdsduur
per onderbreking:
180
de gemiddelde duur dat
de levering aan een klant
wordt onderbroken.
120
60
Average duration per failure:
the average duration of supply
failure to a customer.
j a a r l i j k s e u i t va l d u u r e l e k t r i c i t e i t
tota l d u r at i o n o f p ow e r fa i l u r e s ,
per klant
p e r c u s to m e r p e r y e a r
hoogspanning
high-voltage
middenspanning
medium-voltage
laagspanning
low-voltage
average 2006-2010
gemiddelde 2006-2010
40 minuten per klant per jaar minutes per customer per year
Jaarlijkse uitvalduur elektri-
35
citeit: het aantal minuten per
30
jaar dat een klant met een
25
2010
2009
2008
2007
low-voltage grid has no power.
2006
0
2005
5
of minutes per year that
2004
per customer = the number
2000
10
2003
15
Total duration of power failure
customer connected to the
40
20
2002
ningsnet geen stroom heeft.
2001
aansluiting op het laagspan-
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
j a a r l i j k s e u i t va l d u u r e l e k t r i c i t e i t
tota l d u r at i o n o f p ow e r fa i l u r e s , p e r
i n e u - l a n d e n (20 07)
c u s to m e r p e r y e a r i n e u c o u n t r i e s ( 2 0 0 7 )
600 minuten per klant per jaar minutes per customer per year
550
Gemiddelde tijdsduur
500
per onderbreking:
de gemiddelde duur dat
450
de levering aan een klant
400
wordt onderbroken.
350
300
Average duration per failure:
250
the average duration of supply
failure to a customer.
200
150
100
50
ai
n
H
Po
un
rt
ga
ug
ry
al
N
oo
Po
rw
rt
ug
eg
al
en
N
or
Ie
w
rla
ay
nd
Ire
Fi
nl
la
nd
an
d
Fi
Zw
n
la
ed
nd
en
Li
to
Sw
uw
ed
en
en
Li
th
Es
ua
tla
ni
nd
a
Es
to
Le
ni
tla
a
nd
La
Po
tv
ia
le
n
Po
la
nd
ly
Sp
je
an
H
on
ga
rij
e
m
Ita
in
Ita
lië
do
ng
Ki
d
te
ni
Sp
ia
e
rij
k
A
us
tr
nc
O
kr
ijk
os
U
an
y
Fr
a
kr
ijk
te
n
m
nd
la
ts
Fr
an
G
er
en
D
ui
D
N
e
Th
em
nd
en
D
Ve
re
n
ig
d
N
Ko
n
ed
er
la
ar
ke
n
et
he
rla
m
ar
nd
k
s
0
41
v e r d e l i n g va n s t o r i n g s o o r z a k e n
d i s t r i b ut i o n o f c a u s e s o f
p ow e r fa i l u r e s
fabrikant
manufacturer
netontwerp
grid design
montage
installation
bediening
operation
graafwerk
excavation
subsidence
werking bodem
vocht
moisture
obselescence / wear and tear
veroudering / slijtage
weersinvloeden
weather
latent fault
sluimerende storing
overige
laagspanningsnetten
middenspanningsnetten
low-voltage networks
medium-voltage networks
hoogspanningsnetten
high-voltage networks
42
other
v e r d e l i n g va n o n d e r b r e k i n g e n
d i s t r i b ut i o n o f g a s fa i l u r e s
gasnetwerk
r e l at e d to n e t wo r k
gasstation
gasstation
De jaarlijkse uitvalduur,
hoofdleiding
main pipelines
de gemiddelde tijd dat een
aansluitleiding
domestic connection lines
klant jaarlijks geen gas heeft,
gasmeter
gasmeter
bedraagt slechts 29 seconden.
Een klant wordt eens in de
ruim 200 jaar met een gas
totaal 42.329 onderbrekingen
total 42,329 failures
onderbreking geconfronteerd.
De gemiddelde duur van een
gasonderbreking bedroeg
in 2010 2 uur en 48 minuten.
De meeste storingen komen
voor in de gasmeteropstelling
(54%). De huisdrukregelaar
is verantwoordelijk voor de
meeste van deze storingen.
Bij storingen aan aansluit
leidingen en hoofdleidingen is
graafwerk meestal de oorzaak.
The anual duration of gas
failure, i.e. the time per
customer per year that gas
cannot be supplied, is 29
seconds. Any one customer
can expect to experience a
failure in gas supply once in
200 years. In 2010 the average
duration of failure in gas supply
was 2 hour and 48 minutes.
Most problems with gas supply
occur in the gas meter (54%).
The gas pressure regulator
is the cause of most problems.
Supply failures occurring in
domestic connection pipes
or main pipelines are mostly
the result of accidental damage
excavation.
43
v e r d e l i n g va n s t o r i n g s o o r z a k e n
d i s t r i b ut i o n o f c a u s e s
gasnetwerk
o f g a s fa i l u r e s
corrosie
corrosion
subsidence
werking bodem
graafwerk
excavation
defect
defect
obselescense / wear and tear
veroudering / slijtage
overig
other
onbekend
unknown
hoofdleidingen
aansluitleidingen
main pipelines
domestic connection lines
gasmeters
gas meters
44
xe
F
m inl
bu an
rg d
L Fin
Zw uxe lan
d
ed m
en bo
ur
I
S
g
e
G
rla w
ro
ed
n
ot
D
en
Be d
Br en
I
itt em lgië rela
an
nd
a
ni rke Be
lg
ë
n
iu
U
D
m
ni
N
e
ed
O ted nm
o
er
a
la ste Kin rk
nd
nr
g
Th ijk dom
e
A
u
N
Fr eth stri
D ank erl a
ui
a
ts rijk nd
G lan
Fr s
rie
d
a
ke
G nce
er
n
Po lan ma
n
rt d
ug G y
al ree
c
P
Sp or e
an tug
je
al
Sp
I
Cy tali ain
pr ë
us Ita
ly
M Cyp
Es alta ru
s
t
Li
l
to an Ma
uw d
l
Es ta
e
n
to
Sl
n
ov
Li
th ia
e
ua
Bu nië
lg
Sl nia
ar
o
ije ve
ni
Po Bul a
Ts
le ga
n
ria
je
L
ch
Sl etl Po
is
ow an lan
ch
d
e
ak d
Re Ro
La
i
tv
pu em je
bl
en Slo ia
ie
va
k ië
Ro kia
C
H zec m
on
a
h
ga Re nia
pu
rij
e
bl
H
ic
EU un
g
27 ar
y
EU
27
Lu
ro
o
en
nl
d
en
an
Ie
Sw
ed
en
F
em rlan inl
an
d
ar
tB
d
k
en Ire
rit
la
ta
n
D
nn Fra
en d
n
ië
k
m
ar
U rijk
ni
k
F
O ted ra
os
nc
K
te
e
in
D
n
gd
Lu
u
r
om
xe itsl ijk
a
A
m
us
bu nd
rg
G tria
N
er
Lu
ed
m
a
x
er
la Be em ny
nd lg
b
ou
i
Th ë
Be rg
e
G
rie Ne lgi
ke
th um
er
nl
Po an lan
ds
rt d
ug G
al ree
c
P
Sp or e
an tug
je
al
S
Ita pa
lië in
M
It
a
Cy lta aly
Bu pru Ma
s
lt
lg
ar
Cy a
ij
p
Es e B ru
s
t
u
Sl lan lga
ov d
ri
Ro en Es a
to
em ië
n
en Slo ia
ve
ië
ni
Le Ro
a
Li
m
Ts
to tla
a
uw nd nia
je
ch
en
La
is
ch
Li tvia
e
t
Re Sl Po hu
l
an
o
pu
w en
ia
a
bl
ie kij Pol
e
k
a
Cz Sl nd
o
e
H
on ch va
ga Re kia
pu
rij
e
bl
H
ic
EU un
g
27 ar
y
EU
27
G
D
Fi
Zw
ed
g as n e t p e r d u i z e n d i n wo n e r s
g a s n e t wo r k p e r t h o u s a n d i n h a b i ta n t s
va n d e 27 e u - l a n d e n (2010)
i n t h e 2 7 e u c o u n t r i e s ( 2 010 )
10 km
8
6
4
2
0
ondergrondse gasopslag
n at u r a l g a s u n d e r g r o u n d s to r ag e s
i n d e 27 e u - l a n d e n
in the 27 eu countries
25.000 maximaal werk volume (miljoen m3) maximum working volume (million m3)
8.400
20.000
15.000
10.000
5.000
0
45
levering
s u p p ly
In 2010 werd in Nederland 109,4 miljard kWh
In 2010, 109.4 billion kWh of electricity, 51.9
elektriciteit, 51,9 miljard m3 gas en 41,7 PJ
billion m3 of natural gas and 41.7 PJ of heat
warmte verbruikt. Van het elektriciteitsverbruik
were consumed in the Netherlands. Households
komt 24% voor rekening van de huishoudens
used approximately 24% of the electricity,
en 28% voor rekening van de industrie.
while heavy industries accounted for 28%
Van het Nederlandse gasverbruik komt 72%
of consumption. Large-volume users in the
voor rekening van grootverbruikers, waarbij
Netherlands accounted for 72% of the gas
20% van het totale gasverbruik wordt ingezet
consumed, 20% of which was used to produce
voor elektriciteitsproductie; 20% van het gas
electricity. Households were responsible for
gaat naar huishoudens.
20% of total gas consumption. The horticultural
Van de grootverbruikers vormen de tuinders
sector is an important market segment among
een andere belangrijke deelmarkt.
large-volume users.
Huishoudens
Households
Vrijwel alle huishoudens hebben een
Virtually all homes in the Netherlands are
aansluiting op het elektriciteitsnet. Voor de
connected to the electricity grid. For their
warmtevoorziening is 96% van de huishoudens
heating, 96% of homes use direct connections
rechtstreeks aangesloten op het gasnet terwijl
to the natural gas network; 4% are connected
4% is aangesloten op warmtenetten.
to heat supply networks. The market share
Het marktaandeel van gas voor de warmte-
of natural gas for heating is extremely high in
voorziening is bijzonder hoog in vergelijking
the Netherlands compared to other countries.
met het buitenland. Het normaal gasverbruik
Normal gas consumption (i.e. temperature-
(het gasverbruik gecorrigeerd voor tempera-
corrected gas consumption based on a thirty-year
tuursinvloeden op basis van een dertigjarig
average) is decreasing as a result of improved
gemiddelde) vertoont onder invloed van
building insulation. Real gas consumption in
besparingsmaatregelen een dalende trend.
recent years has often been below average due
Het werkelijke gasverbruik lag de afgelopen
to higher than normal winter temperatures.
jaren vaak onder normaal als gevolg van de
hoge temperaturen.
Industry
The amount of electricity consumed by industry
Industrie
has kept pace with its economic activities.
Het elektriciteitsverbruik van bedrijven houdt
Having a good knowledge of the activities of
gelijke tred met de economische activiteit.
their industrial partners is important for energy
Het kennen van de relaties is van groot
companies, both for their daily operations and
belang voor de dagelijkse bedrijfsvoering
for making long-term prognoses.
van de energiebedrijven en voor het maken
van prognoses op de lange termijn.
Electricity label
As from 2005 it is compulsory for suppliers to
Stroometiket
indicate the source of the electricity supplied
Met ingang 2005 geven leveranciers klanten
to their clients by means of an “electricity label”.
inzicht in de herkomst van de geleverde stroom
in de vorm van een stroometiket.
47
tota l e l e c t r i c i t y c o n s u m p t i o n
t o ta a l e l e k t r i c i t e i t s v e r b r u i k
other large consumers
overig grootverbruik
industrie
industrial consumers
other small consumers
overig kleinverbruik
households
huishoudens
100
80
60
40
20
2010
2009
2008
tota l g a s c o n s u m p t i o n
t o ta a l g a s v e r b r u i k
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0
other large consumers
overig grootverbruik
centrales
power stations
other small consumers
overig kleinverbruik
households
huishoudens
40
30
20
10
48
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0
tota l h e at c o n s u m p t i o n
t o ta a l w a r m t e v e r b r u i k
50 duizend TJ thousand TJ
40
30
20
10
v e r b r u i k va n e l e k t r i c i t e i t ,
consumption of electricity,
g as e n wa r m t e
g a s a n d h e at
2009
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0
2010
wijziging 2010/2009
change 2010/2009
gas
(in
m i l j o e n e n m 3)
gas
(million
m 3)
kleinverbruik
small consumers
15.025
15.198
1,2%
w.v. huishoudens
of which households
10.178
10.198
0,2%
31.240
36.721
17,5%
9.371
10.257
9,5%
46.265
51.919
12,2%
grootverbruik
large consumers
w.v. centrales
of which power stations
totaal
total
electricity
elektriciteit
(in miljoenen
k W h)
(million
kWh )
kleinverbruik
small consumers
36.001
36.170
0,5%
w.v. huishoudens
of which households
25.082
25.704
2,5%
grootverbruik*
large consumers*
73.735
73.181
-0,8%
w.v. industrie
of which industrial consumers
31.391
31.000
-1,2%
totaal
total
109.736
109.351
-0,4%
37.148
41.703
12,3%
wa r m t e
(in
tj )
h e at
( tj )
totaal
total
* Inclusief eigen verbruik
* Including autoconsumption
producenten
by producers
49
n u m b e r s o f c u s to m e r s
a a n ta l a f n e m e r s
2009
2010
wijziging 2010/2009
change 2010/2009
gas
(in
duizenden)
gas
(thousands)
kleinverbruik*
small consumers*
7.224
7.237
w.v. huishoudens
of which households
6.989
7.059
1,0%
tuinders
horticulture
9
9
1,1%
grootverbruik
large consumers
6
6
1,7%
totaal
total
7.239
7.252
0,2%
elektriciteit
(in
duizenden)
electricity
0,2%
(thousands)
kleinverbruik
small consumers
7.767
7.775
0,1%
w.v. huishoudens
of which households
7.312
7.386
1,0%
grootverbruik
large consumers
330
335
1,5%
totaal
total
8.097
8.110
0,2%
290
295
1,7%
wa r m t e
(in
duizenden)
h e at
(thousands)
totaal
total
* incl. alle woningen
* incl. all dwellings connected
to block/district heating
aangesloten op blok/
wijkverwarmingscomplexen
gasverbruik en koude-index
g a s c o n s u m p t i o n a n d c o l d fac to r
kleinverbruik
small consumers
koude-index
cold factor
koude-index cold factor
4.000
De koude-index voor een
50
2010
2009
2.000
2008
0
2007
2.500
2006
5
2005
3.000
2004
10
2001
3.500
2003
The cold factor for an
average year is 3,091.5.
15
2002
normaal jaar is 3.091,5.
a a n ta l s w i t c h e n e l e k t r i c i t e i t s -
number of switches electricity and
e n   g a s k l a n t e n (2010)
g a s   c u s to m e r s b e t w e e n s u p p l i e r s ( 2 010 )
elektriciteit
electricity
gas
gas
375.000
350.000
325.000
300.000
275.000
250.000
225.000
200.000
175.000
150.000
125.000
100.000
75.000
50.000
25.000
stroometiket
conventioneel
aardgas
waarvan WKK
2010-4
2010-3
2010-2
2010-1
2009-4
2009-3
2009-2
2009-1
2008-4
2008-3
2008-2
2008-1
2007-4
2007-3
2007-2
2007-1
2006-4
2006-3
0
electricity label
conventional
gas
of which CHP
2009
2010
%
%
100
100
55
52
verbruikte elektriciteit.
-
35
Vanaf 2005 zijn de
17,5
16
leveranciers verplicht om in
Herkomst in Nederland
kolen
coal
kernenergie
nuclear
4,5
4
de vorm van een ‘stroom-
overig
others
1,9
2
etiket’ de herkomst van de
21
26
9
9,1
elektriciteit aan hun klanten
hernieuwbaar
r e n e wa b l e
waarvan uit Nederland
of which from the Netherlands
kenbaar te maken.
wind
wind
4,0
3,5
Source of electricity
biomassa
biomass
4,8
5,5
consumed in the Netherlands.
water
water
0,1
0,1
As from 2005 it is compulsory
zon
sun
0
0
12
16,9
gram/kWh
gram/kWh
364
332
0,0001
0,0001
waarvan import
of which from import
for suppliers to indicate to
their clients by means of an
‘electricity label’ the source of
CO2
CO2
radio-actief afval
radio-active waste
the electricity supplied.
51
52
xe
m
bu
rg
Lu
Zw xe
ed m
en bo
ur
D
S
g
en Fin
em lan we
de
ar d
ke Fin n
n
la
Ie De nd
O rlan nm
os
ar
d
te
k
N
nr Ire
ed
la
ij
er
la Be k A nd
nd lg
us
i
t
Th ë
B ria
e
G
N elg
ro
ot
Fr eth ium
an
er
Br
k
la
itt Dui
an ts rijk nd
ni lan
Fr s
ë
d
a
U
G nc
G nite erm e
rie
d
ke
Ki any
n
n
Po lan gdo
d
m
rt
ug G
al ree
c
Sp Por e
an tug
je
al
S
Cy Ita pai
pr lië n
us
Ita
l
M Cyp y
al
ru
t
Es
a
s*
t
M
Sl lan
al
ta
ov d
en Es *
to
ië
n
Le Slo ia
ve
Ts
Bu tla
n
je
l
d nia
g
ch
Li ari
is
to
je Lat
ch
u
Bu via
w
e
e
Re S
l
pu low n L gar
ia
it
bl
a
ie kij hu
a
k
e
Cz Sl nia
o
e
H
on ch va
Re kia
g
Ro ari
pu
j
em e
bl
en Hu ic
ng
ië
Ro ary
Po
m
le
an
n
i
Po a
la
nd
Lu
D
en
xe
m
bu
rg
Lu
x
Ie em
em rlan bo
ur
ar d
ke
Ire g
O
os n D lan
d
te
e
nr nm
a
Fi ijk
N
nl
A rk
ed
an us
er
tr
d
i
la Be
G
nd lg Fin a
ro
i
la
ot
Th ë
Be nd
Br
e
lg
N
itt
an Zw eth ium
ed er
ni
ë
en lan
U
ni
Sw d s
D
ui ted
ed
ts
en
K
la
i
nd ng
do
Fr
m
an Ge
kr rm
ijk an
y
M Fra
a
nc
Cy lta
e
Po pru Ma
s
lt
r
G tu g C y a
rie
a
p
ke l P ru
s
nl
o
an rtu
g
d
Sp G al
an ree
ce
je
Sp
It
a
Le alië in
tla
I
Es nd tal
y
tl
Li
to an Lat
vi
uw d
a
E
st
Sl en
on
ov
Li
ia
t
e
h
n
Sl
ua
ow ië
n
ak Slo ia
Bu ije ve
Ts
ni
je
lg
S
a
ch
H ari lov
is
on je
a
ch
ga B kia
e
rij ulg
Re Ro
pu em e H ar
e
bl
un ia
ie nië
ga
k
ry
Cz Ro
ec m
an
h
R
i
Po ep a
ub
le
n
li
Po c
la
nd
Lu
e l e k t r i c i t e i t s v e r b r u i k i n e u r o pa ( 2 0 0 9 )
totaal
total
per person
per hoofd
g a s v e r b r u i k i n e u r o pa ( 2 0 0 9 )
totaal
total
per person
per hoofd
*n
iet beschikbaar
electricity consumption in europe (2009)
500
kWh per hoofd kWh per person 30.000
25.000
400
20.000
300
15.000
200
10.000
100
5.000
0
0
gas consumption in europe (2009)
4.000
4.500 duizend TJ thousand TJ
duizend MJ per hoofd thousand MJ per person
200
* not available
225
3.500
175
3.000
150
2.500
125
2.000
100
1.500
75
1.000
50
500
25
0
0
w a r m t e v e r b r u i k i n e u r o pa (20 09)
h e at c o n s u m p t i o n i n e u r o p e ( 2 0 0 9 )
totaal
total
per person
per hoofd
1.000 duizend TJ thousand TJ
duizend MJ per hoofd thousand MJ per person
50
45
800
40
700
35
600
30
500
25
400
20
300
15
200
10
100
5
0
0
Lu
xe
Be
rit mb lgi
ë
u
ta
nn rg
B
Lu elg
ië
iu
x
U
ni em m
O ted bo
ur
D ost
K
g
e
i
N
ed ne enr ngd
er ma ijk
om
la
nd rke Au
n
s
Th
D tria
e
e
N n
Zw et ma
ed her rk
la
e
Fi n S nd
n
w s
D
ui lan
ed
ts
d
en
la
n Fin
la
Fr d
nd
G
an
e
kr
rm
i
a
Ie jk
rla Fr ny
nd an
c
Cy
Ire e*
p
G
la
rie ru
ke s C nd
*
n
y
Po lan pru
s
rt d
ug G *
r
ee
al
Po ce
r
Ita tug
al
M lië
al
Ita
t
ly
Sp a
M
Li
al
to an
ta
uw je
Sp *
e
Sl
ow n L ai
n*
i
ak
th
ua
ij
Es e S ni
a
t
l
S l l a n ov a
ov d
k
en Es ia
to
Bu ië
lg
Sl nia
ar
o
ije ve
Ts
ni
je
B
L
a
ch
H etl ulg
is
on a
ch
nd ari
g
a
e
ar
L
Re Ro
ij
pu em e H atv
e
bl
un ia
ie nië
ga
k
ry
Cz Ro
ec m
an
h
Re
ia
Po
pu
le
bl
n
i
Po c
la
nd
900
* not available
G
ro
o
tB
* niet beschikbaar
gas- en elektriciteitsverbruik
gas and electricity consumption
i n e u r o pa (2010)
i n e u r o p e ( 2 010 )
industrie
industry
huishoudens
households
zakelijk
commercial
centrales
power stations
overige
other
gas gas
elektriciteit electricity
Totaal: 5.728 TWh
Totaal: 3.211 TWh
Total: 5,728 TWh
Total: 3,211 TWh
53
energieverbruik huishoudens
household energy consumption
De gehele huishoudelijke markt is goed voor
The entire household market is responsible for
24% van het elektriciteitsverbruik en 20%
some 24% of electricity consumption and 20%
van het gasverbruik. Nederland staat met gas
of natural gas consumption. The Netherlands has
als verwarmingsbron voor huishoudens op
by far the highest proportion of gas-heated homes
eenzame hoogte in Europa. Gezien het belang
in Europe. Considering the importance of the
van de deelmarkt huishoudens volgen de
household market segment, energy companies
energiebedrijven de ontwikkelingen op de
keep a close watch on developments in that
voet. Onder meer wordt jaarlijks een onderzoek
market. Activities include an annual survey of
onder drieduizend huishoudens uitgevoerd.
three thousand households. An important factor
Een belangrijke factor voor de ontwikkeling
in the development of energy consumption in
van het energieverbruik van huishoudens is
homes is the increasing demand for comfort.
de toenemende behoefte aan comfort. Zowel
This is responsible for a large proportion of the
het gasverbruik als het elektriciteitsverbruik
consumption of both natural gas and electricity.
kan voor een belangrijk deel hierdoor worden
verklaard.
Gas
Over the past 30 years, average household gas
Gas
consumption has decreased from 3,000 m3 to
Het gemiddelde huishoudelijke gasverbruik
1,617 m3 in 2010. This reduction is almost entirely
is de afgelopen dertig jaar gedaald van
the result of a decrease in the amount of gas
3.000 m3 tot 1.617 m3 in 2010. Deze daling
required for space heating. Two developments
is vrijwel geheel te danken aan een dalend
have played a major role in achieving this:
gasverbruik voor ruimteverwarming door
the introduction of the high-efficiency boiler and
de opkomst van de HR-ketel en de betere
improvements in home insulation.
isolatie van woningen.
Electricity
Elektriciteit
Since 1988, average electricity consumption in
Het gemiddelde elektriciteitsverbruik heeft
the Netherlands has steadily increased, reaching
vanaf 1988 een gestage groei doorgemaakt
in 2008 a maximum of 3,558 kWh; in 2009
en bereikte met 3.558 kWh een maximum
and 2010 average consumption was slightly
in 2008. In 2009 en 2010 lag het gemiddelde
lower, e.g. average household consumption
huishoudelijk elektriciteitsverbruik op een iets
in 2010 was 3,480 kWh. The growth up to
lager niveau. Het gemiddelde huishoudelijke
2008 follows increasing use of household
verbruik bedroeg in 2010 3.480 kWh. De groei
appliances such as freezers, clothes driers
tot 2008 is toe te schrijven aan de opkomst
and dishwashers. Increasing use of PCs has
van huishoudelijke apparaten als de
also played a role. Factors that are thought to
diepvriezer, de wasdroger en de vaatwasser.
have played a role in the apparent stabilization
Ook de toename van PC-gebruik speelt hierbij
of electricity consumption are a levelling off
een rol. De stabilisatie na 2008 lijkt als volgt
of the market penetration of appliances such
te verklaren: de pentratiegraad van de
as freezers, clothes driers and dishwashers,
wasdroger en diepvriezer neemt niet meer toe
and the replacement of household appliances
en toepassingen die veel elektriciteit gebruiken
that typically use large amounts of electricity
(bijvoorbeeld de wasmachine en de wasdroger)
with more energy efficient models. In addition,
gebruiken minder energie als deze apparaten
the number of people in an average household
worden vervangen. Daarnaast bestaat een
is decreasing. On the other hand, the number
huishouden uit gemiddeld minder personen.
of households is increasing. As a result,
Het aantal huishoudens neemt echter wel
total consumption by all households is increasing
toe. Ook het verbruik van alle huishoudens
slightly (in 2010: +2.5%).
tezamen neemt daardoor licht toe (in 2010:
2,5%).
55
gemiddeld elektriciteits-
av e r ag e c o n s u m p t i o n o f e l e c t r i c i t y
en gasverbruik
and gas
elektriciteit
electricity
gas, temperature-corrected
gas gecorrigeerd voor temperatuur
4.000 m3 of kWh m3 or kWh
3.500
3.000
2.500
2.000
gemiddeld gasverbruik
av e r ag e g a s c o n s u m p t i o n
n a a r t o e pa s s i n g
i n u s e c at e g o r y
koken
cooking
hot water
warm water
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1.500
heating
verwarming
3.500 m3
2.000
1.500
1.000
500
56
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
g e m i d d e l d g as - e n wa r m t e v e r b r u i k
av e r ag e g a s a n d h e at c o n s u m p t i o n
i n u s e c at e g o r y
verwarming
heating
hot water
warm water
koken
cooking
gemiddeld gasverbruik 1.617 m3
gemiddeld warmteverbruik 35,30 GJ
average gas consumption 1,617 m3
average heat consumption 35.30 GJ
gemiddeld elektriciteitsverbruik
av e r ag e e l e c t r i c i t y c o n s u m p t i o n
n a a r t o e pa s s i n g ( t o ta a l 3.480 kWh)
i n u s e c at e g o r y ( tota l : 3 , 4 8 0 k W h)
reiniging
cleaning
koeling
refrigeration
verlichting
lighting
verwarming en warm water
heating and hot water
audio, video en communicatie
audio, video and communication
koken
cooking
binnenhuisklimaat
indoor ventilation and air-conditioning
keukenapparatuur
kitchen appliances
overige
other
hobby
recreation
personal care
persoonlijke verzorging
57
d e g r e e o f p e n e t r at i o n o f h i g h - e n e r g y -
p e n e t r at i e g r a a d g r o t e a p pa r at e n
consumption household appliances
diepvriezer
freezer
wasdroger
tumble drier
vaatwasser
dishwasher
waterbed
waterbed
100%
90
80
70
60
50
40
30
20
10
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0
d e g r e e o f p e n e t r at i o n o f w at e r h e at e r s
p e n e t r at i e g r a a d w a r m w at e r t o e s t e l l e n
combitoestel
combined heating and hot water unit
gasgeiser
gas-fired, instanteneous water heater
electric waterboiler
elektrische boiler
collectief
collective
gasboiler
gas-fired waterboiler
100%
90
80
70
60
50
40
30
20
10
58
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0
energierekening opgesplitst
b r e a k d ow n o f e n e r g y b i l l
by u s e
centrale verwarming
central heating
De gemiddelde huishoude-
warm water
hot water
lijke verbruiker betaalt in
wassen, drogen
cleaning
2011 € 1.645 voor energie
koelen, vriezen
refrigeration
(inclusief heffingen en BTW),
verlichting
lighting
bij een gemiddeld verbruik
audio, video and pc
van 1.617 m3 gas en
koken
cooking
3.480 kWh elektriciteit
overig
other
en gemiddelde tarieven.
tv, radio en pc
In 2011 the average domestic
consumer will, assuming
average rates, pay EUR 1,645
(including taxes and VAT)
for an average energy
consumption of 1,617 m3
of gas and 3,480 kWh of
electricity.
t o e pa s s i n g e n 1 kWh e l e k t r i c i t e i t ( i n d i c at i e f )
a p p l i c at i o n s 1 k W h e l e c t r i c i t y ( i n d i c at i v e )
1.200 keer elektrisch scheren
1,200 electric shaves
100 broden snijden
100 loaves of bread sliced
15 keer haar föhnen
15 times drying hair
4 avonden tv kijken
4 nights of watching TV
1 avond tv kijken naar een tv met een
1 night of watching plasma screen tv
plasma scherm
4 avonden licht van gloeilamp 60 watt
4 nights illumation by a 60 W light bulb
20 avonden licht van spaarlamp 11 watt
20 nights illumation by an 11 W economy light bulb
15 CD’s luisteren
15 CDs played
1 etmaal koeling (koelkast tafelmodel)
24 hours of cooling (table model fridge)
20 maaltijden opwarmen in magnetron
20 meals heated in a microwave
250 gaatjes boren
250 holes drilled
10 uur internetten
10 hours connected to the internet
t o e pa s s i n g e n 1 m 3 g a s ( i n d i c at i e f )
a p p l i c at i o n s 1 m 3 g a s ( i n d i c at i v e )
1 uur huis verwarmen op koude dag
1 hour heating of home on a cold day
50 keer handen wassen
50 times washing hands
6 keer afwassen
6 times washing the dishes
3 keer douchen
3 showers
5 keer douchen met spaardouche
5 showers when fitted with an economy showerhead
1 keer in bad
1 bath
6 maaltijden koken
6 meals cooked
59
energiekosten
e n e r g y r at e s
De Nederlandse energietarieven – exclusief
Exclusive of taxes, rates for energy in the
belastingen – behoren tot de lagere in Europa,
Netherlands are among the lowest in Europe.
maar inclusief belastingen is energie in
Including taxes, however, energy in the
Nederland relatief duur. De energiekosten zijn
Netherlands is comparatively expensive.
daarnaast de afgelopen jaren fors gestegen
Furthermore, the cost of energy has risen steeply
als gevolg van de olieprijsontwikkeling: de
over the past years as a result of increasing oil
gasprijs is aan de olieprijs gekoppeld en de
prices: rates for gas are linked to the price of oil,
gasprijs werkt ook door in de elektriciteitsprijs
and since gas is also a major source of fuel for
vanwege de hoge inzet van gas voor elektrici-
generating electricity; this has resulted in higher
teitsproductie. De uiteindelijke hoogte van de
rates for electricity too. Ultimately, the energy
energierekening is sterk afhankelijk van het
bill is dependent on the amount of gas consumed.
gasverbruik. Tijdens een zachte winter is veel
Gas consumption during a mild winter is far less
minder gas nodig voor verwarming dan tijdens
than consumption during a severe winter.
een strenge winter.
An energy bill consists of three parts: transport
De energierekening bestaat uit drie delen:
costs, delivery costs, and taxes. The distinction
kosten voor transport, kosten voor levering en
between transport and delivery was introduced
belastingen. De tweedeling tussen transport en
with liberalization of the energy market.
levering is gemaakt in verband met de libera
The transport costs charged are independent
lisering van de markt. De in rekening gebrachte
of the supplier chosen for delivery. These fees
transportkosten zijn onafhankelijk van de
are determined by the Netherlands Competition
gekozen leverancier terwijl de transporttarieven
Authority (NMa). Delivery rates depend on the
worden vastgesteld door de Energiekamer
contractual conditions agreed to with the supplier.
van de Nederlandse Mededingingsautoriteit.
Rates are determined to a large extent by the
De leveringskosten zijn afhankelijk van het
purchasing cost of energy for the supplier and,
contract dat wordt afgesloten met de leveran-
therefore, include fuel costs.
cier. De leveringskosten bestaan met name
uit de inkoopkosten van de leverancier en
A considerable part of an energy bill consists of
omvatten dus ook de kosten voor brandstof.
taxes. For a household with average consumption,
taxes make up nearly 50% of both its gas and
De energierekening bestaat voor een aanzien-
electricity bill. In addition to VAT, energy and
lijk deel uit belastingen. Zowel de gas- als de
fuel taxes are also charged. In the case of gas,
elektriciteitsrekening voor een huishouden
a substantial part of the delivery costs charged
met gemiddeld verbruik bestaat voor bijna de
is also paid to the Dutch government in the form
helft uit belastingen. Behalve BTW wordt op
of gas revenues.
energie ook regulerende energiebelasting en
brandstoffenbelasting geheven. Bij gas gaat
Sometimes there is a difference of opinion
daarnaast een aanzienlijk deel van de leverings-
between a customer and their energy company,
kosten in de vorm van aardgasbaten naar de
usually about the amount being billed.
Nederlandse staat.
If they cannot reach agreement on these costs,
customers can have their complaint reviewed
Soms zijn er geschillen tussen een klant en
by the Arbitration Board of Public Utilities in
een energiebedrijf, veelal over de hoogte
the Netherlands. The Board deals with complaints
van de rekening. Komt men er samen niet
about the connection and delivery of gas,
uit, dan kan een klant dat voorleggen aan
water and electricity. Over the past few years
de Geschillencommissie Energie & Water.
there has been a steep increase in the number
De commissie behandelt geschillen over de
of complaints registered with the Board. However,
aansluiting of levering van gas, drinkwater,
a substantial number of these were not dealt
warmte en elektriciteit. Het aantal geschillen
with by the Board, reason for the number of
dat aan de commissie werd voorgelegd is na
judgements being far less than the number of
een sterke toename de afgelopen jaren weer
complaints registered. In 2010, the proportion
aan het afnemen. Een aanzienlijk deel hiervan
of complaints judged to be legitimate or in part
wordt door de geschillencommissie niet in
legitimate was 40%.
behandeling genomen. Het aantal uitspraken
ligt mede daarom ver onder het aantal klachten.
Het aandeel gegronde en deels gegronde
klachten bedroeg in 2010 40%.
61
gemiddelde energie
av e r ag e e n e r g y r at e s
ta r i e v e n v o o r k l e i n
for small consumers
verbruikers (incl.
( i n c l . r e g u l ato r y e n e r g y
r eg u l e r e n d e e n e r g i e
ta x a n d vat )
belasting en btw)
2010
2011
wijziging 2011/2010
change 2011/2010
gas
( e u r / m 3)
gas
( e u r / m 3)
kleinverbruik
small consumers
0.49
0.41
-16,3%
w.o. huishoudens
of which households
0.48
0.40
-16,7%
elektriciteit
( e u r / kWh )
electricity
( e u r / kWh )
kleinverbruik
small consumers
0.27
0.26
-3,7%
w.o. huishoudens
of which households
0.26
0.25
-3,8%
30.11
27.21
-9,6%
wa r m t e
(eur/gj)
h e at
(eur/gj)
average
gemiddeld
o p b o u w ja a r l i j k s e e n e r g i e r e k e n i n g
components of the annual energy bill
va n e e n   g e m i d d e l d h u i s h o u d e n
o f   a n   av e r ag e h o u s e h o l d
BTW
VAT
energiebelastingen
energy taxes
elektriciteit - leveringstarief
electricity - delivery rates
elektriciteit - netwerktarief
electricity - network rates
gas - leveringstarief
gas - delivery rates
gas - netwerktarief
gas - network rates
2.200 EUR
Energiebelasting inclusief
2.000
restitutie. Bij deze opbouw
1.800
is gerekend met gemiddelde tarieven van huishoudens (zie hierboven) bij
1.600
1.400
gemiddelde huishoudelijke
1.200
verbruiken in het vooraf-
1.000
gaande jaar (zie pag 56).
800
600
year (see Page 56).
62
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
consumption in the preceding
0
2004
(see above) and average
200
2003
average rates for households
400
2002
This pricing structure uses
2001
Energy taxes including refund.
ontwikkeling kosten levensonderhoud
energy prices for small consumers
en energieprijzen huishoudens
c o m pa r e d to g e n e r a l c o s t o f l i v i n g
gasprijs exclusief belastingen (REB en BTW)
gas price excluding taxes (Regulatory Energy Tax and VAT)
belastingen op gas (REB en BTW)
taxes on gas (Regulatory Energy Tax and VAT)
elektriciteitsprijs exclusief belastingen (REB en BTW)
electricity price excluding taxes (Regulatory Energy Tax and VAT)
belastingen op elektriciteit (REB en BTW)
taxes on electricity (Regulatory Energy Tax and VAT)
kosten levensonderhoud
cost of living
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
o nt w i k k e l i n g g r o n d sto f p r i j s
electricity prices for industrial consumers
en elektriciteitsprijs industrie
c o m pa r e d to p r i c e o f r a w m at e r i a l s
elektriciteitsprijs
electricity price
grondstofprijs
raw materials price
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1995
1990
1985
0
175
150
125
100
75
50
25
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1990
1985
0
63
c o m p l a i n t s f r o m d o m e s t i c c u s to m e r s
klachten huishoudelijke klanten
klachten
complaints
rulings Arbitration Board
uitspraken Geschillencommissie
3.600
3.200
2.800
2.400
2.000
1.600
1.200
800
400
b e s l i s s i n g e n g e s c h i l l e n c o m m i s s i e 2 010
legitimate
in part legitimate
ten dele gegrond
ongegrond
unfounded
outside jurisdiction / not admissible
onbevoegd / niet-ontvankelijk
aantal uitpraken 661 (aantal klachten 1.334)
Het aantal klachten is t.o.v.
2009 met 53,5% afgenomen.
De meeste klachten gaan
over gas en elektriciteit.
In comparison with 2009,
the number of complaints
decreased with 53.5%.
Most complaints concern gas
and electricity.
2010
2009
2008
2007
2006
r u l i n g s a r b i t r at i o n b oa r d 2 010
gegrond
schikking
64
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
settlement
number of rulings 661 (number of complaints 1,334)
Fr
an
N
rit
k
ta
F rijk
n
ed nië inla
Fr
n
er
an
la Un d
c
Lu nd ite Fin e
xe Th d K lan
m
in
e
d
bu N
g
rg eth dom
Lu erl
x an
N Ier em ds
oo la
b
rw nd ou
rg
e
O ge Ire
os
la
n
n
te
nr No d
r
Zw ij
k wa
ed
y
A
u
e
Be n S stri
a
D
ui lgi we
ë
t
D
de
en sla
B
em nd elg n
a
G iu
G rke er m
rie
m
n
a
ke
nl Den ny
an
m
d
a
G rk
Po Ma re
lta ec
rt
ug
e
al Ma
Sp Po lta
an rtu
je ga
Sp l
I
Cy tal ain
Bu pr ië
lg us Ita
ly
ar
ij Cy
Es e B pru
tla
ul s
nd ga
r
Ro Let Es ia
em lan to
en d nia
Ts
ië La
je
C
ch
R tv
Li roa om ia
is
to
ch
uw tië an
e
Re
en Cr ia
o
pu
Li ati
bl
th
a
P
ie
k ole ua
ni
Cz n
a
Sl ec Po
l
ov h
R an
H eni ep d
on ë
u
g
S bl
Sl ari lov ic
ow je
en
H
ia
ak
ije ung
Sl ary
EU ov
27 aki
a
EU
27
tB
ro
o
tB
rit
t
an
n
Lu ië
xe U
m nit
bu ed
rg
Ki
D
ui Lu ngd
ts
x
la em om
nd
bo
Ie Ge urg
rla
rm
Fr nd
an
a
y
O nkr Ire
os
ijk lan
N
t
en
ed
Fr d
ri
er
an
la Be jk
nd lg A ce
us
T ië
D
en he
B tri
em N elg a
ar eth ium
ke er
la
Zw n
n
ed De ds
en nm
S ark
S
Po pa we
rt nje de
n
ug
al Sp
Po ain
rt
u
I
G Cyp tal ga
ië
rie
l
r
ke us
Ita
nl
C
an yp ly
d
ru
Ro M Gr s*
em alt eec
a
e
en
M *
i
Es ë R alta
tla om *
n
a
Le d E nia
Bu tla sto
lg nd ni
a
Sl ari
ow je Lat
v
Li ak Bu ia
Ts
i
l
t
ga
ou je
je
ch
r
w
S
is
en lo ia
v
ch
Li aki
e
a
Re H Po th
pu on le ua
ni
bl ga n
rij Po a
ie
k
e
la
nd
C
H
Sl zec un
ga
ov h
R
en
ep ry
ië
u
S bl
E U l ov i c
27 eni
a
EU
27
ro
o
G
G
g a s p r i j z e n i n e u r o pa p e r 1-7-2010
huishoudens, excl. belastingen
belastingen
taxes
industrial consumers, excl. taxes
industrie, excl. belastingen
belastingen
huishoudens excl. belastingen
belastingen
taxes
industrial consumers, excl. taxes
industrie excl. belastingen
belastingen
g a s p r i c e s i n e u r o p e o n 1- 7- 2 010
households, excl. taxes
taxes
1,10 EUR/m3
1,00
0,90
0,80
0,70
0,60
0,50
0,40
0,30
0,20
0,10
0
* niet beschikbaar
* not available
e l e k t r i c i t e i t s p r i j z e n i n e u r o pa 1-7-2010
e l e c t r i c i t y p r i c e s i n e u r o p e o n 1- 7- 2 010
households, excl. taxes
taxes
0,30 EUR/kWh
0,25
0,20
0,15
0,05
0,10
0
65
milieu
the environment
Kooldioxide (CO2) wordt verantwoordelijk
Carbon dioxide (CO2) is believed to be responsible
gehouden voor het broeikaseffect, mogelijk
for the greenhouse effect, which may lead
leidend tot een wereldwijde klimaat
to a change in the global climate. The emission
verandering. De CO2-emissie per hoofd van
of CO2 per person in the Netherlands is higher
de bevolking ligt in Nederland boven het
than the European average. The annual emission
EU-gemiddelde. De jaarlijkse CO2-uitstoot
of CO2 in the Netherlands is about 186 million
bedraagt in Nederland 186 miljoen ton
tonnes, almost half of which is due to energy
waarvan circa de helft wordt veroorzaakt
consumption. This includes combustion of gas
door energieverbruik: de verbranding van gas
by energy consumers and combustion of fuels in
bij de energieconsument en de verbranding
electricity power stations.
van brandstoffen in de elektriciteitscentrales.
Environmentally sound production of electricity
Schone elektriciteitsproductie heeft volop
receives much attention from electricity
de aandacht van de elektriciteitsproductie
generators. Acidifying emissions (NOx and
bedrijven. De verzurende emissies (NOx en
SO2) have declined enormously over the past
SO2) zijn de afgelopen twintig jaar enorm
20 years, and CO2 emissions per kilowatt hour
afgenomen. Ook de hoeveelheid uitgestoten
have for some years now been lower than they
CO2 per kilowattuur ligt de afgelopen jaren
were a decade ago. Furthermore, within the
op een lager niveau dan tien jaar geleden.
next few years biomass will be used alongside
Daarnaast zijn kolencentrales geschikt voor
coal in coal-fired generation plants.
het bijstoken van biomassa.
The energy sector in the Netherlands is keen to
De energiebranche wil bijdragen aan het
contribute to Dutch government policies aiming
Nederlandse overheidsbeleid, dat is gericht
at increasing by 2020 to increase the proportion
op 14% duurzame energie in 2020 en 20%
of energy derived from sustainable sources
CO2-reductie ten opzichte van 1990. Meer inzet
to 14% and reduce CO2 emissions by 20% as
van biomassa, meer toepassing van wind-
compared to 1990. Greater use of biomass, more
energie en ontwikkeling van afvang en onder-
use of wind energy and the development of the
grondse opslag van CO2 bieden daarvoor de
capture and underground storage of CO2 present
beste mogelijkheden. Ook energiebesparing
the most promising opportunities to achieve
draagt bij aan terugdringing van CO2. De
these aims. Increased energy saving will also
energieleveranciers werken daaraan mee
contribute to CO2 reductions. Energy suppliers
door hun klanten hierover voor te lichten en
are actively informing and advising their clients
te adviseren. Ook is de Nederlandse energie-
about these opportunities. The energy sector in
branche een van de initiatiefnemers voor het
the Netherlands is also one of the initiators of
‘Nationaal energiebesparingsplan Meer met
the ‘National energy saving plan More with Less’,
Minder’, gericht op energiebesparing in de
which focuses on achieving energy savings in
bestaande bouw.
existing buildings and homes.
Een aparte plaats binnen de energiemarkt
A special place has been set aside in the
is weggelegd voor groene energie. Groene
energy market for green energy. Green energy
energie wordt opgewekt uit hernieuwbare
is generated from sustainable resources such
bronnen, zoals zon, wind, water en biomassa.
as sun, wind, water and biomass. Virtually all
Vrijwel alle energieleveranciers bieden groene
energy suppliers offer customers green electricity.
energie aan. De klant die kiest voor duurzame
The customer who chooses green electricity has
energie heeft de garantie dat deze daadwer
the guarantee that it has indeed been produced
kelijk op duurzame wijze wordt geproduceerd.
in a sustainable fashion. This is checked by
Dit wordt gecontroleerd door de overheid
the government (see the diagram on page 69).
(zie schema op pagina 69).
CO2 emission trade
CO2-emissiehandel
On 1 January 2005, CO2 emission trading began
Per 1 januari 2005 is in de EU
in the EU. The organization of the CO2 emission
CO2-emissiehandel in werking getreden.
trade is shown in the diagram on page 70.
De organisatie van de CO2-emissiehandel is
weergegeven in het schema op pagina 70.
67
p e n e t r at i o n o f e n e r g y s av i n g m e a s u r e s
p e n e t r at i e b e s pa r i n g s m a at r e g e l e n
double glazing
dubbel glas
muurisolatie
wall insulation
dakisolatie
roof insulation
vloerisolatie
floor insulation
HR-ketels
high efficiency boilers
100 %
90
80
70
60
50
40
30
20
10
2010
2009
2008
s u s ta i n a b l e e n e r g y g e n e r at i o n
opwekking duurzame energie
2007
2006
2005
2004
2003
2001
2002
0
other biomass
overig biomassa
water
hydro
bijstoken
co-firing
stortgas
landfill gas
wind
wind
zon
sun
11.000 GWh
10.000
9.000
8.000
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
68
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0
o r g a n i s at i e va n d e g r o e n e
o r g a n i z at i o n o f t h e
elektriciteitsmarkt
green electricity market
producenten
Groene stroom wordt opgewekt met wind, zon, water of biomassa. Ook geïmporteerde,
duurzame elektriciteit kan worden aangemerkt als groen. De producenten krijgen groen
certificaten van CertiQ, een dochter van de landelijke netbeheerder TenneT, als zij kunnen
aantonen dat de stroom daadwerkelijk op duurzame wijze is opgewekt.
producers
Green energy is generated from wind, sun, water or biomass. Imported electricity that has been
generated from sustainable sources is also green. If producers can prove that their electricity is
indeed generated from sustainable resources, they are issued a green certificate by CertiQ,
subsidie
a subsidiary of TenneT, the national network operator.
De overheid zorgt
voor de toekenning en uitbetaling
elektriciteitshandel
c e r t i f i c at e n h a n d e l
van subsidies aan
De geproduceerde stroom wordt op de
CertiQ controleert of de groene
producenten van
gewone elektriciteitsmarkt verhandeld
stroom daadwerkelijk op duurzame
groene stroom in
tussen producenten, handelaren en
wijze is opgewekt en geeft hiervoor
Nederland.
leveranciers.
groencertificaten af. Deze zijn tussen
marktpartijen verhandelbaar.
s u b s i dy
Government is
electricity trading
Green electricity is traded between
t r a d i n g c e r t i f i c at e s
responsible for
producers, traders and suppliers on the
CertiQ makes sure that the green
awarding and
same market as other electricity.
electricity has indeed been generated
paying subsidies to
from sustainable resources and then
generators of green
issues a green certificate. These
electricity in the
certificates can be traded among market
Netherlands.
players.
leveranciers
Een leverancier koopt stroom op de elektriciteitsmarkt en certificaten.
Hij houdt een boekhouding bij van ingekochte en verkochte certificaten via CertiQ.
suppliers
A supplier buys electricity on the electricity market and green certificates.
The supplier keeps a record of green certificates bought and sold via CertiQ.
klanten
Huishoudelijke klanten mogen sinds 1 juli 2001 hun leverancier van groene stroom vrij
kiezen. Zij hebben de garantie dat hun groene stroom daadwerkelijk op duurzame wijze is
opgewekt.
c u s to m e r s
Since 1 July 2001, domestic customers are free to choose their own supplier of green electricity.
They have the guarantee that this electricity is indeed generated from sustainable resources.
69
o r g a n i s at i e va n d e c o 2 - e m i s s i e h a n d e l
o r g a n i z at i o n o f c o 2 e m i s s i o n t r a d i n g
to eg e k e n d e c o 2 r e c h t e n
b r a n d sto f f e n
Van de overheid krijgt iedere produ-
Producenten kopen brandstoffen in om
cent voor elke installatie een jaarlijkse
elektriciteit mee op te wekken. Iedere
hoeveelheid CO2-rechten gratis. Dit
fossiele brandstof (kolen, olie, gas)
dekt een deel van de verwachte jaar-
heeft zijn eigen CO2-inhoud die bij de
lijkse uitstoot.
verbranding in een centrale vrij komt.
a l l o c at e d c o 2 a l l ow a n c e s
f u e ls
Each year, electricity producers in the
Electricity producers buy in fuel for
Netherlands receive a certain number of
generating electricity. Each fuel (coal, oil,
CO2 credits from the Dutch government
gas) has its own characteristic capacity to
for each of their generation units. These
produce CO2, which is emitted when the
credits will meet a part of the expected
fuel is burnt in the power house.
CO2 emissions for that year.
elektriciteitsproducenten
e l e c t r i c i t y g e n e r ato r s
co2
elektriciteit
Als meer CO2 wordt uitgestoten dan
De geproduceerde elektriciteit wordt
een bedrijf vooraf aan rechten heeft
verkocht op de elektriciteitsmarkt
ontvangen, dan moeten er rechten op
de CO2-markt worden bijgekocht.
electricity
The electricity generated is sold on the
co2
electricity market.
If more CO2 is emitted than that for
which the producer has credits, then the
required credits will have to be bought on
the CO2 emissions trading market.
c o 2- m a r k t
elektriciteitsmarkt
Door maatregelen te nemen (bijvoorbeeld biomassa stoken of het rendement verbeteren) kan men echter ook
CO2-rechten overhouden. Deze kunnen
dan op de CO2-markt verkocht worden.
co2 emissions trading market
Through taking appropriate measures –
for example, using biomass fuels or by
improving the energy generation yield –
producers can end up with unused CO2
credits. These can be sold on the CO2
emissions trading market.
70
electricity market
e m i s s i o n s l a r g e - s c a l e p ow e r u n i t s
e m i s s i e s g r o ot s c h a l i g e p r o d u c t i e
CO2 (carbon dioxide)
CO2 (kooldioxide)
NOx (stikstofoxiden)
NOx (nitrogen oxides)
SO2 (zwaveldioxide)
SO2 (sulphur dioxide)
1000 g/kWh
800
600
400
200
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2000
1995
1990
1985
1980
0
2,00 g/kWh
1,50
1,00
0,50
1990
1995
2000
2005
2006
2007
2008
2009
1990
1995
2000
2005
2006
2007
2008
2009
2010
1985
1985
1980
0
4,00 g/kWh
3,00
2,00
1,00
2010
1980
0
71
s ou rc e s o f e m i s s i o n o f c a r b o n d i ox i d e
e m i s s i e ko o l d i ox i d e
overig
others
huishoudens
households
energiesector
energy sector
industrie
industry
oil refineries
other transport
overig mobiel
road traffic
wegverkeer
250.000 duizend ton thousand tonnes
200.000
150.000
100.000
50.000
e m i s s i e ko o l d i ox i d e , st i k sto f ox i d e n
s ou rc e s o f e m i s s i o n s o f c a r b o n d i ox i d e ,
e n z w av e l d i o x i d e
n it rog e n ox i d e s a n d s u l p h u r d i ox i d e
wegverkeer
road traffic
other transport
overig mobiel
oil refineries
industrie
industry
energiesector
energy sector
huishoudens
households
overig
other
186.200 duizend ton kooldioxide (CO2)
410,2 duizend ton stikstofoxiden (NOX)
78,2 duizend ton zwaveldioxide (SO2)
186,200 thousand tonnes of carbon dioxide (CO2)
410.2 thousand tonnes of nitrogen oxides (NOX)
78.2 thousand tonnes of sulphur dioxide (SO2)
72
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1995
1990
0
ui
ts
te
d
ni
U
N
D
en
la Kin
nd
gd
om
Fr
a Ge
ed
em nkr rm
a
i
er
j
ny
la ark k
nd
en Fra
Th
D nce
en
e
N
m
ar
Fi eth
k
nl
e
an rla
nd
d
Ie
rla Fin s
la
n
nd
Be d
I
O lgië rela
os
Be nd
te
n
l
Zw rijk giu
m
e
N
A
Lu oo den us
tr
xe rw
e g Sw i a
m
bu
ed
e
rg n
N en
Lu or
xe wa
Sp mb y
an ou
rg
je
G
Sp
rie
ai
ke Ita
l
ië n
n
Po lan
Ita
rt d
ug G ly
Ts
al ree
je
ce
P
ch
M ort
is
u
a
ch
Cy lta gal
e
Re
pr
M
us
al
pu
ta
bl
ie Pol Cyp
k
en
ru
Cz
Po s
Ro
e
la
em ch
n
en Rep d
i
ub
Bu
ë
lg
Ro lic
a
Li
m
to rije
an
uw
Bu ia
e
H
lg
on n
a
ga Lit ria
h
Sl rije ua
ni
ov
H
a
Sl eni ung
ow ë
ar
S
y
ak
lo
ve
ij
Es e S ni
a
tla lo
nd va
ki
Le
a
E
tla sto
nd ni
a
La
tv
ia
D
ë
an
ni
rit
t
ro
ot
B
G
N
ed
rit Dui
t
ta
nn sla
nd
i
er ë U
G
la
nd nite erm
Th d K an
y
in
e
g
N
et do
F
D
en ran he m
em kr rla
ar ijk nds
ke
Fr
n
a
Be D nce
lg enm
ië
ar
B
Ie
rla elg k
Fi nd ium
n
I
O lan rela
os
d
nd
te
nr Fin
Lu
la
xe Zw ijk
nd
ed
A
m
bu en us
tr
r
N g L Sw i a
oo
e
u
rw xe de
eg mb n
en ou
N rg
o
Ita rwa
l
Sp ië y
G
rie
a
I
ke nje tal
y
n
Po lan Spa
d
rt
i
ug G n
Ts
al ree
je
Cy Po ce
ch
pr
r
is
us tug
ch
al
e
Re
M Cyp
a
pu
lta ru
s
bl
P
ol
ie
M
k
e
a
Cz n P lta
e
o
Bu ch
la
lg
Re nd
Ro ar
pu
em ije
b
en Bu lic
H
lg
on ië
ar
ga Ro
ia
m
rij
Es e H ani
a
tla u
Li
to
n ng
a
uw d
Es ry
e
to
n
Sl
ni
ov
Li
a
t
Sl eni hu
an
ow ë
ak Slo ia
ije ve
ni
Le Sl
a
t l a ov
nd aki
a
La
tv
ia
tB
ro
o
G
e m i s s i e ko o l d i ox i d e e n e r g i e s e c to r
e m i s s i o n c a r b o n d i ox i d e e n e rg y
i n e u r o pa (2010)
i n d u s t r i e s i n e u r o p e ( 2 010 )
250 miljoen ton million tonnes
200
150
100
50
0
e m i s s i e st i k sto f ox i d e n e n e r g i e s e c to r
e m i s s i o n n it rog e n ox i d e s e n e rg y
i n e u r o pa (2010)
600 duizend ton thousand tonnes
500
400
300
200
100
0
73
74
ro
o
N
tB
ed
an
D
ë
en
D
ui
nd
ni
er
la
rit
t
ts
Ie
et
iu
rla
m
m
nd
do
lg
ng
he
Ki
Be
nd
N
rla
e
d
ië
te
lg
ni
Th
U
Be
la
s
I
em nd rel
G an
ar
ke er d
m
Lu
n
xe Fr
D any
e
m an
bu kr nm
i
ar
j
rg
k
Fr k
O Lu
xe anc
os
m
te
e
bo
nr
ur
Fi ijk
g
nl
A
u
a
Zw nd str
ed Fi ia
en nla
S nd
M we
a
de
Cy lta
n
G
rie pru M
al
ke
s
t
nl
Cy a
an
pr
d
us
Sp G
an ree
ce
je
Sp
Po
I
rt tali ain
ug
ë
a
I
Es l P tal
tla or y
nd tug
al
E
P
Li
Ts
to ole sto
ni
uw n
je
a
ch
en Po
is
la
ch
Le Lith nd
e
R
Re
t
u
o
pu em lan an
d
ia
bl
e
ie nië La
k
t
Cz Ro via
m
e
Bu ch
a
lg
R nia
H arij epu
on
e
b
Bu lic
ga
Sl rije lga
ov
ria
H
Sl eni un
ga
ow ë
ak Slo ry
ije ve
S nia
EU lov
27 aki
a
EU
27
G
U
ni
te
Fr d K
a
nk ing
D
ui
ts rijk dom
la
nd Fr
an
Ie Ge ce
rla
rm
n
an
d
Fi
y
N
nl
ed
an Irel
an
er
d
la Be
d
nd lg Fin
ië
la
T
D
Be nd
en he
l
em N
et giu
ar
m
h
ke er
la
Zw n
D nd
ed en s
O
m
os en
a
Sw r k
te
N
Lu oo nri
ed
xe rw jk
en
A
e
m
us
bu ge
tr
rg n
ia
N
G
rie Lu orw
ke xe
ay
m
nl
an bo
ur
d
Sp G g
an ree
ce
je
Sp
Po
I
rt tali ain
ug
ë
al
It
P aly
M ort
ug
al
al
Cy ta
Ts
Bu pru Ma
je
s
lta
lg
ch
ar
C
is
ije yp
ch
ru
B
e
s
Re Ro Po ulg
pu em len ar
ia
bl
en
P
ie
ol
k ië
a
Cz Ro nd
ec m
a
h
Es
Re nia
t
Sl lan pub
ov d
lic
en E
st
Sl
on
ow ië
ak Slo ia
H
ve
on ije
ni
g
Sl
a
Li ari
ov
je
to
ak
uw
H
ia
u
en
ng
a
Le Lith ry
tla ua
nd ni
a
La
tv
ia
ë
ni
an
rit
t
tB
ro
o
G
e m i s s i e z w av e l d i o x i d e e n e r g i e s e c t o r
e m i s s i o n s u l p h u r d i ox i d e e n e rg y
i n e u r o pa (2010)
1.200 duizend ton thousand tonnes
1.000
800
600
400
200
0
aandeel duurzame elektriciteit
p r o p o r t i o n o f e l e c t r i c i t y g e n e r at e d
in electriciteitsproductie
f ro m r e n e wa b l e e n e rg y s ou rc e s
(% va n b r u t o e l e c t r i c i t e i t s p r o d u c t i e )
( % o f g r o s s e l e c t r i c i t y g e n e r at i o n )
100 %
90
90
70
60
50
40
30
20
10
0
Be
lg
ië
d
nl
ur
an
bo
Fi
m
Be
xe
an
Lu
nl
rg
Fi
os
bu
O
xe
m
N
Ie
rla
te
n
g
d
rij lgiu
k
m
A
ed
us
n
Z
er
t
la we d I ria
nd
de re
la
n
Th
nd
S
e
G
N we
ro
ot
Fr eth de
D
n
a
e
e
Br
n
n
itt em kr rla
an
a ijk nds
ni rke
Fr
ë
n
an
U
ni De ce
D
ui ted nm
ts
ar
K
la
k
i
nd ng
d
G om
er
M
m
a
an
Cy lta
y
G
rie pru M
a
ke
s
lta
nl
C
an yp
ru
d
s
G
r
Po
Ita ee
c
rt
ug lië e
al
Ita
S Po ly
Sl pa rtu
ov nj
ga
e
l
Sl eni
Sp
ow ë
ai
S
ak
lo n
ve
ij
Es e S ni
tla lo a
nd va
ki
Le
a
E
Li
to tla sto
Ts
n
n
u
je
d
ia
w
ch
e
La
H
is
on n
t
ch
ga Lit via
e
rij hu
Re Ro
an
e
e
pu
m
H
ia
en
bl
u
ie
ië ng
k
a
Cz Ro ry
m
Bu ech
an
lg
i
ar Rep a
ije
ub
lic
B
Po ul
le ga
n
ria
EU Po
l
27 and
EU
27
Lu
g e ï n s ta l l e e r d e c a pa c i t e i t a a n
i n s ta l l e d g e n e r at i o n c a pac i t y u s i n g
w i n d e n e r g i e i n 27 e u l a n d e n
w i n d p ow e r i n t h e 2 7 e u l a n d e n
op land
onshore
op zee
households
6.000 MW
25.950 MW
17.887 MW
77.300 MW
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
75
76
o m r e k e n i n g s fac to r e n vo o r e n e r g i e s o o rt e n
1 GJ
c o n v e r s i o n fac to r s f o r t y p e s o f e n e r g y
1
0,2778
0,948
0,0284
0,0316
0,0239
0,0341
0,0241
0,0278
0,1743
1 MWh
3,6
1
3,412
0,1024
0,1137
0,086
0,1228
0,0869
0,1002
0,6276
1 MBtu
1,055
0,293
1
0,03
0,03333
0,0252
0,036
0,0255
0,0294
0,184
103 m3 gas (Groningen)
35,17
9,769
33,336
1
1,1112
0,84
1,2
0,8485
0,9791
6,131
103 m3 gas (standaard)
31,65
8,792
30
0,900
1
0,7559
1,08
0,7636
0,8811
5,518
1 TOE
41,87
11,63
39,69
1,1905
1,3229
1
1,429
1,0101
1,1656
7,3
1 TSE
29,31
8,142
27,78
0,8334
0,9261
0,7
1
0,7071
0,816
5,11
1,1786
1,3096
0,99
1,4142
1
1,154
7,226
34,05
1,0213
1,1349
0,8579
1,2255
0,8666
1
6,262
1 barrel OE
5,736
1,593
5,437
0,1631
0,1812
0,137
0,1957
0,1384
0,1597
1
rr
e
lO
BO
Ba
st
to
n
m3
H
lie
ko
oo
TO
TS
E
)
s
10
3
m3
ga
10
3
m3
ga
s
(G
(s
ta
ro
ni
nd
ng
aa
rd
en
u
Bt
M
M
W
J
G
E
39,29
9,978
E
11,51
35,92
)
41,45
h
1 ton stookolie
1 m3 HBO
1 GJ
= 1.000.000.000 Joules
1 MWh
= 1.000 kWh
1 Gcal
= gigacalorie = 1.000.000.000 cal. = 1.000.000 kcal.
1 MBtu
= 1.000.000 Btu (British thermal unit)
103 m3 gas (Groningen) =1.000 m3 Gronings-aardgasequivalent bij een druk van 1,01325 en 0°C
1,000 m3 Groningen natural gas equivalent at 1,01325 bar and 0°C
103 m3 gas (standaard) =1.000 m3 aardgas bij een druk van 1,01325 en 15°C
volgens de norm van de International Organization for Standardization (ISO).
1,000 m3 natural gas at 1,01325 bar and 15°C
according to ISO (International Organization for Standardization) standards.
1 TOE
=Ton Olie Equivalent = 1.000 kg ruwe olie (equivalent).
1 TSE
=Ton Steenkolen Equivalent = 1.000 kg steenkolen (equivalent).
1 ton stookolie
=1.000 kg zware stookolie
1 Tonne Oil Equivalent = 1,000 kg crude oil (equivalent).
1 TCE = Tonne Coal Equivalent = 1,000 kg coal (equivalent).
1,000 kg heavy fuel oil
1 m3 HBO
=1.000 liter huisbrandolie
1 barrel OE
=± 159 liter ruwe olie
1,000 litres gasoil
approx. 159 litres crude oil
AT =Oostenrijk
Austria
BE =België
Belgium
BG =Bulgarije
Bulgaria
CY =Cyprus
Cyprus
CZ
= Tsjechische Republiek Czech Republic
DE =Duitsland
Germany
DK =Denemarken
Denmark
kilo (k)
= 103
EE =Estland
Estonia
mega (M)
= 10
6
ES =Spanje
Spain
giga (G)
= 10
9
FI
Finland
tera (T)
= 10
12
FR =Frankrijk
France
peta (P)
= 10
15
GR =Griekenland
Greece
exa (E)
= 10
18
HU =Hongarije
Hungary
IE
=Ierland
Ireland
IT
=Italië
Italy
LT
=Litouwen
Lithuania
miljoen
=10
6
million
miljard
billion
=109
=Finland
LU =Luxemburg
Luxembourg
LV
Latvia
=Letland
MT =Malta
Malta
NL =Nederland
The Netherlands
PL
Poland
=Polen
PT =Portugal
Portugal
RO =Roemenië
Romania
SE =Zweden
Sweden
SI
Slovenia
=Slovenië
SK =Slowakije
Slovakia
UK
United Kingdom
= Groot Brittannië
77
vergunninghouders levering
l i c e n c e h o l d e r s to s u p p ly g a s a n d
k l e i n v e r b r u i k 1-4-2010
e l e c t r i c i t y to s m a l l c u s to m e r s 1- 4 - 2 010
Naam vergunninghouder
Postadres
Name licence holder
Postal address
Status*
Anode B.V.
Postbus 9034
3007 AA
Rotterdam
V
e,g
Atoomstroom B.V.
Postbus 79130
1070 ND
Amsterdam
V
e,g
Centrica Energy Netherlands B.V.
Postbus 1639
1200 BP
Hilversum
V
e,g
DGB Energie B.V.
Oosteinde 21
7772 CA
Hardenberg
V
e,g
DELTA Comfort B.V.
Postbus 5048
4330 KA
Middelburg
V
e,g
Dong Energy Sales B.V.
Postbus 5032
5201 GA
‘s-Hertogenbosch
V
e,g
Electrabel Nederland Retail B.V.
Postbus 10087
8000 GB
Zwolle
V
e,g
Electrabel UnitedConsumers Energie B.V.
Postbus 10087
8000 GB
Zwolle
V
e,g
Electrabel Nederland N.V.
Postbus 10087
8000 GB
Zwolle
V
e,g
Eneco Business B.V.
Postbus 96
2900 AB
Capelle a/d IJssel
V
e,g
Eneco Retail B.V.
Postbus 1003
3000 BA
Rotterdam
V
e,g
Energie Data Maatschappij B.V.
Postbus 15950
1001 NL
Amsterdam
V
e
Energie:direct B.V.
Postbus 266
5680 AG
Best
V
e,g
EnerService Maastricht B.V.
Postbus 1484
5200 BM
‘s-Hertogenbosch
V
e,g
E.ON Benelux Levering B.V.
Postbus 2402
5600 CK
Eindhoven
V
e,g
Era Energy B.V.
Postbus 3354
5203 DJ
‘s-Hertogenbosch
V
e,g
Essent Energie Verkoop Nederland B.V.
Postbus 689
5201 AR
‘s-Hertogenbosch
V
e,g
Essent Retail Energie B.V.
Postbus 1484
5200 BM
‘s-Hertogenbosch
V
e,g
GDF SUEZ Gas Supply & Sales
Postbus 462
2700 AL
Zoetermeer
V
g
The Netherlands B.V.
78
Groene Energie Administratie B.V.
Pieter de Hoochweg 111 3024 BG
Rotterdam
V
e,g
HVC Energie B.V.
Postbus 9199
Alkmaar
V
e,g
1800 GD
Innova Energie B.V.
Kleveringweg 37
2616 LZ
Delft
V
e
MAIN Energie B.V.
Cruquiusweg 142G
1019 AK
Amsterdam
V
e,g
MKB Energie B.V.
Postbus 96
2900 AB
Capelle a/d IJssel
V
e,g
Nederlandse Energie Maatschappij B.V.
Postbus 23064
3001 KB
Rotterdam
V
e,g
Noordhollandse Energie Coöperatie
De Weel 20
1736 KB
Zijdewind
V
e,g
N.V. Nuon Sales Nederland
Postbus 41920
1009 DC
Amsterdam
V
e,g
Orro Energy Nederland B.V.
Postbus 629
2600 AP
Delft
V
e,g
OXXIO Nederland B.V.
Postbus 1639
1200 BP
Hilversum
V
e,g
Qwint B.V.
Postbus 856
7750 AW
Hengelo
V
e
Robin Energie B.V.
Postbus 1199
3900 VB
Veenendaal
V
e,g
RWE Energy Nederland N.V.
Postbus 90
2130 AB
Hoofddorp
V
e,g
Scholt Energy Control B.V.
Postbus 418
5550 AK
Valkenswaard
V
e,g
Trianel Energie B.V.
Europalaan 24
6199 AB
Maastricht
V
e
Twence B.V.
Postbus 870
7550 AW
Hengelo
V
e,g
Westland Energie Services B.V.
Postbus 596
2675 ZV
Honselersdijk
V
e,g
Leveranciers aan kleinverbruikers dienen
Suppliers to small consumers must have
te beschikken over een leveringsvergunning.
a licence to do so.
Stand van zaken per 1 april 2011.
State of affairs as on April 1st 2011.
* V = vergunning
* V = licence
e = elektriciteit
e = electricity
g = gas
g = gas
netbeheerders
n e t wo r k o p e r ato r s
Naam netwerkbeheerder
Postadres
Name network operator
Postal address
*
Endinet Haarlemmermeer B.V.
Postbus 2005
5600 CA
Eindhoven
(g)
DELTA Netwerkbedrijf B.V.
Postbus 5013
4330 KA
Middelburg
(e,g)
Enexis B.V.
Postbus 856
5201 AW
’s-Hertogenbosch
(e,g)
Gas Transport Services B.V.
Postbus 181
9700 AD
Groningen
(g)
Intergas Energie B.V.
Postbus 179
4900 AD
Oosterhout
(g)
Liander N.V.
Postbus 5086
6802 EB
Arnhem
(e,g)
Endinet regio Eindhoven
Postbus 2005
5600 CA
Eindhoven
(e,g)
Endinet Oost Brabant
Postbus 2005
5600 CA
Eindhoven
(g)
RENDO Netbeheer B.V.
Postbus 18
7940 AA
Meppel
(e,g)
Stedin B.V.
Postbus 2686
3000 CR
Rotterdam
(e,g)
TenneT TSO B.V.
Postbus 718
6800 AS
Arnhem
(e)
Westland Infra Netbeheer B.V.
Postbus 1
2685 ZG
Poeldijk
(e,g)
Zebra Gasnetwerk B.V.
Postbus 24
4600 AA
Bergen Op Zoom
(g)
* e = elektriciteit
* e = electricity
g = gas
g = gas
productiebedrijven
p r o d u c t i o n c o m pa n i e s
Naam productiebedrijf
Postadres
Name production company
Postal address
E.ON Benelux
Postbus 8642
3009 AP
Rotterdam
Electrabel Nederland
Postbus 10087
8000 GB
Zwolle
Elsta B.V. & Co. C.V.
Postbus 161
4530 AD
Terneuzen
Essent B.V.
Postbus 689
5201 AR
’s-Hertogenbosch
N.V. EPZ
Postbus 130
4280 AC
Vlissingen
N.V. NUON
Postbus 41920
1009 DC
Amsterdam
Rijnmond Energie C.V.
Petroleumweg 46
3196 KD
Vondelingenplaat
79
l e g e n d s o f d i ag r a m o n pag e 17
Electricity generation
National transport grid (TenneT)
•L
arge-scale generation of electricity by a few market players
The independent operator of the national grid has been a
• Generation
of electricity by many market players from
national governmental body (100% of shares) since 1 October
combined heat–power installations, and sustainable energy
2001. TenneT monitors the balance of the electricity network,
from wind, water, sun and biomass.
ensures connection with foreign networks and auctions available
• Imports.
import capacity.
Gas production
National transport network (GTS)
•G
as production from the Groningen field near Slochteren.
Gastransport Services (GTS) is responsible for the transport of
Gas from small fields widely spread over the North Sea and
natural gas over the 11,000 kilometre high-pressure gas network
the Maas plain, for example, has been given priority, to
in the Netherlands. It also manages the pipes and installations,
conserve gas reserves in the Netherlands (‘small fields policy’).
and monitors the balance of the national gas transport network.
Gas is produced by NAM (Nederlands Aardolie Maatschappij)
and several smaller companies. The gas is brought to the
Regional networks/grids
market by Gasterra.
Regional network operators connect customers to the grid and
• Imports, although the Netherlands is an important exporter
of gas.
provide transport of electricity and/or gas. In the Netherlands
these network operators belong to the same concern as the
traditional suppliers, but are legally and organisationally inde-
APX-ENDEX
pendent (unbundling). Their independence is meant to provide
The APX-ENDEX is the energy exchange with operating markets
fair access to the grid for other suppliers.
for electricity and gas.
Balance responsables
Traders
They balance supply and demand for electricity for the follow-
These make a business of exploiting the margins between
ing day to prevent underload or overload of the transport grid
supply and demand, trying to buy and sell electricity and gas at
and contribute to maintaining balance in the electricity supply
the most advantageous price. Several suppliers and producers
system. This is a consequence of legal responsibilities towards
already have their own trading platform, while others contract
customers on the grid. Any market party can assume this role
this out to external parties.
but in most cases it is fulfilled by traders and/or suppliers. In this
way network operators can facilitate transport on the grid and
Suppliers
TenneT is able to correct any imbalance and charge for the cost
These are the commercial and administrative link with the
of doing so.
customer: they are the party that supplies the product –
energy – and collects the fee. Most companies supply both
Shippers
gas and electricity. There are 13 ‘traditonal’ suppliers in the
Just as for balance responsables, the role of shipper can be
Netherlands (usually owned by provincial governments or
undertaken by the supplier, trader or customer; shippers are
municipal councils) and a growing number of newcomers to
often suppliers. They buy in transport capacity and have
the market, among them ‘dot-com’ firms and foreign companies.
responsibilities in maintaining a balance between demand and
A producer can also be a supplier.
supply in the gas supply system. Gasterra is also a shipper.
Brokers
Metering responsables
These are intermediaries (negotiators) for the market players,
They install and maintain meters, and pass on meter readings
bringing supply and demand together; in contrast with a trader,
to the network operator. Sometimes the network operator does
they have no position in the production–supply chain.
the reading of meters itself. The network operators pass on the
meter readings to the suppliers and – for electricity – to network
Customers
•L
arge-scale users of electricity have been free since January
1999 to buy from whom they like; for gas they have been free
since August 2000.
•M
edium sized customers (businesses) have been free to buy
from whom they like since 1-1-2002.
• All customers have been free to buy green electricity since
1-7-2001.
•D
omestic households and small businesses have been free
to choose their own supplier since 1-7-2004.
80
balance responsables, or for gas to shippers.
© Niets van deze uitgave mag worden
verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt
door middel van druk, fotokopie, microfilm,
elektronisch of op welke andere wijze dan
ook. Dit boek is met zorg samengesteld.
Energie-Nederland en Netbeheer Nederland
aanvaarden echter geen aansprakelijkheid
voor de gevolgen van eventueel in deze
publicatie voorkomende onjuistheden.
© No part of this publication may be reproduced
and/or published in any form or by any means,
including printing, photocopying, microfilming
or electronic storage. This publication has been
compiled with great care. Nevertheless,
Energie-Nederland and Netbeheer Nederland
accept no liability for the consequences of any
inaccuracies in this publication.

Rapport Energie in Nederland 2011

Transcription

Similar documents

presentatie - Conferentie Gebouw Automatisering

turkey as an energy corrıdor between the east and

VARIOTEC 480 EX - EURO

T 0 /T

Energietrends 2014 - Netbeheer Nederland

Be not of this World for a Moment

Net van de toekomst - Netbeheer Nederland

Scheikunde 001-036.indd

OV 3 2016.indd - Offshore Visie

INSide Information

Winy Maas, MVRDV - Pavillon de l`Arsenal

Zonnepanelen: lusten en lasten

Bekijk het jaarboekje (pdf-formaat)

IDLC Finance Limited Statement on green banking as of 31/12/2015

Clean Economy, Living Planet

connected empowered - Renewables Grid Initiative

6 trends

EXCEPT

Expansion of District Heating system MIROM Roeselare

2 8 APR 2010 - Provincie Overijssel

Volledige tekst - FNWI (Science) Education Service Centre

List of participants* (version 8 May)